შალონ-სიურ-მარნი. ჩვ.წ.აღ-ით 451

 ატილა ჰუნის დამარცხება
თავისი სამხედრო კარიერის განმავლობაში ატილა ჰუნი მხოლოდ ერთხელ, შალონ-სიურ-მარნში დამარცხდა და ეგონა, იქვე მოკვდებოდა. პოლიტიკურად შორსმჭვრეტელმა რომაელმა მხედართმთავარმა, ფლავიუს ეციუსმა ის დაინდო, მაგრამ მალე ჰუნები როგორც სამხედრო ძალა, ისტორიის კუთვნილებად იქცნენ...

ატილა ჰუნმა, 434-449 წლებს შორის პერიოდში, აღმოსავლეთ იმპერიაზე წარმატებული თავდასხმების სერია განახორციელა. მან ალყაში მოაქცია კონსტანტინოპოლი, აიძულა იმპერატორი თეოდოსიუს II, მისთვის ხარკი გადაეხადა და ტერიტორიაც დაეთმო. მერე მზერა იმ დროს უკვე დასუსტებულ – დასავლეთ ევროპაზე გადაიტანა, რისი საბაბიც იმპერატორ ვალენტინიანის დის, ჰონორიას მიერ გამოგზავნილი ბეჭედი გახდა. ჰონორიას სასიყვარულო ურთიერთობა ჰქონდა თავის მოურავთან, რომელიც სიკვდილით დასაჯეს. ორსულად მყოფმა, ჰუნების მეფეს ბეჭედი გაუგზავნა და დახმარება სთხოვა. ატილამ ბეჭედი დაქორწინების შემოთავაზებად მიიღო და მზითვის სახით დასავლეთის იმპერიის ნახევარი მოითხოვა.

451 წლის გაზაფხულზე, ფრანკებთან და ვანდალებთან კავშირის შეკვრის შემდეგ, ატილა დასავლეთ ევროპის შუაგულში შეიჭრა. აპრილში, 300000-დან 700000-მდე მეომრით აიღო მეცი, იავარჰყო რაიმსი, მაინცი, სტრასბურგი, კიოლნი, ვორმსი და ტრიერი. გადმოცემის თანახმად, პარიზი წმ. ჟენევიევის წყალობით გადაურჩა, რომელიც შემდგომ, ამ ქალაქის მფარველ წმინდანად გამოაცხადეს.

ატილა ორლეანის მისადგომებთან შეაჩერეს. ალყაშემორტყმულ ქალაქს მიუახლოვდა რომაელთა არმია ფლავიუს ეციუსის სარდლობით; მასთან ერთად, ვესტგოთების მეფე, თეოდორიკ I იყო. პირველად ატილამ მოწინააღმდეგეზე თავდასხმების ტაქტიკას უღალატა და შალონ-სიურ-მარნის ველზე ბრძოლის გამართვა გადაწყვიტა. მოსწორებულ, გაშლილ ველზე მტერთან შებმა, ნაცადი მხედრობის წყალობით, ატილას ხელს აძლევდა.

გადმოცემით, ორლეანიდან უკან დახევისას ქრისტიანი განდეგილი ატილას მიუახლოვდა და უთხრა: «შენ ხარ ღვთის რისხვა, ქრისტიანთა დასასჯელად მოვლენილი». ამ სიტყვებმა ატილას გონება დაუბინდა და მეტსახელადაც კი აიღო – მას შემდეგ თავს Flagellum Dei-ს («ღვთის რისხვას») უწოდებდა.

რომაელი ეციუსის ლაშქარში ქრისტიანული შენაერთები მართლაც იყვნენ. ვესტგოთები თეოდორიკის მეთაურობით, მარცხენა ფლანგზე განლაგდნენ, ხოლო ალანები, რომელთა ერთგულება ეჭვქვეშ იდგა, სანგიპანის სარდლობით, ცენტრში განთავსდნენ. ატილა ჰუნების ლაშქრის შუა ნაწილს ედგა სათავეში, ხოლო ოსტგოთები და მისი სხვა მოკავშირეები ფლანგებზე განლაგდნენ. ცხენოსანთა ჯარით ატილა უპირატესობას ფლობდა, სამაგიეროდ ეციუსს ქვეითი ჯარის გაშლილ ბრძოლაში გამოყენების მეტი გამოცდილება ჰქონდა. შეტაკებამდე ეციუსმა მოხდენილი მანევრით იმ პატარა მაღლობის დაკავება მოახერხა, საიდანაც ჰუნების მარცხენა ფლანგი ხელისგულივით მოჩანდა.

ჰუნები შეუდარებელი მხედრები იყვნენ, მაშინ, როდესაც რომაელთა არმიას ძირითადად ქვეითები შეადგენდნენ. ფლავიუს ეციუსის სარდლობით მოქმედ რომაელთა სრულყოფილმა ტაქტიკამ ატილას ბოლო მოუღო.

ატილამ სწრაფად გაიაზრა მაღლობის მნიშვნელობა და რომაელთა პოზიციებს სწორედ მარცხენა ფლანგიდან გაშმაგებით შეუტია. ამ ტაქტიკა გამოიყენა. შესაძლოა, არ სურდა, რომ ფლანგზე, ცენტრიდან გადმოსროლილი რამდენიმე საუკეთესო შენაერთი ჩაება ბრძოლაში. მიუხედავად ამისა, მან მაინც ვერ მოახერხა უპირატესი პოზიციებიდან რომაელების განდევნა.

ატილას მარჯვენა ფლანგს ვესტგოთებმა ახალი მეფის, თეოდორიკის სარდლობით შეუტიეს. ამ ბრძოლაში თეოდორიკს მისივე მხედრის მიერ ნასროლი შუბი მოხვდა. ის მოცელილივით დაეცა და სული დალია. მეფის დაკარგვის მიუხედავად, ვესტგოთები არ გატეხილან. ჯავრის ამოყრის ჟინით შეპყრობილებმა ცენტრისკენ გადაინაცვლეს, სადაც ალანები ატილას მთავარი ძალების წინააღმდეგ სისხლიან შეტაკებაში ჩაბმულიყვნენ.

ატილას მეომრებმა, ალყაში მოქცევის შიშით, ბანაკისკენ უკან დახევა დაიწყეს. ბანაკში მყოფმა მშვილდოსნებმა თავდასაცავად, სანგრები და სატვირთო ეტლები გამოიყენეს და ვესტგოთ

მხედრებს ისრები დაუშინეს. მაგრამ ეციუსმა მარჯვენა ფლანგზე ვეღარ მოახერხა უპირატესობის მოპოვება და ღამის დადგომისას ბრძოლა გაურკვეველი შედეგით დასრულდა.

მეორე დილით ატილამ საუკეთესო მშვილდოსნები საფორტიფიკაციო ნაგებობის წინ დააყენა და გააფთრებული წინააღმდეგობის გასაწევად მოემზადა. მიუხედავად ამისა, მაინც არ ჰქონდა გამარჯვების იმედი. ამიტომაც მტკიცე გადაწყვეტილება მიიღო, რომ ვერც ერთი ადამიანი ვერ დაიკვეხნიდა «ღვთის რისხვის» მოკვლით ან ცოცხლად აყვანის პატივით. მან ჰუნების მატყლის უნაგირები დაახვავებინა, ბრძოლაში მოპოვებული ნადავლიც ზედ მოათავსა, მერე თავისი ცოლები შემოსვა და სულ მაღლა, თავისთვისაც მოიტოვა ადგილი, რათა იმ შემთხვევაში, თუ მტერი იმარჯვებდა, ამ ყველაფრისთვის ცეცხლი წაეკიდა და დაეწვა.

გარიჟრაჟზე, ბრძოლის ველზე დაყრილი ცხედრების ხილვაც საკმარისი იყო იმის წარმოსადგენად, თუ რაოდენ დიდი გააფთრებით იბრძოდნენ ჰუნები. ისიც აშკარა იყო, რომ ეციუსის ჯარს არ დაურბევია ატილას ბანაკი და არც ატილას დარჩენილ ჯარს დასდევნებია, როცა ის უკუიქცა.

მიუხედავად იმისა, რომ ეციუსი გააფთრებით იბრძოდა, ზოგს მიაჩნია, რომ მან გონივრული ტაქტიკა გამოიყენა. შესაძლოა, არ სურდა, რომ ვესტგოთებს ზედმეტად მოეწონებინათ თავი

ახალი მეფის, თეოდორიკის შვილის – თორისმუნდის მეთაურობით მიღწეული გამარჯვებით. ბოლოს და ბოლოს, სწორედ ვესტგოთები იყვნენ, ვინც ამ ბრძოლამდე 41 წლით ადრე – 410 წელს ალარიკის სარდლობით, რომი დალაშქრეს. ეციუსმა თორისმუნდი მის სატახტო ქალაქ აკვიტანიაში დაბრუნებაზე დაიყოლია, რითაც შესაძლოა, სერიოზული მოწინააღმდეგე და საშიში მოკავშირე მოიშორა.

ალბათ ატილა თავისი პირველი და ერთადერთი მარცხის ამბავს განიცდიდა, მაგრამ ფარხმლის დაყრას არ აპირებდა. მან ძალები გადაახალისა და მომდევნო წელს იტალიაში შეიჭრა. გადმოცემით, ატილაზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა რომიდან მოსალაპარაკებლად გამოსულმა პაპმა, ლეო I-მა, რამაც რომის კარიბჭესთან მისულ ჰუნს უკან დაახევინა. იმასაც ამბობენ, მისი უკან დახევის მიზეზი რომის მიდამოებში მოდებული დაავადებები და შიმშილი იყოო. მისი მეომრები, რომლებიც მხოლოდ საკვების მოპოვებაზე ზრუნვას მოეცვა, ბრძოლას ვეღარ გააგრძელებდნენ. ასევე შესაძლებელია, რომ იმპერიის საზღვრებს მიღმა საომრად წასული რომის ლეგიონების დაბრუნების შეეშინდა.

ნადავლით ხელდამშვენებულმა ჰუნებმა ჩრდილოეთისკენ აიღეს გეზი. 47 წლის ატილა გზაში გარდაიცვალა. ამ დროს ახალი ცოლი – ილდიკო შეირთო. ერთდღიანი სმა-ჭამის შემდეგ, ახალგაზრდა დედოფალთან საქორწილო ღამის გასატარებლად განმარტოვდა. დილას კი გარდაცვლილი იპოვეს – ცხვირიდან სისხლი წასკდომოდა და მასში ჩამხრჩვალიყო.

ატილას დაღუპვის შემდეგ გერმანელი ტომები აჯანყდნენ. ქიშპმა და მტრობამ ბელადის შვილებიც დაასუსტა. ჰუნების სამხედრო ძლიერება სულ რაღაც 20 წელიწადში ისტორიის კუთვნილებად იქცა. მათი ცხენები ფართო აზიურ ველებზე ვეღარ ბალახობდნენ. როგორც სხვა ევროპელთა ჯარებს, მათაც მოუხდათ ბრძოლებში ქვეითების გამოყენება, რის გამოც ძველი უპირატესობა დაკარგეს. მარტივად რომ ვთქვათ, შალონ-სიურ-მარნის ბრძოლამ ჰუნების უძლეველობის მითი დაამსხვრია და იმ დროს ფეხზე ჯერ კიდევ მყარად მდგარი რომის სიდიადისთვის სერიოზული ზიანი არ მიუყენებია.