ფსიქიკური აშლილობების ნეიროქირურგიული მკურნალობა. პროცედურების ისტორია ფსიქოქირურგია ეწოდება ნეიროქირურგიულ პროცედურებს ანუ ოპერაციებს თავის ტვინის ბირთვებსა ან თეთრ ნივთიერებაზე, ფსიქიკური აშლილობის სიმპტომების მოდიფიცირების მიზნით. ფსიქოქირურგიას საფუძველი ჩაეყარა 1936 წელს, როცა მონიშმა შუბლის წილის თეთრ ნივთიერებაში ინტენსიური განაკვეთი გააკეთა (ფრონტალური ლეიკოტომია).

   ამ ოპერაციის მოდიფიცირება 1942 წელს მოხდა , როდესაც შუბლის წილში, ლატერალური ხვრელიდან ბურღით პატარა ზომის კორონარული ნაჭდევი გააკეთეს. მიუხედავად იმისა, რომ მათ მიერ შესრულებული ე.წ. "სტანდარტული ლეიკოტომია" შორს იყო სტანდარტულისგან და არასასურველი გვერდითი მოქმედებებიც ახლდა, ამ პროცედურამ ბრიტანეთსა და სხვა ქვეყნებში მაინც ფართო გამოყენება ჰპოვა. ენთუზიაზმს ასაზრდოვებდა პაციენტების საწყის ეტაპზე გაუმჯობესება, მაგრამ მატულობდა მონაცემებიც არასასურველი ეფექტის ინტელექტის დაქვეითების, ემოციური ლაბილობის, აპათიის, განმუხრუჭების, შეუკავებლობის, სიმსუქნისა და ეპილეფსიის შესახებ. სწორედ ამიტომ დაიწყო კვლევები, რომ დანერგილიყო შედარებით უფრო ნაკლები გვერდითი მოქმედებისა და ასეთივე ეფექტის მქონე მცირე ოპერაციები.

   გარკვეულ პროგრესს სტერეოტაქსიული ტექნიკის დანერგვა წარმოადგენდა. თუმცა, ფარმაკოლოგიის წინსვლამ შესაძლებელი გახადა ისეთი მდგომარეობების მკურნალობა, რომლის დროსაც ქირურგიული ჩარევა აუცილებელი იყო. თანამედროვე მიდგომა ტერმინი "ფსიქოქირურგია" შეიცვალა ფრაზით "ნეიროქირურგია ფსიქიკური აშლილობებისთვის". ტერმინოლოგიის ასეთი ცვლილება ხაზს უსვამს იმას, რომ: წ გამოყენებული ტექნიკით ლოკალურად სპეციფიკურ ცერებრულ უბანზე მოქმედებენ; წ ხდება მხოლოდ სპეციფიკური ფსიქიკური აშლილობების (რეზისტენტული დეპრესია და ობსესიურ-კომპულსური აშლილობა) და არა პირველადი ქცევითი დარღვევების მკურნალობა ჩვენებები ბრიტანეთში ფსიქიკური აშლილობების ნეიროქირურგიის ჩვენებები შემოიფარგლება მხოლოდ ქრონიკული, მკურნალობისადმი რეზისტენტული, უნარშემზღუდავი მძიმე დეპრესიითა და ობსესიურ-კომპულსური აშლილობით. ნეიროქირურგია არ არის ნაჩვენები თავის ტვინის ორგანული დაზიანებითა ან ზოგადი განვითარების დარღვევებით გამოწვეული მდგომარეობების დროს.

   ოპერაციის ტიპები დღეისთვის ძველი "ბრმა" ოპერაციები შეიცვალა სტერეოტაქსიული პროცედურებით, რომლებიც უფრო მცირე და ზუსტი დაზიანების საშუალებას იძლევა ბრიტანეთში ამჟამად წინა კაფსულოტომია და წინა ცინგულოტომია გამოიყენება. დაზიანება ხდება თერმოკოაგულაციითა ან გამა რადიაციით ("გამა დანა") და ბილატერალურად კეთდება. ეფექტურობა კონტროლირებადი კვლევების არარსებობის პირობებში შეფასება ხდება ხანგრძლივი დაკვირვების საფუძველზე. ფსიქიატრიის სამეფო კოლეჯის მონაცემების მიხედვით, მძიმე დეპრესიის შემთხვევებში აშკარა გაუმჯობესების სიხშირე 63%, ხოლო ობსესიურ-კომპულსური აშლილობების დროს 58% იყო გვერდითი ეფექტები თანამედროვე პროცედურებს მძიმე გვერდითი მოქმედებები იშვიათად ახლავს. ოპერაციის შემდეგ ხშირია თავის ტკივილი და გულისრევა, კონფუზია უვითარდება პაციენტთა 10%-ს. ასეთი გვერდითი მოქმედებები შეიძლება ალაგდეს რამდენიმე დღეში, მაგრამ შესაძლოა ერთ თვემდეც გაგრძელდეს.

   მოგვიანებით განვითარებული კოგნიტური დაქვეითება არ გვხვდება კლინიკური გამოყენება ფსიქიკური აშლილობების დროს ნეიროქირურგიული პროცედურები არ გამოიყენება, თუ რამდენიმეწლიანი ენერგიული მულტიმოდალური მკურნალობები მოსინჯული არაა. მხოლოდ ამ წესის დაცვის შემდეგაა შესაძლებელი ოპერაციული ჩარევა. ბრიტანეთში ყოველწლიურად 20- მდე ფსიქოქირურგიული ოპერაცია ტარდება, რაც 1980_იან წლებში ჩატარებული ოპერაციების 1/4-ს შეადგენს. ქირურგიული მკურნალობის საკითხი უნდა დადგეს მხოლოდ ქრონიკული, რეზისტენტული ობსესიური აშლილობებისა ეთიკური საკითხები ფსიქოქირურგიასთან დაკავშირებული ეთიკური საკითხები განხილულია მერსკის შრომაში. თავის ტვინი განსჯისა და გადაწყვეტილების მიღების ორგანოა, თუმცა მასზე ოპერაციის განხორციელება მაგ., სიმსივნის შემთხვევაში, ეთიკურად დასაშვებია (ცხადია, თუ პაციენტი თანახმაა). ფსიქოქირურგიის დროს, საქმე სხვაგვარადაა, რადგან ამ შემთხვევაში არადაავადებული ქსოვილი ზიანდება. ფსიქოქირურგიის პრაქტიკული პრობლემები (რითაც ის განირჩევა ეკთ-სგან) შემდეგია:

• რანდომიზებული კვლევების სიმცირე, რომლებიც დაამტკიცებდა ოპერაციის ეფექტურობას;
• პროცედურის შეუქცევადობა;
• ზოგიერთი გვერდითი მოქმედების პოტენციურად სერიოზული ბუნება.

აქედან გამომდინარე, ეთიკის თვალსაზრისით, დასაშვებია ფსიქოქირურგიის ჩატარება იმ ქმედუნარიანი პაციენტისთვის, რომელსაც შეუძლია სრული ინფორმირებული თანხმობის მოცემა. ქმედუნარიანობის დადგენაც, რა თქმა უნდა, ქრონიკული მძიმე გუნებ-განწყობის აშლილობის არსებობისას, რთულია. ბრიტანეთში, 1983 წლის ფსიქიკური ჯანმრთელობის აქტის 57-ე ნაწილის შესაბამისად, აუცილებელია, რომ:

• პაციენტისგან მივიღოთ სრული ინფორმირებული თანხმობა;
• ფსიქიკური ჯანმრთელობის აქტის კომისიის მიერ დანიშნულმა მულტიდისციპლინურმა კომისიამ დაადასტუროს, რომ პაციენტის თანხმობა ძალაშია;
• ექიმმა მულტიდისციპლინური კომისიის წინაშე დაადასტუროს, რომ მკურნალობა საჭიროა.

ექიმმა წინასწარ უნდა გაიაროს კონსულტაცია 2 ადამიანთან, რომელთაგან ერთი შეიძლება იყოს მედდა, მეორე მედდა ან ექიმი, რომლებიც მონაწილეობენ პაციენტის მკურნალობაში.