"სიმღერა-გალობის პაპა", მასწავლებელთა მასწავლებელი დიტო ჭალაგანიძე უნდა მივაკუთვნოთ განგებისაგან ზეგარდმო ნიჭით დაჯილდოებულთა რიგებს. სასწავლებელში არ უსწავლია, ან სად იყო იმ დროს სკოლა. მცირე ცოდნით მაინც გზა გაიკაფა და მთელი ხანგრძლივი სიცოცხლის მანძილზე სიმღერა-გალობას ასწალიდა ახალ თაობას.

     ადრე, ვიდრე სასულიერო სასწავლებელი მარტვილში არსებობდა იგი ამ თავის მშობლიურ სოფელში ასწავლიდა სიმღერა-გალობას. სასულიერო სასწავლებლის მოწაფეებს იონა მეუნარგიას, თედო ჟორდანიას, თედო სახოკიას, მიხა ცხაკაიას და სხვებს იგი გულმოდგინედ ამეცადინებდა. შემდეგში კი ამაყობდა იმით, რომ ასეთი მწერლებისა და საზოგადო მოღვაწეთა მასწავლებელი იყო. შემდეგ, როცა სასწავლებელი ახალსენაკში გადაიტანეს, იქ განაგრძო მასწავლებლობა.

     დიტოს წინაპრები გურულები ყოფილან. მგალობელი ვინმე ჭალაგანიძე დროებით მოუწვევია ჭყონდიდელს მარტვილის მონატერში საეკლესიო გუნდის ხელმძღვანელად XVIII საუკუნის პირველ ნახევარში; ის იყო დიტოს ბაბუას მამა; მას ცოლად ადგილობრივი მღვდლის გაწერელიას ქალი შეურთავს და სამუდამოდ იქ დასახლებულა. ასე თაობიდან თაობაზე დაგადიოდა სიმღერა-გალობის ტრადიცია ჭალაგანიძეთა ოჯახში.

     დიტო მგალობელ ჭალაგანიძეთა მეოთხე თაობაა, მაგრამ უაღრესად თავისებური, უნიკალური; მუსიკალურ განათლებაზე წარმოდგენაც კი არ ჰქონდა. ხოლო როცა ფილიმონ ქორიძე, ან ანდრია ბენაშვილი დაუკრავდნენ ფისგარმონიაზე, ან ვლადიმერ გეგეჭკორი ვიოლინოზე, ეს დიტოსთვის ჩინური ანბანი იყო. მაგრამ დიტომ მაინც იცოდა თავისებური ნოტები. არავისგან არ უსწავლია, არავის მისთვის არ გადაუცია, თავისით ნევმურ საშუალებას მიმართა და სხვადასხვა «ხმებზე» დაყოფილი საგალობლები სათანადოდ ჩამოსწერა, «ჩამოანოტა». ფილიმონ ქორიძე და ანდრია ბენაშვილი გააკვირვა თავისი აღმოჩენებით.

     როცა ჭყონდიდელი მარტვილის მონასტერში სწირავდა, აუცილებლად დიტო უნდა მოეხმო და ეთხოვა გალობის შესრულება. ისიც თავის მხრივ დაუძახებდა თაიმურაზ გეგეჭკორსა და თავის ვაჟს ანდრია ჭალაგანიძეს. ეს ტრიო შეადგენდა მარტვილის მშვენებას. თეიმურაზის პირველი ხმა ანდრიას მეორე ხმა და დიტოს ბანი ააგუგუნებდა მონასტრის რეზონანსიან კედლებს.

     პეტრე-პავლობა იცოდნენ მარტვილელებმა. გადაგვარებულმა ეპისკოფოზმა, შავრაზმელ-რუსოფილმა დიმიტრი აბაშიძემ ერთ პეტრე-პავლობაზე წირვის დროს მოინდომა მთელი სიტყვიერი მასალა (დავითნი) სიმღერით შესრულებულიყო. ამისათვის გურიიდან (შემოქმედიდან) ანტონ დუმბაძე დაიბარეს და დიტომ, ანტონმა და თეიმურაზ გეგეჭკორმა ხმებად დაყოფილი დავითნიდან წასაკითხები სიმღერით შეასრულეს. რა თქმა უნდა აქ დიტო იყო წამყვანი. მან დაიწყო რვა სხვადასხვა ხმებად წასაკითხები. ეს იმ დროს უჩვეულო მოვლენა იყო.

     დიტოს მრავალი მოწაფე ჰყავდა, მათ შორის უნდა გამოვყოთ რაჟდენ ხუნდაძე, რომელმაც დიტოს გარდაცვალებამდე შვიდი წლით ადრე მრავალი მისთვის სრულიად უცნობი საგალობლები ჩაიწერა. ანტონ დუმბაძეც მისი მოწაფე იყო. დიდსა თუ პატარას, მდიდარსა და ღარიბს, ქალსა თუ კაცს, ყველას ერთნაირად უყვარდა მოკრძალებული დიდი ხელოვანი დიტო ჭალაგანიძე.

"ფონდი ქართული გალობა"