ძიების შედეგები - სიცოცხლის
- თემა: ვენური არდადეგები (გაგრძელება)
- აქ მეგობარმა ზურგს უკნიდან კონიაკის ბოთლი გამოაძვრინა. „დვინი“ - წაკითხვა მოასწრო მაქსიმ გრიგორევიჩმა, „კარგად ცხოვრობენ, საზიზღრები!“ კოლკა კი განაგრძობს: - აი, მოწმე მოვიყვანე - მხოლოდ ერთი. გაიცანით - ტოლიკა ჰქვია. გვარს საჭირო დრომდე არ დავასახელებ. მეტსახელი - „შტილევოი“. ტოლიკ „შტილევოი“ - იცნობდეთ! ჩითვას ჩუმად და აკურატულად ჩავატარებთ, რადგანაც არაფერი გვჭირდება, თამარკას გარდა! მაქსიმ გრიგორევიჩი კარის ცხვირწინ მიჯახუნებას აპირებდა, მაგრამ კონიაკის დანახვაზე გადაწყვეტილება შეიცვალა და ბოთლს თვალი შეავლო თუ არა, სარწყევად გავარდა. თვალები სისხლით აევსო, როგორღაც თავი მაღლა ასწია და კარის დაუხურავად გაიქცა შეთავსებულ სანკვანძში. მეგობრებმა გაგებით გადახედეს ერთმანეთს და თვითონ შევიდნენ. ვიდრე მაქსიმ გრიგორევიჩი ყვიროდა და იბანდა, მათ „დვინი“ გახსნეს, კარადიდან ჭიქები აიღეს, ხოლო როცა ძალამიხდილი და გაბრაზებული მასპინძელი დაბრუნდა - კოლია უკვე სავსე ჭიქას უწვდიდა. - ჩვენი შეხვედრისა იყოს, მაქსიმ გრიგორევიჩ, - გამოჯანმრთელდით, ჩვენო ძვირფასო! მაქსიმ გრიგორევიჩს უარი არ უთქვამს, დალია, წყალი დააყოლა, დაიცადა, ჩაივლიდა თუ არა. მეგობრებმაც დაიცადეს, უხმოდ და თანაგრძნობით შესცქეროდნენ, მათაც სურდათ, რომ ჩაევლო. მართლაც, კონიაკი მშვიდობით ჩავიდა. მაქსიმ გრიგორევიჩმა ამოისუნთქა და იკითხა: - რას ჩაგსისხლიანებია თვალები დილიდან და რა ამბავში ხარ ამ კიბეზე, შე ნაძირალა ნაგავო? - შეაგინა მან კოლკას, თუმცა უბოროტოდ, რაც ენაზე მოადგა. - იქ ასე ეწერა - „კიბის უჯრედი - თქვენი ბინის ნაწილია“, ასე რომ იქ სიმღერაც შეიძლება და სურვილის შემთხვევაში - ძილიც. მოდი, მეორეც დავურტყათ. მეორეც დალიეს. მაქსიმ გრიგორევიჩს უფრო მოეშვა. გარშემომყოფთა მისამართით ინტერესიც გამოამჟღავნა. - როდის გამოხვედი? - უკვე ორი თვეა! - სად დაჩალიჩობდი, უტვინო! - იქვე მინდოდა დარჩენა, ყარაგანდასთან, მაგრამ გადავიფიქრე. სახლისკენ გამომიწია გულმა, თან საქმეები გამომიჩნდა, - კოლკამ და ტოლიკამ ერთმანეთს გადახედეს და თვალი ჩაუკრეს. - ვიცი შენი საქმეები. საქმეები კი არა, საქმუკებია, თანაც შავბნელი. მოსკოვში შეგიძლია ყოფნა? - შემიძლია, შემიძლია, - დაამშვიდა კოლკამ, - ვინაიდან პირველად ვიჯექი, თანაც მხედველობაში მიიღეს სასჯელაღსრულების ადგილებში ჩემი სამაგალითო საქციელი. - ცრუობ! ვიცი შენი სამაგალითო საქციელი! მაქსიმ გრიგორევიჩმა მესამეც დალია. - ვიცი, საკუთარი თვალით მაქვს ნანახი! ეს სიმართლე იყო. იცოდა და ენახა მაქსიმ გრიგორევიჩს კოლკას სამაგალითო საქციელი. სამი წლის წინ, როცა თამარა მასთან დადიოდა, ჯერ კიდევ მოწაფე, დედა სკოლიდან სახლში აღრიალებული დაბრუნდა და მაქსიმ გრიგორევიჩს სთხოვა: „მამა არ ხარ? მიდი, დაელაპარაკე“. მაქსიმ გრიგორევიჩს, მართალია, ფეხებზე ეკიდა, სად იყო მისი ქალიშვილი და ვისთან, მაგრამ მაინც წავიდა ნიკოლაისთან დასალაპარაკებლად. უთხრა: - მომისმინე, ნიკოლაი. გოგოს თავი დაანებე. და ხიფათიანი ადამიანი ხარ. ციხე გელოდება. ის კი ჯერ მოსწავლეა, დედამისი, აგერ, დირექტორთან დაიბარეს. კოლკამ გაუცინა, სულ ძაღლი, ნაგავი და ათასი რამე უწოდა და დასძინა: - ნუ ეჩრები, როცა ჭკუას არ გეკითხებიან! გამომივიდა მამა. ვიცი, რა მამაც ხარ. ამბობენ და ვხედავ კიდეც. დედამისს კი გადაეცი, რომ ტომას არ ვაწყენინებ და ვერც ვერავინ აწყენინებს. მის დანახვაზე მთელი ნაყარ-ნუყარი ხალხი ეზოებში იმალება და პატივისცემით ესალმება. მე რომ არა - ყველა ჩალიჩს და ფათურს დაუწყებდა. ასე რომ, მისთვის ჩემთან ყოფნა უკეთესია, - არწმუნებდა ნიკოლაი. მაქსიმ გრიგორევიჩი პირში ჩალაგამოვლებული დაბრუნდა, თამარას მიადგა და ლანძღა უცენზურო სიტყვებით. დედამისიც ზედ მიაყოლა, დაც თავისი ქმრით და მთელი სამყაროც. - ჯანდაბამდე გზა გქონიათ მთელ თქვენ მურტალ ოჯახს. ნუ მრევთ თქვენს საქმეებში. ამის მერე დამნაშავეებთან ლაპარაკს აღარ ვაპირებ. მასთან სხვა ადგილზე ვილაპარაკებდი. მაგრამ, არა უშავს, იქნებ კიდევ მოვესწრო. ენამ უყივლა, ბებერ ყვავს. წაიყვანეს ნიკოლაი ჩხუბის, დანის ტრიალისა და ხელისუფლების გინების გამო. და უცნაური დამთხვევის წყალობით მთელი წინასწარი პატიმრობა ბუტირკაში, იმ კამერაში გაატარა, რომელსაც მაშინ მაქსიმ გრიგორევიჩი მეთვალყურეობდა. გუშინდელი დღესავით ახსოვს მაქსიმ გრიგორევიჩს - შედის კამერაში მდუმარედ, ნელა და ნიკოლაი სვიატენკო არ ეგებება? მეტსახელად „კოლეგა“, დამნაშავე და გიტარისტი, უტიფარი და საკუთარი, თუმცა არა საყვარელი ქალიშვილის შემცდენელი, და სულაც არ ნაღვლობს, რომ სისხლის სამართლის 206(ბ) სტატიის მიხედვით 2-დან 7 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა მოელის, პირიქით, თავს თითქოს უფრო მშვიდად და უკეთესად გრძნობს. - აა, მაქსიმ გრიგორევიჩ - ძვირფასო სიმამრო! უკაცრავად, სიმამრობის კანდიდატო. როგორ მიხარია შენი დანახვა, მაქსიმ გრიგორევიჩ. შენ ხომ მომიტან ხოლმე აკრძალულ რაღაცებს, - თვალს უკრავს ნიკოლაი - ნაცნობობით და ახლობლობით. შეღავათი იქნება ჩემთვის და ჩემი ძმაკაცებისთვის... ხომ ასეა, ამხანაგო პოლუექტოვ? მაქსიმ გრიგორევიჩმა შეძლებისდაგვარად აგინა კოლკას, კარცერიც გაუჩალიჩა. ერთხელაც უთხრა: - ნაბიჭვარო, რად გინდა შარი. ისეთ შეღავათს გაგიკეთებ! მთელი ცხოვრება გემახსოვრება ბანაკის მურტალი ცხოვრება. ნიკოლაი გაჩუმდა, კარცერიდან ახალი გამოსული იყო, თანაც მეორე დღეს სასამართლო ჰქონდა. მხოლოდ სთხოვა: - თამარა მომიკითხე. მორჩა. და სასამართლოზე მოვიდეს. მაქსიმ გრიგორევიჩმა, რასაკვირველია, დანაბარები არ გადასცა. მეორე დღეს კი კოლკა წაიყვანეს და იმის შემდეგ თვალით აღარ უნახავს, და უცებ - მეხივით დაეცა თავზე, კონიაკითა და მეგობრით. ვითომ არაფერი მომხდარიყოს, სვამს და მღერის: „თოვლი ჭრიალებდა, ჭრიალებდა და დუმდა, ნამქერი თავისკენ მიხმობდა, ვსუნთქავდი ლაჟვარდს, ამონასუნთქი თეთრი ჰაერი ღრუბლებს ერწყმოდა, და მიჰქროდა!“ - რის გაკეთებას აპირებ, თუ საიდუმლო არაა? - ჰკითხა მაქსიმ გრიგორევიჩმა, - სამუშაოზე ფიქრობ თუ ისევ ძველს დაუბრუნდები? - რა ძველს? მე ვმუშაობდი, მაქსიმ გრიგორევიჩ, რეკლამას ვხატავდი. ჩხუბი კი შემთხვევით მოხდა. ეზოში „პეტუხს“ ვთამაშობდით. ერთმა ფრაერმა კარგად გაიჯეჯილა - მესამე ჯერზე ყველა გაასუფთავა, კონში უკვე 200 იყო და მართალია, მთვრალი ვიყავი, შევნიშნე, რომ თაღლითობს. მე კარტი დავყარე და ვთხლიშე, ბოთლზე დავსვი. სისხლით მოითხვარა. ჯიუტი და მედეგი გამოდგა. ათი წუთი ვარჩევდით საქმეს. მერე მილიცია მოვიდა, მეზობლები. დამიწყეს ხელების შეკვრა. მე კი თქვენი ძმები არ მიყვარს - მოიბოდიშა კოლკამ, - ახლა საკუთარ თავზე მეტად მიყვარს, მაშინ კი სულელი ვიყავი, არ მესმოდა, რომ ხელისუფლება უნდა გიყვარდეს. მისი ცემაც დიდი სისულელეა. ასე რომ, მილიციასაც მოხვდა. ჩხუბი სულელური იყო და პატიმრობაც ტყუილად ავიკიდე. ახლა რაღა დროსია. „ახალგაზრდა მეეტლე არ ურტყამდა ცხენებს, ამიტომაც გაიყინა საბრალო.“ წაიღიღინა კოლკამ სიმღერის გაგრძელება, საიდანაც გამომდინარეობდა, რომ მეეტლე რომ ბოროტი ყოფილიყო და ცხენებისთვის ერტყა, გახურდებოდა, აღარ გაიყინებოდა და არ მოკვდებოდა. ანუ - ასეა ამ უსამართლო ცხოვრებაში - კეთილი და შემბრალებელი კვდება, სასტიკი და ბოროტი კი ცოცხლობს. მაქსიმ გრიგორევიჩს სიმღერა მოეწონა და რატომღაც საშა კულეშოვის სიმღერები გაახსენდა - მსახიობისა და გუშინდელი თანამეინახის. ისევ მოუჭირა გულში დარდისა და ამასწინანდელი ტრაბახისაგან და ნაღველი რომ მოეშორებინა, თავაზიანობის გამო ტოლიკას, კოლკას მეგობარს, რომელიც მთელი საუბრის განმავლობაში იღრიჭებოდა და ღიღინით ხმას აძლევდა, ჰკითხა: - შენ რას საქმიანობ? - მე? მე მგზავრი ვარ. - აა, - გააგრძელა მაქსიმ გრიგორევიჩმა, - თუმცა ვერაფერი გაიგო, - ვინ ხარ? - მგზავრი! მატარებლისა და ტაქსის. სამსახურია ასეთი - მგზავრი. მაქსიმ გრიგორევიჩმა უნდობლად შეხედა, მაგრამ არ შეიმჩნია, რომ ასეთი პროფესიის არსებობა არ იცოდა და აღარაფერი ჰკითხა. „ეშმაკსაც წაუღია - ვერაგი ხალხია და გესლიანი. გადაეყრები რამე მასხრობას და სასაცილოდ აგიგდებენ“. - შენ, ნიკოლაი, შენ რა უნდა გააკეთო? ისევ გადახედეს მეგობრებმა ერთმანეთს. ნიკოლაიმ უპასუხა: - ტაქსის მძღოლად წავალ ალბათ. ცოტას ვიშოვი პლანისთვის, ცოტას - ჩემთვის. ერთი საათი გავიდა, რაც საუბრობდნენ, ნიკოლაი კი თამარას ამბავს არ კითხულობდა. ალბათ ელოდა, რომ მაქსიმ გრიგორევიჩი თვითონ ახსენებდა. ის კი არ ჩქარობდა, განგებ წელავდა, რომ გაეწვალებინა. არადა, როგორ უნდოდა ნიკოლაის ყველაფერი გაეგო თამარას შესახებ, ყოფილ მეგობარ გოგოზე, რომლისთვისაც პირველი იყო და რომელსაც თვითონვე დართო ნება - არ დალოდებოდა. მაშინ არ ეგონა, რომ მასზე იფიქრებდა, მოენატრებოდა და ინაღვლებდა. იქ, ყარაგანდასთან, სადაც ბრიგადასთან ერთად ქვეყნისათვის ქვანახშირს მოიპოვებდა, ღამით ბარაკში იწვა და დღის მტანჯველი და გამომფიტავი მუშაობის, ამხანაგებთან ლაპარაკისა თუ ჩხუბის შემდეგ, წესით მკვდარივით უნდა დასძინებოდა. მაგრამ ძილი არ ეკარებოდა. ათასამდე ითვლიდა და ფიქრობდა რაიმე სასიამოვნოზე, მეხსიერებაში ამოუტივტივდებოდა ეზო, ბავშვობა მემტრედე კოლკა კოლეგასი. ახსენდებოდა ლიონია „ცინგლიაც“, რომლის ძმაც „კალიბრზე“ იყო, მოგვიანებით მისი მრავალრიცხოვანი სახიფათო და რისკიანი თავგადასავლებიც და რაღა თქმა უნდა, ქალებიც. ქალები კი ბევრი იყო კოლკას უწესო ცხოვრებაში. სულ პატარა იყო, ბიჭებს თავისუფალი ყოფაქცევის ქალებში რომ მიჰყავდათ. ეს გოგოები ყოველთვის ალერსიანები და მთვრალები იყვნენ. რამდენიმე ადამიანს უშვებდნენ რიგში, ამას - „გუნდში დაყენებას“ ეძახდნენ. ეს ტირში ხდებოდა, სადაც დღისით მილიციონერები და დოსააფელები ისროდნენ მწოლიარე მდგომარეობაში. იატაკზე სპორტული ლეიბები ეწყო. მათზე ქალები წვებოდნენ და დასტა-დასტა იღებდნენ ახალგაზრდა, მთვრალ, აღგზნებისაგან და ერთმანეთის ყურებისაგან მოცახცახე ერთდღიან კავალერებს. - შენ ხომ სულ ღლაპი ხარ, - უთხრა ერთმა კოლკას, როცა ის პირველად მივიდა. - ხმა ჩაიგდე, ძუკნა! - უპასუხა კოლკამ, რაც შეეძლო უხეშად, თავის უფროს ამხანაგებს ბაძავდა. უხეშობით ბავშვურ შიშს აფრთხობდა. გოგომ ტუჩებში აკოცა, მოეხვია და უთხრა: - აი, მორჩა! ყოჩაღ. კარგი კაცი დადგება შენგან. - და მომდევნოს მოუჭრა - შემდეგი აღარ იქნება. გეყოფათ, - ადგა და წავიდა. ახსოვდა კოლკას თავისი პირველი ქალი, მერე ძმაკაცებს გამოჰკითხა კიდეც მის შესახებ, მათ კი სიცილი დააყარეს. არც იცოდნენ, ვინ იყო და საიდან. კეთილად ახსოვდა კოლკას ის ქალი, იმიტომ რომ არ იყო მაშინ მაგარი და არც არაფერი უგრძვნია მღელვარებისა და ნერვიულობისაგან. თანაც ძმაკაცები დასცინოდნენ და სიბნელეში ასწავლიდნენ - ასე არა, კოლკა, მოდი, გაჩვენებთ, როგორ უნდაო. მეზობელ ლეიბზე კი მეორე გოგო, რომელიც უკვე ისვენებდა და ბოთლიდან წყალს წრუპავდა, დაწვრილებით ყვებოდა, როგორ აართვეს მის დაქალს, ანუ იმას, რომელიც ახლა კოლკასთან იწვა, გასულ წელს ქალწულობა. ეს იყო ვინმე ვიქტორ ბაბეშკო, ცნობილი მექალთანე და პროფესორის ვაჟი. ეს ყველაფერი კოლკას ესმოდა და ყურადღება ეფანტებოდა, ამიტომ ვერ გაიგო - კარგი იყო ეს თუ ცუდი. შემდეგ სხვებიც იყვნენ. სულ პატარა გოგოები. ტირში ძალით მიათრევდნენ. ისინიც შიშით ნებდებოდნენ, მერე კი ტიროდნენ. და კოლკას ეცოდებოდა ისინი. როცა წამოიზარდა, გაუჩნდა ქალები რამდენიმე დღით და უფრო ხანგრძლივი დროითაც. რომანიც კი ჰქონდა თეატრის ადმინისტრატორთან, სადაც მუშაობდა. ადმინისტრატორი მასზე ათი წლით უფროსი იყო. თმა ქერად ჰქონდა შეღებილი. ნიკოლაი მას ულამაზეს ქალად მიიჩნევდა და როცა ამ უკანასკნელმა უარყო და ცირკის მსახიობის, ვერტიკალურ კედელზე მსრბოლელის გამო მიატოვა, ლამის თავი მოიკლა. შეეძლო კიდეც. მაგრამ ეს არ ჩაიდინა. პირიქით, ატრაქციონის დასრულებისას მივიდა - მსრბოლელის დამახინჯება ჰქონდა განზრახული. მერე კი, პავილიონში რომ შეიხედა, სადაც მაღლიდან ყველაფერი კარგად ჩანდა, ისე შეძრწუნდა და გაოგნდა, აღარც დაუცადა მსრბოლელის გამოსვლას, ისე წავიდა. ეს და სხვა ამბები თვალწინ ედგა, როცა ისვენებდა ძველ ბარაკში, ყარაგანდის მახლობლად, გადაუიარაღებელ ძველ ნარზე. მაგრამ ყველაზე ხშირად თამარას ლამაზი სახე ახსენდებოდა, ყოველთვის ანთებული, როგორც მაშინ, იმ წელს, ზაფხულის შემდეგ, როცა მათ შორის ყველაფერი მოხდა. ვერასდროს წარმოიდგენდა, რომ ასე მოენატრებოდა. სასაცილოდ არ ეყოფოდა, ვინმეს რომ მსგავსი რამ ეწინასწარმეტყველა. მაგრამ ყველა მის მეგობარს და არამეგობარს გარშემო თავისიანები ჰყავდა, რომლებიც, როგორც ყველა მეგობარი და საყვარელი ადამიანი, ელოდნენ მათ დაბრუნებას. არსებობდა ასეთი სევდიანი აუცილებლობა ამ რწმენისა - ყველაზე მთავარი ამ ცხოვრების, შრომის, დასვენების, სასამართლოს პაროდიაში. კოლიას ღრმა ქვეცნობიერმა თავად ამოაგდო ზედაპირზე თამარას სახება და ყოველ ღამით წარუდგენდა მის დაღლილ ტვინს, როგორც სავიზიტო ბარათს, დაპატიმრების ორდერს, როგორც ქულას - 6-7-8. კოლკაც მიეჩვია და შეეგუა ამ აკვიატებულ სახებას და მის გარეშე აღარ შეეძლო. თუ ვინმე გაიცინებდა ამ სანტიმენტებზე, კოლია იმ წუთას მიასიკვდილებდა. იწვა დახუჭული თვალებით და კვნესოდა უღონობისა და სევდისაგან. მაგრამ ერთხელაც არ მიუწერია, არც არაფერი დაუბარებია მასთან, მიუხედავად იმისა რომ ყველა მასზე ადრე განთავისუფლებული პატიმარი სთავაზობდა თავის სამსახურს, - მოიტა, კოლეგა, წერილს წავიღებ, - კოლიას ბანაკში პატივს სცემდნენ მხიარულებისა და დაუდგრომლობის გამო, - რას იტანჯები? წერილს არ ელოდები და არც მიიღებ! მოკვდები ასე! - არა უშავს, ჩავალ და გავერკვევით. წერილი მას მართლაც არ მიუღია, დებსაც კი მკაცრად აუკრძალა მიწერა, ძმაკაცებმა კი არ იცოდნენ, სად იყო. არც თამარამ. ახლა კი ზის მის სახლში და არაფერს ეკითხება მამამისს თამარას შესახებ, ალბათ თავმოყვარეობის გამო. სვამს მაქსიმ გრიგორევიჩთან ერთად, ისვრის არაფრის მთქმელ ფრაზებს და ღიღინებს. მაგრამ აი, კარში გასაღები დატრიალდა და შემოვიდა ის - თამარა, თამარა მაქსიმოვნა, მშვენიერი და გაზრდილი, ტანადი და მოხდენილი, შავ სათვალეში და ცისფერ, უკვე საზაფხულო პულოვერსა და ჯინსებში. უბრალოდ შემოვიდა, არ შემოფრენილა, ანგელოზივით. სუნამოს, ვალერიანისა და სასმელის სუნი ასდიოდა, სახეზე სილურჯე დაჰკრავდა, რომელიც ჯერ კიდევ დილით დაესვათ, თანაც საკმაოდ სქლად. მაგრამ ეს ყველაფერი კოლკას არ შეუმჩნევია, ვინაიდან სინაზე, რომელსაც ნელნელობით, პატარ-პატარა პორციებით აგროვებდა, გულგვამში დიდ ქვად გადაქცეოდა. ქვა შიგნეულობასა და მკერდს უგლეჯდა, თავში ურტყამდა. კოლკა არც ამდგარა, ისე თქვა ხრინწიანი ხმით: „გამარჯობა“. - და ჰაერში დაკიდა გიტარა, რომელიც იატაკზე დაეცა, გაიბზარა და გაბრაზებით ააჟღერა სიმები, ვითომდა - რა გინდა ჩემთან, რაც არ უნდა იყოს, სათუთი ინსტრუმენტი ვარო. - გამარჯობა, - უპასუხა თამარამ ჩუმად. დაუვარცხნელ თავში ყველაფერი ერთბაშად აირია - მეტისმეტი იყო გუშინდელი და დღევანდელი დღისათვის. გუშინ, მეგობარ მსახიობ გოგოსთან ერთად იყო, ლარისა კი „მოსესტრადაში“ გამომცხადებლად მუშაობდა და სხვადასხვა ბრიგადასთან ერთად კონცერტებით დადიოდა ქვეყნის ხან ერთ, ხან მეორე ბოლოში. უფრო ხშირად ჩრდილოეთში, აღმოსავლეთში, მიყრუებულში, სადაც პროგრამის ხარისხზე დიდად თავის შეწუხება არ იყო საჭირო, სადაც იშვიათად ჩადიან ცნობილი სახეები და კარგი მსახიობები, ახალი საინტერესო რეპერტუარით, სადაც დონეს არ ითხოვენ და არც აძლევენ - ესეც საკმარისია. დღეში სამი-ოთხი კონცერტი, თვეში ასს აჭარბებდა - ნიხრით, პლუს დღიური თანხა. ბევრი არ იყო, მაგრამ ცხოვრება შეიძლებოდა. ლარისასთან მისი დროებითი თანამეცხედრე იჯდა, რომელმაც ის ბოლო მოგზაურობაში წაიყვანა, - ვალოდია, კეთილი, მხიარული და საქმიანი ბიჭი. თამარას იმედი ჰქონდა, - შემდგომ ჯერზე მათ გაჰყვებოდა, მაგრამ აღმოჩნდა რომ მაგადანში საშვია საჭირო, მის გარეშე არ შეიძლება და სამივემ, ჯერ ცოტა ინაღვლეს, მერე დალიეს და საჭმელიც მიაყოლეს. უცებ ლარისა, რომელმაც ენა აილესა, ყველა მოსკოვური ჭორი ამოთქვა, ყველა დაამუშავა და ყველაფერი თქვა, ერთის გარდა... უცებ ამბობს: „გუშინ ჩემთან საშა კულეშოვი იყო, ვიღაც სხვა გოგოსთან ერთად, ისიც თეატრიდანაა, მგონი. ახალგაზრდაა, ლამაზი. საშა შეყვარებულია. ასეთი ჯერ არ მინახავს - ღუღუნებენ და ერთმანეთს ხელს არ უშვებენ“, - ხითხითებდა ლარისა, თითქოს ვერც ამჩნევდა თამარას რეაქციას. თამარა გაფითრდა და სკამიდან გადავარდა. ვალოდიამ წყალი შეასხა, ლოყებზე ულაწუნა, ის კი - მკვდარივით იწვა. - შენ რა, ნაგავო, ვერ ხედავ, ცუდად გახდა, ენას ვერ გააჩერებ? ის ხომ საშასთან ცხოვრობს, რა, არ იცოდი? თუ შეგნებულად თქვი? - ამბობდა ვალოდია და თამარას შუბლზე სველ ტილოს ადებდა. - არ უნდა იყო, ძვირფასო, ასეთი ბინძური და შურიანი. - ხომ არ გაგიჟდი, რა შუაშია შური, - ბურტყუნებდა შეშინებული ლარისა. თუმცა შური იყო სწორედ შუაში. ნახევარი წლის წინ თავად იყო კულეშოვზე შეყვარებული. მაშინ საშა მთელი საღამო თავის ახალ სიმღერებს მღეროდა. გარშემო ყველა გაგიჟდა და აღტაცებისაგან ყვიროდნენ, საშკა კი მხოლოდ იღიმებოდა და თავმდაბლად, არც ისე სერიოზულად, დაძაბულობისაგან გათეთრებული, შუბლზე ოფლის წვეთებით, სველ პერანგში იღებდა კომპლიმენტებს. მოისმენს და ახალ სიმღერას იწყებს, წინაზე უფრო მკვახეს, - ამოიყვირებს, თითქოს უკანასკნელად მღეროდეს. ლარისას სიმღერის სიტყვებიც არ ესმოდა ხანდახან, მხოლოდ ხმას ისმენდა და ტანში აჟრიალებდა, სული უმსუბუქდებოდა, თუმცა სიმღერები ჩახლეჩილი და სასოწარკვეთილი, ხოლო სიტყვები - უხეში და ხორკლიანი იყო: „ბიჭებო! მომწერეთ წერილები, როგორაა საქმე მანდ, თავისუფალ სამყაროში?“ ლარისა ხან ისე ცდილობდა ყურადღების მიქცევას, ხან ასე, ლამის ტყავიდან ამოძვრა, სახლში მიიპატიჟა, მაგრამ ის არ წაჰყვა. სხვა დროს იყოსო, - უთხრა, მაგრამ სხვა დრო ლარისასთვის არასდროს დადგება. მერე რამდენჯერმე თამარასთან, მაღალ, ლამაზ გოგოსთან ერთად დაინახა, რომელიც, მგონი თეატრალურში სწავლობდა, თუ დაამთავრა, ზუსტად ვერ გაიგო. ისიც, საშა რომ ენახა ხოლმე, თამარას დაუმეგობრდა. რა იცი, რა ხდება, ეშმაკს არ სძინავს, იქნებ ერთხელაც გამოიჭიროს. როცა იქნება, მობეზრდება. ერთ ქალზე იშვიათად ჩერდება დიდხანს, თანაც თამარა სულაც არ სწავლობს თეატრალურში, გამოაგდეს, ამბობენ, ამორალურობისთვის. მაგრამ საშა თითქოს არ აპირებდა საყვარლის გამოცვლას, პირიქით, სულ უფრო ხშირად დაიწყო მოსკოვის სხვადასხვა ადგილებში, ხალხში მასთან ერთად გამოჩენა. კულეშოვი ცოლს გაეყარა, მარტო ცხოვრობდა ნაქირავებ ბინაში. ასე რომ, ლარისამ გარკვეულ დრომდე ღრმად შეინახა თავისი შავი და ბოროტი ზრახვები, მაგრამ თავის დროს მაინც ელოდა. და მოესწრო კიდეც. პირველი შემთხვევისთანავე გულყრამდე მიიყვანა თავისი მეგობარი, თუმცა ამას არ მოელოდა. ფიქრობდა, რომ თამარა ქარაფშუტაა. მაგრად შეეშინდა: - ხომ არ მოკვდა, ვალოდია, მგონი აღარ სუნთქავს. - ნუ დაცანცარებ! უმჯობესია ყინული და ვალერიანკა მოიტანო. თამარამ ნელ-ნელა დაიწყო გონზე მოსვლა. გულყრა 40 წუთი, შეიძლება უფრო დიდხანსაც გაგრძელდა. - რა დამემართა? - იკითხა მან. - გული წაგივიდა, - უპასუხა ვალოდიამ. - სახე რატომ მტკივა? - გონს რომ მომეყვანე, გირტყამდი და იმიტომ, - შემეშინდა, რომ ვერ გამოფხიზლდებოდი. თამარამ მხიარულად გაიღიმა: - ნუ გეშინია, კერკეტი ვარ! რაო, ლარისა, რაზე შეჩერდი? განაგრძე! - შეეცადა, შეწყვეტილი საუბარი გაეგრძელებინა. - არა, დღეისთვის კმარა! კონცერტი დამთავრებულია! ღამე მშვიდობისა, ძვირფასო მოსკოველებო! - ხელების ქნევა დაიწყო ვალოდიამ. - ვწვებით დასაძინებლად! დავწექით! თამარას, რასაკვირველია, წამიც არ დაუძინია, შურისძიების გეგმას აწყობდა, მაგრამ თავისი თავი შეებრალა და ატირდა, რადგანაც მშვენივრად იცოდა, რომ ამას ვერ შეძლებდა და ვერც ვერაფერს შეცვლიდა. მხოლოდ თავს მოიწამლავდა. ეს ერთხელ უკვე სცადა, როცა სასწავლებლიდან გამოაგდეს. მტკივნეული იყო და ეშინოდა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მოასულიერეს და ცნობიერება დაუბრუნდა - სტკიოდა, რცხვენოდა და ეშინოდა. - და ამით რას დაამტკიცებ? - ეკითხებოდა საკუთარ თავს, - რა, მას შეეცოდები და დაზარალდება? - შენ კი ვეღარაფერს დაინახავ. აი, რომ შეიძლებოდეს, თავი მოიწამლო, მოკვდე და ხედავდე, ის როგორ იტანჯება, კიდევ სხვა საქმეა. ისე კი არ ღირს. ხომ გადაიტანა, რომ ცოლს გაეყარა, მასთან კი კრინტიც არ დაუძრავს დაქორწინებაზე. ამასაც გადაიტანს. მართლა, საინტერესოა, ვინ არის გოგო, რომელთანაც ნახა ლარისამ. დილით, როგორც შეეძლო, მოიწესრიგა თავი. ლარისას, რომელიც ბოდიშს ბოდიშზე იხდიდა, შავი სათვალე გამოართვა და სახლში წავიდა. ვალოდიამ ტაქსიმდე მიაცილა. ვალოდია კარგი ბიჭია, დაპირდა, რომ მაგადანიდან დეპეშას გამოუგზავნის, იქნებ როგორღაც მოახერხოს მისი გაყვანა. დამშვიდობებისას თავზე ხელი გადაუსვა და უთხრა: „მხოლოდ სისულელე არ ჩაიდინო. ყველაფერი იქნება ო’კეი!“. მძიმედ ავიდა მესამე სართულზე. - მამა მაინც არ იყოს სახლში, - გაიფიქრა და უცებ - ნიკოლაი. - გამარჯობა, - უთხრა მან. - გამარჯობა, - უპასუხა თამარამ, - ჩამოწვა სიჩუმე. მხოლოდ იატაკზე დავარდნილი გიტარის ხმა ისმოდა დიდხანს. მამა უკვე კარგადაა გამობრუჟული - ცნობისმოყვარედ შეჰყურებს, რა მოხდება. მესამემ კი, უცნობმა, რომელიც ოთახში იმყოფებოდა, მამას შესთავაზა: - წავიდეთ მაქსიმ გრიგორევიჩ, მეორე ბოთლი ვიყიდოთ, ეს უკვე გათავდა. ისიც ადგა და ტოლიკას გაჰყვა, რომელიც უგვარო იყო და ჰქონდა მხოლოდ უცნაური პროფესია - მგზავრი. - თა-მარ-კა, ტომა, - ჩაიღიღინა კოლიამ, - ჩემო ოქრო, ტომა! - დაამატა მან კიდევ უფრო მძიმედ. ძლივს სუნთქავდა, თითქოს გარბენისთვის დროს იღებდა. - აი, მეც. ვიფიქრე საღამომდე მაქსიმ გრიგორევიჩთან მომიწევდა ჯდომა და სმა, - გაიხუმრა, მერე კი ისევ ყელი გაუშრა. - შეცვლილხარ, გოგონა, მაგრამ არა ჩემთვის. ისეთივე ხარ, როგორიც იმ დღეს, როცა გითხარი - არ მელოდო-მეთქი. თითქოს არც გასულა სამი წელი. - არც დაგელოდებოდი, კოლია, - უადგილოდ თქვა თამარამ. - მოიცა, ჯერ მე ვილაპარაკებ. ამდენი ხნის განმავლობაში იმდენჯერ გელაპარაკებოდი, ახლა მესამედი რომ გითხრა, წელიწადი არ ეყოფა. მე სიმღერებსა და ლექსებს ვიწერდი, სიზმარში და ცხადში გხედავდი. დასაწყისში ტყის საკაფზე - შევხედავდი ხეს და მინდოდა, მის უკან მდგარიყავი და ჩემთვის გეყურებინა. მე კი ალერსიან სიტყვებს გეუბნებოდი. რამდენჯერ მინდოდა მომეწერა, მერე კი ვფიქრობდი - რისთვის შევახსენო თავი-მეთქი? იცხოვროს უჩემოდ, თავიდანაც მინდოდა ამომეგდე, რკინით ამოვიშანთე. ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ მიწაზე დადიხარ. და გეხვეოდი უთვალავჯერ. ახლა მომიახლოვდი, ტომკა! - არ გინდა, კოლია, - თამარა გააოგნა კოლიას არეულ-დარეულმა, ძლიერმა, ცოტა არ იყოს წიგნისმიერმა სიტყვებმა, - შენთვის თითქოს არც ყოფილა ეს სამი წელი, ჩემთვის კი იყო - თანაც როგორი! ახლა კი შენთვის სულ არ მცალია. კოლია. იქნებ წახვიდე? მაგრამ ნიკოლაი სვიატენკოს ისეთი ხასიათი ჰქონდა, რომ თუ მას გადაუდგებოდნენ, თუ ისე არ იქნებოდა, როგორც მას სურდა, მაშინვე უტიფარი ხდებოდა და საკუთარი თავის რწმენას იძენდა. - როგორი დიდი და ნაღვლიანები გავმხდარვართ, - თქვა უკვე ჩვეული ტონით - ალერსიან სიტყვებს აღარ ვისმენთ, სახლიდან ვაგდებთ. და გგონია, რომ წავალ? ღმერთი იწამე, სამი წელი ამ წუთს ველოდი, ახლა კი ავდგე და წავიდე? აბა, მოდი ჩემთან... მომეხვიე... ატირდი... თითქოს მელოდი... მითხარი: - კოლკა! მე დავჭკნი უშენოდ! შენს გარეშე ვერ ვცოცხლობდი! დღე და ღამე შენზე ვფიქრობდი, შენ კი ამბავსაც არ მატყობინებდი, უსინდისო! - უკვე ხუმრობით დაამთავრა მან და ხელები თამარასაკენ გაიწოდა. - კოლია, მე არ ვჭკნებოდი უშენოდ და შენს გარეშეც მშვენივრად ვცხოვრობდი, თითქმის არ გიხსენებდი. - თითქმის! - ეს უკვე კარგია, - თქვა კოლკამ. - ეს ძალიან კარგია, თითქმის, ესე იგი, ხანდახან მაინც! მე ეს მეყოფა, - „თითქმის“ - ამ სიტყვის გაგონება ისე გაეხარდა, თითქოს ეთქვას: „მიყვარხარო“. უცებ ძლიერ მოუნდა კოლკა სვიატენკოს, მეტსახელად „კოლეგას“, რომ ყველაფერი მოეყოლა მისთვის, თანაც ისეთი სიტყვებით, რომ თამარას გაოცებისაგან პირი დაეღო. შეძლებდა, ციხის ბიბლიოთეკაში შექსპირი გადაიკითხა, და არა მარტო შექსპირი. მთელი სიცოცხლის განმავლობაში არ წაუკითხავს კოლკას იმაზე მეტი, რაც იქ წაიკითხა. ისე სწყუროდა, ისეთი მოთხოვნილება ჰქონდა, როგორც ჭამა, სმა ან სუნთქვა. კი, შეეძლო მჭერმეტყველებით გაეოცებინა, მაგრამ ის ისე ახლოს იდგა, თან ისე უყურებდა, რომ ლიტერატურული გადაწყვეტილება შეიცვალა და პირიქით, თავისკენ მიიზიდა, სხეულითა და სულით აკანკალდა და რა თქმა უნდა, მხოლოდ ეს სიტყვები ამოთქვა: „მიყვარხარ! უგონოდ!“ - მაგრამ თამარა გაუსხლტა და ცივად უპასუხა: - დამშვიდდი, კოლია! დაჯექი! სჯობს რამე მხიარული მოყევი ან იმღერე. ნიკოლაიმ სული მოითქვა და გიტარა აიღო. გული გამალებით უცემდა, სიმღერა ენაზე ჰქონდა მომდგარი, მისი არა, სხვისი სიმღერა, მაგრამ თითქოს თავისიც: „ვერ გავუძელი პირველ პატიმრობას, წელს დამიმატებენ, ან იქნებ ოთხსაც. ბიჭებო! მომწერეთ წერილი, რა ხდება მანდ, თქვენს თავისუფალ სამყაროში“. გიტარა ჟღრიალებდა, - დაცემისას გაიბზარა. კოლკამ გიტარა ააწყო და გააგრძელა, ვერც კი შენიშნა, როგორი გაოცებით უყურებდა თამარა. „რას სვამთ? ჩვენ თითქმის არ ვსვამთ. აქ სულ თოვლი და თოვლია მზიან ამინდში! ბიჭებო, მომწერეთ ყველაფერზე, თორემ აქ არაფერი ხდება“. ნიკოლაი დამჯდარი ხმით, თითქმის რეჩიტატივით მღეროდა და მარტივ მელოდიას ღიღინებდა: „ძალიან მენატრებით, მინდა ჩემი საყვარელი სიფათების დანახვა, სად არის თამარა, ვისთანაა ახლა? მარტოა? მაშინ უნდა მომწეროს“. კოლკამ შეგნებულად ნადიუხას ნაცვლად თამარა ჩასვა. „საშინელ სასამართლოზე საშინელი არაფერია, წერილი იქნება გადარჩენილი ძაფი. შეიძლება არც მომცენ, მაგრამ მაინც მომწერეთ, ბიჭებო“. - დახუჭული თვალებით, სასოწარკვეთით და მუდარით დაამთავრა კოლკამ, და გრიფი ააცახცახა, რომ ჟღერა გაეგრძელებინა, რის გამოც სიმღერა კიდევ უფრო სევდიანი გამოვიდა. - საიდან იცი ეს სიმღერა? - ჰკითხა თამარამ, როცა მან თვალები გაახილა და კოლიას შეხედა. - ჩვენებმა ჩამოიტანეს. ვიღაც ბიჭია, ალექსანდრე კულეშოვი ჰქვია. ბანაკში დიდ ფულს იხდიდნენ ჩანაწერებში. ას-ასჯერ მაინც დავატრიალეთ, საღამოობით სიტყვებს ვიწერდით და ვარჩევდით. ყველა გიჟდებოდა სიმღერებზე. უფროსობა კი, შმონის დროს, ანუ ჩხრეკისას ფურცლებს გვართმევდა. ის, მგონი, სადღაც ზის, კულეშოვი, თუ, მგონი, მოკლეს კიდეც. თუმცა, არ ვიცი, ბევრს ლაპარაკობდნენ. ათმა კაცმა სულ სხვადასხვა ისტორია მომიყვა. მაგრამ ალბათ ყველა იტყუება. მოგეწონა? - მომეწონა, - ჩუმად თქვა თამარამ, - კიდევ იმღერე, რა, - სთხოვა მან. - მერე! - კვლავ მიუახლოვდა, გიტარა გადადო: - იქნებ მაინც მაკოცო ტომა? თამარამ არ უპასუხა. მაშინ კოლიამ გააკეთა ის, რაც უნდა გაეკეთებინა ასეთ შემთხვევაში - აივნის კარი გააღო, ერთი ნახტომით მოაჯირზე გადაძვრა და შეაშინა, რომ ხელს გაუშვებდა, თუ ის ამ წუთას არ აკოცებდა ტუჩებში, დიდხანს და ვნებიანად. ისე სთხოვა, უბრალოდ რაიმე რომ ეთქვა და მდგომარეობა განემუხტა, სულაც არ ჰქონდა იმედი, რომ მის მოთხოვნას დააკმაყოფილებდნენ. მაგრამ მისი და საკუთარი თავის მოულოდნელად თამარა მივიდა და ისე აკოცა, როგორც მოაჯირზე გადაკიდებული კოლია ითხოვდა, - ხანგრძლივად და მწველად, შესაძლოა, არა ვნებიანად, მაგრამ მწველად. წამიერად გაუელვა: „საშკასაც სამაგიეროს გადავუხდი. აი, ასე“. კოლიამ ხელები გაუშვა, მოაჯირზე გადმოძვრა და ისე დაუწყო თამარას კოცნა, როგორც მშიერი ძაღლი ეძგერება ხოლმე საჭმელს, როგორც ადამიანი, რომელსაც დიდი ხნით გადაუკეტეს და მერე ისევ მიაწოდეს ჟანგბადი. ხარბად იხუტებდა, როგორც... - კარი დაკეტე, - უთხრა თამარამ, - გიჟო! მოვლენ ახლა! კოლიამ ხელში აიტატა, თითქოს წამით დატოვების ეშინიაო, ძვირფასი ტვირთით კართან მივიდა და დაკეტა. ასევე ჩუმად წაიყვანა დივანისაკენ. - აქ არა, ჩემს ოთახში, - უთხრა თამარამ. ესმოდა თამარას, როგორ უცემდა და ამოხტომას როგორ ლამობდა მისი გული, როგორ ამოდიოდა ჰაერი მისი მკერდიდან და სახეზე უბერავდა. ისიც ჩაეხუტა და მიიზიდა. კოლია კი შეშლილივით ბოდავდა: - ტომკა! ტომკა! - და ბაგეებს მის სხეულში მალავდა, ხარბად სუნთქავდა მის სურნელს, მთლიანად მისით სუნთქავდა და იძირებოდა რაღაც სქელ, ცხელ სიბნელეში, რომლის ფსკერზეც ნეტარება და ყველა სურვილის ასრულება იყო, ჩახვეული დაცურავდა წებოვან და სურნელოვან ლავაში, რასაც ტკბობა ერქვა. აღარ ახსოვდა რა მოხდა შემდეგ, ვინაიდან ცნობიერებამ ამ წუთებში მიატოვა კოლია. ხმამ გამოაფხიზლა: - ახლა კი, კოლია, სიმართლე - წადი და აღარასდროს დაბრუნდე, გესმის? თუ გიყვარვარ, გთხოვ, ასე მოიქეცი. ახლა მარტო მინდა დარჩენა. შენს გამო არა. უბრალოდ, მარტო მინდა ყოფნა. - არსად წავალ, თამარა! და აუცილებლად დავბრუნდები! არც არავის გავუზიარებ შენს თავს. შენ იცი, რომ კოლკა „კოლეგა“ სიტყვის კაცია. ვერ გამისხლტები! - გაგისხლტები, კოლკა! მე ახლა ძლიერი ვარ, იმიტომ რომ ცუდად ვარ! - ვინმემ გაწყენინა? მოვკლავ! - აი, სულ მოვკლავ და მოვკლავ! სხვას რას უნდა ელოდოს შენგან კაცი. იცოდე მაინც, ვის მოკვლას აპირებ? - ვის? - მესამე წელია საშკა კულეშოვთან ვცხოვრობ, ვის სიმღერებსაც წეღან მიმღეროდი და რომელიც მკვდარია, თუ ზის, თუ ორივე ერთდროულად. არც ერთია მართალი და არც მეორე. აქ ცხოვრობს, თეატრში მუშაობს, და ახლა მე მასთან ნაჩხუბარი ვარ. ყველაფერზე ექნებოდა პასუხი კოლეგას, ამის გარდა. რადგან იქ, ბანაკში ეჩვენებოდა, რომ იცნობდა ამ ბიჭს. ბრბოში გამოარჩევდა. რომ შეხვედროდა, მაშინვე მისი უახლოესი მეგობარი გახდებოდა, თუკი მისი სულიც ისეთი იქნებოდა, როგორიც სიმღერები - სხვაგვარად ვერ წარმოედგინა. რამდენჯერ უოცნებია, რომ ბანაკში ჩამოეყვანათ, მარტო თვითონ კი არა, ყველა ამაზე ოცნებობდა. ყველას სურდა მასთან დალაპარაკება. ყველაფერს ელოდა კოლკა, მხოლოდ ამას - არა. არ იცოდა, რა ეპასუხა და როგორ მოქცეულიყო. ადგა და გავიდა, აღარ დალოდებია თავის მეგობარს და მაქსიმ გრიგორევიჩს. (რომანი არასდროს ყოფილა დასრულებული) …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 2:01pm on დეკემბერი 30, 2016
- თემა: ეგზისტენციალური მიმდინარეობა
- ინც, ჰუმანისტური მოძრაობის ფარგლებში, ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის სახით, ცალკე მიმართულება გამოიყოფა. როგორც ცნობილია, ეგზისტენციალიზმში თავად ადამიანის საკუთარი ხედვა, თვალსაზრისი ხდება საზოგადოდ მსოფლხედველობის ათვლის წერტილი. სამყაროს სურათი არ არის ადამიანის მიმართ ტრანსცენდენტური, თავისთავად არსებული და რაციონალურად შემეცნებადი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების რიგი ან ერთობლიობა. სამყაროს სურათი ისე უნდა დაიხატოს, როგორც ადამიანისთვის არის მოცემული; იგი ინდივიდუალური ცნობიერების შინაარსად არსებობის სამყაროა. პიროვნულ სამყაროს იმ ღირებულებებისა და საზრისების სტრუქტურა წარმოადგენს, რომელშიც ადამიანი არსებობს (ეხისტენტია-ლათინურად არსებობაა) და მოქმედებს. ყოველგვარი მოვლენა სამყაროში არსებობს იმდენად და იმდაგვარად, როგორც მას აცნობიერებს, აფასებს და ეპყრობა სუბიექტი. ეგზისტენციალური აზროვნების წინამორბედებად ითვლება სორენ კირკეგორი, ედმუნდ ჰუსერლი და მარტინ ჰაიდეგერი, ხოლო საკუთრივ ეგზისტენციალისტ ფილოსოფოსებად - კარლ იასპერსი, ჟან-პოლ სარტრი, ალბერ კამიუ, გაბრიელ მარსელი, მორის მერლო-პონტი, ნიკოლა აბელიანო, მარტინ ბუბერი, პაულ ტილიხი, მიგელ დე უნამონო. ადამიანზე ორიენტირებულმა ამ ფილოსოფიამ ღრმა კვალი დააჩნია ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის წარმომადგენელთა მსოფლმხედველობას და პირდაპირი გავლენა მოახდინა ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის პრინციპებისა და თემების გააზრებაზე. ამ პრინციპებს შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია შემდეგი: 1) ყოველი ადამიანი განუმეორებელია; უნიკალურია როგორც მისი შინაგანი სამყარო, ასევე მის მიერ გარე სამყაროს აღქმა და შეფასება; უნიკალურია ადამიანის რეაგირებაც ამ სამყაროზე (იდეოგრაფიული პრინციპი); 2) ადამიანი, პიროვნება არ შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც მისი შემადგენელი ფუნქციებისა ან ელემენტების უბრალო ერთობლიობა. პიროვნების სუბიექტური, ფენომენალური სამყარო უნდა განიხილებოდეს მთლიანობითი და არა ფრაგმენტული თვალსაზრისით (ჰოლისტური პრინციპი). ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის საბოლოო მიზანია ადამიანის ცხოვრებაში იმ ძირითადი თემის, ტენდენციისა თუ ძალის პოვნა, რომელიც ერთგვარი გასაღები იქნება პიროვნების არსებობის უნიკალურობისა და მთლიანობის გასაგებად. რაც შეეხება ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის მთავარ თემებს, ესენია: ა) ცხოვრების საზრისი და უსაზრისობა, ბ) თავისუფლება, არჩევანი, პასუხისმგებლობა, გ) შფოთვა, შიში, აპათია, სასოწარკვეთა, ეჭვი, იმედი, რწმენა, დ) ადამიანური ურთიერთობები, მარტოობა, გაუცხოება, სიყვარული, ზრუნვა, ერთგულება. ჰუმანისტური მოძრაობის (მესამე ძალის) წარმომადგენლებს ბევრი რამ იზიდავს ეგზისტენციალიზმში; პირველ რიგში ის, რომ ამ ფილოსოფიური სისტემის ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდა ადამიანი მისი არსებობისთვის დამახასიათებელი ყველა პრობლემით და კონფლიქტით. ისინი დაკავშირებული არიან არსებობის ფინალობასთან, სიცოცხლის საზრისის უქონლობასთან ან დაკარგვასთან, ადამიანის თვითგამოხატვის შესაძლებლობათა შეუზღუდულობასთან და სხვა. ყოველივე ეს უკმაყოფილების, დაურწმუნებლობის, შფოთვის, ეგზისტენციალური შიშის, სასოწარკვეთილების და, შესაძლოა, ფსიქიკური აშლილობის წყარო ხდება. თავის ძირითად დანიშნულებას ეგზისტენციალური ფსიქოლოგია ამ ვითარების გამოსწორებაში, სხვა ადამიანის სუბიექტური სამყაროს სირთულეების მოხსნაში, მის ჰარმონიზაციაში ხედავს. ამიტომ გასაგებია, რომ ამ მიმდინარეობის წარმომადგენელთა აბსოლუტური უმრავლესობა ფსიქოთერაპევტებია, რომლებიც უფრო ინდივიდუალური ცნობიერების პრობლემების აღწერით და გაგებით არიან დაინტერესებული, ვიდრე ზოგადი კანონზომიერებებისა და კონცეფციების დადგენით. ამ სულისკვეთებით მუშაობენ მრავალრიცხოვანი ეგზისტენციალისტი ფსიქიატრები და ფსიქოთერაპევტები სხვადსხვა ქვეყანაში. მათი მოსაზრებები ფსიქოპათოლოგიური და ფსიქოთერაპიული პროცესების მიმართ ფრიად განსხვავებულია. ფსიქოთერაპია ამ შემთხვევაში იდეოგრაფიული კვლევის გზას წარმოადგენს. სწორედ ამას გულისხმობს რ. მეი, როცა აღნიშნავს, რომ ეგზისტენციალური ფსიქოლოგია ორიგინალური თეორიული სისტემა ან სკოლა კი არ არის, არამედ ერთგვარი დამოკიდებულება, პოზიცია თეორიის მიმართ. ეგზისტენციალურ ფსიქოლოგიაში ორი მიმართულება გამოიყოფა - ევროპული და ამერიკული. ყველაზე ცნობილი ამერიკელი ეგზისტენციალისტი ფსიქოლოგი როლო მეი (1909-1994) თავიდანვე ფსიქოკონსულტაციაზე ან ფსიქოთერაპიაზე იყო ორიენტირებული. როგორც ჭეშმარიტი ეგზისტენციალისტი, მეი ადამიანად ყოფნის, არსებობის ცენტრალურ მომენტად მის თავისუფლებას მიიჩნევს. მაგრამ თავისუფლება ყოველთვის დაკავშირებულია პასუხისმგებლობასთან როგორც საზოგადოების, ისე, პირველ რიგში, საკუთარი თავის, თავისი ცხოვრებისა და ბედის მიმართ. ჯანმრთელ ადამიანებს არ ეშინიათ თვალი გაუსწორონ ცხოვრების პერსპექტივებს, აფასებენ და უფრთხილდებიან თავისუფლებას, პატიოსნები არიან საკუთარი თავის და სხვების წინაშე. ისინი აცნობიერებენ ცხოვრების სასრულობას, მაგრამ ყოფნით გამბედაობა იცხოვრონ სრულფასოვანი ცხოვრებით. არის ხალხი, რომლებსაც არ ძალუძთ ზიდონ თავისუფლების ტვირთი, აიღონ თავზე ვალდებულება საკუთარი ბედის წინაშე, თმობენ თავისუფლებას, გაურბიან არჩევანს, იმუშავებენ არაადეკვატურ თვითშეფასებას და უყალიბდებათ საკუთარი თავის უმნიშვნელობისა და სამყაროსაგან გაუცხოების განცდა. მეი ეთანხმება ეგზისტენციალურ ფილოსოფიაში მიღებულ მოსაზრებას, რომ იზოლირებულობა, სხვებისაგან და საკუთარი თავისაგან გაუცხოება დამახასიათებელია ყველასთვის, ვინც დღევანდელ დასავლურ საზოგადოებაში ცხოვრობს. მიუხედავად ამისა, ადამიანები მეტ-ნაკლებად მწვავედ განიცდიან ამ მდგომარეობას. განსხვავებულია არა მარტო შესაბამისი განცდების ინტენსივობა, არამედ რომელობაც. ავტორი დიდ ყურადღებას უთმობს სხვადასხვა ეგზისტენციალური განცდების დახასიათებას, როგორც დადებითების (მზრუნველობა, სიყვარული), ისე უარყოფითების (სიკვდილის შიში, შფოთვა, დანაშაული, აპათია და სხვა). ყველაზე დიდი გამოხმაურება მაინც მეის მიერ ჩატარებულ შფოთვის საფუძვლიან ანალიზს ხვდა. შფოთვა მეის მიხედვით არის „ადამიანის მიერ იმ ღირებულებებისადმი წარმოქმნილი საფრთხის გაცნობიერება, რომელთაც იგი მნიშვნელოვნად მიიჩნევს მისი, როგორც პიროვნების არსებობისთვის”. საფრთხე შეიძლება ემუქრებოდეს ადამიანის ფიზიკურ და ფსიქიკურ არსებობას (სიკვდილი და თავისუფლება) ან რაიმე სხვა ღირებულებას (სიყვარული, ურთიერთობა, პრესტიჟი და ა.შ.). მაგრამ მთავარი მნიშვნელობა ენიჭება არსებობის საზრისის დაკარგვას. განიხილება ორი სახის შფოთვა, ნორმალური და ნევროტული. ნორმალურ შფოთვას ვერავინ გაექცევა; იგი თან ახლავს ძველ ღირებულებათა უარყოფის ან გადახალისების პროცესს, რაც ყოველთვის დაკავშირებულია პიროვნების ზრდასთან და განვითარებასთან, ამდენად ეს ნორმალური მდგომარეობაა. თუ შფოთვა საფრთხის პროპორციულია, მასთან სავსებით შესაძლებელია გამკლავება ცნობიერების დონეზე. მაგრამ, თუ შფოთვა საფრთხის მიმართ პროპორციული არ არის, იგი ნევროტულ სახეს იძენს და მწვავე კონფლიქტის წყარო ხდება. მისი სათავეა რაიმე ღირებულებისთვის არაადეკვატურად დიდი მნიშვნელობის მინიჭება და დოგმის, კერპის რანგში აყვანა. ამ ღირებულებაზე უარის თქმამ შეიძლება არსებობის საზრისის დაკარგვის საფრთხე შექმნას და ნევროტული ბუნების ეგზისტენციალური შფოთვა გამოიწვიოს. ნევროზისკენ მივყავართ სიცარიელისა და აპათიის განცდასაც, რომელიც თან სდევს გაუცხოებას. სიცარიელე და აპათია აბრკოლებს აქტიურ ცხოვრებას, ჩნდება ნევროტული სიმპტომები, რომლებიც ავიწროებენ და ამახინჯებენ პიროვნების ფენომენოლოგიურ სამყაროს და თრგუნავენ შინაგანი თავისუფლების გრძნობას. შინაგნად არათავისუფალი ადამიანი თავის გარშემო იქმნის ისეთ რეალობას, სადაც მას არ ესაჭიროება არჩევანის გაკეთება, ვალდებულებების აღება. ნევროტული სიმპტომები თავისუფლების და, შესაბამისად, პასუხისმგებლობისაგან გაქცევის მიმნიშნებელია, იმის მაჩვენებელი, რომ ადამიანი არ იყენებს თავის შესაძლებლობებს. ფსიქოთერაპიის მიზანია, დაეხმაროს ადამიანებს თავისუფლების მოპოვებაში, რათა მათ გააცნობიერონ და გამოიყენონ თავიანთი შესაძლებლობები. როდესაც პაციენტი უფრო თავისუფალი ხდება, მისი ნევროტული სიმპტომები, როგორც წესი, ქრება, ნევროტული შფოთვა ადგილს უთმობს ნორმალურს. მაგრამ ეს მხოლოდ თანმხლები ეფექტებია იმ მთავარი მიზნისა, რაც პაციენტის მიერ სრულფასოვანი არსებობისკენ მიმავალი გზის აჩევაში მდგომარეობს. როგორ შეიძლება ამის მიღწევა? როლო მეი, ეგზიტენციალისტი ფსიქოთერაპევტების უმეტესობის მსგავსად, არ ზრუნავს სპეციალური ტექნიკებისა და მეთოდების შემუშავებაზე. გადამწყვეტი მნიშვნელობა ემპატიას ენიჭება, რომელიც მეის თქმით, კონსულტირების პროცესის გასაღებს წარმოადგენს. აქ ყოველივე თავისუფალი საუბრის რეჟიმში, ურთირეთმიმღებლურ ატმოსფეროში ხდება, უაღრესად ფაქიზად, პიროვნების ავტონომიაში ჩარევის გარეშე. ფსიქოთერაპევტი მხოლოდ რბილად უბიძგებს პაციენტს იმისკენ, რომ მან თავის თავზე მუშაობა დაიწყოს და ამით მიაღწიოს გარე და შინაგანი სამყაროს ადეკვატურ და უკეთეს გაგებას; საბოლოო ჯამში, იგი უნდა გახდეს ის, რაც არის, დაიბრუნოს თავისუფლება და პასუხისმგებლობა საკუთარ ცხოვრებაზე. ადვილი შესამჩნევია, რომ ყოველივე ეს საკმაოდ ახლოს არის როჯერსიანულ მიდგომასთან, სახელდობრ, ფსიქოთერაპიის, როგორც ისეთი ადამიანური კონტაქტის გაგებასთან, სადაც იქმნება რბილი, სანდო ურთიერთობა კლიენტთან, სადაც ხორციელდება კლიენტის შინაგანი შემოქმედებითი პოტენციალის აქტუალიზაცია და, შესაბამისად, მისი პიროვნული ზრდა. მიუხედავად ასეთი მსგავსებისა, არის განსხვავებებიც, რაც მეის გაცნობიერებული აქვს. იგი აღნიშნავს ეგზისტენციალური ფსიქოთერაპიული ურთიერთობის შედარებით ხანგრძლიობას, ფსიქოთერაპევტის მეტ აქტიურობას და იმასაც, რომ როჯერსის თვალსაზრისი უფრო ოპტიმისტურია. ეგზისტენციალური ფსიქოთერაპევტები უფრო მეტად ამახვილებენ ყურადღებას ადამიანის არსებობის უარყოფით მხარეებზე, სასიცოცხლო კრიზისების ტრაგედიაზე და ა.შ. ეს ბუნებრივიცაა; ამაში მჟღავნდება ეგზისტენციალისტური მსოფლმხედველობის თავისებურება. კრიტიკოსების აზრით, ეგზისტენციალური ფსიქოთერაპია, ისე როგორც იგი მეისთან არის მოცემული, მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს ეფექტური, როდესაც საქმე გვაქვს სამედიცინო თვალსაზრისით პრაქტიკულად ჯანმრთელ ადამიანებთან, რომლებსაც თავისი არსებობის უაზრობა აშფოთებთ. ასეთი კლიენტები მართლაც მრავლად ჰყავს ეგზისტენციალისტ ფსიქოლოგს; იგი არადირექტიულად, მაგრამ მაინც არწმუნებს თავის კლიენტებს იმაში, რომ ყველაფერი მათ ხელშია და მათ თავისუფალ არჩევანზეა დამოკიდებული. ასეთი ზემოქმედების სარგებლიანობა ფრიად საეჭვოა რეალურად ავადმყოფი ადამიანების შემთხვევაში, რომლებიც სწორედ იმიტომ მივიდნენ სამკურნალოდ, რომ მხოლოდ ნებელობის დაძაბვით არ შეუძლიათ მოერიონ აკვიატებულ მოქმედებებს თუ შემაწუხებელ ფსიქოსომატურ აშლილობებს. მეტიც, ასეთმა ზემოქმედებამ შეიძლება ნევროტული სიმპტომების გაძლიერებაც გამოიწვიოს. როლო მეისა და სხვა ეგზისტენციალისტ-ანალიტიკოსებისაგან განსხვავებით ვიქტორ ფრანკლი (1905-1997), ვენის მესამე ფსიქოთერაპიული სკოლის (ფროიდის და ადლერის შემდეგ) დამაარსებელი, ევროპული ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის ყველაზე გავლენიანი წარმომადგენელი, დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ფსიქოთერაპიის ტექნიკას. მის სახელს უკავშირდება მკურნალობის ორი ახალი პრინციპი ან მეთოდი: დერეფლექსია და პარადოქსული ინტენცია. დერეფლექსიის მეთოდი მიმართულია იმაზე, რომ აღიკვეთოს თავის სირთულეებზე გაუთავებელი ფიქრი, გადაჭარბებული თვითკონტროლი. მთელმა რიგმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ეს მართლაც ერთობ მნიშვნელოვანი მომენტია; მაგალითად, გამოვლინდა, რომ თანამედროვე ახალგაზრდებს რეალურ კომპლექსებზე მეტად ის აზრი თრგუნავს, რომ მათ კომპლექსები აქვთ. პარადოქსული ინტენციის მეთოდი გულისხმობს თერაპევტის მიერ კლიენტის მომართვას სწორედ იმის გასაკეთებლად, რასაც იგი გაურბის. ამასთან, რიგ შემთხვევებში აქტიურად გამოიყენება იუმორი, რომელსაც ფრანკლი ადამიანის თავისუფლების ერთერთ ფორმად მიიჩნევს. ფრანკლის თეორიული შეხედულების თანახმად, პიროვნების არსებობის მამოძრავებელ ძალად გვევლინება საკუთარი არსებობის საზრისის ძიების ტენდენცია. ადამიანური არსებობა მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანურად, თუ მასში არსებობს საზრისი. ასეთი საზრისის არ არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება ეგზისტენციალური ვაკუუმი, რომელმაც შეიძლება ე.წ. ნოოგენური ნევროზის სახე მიიღოს.ფრანკლის, როგორც ეგზისტენციალური ფსიქოთერაპევტის ინტერესი მიმართულია ამ ახალი ტიპის ნევროზებისკენ, რომლებიც დასავლური სამყაროს მახასიათებლები გახდნენ. რაც უფრო განვითარებულია ქვეყანა ეკონომიკურად, მით მეტია იმ ადამიანთა რიცხვი, ვინც ეგზისტენციალურ ვაკუუმში იმყოფება. ესაა ადამიანები ინტერესების, ინიციატივის, ცხოვრების საზრისის გარეშე. სამედიცინო თვალსაზრისით ისინი ჯანმრთელები არიან, რაც ფსიქოთერაპევტებს აყენებს არა კლინიკური სიმპტომების, არამედ ადამიანური პრობლემების წინაშე; ისეთი პრობლემების წინაშე, რომლებიც აქამდე სასულიერო პირების კომპეტენციაში შედიოდა. საზრისის ძიება არ არის პათოლოგია; იგი ჭეშმარიტად ადამიანური არსებობის უპირველესი ნიშანია. ეს უფრო სულიერი დისტრესია, ვიდრე ფსიქიკური დაავადება. მაგრამ ადამიანს ამ შემთხვევაშიც სჭირდება დახმარება. ფსიქოთერაპევტი, ამბობს ფრანკლი, ადამიანს საზრისს ვერ „ჩაუნერგავს”, მაგრამ მის ძიებაში, მის დანახვაში დაეხმარება. ფრანკლის მიდგომას ლოგოთერაპია, ანუ ცხოვრების საზრისის მოპოვებაზე მიმართული თერაპია ეწოდება. ცხოვრების საზრისი ყოველ ადამიანს თავისი აქვს. იგი უნდა აცნობიერებდეს პასუხისმგებლობას იმ მიზანთა შესრულებაზე, რომლებშიც მისი ცხოვრების საზრისი რეალიზდება. ნევროზის შემთხვევაში ადამიანი ან ვერ ხედავს საზრისის მქონე მიზნებს, ან მცდარად განსაზღვრავს მათ, ან ცდილობს ერთი მიზნის მიღწევას მეორის ხარჯზე. ფრანკლი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ არ არსებობს საყოველთაოდ გამორჩეული ცხოვრების საზრისი; ეს იგივეა, რომ გროსმაისტერს დაუსვა კითხვა: „რომელი სვლაა ჭადრაკში ყველაზე კარგი?”. საზრისი ყოველთვის უნიკალურია; იგი კონკრეტული პიროვნებისა და კონკრეტული ვითარების გადაკვეთაზე წარმოიქმნება. საზრისი აუცილებლად რაიმე ღირებულებას უკავშირდება. ღირებულებებს ფრანკლი სამ ჯგუფად ყოფს: შემოქმედების ღირებულებები (პირველ ყოვლისა შრომა), განცდის ღირებულებები (ერთერთი უმთავრესია სიყვარული) და დამოუკიდებლობის ღირებულებები. ეს რიგი გამოხატავს სამ ძირითად გზას, რომლითაც ადამიანს ცხოვრების საზრისის პოვნა შეუძლია. საზრისი მიიღწევა, ჯერ ერთი, ადამიანის ქმედებით, მოღვაწეობით, ფართოდ გაგებული შემოქმედებით, ანუ გარკვეული ამოცანების შესრულებით, რაიმე საქმის კეთებით; მეორე – ადამიანი საზრისს ნახულობს სხვების მიმართ მზრუნველობაში, სხვა ადამიანების სიყვარულში. დაბოლოს, ადამიანი პოულობს საზრისს მკაფიოდ გაცნობიერებული პოზიციის გამომუშავებით სხვადასხვა ცხოვრებისეული სიტუაციებისა და, საზოგადოდ, თავისი ბედის მიმართ. თვით სიკვდილშიც შეიძლება მოინახოს საზრისი და მაშინ მის მიმართ დამოკიდებულება სრულიად იცვლება. ასევეა ტანჯვის შემთხვევაშიც. ფრანკლს მოჰყავდა ერთი მაგალითი თავისი პრაქტიკიდან, როდესაც მასთან კონსულტაციაზე მოვიდა მოხუცი ექიმი, მძიმე დეპრესიით შეპყრობილი უსაყვარლესი მეუღლის გარდაცვალების გამო. ფრანკლი მალე მიხვდა, რომ ჩვეულებრივი ფსიქოთერაპია აქ უძლური იქნებოდა და შემდეგი კითხვით მიმართა პაციენტს: „რა იქნებოდა ექიმო, თქვენ რომ მომკვდარიყავით პირველი და თქვენი ცოლი დარჩენილიყო ცოცხალი?” „ო, იგი ძალიან დაიტანჯებოდა” - უპასუხა მან. ხედავთ, განაგრძო ფრანკლმა, რა ფასად დაუჯდებოდა თქვენ მეუღლეს ეს და თქვენ იქნებოდით მისი ტანჯვის მიზეზი. მაგრამ ახლა თქვენ იხდით იმის საზღაურს, რომ დარჩით ცოცხალი და დასტირით მას. პაციენტმა არაფერი უპასუხა, ხელი ჩამოართვა ფსიქოთერაპევტს და ჩუმად წავიდა. ტანჯვა უკვე აღარ განიცდება ტანჯვად, როცა მოინახება მისი საზრისი, თუნდაც ეს იყოს თავგანწირვის საზრისი. მოცემულ შემთხვევაში ფრანკლმა მოახერხა შეეცვალა პაციენტის დამოკიდებულება თავისი ბედის მიმართ, მან დაინახა თავისი ტანჯვის საზრისი. ესაა სწორედ ლოგოთერაპიის ძირეული პრინციპი – ადამიანისთვის უმთავრესია არა სიამოვნების მიღება ან ტკივილის არიდება, არამედ, საკუთარი ცხოვრების საზრისის დანახვა.ამიტომ, ადამიანი მზადაა დაიტანჯოს კიდეც, თუ კი ამ ტანჯვას აქვს აზრი. ფრანკლი ადამიანის არსებაში სამ ფენას განიხილავს: ბიოლოგიურს, ფსიქიკურს და ნოეტურს ანუ გონითს. სწორედ ამ უმაღლეს განზომილებაშია თავმოყრილი საზრისები და ღირებულებები, რომლებიც განსაზღვრავენ ქვედა დონეების როლს პიროვნული აქტივობის დეტერმინაციაში. ამიტომ ავტორი თავის თვალსაზრისს სიმაღლის ფსიქოლოგიად მიიჩნევს და, გასაგები ლოგიკით, განასხვავებს მას სიღრმის ფსიქოლოგიისაგან. მისი შეფასებით ლოგოთერაპია ადამიანის არსებობის მწვერვალისკენ არის მიმართული, ხოლო ფსიქოანალიზი ადამიანის ბუნების უფსკრულებში იხედება. რადგან ადამიანს გონითი განზომილებაც აქვს, იგი მეტია, ვიდრე ფსიქიკა. ადამიანი გარკვეულად თავისუფალია საკუთარი ფსიქიკური მოცემულობისაგან, მით უმეტეს გარემოსა და მემკვიდრეობისაგან. ამას უკავშირდება მისი ორი ფუნდამენტური უნარი თვითტრანსცენდენციისა (საკუთარ ფარგლებს გარეთ გასვლა) და თვითგანრიდებისა (პოზიციის დაკავება გარე ვითარებისა და თავის თავის მიმართ). ზემოთ აღნიშნული ორი ფსიქოთერაპიული ხერხის ეფექტურობა, ფრანკლის აზრით, ამ უნარების გამოყენებას ეფუძნება. აღნიშვნის ღირსია ის, რომ ფრანკლის თეორიული და ფსიქოთერაპიული იდეების ფორმირებაში უდიდესი წვლილი შეიტანა მისმა პირადმა ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ. ფრანკლმა, როგორც ებრაელმა, სამი წელი დაჰყო სხვადასხვა საკონცენტრაციო ბანაკში, მათ შორის ოსვენციმსა და დახაუში, სადაც რამდენჯერმე სასწაულით გადაურჩა სიკვდილს (გაზის კამერაში, ავადმყოფობისაგან თუ უჭმელობისაგან). თავდაპირველად იგი გაამწესეს საკონცენტრაციო ბანაკში, სადაც ადამიანების მიზანდასახული განადგურება არ ხდებოდა და პატიმრებს ერთმანთთან ურთიერთობა შეეძლოთ. ფრანკლმა, იქ მყოფ კოლეგა ფსიქიატრებთან ერთად, ორგანიზება გაუკეთა ფსიქოლოგიურ სამსახურს – ბევრს გაუადვილა საზარელ პირობებთან ადაპტაცია და ბევრი გადაარჩინა თვითმკვლელობას. ყველაზე დიდი საფრთხე ადამიანების სასოწარკვეთილებასთან იყო დაკავშირებული. საჭირო იყო ადამიანებში ცხოვრების გაგრძელების ნების აღძვრა. მაგრამ, ტანჯვის გადატანის ვაჟკაცობა თუ პიროვნული კაპიტულაცია დამოკიდებული იყო იმაზე, ჰქონდა თუ არა ადამიანს საკუთარი ცხოვრების საზრისის რწმენა. საზრის დაკარგული სიცოცხლე საკონცენტაციო ბანაკის პირობებში დიდ ხანს არც გრძელდებოდა. ფრანკლი აღნიშნავს, რომ საკონცენტრაციო ბანაკში მიმდინარე ფსიქოთერაპიული სამუშაოს დევიზად ნიცშეს შემდეგი სიტყვები გამოდგება: „ვინც იცის „რისთვის” უნდა იცხოვროს, გადალახავს ყოველგვარ „როგორს”. მეისა და ფრანკლთან ერთად, ყველაზე გამოჩენილ ეგზისტენციალისტ ფსიქოთერაპევტებს მიეკუთნებიან შვეიცარიელი ფსიქიატრები ლუდვიგ ბინსვანგერი და მედარდ ბოსი, რომელთა შეხედულებები ეგზისტენციალური ანალიზის სახელითაა ცნობილი; ასევე იგორ კარუზო - პერსონალისტური ფსიქოთერაპიის ავტორი; იტალიელი რობერტო ასანჯიოლი - ფსიქოსინთეზის შემქმნელი; ინგლისელი ფსიქიატრი რობერტ ლაინგი, ანტიფსიქიატრიის ერთერთი ლიდერი; საფრანგეთში მოღვაწე იუჯინ მინკოვსკი; ამერიკაში - ჯეიმს ბუგენტალი, ამადეო ჯიორჯი და სხვა. ყველა ეს ავტორი საკუთარი გზით მივიდა ფენომენოლოგიურ-ეგზისტენციალურ თვალსაზრისამდე და, ამავე დროს, გამოკვეთილი ინდივიდუალურობა შეინარჩუნა. მიუხედავად ამისა, ყოველი მათგანის ფსიქოთერაპიული პრაქტიკა იმ მთავარ დებულებას ეყრდნობა, რომ ადამიანი თავის შესაძლებლობათა საფუძველზე და ღირებულებათა საკუთარი არჩვანის გზით, თვითონ ქმნის თავისი არსებობის პროექტს, ცხოვრების წესს. ნამდვილი ანუ აუტენტური არსებობა - ესაა გაცნობიერებული, ნებითი, პიროვნულ გადაწყვეტილებასა და პასუხისმგებლობაზე დამყარებული არსებობა. მხოლოდ ამ უკანასკნელს მიეწერება თავისუფლების ნიშანი. არანამდვილი არსებობა ნიშნავს იმას, რომ ადამიანს დაკარგული აქვს თავისი ცნობიერებისა და ნების საშუალებით ცხოვრების სამყაროს კონსტრუირების უნარი; იგი გარბის პრობლემებისაგან, თავისუფლებისაგან და ა.შ. ამიტომ ყველა ეგზისტენციალისტი ფსიქოთერაპევტი თუ კონსულტანტი ცდილობს შეაღწიოს პაციენტის შინაგან სამყაროში, განიცადოს ის, რასაც პაციენტი განიცდის და, შემდგომ, დაეხმაროს მას თვითგამორკვევაში, სწორი არჩევანის გაკეთებაში, ჭეშმარიტი მიზნისა და საზრისის პოვნაში, ერთი სიტყვით, საკუთარი თავის განხორციელებაში. ბევრი მსაგავსების მიუხედავად, ჰუმანისტური და ეგზისტენციალური ფსიქოლოგია სხვადასხვა მიმდინარეობებია. ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის პოზიცია „პოტენციალისტურია”. ამ ტერმინით აღნიშნავს ფრანკლი იმ შეხედულებას, რომლის თანახმად, ის რაც აღმოცენდება განვითარების მსვლელობაში, ჩანერგილია ორგანიზმში დაბადებიდან და რეალიზდება სათანადო პირობების არსებობის შემთხვევაში. პოტენციალურად მოცემულის განვითარება ორგანიზმისა და პიროვნების ერთადერთი ნამდვილი მამოძრავებელი ძალაა, რომელიც ძირეული მოტივაციური ტენდენციების სახით ვლინდება. პონტენციალიზმის საპირისპირო, ეგზისტენციალური პოზიცია ყველაზე მკაფიოდ და მოკლედ გამოთქვა ჟან პოლ სარტრმა (1905-1980) თავის ცნობილ თეზისში: „არსებობა წინ უსწრებს არსს”. სხვანაირად რომ ვთქვათ, ადამიანში არ არსებობს არავითარი წინასწარ მოცემული ბუნება ან არსი. ცხოვრების ყოველ მომენტში ადამიანი თვითონ საზღვრავს, როგორი იქნება და საითკენ განვითარდება. ადამიანი თავად ქმნის საკუთარ თავს და „არის მხოლოდ ის, რასაც თავის თავისაგან აკეთებს”. შეიძლება ითქვას, რომ ეს თეზისი ეგზისტენციალიზმის და, შესაბამისად, ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის კვინტესენციაა. ეგზისტენციალიზმი ფაქტობრივად უარყოფს, ან ყურადღების მიღმა ტოვებს თანდაყოლილ და შეძენილ დისპოზიციებს, ტენდენციებს, ორიენტაციებს, პიროვნულ თვისებებს, რომლებიც ქმედებას წინ უსწრებენ და განაპირობებენ. ერთადერთი, რაც განსაზღვრავს იმას, რას მოიმოქმდებს ან განიცდის ადამიანი, არის აქ და ამჟამად გაკეთებული მისი არჩევანი. პიროვნება თვითონვე „აპროექტებს” საკუთარ თავს და საკუთარ არსებობას. თვითქმნადობის, თვითშემოქმედების მომენტი ეგზისტენციალური აზროვნების ქვაკუთხედია. ჰუმანისტური ფსიქოლოგებიც აღნიშნავენ ამ მომენტს, მაგრამ არ ახდენენ მის აბსოლუტიზაციას. მასლოუ, მაგალითად, მიუთითებს, რომ ეგზისტენციალისტების აზრით, „თვითობა”, „მე” არის ის, რაც „იქმნება იმ მუდმივი (და ნებისმიერი) არჩევანით, რომელსაც პიროვნება ახორციელებს, თანაც ისე, თითქოს მას შეუძლია საკუთარი თავისაგან გააკეთოს ყველაფერი, რაც მოესურვება. ეს უკიდურესობაა, რომელიც - პირდაპირ ეწინააღმდეგება გენეტიკური და კონსტიტუციური ფსიქოლოგიის მიერ მოპოვებულ მონაცემებს და ცოტა სულელურადაც ჟღერს”. ჰუმანისტური და ეგზისტენციალური ფსიქოლოგია განსხვავდება აგრეთვე ადამიანის ბუნების ზნეობრივი სახის გაგებაში. ეს მკაფიოდ გამოჩნდა როჯერსისა და მეის დისკუსიაში. როჯერსი ამტკიცებდა, რომ ადამიანისთვის იმთავითვე დამახასიათებელია სიკეთე, ხოლო ბოროტება მის ბუნებაში გარედან, გარემოდან არის შემოტანილი. მეის მიაჩნია, რომ ბოროტება საერთოდ აუხსნელი დარჩება, თუ ადამიანის ბუნებაში მხოლოდ სიკეთეა მოცემული. ეგზისტენციალური მიდგომის მიხედვით, ადამიანი არ არის იმთავითვე მიდრეკილი არც სიკეთისა და არც ბოროტების მიმართ; იგი ორივესადმი ღიაა; თავად ირჩევს ერთ-ერთს და, ამდენად, ორივეს შემქნელად გვევლინება. ფრანკლიც დაახლოებით ასე ფიქრობს, აკრიტიკებს რა მასლოუს თვითქატუალიზაციის თანდაყოლილობის მოსაზრებას, იგი ამტკიცებს, რომ ჩვენში ჩადებულია შესაძლებლობა ვაკეთოთ კარგიც და საძაგელიც. რომელი შესაძლებლობის აქტუალიზაციას და რეალიზაციას მოახდენს ადამიანი, ეს მისი არჩევანისა და, შესაბამისად, პასუხისმგებლობის საქმეა. თეორიის გაგება შეიძლება არა მხოლოდ იმის გათვალისწინებით, თუ რას ამტკიცებს იგი, არამედ იმისიც, თუ რას უპირისპირდება, უარყოფს იგი. უკვე ითქვა, რომ ჰუმანისტური ფსიქოლოგია, როგორც მესამე ძალა, უპირისპირდება ბიჰევიორიზმს და ფსიქოანალიზს. მაგრამ ამ სამი მიმდინარეობის ურთიერთმიმართება მაინც სპეციფიკურია. თუ ბიჰევიორიზმსა და ჰუმანისტურ ფსიქოლოგიას შორის ხიდის გადება არსებითად ვერ ხერხდება, ფსიქოანალიზის შემთხვევაში ეს ფაქტობრივად უკვე გაკეთებულია. არსებობს აშკარად გარდამავალი, ინტეგრაციული ხასიათის თეორიული სისტემები, ისეთები, როგორიცაა ჰუმანისტური ფსიქოანალიზი (ფრომი) ან ეგზისტენციალური ანალიზი (ბინსვანგერი, ბოსი). მათ სინთეტურ ხასიათზე თავად სახელწოდებები მეტყველებს. ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის, განსაკუთრებით კი მისი ეგზისტენციალური ფრთის წარმომადგენელთა დიდი ნაწილი ერთ დროს ფსიქოანალიტიკური მოძრაობის რომელიმე მიმართულებასთან იყო დაკავშირებული. ეს სავსებით გასაგებია, ვინაიდან მათ უმრავლესობას ფსიქოთერაპევტები შეადგენენ, ხოლო ფსიქოანალიზი იყო და არის სერიოზული ავტორიტეტი, რომელსაც ვერც ერთი ფსიქოთერაპევტი გვერდს ვერ აუვლის, თუნდაც მის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულების გამოხატვით. მაგალითად, ბინსვანგერი იუნგთან სწავლობდა და ბოლომდე მეგობრობდა ფროიდთან; ფრანკლის მასწავლებლები იყვნენ ფროიდი და ადლერი, ბოსისა - ჯონსი, რაიხი, ჰორნი; მეიმ ფსიქოანალიტიკური წვრთნა ადლერთან გაიარა და ა.შ. მოგვიანებით ისინი თანდათანობით დაუახლოვდნენ ფენომენოლოგიურ-ეგზისტენციალურ იდეებს და შედარებით დაშორდნენ ფსიქოანალიზს, თუმცა მასთან კავშირი მთლიანად და საბოლოოდ არ გაუწყვეტიათ. ფსიქოანალიზის უდიდეს დამსახურებაზე ფენომენოლოგიურეგზისტენციალური ორიენტაციის ყველა მეცნიერი ლაპარაკობს. მიუხედავად ამისა, გამოთქმულია უამრავი შენიშვნა, რომელიც ფსიქოანალიზის სხვადასხვა ასპექტებს ეხება. ყველაზე მწვავე კრიტიკა ფსიქოანალიზის მეთოდოლოგიაზეა მიმართული. ეს უკანასკნელი ისევე, როგორც ბიჰევიორიზმი, ე.წ. სციენტისტურ ან დეტერმინისტულ-საბუნებისმეტყველო პარადიგმაზე დგას, რის გამოც ხასიათდება რედუქციონიზმით, ნატურალიზმით და მექანიციზმით. ჰუმანისტური ფსიქოლოგებისთვის ფსიქოანალიზის ტექნიკაც მიუღებელია, ვინაიდან ეს უკანასკნელი პაციენტს თავს ახვევს მკაცრად გარკვეული სქემებიდან გამომდინარე ინტერპრეტაციებს; ეს, რასაკვირველია, პრინციპულად ეწინააღმდეგება ფენომენოლოგიური მეთოდის სულისკვეთებას, რომლისთვისაც მთავარი სწორედ პიროვნებისა და მისი პრობლემების ყოველგვარი წინასწარი სქემებისა და თვალასაზრისებისაგან თავისუფალი წვდომა-გაგებაა. არსებითი ხასიათისაა შენიშვნები ფსიქოანალიზის მოტივაციის კონცეფციის მიმართ. პირველ რიგში საქმე ეხება ამოსავალი ლტოლვების ჰომეოსტატურ ხასიათს. დაძაბულობის რედუქციისკენ სწრაფვის გამოცხადება ადამიანის მოტივაციის ერთადერთ მექანიზმად (რაც, სხვათა შორის, ერთნაირად არის დამახასიათებელი როგორც ბიჰევიორიზმის, ისე ფსიქოანალიზისთვის) პიროვნების ჭეშმარიტი ბუნების გაუგებრობის, მისი პრიმიტივიზაციის და ბიოლოგიზაციის ტოლფასია. არავინ უარყოფს იმას, რომ ადამიანს გააჩნია დაძაბულობის მოხსნისა და წონასწორობის აღდგენის პრინციპით განსაზღვრული მოთხოვნილებები. მაგრამ, თუ ადამიანი მხოლოდ და მხოლოდ ამგვარი მოტივაციის ფარგლებში არსებობს, იგი მხოლოდ ამჟამინდელი უსიამოვნებისა და დისკომფორტის არიდებაზე ზრუნავს; აქედან გამომდინარე, ვერ ემსახურება შორს მიმავალ მიზნებსა და მაღალ ფასეულობებს. ნორმალური და ჯანსაღი პიროვნება კი პირველ რიგში მიმართულია თვითგანხორციელებისკენ და საზრისულ-ცხოვრებისეული მიზნების მიღწევისკენ. ამ გზაზე იგი არ ერიდება სირთულეებს, ენერგიის ხარჯვას, დისკომფორტს. იგი ცდილობს გამოხატოს საკუთარი თავი სულ უფრო რთულ, ახალ და საინტერესო ვითარებებში. ამრიგად, პიროვნება თვითონ არღვევს წონასწორობას, არ გაურბის დაძაბულობას; იგი უფრო მეტად დაძაბულობის შექმნასა და შენარჩუნებისკენ მიისწრაფის, ვიდრე მისი შემცირებასა და მოხსნისაკენ (ოლპორტი, მასლოუ). მოცემულ კონტექსტში ყველაზე მნიშვნელოვანი და საინტერესო მაინც ისაა, თუ როგორ შეაქვს ჰუმანისტურ-ეგზისტენციალურ მიმდინარეობას თავისი შემეცნების არეში არაცნობიერი; ფსიქოანალიზი ხომ პირველ რიგში არაცნობიერის შემსწავლელი მოძღვრება და მეთოდია. პიროვნების შესწავლა, მით უმეტეს ფსიქოთერაპია, ცნობიერების ანალიზით არ ამოიწურება და ვერც მისით შემოიფარგლება. ფენომენოლოგიურ-ეგზისტენციალური ორიენტაციის ფსიქოლოგებს და ფსიქოთერაპევტებს ეს კარგად ესმით. სათანადოდ არის შეფასებული ფროიდის ღვაწლიც, რომელმაც, მეის თქმით, არაცნობიერის „მძლავრი” სფეროს აღმოჩენით ადამიანის ბუნებას სიღრმე მიანიჭა. მიუხედავად ამის, არაცნობიერის ბუნების გაგებაში ამ ორ მიმდინარეობას შორის არსებითი სახის განსხვავებაა. ფსიქოანალიზის მიხედვით, დინამიკური არაცნობიერი მოვლენები აბსოლუტურად მიუწვდომელია პირდაპირი აღქმისთვის როგორც საკუთარ მეში, ასევე სხვაში. ისინი უშუალოდ არ გვეძლევიან; შესაძლებელია მხოლოდ მათი გამოვლენა და რეკონსტრუირება ისეთი მასალის ანალიზით, როგორიცაა სიზმრები, მცდარი მოქმედებები ან თავისუფალი ასოციაციები. ფენომენოლოგიური მიდგომის თანახმად კი არაცნობიერი შინაარსების ფიქსაცია და აღწერა შესაძლებელია უშუალო გამოცდილების საზღვრებში. იგი ცდილობს დაადასტუროს არაცნობიერი ფსიქიკური სინამდვილე ცნობიერების ფარგლებიდან გასვლის გარეშე. ამდენად, იგი ურთულესი ამოცანის წინაშე დგას: მან არაცნობიერი უნდა აღმოაჩინოს ფენომენოლოგიური კვლევის გზით, ანუ მონახოს არაცნობიერი ცნობიერებაში. თეორიულ პლანში ეს ამოცანა ასე წყდება: ცნობიერების ინტენციონალური შინაარსების გარდა არსებობს შინაარსები, რომლებიც ყურადღების საგნად არ ქცეულა, რომლებიც ჯერ-ჯერობით შეუმჩნეველნი არიან. სწორედ ეს შეუმჩნეველი შინაარსები წარმოადგენს იმას, რასაც არაცნობიერი ეწოდება. პრაქტიკულ პლანში ეს ნიშნავს, რომ პაციენტისა და ფსიქოთერაპევტის ემპატიურ ურთიერთობაში ფენომენოლოგიური წვდომის გზით ხდება იმის დადგენა, რასაც პაციენტი სათანადოდ ვერ აცნობიერებდა და რაც ხელს უშლიდა მის თვითგანხორციელებას. საფიქრებელია, რომ ასეთი რამ შესაძლებელია მხოლოდ იმ შინაარსების მიმართ, რომელთაც ფროიდი წინაცნობიერს უწოდებდა; ისინი ცნობიერების ფოკუსის მიღმა, გარკვეულ ფონურ ჰორიზონტში იმყოფებიან და ამდენად, პოტენციურად გაცნობიერებადი არიან. მათი შემოტანა ნათელი ცნობიერების ველში მართლაც შესაძლებელია, რადგან ამ შემთხვევაში ფაქტობრივად ადგილი აქვს მხოლოდ ცნობიერების პერიფერიული, მკრთალი და ბუნდოვანი შინაარსების შემჩნევას და გამოაშკარავებას. მაგრამ, რაც შეეხება არაცნობიერის კატეგორიის თეორიულ გააზრებას, აქ ჩვენ საქმე გვაქვს არაცნობიერი ფსიქიკის ცნობიერების ჩარჩოებში დასაბუთების მცდელობასთან, რაც სერიოზულ სირთულეებს აწყდება. ი. ბჟალავა სამართლიანად შენიშნავს, რომ ამ შემთხვევაში უბრალოდ ცნობიერების ფარგლებია გაფართოებული, იგი შეიცავს როგორც არაცნობიერს, ისე ცნობიერ ფსიქიკურს. ჩვენ ვიცით მხოლოდ ის, რომ ასე გაგებულ ცნობიერებაში მოთავსებულია შეუმჩნეველი და შემჩნეული ფსიქიკური, მაგრამ როგორია კავშირი მათ შორის, ეს საიდუმლოდ არის დაფარული. თუ შეუმჩნეველ ფსიქიკურს კავშირი არა აქვს გაწყვეტილი ცნობიერ ფსიქიკურთან, რატომ უნდა ჩაითვალოს ის არაცნობიერად? არსებითად, ფენომენოლოგიური მიდგომა არაცნობიერი სფეროს მიმართ ცნობიერების ინტენსივობის, განათების ხარისხის მეტ-ნაკლებობაზე მითითებით ამოიწურება. ამიტომ, ფსიქოანალიტიკოსთა აზრით, ეს პოზიცია არაცნობიერი ფსიქიკურის დასაბუთებას კი არა, მისი უარყოფაა. საერთოდ უნდა ითქვას, რომ სიღრმის ფსიქოლოგიის ძირითადი ავტორები არც თუ დიდ ინტერესს იჩენდნენ ფენომენოლოგიური და ეგზისტენციალური კვლევების მიმართ. რაც შეეხება ნეოფროიდიზმს და თანამედროვე ფსიქოანალიზს, აქ ვითარება ერთგვარად შეიცვალა. ისინი ანგარიშს უწევენ ფილოსოფიური და მეცნიერული აზრის ამ მიმართულების პოპულარობას და ცდილობენ შეუხამონ თავიანთ თვალსაზრისს ამ სისტემის ზოგიერთი ელემენტი; მაგრამ, საერთოდ, მაინც მიიჩნევენ, რომ მან ბევრი ვერაფერი შესძინა ფსიქოთერაპიულ პრაქტიკას. რაც შეეხება ჰუმანისტურ-ეგზისტენციალურ ფსიქოლოგიას, როგორც თეორიულ სისტემას, ფსიქოანალიტიკოსებს შორის უფრო გავრცელებულია შეხედულება, რომ მას არა აქვს მყარი კოორდინატები, მისი მონაცემები შეუმოწმებადია, ხოლო ენა - ლიტერატურული, ამიტომ ძნელია მისი მეცნიერული ღირებულების გამოვლენა და შეფასება. ასეთივეა დამოკიდებულება მის მიმართ აკადემიურ ფსიქოლოგიაშიც, რომელიც, უპირატესად, სციენტისტურ-საბუნებისმეტყველო კვლევის გზას მიჰყვება. ზემოთ ნახსენებ დისკუსიაზე როჯერსსა და სკინერს შორის, ამ უკანასკნელმა ჩამოაყალიბა თავისი დამოკიდებულება როჯერსის და, მაშასადამე, საერთოდ ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის მიმართ (იხ. თავი 9.3.). მას მიაჩნია, რომ კვლევის ფიქსაცია ფენომენოლოგიური სამყაროს ინდივიდუალურ და უნიკალურ ასპექტებზე არსებითად გამორიცხავს განმეორებადი მონაცემების მიღებას, მათ ურთიერთდაკავშირებას და, აქედან გამომდინარე, ზოგადი კანონზომიერებების დადგენას. ამის გამო პრაქტიკულად შეუძლებელი ხდება ადამიანთა ინდივიდუალური და საზოგადოებრივი აქტივობის წინასწარმეტყველება, დაგეგმვა და რეგულაცია. ცივილიზაცია კი ამის გარეშე ვერ იარსებებს. უაღრესად მკაცრია პიაჟეს პოზიციაც. მას მიაჩნია, რომ ფენომენოლოგიური ფსიქოლოგია ფილოსოფიური დოქტრინის ნაწილია და მეცნიერული ფსიქოლოგიის საფუძვლად ვერ გამოდგება. ფენომენოლოგიას მან უწოდა პარამეცნიერული ფილოსოფია, რომლის მთელი სააზროვნო ბაგაჟი დაიყვანება იმ თეორიების კრიტიკაზე, რომლებიც თვით ფსიქოლოგებმა უკვე უარყვეს და წმინდა სპეკულატიურ მსჯელობებზე. საერთოდ, უნდა ითქვას, რომ აკადემიურ ფსიქოლოგიაში ბოლო ხნებამდე საკმაოდ კრიტიკულად აფასებდნენ ფსიქოლოგიის ასპარეზზე გამოსული მესამე ძალის შესაძლებლობებს ყოველგვარი მეცნიერებისთვის აუცილებელი ნიშნების სიზუსტის, შემოწმებადობის, სანდოობის, დასაბუთებულობის ნაკლებობის ან არქონის გამო (ჰ. აიზენკი, ზ. კოხი და სხვა). ამდაგვარად მომართულ მუშაობას ზოგჯერ „პოეტურ ძიებებსაც” კი უწოდებენ. ასეთ პოზიციას გადაჭარბებული რადიკალიზმის და შეუწყნარებლობის მიუხედავად, გარკვეული გამართლება აქვს. მართლაც, ფსიქოლოგიის დეჰუმანიზაციასთან ბრძოლის საბაბით, ჰუმანისტურ-ეგზისტენციალურმა მიმდინარეობამ ფაქტობრივად უარყო ბევრი ისეთი რამ, რაც ტრადიციული მეცნიერული კვლევის საფუძველს წარმოადგენდა. ძნელი წაროსადგენია, რა კოორდინატებზე შეიძლება იყოს აგებული რაიმე ემპირიული კვლევის პროგრამა, ან საერთოდ რა სახე უნდა ჰქონდეს ცოდნის სისტემას, თუ არ არსებობს დეტერმინიზმი, მიზეზობრიობა, განმეორადობა; თუ უგულვებელყოფილია ზოგადი კანონების დადგენის, ობიექტური გაზომვის, წინასწარმეტყველების შესაძლებლობა. ნებით თუ უნებლიეთ, ეს რაციონალური შემეცნების გზიდან გადახვევას და ირაციონალურ-ინტუიციური შემეცნების პოზიციაზე გადასვლას ნიშნავს .[1] საბოლოოდ უნდა ითქვას შემდეგი. ჰუმანისტური ფსიქოლოგია, როგორც მესამე ძალა, უკვე ნახევარ საუკუნეზე მეტია, რაც ფსიქოლოგიური მეცნიერების ასპარეზზე გამოვიდა. ამიტომ სავსებით შესაძლებელია მისი შეფასება ისტორიულ პერსპექტივაში. ფსიქოლოგიის ამ მიმდინარეობამ აქცენტი გააკეთა ცნობიერებაზე, ნორმაზე, პიროვნულ ზრდა-განვითარებაზე, შემოქმედებითობაზე. ამით მან უდავოდ შეუწყო ხელი იმ ერთგავარი ცალმხრივობის აღმოფხვრას, რაც ბიჰევიორიზმისა და ფსიქოანალიზის გავლენით, დამახასიათებელი იყო ამერიკული ფსიქოლოგიისთვის. იგი ახლაც მიუთითებს იმ პრობლემებზე, რომლებიც წარმოიქმნება თანამედროვე ფსიქოლოგიაში მექანიცისტური თვალსაზრისის ამა თუ იმ გამოვლინებასთან დაკავშირებით. ჰუმანისტურ-ეგზისტენციალური მიდგომა ერთ-ერთი პირველთაგანი იყო მათ შორის, ვინც ფსიქოანალიზის რეალური ალტერნატივა გახდა ფსიქოთერაპიის სფეროში. ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის გავლენით ახალი და საინტერესო ტენდენციები გაჩნდა განათლების სფეროშიც. მთლიანობის, აუტენტურობის, კრეატულობის იდეების გათვალისწინებით ჩამოყალიბდა ჰუმანისტური პედაგოგიკა და პედაგოგიური ფსიქოლოგია; დაიწყო მოტივების იერარქიული მოდელისა და კლიენტზე ცენტრირებული მიდგომის რეალიზაცია საწარმოებსა და ორგანიზაციებში, რამაც გავლენა მოახდინა მართვის, პერსონალის კონსულტირებისა და ატესტირების ტექნოლოგიასა და პოლიტიკაზე. ერთი სიტყვით, ჰუმანისტურმა ფსიქოლოგიამ შესამჩნევი წვლილი შეიტანა გამოყენებითი ფსიქოლოგიის განვითარებაში და, უფრო ფართოდ, საზოგადოების მოწყობის საქმეში. მან უდავოდ მოახდინა გარკვეული გავლენა ამერიკულ კულტურაზე. მაგალითად, ხშირად აღნიშნავენ, რომ როჯერსის მიდგომა, რომლის მიხედვითაც კლიენტებს ეპყრობიან როგორც თანასწორუფლებიან პირებს, რომელთაც აქვთ „გამოჯამრთელების” შინაგანი უნარი და არ არიან დამოკიდებული ავტორიტეტული ადამიანის ან ექსპერტის სიბრძნეზე, კარგად ესადაგება ამერიკულ დემოკრატიულ ტრადიციას. სხვათა შორის, როჯერსი თვითონ აღიარებდა, რომ ამერიკულ კულტურაზე ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის მნიშვნელოვანი გავლენის მიუხედავად, მან ვერ შეძლო ზეგავლენის მოხდენა ფსიქოლოგიური აზრის ძირეულ მიმართულებაზე. ეს, ალბათ, კანონზომიერიცაა. ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგიის ისტორიკოსის თომას ლიხის შეფასებით, გრძნობისა და ინტუიციის კულტივირებამ ჰუმანისტური ფსიქოლოგია კვლავ მიიყვანა მეცნიერული რევოლუციის რომანტიკულ უარყოფამდე, თუმცა მას არ ეყო გულწრფელობა, რომ ეს ეღიარებინა. ჰუმანისტურ ფსიქოლოგებს, როჯერსისა და მასლოუს ჩათვლით, თავი ყოველ- თვის მეცნიერებათ მიაჩნდათ, მაგრამ არ აღიარებდნენ იმ ღრმა კონფლიქტს, რომელიც არსებობს ბუნებრივი კანონისა და დეტერმინიზმისადმი მეცნიერების ერთგულებასა და ადამიანის მიზნისა და თავისუფლებისადმი ერთგულებას შორის. „ჰუმანისტურმა ფსიქოლოგებმა მხოლოდ უსაფუძვლო პროტესტი შემოგვთავაზეს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების იმპერიალიზმის წინააღმდეგ. თუ მართლაც საჭირო იყო სარჩელის წარდგენა ადამიანის საბუნებისმეტყველო-მეცნიერული, რედუქციონისტური გაგებისადმი, იგი სხვა, უფრო გონივრულ წყაროს უნდა დამყარებოდა” (თ. ლიხი). ფსიქოლოგიის ისტორიკოსები და მეთოდოლოგები საკმაოდ ერთსულოვანი არიან იმაში, რომ ჰუმანისტური ფსიქოლოგია თავისი არსებობის საკმაო ხნის მანძილზე ვერ ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელ მეცნიერულ სისტემად თავისი ერთიანი თეორიული და მეთოდოლოგიური პრინციპებით. ამ პრინციპების ნაწილი საკმაოდ ბუნდოვანია, ხოლო მათ შორის კავშირი - პირობითი. ამ შეფასებებს, ალბათ, სერიოზული საფუძველი აქვთ. მიუხედავად ამისა, ვინაიდან ფსიქოლოგია იყო და რჩება საბუნებისმეტყველო და ჰუმანიტარული მსოფლმხედველობის საერთო ინტერესის საგნად, ეს მიმდინარეობა, როგორც ჰუმანიტარული პარადიგმის განსახიერება, ფსიქოლოგიური მეცნიერების განუყოფელ ნაწილად უნდა განვიხილოთ. ამასთან, იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ ჰუმანისტური და ეგზისტენციალური ფსიქოლოგია თავის წვლილს შეიტანს მომავალი ერთიანი ფსიქოლოგიის ჩამოყალიბებაში, თუ ასეთი რამ საერთოდ შესაძლებელია. ირაკლი იმედაძე წიგნიდან: ფსიქოლოგიის ისტორია « წინა ნაწილი | გაგრძელება » [1] ეგზისტენციალიზმის ირაციონალიზმი ეჭვსაგარეშეა. ადამიანის ეგზისტენცია არ შეიძლება აიხსნას მეცნიერების მიერ. ამიტომ, ზოგიერთი მკვლევარი (მაგ., რ. მუსი), ეგზისტენიციალიზმს აფასებს მეცნიერული ფსიქოლოგიის ოპოზიციურ მოძღვრებად, თუმცა იგი შეიცავს უამრავ ტერმინს და ცნებას, რომელთა გარეშე ფსიქოლოგიის წარმოდგენა შეუძლებელია. მკაფიოდ გამოხატულ ანტისციენტისტურ პოზიციას აფიქსირებენ ეგზისტენციალური ფსიქოლოგიის წამყვანი ფიგურები, როგორებიცაა ბინსვანგერი, ბოსი, ბუგენტალი, მეი და სხვა.…
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 10:55am on ივნისი 2, 2018
- თემა: წმინდა გიორგი
- მოწამე გიორგის ხსენებას. ნოემბრის გიორგობას მართლმადიდებელ სამყაროში მხოლოდ საქართველოს ეკლესია აღნიშნავს, რადგან წმინდანის საგვემელ ბორბალზე წამება სისასტიკით ჯვარცმასაც არ ჩამოუვარდება. რომის იმპერიაში პირველი დიდი დევნა ქრისტიანებზე ნერონის დროს აღიძრა, ხოლო უკანასკნელი, მეათე - დიოკლეტიანესა და მის მემკვიდრეთა ხანაში. ეკლესიის მთელი ისტორია ერთიანი, სისხლით დაწერილი მარტვილოლოგიაა და მისი ყოველი გვერდი სავსეა ქვეყნიერებისათვის ნაცნობ თუ უცნობ მოწამეთა სახელებით, რომელთა შორის გამოირჩევა ღვაწლი და წამება ძლევამოსილი გიორგისა. წმინდა გიორგი დაიბადა III საუკუნის II ნახევარში კაპადოკიაში, მთიან ქვეყანაში, რომელიც ძალიან წააგავს საქართველოს. კაბადოკიაში სახლობდნენ მისი მამა, გერონტიოსი, ღრმად მორწმუნე ქრისტიანი იყო. მას მაღალი თანამდებობა ეკავა რომის არმიაში და ერთ-ერთი დევნის დროს მოწამეობრივად დაასრულა სიცოცხლე. ქმრის სიკვდილის შემდეგ გიორგის დედა, პოლიტრონია, პალესტინაში, თავის საგვარეულო მამულში გადასახლდა, ქალაქ ლიდის მახლობლად, სადაც იგი ღმრთისმოშიშებითა და სიყვარულით ზრდიდა შვილს. დედისადმი განსაკუთრებული სიყვარული და ღრმა ერთგულება წმ. გიორგის სიცოცხლის ბოლომდე გაჰყვა. გიორგი სრულიად ახალგაზრდა განმწესდა სამხედრო სამსახურში. ქვეყნის მტრებთან ბრძოლაში იგი გამოირჩეოდა, როგორც მამაცი, გამოცდილი მეომარი და მალე იმპერატორ დიოკლეტიანეს (284-305 წ.წ.) ყურადღებაც მიიპყრო. იმპერატორმა იგი დაიახლოვა, შვილივით შეიყვარა და მხედართმთავრის მაღალი წოდებაც უბოძა. თავისი მეფობის პირველ ხანებში დიოკლეტიანე ქრისტიანებს არ სდევნიდა: ნება დართო მათ, აეშენებინათ ეკლესიები და ჩაეტარებინათ ღმრთისმსახურება. ნიკომიდიაში, იმპერატორის რეზიდენციაში, ააგეს უზარმაზარი ქრისტიანული ბაზილიკა, რომელიც ოცი ათას კაცს იტევდა. ხელმწიფის ნათესავთა შორის ბევრი იყო ქრისტიანი. დიოკლეტიანე 15 წელს მყარად იჯდა რომის ტახტზე და მნიშვნელოვანი სამოქალაქო და სამხედრო რეფორმები გაატარა. მაგრამ მალე ერთ უბედურებას მეორე მოჰყვა: შიმშილი, ეპიდემიები და აჯანყებები არყევდნენ იმპერიას. ქურუმები შეაგონებდნენ იმპერატორს, რომ ღმერთების მოსამადლიერებლად და ქვეყნის გადასარჩენად აუცილებელი იყო იმპერიაში მყოფი ყველა ქრისტიანის განადგურება. დიოკლეტიანე, ქვეყნის უზენაესი ქურუმი, თავადაც თვლიდა, რომ რომის დიდება განუყრელად იყო დაკავშირებული წარმართულ რელიგიასთან. რომის კეისრებს განსაკუთრებით სძულდათ ქრისტიანები, რადგანაც ისინი მათ, როგორც მიწიერ ღმერთებს, მსხვერპლს არ სწირავდნენ. იმპერატორს ჰყავდა ერთგული მეგობარი მაგნეტიოსი, რომელიც განსაკუთრებულად ემტერებოდა ქრისტეს მიმდევრებს. მეფემ და მაგნეტიოსმა განიზრახეს ქრისტიანების სრული განადგურება და სენატის საბჭოზე მიიღეს გადაწყვეტილება დევნის დაწყების შესახებ. დარბაზში, თათბირზე გამოვიდა იმპერატორი, რომელმაც თავისი სიტყვა ასე დაასრულა: "ქრისტიანები არ უნდა არსებობდნენ". იმ ღამესვე დაწვეს ხალხით სავსე დედაქალაქის ეკლესია, ხოლო დიოკლეტიანემ წერილები მისწერა იმპერიის ყველა პროვინციის მმართველს, ერისმთავარსა და მხედართმთავარს, რომ თავიანთ საბრძანებელში თუ არ მოსპობდნენ ყველა ქრისტიანს ცეცხლითა და მახვილით, მათაც ისევე დასჯიდნენ, როგორც ქრისტიანებს. როგორც კი ამ წერილებმა თავის დანიშნულების ადგილებამდე ჩააღწია, დაიწყო ქრისტიანთა სამწყსოების მასობრივი და სასტიკი დევნა. მრავალმა ქრისტიანმა ვერ გაუძლო ტანჯვა-წამებას და უარყო ქრისტე. და აი მაშინ, როგორც ბრწყინვალე ვარსკვლავი უკუნეთ ღამეში, გამობრწყინდა ქრისტეს მხნე მხედარი, დიდმოწამე გიორგი, რომელმაც ზეციური საღმრთო სიბრძნით განაქარვა კერპთმსახურების საცთური და თავისი წამების ღვაწლით განანათლა ქრისტიანები. იგი არ შეაძრწუნა არც უსჯულო მეფის სისასტიკემ და არც ქრისტიანებისათვის განმზადებულმა მრავალგვარმა სატანჯველმა, არამედ ყოველგვარი დიდება და პატივი უარყო და უხრწნელი ცხოვრებისათვის განემზადა. მან თავისი ქონება და სიმდიდრე გლახაკებსა და დავრდომილებს განუყო და მათი ლოცვით განძლიერებული, მეფისა და მისი უგუნური თანამზრახველების წინაშე წარსდგა, აღიარა ქრისტე და ამგვარად მიმართა მათ, მეფეო, მე ქრისტიანი ვარ და მინდობილ ვარ ჭეშმარიტ ღმერთსა და ზეციურ მეუფეს, ქრისტეს. და აი, ვდგავარ მე თქვენ წინაშე და მიკვირს თქვენი შეცთომილება, რადგან არ იცით ჭეშმარიტი ღმერთი და დამბადებელი ყოველივესი. ამიტომ გთხოვთ, ნუ სცთებით ეშმაკის საცთურებით, რადგანაც თქვენი ღმერთი, რომელსაც ცა და ქვეყანა არ გაუჩენია, უნდა მოისპოს და გაქრეს. ხოლო - ჩვენ ქრისტიანები - თაყვანს ვსცემთ და გვწამს ერთი ღმერთი, შემოქმედი მამა და ერთი უფალი იესო ქრისტე, მისი მხოლოდშობილი ძე და სული წმინდა, ერთი სამება ღმრთეებით სრული და მეუფებით ერთი. ჩვენ ამქვეყანაზე ვცოცხლობთ მისი პატიოსანი სამსახურით და სიკვდილის შემდეგაც მოველით საუკუნო ცხოვრებას, ხოლო თქვენი კერპთმსახურება სასაცილოა და სიმართლესაც არ შეიცავს, რადგანაც დაგეუფლათ თქვენ ეშმაკი, რათა ყველა, ვისაც იგი გწამთ, წარსაწყმედელში ჩაგყაროთო. როდესაც მოისმინა ღმერთის სადიდებელი ჭეშმარიტი დამოწმება, განრისხებულმა მაგნეტიოსმა ჰკითხა: "ვინ ხარ შენ, ან რას წარმოადგენ, რომ ამდენი გაბედე ჩვენს წინაშე?" წმინდა გიორგიმ მიუგო: "ჩემი პირველი და პატიოსანი სახელი არის ქრისტიანი, ხოლო კაცთა შორის მეწოდება გიორგი". მაშინ ჯოჯოხეთის ურჩხულმა დიოკლეტიანემ მიმართა მას: "გიორგი, ვიცით ჩვენ შენი სიბრძნე და მამაცობა და პატივცემულიცა ხარ ჩვენგან, მაგრამ თუ არ შესწირავ მსხვერპლს აპოლონსა და სხვა ღმერთებს, უკეთურად და უპატიოდ მოკვდები, ხოლო თუ დაგვემორჩილები, ჩვენი მეგობრობით განიხარებ და მრავალ სიმდიდრესა და სიკეთეს მიემთხვევი, რადგან აწინდელი ამაო კადნიერება არ არის სასურველი შენთვის". წმ. გიორგიმ მიუგო: "მეფეო, ისმინე ჩემი და ჭეშმარიტი ღმერთი შეიცანი, რათა ღირსი შეიქმნე ცათა სასუფეველისა, ხოლო შენი მიწიერი ხელმწიფება დროებითია. შენი ტკბილი საუბარი ვერ შეარყევს ჩემში ჭეშმარიტი ღმერთის რწმენას, რადგან ჩემთვის ქრისტე ზეციური მეუფეა და ის მომანიჭებს დიდებასა და გამარჯვებას ეშმაკსა და მის მსახურებზე". მაშინ განრისხებულმა მეფემ ბრძანა მისი ძელზე ჩამოკიდება და ლახვრით დაკოდვა, სანამ მისი ნაწლავები მიწაზე არ დაცვივდებოდა, მაგრამ, როგორც კი მახვილი აძგერეს, ის ასხლეტილი ტყვიასავით იმწამსვე უკუიქცა, ხოლო სანუკვარ სხეულს მხოლოდ სისხლის ცვარი გადმოედინა, წმინდა გიორგიმ კი მადლობა შესწირა ღმერთს. განრისხებულმა დიოკლეტიანემ ბრძანა მისი საპყრობილეში წაყვანა, ხუნდებით დაბორკვა და მკერდზე ლოდის დადება. როდესაც ოთხმა კაცმა გაჭირვებით აიღო უზარმაზარი ლოდი და გულზე დაადო. სრულიად უვნებელმა გიორგიმ კვლავ სამადლობელი ლოცვა აღუვლინა უფალს. მეორე დღეს ეშმაკმა დიოკლეტიანესა და მის მომხრეებს მეტი მზაკვრობა ჩაუნერგა გულში. მათ შიშველი გიორგი დააკრეს მბრუნავ ურმის თვალზე, რომლის ქვეშაც წვერბასრი რკინის მახვილები იყო აღმართული, ხოლო როდესაც ძლიერად დაატრიალეს ბორბალი, წმინდანის სხეული ნაკვეთ-ნაკვეთ დაიჭრა, მაგრამ ლოცვითა და ღმრთის სასოებით განმტკიცებული მოწამე მხნედ დაითმენდა საშინელ ტანჯვა-წამებას: პირველად ხმამაღლა მადლობდა უფალს, ხოლო შემდეგ, როგორც მძინარე, დადუმდა და გულში ლოცულობდა. დიოკლეტიანემ და მისმა მეგობრებმა იფიქრეს, მოკვდაო და ხმა აღიმაღლეს: "იხილეთ ყველამ, რამეთუ არ არსებობს სხვა ღმერთი გარდა აპოლონისა და პოსეიდონისა, ზევსისა და ჩვენი სხვა ღმერთებისა, სად არის გიორგის ღმერთი, რატომ არ მოვიდა და დაიხსნა იგი ჩვენი ხელიდან?" მეფის ბრძანებით მოწამე დაჭრილი და დაკუწული სხეულით დატოვეს ურმის თვალზე და თვითონ სასამხროდ წავიდნენ. იქნებოდა დილის 10 საათი, როდესაც ზეციდან მოისმა საშინელი ოხვრის ხმა, რომელიც ეტყოდა მას: "განმხნევდი, გიორგი, და განძლიერდი, რამეთუ მრავალი მიწამებს შენს გამო", და როგორც კი მცველებს ეს ხმა მოესმა, შეშინებულები გაიქცნენ. უეცრად გამოჩნდა უფლის ანგელოზი, გიორგი ჩამოიყვანა სატანჯველი ბორბლიდან, სრულიად განკურნა, ეამბორა და უთხრა: "გიხაროდეს გიორგი, განძლიერდი და გწამდეს იესო ქრისტესი, რომელიც მოგანიჭებს მოწამეობის სრულ გვირგვინს", ხოლო, როდესაც სიტყვა დაასრულა, წმინდა გიორგიმ მადლობა შესწირა უფალს: "აღგამაღლო შენ, ღმერთო ჩემო და მეუფეო ჩემო და ვაკურთხო სახელი შენი უკუნისამდე". და კვლავ "სლვანი ჩემნი წარმიმართენ მე სიტყვითა შენითა და ნუ მეუფლებინ მე ყოველი უშჯულოებაი". ამის შემდეგ ქრისტეს მოწამე მივიდა ბომონში, სადაც მეფე თავისი თანამზრახველებითურთ მსხვერპლსა სწირავდა აპოლონის კერპს და უთხრა მათ: "მიცანით მე და ირწმუნეთ ღმერთი, რომელსაც მე გიქადაგებთ და რომელმაც გამომიხსნა თქვენი ხელიდან და იმ სატანჯველთაგან, რომელიც თქვენ განამზადეთ ჩემს მოსაკლავად და აი თქვენ კი დიდად სცოდავთ, როცა მსხვერპლსა სწირავთ ცრუ ღმერთებს". გაოცებულმა მეფემ ვერ შეიცნო წმინდანი, რადგან მისი მსგავსი ვინმე ეგონა და სთხოვა, ეთქვა, თუ ვინ იყო. წმინდა გიორგიმ მიუგო: "მე ვარ გიორგი, მონა ქრისტესი, ხოლო თქვენ, რადგანაც მკვდარი გეგონეთ, ნაწილ-ნაწილ დაჭრილი, ბორბალზე მიმატოვეთ. და აი, მე მოვედი, რათა გიჩვენოთ, რომ ჩემს ღმერთს, რომელსაც თქვენ აყვედრეთ, შეუძლია სიკვდილისაგან დახსნა". ამგვარი დიდი სასწაულის ხილვისა და ჭეშმარიტ სიტყვათა მოსმენის შემდეგ მეფის მხედართმთავრებმა ანატოლიმ და პროტოლეონმა თავიანთი სახლეულობითურთ ირწმუნეს ღმერთი და აღიარეს: "მხოლოდ ქრისტიანთა ღმერთია ჭეშმარიტი". როგორც კი ესმა ეს დაწყევლილ მეფეს, ბრძანა მათთვის თავის მოკვეთა, ხოლო ისინი ლოცულობდნენ: "უფალო, ღმერთო ჩვენო იესო ქრისტე, შეივედრე ჩვენი სულები მშვიდობით და გვამყოფე შენი მეუფების ნათელში, ხოლო ჩვენი მცირედი აღსარება ჩაგვითვალე შენდამი ჭეშმარიტ სარწმუნოებად და ცოდვების გამოსასყიდად" და ასეც აღესრულნენ ღმრთის დიდებასა და გალობაში. როდესაც დედოფალ ალექსანდრას წმინდა გიორგის დიდი და საკვირველი საქმენი ესმა, ირწმუნა უფალი იესო ქრისტე, წარსდგა მეფესთან და კადნიერად განუცხადა: "მე ქრისტიანი ვარ და გიორგის ღმერთის მხევალი". ჰკითხა მას მეფის მეგობარმა მაგნეტიოსმა: "გვითხარი ჩვენ დედოფალო, რისთვის იწამე შენ ქრისტე და უარყავი ღმერთები?" მაშინ ჭეშმარიტი ღმრთის სარწმუნოებით განმტკიცებულმა დედოფალმა მიუგო მათ: "რადგან ვისურვე წარმატება და დავგმე სულიერი ნაკლულევანება". მეფე განრისხდა და ბრძანა, რათა წმინდა გიორგი ახლად დამბალ, მხურვალე კირის ორმოში ჩაეგდოთ და მცველები დაეყენებინათ. სამი დღის შემდეგ კი უბრძანა მხედრებს, ამოეკრიფათ მკვდრის ძვლები და მიწაში დაემარხათ. მას ეშინოდა, რომ ქრისტიანებს პატივი არ ეცათ მისი სხეულისთვის, რადგან იცოდა მათი ჩვეულება მოწამეთა განდიდებისა. გაოცებულმა მხედრებმა გიორგი სრულიად უვნებელი იხილეს და იწამეს იესო ქრისტე. ერის დიდმა სიმრავლემ და ასევე იქ მისულმა დედოფალმა ალექსანდრამაც აღიარეს ჭეშმარიტი ღმერთი და ერთხმად ღაღადებდნენ: "დიდია ქრისტიანთა ღმერთი, რომელიც დაიხსნის თავის მონებს გასაჭირისაგან". ხოლო მეფემ წინ დაისვა წმინდა გიორგი, შემოიკრიბა ირგვლივ თავისი ოჯახის წევრები და ჰკითხა წმინდანს: "გვითხარი გიორგი, ვინ გაგაცოცხლა შენ?" წმინდა გიორგიმ მიუგო: "მეფეო, კიდეც რომ გითხრათ, არ დამიჯერებთ, მაგრამ მე არ დავფარავ, რომ იესო ქრისტემ, ღმერთის ძემ, დამიცვა მე ყოველგვარი სატანჯველისაგან და იგია ეშმაკის მახისაგან ყველას დამხსნელი, ვინც კი ვედრებით მოუხმობს მის წმინდა სახელს". მაგრამ გამძვინვარებულმა მეფემ, ჭეშმარიტების სანაცვლოდ, უსამართლობა და ბოროტება მიაგო მოწამეს. მან გახურებული ლურსმნებით შეჭედილი რკინის სანდლები ჩააცვა გიორგის და უბრძანა ერბინა, მაგრამ, რადგან სიარული ვერ შეიძლო, ძალით ათრევინა. ის კი საკუთარ თავს მხნედ შეუძახებდა: "ისწრაფე, გიორგი, ისწრაფე იმ ხვედრისაკენ, რომელიც შენთვის არის განმზადებული". და სთხოვდა უფალს: "უფალო ჩემო და ღმერთო ჩემო, იესო ქრისტე, შენ ხარ მწუხარეთა ნუგეშინისმცემელი და შენ აძლევ მოთმინების უნარს ყველას, ვინც შენი სახელისათვის იგვემება. ნუ გამწირავ, არამედ მომმადლე სიკვდილამდე მოთმინება, რათა არა სთქვას მტერმა: "სადა არს ღმერთი იგი მისი". როდესაც ლოცვა დაასრულა, ხმა მოესმა ზეციდან: "ნუ გეშინია, გიორგი, მე შენთანა ვარ". და მყის გამოუჩნდა შეწევნა უფლისაგან და სრულიად განიკურნა. უგუნურმა მეფემ კვლავ ბრძანა მისი საპყრობილეში ჩასმა, ხოლო მეორე დღეს სამსჯავროზე მოიხმო და უთხრა: "როდემდე გაუძლებ გრძნეულებით ამ სატანჯველებს და შეინარჩუნებ მხნეობას? დამემორჩილე და შესწირე მსხვერპლი ღმერთებს". მაგრამ წმინდა გიორგიმ ასე მიუგო: "მე ჩემი ღმერთის შეწევნით მოვითმენ ყოველგვარ სატანჯველს, და აი თქვენს წინაშე ვდგავარ ცოცხალი და უვნებელი, ხოლო თქვენ მოწამე ხართ ჩემი ღმერთის ძალისა". მეფე განრისხდა და ბრძანა, რათა შეუბრალებლად ეცემათ საქონლის ძარღვებისაგან დამზადებული მათრახით, ხოლო როდესაც უმოწყალოდ გვემეს, კვლავ შესთავაზეს კერპებისთვის მსხვერპლის შეწირვა, მაგრამ გიორგიმ მიუგო: "მე ცოცხალ ღმერთს ყოველდღე ვწირავ ქება-დიდების მსხვერპლს და ნეტავი თქვენც დამიჯერებდეთ და ჩემთან ერთად თაყვანს სცემდეთ ჭეშმარიტ ღმერთს". მაგნეტიოსმა უთხრა: "თუ გინდა, რომ შენი ღმერთი ვიწამოთ, გვიჩვენე სასწაული და გააცოცხლე ერთი მკვდართაგანი, რომლებიც ჩვენ წინ სამარხებში არიან". წმინდა გიორგიმ უპასუხა: "ღმერთს, რომელმაც არა არსისაგან შექმნა ცა და ქვეყანა, შეუძლია ამ მკვდრის გაცოცხლებაც, მაგრამ თქვენ ცთუნებული ხართ ეშმაკისაგან და კიდეც რომ აღდგეს მკვდარი, თქვენ მაინც არ იწამებთ, ამიტომაც, მხოლოდ აქ მყოფი ერისათვის შევთხოვ კაცთმოყვარე უფალს, რომ მომმადლოს ეს სასწაული". წმინდა გიორგიმ მუხლი მოიდრიკა, ილოცა, ხელები აღაპყრო ზეცისკენ და უფალს შეევედრა მკვდრის აღდგინება. ხოლო, როდესაც ლოცვა დაასრულა, ქვეყანა შეიძრა, საფლავის კარი გაიღო და გამოვიდა გაცოცხლებული მკვდარი. იგი მივიდა წმინდა გიორგისთან, დავარდა მის ფეხებთან და შეევედრა მას: "შემიწყალე მე, მონაო ღმრთისა მაღლისაო და მომანიჭე მე ნათელი ცხოვრებისა, ბეჭედი ქრისტესი". წმინდანმა უთხრა მას: "უკეთუ გწამს ქრისტე, რომელიც აღადგენს მიცვალებულებს, შენც ცხონდები". ხოლო მან უპასუხა: "მე მწამს ჭეშმარიტი ღმერთი და მისი მხოლოდშობილი ძე, იესო ქრისტე, რომელმაც მკვდრეთით აღმადგინა". მეფეს გაუკვირდა, ბოროტი სარწმუნოებით აღივსო და ჰკითხა, თუ ვინ იყო იგი სიკვდილამდე და როდის მოკვდა. მან უპასუხა: "მე ვიყავი კერპთა მღვდელი და ქრისტეს გამოცხადებაზე ადრე მოვკვდი, ხოლო სიკვდილის შემდეგ კი სხვა კერპთმსახურებთან ერთად უშრეტ ცეცხლში ვიტანჯებოდი". მაშინ მეფემ წარმოსთქვა: გიორგი გრძნეულია და რაღაც სული ამოგვიყვანა, რომ გვაცდუნოსო. ქრისტეს მოწამემ მიუგო: "როდემდე უარყოფ, მეფეო, და არ ირწმუნებ ჭეშმარიტ ღმერთს, იცოდე რომ ეშმაკს არ შეუძლია ქრისტეს სახელის მოსმენა და როგორ გააკეთებს იმას, რაც შენ იხილე და გესმა"? განმძვინვარებულმა მეფემ ბრძანა მისი საპყრობილეში ჩაგდება, მაგრამ ახლადმოქცეული ქრისტიანები ქრთამს აძლევდნენ საპყრობილის მცველს და ღამ-ღამობით მასთან შედიოდნენ, ხოლო მოწამე მათ სარწმუნოებას ასწავლიდა, სნეულებს კურნავდა, ბრმებს თვალს უხელდა და მრავალ სასწაულს ახდენდა. იყო ერთი მიწის მუშა, სახელად ღლუკერი, რომელსაც მოუკვდა მარჩენალი ხარი. იგი მივიდა საპყრობილეში, დაემხო წმინდა გიორგის წინ და სთხოვა ხარის აღდგინება. მოწამემ უთხრა: "თუ გწამს ჩემი ღმერთი, შენი ხარი გაცოცხლდება", საწყალმა კაცმა უპასუხა, რომ სწამდა. მაშინ გიორგიმ უთხრა: "წადი და იხილე, შენი ხარი ცოცხალია". კაცი სახლში დაბრუნდა და თავისი ხარი გაცოცხლებული დახვდა. ღლუკერი არ მიემსგავსა ცხრა უმადლო კეთროვანს, არამედ მიემსგავსა მეათე სამარიტელს, მკურნალთან დაბრუნდა მადლობის სათქმელად და ხმამაღლა აღიარებდა ქრისტეს ჭეშმარიტ ღმერთად. როგორც კი მეფის ახლობლებმა ეს გაიგეს, შეიპყრეს იგი და მეფეს მიჰგვარეს. მან კი არც გამოიძია, არამედ ბრძანა ნაჭერ-ნაჭერ დაეკუწათ, ხოლო, როდესაც ჭრიდნენ, იგი ხმამაღლა ლოცულობდა: "ღმერთო ჭეშმარიტო, ნუ უარმყოფ მე შეურაცხს, რადგან მწამხარ შენ - მამა, ძე და სული წმინდა, მაგრამ მეშინია, რადგანაც არ მოვნათლულვარ და გევედრები შენ, ქრისტე, ეს სისხლის დათხევა შემირაცხე ნათლისღებად". უეცრად ზეციდან ხმა მოესმა: მოდი ჩემთან სიხარულით, რადგანაც სრული ხარ და დასრულდა შენი წამება. და დაიმკვიდრა ნეტარმა სასუფეველი. მეფის ყურამდეც მიაღწია, რომ ბევრი მიდიოდა საპყრობილეში გიორგისთან და ბრძანა სასწრაფოდ მისი მოყვანა. მაშინ მაგნეტიოსმა მეფეს ურჩია, რომ არ განრისხებულიყო, არამედ სიმშვიდითა და დაპირებებით ეცთუნებინა გიორგი, რომელიც საპყრობილიდან მომავალი, ფსალმუნებს გალობდა და უფალს შეწევნასა სთხოვდა. როდესაც გიორგი მეფის წინაშე წარსდგა, დიოკლეტიანემ ვედრება დაუწყო, რომ კერპებისათვის მსხვერპლი შეეწირა და ჯილდოდ დიდძალ სიმდიდრესა და პატივს აღუთქვამდა. ხოლო მიყენებული ტანჯვისათვის პატიებას ითხოვდა. წმინდა გიორგიმ მიუგო მას: "რადგან ჩემს წინაშე შეინანე და შენთვის სიხარულის მომნიჭებელია, რომ კერპებს შევწირო მსხვერპლი, მოდი და წავიდეთ შენი ღმერთების სამყოფელში". მეფემ გაიხარა და თავის სახლობასა და მთელ თავის მხედრობას უბრძანა, წასულიყვნენ ტაძარში და ყველასათვის ეხარებინათ, რომ აპოლონმა სძლია ქრისტიანთა ღმერთს. როგორც კი ნეტარი ტაძარში შებრძანდა, სამარისებური სიჩუმე გამეფდა, ხოლო ქრისტეს მოწამე წარსდგა აპოლონის კერპის წინაშე და მიმართა მას: "შენ ხარ ღმერთი და გშვენის რომ კაცნი გემსახურებოდნენ?" ეშმაკმა, რომელიც კერპში იყო ჩაბუდებული, ხმა ამოიღო და თქვა: "არც მე ვარ ღმერთი და არც ესენი, რომლებიც ჩემთან არიან, არამედ, მხოლოდ ქრისტიანთა ღმერთი და მისი მხოლოდშობილი ძე იესო ქრისტეა ჭეშმარიტი ღმერთი, რომელმაც დაბადა ცა და ქვეყანა, ხოლო ჩვენ, მისი ანგელოზები ვიყავით და როცა უარვყავით, ეშმაკნი გვეწოდა და მას შემდეგ ვაცდუნებთ კაცთა მოდგმას". წმინდა გიორგიმ უთხრა მათ: "თუ ღმერთები არა ხართ, როგორ გაბედეთ აქ მოსვლა, როცა მე, ქრისტეს - ჭეშმარიტი ღმერთის - მონა აქ ვიმყოფები" და ამ სიტყვასთან ერთად გადასახა ჯვარი. უეცრად შეიქმნა დიდი შფოთი, გოდება, და გლოვა ეშმაკთა, და ყველა კერპი, რომელიც ტაძარში იმყოფებოდა, ერთბაშად გადმოვარდა და დაიმსხვრა. როგორც კი საკერპოს ბილწმა ქურუმებმა ეს დაინახეს, შეიპყრეს წმინდა გიორგი და უთხრეს მეფეს: "მოჰკალი ეს გრძნეული, მეფეო, რადგან თავისი მისნობით ხალხი მოატყუა და ღმერთებიც შეჰმუსრა". განრისხებულმა მეფემ უთხრა მას: "ბოროტო და ყოველგვარი გრძნეულებით აღსავსევ, შენ არ შემპირდი, რომ ღმერთებს შესწირავდი მსხვერპლს?" წმინდა გიორგიმ მიუგო: "შე ბრმავ და უკეთურო, ვერა ნახე, როგორც კი ჩემი ღმერთის, იესო ქრისტეს მიმართ ლოცვა დავასრულე, მაშინვე დაემხო ყველა თქვენი ცრუ ღმერთი, რადგან უსულო კერპები არიან და უგულისხმოებს აცდუნებენ, ხოლო ქრისტეს მონები ჭეშმარიტი ღმერთის სახელით შემუსრავენ მათ". როდესაც დედოფალმა ალექსანდრამ კერპების შემუსრვა შეიტყო, მსწრაფლ მივიდა მეფესთან და შესძახა: "უძლეველი მხედრის გიორგის ღმერთო, ნუ გამიხსენებ უმეცრებით ჩადენილ ცოდვებს, უფალო, ღმერთო, გაიხსენე ჩემი უკანასკნელი მოქცევა შენდამი და ადგილი მიმიჩინე ქრისტიანებთან და შენს ერთგულ მონა გიორგისთან". გამძვინვარებულმა მეფემ უკანასკნელად მიმართა წმინდა გიორგის: "უკეთურო გიორგი, შენ შეაცდინე დედოფალი და მიზეზი გახდი მისი დაღუპვისა, ამიტომ ვბრძანებ, რომ მახვილით თავი წარგეკვეთოთ შენც, გალილეველთა მღვდელსა და დედოფალსაც". მხედრებმა მაშინვე წაიყვანეს ისინი ქალაქგარეთ. სიხარულით აღვსილი დედოფალი გულში გამუდმებით ლოცულობდა, ხოლო თვალები ზეცისაკენ ჰქონდა აღპყრობილი. მან გზად ჩამოისვენა და მშვიდობით მიაბარა სული უფალს, ხოლო წმინდა გიორგიმ, როგორც კი ადგილზე მიიყვანეს, სთხოვა მათ, რომ ლოცვის დრო მიეცათ. მიაპყრო თვალები ზეცას, აღაპყრო ხელები, ამოიოხრა და თქვა: "უფალო, ღმერთო ჩემო, რომელიც არსებობ საუკუნეებზე უწინარეს, რომლისკენაც მოვილტვოდი ჩემი სიყრმიდან, რომელი ხარ ქრისტიანთა სასოება, და რომლის არსებობასაც არა აქვს დასასრული, ისმინე ჩემი და როგორც მომეცი მოთმინება და სრული მოწამეობა, ასევე შეიწყნარე ჩემი სული და განარიდე ეშმაკთა სულებისაგან და დაადგინე შენს სათნომყოფელებთან ერთად. აპატიე ამ წარმართებს ის ბოროტება, რაც უყვეს შენს მონებს და გაუნათლე მათ გულები ჭეშმარიტების შესამეცნებელად. უფალო, მოუვლინე შეწევნა ყველას, ვინც კი უხმობს შენს სახელს და დაამკვიდრე მათ შორის შენი შიში, სიყვარული და შენი წმინდანების სურვილი, რათა აღასრულებდნენ მათ დღესასწაულებსა და ბაძავდნენ მათ სარწმუნოებას, რომ მათთან ერთად ღირსნი გახდნენ ზეციურ სასუფეველში დამკვიდრებისა. მოხედე, უფალო, ჩემს სიმდაბლეს და მიეცი მადლი ჩემი სხეულის ნაწილებს, რომ ყოველმა კაცმა, რომელიც სარწმუნოებით შეხედავს ან შეეხება, მიიღოს მადლი, კურთხევა და ცოდვათა შენდობა. ხოლო თუ ვინმე გასაჭირში იყოს და გამიხსენოს მე, იხსენი ყოველგვარი განსაცდელისაგან. უფალო ღმერთო, ვინც მოიხსენოს ჩემი წამების ღვაწლი, მიეცი მადლი, მიუტევე მათ ყოველგვარი შეცოდებანი და განკურნენ მათი სნეულებანი, რადგან მხოლოდ შენ იცი, მათი მაცთური მტრის სივერაგე, რომელიც ფეხქვეშ შემუსრე და რომლებიც წაიკითხავენ ან მოისმენენ ჩემს წამებას, განწმიდე ბიწიერებისაგან". და როგორც კი ლოცვა დაასრულა, უფალი გამოეცხადა და უთხრა: "მოდი ჩემო სარწმუნო მონაო და შედი მამაჩემის ზეციურ სამკვიდრებელში. ხოლო რაც მთხოვე, აღგისრულებ და ვინც შენს სახელს მოიხსენებს, ვიხსნი ყოველგვარი განსაცდელისაგან". და როდესაც სიტყვა დაასრულა, ამაღლდა ზეცად. მაშინ წმინდა გიორგიმ მოიდრიკა მუხლი და მიუშვირა ქედი. ჯალათმა დაჰკრა მახვილი და დასრულდა დიდმოწამის წამება 303 წელს, 23 აპრილს, პარასკევ დღეს, დილის 7 საათზე. ანდერძის თანახმად წმინდა გიორგის ცხედარი დაკრძალეს პალესტინაში, ქალაქ რამალაში და იგი შეიქმნა კურნებებისა და სასწაულების წყაროდ. კონსტანტინე დიდის მეფობის დროს, იერუსალიმის მახლობლად, ქალაქ ლიდში (დიოსპოლისი) წმინდა გიორგის სახელზე ააშენეს დიდი ტაძარი და მისი წმინდა ნაწილები საზეიმოდ იქ გადაასვენეს. წმინდა გიორგის სასწაულების რიცხვი აურაცხელია, ყოველი ქვეყანა და ყოველი ეკლესია აღსავსეა მისი საკვირველებითა და წყალობით. წმინდა გიორგის მიერ უღმრთოთა შემუსვრაზე მოგვითხრობს შემდეგი სასწაული: პალესტინაში, წმინდა გიორგის დედულეთის დაბას, სადაც დასვენებულია წმინდანის ყოვლადწმიდა ნაწილები, სარკინოზთა ჯარი შემოესია საბრძოლველად. როცა იქ მყოფნი დაატყვევეს, კარვები გაშალეს და იწყეს ლხინი და განცხრომა. უგუნურებმა ტაძრის საკურთხეველში, სადაც ძლევაშემოსილი და წამების ღვაწლით შემკული მოწამის წმიდა ნაწილები იყო დასვენებული, ხელი მიყვეს ღორმუცელობას, ლოთობას, ძილს, თამაშსა და ხუმრობას. შემდეგ მოზიდეს ისრები და სროლა დაუწყეს იქ დაბრძანებულ დიდებულ ხატებს. ერთმა ტყვეთაგანმა გაუბედა მათ და უთხრა: "არ შეიძლება ასეთი მკრეხელობა წმინდანთა მიმართ, რადგან მოწამე, ვისი სახელითაც პატივცემულია ეს ტაძარი, იყო უძლეველი მეომარი და დღემდე ამხილებს თავის მოწინააღმდეგეებს და ულმობლად მუსრავს მათ". უსჯულო მხედრებმა უწესოდ გაიცინეს და თქვეს: "გაგვაგებინეთ ვინ არის ასეთი?" ხოლო იგი უჩვენებდა წმინდა გიორგის ხატს. ბრწყინვალედ გამოსახულსა და მეომრის ჯაჭვის პერანგით შემოსილ დიდმოწამეს წელზე ოქროს ქამარი ერტყა, ხოლო ხელში საბრძოლო შუბი ეჭირა და თავზარდამცემი სანახავი იყო თავისი დიდებულებით. ერთმა მათგანმა მოზიდა ისარი და წმიდანის ხატს სტყორცნა, მაგრამ ისარი უეცრად უკუიქცა, მტყორცნელს გული განუგმირა და ბეჭებამდე გაერჭო. უბადრუკმა იმწამსვე სული დალია, ხოლო დანარჩენმა მხედრებმა დაინახეს წმინდა გიორგის ხატი, რომელსაც ხელი გაეშალა და ხოცავდა მათ. თავზარდაცემული მეომრები გაიქცნენ, ხოლო ვინც გადაურჩა მახვილით მოსვრას, მიუთხრობდნენ წმინდა გიორგის უძლეველ ძალაზე. ჯერ კიდევ იმ დროს, როდესაც ქვეყანაზე ბრწყინავდა წმინდა გიორგი და ეს იყო მის წამებამდე, ქალაქ ლასიაში მეფობდა უკეთური, უსჯულო და კერპთმსახური სელინოსი, რომელიც ქრისტიანების მიმართ შეუბრალებელი და ულმობელი იყო. ამიტომაც, თავისი ბოროტი საქმეების შესაფერად მიეგო კიდეც უფლისაგან. ქალაქის მახლობლად იყო ტბა, რომელშიც გამოჩნდა ბოროტი ვეშაპი, იგი ყოველდღე ამოდიოდა წყლიდან და მუსრს ავლებდა მოსახლეობას. მრავალჯერ სცადეს მისი მოკვლა, მაგრამ ვერ შეძლეს, რადგან ძალიან მძვინვარე იყო. ქალაქის მცხოვრებლებმა დაადანაშაულეს მეფე, რომ იგი არ ეძიებდა ხსნის გზას თავისი ხალხის გადასარჩენად. ამგვარი მხილებით დამფრთხალმა მეფემ ქალაქის მცხოვრებლებს უბრძანა, თავიანთი შვილები რიგ-რიგობით მიეცათ მხეცისთვის შესაწირად და როდესაც ჯერი მასზე მიდგებოდა, ისიც შესწირავდა თავის ერთადერთ ასულს. მართლაც, მეფის განკარგულების თანახმად, ყოველი კაცი იძულებული გახდა გაემეტებინა თავისი შვილი, ვიდრე მეფის ასულის რიგიც არ დადგა. დარდისაგან შეწუხებულმა მამამ ძვირფასი სამოსით მორთო სასიკვდილოდ განწირული თავისი ერთადერთი ასული და მოთქმითა და გოდებით უკანასკნელი თხოვნით მიმართა თავის ქვეშევრდომებს, რომ არც ოქრო-ვერცხლს დაინანებდა, არც საკუთარ მეფობას, ოღონდ მისი ქალიშვილისთვის აეცილებინათ ეს მძიმე ხვედრი, მაგრამ არავინ უთანაგრძნო, რადგან თვით მის მიერ იყო ეს წესი დადგენილი. სელინოსმა, როცა იხილა მათი სიჯიუტე, მისცა მათ თავისი ასული. ხოლო კაცთმოყვარე და მრავალმოწყალე ღმრთის განგებულებით, სწორედ იმ დროს, როდესაც სამსხვერპლოდ გამზადებული ქალი ელოდა ტბიდან ვეშაპის გამოსვლას, უფალმა ინება, რომ იქ გაევლო კაბადუკიისკენ მიმავალ წმინდა გიორგის. მან ტბიდან წყალი შეასვა ცხენს და როდესაც იხილა თვალცრემლიანი ქალიშვილი, ტირილის მიზეზი ჰკითხა. ქალმა სთხოვა უცნობ ჭაბუკს, სწრაფად გასცლოდა ამ საშიშ ადგილს, მაგრამ წმინდა გიორგიმ მტკიცედ განუცხადა, რომ იგი მაინც არ მიატოვებდა, თუნდაც მასთან ერთად მომკვდარიყო, მაშინ ქალმა მოუთხრო თავისი გასაჭირის შესახებ. წმინდა გიორგიმ ჰკითხა ქალს, თუ რომელ ღმერთს მსახურებდნენ მამამისი და მისი ქვეშავრდომები. "აპოლონს, ჰერაკლეს, სკამანდროს და დიდ ღმერთს არტემიდას" - უპასუხა ქალმა. როდესაც წმინდანმა გაარკვია მათი აღმსარებლობის წარმართული ბუნება, დაამშვიდა ქალი, რომ ჭეშმარიტი ღმერთის სახელით იხსნიდა მას ბოროტი მხეცისაგან. მან მაცხოვრის მიმართ აღავლინა ლოცვა, რათა მხეცის დამარცხების ძალა მიენიჭებინა მისთვის და მიიღო კიდეც პასუხად უფლისაგან "შესმენილ იქნა შენი ვედრებაი, გიორგი, ჰყავ რაიცა გნებავს, მე შენთანა ვარ". უეცრად შეიძრა ლერწმოვანი. შიშით შეძრული ქალი მაინც ჭაბუკის გადარჩენას ცდილობდა და სთხოვდა იქიდან წასვლას, მაგრამ წმინდა გიორგი ვეშაპის მოსაკლავად გაეშურა, გამოსახა მასზე ჯვარი და თქვა: "უფალო, ღმერთო, გადააქციე ეს მხეცი ჩემს მორჩილად" და როგორც კი ეს წარმოსთქვა, სულიწმიდის შეწევნითა და მისი ლოცვით ბოროტი ვეშაპი წმინდანის ფეხებთან დაეცა. წმინდა გიორგიმ ქალს უბრძანა, შემოეხსნა თავისი სარტყელი, ყელზე მოება მხეცისთვის და ისე წაეყვანა ქალაქში. ამ სანახაობით დამფრთხალი ქალაქის მცხოვრებნი წმინდანმა დაამშვიდა და უთხრა: "იწამეთ უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, ყოვლად ძლიერი ჭეშმარიტი ღმერთი, და მე მოვკლავ ამ ვეშაპს". მაშინ შეჰყვირეს მეფემ და მისმა ქვეშავრდომებმა: "გვწამს მამა, ძე და სული წმიდა". წმინდა გიორგიმ იშიშვლა ხმალი, მოკლა ვეშაპი და ქალიშვილი მამას დაუბრუნა. ქალაქის მცხოვრებლები დაემხნენ წმინდანის წინაშე და ჭეშმარიტი ღმერთი განადიდეს, ხოლო მაშინ წმინდა გიორგიმ მოიწვია ეპისკოპოსი ალექსანდრე და ნათელი სცა მეფეს, დიდებულებსა და ერის დიდ სიმრავლეს. თხუთმეტი დღის განმავლობაში ორმოცდახუთი ათასი კაცი მოინათლა. მეფემ კი ჭეშმარიტი ღმრთის სადიდებლად ძვირფასი ტაძარი ააშენა. როდესაც ტაძარი დასრულდა, წმინდანი შევიდა საკურთხეველში და აღმოადინა საკურნებელი წყარო. სწორედ ამ სასწაულის აღსანიშნავად გამოსახავენ ხატებზე წმინდა გიორგის ცხენზე მჯდომარეს შუბით ხელში, რომლითაც საზარელ მხეცს კლავს. დრაკონის მლახვრავი წმინდა გიორგის სახე არის ქრისტეს ეკლესიის ბოროტებასა და ცოდვაზე გამარჯვების სიმბოლო, ხოლო ხატი, რომელზეც იგი დიოკლეტიანეს კლავს, არის სიმბოლო ეკლესიის გამარჯვებისა მის ხილულ მტრებზე, მათზე, ვინც ქრისტიანობას ცეცხლითა და მახვილით ებრძოდა და ცდილობდა ჯალათის ხელით ადამიანთა გულებიდან ამოეგლიჯა ქრისტეს სახელი. წმ. გიორგის განსაკუთრებულ თაყვანისცემას საქართველოში ჯერ კიდევ IV საუკუნის დასაწყისში დაედო საფუძველი. ძველთაგანვე საქართველოს, წმინდა გიორგის ქვეყანას, გეორგიას უწოდებდნენ. საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის კირიონის ცნობით წმინდა გიორგი კაბადოკიელი მესხი იყო, ხოლო წმინდა არსენ იყალთოელის მოწმობით, წმინდა ნინო - საქართველოს განმანათლებელი, დიდმოწამის ბიძაშვილი იყო და ქართველმა ერმა მისგან შეიტყო წმინდა გიორგის მოწამეობის შესახებ. სავარაუდოა, რომ პირველი ტაძარი წმინდანის სახელზე ბოდბეში, წმინდა ნინოს თაოსნობით აიგო (ბოდბის მონასტრის მთავარი ტაძარი წმინდა გიორგის სახელობისაა). მისი სახელობის ტაძრები აგებულია არა მარტო ქალაქებსა და სოფლებში, არამედ კლდეებზე, მთის მწვერვალებზე და მიუვალ ადგილებში, რომელთა კედლებს ამშვენებენ მისი ცხოვრებისა და სასწაულების გამომსახველი უძველესი ფრესკები. წმინდა გიორგის სახელზე აგებული უამრავი ტაძრიდან ერთ-ერთი უძლიერესთაგანია შავნაბადას წმინდა გიორგის ეკლესია, რომლის შესახებ არსებობს გადმოცემა, რომ ერთხელ, უსჯულო მტრის შემოსევისას ქართველთა მცირერიცხოვანი ლაშქარი, დაბანაკებული იმ მთის ძირში, რომლის წვერზეც წმინდა გიორგის ეკლესია იყო აგებული, გულმხურვალედ ევედრებოდა წმინდა მოწამეს მოსალოდნელ ბრძოლაში შეწევნას. ხოლო გამთენიისას ყველამ იხილა მხედარი, რომელიც შურდულივით დაეშვა მთის წვერიდან, ეს იმდენად შთამბეჭდავი სანახავი იყო, რომ თავზარდაცემული მტერი გაიქცა. გამხნევებულმა ქართველმა მეომრებმა ადვილად დაამარცხეს მტრის განახევრებული ლაშქარი. გამარჯვების შემდეგ სიმამაცით გამორჩეული მეომარი, რომელიც მთის წვერიდან დაეშვა, მხედართმთავარმა შავი ნაბდით დაასაჩუქრა. როდესაც ყველანი სამადლობელი პარაკლისის გადასახდელად ტაძარში შევიდნენ, შავნაბდიანი მხედარი სულ მთლად გაბრწყინდა და ყველამ შეიცნო წმინდა დიდმოწამე გიორგი. მას შემდეგ ამ მთას შავნაბადას მთას უწოდებენ, ხოლო მთის წვერზე აშენებულ ეკლესიას, შავნაბადას წმინდა გიორგის ეკლესიას. ასევე, მოწამის ხილულ შეწევნაზე დიდგორის ბრძოლაში, მოგვითხრობს დავით აღმაშენებლის მემატიანე: "რამეთუ ხელი მაღლისაი შეეწეოდა და ძალი ზეგარდამო ჰფარვიდა მას და წმიდა დიდმოწამე გიორგი განცხადებულად და ყოველთა სახილველად წინა-უძღოდა მას და მკლავითა თვისითა მოსრვიდა ზედა-ზედა მოწევნილთა უშჯულოთა წარმართთა, რომელ თვით იგი უშჯულონი და უმეცარნი მოღმართ აღიარებდეს და მოგვითხრობდეს სასწაულსა ამას მთავარმოწამისა გიორგისასა". ხოლო ქართველი ერისათვის ეს დღე ბოროტზე უფლის ბრწყინვალე გამარჯვების სიმბოლოდ იქცა. წმინდა გიორგი ითვლება მხედართა, მიწისმოქმედთა, მწყემსთა და მოგზაურთა მფარველად. მას ევედრებიან აგრეთვე დემონური ძალებისაგან გამოხსნას. წმინდა გიორგი ყველაზე უფრო პატივცემული წმინდანია საქართველოში. იგი ქართველთა მფარველი და სასო, მათი ფარი და მახვილია. ღმრთის განგებით ქართველი ერი უშუალო მფარველობისათვის ჩაბარდა წმინდა გიორგის, ამიტომაც წმინდა გიორგის დაუჯდომლის იკოსს დაემატა მუხლი: "გიხაროდენ უძლეველო წინამბრძოლო ქართველთა ერისაო და მფარველო ჩუენისა ეკლესიისაო". წმიდა გიორგის სიკვდილისწინა ლოცვა-ვედრება ღმრთისადმი უფალო ღმერთო ჩემო, რომელი ხარ შემოქმედი ყოველთა საუკუნეთაი, რომლისა მიმართ მოვივლტოდე სიყრმით ჩემითგან, რომელი უწინარეს თხოვისა მისცემ ნიჭთა შენთა მოყუარეთა შენთა, ყოვლად ძლიერო და სახიერო და კეთილო ქრისტეანეთა სასოებაო და უტყველო მონათა შენთაგანთა აღთქმაო, რომლისა-ეგე დიდებაი გამოუთქმელ არს და სუფევაი დაუსრულებელ, შენ, უფალო, ისმინე ჩემი, რომელმან მომმადლე მე ღვაწლსა ამას წამებისასა ვიდრე აღსასრულამდე სრულყოფაი და ტანჯვათა შინა მოთმინებაი. აწცა, სახიერო, შეიწყნარე სული ჩემი და იხსენ იგი ეშმაკთა მათგან განმკითხველთა, რომელნი არიან ჰაერთა შინა, და სათნოთა შენთა თანა შემრაცხე მე და შეუნდვე წარმართთა ამათ, რაოდენიცა რაი ძლიერი ყვეს ჩემდა მომართ და ნეტართა მათ მონათა შენთა, რომელნი-იგი სახელისა შენისათვის იწამნეს, და განანათლენ ესენი ცნობითა ჭეშმარიტებისა შენისაითა, რამეთუ ყოველთა კაცთა გნებავს ცხორებაი და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა მოსლვაი. მოხედე, უფალო, სიმდაბლესა ზედა ჩემსა და მომმადლე თხოვაი ესე ჩემი, რომელსა ვითხოვ შენგან, რამეთუ ვინაითგან მრავალნი ვლიან, რათა მიიღონ ძვალთა ჩემთაგან, ამისთვის შეუვრდები მოწყალებასა შენსა. მოეც, უფალო, მადლი ძვალთა ჩემთა, რათა ყოველი კაცი, რომელი სარწმუნოებით იხილვიდეს და შეიმთხვევდეს, მოაქვნდეს მას მადლი და კურთხევაი და შენდობაი ცოდვათაი. და უკეთუ ვინმე ჩვენებასა იხილვიდეს ანუ დგეს საშჯელსა შინა საშინელსა და მოიხსენოს სიმდაბლე ესე ჩემი, ყავ განთავისუფლებაი მისი, თვინიერ ჭირისა და განსაცდელისა. და რაჟამს მოიღრუბლოს ცათა სეტყვად ქვეყანისა და მოიხსენონ მუნ მდგომარეთა წამებაი ესე ჩემი, ნუ მივალნ ადგილსა მას ჰაერი მავნებელი, არამედ ცვარი მშვიდობისაი იყავნ საკურნებელად მათა. უფალო, ღმერთო, მოეც მადლი, რომელი იხსენებდეს წამებასა ღვაწლისა ჩემისასა და ნუ იყოფინ შეკრვაი სულთა და ხორცთა მათთაი, ნუცაღა კეთროვანებაი ასოთა მათთა, ანუ თუ სხვაი რაიმე წყლულებაი, რომელი იყოს მტერისა მიერ, არამედ მიუტევენ შეცოდებანი მათნი და განკურნენ სალმობანი მათნი, ვითარცა სახიერმან და კაცთმოყვარემან ღმერთმან, რამეთუ შენ მხოლომან უწყი, ვითარმედ ხორც და სისხლ არიან და შენ თავადმან იცნი ალაგნი კაცთანი და შენ უწყი, უფალო, მაცთური მათი მტერი და სიბოროტე მისი, რომელი-იგი შემუსრე ქვეშე ფერხთა მათთა ადრე. და ნუ იყოფინ ბრალი და ბიწი ყოველი, რომელი იკითხვიდეს, გინა ისმენდეს წამებასა ჩემსა. გარდამოუვლინე, უფალო, შეწევნაი მვედრებელთა შენთა და მიეც მათ შიში შენი და სურვილი წმიდათა შენთა სიყვარულისაი, რათა აღასრულებდენ სახსენებელსა მათსა და მიემსგავსნენ სარწმუნოებასა მათსა, რათა ღირს იქმნენ მათ თანა ცხორებასა ზეცისასა და სუფევასა საუკუნესა, რამეთუ შენი არს სუფევაი, ძალი და დიდებაი მამისა და ძისა და წმიდისა სულისაი აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ. ◄ გუშინ | დღეს | ხვალ ► …
- დაამატა დავით ბილიხოძე to ნოემბერი at 10:11am on ნოემბერი 23, 2013
- თემა: ნებელობითი ქცევის ფენომენოლოგია
- ოლოდ აღწერითი, წმინდა ემპირიული ამოცანა. იგი მჭიდროდ უკავშირდება ახსნის, «ნებისყოფის საკუთარი ბუნების» გააზრების ამოცანას. ის, თუ რა განცდა ახასიათებს ნებისყოფას, როგორც უნარს ან პროცესს, თანხმობაში უნდა იყოს ამ უკანასკნელის თავისებურების, დანიშნულების, განსაზღვრულობის და ა.შ. გაგებასთან. სახელდობრ, ნებისყოფის ფსიქოლოგიის ფენომენოლოგიური ასპექტი «მიბმულია» ნებელობითი ქცევის წყაროს საკითხთან, რომელიც, ალბათ, ყველაზე პრობლემურია ნებისყოფის თეორიაში. ძალიან თუ გავამარტივებთ, ასე შეიძლება ვთქვათ – თუ ნებელეობითი ქცევა აღიძვრება მოთხოვნილებით, ან მისი ფუნქციის შემსრულებელი ფსიქიკური წარმონაქმნით, მაშინ «მე მინდა» განცდა ნებისყოფის დახასითებისთვის გამოდგება, და პირიქით – თუ ნებელობითი ქცევა გამიჯნულია მოთხოვნილებით აღძრული ქცევებისგან, მათთან კატეგორიულად არის დაპირისპირებული და აქტივობის სხვა წყაროსთან არის დაკავშირებული, მაშინ მისთვის უფრო ბუნებრივი «მე უნდა» განცდა იქნება. გარდა ამისა, თუ ანალიზი განწყობის თეორიის ფარგლებში მიმდინარეობს, ვერ ავცდებით ამ განცდების განწყობისეული დეტერმინაციის საკითხს. განწყობა ხომ ყოველგვარი ქცევისა და მასთან დაკავშირებული განცდების საფუძველია, მათ შორის ნებელობითის. დაბოლოს, ნებელობის ფენომენოლოგია გამოიყენება, როგორც მთავარი არგუმენტი ფსიქოლოგიისა და ფილოსოფიის ერთერთი ყველაზე დიდი თავსატეხის – ნების თავისუფლების პრობლემის დასმისას. უზნაძის თქმით «თვითონ ცნება ნებელობის თავისუფლების შესახებ არ გაჩნდებოდა, რომ მას ჩვენს განცდაში საფუძველი არ ჰქონოდა» [5; 221]. განვიხილოთ ეს საკითხები თანმიმდევრულად. ჯერ ზოგიერთი პირველადი მონაცემი წარმოვადგინოთ. ნებელობის ექსპერიმენტულ კვლევას არც ისე მდიდარი ისტორია აქვს. იგი XX საუკუნის პირველი ორი ათეული წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა და, თუ არ ჩავთვლით ლევინის ცნობილ გამოკვლევას, თითქმის მთლიანად ნებელობის ფენომენოლოგიური სურათის გარკვევით შემოიფარგლებოდა. ასეთებია ნ. ახის, ა. მიშოტისა და ე. პრიუნმის, ჯ. ლინდვორსკის გამოკვლევები. ამ კლასიკური გამოკვლევებით დადგინდა, რომ ნებელობის პროცესი, ან, როგორც ვიურცბურგის სკოლაში უწოდეს, «პირველადი ნებელობის აქტი», სპეციფიკური განცდების თანხლებით მიმდინარეობს. თუ ამ განცდების ერთობლიობას დავახასიათებთ, მას თვითაქტივობის განცდა შეიძლება ეწოდოს. ახის მიხედვით, იგი ოთხი განსხვავებული ხასიათის განცდების ერთობლიობას წარმოადგენს: 1. კუნთური დაძაბულობის შეგრძნებები (თვალსაჩინოების მომენტი); 2. მიზნისა და საშუალებების წარმოდგენები (საგნობრივი მომენტი); 3. «მე მინდა» ან «მე ნამდვილად მინდა» განცდა (აქტუალური მომენტი) და 4. ძალისხმევის გრძნობა (მდგომარეობის მომენტი). ამ განცდებს შორის მხოლოდ ერთი, «მე მინდა» განცდა არის ნამდვილად სპეციფიკური ნებელობისთვის. აქტუალური მომენტის გარეშე ნებელობაზე ლაპარაკი არ შეიძლება. დანარჩენი მომენტები, როგორც წესი, თან ახლავს ენერგიულ ნებელობით აქტს, მაგრამ მისთვის არსებითი არ არის. ის არანებელობით აქტივობაშიც გვხვდება და ნებელობითშიც. ნებელობის აქტი, არსებითად, გადაწყვეტილების აქტია. სწორედ მას და მხოლოდ მას უკავშირდება ე.წ. აქტუალური მომენტი, ანუ «მე მინდა» განცდა. გაჩნდა სამართლიანი ეჭვი იმის თაობაზე, იკვლევდა თუ არა ახი სწორედ გადაწყვეტილებას და არა მის შესრულებას. ზელცს, მაგალითად, მიაჩნდა, რომ გადაწყვეტილებას ცდისპირი ინსტრუქციის მიღებასთან ერთად იღებს და ცდის მსვლელობაში აღმოცენებული განცდები გადაწყვეტილებას კი არა, მის რეალიზაციას უკავშირდება [21][10]. მიშოტის და პრიუმის ცდებმა, სადაც ნამდვილად გადაწყვეტილება შეისწავლებოდა, თითქოს დაადასტურეს ამ განცდის არსებობა. ნებისყოფის ფენომენოლოგიის დახასიათებისას უზნაძე მთლიანად ეყრდნობა ამ მონაცემებს. «მე მინდა» განცდის სპეციფიკურობა ეჭვის ქვეშ დააყენა ქართული ფსიქოლოგიური სკოლის თვალსაჩინო წარმომადგენელმა შალვა ჩხარტიშვილმა [8]. იგი არ უარყოფდა იმას, რომ ნებელობას (გადაწყვეტილებას) საკუთარი ფენომენოლოგია აქვს. პირიქით, ჩხარტიშვილი ეძებდა ნებელობის სპეციფიკის გამომხატველ განცდას. რაფინირებული ფენომენოლოგიური ანალიზის გზით, იგი მივიდა დასკვნამდე, რომ «მე მინდა» განცდა მოთხოვნილების ბუნებას გამოხატავს. ნებისყოფისთვის, რომელიც მოთხოვნილებას უპირისპირდება და ადამიანს იმას აკეთებინებს, რაც მას არ სურს, მაგრამ რაც სავალდებულოა, დამახასიათებელია -»მე უნდა» განცდა, ლოგიკურადაც (თეორიულად) და ინტროსპექციულადაც (ფენომენოლოგიურად). ეს პოზიცია საკმაოდ დამაჯერებელია და ჩხარტიშვილის, როგორც ნებისყოფის თვალსაჩინო მკვლევარის, უდავო დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს. ეს, სხვა მკვლევარების მიერაც იყო აღნიშნული. ამრიგად, ქართულ ფსიქოლოგიაში ორი თვალსაზრისია წარმოდგენილი – უზნაძისა და ჩხარტიშვილის. ნებისყოფის ეს კონცეფციები კარგადაა ცნობილი, ამიტომ მათი დაწვრილებითი დახასიათება აუცილებლობას არ წარმოადგენს. აღვნიშნოთ მხოლოდ უმთავრესი, რაც მათ აერთიანებს და განასხვავებს. ორივე თვალსაზრისი ერთი ფუძემდებლური დებულებიდან ამოდის, კერძოდ იქიდან, რომ ნებელობითი ქცევის წყარო არის არა აქტუალური მოთხოვნილება, არამედ სულ სხვა რამ, რაც შეიძლება ამ უკანასკნელს ეწინააღმდეგებოდეს კიდეც [5]. იმპულსური ქცევა აქტუალური მოთხოვნილების იმპულსს ეყრდნობა. ნებელობის პრობლემის არსი იმაშია, რომ მოინახოს ქცევის ამ სახეობის მამოძრავებელი საწყისი, აღმძვრელი ძალა, ენერგეტიკული წყარო. ვუწოდოთ პრობლემის ამგვარად წარმოდგენას – ენერგეტიკული პარადიგმა. ჩვენი ანალიზისთვის მნიშვნელოვანია, რომ ეს პარადიგმა ფენომენოლოგიას ეფუძნება. ჯერ კიდევ უ. ჯეიმსი, რომელიც განცდების ანალიზის საუცხოო უნარით იყო დაჯილდოებული, ამბობდა, რომ ნებელობის ტიპური აქტისას ადამიანი იმას აკეთებს, რისი სურვილიც ნაკლებად აქვს. იგი თითქოს უპირატესობას სუსტ აღმძვრელს აძლევს და მოქმედებს «ყველაზე დიდი წინააღმდეგობის მიმართულებით» [13; 371]. ნებელობის პრობლემის ასეთი დაყენება გავრცელებული იყო ინტროსპექციის მონაცემებზე დამყარებულ კლასიკურ ფსიქოლოგიაში. მას არც ჩვენ დროში დაუკარგავს აქტუალობა. ჟ. პიაჟე, მაგალითად, ნებელობის ფსიქოლოგიის მთავარ საიდუმლოს იმაში ხედავს, რომ სუსტი ტენდენცია ძლიერს ამარცხებს [28]. ის, რომ ქართული ფსიქოლოგიური აზრი სწორედ ამ მიმართულებით ვითარდება, აღნიშნულია სპეციალურ ლიტერატურაში [14][16]. მართლაც, უზნაძის, ჩხარტიშვილისა და მათი მიმდევრების გულისყური მიმართული იყო ნებელობის სპეციფიკური აღმძვრელი ძალის გამოვლენაზე. უზნაძე ამ ძიებამ ე.წ. «მაღალ მოთხოვნილებებამდე» მიიყვანა. ამ მოთხოვნილებათა ბუნება კრიტიკული განსჯის საგანი გახდა. აღინიშნა უზნაძის პოზიციის წინააღმდეგობრიობა, სადაც, ერთი მხრივ, ხაზგასმულია, რომ ნებელობითი ქცევა არ შეიძლება იკვებებოდეს აქტუალური მოთხოვნილების იმპულსით, ხოლო მეორე მხრივ, მის სპეციფიკურ აღმძვრელად მაღალი მოთხოვნილებები მიიჩნევა. ლოგიკურად, ეს მოთხოვნილებები უნდა კარგავდნენ აქტუალობის ნიშანს, რომლის გარეშე მოთხოვნილება საერთოდ ვერ მოიაზრება; არააქტუალური – აღძვრის უნარს მოკლებულს, სამოქმედო ძალის უქონელს ნიშნავს. გააცნობიერა რა ეს სირთულე, ჩხარტიშვილმა განიზრახა მოენახა ნებელობის სპეციფიკური ენერგიის ის წყარო, რომელიც არ იქნებოდა დაკავშირებული აქტუალურ მოთხოვნილებასთან. იგი შეეცადა დაესაბუთებინა დებულება ადამიანის ქცევის ორი დამოუკიდებელი წყაროს არსებობის შესახებ. იმპულსურ ქცევას აღძრავს აქტუალური მოთხოვნილებები. ამ შემთხვევაში ადამიანი აკეთებს იმას, რაც ამჟამად ყველაზე უფრო სურს. ასეთ ქცევას ბუნებრივად უკავშირდება «მე მინდა» განცდა. ნებელობის შემთხვევაში ადამიანი მიმართულია მუდმივი ობიექტური, საზოგადოებრივი ღირებულებების შექმნასა და დაცვაზე, ამიტომ იგი ვერ დაეყრდნობა უკონტროლო და მხოლოდ აწმყოს ინტერესებიდან გამომდინარე სურვილებს. ნებელობა არის სპეციფიკური ძალა, რომელსაც ფლობს მოზრდილი, ნორმალური ადამიანი, რათა განახორციელოს პიროვნების მუდმივი ინტერესები მაშინაც, თუ ისინი ეწინააღმდეგებიან აქტუალურ მოთხოვნილებებს. ასეთი ქცევის ფენომენოლოგიურ ქარგას საჭიროების, აუცილებლობის ანუ «მე უნდა» ან «მე ნამდვილად უნდა» განცდები ქმნიან. უკანასკნელ ხანებში ნებელობის ცნობილმა მკვლევარმა ნ. ბარამიძემ წარმოადგინა ანალიზი, რომელიც მიმართულია იმისკენ, რომ მოინახოს კომპრომისი ნებელობის ფენომენოლოგიის ამ ორ გაგებას შორის. მაგრამ, ვინაიდან აღწერით-ფენომენოლოგიური ფენის ანალიზი ყოველთვის თეორიის ახსნით ნაწილს უკავშირდება, საჭიროა ამ უკანასკნელის შესახებაც ითქვას ზოგი რამ. უზნაძის შეხედულებათა სისტემის ძირითადი ამხსნელი ცნება განწყობაა. ქცევის დახასიათება მისი განწყობისეული მექანიზმის გარკვევის გარეშე წარმოუდგენელია. ცხადია, ნებელობით ქცევასაც განწყობა წარმართავს. ეს განწყობა წარმოიქმნება ნებელობის ე.წ. მოსამზადებელ პერიოდებში. ჯერ ხდება შესაძლო ქცევის მონახვა და ინტელექტუალური შეფასება; შემდეგ მისი მოტივირება, ანუ დაკავშირება ენერგიის წყაროსთან (რომელიმე მაღალ მოთხოვნილებასთან), დაბოლოს, მისი სანქციონირება – გადაწყვეტილების მიღება. ამ სპეციფიკურ ნებელობით აქტში წარმოიქმნება განწყობა, რომელიც განაპირობებს ქცევის შესრულებას. ამავე აქტთან არის დაკავშირებული თვითაქტივობის განცდა და მისი საკვანძო მომენტი – «მე მინდა» განცდა. ოღონდ, გასათვალისწინებელია, რომ გადაწყვეტილება სინამდვილეში მხოლოდ «სულს ჩაბერავს», ძალით აღავსებს, გამოაცოცხლებს განწყობის გარკვეულ მონახაზს, რომელიც წინა პერიოდების ინტელექტუალურ-მოტივაციური აქტივობის შედეგად იქნა მოპოვებული. თვითაქტივობის გრძნობა იქიდან მოდის, «მე ნამდვილად მინდა» განცდა იმიტომ აღმოცენდება, რომ გაჩნდა მომავალი ქცევის სრულფასოვანი განწყობა, ან, როგორც უზნაძე ამბობს, ძველი განწყობა ახლით შეიცვალა. ეს განცდა ამ ფაქტის ანარეკლია. ნებელობის ფენომენოლოგია განწყობის შეცვლის მაჩვენებელია. ბარამიძეს კარგად ესმის ამოცანის სირთულე, ვინაიდან «მე მინდა» და «მე უნდა» სხვადასხვა ბუნების განცდებია. ერთი სურვილს გამოხატავს, მეორე – საჭიროებას. მიუხედავად ამისა, მას მიაჩნია, რომ «ნებისყოფით განსაზღვრული ნებისმიერი ქცევისთვის არც «მე მინდა» განცდაა უცხო და არც «მე უნდა» განცდა. ორივე ეს განცდა შედის ნებისმიერი ქცევის, ოღონდ მისი სხვადასხვა ეტაპის სტრუქტურაში» [2; 37]. საუბარია გადაწყვეტილებამდელ და გადაწყვეტილების შემდგომ ეტაპზე. პირველ შემთხვევაში გადაწყვეტილება მზადდება და მიიღება, მეორეში – გადაწყვეტილება სისრულეში მოდის, ქცევა ხორციელდება. ბარამიძე ფიქრობს, რომ პირველი პერიოდი «მე უნდა» განცდას უკავშირდება. აქ იგი მიყვება ჩხარტიშვილის შეხედულებას და ამტკიცებს, რომ გადაწყვეტილების მომზადებისა და მიღების პროცესში პიროვნება ობიექტური ღირებულებებით და მათგან გამომდინარე ვალდებულებებით ხელმძღვანელობს, რაც «მე უნდა», «საჭიროა» განცდაში აისახება. მაგრამ «თუკი «მე უნდა» განცდა არ გადაიზარდა «მე მინდა» განცდაში, თუ იგი არ ჩაირთო პიროვნების (სუბიექტის) მოთხოვნილებათა სისტემაში, ქცევა რეალურად ვერ განხორციელდება, «მე უნდა» განცდა ვერ იქნება ქმედითი. რამდენი გადაწყვეტილება და «მე უნდა ვიმოქმედო» დარჩენილა განუხორციელებელი იმიტომ, რომ «მე მინდა»-ს სისტემაში არ ჩართულა. «მე მინდა» განცდა ... რეალური, აქტუალური ქცევის განწყობის ანარეკლია და არა გადაწყვეტილებისა და მის საფუძველმდებარე განწყობისა, როგორც ეს დ. უზნაძესთანაა წარმოდგენილი. გადაწყვეტილებისათვის საჭირო განწყობა ... ასახულია «მე უნდა» განცდაში» [2; 39]. აქვე ხდება იმის დაზუსტება, რომ «არჩევანის გაკეთება და ამა თუ იმ ქცევის სასარგებლოდ გადაწყვეტილების მიღება, რომელიც შესაბამის განწყობას ემყარება, ამ ქცევის განხორციელებისკენ მიმართულ ტენდენციასაც შეიცავს» [იქვე], მაგრამ ეს ხშირად არ არის საკმარისი შესაბამისი ქცევის შესასრულებლად. გააჩნია გადაწყვეტილების სიმტკიცეს, რაც განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ე.წ. «შორეული მოტივაციური სტრუქტურის» ქცევაში. არსებითად და პრინციპულად კი, თუ «მე უნდა» არ გადაიზარდა «მე მინდა»-ში ქცევა ვერ განხორციელდება. ეს ვითარება ძალაშია არა მხოლოდ ნებელობითი ქცევის, არამედ იძულებითი ქცევის შემთხვევაშიც. აქ მოყვანილია უზნაძის ანალიზი, რომელიც ეხება იძულებითი ქცევის განხორციელების, კერძოდ მისი განწყობის საკითხს. მის შესრულებას განწყობა ესაჭიროება, ხოლო განწყობის შესაქმნელად სუბიექტური ფაქტორია აუცილებელი. თავსმოხვეული ქცევის შემთხვევაში ასეთი ფაქტორი თითქოს არ ჩანს, მაგრამ, სინამდვილეში, ასეთი ქცევაც არ არის მთლიანად გაუცხოებული სუბიექტისაგან. ეს უკანასკნელი, საბოლოო ჯამში, იწყნარებს ამ ქცევას და თავის საქმედ აქცევს. მაშასადამე, ამბობს უზნაძე, იძულების დროს არც სათანადო განწყობის უარყოფა შეიძლება და არც მოთხოვნილების («მე მინდას»-ს) მსგავსად განცდილი ტენდენციის გამორიცხვაო, – ამატებს ბარამიძე. აქ დგება საკითხი, რა განსხვავებაა აქტუალური მოთხოვნილების იმპულსით აღძრული ქცევისას წარმოქმნილ «მე მინდა» განცდასა და ნებელობითი ქცევის შესრულებასთან დაკავშირებულ იგივე სახელწოდების განცდას შორის. ავტორს მიაჩნია, რომ ფენომენოლოგიურად და ფუნქციონალურად ისინი ერთმანეთის იდენტურნი არიან. განსხვავდება მათი გენეზისი, მიმართულება და განმცდელი სუბიექტის მიზნები. კერძოდ, იმპულსური ქცევის «მე მინდა» განცდა, პირველადი წარმოშობისაა და მთლიანად მოთხოვნილების ფსიქოლოგიური ბუნებით არის განსაზღვრული. ნებელობითი ქცევის «მე მინდა» განცდა კი მეორადი წარმოშობისაა, ადამიანის ინტელექტუალური და ვოლიტური აქტივობის შედეგია. ასეც შეიძლება ითქვას: «მოთხოვნილებით აღძრულ იმპულსურ ქცევაში «მე მინდა» იმიტომ, რომ აქ ახლა, ამჟამად მე მინდა ეს და მეტი არაფერი მაინტერესებს. ნებისყოფით განსაზღვრულ ქცევაში (მის ბოლო ეტაპზე), «მე მინდა» იმიტომ, რომ «მე უნდა» მოვიქცე ასე, რომ ასეა საჭირო ობიექტური ვითარებიდან, პერსპექტივებიდან თუ სხვა პიროვნული ღირებულებებიდან გამომდინარე» [2; 41]. ამ ბოლო პასაჟიდან ნათლად ჩანს ამ კონსტრუქციის ძირითადი სირთულე. მართლაც, ფენომენოლოგიური ანალიზისას ხომ განცდის სიცხადეა მთავარი. მაგრამ «მე მინდა»-ს დახასიათებას სიცხადე და გარკვეულობა ნამდვილად აკლია. ძნელია იმის ფენომენოლოგიური წვდომა, თუ რას ნიშნავს «მე მინდა იმიტომ, რომ მე უნდა მოვიქცე ასე». ეს იმის თქმის ტოლფასია, რომ მე მინდა, იმიტომ რომ არ მინდა. ჩხარტიშვილის მიერ «მე უნდა» განცდის დახასიათების აზრი იმაშია, რომ ამით აღიწერება ნებელობის ტიპური ვითარება, როცა პიროვნებას არ სურს, მაგრამ საჭოროდ მიაჩნია ქცევის შესრულება. «მე უნდა» საჭიროების გამოხატულებაა და არა სასურველობის. ამ უკანასკნელს გამოხატავს «მე მინდა», იგი ცალსახად უკავშირდება აქტუალურ მოთხოვნილებას. ამიტომ გამოთქმა «მე მინდა, იმიტომ რომ მე უნდა» წინააღმდეგობრივია, ერთიდან მეორე არ გამომდინარეობს. ასეთი განცდა არ დასტურდება გამოცდილებაში. ამასაც რომ თავის დავანებოთ, ნებელობითი აქტივობის ფენომენოლოგია არაფერს გვეუბნება იმის შესახებ, თითქოს გადაწყვეტილების მიღებისას რაიმეს გაკეთების საჭიროების («მე უნდა») განცდა გვაქვს, ხოლო განზრახვის განხორციელებისას კი მისი შესრულების სურვილი («მე მინდა»)[11]. ასე, რომ ყოფილიყო, გადაწყვეტილების რეალიზაცია ყოველთვის სახალისო იქნებოდა. განა ამას გვეუბნება ყოველდღიური გამოცდილება? ავიღოთ, თუნდაც, ტიპური ნებელობითი ქცევის უზნაძის მიერ მოყვანილი მაგალითები: ცივ ოთახში იღვიძებ, ადგომა გეზარება, თავს ძალას ატან და დგები; ან კიდევ, ძალიან გინდა სიგარეტის მოწევა, მაგრამ გადაწყვეტილი გაქვს თავი დაანებო – იკავებ თავს და არ სწევ. განსახილველი თვალსაზრისის მიხედვით, სათანადო გადაწყვეტილების მერე, ადგომა უნდა მოგინდეს, ხოლო მოუწევლობა გესიამოვნოს. იძულებით ქცევასთან მიმართებაში ამგვარი მიდგომა საერთოდ წარმოუდგენელ სახეს იღებს: მინდა იმიტომ, რომ მაიძულებენ?! როცა სუბიექტი იძულებისას ქცევას იწყნარებს, სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ მას «მე მინდა»-ს მსგავსი ტენდენცია უჩნდება, როგორც ბარამიძე გვეუბნება. შეწყნარებული და სასურველი სხვადასხვა რამაა. მონებს შორის ალბათ მაზოხისტებიც მოინახებიან, მაგრამ მათი აბსოლუტური უმრავლესობა ბევრ მძიმე, უსიამოვნო და მტკივნეულ რასმე სწორედაც სურვილის, «მე მინდა»-ს საწინააღმდეგოდ აკეთებს. ამ დაშვებას მხოლოდ გამოცდილება არ უარყოფს; ის თეორიიდანაც არ გამომდინარეობს. რადგან «მე უნდა» აქტუალურ მოთხოვნილებას და, შესაბამისად, იმპულსურ ქცევას უკავშირდება, ნებელობით ქცევაში მისთვის ბუნებრივი ადგილის გამონახვა იმ თეორიების ფარგლებში, რომელთაც ბარამიძე ეყრდნობა, ვერ ხერხდება. ბარამიძე ამტკიცებს, რომ თუ «მე უნდა» არ გადაიზარდა «მე მინდა»-ში, ე.ი. ქცევა არ ჩაერთო მოთხოვნილებათა სისტემაში, იგი რეალურად ვერ განხორციელდება. მაგრამ რომელი თეორია მოითხოვს ამას? ჩხარტიშვილის თანახმად, «მე უნდა»-ს გადაზრდა «მე მინდა»-ში მხოლოდ ამ უკანასკნელის გაიმპულსურებას შეიძლება ნიშნავდეს. ასეთი რამ ცხადია ბარამიძისთვისაც მიუღებელი იქნება, ვინაიდან ამ შემთხვევაში ნებელობითი ქცევის განხორციელების პროცესი იმპულსური ქცევის მნიშვნელობას შეიძენს, რაც ყველაფერს თავდაყირა დააყენებს. არც უზნაძის განწყობის თეორიით მოხერხდება ასეთი დაშვების გამართლება. თუ განწყობა შექმნილია (გადაწყვეტილების აქტის შედეგად), მის საფუძველზე ქცევის განხორცილებისთვის სხვა პირობები საჭირო აღარ არის. აქტუალური განწყობა ქცევის აუცილებელი და საკმარისი პირობაა. იგი ქცევას აღძრავს და მიზანშეწონილად წარმართავს. ნებელობითი ქცევის გაწყობის ენერგეტიკის წყარო მოტივაციის პროცესში მონახული მოტივაციური ფაქტორია (უზნაძის მიხედვით, მაღალი მოთხოვნილება). გადაწყვეტილება, უზნაძის კონცეფციაში, არის წინასწარ გონებრივად მოხაზული ქცევის აღძვრის წყაროსთან დაკავშირება ან, სხვანაირად, თეორიულ პლანში მონახული განწყობის აქტუალიზაცია. მოკლედ, «მე უნდა» გარკვეული მოტივაციური ძალის გამოხატულებაა, რომელიც საკმარისია განწყობის შესაქმნელადაც და მის საფუძველზე ქცევის შესრულებისთვისაც. დამატებითი ძალის საჭიროება «მე მინდა»-ს გამომხატველი აქტუალური მოთხოვნილებების სახით, პრინციპში არ არსებობს. მცდელობა «მე მინდა» განცდის ორი ნაირსახეობის გამოყოფისა, რასაც ფაქტობრივად ადგილი აქვს ბარამიძის მსჯელობაში, დამარწმუნებელი არ არის. ჯერ ერთი, ნათქვამია, რომ იმპულსური ქცევისა და ნებელობითი ქცევის დამამთავრებელი ეტაპის თანმხლები «მე მინდა» განცდები ფენომენოლოგიურად და მოტივაციური ფუნქციის მიხედვით იდენტურნი არიან. თუ ასეა, მაშინ მათ შორის განსხვავება არც არსებულა. რაც შეეხება წარმოშობის კრიტერიუმს – ერთი პირველადია, მეორე – მეორადი, მას ბევრად უფრო სერიოზული დასაბუთება ესაჭიროება. «მე მინდა» არის ყოველთვის სურვილის, ანუ აქტუალური მოთხოვნილების გამოხატულება. განცდის ობიექტურ ღირებულებებთან და პერსპექტიულ მიზნებთან დაკავშირება მის მოტივაციურ ფუნქციას რადიკალურად ცვლის, რაც აუცილებლად აისახება ცნობიერებაში. განცდა არსებითად განსხვავებული ხდება, იცვლება მისი რომელობა, სასურველობიდან – საჭიროებისკენ. რა თქმა უნდა, საჭირო მოქმედება ზოგჯერ შეიძლება სასურველიც იყოს, მაგრამ ნებელობისთვის ტიპური სწორედ მათი განსვლის მომენტია. ანდა, როგორ შეიძლება ისინი არ განსხვავდებოდნენ, თუ მათ საფუძველში სხვადასხვა განწყობაა. აქ თავს იჩენს კიდევ ერთი სირთულე. მართლაც, რომელი განწყობის ანარეკლია ეს განცდები? ერთ შემთხვევაში იმპულსური ქცევისა, მეორეში – ნებელობითის[12]. განწყობის რაგვარობა პირდაპირ განსაზღვრავს განცდის ხასიათს. განწყობის რაგვარობას კი, პირველ რიგში, მისი მოტივაციური შინაარსი განაპირობებს. ბარამიძე ჩხარტიშვილის თვალსაზრისის ერთერთი დამცველი და გამგრძელებელია, ამიტომ კატეგორიულად განასხვავებს ერთმანეთისაგან ნებელობითი და იმპულსური ქცევების განწყობათა მოტივაციის ხასიათს. პირველს აქტუალური მოთხოვნილება კვებავს, მეორეს – ნებელობა, როგორც პიროვნების ავტონომიური ძალა. ამიტომ, ბუნებრივია რომ ამ განწყობათა საფუძველზე მიმდინარე ქცევების ფენომენოლოგიური სურათი განსხვავებულია. ეს ერთნაირად ეხება ნებელობითი ქცევის ყველა პერიოდს, ვინაიდან იგი მთლიანობაა და არც ერთ პუნქტში არ შეიძლება გახდეს იმპულსური, ანუ აქტუალური მოთხოვნილებით აღძრული. მოკლედ, მოთხოვნილებებისაგან განსხვავებული და მათთან დაპირისპირებული აღმძვრელი ძალის ნიადაგზე წარმოქმნილი განწყობით წარმართული აქტივობა ვერ განხორციელდება «მე მინდა» განცდის ფონზე. ხოლო თუ ქცევის განწყობა აქტუალური მოთხოვნილებების სისტემაშია ჩართული, მაშინ ამ განწყობის რეალიზაცია იმპულსურ ქცევას მოგვცემს. კიდევ უფრო გაურკვეველია ნებელობითი ქცევის მოსამზადებელი პერიოდის მარეგულირებელი განწყობისა და მისით გამოწვეული განცდების საკითხი. მართლაც, რომელი განწყობის ანარეკლია «მე უნდა» განცდა? თეორიულის? – არა. თეორიულ განწყობასა და ქცევას თავისი ფენომენოლოგია აქვს: გაკვირვება, დარწმუნებულობა-დაურწმუნებლობა, «აჰა-განცდა» და სხვა. თეორიული განწყობა «მე უნდა»-ს კი არა, «მე ვიცი» ან «მე ნამდვილად ვიცი» განცდას აღმოაცენებს. ქართულ ფსიქოლოგიურ ლიტერატურაში საზოგადოდ არ არის სათანადოდ გაცნობიერებული, რომ ნებელობითი ქცევის ე.წ. მოსამზადებელი პერიოდი ორი ნაწილისაგან შედგება: ინტელექტუალური და მოტივაციური აქტივობა. ვინაიდან ეს აქტივობანი არსებითად განსხვავებული ხასიათისაა, ბუნებრივია ვივარაუდოთ, რომ მათ სხვადასხვა განწყობები უნდა წარმართავდნენ. თუ პირველი, აზროვნებითი მონაკვეთის განწყობის ფაქტორები მეტ-ნაკლებად გარკვეულია (თეორიული ქცევის განწყობა), მეორე, მოტივაციური ეტაპის წარმართველი განწყობის ფაქტორებისა და, საზოგადოდ, მისი ბუნების საკითხი არც კი დაისმის. ასეა უზნაძესთან, ასეა ჩხარტიშვილთანაც. ბარამიძე, რასაკვირველია, არ არის ვალდებული ყველა დაუმუშავებელი საკითხი გააშუქოს, მაგრამ, როცა იგი წერს, რომ «გადაწყვეტილების მოსამზადებელი პერიოდი, ე.წ. «ძიების» პერიოდი სუბიექტის საკმაოდ რთულ შინაგან აქტივობას მოითხოვს და ისიც შესაბამისი დინამიკური განწყობითაა განსაზღვრული» [2; 38], ხოლო შემდეგ დასძენს, რომ სწორედ განწყობათა დაპირისპირების ანარეკლია უმწეობის, ყოყმანისა და აგზნებულობის განცდები, რომლებიც გადაწყვეტილებას უსწრებენ წინ, ბუნებრივად ჩნდება კითხვები: 1. რა სახისაა ძიების რთული შინაგანი აქტივობის განმსაზღვრელი დინამიკური განწყობა? და 2. რომელი განწყობების დაპირისპირება იწვევს გადაწყვეტილებამდელ ფენომენოლოგიას? გასაგებია, რომ აქ სურვილებისა («მე მინდა») და ვალდებულებების («მე უნდა) დაპირისპირების ასპარეზია, მაგრამ არაა ნათელი, როგორ უნდა აღიწეროს ეს კოლიზია «დინამიკური განწყობების» ენაზე[13]. ახლა თვით გადაწყვეტილების შესახებ. ჩხარტიშვილი და მისი მიმდევრები, მის ფენომენოლოგიას ცალსახად «მე ნამდვილად უნდა» განცდას უკავშირებს. უფრო საფიქრებელია, რომ ეს განცდა მხოლოდ ე.წ. «რთული გადაწყვეტილების» შემთხვევაში იჩენს თავს. მაგრამ, როგორც არ უნდა იყოს, გასარკვევია, რომელი განწყობის გამოვლინებაა ეს განცდა? მართალია გადაწყვეტილებას აქტს უწოდებენ, მაგრამ ის ხომ ნებელობის პროცესის პერიოდია და, როგორც ასეთს, ალბათ, თავისი განწყობა ესაჭიროება. ისიც საკითხავია, რატომ არ უნდა სჭირდებოდეს თავისი განწყობა ფსიქიკურ აქტს, თანაც ასეთ რთულს. იმ შემთხვევაშიც, თუ უარს ვიტყვით გადაწყვეტილების საკუთარი განწყობის დაშვების იდეაზე და მის საფუძვლად პირველი პერიოდის განწყობას ვიგულისხმებთ, გასარკვევი იქნება, თუ როგორ და რატომ წარმოქმნის გადაწყვეტილების წინარე განწყობა გადაწყვეტილებისთვის დამახასიათებელ «მე უნდა» განცდას. როგორც ვხედავთ, აღწერით-ფენომენოლოგიური საკითხების განხილვისას მრავალი თეორიული თავსატეხი, ახსნის პრობლემა იჩენს თავს. ბარამიძე ნებელობის ფსიქოლოგიის ძალიან კარგი სპეციალისტია და მშვენივრად ესმის, თუ რა სიმძიმის პრობლემებთან არის დაკავშირებული ადამიანის სულიერი სამყაროს ამ სფეროს ანალიზი. ყველაზე რთული, ალბათ, ნებელობის ენერგეტიკული წყაროს პრობლემაა. აქამდე იგი ყოველთვის ჩხარტიშვილის პოზიციაზე იდგა და აქტივობის ორი წყაროს იდეას იცავდა. ჩვენი აზრით, სწორედ ეს გარემოება გახდა მიზეზი, რომ ვერ მოხერხდა «ერთი მწყობრი შეხედულების» სახით გაერთიანებულიყო უზნაძისა და ჩხარტიშვილის წარმოდგენები ნებელობის ფენომენოლოგიის გარშემო. თავი და თავი ისაა, რომ უზნაძე, მართალია, აღიარებს ნებელობის არამოთხოვნილებისეული საწყისის არსებობას, მაგრამ, ფაქტობრივად, მას ვერ ნახულობს და მოთხოვნილების პარადიგმას უბრუნდება. ჩხარტიშვილი უშვებს ნებელობის ავტონომიურ ძალას და კატეგორიულად მიჯნავს აქტივობის ამ ორ წყაროსთან დაკავშირებულ განცდებს. ამიტომ, სადაც არ უნდა იქნას განთავსებული «მე მინდა» განცდა, აქტივობის პირველ თუ მეორე ნაწილში, მისი ორგანიზებისა თუ შესრულების პროცესში, მისი ჰარმონიული დაკავშირება ნებელობით ქცევასთან ვერ მოხერხდება. ვფიქრობთ, რომ ამის ბევრად მეტი შესაძლებლობა არსებობს აქტივობის ერთი წყაროს პარადიგმის შემთხვევაში, თუ ამოვალთ იქიდან, რომ არსებობს აქტივობის ერთი წყარო. ამ შემთხვევაში გაჩნდება საშუალება, რომ ქცევის ფენომენოლოგია მისი მომზადებისა თუ განხორციელების კონკრეტული მოტივაციური ვითარებიდან გამოვიყვანოთ და ცალსახად არ დავუკავშიროთ ენერგიის სხვადასხვა წყაროს შესატყვის განცდებს. აქტივობის დინამიკური წყაროს პრობლემა ცენტრალურია ნებელობის თეორიაში და სპეციალურ განხილვას მოითხოვს. აქ მას მხოლოდ იმდენად ვეხებით, რამდენადაც ის მჭიდრო კავშირშია ქცევის ფენომენოლოგიის საკითხთან. როგორც ითქვა, ქცევათა თანმდევი განცდების განსხვავებულობა გამოიყენება იმის დასაბუთებისთვის, რომ მათ ენერგიის სხვადასხვა წყარო კვებავს. სხვა ემპირიული საბუთი ორი აღმძვრელი ძალის არსებობის იდეას არ გააჩნია. ესაა, როგორც ჩვენ ვუწოდებთ, ენერგეტიკული პარადიგმა, რომელსაც რეგულაციური პარადიგმა უნდა დაუპირისპირდეს [15]. თვითაქტივობაზე, როგორც ფსიქიკური ცხოვრების განუყოფად მომენტზე, დიდი ხანია მიუთითებენ მოაზროვნეები. აქ საკმარისია გავიხსენოთ ლაიბნიცი, რომელიც მისწრაფებით ანუ ნებით, იმანენტური ძალით აჯილდოვებს სულიერ მონადას. ეს პრინციპი მიჩნეულია აქტივობის ან ნებისყოფის უნივერსალურ პრინციპად. მისი უნივერსალურობა იმაშია, რომ ერთიანი მისწრაფებითი საწყისი ვლინდება როგორც პრიმიტიული ინსტინქტური ძალის, ისე ცნობიერი ტენდენციის სახითაც [6; 275]. იგივე ითქმის ვუნდტის ე.წ. «ვოლუნტარისტულ თვალსაზრისზეც», ანუ არსებობს იმანენტური აქტივობის წყარო, რომელიც ფსიქიკური ცხოვრების სხვადასხვა დონეზე, სხვადასხვა ფსიქიკურ მექანიზმებთან დაკავშირების გზით (პერცეფცია-აპერცეფცია) რეალიზდება ქცევაში. მთავარი ისაა, რომ აქტივობის საწყისი ერთია; ხდება მხოლოდ მისი ტრანსფორმაცია და სხვადასხვა სახით მანიფესტაცია. ამ იდეამ ასახვა ჰპოვა XX საუკუნის ფსიქოლოგიაში. საკმარისია დავასახელოთ ფ. ლერშის, ჰ. თომეს, ა. მასლოუს და სხვათა შეხედულებები. განსაკუთრებით სკრუპულოზურად არის დამუშავებული ეს იდეა თანამედროვეობის ერთ-ერთი წამყვანი მოტივისტის, ჟ. ნიუტენის კონცეფციაში. მას ესმის, რომ ენერგიაზე ან ძალაზე ფსიქიკურ სისტემასთან მიმართებაში მხოლოდ პირობითად და მეტაფორული მნიშვნელობით შეიძლება საუბარი. მიუხედავად ამისა, ფუნდამენტური აღმძვრელი მოტივაციური საწყისის გარეშე ქცევის თეორიის შექმნა შეუძლებელია. ამიტომ იგი უშვებს «ინდივიდი-გარემოს» ერთიანობიდან გამომდინარე პირველად დინამიზმს. ეს, არსებითად იგივეა, რაც სხვა მოტივაციურ თეორიებში კონცეპტუალიზებული თვითაქტივობის პრინციპი, ფსიქოფიზიკური ძალა, ენერგიის პირველწყარო და ა.შ. ეს პირველადი დინამიზმი დაბადებიდან მიმდინარე მოტივაციური პროცესის განვითარების მსვლელობაში დიფერენცირებასა და კონკრეტიზირებას განიცდის. პირველადი ენერგია განიტოტება სხვადასხვა არხებში. იქმნება მოთხოვნილებათა თემატიკა, მოტივაციური მიმართულებები და პრიორიტეტები, თვისებრივად განსხვავებული მოტივაციურ-კოგნიტური სტრუქტურები [27]. ამას შეიძლება დავუმატოთ აქტივობის სხვადასხვა დონეზე მოქმედი ჩართვა-გამორთვის, აქტივაცია-შენელების, გადართვისა თუ ნებელობისთვის დამახასიათებელი თვითრეგულაციის სხვა მექანიზმები. საზოგადოდ კი უნდა ითქვას, რომ ნებელობის პრობლემა ქცევის უმაღლეს დონეზე რეგულაციის პრობლემაა და არა მისი ენერგიზაციისა. მიუხედავად იმისა, რომ ჩხარტიშვილი ორი ენერგეტიკული წყაროს შესახებ საუბრობს, იგი სვამს საკითხს ძირეული აღმძვრელი საწყისის შესახებ და ამ კონტექსტში ავითარებს მსჯელობას, რომელიც საკმაოდ ენათესავება ნიუტენის შეხედულებას. იგი წერს: «ჩვენ ვიცავთ აზრს, რომლის მიხედვითაც განვითარების პირველი და მთავარი მამოძრავებელი ძალაა აქტივობის მოთხოვნილება, რომელიც თვითონ სიცოცხლის ბუნებას გამოხატავს და მთლიანი ინდივიდისადმი დაქვემდებარებული ფსიქოფიზიკური სტრუქტურების მიხედვით განიცდის დიფერენცირებას. ჩვენი აზრით, მისთვის დამახასიათებელი ისაა, რომ განვითარების დასაწყის ეტაპზე იგი ღიაა და ფუნქციონალური სტრუქტურებისათვის შესაძლო რომელიმე კერძო ფორმაში არაა დიფერენცირებული, რის გამოც იმ კონკრეტული აქტივობის აღძვრითა და რეალიზაციით კმაყოფილდება, რომელსაც მას ცხოვრების სოციალური პირობები და ფუნქციონალური განვითარების მიღწეული დონე უკარნახებს. ბოლოს იგი იმ კონკრეტულ მოქმედებაში ფიქსირდება, რომელშიაც უფრო ხშირად უხდება დაკმაყოფილება. ის გარემოება, რომ აქტივობის მოთხოვნილება დასაწყისში ღიაა, – რომელიმე ერთი გვარის ობიექტების მოთხოვნილება არაა და ამ ობიექტებით არაა ჩაკეტილი, – მისი სხვა მოთხოვნილებებში გადაზრდისა და მრავალმხრივი განვითარების დიდ შესაძლებლობას იძლევა» [9; 33]. როდესაც ნებისყოფაზე, როგორც ძალაზე, ენერგიის წყაროზე, განცდის რაგვარობის მიხედვით ვასკვნით, საჭიროა ძალიან დახვეწილი და ზუსტი ფენომენოლოგიური ანალიზი და ამ ანალიზის შედეგების თანმიმდევრული რეალიზაცია თეორიაში. ვგულისხმობთ იმას, რომ უფლება არა გვაქვს დავუშვათ ნებელობის ავტონომიური ძალა იქ, სადაც მოთხოვნილებით წარმართული ქცევისაგან განსხვავებული განცდები არ შეიმჩნევა. ენერგიის ორი წყარო თუ მართლაც არსებობს პიროვნებაში, ერთიდან მეორეზე გადასვლა, ერთის გამორთვა და მეორის ჩართვა, ან ორივეს ერთდროული ამოქმედება ფსიქიკური ცხოვრების ისეთი უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იქნება, რომ სუბიექტი უშეცდომოდ შეამჩნევს ამას სპეციალური შინაგანი მარკერების მთელი სისტემის მეშვეობით. არადა ფაქტია, რომ ძალიან ხშირად, ფენომენოლოგიური სურათით რაიმე გარკვეულის თქმა ქცევის დონისა თუ ხასიათის შესახებ შეუძლებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში არ გვექნებოდა ასეთი გაურკვევლობა თეორიის პლანში. ამის ყველაზე ნათელი მაგალითი უზნაძისა და ჩხარტიშვილის შეხედულებებია. ერთს ფენომენოლოგიამ უკარნახა, რომ ნებელობითი ქცევის წყარო მაღალი მოთხოვნილებებია, მეორეს – რომ ნებელობა დამოუკიდებელი ძალაა. ერთმა ნებელობაში «მე მინდა» დაინახა, მეორემ – «მე უნდა». ეს გარემოება იმაზე შეიძლება მეტყველებდეს, რომ პროცესის თანმხლები განცდა ცვალებადობს. მარტივი ნებელობითი აქტის დროს, როცა არ არის დამაბრკოლებელი გარემოებანი, ვოლიტურმა განცდამ, შესაძლოა, მართლაც «მე მინდას» ფორმა მიიღოს და ნამდვილი სურვილის სახით წარმოგვიდგეს. მაღალი მოთხოვნილებებით გამოწვეული ზნეობრივი ქცევაც შეიძლება სურვილის ფონზე მიმდინარეობდეს. მორალური ქცევა შეიძლება იმპულსურიც იყოსო, აღნიშნავს უზნაძე [7; 54]. ამიტომ მის თეორიულ სისტემაში სურვილის გამომხატველი «მე მინდა» შეიძლება ყოველგვარ ქცევას დაუკავშირდეს. ჩხარტიშვილი საკუთარი ფენომენოლოგიური გამოცდილებითა და კონცეფციით იტყოდა, რომ მაღალი მოთხოვნილებებიც მოთხოვნილებებია, ამიტომ მათ საფუძველზე სწორედაც «მე მინდა» განცდა და იმპულსური ქცევა აღმოცენდება. მაგრამ რამდენად მართებულია მოთხოვნილებით აღძრული ყველა ქცევის იმპულსურ ქცევად კვალიფიცირება? გავიხსენოთ უზნაძის ცნობილი მაგალითი: ადამიანი მოტივაციური კონფლიქტის სიტუაციაშია, ან უნდა დარჩეს სახლში და იმუშაოს, ან კიდევ წავიდეს კონცერტზე და მიიღოს სიამოვნება. ეს უკანასკნელი ესთეტიკურ მოთხოვნილებას და სურვილს უკავშირდება, სამუშაო კი საჭირო საქმეა და მისი არჩევა პიროვნების ნებელობის ძალის გამოხატულებას წარმოადგენს. წარმოვიდგინოთ ახლა, რომ მოხდა იმის საწინააღმდეგო, რაც უზნაძემ აღწერა – დიდი ყოყმანის შემდეგ ადამიანმა გადაწყვიტა საინტერესო კონცერტზე წავიდეს. მკაცრად რომ გავყვეთ ჩხარტიშვილის თვალსაზრისის ლოგიკას, მოცემული ქცევა იმპულსურად უნდა შეფასდეს (ვინაიდან მას აქტუალური მოთხოვნილება აღძრავს). მაგრამ შეიძლება კი იმპულსური ეწოდოს ქცევას, რომლის განწყობა იდეური სიტუაციის პლანში შეიქმნა, რომლის სხვა ფაქტორებიც ცნობიერების დონეზე დამუშავდა და რომელიც გადაწყვეტილების რთული პროცესის შედეგად აღმოცენდა? ასეთ ქცევას იმპულსურს ვერ ვუწოდებთ რამდენი და როგორი მოთხოვნილებაც არ უნდა კვებავდეს მას ენერგიით. დიახ, თუ უარს ვამბობთ ენერგეტიკულ პარადიგმაზე, ნებელობისთვის არამოთხოვნილებისეული ძალის ძიებაზე და ნებისყოფის თეორიის ძირითად პრობლემად უმაღლესი დონის აქტივობის ფსიქიკური რეგულაციის მექანიზმის გარკვევას ვაქცევთ, მაშინ უნდა უარვყოთ მოსაზრება ნებისყოფის მაღალ მოთხოვნილებებთან ექსკლუზიური კავშირის შესახებ. ობიექტივაციის პლანში მიღებული გადაწყვეტილება შეიძლება ბიოგენურ მოთხოვნილებებსა და შესაბამის ქცევას ეხებოდეს. ასეთ აქტივობასაც პიროვნება წარმართავს და არა იმპულსურ ქცევასთან დაკავშირებული ინდივიდი. მოვიყვანოთ კიდევ ერთი მაგალითი უზნაძიდან. იგი საგანგებოდ განიხილავს შემთხვევას, როცა ქცევა თითქოს აქტუალურ სასიცოცხლო მოთხოვნილებას აკმაყოფილებს, და მაინც ნებელობითია. მწყურია, მაგრამ წყალი მხოლოდ მას მერე დავლიე, რაც გავიაზრე, რომ ის მინერალურია და არ მავნებს. აშკარად სახეზეა აქტუალური მოთხოვნილების დაკმაყოფილება, თუმცა უზნაძის ანალიზით ეს ქცევა მაინც არაა იმპულსური. ის ნებელობითია, ვინაიდან, სინამდვილეში, წყლის დალევის აქტს სუბიექტის «წყურვილი კი არ იწვევს, როგორც მხოლოდ წყურვილი; არა, იგი მხოლოდ მას შემდეგ მიმართავს ამ აქტს – სვამს წყალს – როცა აგონდება, რომ მინერალური წყალი სასარგებლოა. რომ ეს არა, წყურვილი წყურვილად დარჩებოდა, და სუბიექტი წყალზე უარს იტყოდა. ასე რომ: საქმე ის კი არაა, დალევს სუბიექტი წყალს თუ არა, როდესაც მას სწყურია; საქმე ისაა, თუ რით არის ეს აქტი გამოწვეული: აქტუალური მოთხოვნილების იმპულსით, თუ არააქტუალურით» [5; 180]. მწვანე შუქი ამ ქცევას ცხადია პიროვნებამ აუნთო, თავისი გადაწყვეტილებით სანქცია მისცა წყურვილის დაკმყოფილებას, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ქცევის აღძვრის საქმეში, მოცემული მოთხოვნილების გარდა სხვა ძალა იყო ჩართული, რაიმე მაღალი (არააქტუალური?!) მოთხოვნილება იქნება ეს, თუ ნებელობის საკუთარი ენერგეტიკა (?!). სხვათაშორის, თუ ამ უკანასკნელი, ჩხარტიშვილისეული ვერსიიდან ამოვალთ, წყლის დალევის გადაწყვეტილებას «მე უნდა» განცდაც უნდა ახლდეს. მაგრამ საიდან ან რატომ გაჩნდება იგი? ცხადია, რომ აღწერილ სიტუაციაში სუბიექტი წყალს იმიტომ სვამს, რომ სურვილი და შესაძლებლობა აქვს, და არა იმიტომ, რომ ეს საჭიროა. წყურვილის ბიოგენური მოთხოვნილების გარდა აქ სხვა აღმძვრელის ძიება აზრს მოკლებულია. მაშასადამე, ქცევას ნებელობითის კვალიფიკაციას აძლევს არა აღმძვრელი ფაქტორის რაგვარობა, არამედ ობიექტივაციის დონეზე მიმდინარე თვითრეგულაციის პროცესი. ამავე დროს ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ექსკლუზიური ფენომენოლოგია არა მარტო ნებელობით, არამედ იმპულსურ ქცევასაც არ გააჩნია. განა ცხოველი მხოლოდ სასურველ და სახალისო ქცევებს ასრულებს? ძალისხმევის მომენტი, რომელიც ჩხარტიშვილმა სამართლიანად მიიჩნია არასპეციფიკურად ნებისყოფისთვის, ვინაიდან ის გავრცელებულია ცხოველებთანაც ე.ი. იმპულსურ ქცევაში, არ შეიძლება დადებითი ან სასურველი განცდების კატეგორიას მივაკუთვნოთ. ძალისხმევა, როგორც წესი, უსიამოვნებაა და საკმაოდ ძლიერიც. ქვირითის დასაყრელად რომ მიდის მდინარის სათავეებთან თევზი, საზარელი წინააღმდეგობის გადალახვის ფონზე, ეს ქცევაც იმპულსურია, რადგან ცხოველი სხვა ქცევას არც ასრულებს, მაგრამ ვის მოუვა თავში მისი აღწერა «მე მინდა» განცდის ტერმინებში. ასეთ ფენომენოლოგიას უფრო ფაქიზი ანალიზი ესაჭიროება. მოკლედ, იმპულსურ ქცევასაც გაცილებით რთული ფენომენოლოგია აქვს ვიდრე წარმოუდგენიათ, როცა მას ცალსახად «მე მინდა» (სასურველობის) განცდას უკავშირებენ. უზნაძის თანახმად იმპულსური ქცევის იმპულსი ემოციის სახით გვეძლევა, ემოციიდან მომდინარეობს. თუ ინდივიდი ამ ტენდენციის იმპულსს ემორჩილება იგი არა ნებისმიერად, არამედ იმპულსურად მოქმედებს (7; 53-54, 63-64). აქ მთავარი ისაა, რომ ემოცია-იმპულსს შეიძლება დადებითი ნიშანიც ჰქონდეს და უარყოფითიც (მაგ., შიში, რისხვა, ზიზღი და სხვა). ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, იმპულსური ქცევის ფენომენოლოგიური სურათი «მე მინდა» განცდისაგან საკმაოდ დაშორებულ იქნება. რთული ნებელობითი აქტივობის ფენომენოლოგია «მე უნდა»-ს (საჭიროების) სახეს იღებს, რაც ზუსტად დააფიქსირა კიდეც ჩხარტიშვილმა. საჭიროების განცდა არა ენერგიის მეორე, არამოთხოვნილებისეულ წყაროსთან ქცევის დაკავშირების, არამედ მოტივაციის სფეროში მომხდარი კოლიზიების ანარეკლია. თუ კარგად გავაანალიზებთ, დავინახავთ, რომ უკლებლივ ყველა ქცევა მოთხოვნილების ცოცხალ პროცესთან არის დაკავშირებული. ნებელობითი ქცევის ზემოთ მოყვანილ მაგალითებშიც ასეა. განა ლოგინიდან ადგომა ამა თუ იმ მოთხოვნილების დაკმაყოფილების პროცესის დასაწყისი და პირობა არ არის? ანდა, განა ცოტა მოთხოვნილება დგას მოწევაზე უარის უკან? სხვა ამბავია, რომ მათთან დაპირისპირებული ძლიერი აქტუალური მოთხოვნილების «მე მინდა» განცდა, ამ მოთხოვნილებათა სურვილისეულ გრძნობას მთლიანად ფარავს, ხოლო ტენდენციების კონფლიქტი საჭიროების ფენომენოლოგიის პირობა ხდება. აქედან კეთდება არასწორი დასკვნა, რომ მოცემულ ქცევას სულ არ აღძრავს მოთხოვნილება და მას სხვა ენერგიის ძალა წარმართავს. ესაა ენერგეტიკული პარადიგმის ემპირიულ-ფენომენოლოგიური საბუთი. მაინც რატომ და როგორ წარმოიქმნება საჭიროების განცდა? ეს განცდა თან ახლავს ისეთ ქცევებს, რომლებსაც ახასიათებს გარკვეული წინააღმდეგობა, როგორც ქცევის სტრუქტურაში, ისე ქცევის შიდა და გარე პირობებს შორის. თანაც ხშირად ქცევის საგანი უშუალოდ არ ემთხვევა მისი აღმძვრელი მოთხოვნილების საგანს. იმპულსურ ქცევაში ეს არ ხდება. ადამიანური ქცევის უმაღლეს დონეზე კი, არც თუ იშვიათად, ხდება ისე, რომ ის, რაც განსაზღვრულია მიზანში, მხოლოდ ნაწილობრივ აკმაყოფილებს მოთხოვნილებას, ან უბრალოდ აშუალებს მოთხოვნილების საგნის მიღწევას, ე.ი. მხოლოდ აახლოვებს მის დაკმაყოფილებას, ხელმისაწვდომად აქცევს მას მომავალში. ასეთნაირად აგებულ ქცევას ინსტრუმენტულს უწოდებენ [21][26][27]. მაღალ მოთხოვნილებათა ბუნება საზოგადოდ ასეთია: არიან რა გასაგნებული ზოგადი «ობიექტური» ღირებულებებით, ისინი ადამიანს სრულიად გარკვეული, კონკრეტული მიზნებისკენ აღძრავენ. ეს ქმნის პირობებს ადამიანის ნებელობითი ქცევისთვის ესოდენ დამახასიათებელი საჭიროების განცდის აღმოცენებისთვის. აი ტიპური მაგალითები: დაღლილი ქალი ბრუნდება სახლში სამსახურიდან და იწყებს ოჯახისთვის სადილის კეთებას. მეომარი ასრულებს თავის პატრიოტულ ვალს და მიდის მოწინააღმდეგის განლაგებაში «მოენეს» მოსაყვანად. მიუხედავად იმისა, რომ ქალს არა აქვს სადილის კეთების მოთხოვნილება, ხოლო მეომარს სახიფათო დაზვერვაში წასვლის სურვილი, ისინი ახორცილებენ შესაბამის ქცევას, ვინაიდან «უნდა» გააკეთონ ეს სათანადო მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად. პირველ შემთხვევაში ესაა სოციოგენური მოთხოვნილება, გასაგნებული ოჯახის ღირებულებით, მეორეში – სამშობლოს და პროფესიულ ღირსებასთან დაკავშირებული ღირებულებებით. ნათელია, რომ ოჯახი და სადილი, სამშობლო და «მოენე» ერთი და იგივე არ არის. ისინი მოთხოვნილებისა და მის მიერ აღძვრული ქცევის «საგნებია» და, რა თქმა უნდა, არ ემთხვევიან ერთმანეთს. მათი დამთხვევის მოლოდინი შესაბამის ქცევებში არცაა ბუნებრივი. ეს იმის ტოლფასი იქნება, რომ დაღლილ ქალთან სადილის კეთების, ხოლო ჯარისკაცთან – სიცოცხლის რისკის ფასად მოწინააღმდეგის ტყვედ ჩაგდების მოთხოვნილება დავუშვათ. ამ ქცევათა სუბიექტებს არ გააჩნიათ სათანადო მოთხოვნილებები, მაგრამ არ იქნებოდა მართებული თვითონ ქცევების მოთხოვნილებითი საფუძვლის გარეშე დატოვება მხოლოდ იმის გამო, რომ სუბიექტი მათი განხორციელების უშუალო სურვილს არ განიცდის. მისი ქცევა გამსჭვალულია აუცილებლობის, საჭიროების, «მე უნდა» განცდით. ამასთან ერთად, სპეციალური ანალიზი ყოველთვის აღმოაჩენს ქცევის აღმძვრელ აქტუალურ მოთხოვნილებასაც. უბრალოდ, ამ შემთხვევებში მისი საგანი არ ემთხვევა კონკრეტული ქცევის მიზან-საგანს, რაც სერიოზულ დაღს ასვამს ქცევის ფენომენოლოგიურ სურათს. ადამიანის რთული ქცევის ფორმებისთვის დამახასიათებელი საჭიროების განცდის გამომწვევი მიზეზებიდან შეიძლება დავასახელოთ ერთი ქცევის შიგნით მოთხოვნილებათა ურთიერთქმედების მოვლენა. ქცევის პოლიმოთხოვნილებისეული აღძვრის ყველა ფაქტის უკან ყოველთვის ჩანს მოთხოვნილებათა იერარქია. ეს ურთიერთდაქვემდებარება, საბოლოო ჯამში, შეიძლება გამოიხატოს იმაში, რომ რაიმე მოთხოვნილების დაკმაყოფილება ხდება უფრო ადრე, ვიდრე სხვებისა. მხედველობაშია მისაღები, აგრეთვე, მოთხოვნილებათა სისტემაში არსებულ მიმართებათა დინამიკა. ზოგიერთი, ქცევასათან უშუალოდ დაკავშირებული მოთხოვნილება, მაგალითად ფუნქციონალური მოთხოვნილებები, აქტივობის პროცესში მუდმივად კმაყოფილდება. ამიტომ, ვინაიდან უშუალო პროცესუალური მიმზიდველობის ნიშანი სწორედ ამ მოთხოვნილებებიდან მომდინარეობს, საინტერესო და სასურველი ქცევა დროთა განმავლობაში შეიძლება რთულ, მაგრამ საჭირო, აუცილებელ საქმედ გადაიქცეს. საზოგადოდ კი, თუ დღეს მიღებული შინაგანი და გარეგანი მოტივაციის ტერმინებში ვილაპარაკებთ, შეიძლება ითქვას, რომ იქ, სადაც შინაგანი მოტივაცია დომინირებს, ქცევა უშუალო ინტერესის ნიშნით ხასიათდება, ხოლო იქ, სადაც განსაკუთრებით ძლიერია გარეგანი მოტივაცია, აქტივობა ინსტრუმენტული ქცევის თვისებებს იძენს. ამ ქცევას არ გააჩნია საკუთარი ღირებულება, ესაა ქცევა-საშუალება, რომელიც უფრო ხშირად აშუალებს პიროვნების უმთავრეს, სიღრმისეულ მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებას, და, ამდენად, ცხოვრების უფრო შორეულ პერსპექტივებში ნახულობს თავის გამართლებას. აქ ყველა პირობა არსებობს აუცილებლობისა და საჭიროების ფენომენოლოგიის წარმოქმნისთვის. განსაკუთრებით არაკეთილსასურველ განცდისეულ ფონზე იშლება სხვადასხვა შინაარსისა და მიმართულობის მოთხოვნილებათა კონფლიქტთან, ან წინააღმდეგობასთან დაკავშირებული ქცევა. ნებელობითი ქცევისთვის სწორედაც დამახასიათებელია, რომ რაიმე მოთხოვნილების დაკმაყოფილება სხვების ფრუსტრაციის ხარჯზე ხდება. ამაში ვლინდება კონკრეტული ქცევის «ფსიქოლოგიური ფასი» [17]. იგი უფრო მეტია, როცა მაღალი მოთხოვნილებები ბიოგენურ მოთხოვნილებებს უპირისპირდება, რომლებიც თავისი სხეულებრივი ძირების გამო განსაკუთრებული მომთხოვნელობით და გადაუდებელი ხასიათით გამოირჩევიან [18]. საზოგადოდ კი, რაც უფრო მაღალია ქცევის ფსიქოლოგიური ფასი, მით უფრო უახლოვდება ფენომენოლოგიური სურათი იმას, რაც ჩხარტიშვილის მიერ ნებელობისთვის ტიპურად არის მიჩნეული. აღსანიშნავია აგრეთვე ობიექტური, გარეგანი პირობების როლი, რომლებიც მოიცავენ ფიზიკურ გარემოს და ქცევის სოციალურ კონტექსტს. ისინი სუბიექტის წინაშე სიტუაციის მოთხოვნების სახით წარდგებიან. ამასთან, მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ «ყოველი მოთხოვნა, რომელიც ადამიანისთვის არის მხოლოდ არასასურველი აუცილებლობა, რომლის აცილება ვითარებისა გამო შეუძლებელია, სრულდება როგორც «ნაკლები ჭირი», საუკეთესო გამოსავალი მდგომარეობიდან» [11; 140]. ამ შემთხვევაშიც გვაქვს როგორც ქცევის აღმძვრელი მოთხოვნილებები, ისე აუცილებლობის, საჭიროების გრძნობა. ამგვარად, ქცევის მოთხოვნილებისეული დეტერმინაცია და ნებელობის სპეციფიკური ფენომენოლოგია სრულებით არ გამორიცხავს ერთმანეთს. აქ, უბრალოდ, საქმე გვაქვს ემოციურ-ვოლიტური განცდის გარკვეულ რომელობასთან. იგი თან ახლავს რთული ბუნების ქცევებს მათი აღძვრისა და განხორციელების დროს, მაშინ, როდესაც არსებობს წინააღმდეგობები როგორც მოთხოვნილებებს შორის, ისე მოთხოვნილებებს, შესაძლებლობებსა და გარემოს შორის. თუ ჩვენ ზუსტი ფენომენოლოგიური ანალიზი გვაინტერესებს, საჭიროა ისიც გვახსოვდეს, რომ სასურველობისა და საჭიროების ტიპური ფორმები არის უკიდურესი წერტილები იმ კონტინუუმისა, რომელიც შედგება გარდამავალი ვოლიტური განცდების მრავალფეროვანი ფორმებისაგან. ისინი შეიცავენ ორივე განცდას სხვადასხვა დოზით და ამიტომ, ხშირად, მკაფიოდ გამოხატული ამბივალენტური ხასიათი აქვთ. ისიც სათქმელია, რომ ეს განცდები უფრო მოტივს ახასიათებენ, რომელიც, უზნაძის მსგავსად, გადაწყვეტილების საფუძვლად არის მიჩნეული. საზოგადოდ, საკითხი იმის შესახებ, თუ რატომ წარმოიქმნება ნებელობისთვის დამახასიათებელი ფენომენოლოგია, დაკავშირებულია ნებელობითი ქცევის საზრისულ-შეფასებით და არა დინამიკურ-ენერგეტიკულ ასპექტთან. მოტივაციის სფეროში აუცილებელია ამ ასპექტების გამიჯვნა, ვინაიდან ყოველი მათგანის უკან დგას სპეციფიკური ფენომენი – მოთხოვნილება და მოტივი. ეს უკანასკნელი, ჩვენი აზრით, კი არ აღძრავს და მიმართავს, არამედ ამართლებს და ასაბუთებს ქცევას, სუბიექტს ატყობინებს მოცემული კონკრეტული ქცევის საერთო პიროვნული ღირებულების შესახებ. პიროვნულად ღირებული და მნიშვნელოვანი კი არა მარტო ის არის, რაც საინტერესო, მოსაწონი ან სასურველია, არამედ, და ხშირად უფრო მეტადაც, ის, რაც საჭიროა, აუცილებელია, სავალდებულოა. ყოველივე ეს იმ ვოლიტური განცდების რომელობებია, რომლებშიც გამოხატულია ამა თუ იმ ქცევის სუბიექტური ღირებულება, ანუ მოტივი. ამრიგად, ის გარემოება, რომ ქცევის სხვადასხვა სახეობებს (ვთქვათ, იმპულსურსა და ნებელობითს) აქვთ განსხვავებული ფენომენოლოგია, არაა საკმარისი საფუძველი ადამიანის ქცევის აღძვრა-განხორციელების რაიმე ახალი, არამოთხოვნილებისეული წყაროების დაშვებისთვის. ყველა განხილულ შემთხვევაში, სადაც არსებობდა პირობები ნებელობის ტიპური ფენომენოლოგიის აღმოცენებისთვის, აქტივობის წყარო იყო მოთხოვნილებები, მართალია საკმაოდ განსხავებული ერთმანეთისგან, მაგრამ მაინც მოთხოვნილებები. საბოლოოდ, ყველაფერი იმაზე დადის, თუ როგორია ამ მოთხოვნილებათა მიმართება ერთმანეთთან, ქცევის მიზანთან (საგანთან), ქცევის შინაგანი სტრუქტურის დანარჩენ ელემენტებთან (მოტივი, გეგმა და სხვა), ქცევის კონკრეტულ საშემსრულებლო გარემოებებთან. ყოველივე ეს აისახება აქტივობის შეფასებით-საზრისულ ფენაში და ქმნის ამა თუ იმ სახის ქცევის ფენომენოლოგიურ ქარგას. დასაწყისშივე ითქვა, რომ ფენომენოლოგიასთან მჭიდრო კავშირშია ნების თავისუფლების საკითხიც. ადამიანს აქვს იმის განცდა, რომ იგი თავისუფლად იღებს გადაწყვეტილებას, ასრულებს ან არ ასრულებს ქცევას. ფიქრობენ, რომ ეს განცდა რაღაცის გამოხატულება უნდა იყოს, კერძოდ ადამიანის ნების რეალური თავისუფლებისა. რ. დეკარტი ამბობდა: «ჩვენი ნებისყოფის თავისუფლება მიიწვდომება დასაბუთების გარეშე, მხოლოდ ჩვენი შინაგანი ცდით» [12; 442], ანუ განცდით. ინდეტერმინიზმის ყველა ვარიანტი ფენომენოლოგიურ არგუმენტს იყენებს. დეტერმინისტები, პირიქით, ცდილობენ ეს არგუმენტი უარყონ ან იმით, რომ არ დაადასტურონ ამ განცდის არსებობა, ან უარყონ რეალური კავშირი მასსა და რეალურ თავისუფლებას შორის, ან კიდევ თავისუფლების განცდა ილუზიად მიიჩნიონ [1]. დიდ ფილოსოფოსთაგან ამ უკანასკნელ აზრს ემხრობა, მაგალითად, ბ. სპინოზა, ხოლო დიდ ფსიქოლოგთაგან – ზ. ფროიდი და ბ. სკინერი. საინტერესოა უზნაძის აზრი, რომელიც თავისუფლებისა და განსაზღვრულობის იდეების შერიგებას ცდილობს. იგი თავისუფლების განცდას ქცევის რეალური თავისუფლების გამოხატულებად მიიჩნევს, თუმცა იმასაც უშვებს, რომ იგი ილუზია აღმოჩნდეს. განიხილავს რა ნების თავისუფლების პრობლემას ფსიქოლოგიის ჭრილში, იგი ასეთი ილუზიის გამომწვევი მიზეზების გარკვევას მოითხოვს [5]. უნდა ვაღიაროთ, რომ ამ საკითხის პირდაპირი და ცალსახა გადაწყვეტის გზა, როგორც ჩანს, არ არსებობს. წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი უკვე დიდი ხანია, მოხსნილი იქნებოდა დღის წესრიგიდან. სინამდვილეში, როგორც ზემოთ დავრწმუნდით, ნებელობითი ქცევის ფენომენოლოგიური აკომპანიმენტი სხვადასხვა ვოლიტურ-ემოციური განცდების მთელი თაიგულია. თვითაქტივობისა და გარკვეული დამოუკიდებლობის განცდა ადამიანური ქცევების საკმაო ნაწილს მართლაც ახლავს თან. მაგრამ აქტიურობის ფენომენოლოგია, თავისთავად, თავისუფლების გამოხატულება ვერ იქნება. ფსიქიკა საზოგადოდ აქტივობაა, მით უფრო – ცნობიერი ფსიქიკა. თვითაქტივობის განცდა იმას გვეუბნება, რომ ადამიანი ფლობს ფსიქიკურ ინსტრუმენტებს ქცევის რეგულაციისთვის. ფსიქიკა გენეზისის თვალსაზრისით სხვა ფუნქციის მტარებელი არც არის. ეს რეგულაცია გარემოსთან შეგუებაა, მაგრამ, ამავე დროს, მისგან ერთგვარ დისტანცირებასაც გულისხმობს იმ მხრივ, რომ გარემო ქცევას პირდაპირ კი არ განსაზღვრავს, არამედ ფსიქიკური აპარატის გაშუალებით. რეფლექსია ფსიქიკური აქტივობის შესახებ ცნობებს გვაწვდის. ამიტომ ცნობიერების, ობიექტივაციის დონეზე მიმდინარე ქცევებს მეტ-ნაკლებად ახასიათებს გარემოსაგან დამოუკიდებლობისა და თვითაქტივობის ნიშანი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს ნებელობის თავისუფლებას თუნდაც იმიტომ, რომ ობიექტივირებული და ნებელობითი აქტივობა მთლიანად არ ემთხვევა ერთმანეთს. ქცევის ოპერაციული პრობლემების გადასაჭრელად მიმართულ კოგნიტურ აქტივობას შეიძლება თან ახლდეს თვითაქტივობისა და დამოუკიდებლობის განცდა, მაგრამ ის არ არის ნებელობითი და, შესაბამისად, არც თავისუფალი. ასეთია ფსიქიკური აქტივობის მეორე დონეზე, ობიექტივაციის პლანში მიმდინარე თეორიული ქცევა, რომელიც მართებულადაა მიჩნეული მთლიანად დეტერმინირებულ აქტივობად [4]. საინტერესოა, რომ ნებელობითი ქცევის შემთხვევაშიც კი განცდა არ არის მხოლოდ დამოუკიდებლობის ნიშნით აღბეჭდილი. უზნაძე ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის მონაცემებზე დაყრდნობით ასეთ სურათს გვიხატავს: ნებელობის აქტს თან ახლავს სპეციფიკური განცდა, რომელიც უეჭველი აქტიურობისა და უეჭველი პასიურობის, დამოკიდებულების ერთგვარი ნაზავია. უზნაძე მართებულად სვამს საკითხს იმის თაობაზე, თუ სუბიექტში მიმდინარე რა პროცესების ანარეკლი შეიძლება იყოს ასეთი განცდა. მისი პასუხი ასეთია: ნებელობის აქტი იმაზე მიუთითებს, რომ «ამ მომენტში სუბიექტში განწყობა აღმოცენდა, რომელიც მის შემდგომ ქცევას დაედება საფუძვლად და გარკვეული გზით წაიყვანს მას. მაშასადამე, სუბიექტს აქამდე «არ უნდოდა» თითქოს და აი ახლა უკვე «უნდა» და «უნდა ნამდვილად», რადგანაც განწყობა ნამდვილად მხოლოდ ახლა შეიქმნა მასში. ამ განწყობის შექმნა მისი საქმეა. ამდენად, იგი უეჭველად აქტიურია; და ბუნებრივია, რომ იგი ამ აქტივობას განიცდის კიდეც. მაგრამ იგი ხომ პირდაპირ ვერ მოქმედებს განწყობაზე, რომ ეს უკანასკნელი ნებისმიერ შეცვალოს, გამოიწვიოს ან აღკვეთოს, არამედ იგი იდეური სიტუაციის საშუალებით მოქმედებს მასზე. ხოლო როდის გამოიწვევს ეს იდეური სიტუაცია განწყობას, ეს სრულიად არაა სუბიექტის სურვილზე დამოკიდებული; მას მხოლოდ დადასტურება შეუძლია, მოხდა მასში მის მიერ შუალობით გამოწვეული ცვლილება, თუ არა» [5; 219]. აქ არ შევუდგებით ამ პასაჟის ყველა ნიუანსის გარჩევას. აღვნიშნავთ მხოლოდ, რომ განწყობის, მისი ფაქტორებისა და დამოკიდებულობის განცდის ურთიერთმიმართება არსებითად აუხსნელი რჩება. მართლაც, ნებელობის თავისუფლებაზე მსჯელობისას უზნაძე მიუთითებს, რომ ნებელობის სუბიექტი ყველა ფაქტორს ფლობს, იგი თავისუფალია იმდენად, რამდენადაც მის ნებას ექვემდებარება როგორც მაღალი მოთხოვნილებები (ვინაიდან ისინი მე-სია), ისე სიტუაციაც (რამდენადაც იგი მისი წარმოსახვის მოქმედების შედეგია). ამ ფაქტორების გააქტიურება და თავმოყრა განწყობის შექმნას ნიშნავს. ე.ი. იდეური სიტუაციის შექმნით პიროვნება განწყობასაც ქმნის. ეს პროცესი მთლიანად მის ნებაზეა დამოკიდებული; განწყობა «სუბიექტის დამოუკიდებელი აქტივობის ნაყოფია» [5; 222]. მაგრამ მაშინ საიდანღა ჩნდება დამოკიდებულების განცდა? ზემოთ მოყვანილ ამონარიდში მოცემული ვითარება ძნელად წარმოსადგენია: გამოდის, რომ სუბიექტმა თვითონ შექმნა განწყობის ფაქტორები, ახლა კი იმას ელოდება, რომ ვიღაც ან რაღაც, მათზე დაყრდნობით და მისგან დამოუკიდებლად, განწყობას აღმოაცენებს. პასიურობისა და დამოკიდებულების განცდა, თითქოს, სუბიექტის ასეთი გაურკვევლობის შედეგია. როგორც არ უნდა იყოს, თავისთავად ასეთი განცდის არსებობა ძალიან ნიშანდობლივია. ე.წ. თავისუფლების განცდა არ ყოფილა განცდა მხოლოდ თავისუფლებისა. ანგარიშგასაწევია ისიც, რომ ნებისყოფისთვის სპეციფიკურ «მე უნდა»-ში აშკარად ჩანს ვითარებებზე, ღირებულებებზე, წესებზე, ნორმებზე და კანონებზე დამოკიდებულების მომენტი. ნებელობითი ქცევის მომზადებისა და შესრულების დროს ადამიანს ხშირად უჩნდება საკუთარ თავზე ძალადობის განცდა. მაშინ, რა განსხვავებაა იძულებასა და ნებელობას შორის? უზნაძე ფიქრობს, რომ პირველ შემთხვევაში სხვის ბრძანებას ვასრულებთ, ხოლო მეორეში – საკუთარი თავისას. «მაგრამ თავის მიმართ ბრძანება – ბრძანება აღარ არის: იგი მოთხოვნილებაა იმის გაკეთებისა, რისი გაკეთების მოთხოვნილებაც სუბიექტს ამ მომენტში არა აქვს. იგი მე-ს მოთხოვნილებათა ხელმძღვანელი როლის შეგნებაა» [5; 234]. ეს წინააღმდეგობრივი და პარადოქსული მსჯელობა ააშკარავებს იმ სირთულეს, რაც უზნაძის მიერ ნებელობის მოტივაციის ბუნების გარკვევას უკავშირდება. ჯერ ერთი, იმის გაკეთების მოთხოვნილება, რისი გაკეთების მოთხოვნილება ახლა არა გაქვს, უბრალოდ არ არსებობს. შემდეგ – მაღალ მოთხოვნილებათა ხელმძღვანელი როლის შეგნება აქტუალური მოთხოვნილება კი არ არის, არამედ – აზრი, იდეა. და ბოლოს, თუ ნებელობითი ქცევა პიროვნებაში მართლაც ხელმძღვანელი როლის მქონე მე-ს მოთხოვნილებებით აღიძვრება, ენერგეტიკული პარადიგმის თანახმად, იგი იმპულსური ქცევა ყოფილა, სადაც თავისუფალ ნებაზე ლაპარაკი საერთოდ არ შეიძლება. მაღალ მოთხოვნილებებთან დაკავშირებული გაუგებრობები მათი სხვა ცნებით შეცვლის ტენდენციას აჩენს. ასეთ ცნებად «განწყობის ანთროპულ თეორიაში» ფიქსირებული განწყობაა წარმოდგენილი [4]. სხვათა შორის, ამ მოსაზრებას სერიოზულად განიხილავს ბარამიძეც და მიაჩნია, რომ ამით კიდევ ერთი ხიდი გაიდება უზნაძისა და ჩხარტიშვილის შეხედულებებს შორის. კერძოდ, იგი ეთანხმება აზრს, რომ მე-ს მაღალი მოთხოვნილებები, არსებითად, პიროვნების ფასეულობათა, ობიექტურ ღირებულებათა პერსონიფიცირებულ სისტემას წარმოადგენს. ისინი ქცევის განმსაზღვრელი ფაქტორების ფუნქციას ასრულებენ და მოტივის არჩევას განაპირობებენ. მაგრამ აქ მთავარია გაირკვეს, რა ფსიქიკურ ფორმაში არსებობს ეს «პერსონიფიცირებული» მოტივაციური ფაქტორი და რაში მდგომარეობს მისი, როგორც ქცევის ერთერთი დეტერმინანტის, რეალური ფუნქცია. იგი შეიძლება იყოს უბრალოდ იდეა ღირებულების შესახებ და, ამდენად, ყოველგვარ მამოძრავებელ ძალას მოკლებული. ამ შემთხვევაში სხვა ძალის მონახვა დაგვჭირდება, რომელიც უზნაძისეული მაღალი მოთხოვნილებისაგან სრულიად განსხვავებულ მოვლენად წარმოგვიდგება (როგორც ეს ჩხარტიშვილთანაა). ხოლო, თუკი იგი მართლაც ქცევის რეალური განმსაზღვრელი ძალის მტარებელი მოტივაციური წარმონაქმნია, მაშინ საჭიროა იმის ჩვენება, რას ცვლის არსებითად მისი ჩანაცვლება თუნდაც ფიქსირებული ან დისპოზიციური განწყობის ცნებით, როგორც ამას «ანთროპული თეორია» გულისხმობს. ამაზე არაერთხელ გამოვთქვით ჩვენი მოსაზრება [15]. ან ფიქსირებული განწყობა ნამდვილი განწყობაა და, მაშასადამე, უზანაძის თანახმად, აქტუალიზებისას ავტონომიურად განსაზღვრავს ქცევას, ან კიდევ იგი მხოლოდ შინაგანი ფაქტორია გაწყობისა, ანუ იგივე ფუნქციას ასრულებს, რასაც მე-ს მოთხოვნილება, ე.ი. მისი ფუნქციონალური ექვივალენტია. ამ შემთხვევაში ე.წ. მე-ს მაღალ მოთხოვნილებათა არააქტუალობასთან დაკავშირებული სირთულე ძალაში დარჩება. ამრიგად, სპეციფიკური ადამიანური ქცევის ფენომენოლოგიური სურათი, როგორც წესი, რთულია და არაერთმნიშვნელოვანი. მის საფუძველზე იძულებითი და ნებელობითი ქცევის გამიჯვნაც კი ჭირს. მით უფრო არ უნდა იყოს სადავო, რომ ქცევის თანმხლები განცდები მისი რეალური თავისუფლების მაჩვენებლად ვერ გამოდგება. ამაში დასარწმუნებლად შთაგონებული მოქმედების ფაქტების ანალიზიც კმარა. მართლაც, უამრავმა ექსპერიმენტულმა გამოკვლევამ აჩვენა, რომ პოსტჰიპნოზური შთაგონების შემდეგ ადამიანები ასრულებენ დავალებულ თუ «ნაბრძანებ» მოქმედებას სრულიად დარწმუნებულნი იმაში, რომ თვითონ არიან ამ აქტივობის ინიციატორები, რომ ეს მათი საკუთარი გადაწყვეტილებაა. როცა მათ ეკითხებიან ამ ქცევის მიზეზის შესახებ, ისინი გარკვეულ ახსნას პოულობენ და, რაც მთავარია, თვითონაც სჯერათ ამისა. ექსპერიმენტების დამკვირვებელთათვის ნათელია, რომ თავისუფალი ნება ვერ იქნება იმ ცდისპირთა ქცევის წარმმართველი, რომელთაც არ ახსოვთ, როგორ დააპროგრამეს ისინი ჰიპნოზის დროს. აშკარაა, რომ ამ შემთხვევაში განცდას შეცდომაში შეჰყავს ადამიანები, ვინაიდან მათი ქცევა თავისუფლების გამოხატულება ნამდვილად არაა. აქედან იმის თქმა შეიძლება, რომ ნებისყოფის თავისუფლების რეალური არსებობის დასამტკიცებლად თვითაქტივობისა და თავისუფლების განცდაზე მინიშნება არაფრის მომცემია. ფენომენოლოგიური არგუმენტი ამ პრობლემას დადებითად ვერ გადაწყვეტს, პირიქით, მას უფრო ბუნდოვანს ხდის. სპეციალურ ლიტერატურაში აღწერილია საკმაოდ ბევრი ფაქტი, როცა ადამიანი ასრულებს მოქმედებას და არ განიცდის, რომ ეს მისი თავისუფალი ნების რეალიზაციაა. აქედან ჩნდება მოსაზრება, ხომ არ არის ნების თავისუფლება საერთოდ ილუზია? საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა (განსაკუთრებით ნეირომეცნიერებათა) წარმომადგენლები დაჟინებით ეძებენ ამ კითხვაზე პასუხს და მიაჩნიათ, რომ უკვე შეიძლება მასზე დადებითი პასუხის გაცემა [30]. ისინი ეყრდნობიან უახლესი მეთოდებით მოპოვებულ ექსპერიმენტულ მონაცემებს, რომლებიც მეტყველებენ, რომ ტვინში არსებობს ზონა, რომელიც პასუხისმგებელია გადაწყვეტილებაზე და აქტიურდება მანამ, სანამ ადამიანი გააცნობიერებს თავის გადაწყვეტილებას. საკითხის პირველმა მკვლევარმა, ფიზიოლოგმა ბ. ლიბეტმა ამ წინმსწრებ პროცესებს «მზაობის პოტენციალი» უწოდა. ცდებში, სადაც ნეიროპროცესების გამზომ ხელსაწყოებზე მიერთებულ ცდისპირს ევალება დააჭიროს ღილაკს დროის ნებისმიერ მომენტში, როცა ის ამას გადაწყვეტს, მზაობის პოტენციალის გაზომვით ხერხდება იმაზე ადრე განისაზღვროს ადამიანის გადაწყვეტილება, სანამ ამას მისი განცდა დაადასტურებს. მეტიც, დადგენილია, რომ მზაობის პოტენციალის გაზომვით შესაძლებელია წინასწარ ზუსტად განვსაზღვროთ, რა გადაწყვეტილებას მიიღებს ადამიანი ექსპერიმენტულ ვითარებაში, სადაც რამდენიმე ალტერნატივიდან ხდება არჩევანის გაკეთება. ეს ზოგჯერ გადაწყვეტილებამდე რამდენიმე წამით ადრეც კი ხერხდება [29]. ამრიგად, გადაწყვეტილება ასეთი თუ ისეთი მოქმედების შესახებ გაცილებით უფრო ადრე მწიფდება, ვიდრე ცნობიერებაში გაჩნდება ნებელობის სპეციფიკური განცდა – «მე ნამდვილად მინდა (უნდა)» განვახორციელო ეს. მაშასადამე, არჩევანის (გადაწყვეტილების) საფუძველი, მისი მიზეზი რაღაც არაცნობიერი პროცესებია. აქ საუბარია იმაზე, რომ ადამიანმა არ იცის თავისი გადაწყვეტილების (ქცევის) ნამდვილი მიზეზების შესახებ და ცნობიერების მონაცემებს მიაწერს ასეთი მიზეზის როლს, ანუ განცდაზე დაყრდნობით მცდარად აფასებს თავის ქმედებას თავისუფლად, საკუთარი მე-დან, ცნობიერებიდან გამომდინარედ. ეს იდეა ჯერ კიდევ სპინოზამ გამოთქვა: «ადამიანები მხოლოდ იმ მიზეზით მიიჩნევენ თავს თავისუფლად, რომ თავიანთ მოქმედებებს შეიგნებენ, მიზეზები კი, რომლითაც ისინი განისაზღვრება, არ იციან» [20; 460]. ცნობილი ფსიქოფიზიოლოგი პ. სიმონოვიც არსებითად ამ იდას იცავს. არსებობს ისეთი შინაგანი პროცესები, რომლებიც ზემოქმედებენ ცნობიერებაზე, მაგრამ თვითონ არ შეიძლება იქნან გაცნობიერებული. ამ პროცესების გაცნობიერებული შედეგი ადამიანს ეჩვენება მოულოდნელად, არაფრიდან წარმოქმნილად და ე.ი. ინდეტერმინირებულად. სიმონოვი თავისუფლების ამ ილუზიის გამომწვევი გაუცნობიერებელი მიზეზების სახით, ცხადია, ნერვულ პროცესებს ასახელებს [19]. აქეთკენ იხრებიან სხვა ნევროლოგებიც. ფსიქოლოგებისთვის სულაც არ არის აუცილებელი, რომ ცნობიერების საფუძვლად და მის განმსაზღვრელ ერთადერთ ინსტანციად ნერვული პროცესები მიიჩნიონ. ფსიქოლოგიამ თავისი ახსნები, შეძლებისამებრ, საკუთარ სფეროში – ფსიქიკაში უნდა ეძებოს. ამიტომაა აუცილებელი ისეთი ფსიქოლოგიური სისტემის შექმნა, სადაც მოქმედება და ცნობიერება წინმსწრები არაცნობიერი ფსიქიკური პროცესებით იქნება განსაზღვრული. ფსიქოლოგიური თეორიების უმეტესობაში ასეთი რამ ან სულ არ არის ნაგულისხმევი, ან კიდევ ეს მოსაზრება ბუნდოვანი და არაკონცეპტუალიზებული იდეის სახითაა მოცემული (როგორც, მაგალითად, თანამდროვე კოგნიტივიზმშია) [24]. ამ მხრივ სიღრმის ფსიქოლოგია ბევრად უკეთ გამოიყურება, მაგრამ იგი იმდენად დაშორებულია საბუნებისმეტყველო-ექსპერიმენტულ პარადიგმას, რომ მისი ცნებების მეცნიერული ვალიდობა სერიოზულ ეჭვებს აღძრავს [3]. განწყობის თეორიის მიხედვით, ყოველგვარი განცდის, მათ შორის ნებელობასთან დაკავშირებული ცნობიერი განცდების მიზეზი ან საფუძველი არის სათანადო მოქმედების მზაობის მთლიანობითი მდგომარეობა – განწყობა (ძალიან ნიშანდობლივია, რომ ნევროლოგებმაც ცნობიერი ქმედების წინმსწრებ მდგომარეობას მზაობის პოტენციალი უწოდეს). განწყობა არაცნობიერი ფსიქიკური წარმონაქმნია, რომლის აღმოცენებისა და მოქმედების კანონზომიერებანი უკვე საკმაოდ კარგადაა შესწავლილი ქართულ ფსიქოლოგიურ სკოლაში. უზნაძეს მიაჩნდა, რომ, თუ ნების თავისუფლების განცდა ილუზია აღმოჩნდება, აუცილებელი იქნება ამ ილუზიის ფსიქოლოგიური საფუძვლის გარკვევა. მისივე თეორიიდან გამომდინარე, ასეთი საფუძველი მხოლოდ განწყობა შეიძლება იყოს, განწყობა, რომლითაც უზნაძე ფსიქიკური ცხოვრების ყველა შინაარსის წარმოქმნარეალიზაციას ხსნიდა, მათ შორის – ილუზიებისაც. სწორედ ე.წ. «განწყობის ილუზიების» ექსპერიმენტული კვლევით შეძლო უზნაძემ განწყობის უმთავრესი მახასიათებლების გამოვლენა და თავისი თეორიის ემპირიული ბაზის შექმნა. არსებობს ნებელობის თავისუფლების განცდის ახსნის სხვა ფსიქოლოგიური მცდელობაც. ამოსავალი აქაც იგივეა – ქცევის რეალური მიზეზი და მისი სუბიექტური განცდა ერთმანეთს არ ემთხვევა. ოღონდ ამ შემთხვევაში ნამდვილი და მოჩვენებითი მიზეზების ძიება მოტივაციის სფეროში ხდება. ბ. ალახვერდოვი და ე. ილინი დაახლოებით მსგავს მოსაზრებას გამოთქვამენ [10][14]. რაიმე ამოსავალი მიზეზი იწვევს მოთხოვნილების ფორმირებას, იგი თავის მხრივ ხდება მისთვის საჭირო ობიექტისა და დაკმაყოფილების ხერხების ძიების მიზეზი; ამ ძიების პროცესში გამოვლინდება ვითარებები, რომლებიც უშუალოდ განსაზღვრავენ ერთი ვარიანტის შეწყნარებასა და სხვების უარყოფას. ამრიგად, «მოტივაციური პროცესის ბოლო ეტაპი – მოთხოვნილების დაკმაყოფილების ობიექტისა და ხერხის არჩევა – აღმოჩნდება შორსმდებარე პირველადი მიზეზისაგან და თითქოს მისგან დამოუკიდებელი (რაც «არჩევანის თავისუფლების» განცდას იძლევა) და ამასთანავე დეტერმონირებულიც, ოღონდ უკვე სხვა მიზეზებით» [14; 26]. დეტალებში რომ არ ჩავღრმავდეთ, ეს მსჯელობა წააგავს ზემოთმოყვანილს, სადაც მოთხოვნილებისა და ქცევის საგნების განსვლის მოვლენა საჭიროების განცდის წარმოქმნის ერთერთი მექანიზმის სახით დავახასიათეთ. ამასთან ერთად, იმის უარყოფაც არ შეიძლება, რომ რამდენად ილუზორულიც არ უნდა იყოს თავისუფლების განცდა, ის უთუოდ დადებით როლს თამაშობს პიროვნული ადაპტაციის თვალსაზრისით. ამას აჩვენებს ატრიბუციისა და თვითკონტროლის კვლევები. დადასტურებულად ითვლება, რომ თუ ადამიანები თავისი მოქმედების მიზეზად საკუთარ თავს კი არა, გარე ვითარებას მიიჩნევენ, ქცევის პიროვნული კონტროლის ეფექტურობა საგრძნობლად მცირდება. მრავალი ექსპერიმენტული გამოკვლევა ჩატარდა იმის საჩვენებლად, თუ რა ზემოქმედებას ახდენს აქტივობის ხასიათსა და ნაყოფიერებაზე ცდისპირის რწმენა, რომ მას შეუძლია თავისი ქცევის გაკონტროლება. მათი შედეგების განზოგადებისას მკვლევარები შემდეგ დასკვნამდე მიდიან: «იმის განცდა, რომ ყველაფერი კონტროლს ექვემდებარება, ილუზია, რომ ყველას შეუძლია გააკეთოს საკუთარი არჩევანი, პოზიტიურ და განმსაზღვრელ როლს თამაშობს ცხოველქმედების ხელშეწყობის პროცესში. თავისუფლების ილუზიის მოცილება უმტკივნეულოდ, არასასურველი შედეგების გარეშე, შეუძლებელია» [25; 425-426]. საფიქრებელია, რომ ამიტომაც არის ნების თავისუფლების იდეა ასეთი სიცოცხლისუნარიანი. ზემოთ მოყვანილი მსჯელობები და ემპირიული მონაცემები, ცხადია, არაა საკმარისი ნების თავისუფლების ცალსახა უარყოფისთვის. სავსებით შესაძლებელია, რომ ეს პრობლემა, ი. კანტის თქმისა არ იყოს, საერთოდ არ ექვემდებარება მეცნიერულ გადაწყვეტას. ჩვენ მხოლოდ იმის ჩვენება გვსურდა, რომ ფენომენოლოგიური არგუმენტი არ ადასტურებს არც თავისუფლების და არც ნებელობის სპეციფიკური ენერგეტიკის არსებობას. ამრიგად, საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ ფენომენოლოგიური ასპექტი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია ნებელობის ფსიქოლოგიაში. მასთან უშუალო კავშირში დაისმის და წყდება ნებელობის თეორიის ორი ძირეული საკითხი: ნებელობის დინამიკური წყაროსა და ნების თავისუფლებისა. ქართულ ფსიქოლოგიურ სკოლაში ნებელობისთვის სპეციფიკურად ორი სახეობის განცდაა მიჩნეული: «მე მინდა» (უზნაძე) და «მე უნდა» (ჩხარტიშვილი). შესაბამისად ორი თვალსაზრისი არსებობს იმის შესახებ, თუ რა აღძრავს ნებელობით ქცევას: უზნაძის მიხედვით, ესაა მაღალი მოთხოვნილებები, ჩხარტიშვილის თანახმად კი ნებისყოფას ავტონომიური ენერგეტიკული წყარო ასაზრდოებს. ბარამიძე შეეცადა ნებელობის ფენომენოლოგიის ორი თვალსაზრისის შერიგებას: ქცევის მოსამზადებელი ნაწილი «მე უნდა» განცდას დაუკავშირა, ხოლო მისი შესრულება – «მე მინდა»-ს. ეს შეხედულება ბევრ წინააღმდეგობას აწყდება. მთავარი ისაა, რომ არაა გათვალისწინებული რეალური ფენომენოლოგია: გადაწყვეტილებისას წარმოქმნილი საჭიროების განცდა მისი სისრულეში მოყვანისას სურვილად არ გადაიქცევა. ნებელობითი ქცევის დინამიზაციის საკითხი განცდებზე დაყრდნობით ვერ გადაწყდება – განცდა უშუალოდ არ მიუთითებს მის უკან მოქმედი დინამიკური ძალის ფსიქოლოგიურ ბუნებაზე. მიგვაჩნია, რომ ყველა ქცევას ერთიანი ენერგეტიკული საწყისის დიფერენციაციის გზით გაჩენილი მოთხოვნილებები კვებავს. ქცევის ფენომენოლოგიური სურათი კი დამოკიდებულია მრავალი შინაგანი და გარეგანი ფაქტორის ურთიერთზემოქმედებაზე. აქ ვოლიტურემოციური განცდების მთელი კონტინუუმია – დაწყებული სურვილიდან, დამთავრებული იძულებით. საჭიროების ანუ «მე უნდა»-ს განცდას, მაგალითად, იწვევს ვითარება, როდესაც ქცევისა და მოთხოვნილების საგნები ერთმანეთს არ ემთხვევა (ე.წ. ინსტრუმენტული ქცევა), ან ქცევის პოლიმოტივაციურ სისტემაში წარმოქმნილი სხვადასხვა კოლიზია და ა.შ. საზოგადოდ კი განცდებს ქცევის განწყობა აჩენს. განწყობის თეორიაში ბევრი ბუნდოვანებაა იმასთან დაკავშირებით, თუ რა შინაარსისა და სტრუქტურისაა ნებელობითი აქტივობის თითოეული პერიოდის საფუძვლადმდებარე განწყობა. ფენომენოლოგიური არგუმენტი არც ნების თავისუფლების პრობლემის გადასაწყვეტად გამოდგება. თავისუფლების განცდა მაშინაც იჩენს თავს, როცა ქცევა სუბიექტის ნებით არ არის განსაზღვრული, (მაგალითად, პოსტჰიპნოზური შთაგონების დროს). ფილოსოფოსების მიერ დასმულ შეკითხვაზე, ხომ არ არის ნების თავისუფლების განცდა ილუზია, ნეირომეცნიერებათა ზოგიერთი წარმომადგენელი, უახლეს გამოკვლევებზე დაყრდნობით, დადებითად პასუხობს. ეს გამოკვლევები თავისუფალი ნების ციტადელის – გადაწყვეტილების წინმსწრებ და მის განმსაზღვრელ არაცნობიერ პროცესებზე მიანიშნებს. მათი დახასიათება ზედმიწევნით კარგად შეიძლება განწყობის ცნებით. უზნაძის მიხედვით ხომ განწყობა ყოველგვარი ქცევის და ცნობიერი განცდის, მათ შორის ილუზორულის, ფსიქოლოგიური საფუძველია. ირაკლი იმედაძე წიგნიდან: გამოკვლევები თეორიულ ფსიქოლოგიაში [1] დაწვრილებით ეს ანალიზი მოცემულია სხვაგან [30]. [2] ს ეპიზოდი მაგალითია ე.წ. ჩართული ქცევისა (ტელეფონზე ლაპარაკი და სამსახურისკენ სიარული ხომ სხვადასხვა ქცევებია), რაც საკმაოდ ხშირია ყოველდღიური აქტივობის პროცესში. ეს ქცევითი რეალობა ამავე წიგნში არის გაანალიზებული (იხ.: ქცევის პოლიმოტივაცია). [3] მომავალში სპეციალური ანალიზია ჩასატარებელი ე.წ. «განწყობის მესამე ფაქტორის» დინამიკის გასარკვევად. იგი უნდა დაეყრდნოს ამ ფაქტორის უფრო ხარისხიან დახასიათებას. კერძოდ, ადამიანის ოპერაციული შესაძლებლობები შეიძლება დაიყოს ფუნქციონალურად და ინსტრუმენტულად. ფუნქციონალურშესაძლებლობებს არსებითად შეადგენს ინდივიდის ანატომიურ-ფიზიოლოგიური, ფსიქოფიზიოლოგიური და სენსომოტორული თვისებები, აგრეთვე სუბიექტის უნარები და მიდრეკილებები. განსაზღვრავენ რა მოქმედების ბუნებრივ ჩარჩოებსა და საზღვრებს ორგანიზმის მხრიდან, ისინი წარმოადგენენ ყოველგვარი ქცევის კონსტიტუციურ-ფუნქციონალურ საფუძველს.ინსტრუმენტულიშესაძლებლობები აერთიანებს ფიზიკური და სოციალური გარემოს საგნებთან, მოვლენებთან თუ ტექნოლოგიურ საშუალებებთან მოპყრობისა და ურთიერთობის ცხოვრების პროცესში შეძენილ ხერხებს, ანუ ყოველივე იმასთან, რაც შეადგენს ადამიანის განწყობისა და ქცევის სიტუაციას. ინსტრუმენტული შესაძლებლობები გამოცდილების გზით ყალიბდება და შედგება ცოდნა-ჩვევებისაგან. [4] სხვათა შორის, ცნობიერების თეორიული სამუშაოს ამ ორ სახეობაზე უზნაძისაგან დამოუკიდებლად მიუთითა შ.ნადირაშვილმა და განასხვავა ერთმანეთისაგან რაციონალური და პოზიციური აზროვნება [12]. საფიქრებელია, რომ უზნაძის აღნიშნულ მოსაზრებათა გათვალისწინება ამ საინტერესო ანალიზს უფრო გაამდიდრებდა. [5] თავის დროზე ჩვენ მიერ გადაწყვეტილების მიღების მოდელების გარკვეული ანალიზი შესრულდა მაშინ არსებული მასალის საფუძველზე [30]. მას მერე ბევრი ახალი ემპირიული მონაცემი და თეორიული მოსაზრება გაჩნდა [20]. [6] დაწვრილებით ამ საკითხის შესახებ იხილეთ ამავე კრებულში: «ნებელობითი ქცევის ფენომენოლოგიია» [7] ჩვენი შეხედულებით, თუ მოთხოვნილების და მოტივის ცნებები არ არის გაიგივებული და თუ ქცევისა და მოტივის ერთმნიშვნელოვანი შესატყვისობის თეზისიდან ამოვდივართ, ასეთი ვითარება პოლიმოთხოვნილების გამოხატულებად უნდა მივიჩნიოთ და არა პოლიმოტივაციისა [30]. [8] შედარებით მოკლედ ეს თვალსაზრისი გადმოცემულია აგრეთვე მოცემულ კრებულში შემავალ გამოკვლევაში: «ადამიანის ქცევის მოტივაციის დინამიკური მოდელი და სუბიექტივაცია». [9] მოტივაციის პროცესის დინამიკური ასპექტები გაშუქებულია ამავე წიგნში: «ადამიანის ქცევის დინამიკური მოდელი და სუბიექტივაცია». [10] სხვათა შორის, უზნაძეც ჩაერთო ამ საკითხის განხილვაში. მისი კომენტარის მიხედვით, ნ. ახს იმისთვის საყვედურობენ, რომ მისი «ცდა არჩევანს არ ეხება, რადგან ცდისპირი ინსტრუქციით ღებულობს მას. საყვედური უმართებულოა: არჩევანი ინტელექტუალური აქტია და ნებელობის ექსპერიმენტში მას მხოლოდ აქსესუარის როლი შეიძლება დაეკისროს» [7; 59]. ჯერ ერთი, გასარკვევია არჩევანის აქტის სტატუსი ნებელობის პროცესში და ის, თუ რამდენად გამართლებულია მის არავოლიტურ, წმინდადინტელექტუალურბუნებაზე საუბარი. მაგრამ, ასეც რომ იყოს, ზელცის საყვედური არჩევანს კი არა, გადაწყვეტილებას ეხება. იგი მართლაც უკვე მიღებულია მანამ, სანამ ცდისპირი დავალების შესრულებას დაიწყებს და თავის განცდებზე მოგვიყვება. ასე, რომ სინამდვილეში რასთანაა დაკავშირებული აღნიშნული ფენომენოლოგია, სულაც არ არის ნათელი. [11] განცდის ერთადერთი ტრანსფორმაცია, რომელიც შემჩნეულია ნებელობის ექსპერიმენტული კვლევისას, ეხება იმას, რომ გადაწყვეტილებამდე სუბიექტი უმწეობას, ყოყმანს, აგზნებულობას განიცდის; გადაწყვეტილების შემდეგ კი მასში გარკვეულობის, სიმყარისა და დამშვიდების განცდები ისადგურებს [5]. ასეთი ფენომენოლოგიური სურათი ზოგჯერ მართლაც არსებობს, მაგრამ ის არ უნდა იყოს უნივერსალური. ამაზე თუნდაც პოსტგადაწყვეტილებისეული დისონანსის კვლევა მიუთითებს [22][23], მაგრამ აქ არსად ჩანს რაიმე იმის მსგავსი, რომ «მე უნდა» «მე მინდა»-ში გადაიზარდა. [12] მეორე შემთხვევაში ლაპარაკია «პრაქტიკული ქცევის განწყობაზე», რაც არ არის ზუსტი, ვინაიდან გადაწყვეტილების შემდეგ მიღებული განწყობა შეიძლება თეორიული ქცევისაც იყოს. უზნაძის ცნობილი მაგალითი რომ დავიმოწმოთ [5], კონცერტზე წასვლის ნაცვლად სახლში დარჩენისა და სამეცნიერო ნაშრომზე მუშაობის განწყობა, ისევე როგორც შესაბამისი ქცევა, არა პრაქტიკული, არამედ თეორიულია. [13] ამ წერილში ვერ ჩავღრმავდებით ნებელობითი ქცევის განწყობისეული რეგულაციის საკითხში. ეს ანალიზი ფართოდ გვაქვს წარმოდგენილი სხვაგან [15]. მასში დასაბუთებულია, რომ გადაწყვეტილებამდელ მოტივაციის პროცესს უსათუოდ ესაჭიროება თავისი განწყობისეული საფუძველი. დახასიათებულია ასეთი განწყობის შესაძლო ფაქტორები. [14] ეგზისტენციალური ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის კვალდაკვალ, ადამიანის (პიროვნების) არსებით და გამორჩეულ ნიშნად თავისუფლების აღიარება შეიძლება ძალიან მიმზიდველად გამოიყურებოდეს მორალის ან პოლიტიკის გადასახედიდან, მაგრამ ემპირიული მეცნიერების თვალთახედვით ეს ითხოვს პასუხს კითხვაზე, როგორარისშესაძლებელითავისუფალი (ინდეტერმინირებული) პროცესის (მოვლენის) მეცნიერულიშესწავლა? არც ფილოსოფოს და არც ფსიქოლოგ ეგზისტენციალისტებს ამაზე რამდენადმე გარკვეული პასუხი არ გააჩნიათ. ეს უკანასკნელნი ხომ აკადემიურ ფსიქოლოგიაში დამკვიდრებულ მეთოდებს (ექსპერიმენტული, კორელაციური, სტატისტიკური და ა.შ. მეთოდები) უნდობლობას უცხადებენ ან საერთოდ უარყოფენ [4][20]. ეს გასაგებიცაა. ექსპერიმენტი მიზეზობრივ კავშირებს ადგენს; სადაც ექსპერიმენტია და კანონზომიერება იქ თავისუფლებისთვის ადგილი აღარ არის (ცხადია, თუ ის შემთხვევითობის მნიშვნელობით არაა გაგებული). ოღონდ საქმე ისაა, რომ ექსპერიმენტული მონაცემების გარეშე ვერც განწყობის ფსიქოლოგია (თუნდაც ანთროპული) იარსებებს. ამრიგად, ალტერნატივა ასეთია: ანდეტერმინიზმი, სციენტისტურიმიდგომისსხვაპრინციპებიდაგანწყობისფსიქოლოგია, ანთავისუფლება, ჰუმანიტარულიმიდგომისსხვაპრინციპებიდაეგზისტენციალურიფსიქოლოგია. [15] თუ შემოქმედება ხელოვნებაა (რასაც ანთროპული თეორია ამტკიცებს), მაშინ სიტუაციური გეგმის შედგენა ვერ მოინათლება შემოქმედებად (ახლის ქმნადობად) და თავისუფლებად. [16] ამაზე მიუთითებდა მრავალი მოაზროვნე, რომელიც ნებელობის თავისუფლების საკითხს იკვლევდა. მაგალითად, შოპენჰაუერის მიხედვით თვითცნობიერება გვიდასტურებს, რომ ჩვენ შეგვიძლია ვაკეთოთ ის, რაც გვწადია, გვინდა. მაგრამ შეგვიძლია კი არ გვინდოდეს ის, რაც მოცემულ მომენტში გვინდა? ასეთი კითხვის დასმა იგივეა, რაც იმის გამოძიება, შეგვიძლია თუ არა ვიყოთ სხვანაირი, ვიდრე ვართ [3]. ჰოლბახი წერდა: «თუ შევძლებთ, ვიპოვოთ ჩვენი მოქმედების ჭეშმარიტი აღმძვრელი მიზეზები, დავრწმუნდებით, რომ ისინი ყოველთვის წარმოადგენენ ჩვენი სურვილებისა და ნდომების აუცილებელ შედეგს, რომლებზეც არასდროს არა გვაქვს ძალაუფლება. თქვენ თვლით თავს თავისუფლად, ვინაიდან აკეთებთ ყველაფერს, რაც გინდათ. მაგრამ თავისუფლები ხართ, გინდოდეთ ან არ გინდოდეთ, გსურდეთ ან არა გსურდეთ? განა არ იბადებიან თქვენი სურვილები და მისწრაფებები საგნებისა და თვისებებისაგან, რომლებიც არანაირად არ არიან თქვენზე დამოკიდებულნი» [17; 304-305]. იგივე აზრს იმეორებს ვინდელბანდი [16] და სხვები. რასაკვირველია, ჩვენ შეგვიძლია წინ აღვუდგეთ ამა თუ იმ აქტუალურ მოთხოვნილებას, მაგრამ ისევ სხვა მოთხოვნილების (თუ ღირებულების) გამოისობით და მისი ძალის მეშვეობით. სუბიექტს (პიროვნებას) არა აქვს სხვა, მოტივაციური წარმონაქმნებისაგან განსხვავებული აღძვრითი პოტენციალი. პიროვნებაში ისეთი ავტონომიური ძალის დაშვება, რომელიც არ არის არც მაღალი მოთხოვნილება, არც ინტერიორიზებული ღირებულება ან გაფიქსირებული განწყობა, უკეთეს შემთხვევაში ვოლუნტარიზმია, უარესში – მისტიციზმი. [17] მ. არნოლდი ამბობდა – ყველა არჩევანს თავისი მიზეზი აქვს, მაგრამ ეს მიზეზი ამომრჩეველშიაო, როგორც მოტივი. ვ. ფრანკლი ასეთ მიზეზებს ახასიათებს როგორც სუბიექტურ საფუძვლებს და საზრისებს, რომლებიც მოტივების სახით მოქმედებენ. როგორც პრაქტიკოსი ფსიქოთერაპევტები, რომელთაც რეალურ ქცევასთან აქვთ საქმე, ეგზისტენციალისტი ფსიქოლოგები ნათლად ხედავენ, რომ ქცევის ახსნა მხოლოდ ადამიანის «თავისუფალი ნებით», რომელსაც უპირობოდ შეუძლია აირჩიოს ყველაფერი, «რაც კი მოესურვება», არა მხოლოდ თეორიულადაა უმართებულო, არამედ პრაქტიკულადაც არაპროდუქტიული. ამიტომ დეტერმინიზმთან გაიგივებული კაუზალობის ნაცვლად მათ ქცევის მოტივირებულობისპრინციპი შემოაქვთ. ადამიანის გადაწყვეტილება და ქცევა მიზეზობრივად კი არ არის გამოწვეული გარეგანი ფაქტორებით, არამედ შინაგანად არის გაპირობებულიმოტივებით [31]. მ. ბოსი პირდაპირ ამბობს – სულიერ დაავადებას არ გააჩნია მიზეზები; მას მხოლოდ მოტივები აქვს. ადამიანურ სამყაროში მიზეზები საერთოდ არ მოქმედებს; აწმყო მოტივირებულიაწარსულითდაარადეტერმინირებული [38]. [18] დეტერმინიზმის კატეგორია არ მოიაზრება, როგორც მხოლოდ მიზეზობრიობა (მით უმეტეს მექანიკური). დეტერმინიზმიგულისხმობსმოვლენათაშორისკანონზომიერიდააუცილებელი (არაშემთხვევითი) კავშირებისარსებობისაღიარებას. თვით კავშირის სახე შეიძლება მრავალნაირი იყოს: კორელაციური, ფუნქციური, სტატისტიკური, სისტემური, გენეტიკური, აგრეთვე ლოგიკური და ტელეოლოგიური (კავშირი მნიშვნელობებს შორის, სხვადასხვა სახის გამომდინარეობა და განსაზღვრულობა, მათ შორის მიზნით ან საფუძვლით გაპირობებულობა) [2][3][26][28][30]. [19] დაწვრილებით ამაზე იხილე მოცემულ წიგნში: «ადამიანის ქცევის მოტივაციის დინამიკური მოდელი და სუბიექტივაცია». [20] «შენიშვნების რვეულში» ვხვდებით ასეთ ჩანაწერს: «ალბათ არის მდგომარეობა, როცა სუბიექტს გარკვეული დომინანტური განწყობა არა აქვს, რომ ქცევაში ის გაიშალოს. შეიძლება იყოს ასეთი გარდამავალი, უგანწყობო მდგომარეობა, როცა მდგომარეობა ჯერ კიდევ არაა გარკვეული ... ასეთ შემთხვევაში სუბიექტის ქცევას ალბათ ქაოტური ხასიათი ექნება ... არც ერთ განწყობას არ აქვს მოპოვებული დომინანტური მდგომარეობა და სუბიექტი აღარწარმოადგენსპიროვნებას» [13ბ; 76]. აღწერილი ვითარება ზუსტი გაგებით მაინც არ ჩაითვლება უგანწყობო მდგომარეობად, მაგრამ მთავარი ისაა, რომ მას არაფერი აქვს საერთო პიროვნების მიერ წარმართულ ნებელობით პროცესთან. იქსადაცპიროვნებააღარარის, არცნებელობაარსებობს. [21] წინააღმდეგ შემთხვევაში ობიექტივაციის პლანში წარმართული ყველა ქცევა ნებელობითი აღმოჩნდება, რამდენადაც მათი განწყობა ნებელობის ჩარევით აქტუალიზდება. ეს ამ მოდელს ეკოლოგიურად არავალიდურს ანუ რეალობასთან შეუსატყვისად აქცევს, ვინაიდან იმის მტკიცების ტოლფასი იქნება, რომ ცნობიერებით გაშუქებული ყოველგვარი აქტივობა ნებელობის ფუნქციის გამოვლინებაა [7]. [22] აუცილებელია იმის აღნიშვნა, რომ მთელი ეს კონსტრუქცია განწყობის სტატიკური სტრუქტურის ფარგლებშია აზრიანი. დინამიკური მოდელის თანახმად ქცევის პროცესში გაჩენილი ყოველგვარი პრობლემის მოგვარება ერთიანი და მუდმივმოქმედი განწყობის სტრუქტურის დაზუსტებისა და კორექციის საფუძველზე ხდება. [23] იხილე მოცემულ წიგნში: «ნებელობითი ქცევის ფენომენოლოგია». [24] ეს შეფასება, როგორც აღვნიშნეთ, გარკვეულად შეესაბამება სინამდვილეს, თუმცა გაკეთებული იმდენია, რომ ამის უბრალო კონსტატაცია საკმარისი არ არის. [25] განწყობის ფსიქოლოგია უკვე კარგა ხანია აღარ არის მონოლითური სისტემა, მასში არის სხვადასხვა მიმდინარეობები. არსებობენ ორთოდოქსალური «უზნაძისტები»; არიან ისეთები ვინც ახალ გზებს ეძებენ და ცვლილებები შეაქვთ, ავითარებენ დ. უზნაძის თეორიულ კონსტრუქციებს. ასეთთა რიგში ერთ-ერთი პირველი უდავოდ არის შოთა ნადირაშვილი. მაგრამ არიან სხვებიც და ეს რეალობაა, რომელზე თვალის დახუჭვა არ შეიძლება. მაგალითად არსებობს ხაზი, ორიენტაცია შალვა ჩხარტიშვილისა, რომელმაც გაამდიდრა განწყობის თეორიის ანალიზი და შექმნა ე.წ. «განწყობის დინამიკური სტრუქტურის მოდელი», რომელიც პრინციპულად უპირისპირდება დონეების სტატიკურ მოდელს (დ. უზნაძე, შ. ნადირაშვილი). მისი ავტორის გარდაცვალების შემდეგ იგი ერთგვარად ჩრდილში მოექცა, მაგრამ ამჟამად სულ უფრო მეტ მომხრეს იძენს. ამ მოდელის ევრისტულობაში ადვილად დარწმუნდება ყველა, ვინც თუნდაც იმ კრებულს გადაშლის, რომელშიც თავად დ. ნადირაშვილის წერილია განთავსებული. [26] ავტორი იმით კმაყოფილდება, რომ იმოწმებს საღვთო წერილს, «სადაც ნათქვამია, რომ ღმერთმა ადამიანი შექმნა თავისი თავის სახედ და ხატად, მას მისცა თავისუფლება თვითონ მიიღოს გადაწყვეტილება, აირჩიოს ცხოვრების გზა და პასუხი აგოს საკუთარ საქმიანობაზე» [10; 188]. ურიგო არ იქნებოდა, რომ ამ თეოლოგიურ მტკიცებას მეცნიერული არგუმენტაციაც დამატებოდა. [27] ავტორი ალბათ არ აცნობიერებს, რომ პიროვნებისთვის საკუთარი ავტონომიური ძალის მიწერა, რაც თითქოს მისი თავისუფლების გამოხატულებაა, არსებითად, მეორე ძალის დაშვებაა და, მაშასადამე, შ. ჩხარტიშვილის პოზიციის გამეორება. ამასთან საეჭვოა, რომ იგი იზიარებდეს შ. ჩხარტიშვილის შეხედულებას, რომელიც წერილში ფაქტობრივად იგნორირებულია. [28] ბოლო ხანს ამ საკითხით დაინტერესდა მ. მაღრაძე და მოგვცა მისი საინტერესო ანალიზი. ამავე დროს ზოგი რამ საკამათოა, კერძოდ მტკიცება, რომ განწყობის სუბიექტური ფაქტორის საფუძვლმდებარე განწყობის პრობლემა მკვლევართათვის შეუმჩნეველი დარჩა. ეს არ შეესაბამება სინამდვილეს (იხილე თუნდაც [3]). [29] 2 ზ. ვახანია ემპირიული კვლევის საფუძველზე ადასტურებს, რომ «შეგრძნების საფეხურიც კი არ შეიძლება იყოს მხოლოდ ფიზიკურ-ფიზიოლოგიური დონისა». «სწორედ აქედან, განწყობის ჩამოყალიბებაში ჩართული შეგრძნების ფსიქიკურ-განცდითი (ოღონდ ქვეცნობიერი) შინაარსიდან იწყება ფსიქოლოგია» [1; 49]. [30] აზრი დაეკარგება ქცევის ფსიქოლოგიისთვის, თუმცა ძალიანაც საინტერესო საკითხია კერძო მიმართულებისთვის – აღქმის ფსიქოლოგიისთვის. [31] აღქმაზე, როგორც ქცევაზე საუბარი შესაძლებელია იმ იშვიათ შემთხვევაში, როცა აღმოცენდება და კმაყოფილდება საკუთრივ აღქმის პროცესთან დაკავშირებული მოტივაცია. მაგალითად, ადრეული ბავშვობის ე. წ. ჭვრეტის პერიოდში, ან კიდევ დაკვირვების აქტივობის განხორციელებისას. ოღონდ აქაც, ქცევისა და ფსიქიკური პროცესის გაიგივება პირობითია. საქმე ისაა, რომ პრაქტიკულად ყველა ქცევის შესრულება ფსიქიკური პროცესების ერთობლიობას გულისხმობს, ვინაიდან 1) ისინი აქტივობის მიზანშეწონილებისთვის აუცილებელ განსხვავებულ ფუნქციას ასრულებენ და 2) თვით ფსიქიკური პროცესები არიან ერთმანეთში «შეზრდილები». მაგალითად, დაკვირვების ფორმაში მიმდინარე აღქმაში გარკვეულად ყურადღებაც მონაწილეობს, მეხსიერებაც და აზროვნებაც. [32] ქცევის «მუშა» აღწერითი მოდელის მისაღებად შემდგომი კვლევაა საჭირო, რათა გაირკვეს კრიტერიუმები, რომლებიც სარწმუნოდ მიგვანიშნებენ აქტივობის ნაკადში ახალი ინტენციონალური ხაზის (ქცევის) გაჩენის ფაქტზე. [33] სწორედ ტრანსფორმაცია და არა მხოლოდ დიფერენციაცია. ეს უკანასკნელი დამახასიათებელია განწყობის დინამიკისთვის ერთი ქცევის ფარგლებში. ე. წ. «სტიმულაციური ხატები», მაგალითად, განწყობას უფრო დიფერენცირებულს ხდის. მაგრამ როცა რადიკალურად იცვლება აქტივობის ინტენციონალური მხარე, მისი მოტივაციური შინაარსი, ეს უკვე ტრანსფორმაციაა. მუშაობის ნაცვლად სასეირნოდ წასვლის გადაწყვეტილებას აქტუალური განწყობის ასეთი ტრანსფორმაცია უძღვის წინ. [34] ეს დებულება უზნაძის მიერ არაცნობიერის ფსიქოანალიზური თეორიის კრიტიკული განხილვის საფუძველზე იქნა ფორმულირებული. ამ ანალიზის დამაჯერებლობა ცალკე საკითხია [1]. [35] უზნაძე გარდაიცვალა შემოქმედებითი ცხოვრების ზენიტში, როდესაც მისი თეორია განვითარების სრულიად ახალ ეტაპზე გადიოდა. ამას თვალნათლივ ადასტურებს მისი «შენიშვნების რვეული» [12]. აქ მოცემულია უზნაძის მიერ 1944-49 წლებში გაკეთებული ჩანაწერები, რომლებიც ეხება განწყობის თეორიის პრინციპულ საკითხებს. რაც მთავარია, კარგად ჩანს, როგორ სინჯავს ავტორი მათი გადაწყვეტის სხვადასხვა გზებს; ერთსა და იმავე პრობლემაზე ზოგჯერ საკმაოდ განსხვავებულ მოსაზრებებს გამოთქვამს. უზნაძეს რომ ამ სამუშაოს დასრულება დასცლოდა, დღეს მოხსნილი იქნებოდა ბევრი კითხვის ნიშანი, რომელიც განწყობის თეორიის მიმართ დაისმის; არ იარსებებდა ინტერპრეტაციის ამდენი მცდელობა და პრეტენზიები მისი «წაკითხვის» ერთადერთ ჭეშმარიტ ვარიანტზე. [36] აღსანიშნავია, რომ მსგავს დაკვირვებებს ეყრდნობა ბრენტანოს მოწაფე და მისი «ინტენციონალურ-ფენომენოლოგიური» ხაზის გამგრძელებელი კ. შტუმფი, როდესაც ამტკიცებს, რომ ფუნქცია (აქტი) და მისი შინაარსი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად იცვლება. ამიტომ ისინი არა თუ ერთიან პირველად ცნობიერებას ქმნიან, არამედ სხვადასხვა მეცნიერების, კერძოდ, ფსიქოლოგიისა და ფენომენოლოგიის საგანს შეადგენენ [2]. [37] ეს უნდა გავითვალისწინოთ, თუ გვსურს უზნაძის თეორიის ფარგლებში დავრჩეთ. უზნაძის მიხედვით, განწყობა თუნდაც იმიტომ არ შეიძლება ცნობიერი იყოს, რომ ამ შემთხვევაში იგი კერძო ფსიქიკური მოვლენის სახეს მიიღებს. ცნობიერებას მარტო ასეთ მოვლენებთან (აზრები, გრძნობები, ხატები...) აქვს საქმე. თანამედროვე ფსიქოლოგიაში გამოყოფილია უფრო რთული შემადგენლობის ფსიქიკური მოვლენები, მაგალითად კოგნიტურ-ემოციური, ან კოგნიტურ-მოტივაციური (მათზე, სხვათა შორის, თვით უზნაძეც მიუთითებს). არსებობს სამკომპონენტიანი ფენომენებიც, მაგალითად, ატიტუდები. მაგრამ, ყველა მათგანი მაინც კერძო ფსიქიკურ მოვლენად რჩება და, უზნაძის მიხედვით, განწობის ცნობიერ ფორმად ვერ ჩაითვლება. [38] მაგალითად, სხვადასხვა ცდებში სითხიანი ჭურჭლის ნაწილს, სადაც პარამეციები დაცურავენ, ანათებენ და, ამავე დროს, ათბობენ ან ატარებენ დენს. მალე ინფუზორიები იწყებენ შეგროვებას უსაფრთხო ჩაბნელებულ ნაწილში და იქ იმის შემდეგაც რჩებიან, რაც დამთავრდება მათი «დასჯა». ანუ ცხოველებმა, რომლებიც აქამდე გულგრილნი იყვნენ განათებულობის მიმართ, დაიწყეს უპირატესობის მინიჭება ჭურჭლის უსაფრთხო ნაწილისადმი უარყოფითი განმტკიცების არქონის შემთხვევაშიც. ეს, ფაქტობრივად, პირობითი რეფლექსია [19]. [39] ამ საკითხის ნათელყოფას სპეციალური კვლევა ესაჭიროება. [40] აქ, არსებითად, საუბარია იმ სირთულეზე, რომელიც განწყობის «ობიექტური» ფაქტორის მიმართ თვით თეორიის ავტორმა გააცნობიერა და რომელსაც შემდგომში «აღქმის პარადოქსი» დაერქვა: განწყობის აღმოცენებას სიტუაციის აღქმა უნდა უსწრებდეს, რომელიც, თავის მხრივ, განწყობის გარეშე ვერ განხორცილდება. ამ წინააღმდეგობის დაძლევის დღემდე არსებული არც ერთი მცდელობა (მათ შორის უზნაძისაც) დამარწმუნებლად არ გამოიყურება. პერსპექტიული ჩანს ამ საკითხის ე.წ. «განწყობის დინამიკური მოდელის» საფუძველზე გააზრება, რაც რამდენჯერმე გაჟღერდა სხვადასხვა ავტორის მიერ, მაგრამ ჯერ-ჯერობით გაფორმებული სახით არ ყოფილა წარმოდგენილი (იხ. ამ წიგნში: «ვარიაციები განწყობის სტრუქტურის დინამიკური მოდელის თემაზე»). აქ მხოლოდ იმას აღვნიშნავთ, რომ მოცემულ კონტექსტში აღქმის პარადოქსზე ვისაუბრებთ არა იმდენად ახალი აქტუალური გაწყობის წარმოქმნის, რამდენადაც საზოგადოდ «პირველი განწყობის» აღმოცენების კუთხით, ე.ი. არა აქტუალგენეზის, არამედ ფილოგენეზის თვალსაზრისით. [41] მოთხოვნილების ფსიქიკურ რეპრეზენტაციაზე უზნაძე ამ კონტექსტში სულ არ საუბრობს, რაც ძნელი ასახსნელია იმიტომ, რომ მოთხოვნილების შესახებ ფსიქიკური შეტყობინების აუცილებლობაზე, არსებითად, იგივე ლოგიკა ვრცელდება, რაც სიტუაციაზე. [42] აქ გასათვალისწინებელია, რომ ფროიდი, რა თქმა უნდა, იცნობდა არაცნობიერის ტრადიციულ გაგებას, მათ შორის ჰერბარტის გაგებასაც, რომელსაც სწორედ ზედმიწევნით შეეფერება ფორმულა «განცდა მინუს ცნობიერება». [43] ამას ხაზი უნდა გაესვას, რადგან განწყობის ფსიქოლოგიაში ასეთი პოზიციაა გავრცელებული, თითქოს «უზნაძის ხელმძღვანელობით ჩატარებული ექსპერიმენტული ძიების საფუძველზე მტკიცდება, რომ ფიქსირებული განწყობა წარმოადგენს არაცნობიერი ფსიქიკურის არსებობის ერთადერთ ფორმას» [2; 53]. ასეთი კატეგორიული მტკიცების საფუძველი სამწუხაროდ არ არსებობს. ფიქსირებული განწყობის მოდალური ექსპერიმენტებიც კი არ აჩვენებენ არაცნობიერის (განწყობის) ონტოლოგიურ სახეს და მით უფრო იმას რომ ის არაცნობიერი ფსიქიკის ერთადერთი ფორმაა. აღქმის ილუზია ცნობიერების ილუზიაა. ჩვენ მხოლოდ ვარაუდებს გამოვთქვამთ იმ პროცესების ბუნების თაობაზე, რომლებიც ასეთი ცნობიერების მიღმა მიმდინარეობენ და მას განაპირობებენ. [44] ეს სერიოზულ შრომას მოითხოვს, რაშიც გამოყენებულ უნდა იყოს პიროვნების თეორიათა ურთიერთშედარების არსებული სქემები. მაგალითად, ჰიელისა და ზიგლერის გამოყოფილი ზოგიერთი პარამეტრის მიხედვით ფროიდის თეორიას ახასიათებს უკიდურესი დეტერმინიზმი, ირაციონალობა, კონსტიტუციონალიზმი, ჰომეოსტატურობა, ადამიანის ბუნების შეუცვლელობისა და შეუმეცნებადობის ნიშნები [33]. ძნელი დასანახი არ არის, რომ ამ პარამეტრების მიხედვით უზნაძის პოზიცია ნაკლებ რადიკალური და უფრო შეწონასწორებულია. ყოველ შემთხვევაში, იგი საკმაოდ განსხვავდება ფროიდის პოზიციისაგან და ზოგჯერ მას უპირისპირდება კიდეც. იგივე ითქმის ჰოლისა და ლინდსეის ცხრილის მიმართაც [32]. უზნაძის თეორიას ამ პარამეტრების მიხედვით ფროიდის სისტემისაგან არსებითად განსხვავებული პროფილი აქვს. [45] აქ სიტყვა «პათოლოგიური» ალბათ მოთხოვნილების დაკმაყოფილების ფრუსტრაციასთან დაკავშირებით იხმარება, თორემ თავისთავად არაფერია პათოლოგიური იმაში, რომ «ფიზიკურად მომწიფებულ გოგონაში ამოქმედდა სქესობრივი ლტოლვა (მოთხოვნილება), მან მისი ამ ლტოლვის ობიექტიც იპოვა» [2; 65]. ამის შედეგად სავსებით ბუნებრივად წარმოიქმნა სათანადო განწყობა, რომელშიც თავისთავად არაფერია პათოლოგიური. სხვა ამბავია, რომ ისინი შეიძლება გახდნენ პათოგენური. [46] კერძოდ, გაჩნდება საკითხები ქცევაში ჩართულ განსხვავებულ მოთხოვნილებათა და მათ შესაბამის განწყობათა არსებობის და ფუნქციონირების წესთან დაკავშირებით [24].…
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 5:19pm on სექტემბერი 21, 2018
- თემა: შესაქმის მეხუთე და მეექვსე დღე (დილა)
- და მფრინველნი მფრინვალენი ქუეყანასა ზედა სამყაროსაებრ ცისა. და იქმნა ეგრეთ (შესაქ. 1.20). მნათობთა შექმნის შემდეგ წყალი ცხოველებით აივსო, რათა თავისი წილი სამკაული მასაც მიეღო. ამ დროს დედამიწას საკუთარი სამკაული მცენარეების სახით უკვე მიღებული ჰქონდა, ხოლო ზეცა ვარსკვლავთა ყვავილებით იყო შემკული და ვითარცა სახეს თვალები, დიდი მნათობების შეუღლებული წყვილი ამშვენებდა. წყალიღა იყო დარჩენილი და საკუთარი სამკაული მასაც უნდა მისცემოდა. მოვიდა ბრძანება და მდინარეებმა და ტბებმა, თითოეულმა თავისი ბუნების მიხედვით, მათთვის დამახასიათებელი ჯიშები წარმოშვეს. მცურავთა ყოველი მოდგმის შობისათვის მუცელი ზღვასაც ასტკივდა, წყალი არსად, იქნებოდა ეს შლამი თუ ჭაობი, ქმნილებათა გასრულების საქმეში უმოქმედოდ და მონაწილეობის გარეშე არ დარჩენილა. ცხადია, რომ ბაყაყები, კოღოები და ქინქლები სწორედ მათგან იშვნენ. რასაც ახლა ვუყურებთ, ის წარსულსაც წარმოგვიჩენს. ასე ისწრაფა ყველა წყალმა შემოქმედის ბრძანების სამსახურისათვის. ვერავის ხელეწიფება აღრიცხვა ჯიშთა, რომელთა სიცოცხლეც მოქმედად და მოძრავად ღმრთის დიდმა და გამოუთქმელმა ძალამ წარმოშვა. ასე რომ, ძალა სიცოცხლის შობისა წყალს ბრძანებით მიეცა. გამოიღეთ წყალთა ქუეწარმავლები სამშჳნელთა ცხოველთა. და დაიბადა პირველი ცხოველი, მშვენიერი და მგრძნობელობასთან წილნაყარი; თუმცა მცენარეებსა და ხეებზე საზრდოობისა და აღორძინების ძალის გამო ცოცხალი ითქმება, მაგრამ ცოცხალნი და მშვინვიერნი მაინც არ არიან. ამისთვის გამოიღედ წყალთა ქუეწარმავლები. ყოველი მცურავი, რომელიც ზედაპირზე ცურავს თუ წყლის სიღრმეებს აპობს, ქვეწარმავლის ბუნებისაა, რადგან სხეულს წყალში მიათრევს. თუმცა წყლის ცხოველთაგან ზოგიერთს ფეხები აქვს და სიარული შეუძლია (მათი უმრავლესობა ამფიბიაა, როგორც მაგალითად, სელაპები, ნიანგები, ბეჰემოთები, ბაყაყები და კიბოები), მაგრამ მათი მთავარი საქმე მაინც ცურვაა. გამოიღედ წყალთა ქუეწარმავლები. – ამ მცირე სიტყვით შეუქმნელი რომელი ჯიში დარჩა? რომელი აღარ იქნა შეყვანილი შესაქმის ამ ბრძანებაში? მაგალითად, ისეთი ცოცხალმშობი ცხოველები, როგორიცაა სელაპები, დელფინები, მელანთევზები და სხვა მათი მსგავსი, ე.წ. ხრტილოვანი თევზები? აგრეთვე ქვირითის დამყრელნი, როგორიცაა თითქმის ყველა ჯიში თევზებისა? მაგარქერცლიანები და რბილქერცლიანები, ფარფლებიანები თუ უფარფლებონი? ბრძანების ხმა მცირეა, უფრო მეტიც, ხმაც არაა, არამედ ოდენ წამი და აღძვრა ნებისა, მაგრამ, სამაგიეროდ, ბრძანების შინაარსია ისეთი მრავლისმომცველი, რამდენი განსხვავებული და საერთო თვისება არსებობს თევზებს შორის, რომელთა დაწვრილებით აღწერა იგივეა, რაც დათვლა ზღვაში ტალღებისა, ანდა მცდელობა მისი წყლის არწყვისა პეშვით. გამოიღეთ წყალთა ქუეწარმავლები. მათ რიცხვში შედის ისინი, რომელნიც ზღვაში, მის ნაპირებზე, სიღრმეებსა და ქვებში ცხოვრობენ და ჯოგებად ან მარტო დაცურავენ – ვეშაპები, ვეებერთელა თუ წვრილი თევზები. ერთი და იმავე ძალიდან, ერთი და იმავე ბრძანებიდან ყოფიერებაში მოსვლა წილად ხვდათ დიდთა თუ მცირეთ. გამოიღეთ წყალთა. – ამით შენ მცურავთა ბუნების წყალთან ნათესაობა გიჩვენა, რადგან თევზები წყალს მცირე ხნითაც რომ განშორდნენ, დაიღუპებიან. ისინი ხომ ამ ჰაერით ვერ ისუნთქებენ, არამედ რაც ხმელეთზე მცხოვრებთათვის ჰაერია, ის წყალია მცურავთა მოდგმისათვის. მიზეზი ამისა ნათელია. ჩვენ გვაქვს ფილტვი, ნაზი, მრავალნასვრეტიანი, დაჩვრეტილი ორგანო, რომელიც ჰაერს მკერდის გამყოფი შუასაძგიდის გზით იღებს და ჩვენს შინაგან სიმხურვალეს აგრილებს და ანიავებს, ხოლო მათთან სუნთქვის მაგივრობას ლაყუჩების გაფართოება და შეკუმშვა წევს, რომლითაც წყალს იღებენ და უკან აბრუნებენ. თევზებს საკუთარი ხვედრი აქვთ, საკუთარი ბუნება, საკუთარი საზრდელი და ცხოვრების საკუთარი წესი. ამიტომ მცურავთაგან არათუ არცერთის მოშინაურება არ შეიძლება, არამედ საერთოდ ადამიანის ხელის შეხებასაც ვერ ითმენენ. 2. გამოიღეთ წყალთა ქუეწარმავლები სამშჳნველთა ცხოველთა ნათესაობისაებრ. ახლა უბრძანა წარმოშობა, როგორც რაღაც თესლებს ბუნებისა, ყოველი ჯიშის დასაბამს, ხოლო მათ გამრავლებას მემკვიდრეობის უწყვეტლობა წარმართავს, რაჟამს ისინი ზრდასა და გამრავლებას მოითხოვენ. სხვა ჯიშისაა ე.წ. ტყავბაკნიანები, როგორიცაა მაგალითად: ნიჟარები, სავარცხლები, ლოკოკინები, ზღვის ლოკოკინები, სტრომვები (ბზრიალები) და ხამანწკების ათასობით სახესხვაობა; სხვა ჯიშისანი არიან ე.წ. რბილნიჟარიანები, მაგალითად, ზღვის კიბოები, კიბორჩხალები და მსგავსნი ამათნი. სხვა ჯიშს მიეკუთვნებიან ე.წ. ლოქორები (რბილტყავიანები), რომელთაც ხორცი რბილი და მოშვებული აქვთ: პოლიპები, მელანთევზები და სხვა მათი მსგავსნი. ამათ შორისაც მრავალი სხვაობა განირჩევა, რადგან დრაკონები, ზღვის გველთევზები და გველთევზები, რომლებიც შლამიან მდინარეებსა და ტბებში ცხოვრობენ, ბუნებით უფრო შხამიან ქვეწარმავლებს ემსგავსებიან, ვიდრე თევზებს. სხვა ჯიში ქვირითის დამყრელთა და სხვა ცოცხალმშობთა. ცოცხალ შვილებს ზვიგენები, ძაღლთევზები და საერთოდ ე.წ. ხრტილოვანები შობენ; ცოცხალმშობია აგრეთვე ვეშაპთა დიდი ნაწილი, დელფინები და სელაპები, რომელთა შესახებაც მოგვითხრობენ, რომ ახალშობილ შვილებს, რაღაცა მიზეზით შეშინებულებს, ისინი კვლავ საშოში იღებენ და იქ მალავენ. გამოიღედ წყალთა ნათესავობისაებრ. სხვაა ჯიში ვეშაპისებრთა და სხვა წვრილი თევზებისა. და ისევე: თევზებს შორის ურიცხვი სხვაობანია და ისინი ჯიშებად არიან დაყოფილნი, რომელთაც სახელებიც საკუთარი აქვთ, საჭმელიც განსაკუთრებული და შესახედაობით, სიდიდით და ხორცის თვისებებითაც განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან. დიდი სხვაობებით გამოყოფილნი, ისინი სხვადასხვა სახეობას მიეკუთვნებიან. ვის შეუძლია იმათგან, რომელნიც თევზების თვისებებს აკვირდებიან, ჯიშთა შორის არსებული სხვაობანი ჩამოგვითვალოს? თუმცა მათზე ამბობენ, რომ თევზთა დიდ ქარავანში მათი რიცხვის დადგენაც კი შეუძლიათ; მათგან, ვინც ზღვისპირას დაბერდა, ყველა სახის თევზის ისტორიის თხრობა რომელს შეუძლია? სხვა ჯიშებს იცნობენ ისინი, რომელნიც ინდოეთის ზღვაში თევზაობენ, სხვას – ეგვიპტის ყურეში, სხვას – კუნძულელები და კიდევს სხვას – მავრიტანელები. მაგრამ ყველანი, - პატარებიცა და დიდებიც, იმ პირველმა ბრძანებამ და გამოუთქმელმა ძალამ წარმოშვა. მრავალი სხვაობაა მათ ცხოვრებაში, მაგრამ კიდევ უფრო ბევრია სხვაობა ყოველი ჯიშის გამრავლების წესებს შორის. თევზების დიდი ნაწილი, ფრინველებისაგან განსხვავებით, არ ჯდება კვერცხებზე, არც ბუდეს იშენებს და არც შვილების გამოზრდისათვის შრომობს, არამედ დაყრილ ქვირითს წყალი იღებს და მათგან სიცოცხლეს წარმოშობს. არცერთი ჯიში გამრავლების წესს არ იცვლის და არც სხვა ბუნების მქონეს შეერევა. არ არსებობს თევზების იმ წესით გამრავლება, რომლითაც ხმელეთზე ჯორები მრავლდებიან, ან ისეთი შეერთება, როგორიც იმ ფრინველთა შორის ხდება, რომელნიც ნარევ ჯიშებს წარმოშობენ. თევზებს შორის არ არიან ისეთები, რომლებიც ნახევრად იყვნენ აღჭურვილნი კბილებით, როგორც ჩვენთან ხარი და ცხვარი, რადგან მათ შორის არცერთი არ იცოხნება, გარდა სკაროსისა, როგორც ამას ზოგიერთები მოგვითხრობენ; მაგრამ ყველა თევზს აქვს მიჯრით მიწყობილი მახვილი კბილები, რათა საზრედლი ხანგრძლივი ღეჭვისას არ გადმოიქცეს, რადგან თუ იგი სწრაფად არ დაქუცმაცდა და მუცელს არ გადეცა, შესაძლებელია დაქუცმაცების დროს წყალმა წაიღოს. 3. საზრდელი სხვადასხვა ჯიშის თევზისა სხვადასხვაა. ზოგი შლამით საზრდოობს, ზოგი ზღვის ბალახით, ზოგიც იმ მცენარეებით კმაყოფილდება, რომელნიც წყალში იზრდებიან. უმრავლესობა თევზებისა ერთმანეთს ჭამს; უფრო პატარა კერძია შედარებით უფრო დიდისა, ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ ის, ვინც პატარა შთანთქა, მასზე ძლიერის ნადავლად იქცევა, - ასე რომ, ბოლოს ორივე ამ უკანასკნელის მუცელში აღმოჩნდება. სხვას რას ვაკეთებთ ჩვენ, ადამიანები, როცა იმათზე, ვინც ჩვენზე დაბლაა, ვმძლავრობთ? რა განსხვავებაა იმ უკნასკნელ თევზსა და მას შორის, ვინც სიმდიდრის გაუმაძღარი სიყვარულის გამო თავისი ანგარების ყოვლისშთანმთქმელ წიაღში მასზე უფრო სუსტებს ნთქავს? მან მიითვისა ღარიბის ქონება, შენ კი იგი შეიპყარი და შენი სიმდიდრის ნაწილად აქციე. უსამართლოზე უფრო უსამართლო და ხარბზე უფრო ხარბი აღმოჩნდი! ფრთხილად იყავ, რომ შენი ბოლოც ისეთივე არ იყოს როგორც თევზისა – ანკესი, ფაცერი ან ბადე. უეჭველია, რომ ჩვენც, ვინც მრავალ უსამართლობას ჩავდივართ, უკანასკნელ სამსჯავროს ვერ გავექცევით. უსუსურ ცხოველთა მრავალგვარი ცბიერებისა და ვერაგობის შეცნობით მინდა, რომ შენ უკეთურების მოქმედთა მიბაძვას თავი აარიდო. კიბოს ხამანწკის ხორცი სურს, მაგრამ ძნელია მისი მონადირება გარემომცველი ბაკნის გამო. ბუნებამ ხომ მისი ნაზი ხორცი შეუვალი ზღუდით შემოზღუდა. ამიტომაც ეწოდა ტყავბაკნიანი. რამდენადაც ორი ჩაზნექილი ნიჟარა ერთმანეთს ზუსტად ედგმება და ხამანწკას ფარავს, კიბოს მარწუხებიც იძულებით უმოქმედო ხდება. და როგორ იქცევა? როგორც კი დაინახავს, რომ ხამანწკა უქარო ადგილას სიამოვნებით თბება და თავის ნიჟარას მზის სხივებს უღებს, ფარულად კენჭს ჩაუგდებს, ხელს შეუშლის ნაწილების შეერთებას და რისი ძალაც არ შესწევს, იმას მოხერხებით აღწევს. ასეთია ბოროტება მათი, რომელთაც არც გონება და არც სიტყვა არ მიენიჭათ. მე მინდა, რომ შენ კეთილ საქმეთა მოგებაში სიმარჯვით კიბოს მიბაძო, ოღონდაც ისე, რომ მოყვსისათვის ვნების მიყენებისაგან თავი შეიკავო. ასეთია ხომ ის, ვინც ძმასთან მზაკვრულად მიდის, გასაჭირში ჩავარდნილ მახლობელს თავს დაატყდება და სხვათა უბედურებით ხარობს. მოერიდე მიბაძვას იმ ადამიანებისა, რომელნიც საძრახის საქციელს სჩადიან და რაც შენია, ის იკმარე. სიღატაკე, როცა შენი სიმართლით კმაყოფილი ხარ, გონიერთათვის ყველა ტკობობაზე უმჯობესია. არ შემიძლია გვერდი ავუარო მრავალფეხას ცბიერებასა და ქურდობას, რომელიც ყველა იმ ლოდის ფერს იღებს, რომელსაც მიეკრობა. ამიტომ მრავალი თევზი, ცურავს რა უშიშრად, მრავალფეხას, როგორც ქვას ისე უახლოვდება და ვერაგის განმზდებული ნადავლი ხდება. ასეთი ხასიათი აქვთ იმათაც, რომელნიც ძალაუფლების მფლობელთ შეუდგებიან და ყოველ ჟამს შესაფერისად გარდაიქმნებიან. ერთ განზრახვაზე არასოდეს დგანან, არამედ სხვად და სხვად ადვილად იქცევიან, კეთილგონიერებთან კეთილგონეირებას სცემენ პატივს, თავგასულებთან კი – თავგასულობას და ყოველი მათგანის საამებლად შეხედულებებს სწრაფად იცვლიან. მათი თავიდან მოშორება ადვილი როდია და თავის დაცვა მათგან მიყენებული ზიანისაგანაც ჭირს, რადგან განზრახული უკეთურება ღრმადაა დაფარული მეგობრობის ნიღბით. ამგვარი ზნის ადამიანებს უფალმა მტაცებელი მგლები უწოდა, რომელნიც ცხვრის ქურქით გვევლინებიან (მთ. 7.15). მოერიდე მრავალფერსა და მრავალგვარ ცვალებადობას და სიმართლეს, სიწრფელესა და უბრალოებას შეუდექი. გველს მრავალი ფერი აქვს (ჭრელია), ამიტომაც მიესაჯა მუცელზე ხოხვა, მართალი კი უბრალოა ვითარცა იაკობი (შესაქ. 25.27). ამიტომაც დაამკჳდრის ღმერთმან ერთსახენი სახლსა (ფს. 67.7). ესე ზღუაჲ დიდი და ვრცელი, მას შინა არიან ქუეწარმავალნი, რომელთა არა არს რიცხჳ, მჴეცნი წურილნი დიდთა თანა (ფს. 103.25), მაგრამ მათ შორის რაღაც სიბრძნეა და მშვენიერება წესრიგისა. თევზებზე მხოლოდ დასაყვედრებელი როდი გვეთქმის; მათში ბევრი ისეთი რამეცაა, რაც მიბაძვის ღირსია. როგორ ხდება, რომ თევზთა ჯიშები, ირგუნა რა თითოეულმა წილად მისთვის შესაფერისი ადგილი, ერთმანეთთან კი არ გადადიან, არამედ საკუთარ საზღვრებში რჩებიან? მათ შორის არავინაა მიწისმზომელი, რომელიც ყველას თავ-თავის ადგილს მიუზომავდა და არც დადგენილი საზღვრები ჰყოფთ, მაგრამ ყველას მისთვის სასარგებლო თავისთავად დაუწესდა. ეს უბე თევზების ამ ჯიშს ასაზრდოებს, მეორე – სხვას; აქ რომ მრავლად არიან, სხვაგან მათი ნაკლებობაა; მათ ერთმანეთთან გადასვლა-გადმოსვლას არც ციცაბომწვერვალებიანი მთები აბრკოლებენ და არც გამყოფი მდინარე, არამედ საცხოვრებელი ადგილები ბუნებითმა სჯულმა თითოეულს საჭიროებისდა მიხედვით თანაბრად და სამართლლიანად გაუყო. 4. ჩვენ კი ასეთები როდი ვართ. საიდან ჩანს? იქიდან, რომ ვსცვალებთ საზღვართა საუკუნეთა, რომელი დადვეს მამათა ჩვენთა (შეად. იგავ. 22.28), ვყოფთ მიწებს, შევაერთებთ სახლსა სახლისა მიმართ და აგარაკსა აგარაკისა მიმართ, რაჲთა მოყვასსა მო-რამე-ვხვეჭოთ (შეად. ეს 5.8). ვეშაპებმა იციან ბუნებისაგან მათთვის განსაზღვრული ადგილები, კერძოდ, ისინი მკვიდრობენ ზღვებში, რომლებიც დასახლებული ადგილიდან შორს მდებარეობენ, სადაც არც კუნძულებია და არც ხმელეთი მოპირდაპირე მხარეს და ამიტომაც არც ხომალდები დადიან. ვერც ცნობისმოყვარეობამ და ვერც რაღაც საჭიროებამ ვერ წააქეზა მეხომალდეები და მათში შესვლა ვერ გააბედინა. ეს ზღვები ვეშაპებმა დაიკავეს, რომლებიც, როგორც თვითმხილველები ამბობენ, მოცულობით უდიდეს მთებს ემსგავსებიან. ისინი თავიანთ საზღვრებში რჩებიან და არც კუნძულებსა და არც სანაპირო ქალაქებს ზიანს არ აყენებენ. ამგვარად, ყოველი ჯიში თევზებისა ზღვის მისთვის განსაზღვრულ ნაწილებში, ვითარცა ქალაქებში, სოფლებსა ან ძველ მამულებში, ისე სახლობს. თევზთაგან ზოგიერთები მოგზაურობენ კიდეც. თითქოს გადასახლებისათვის საერთო განზრახვით შეკრებილებს ერთი ნიშანი მიეცათო, ყველანი ერთად მიემართებიან. რაჟამს მათთვის განწესებული შობის ჟამი დაუდგებათ, სხვადასხვა ყურიდან აღდგებიან და ბუნების საერთო კანონით აღძრულნი ჩრდილოეთის ზღვისაკენ მიიჩქარიან. ამ აღსვლის ჟამს ნახავ ერთად შეკრებილ თევზებს, რომელნიც, მსგავსად ერთი დინებისა, პროპონტიდის გავლით ევქსინოს ზღვისკენ მიედინებიან. ვინ აღძრავს მათ? მეფის რომელმა განგებულებამ ან მოედნებზე წაკითხულმა რომელმა ბრძანებულებებმა აუწყეს მათ, რომ დრომ მოაწია? ან ვინ უნდა ისტუმროს ისინი? და ხედავ შენ, რომ საღმრთო ბრძანება ყოველივეს აღავსებს და თვით უმცირესსაც კი სწვდება. თევზი ღმრთის სჯულს არ ეკამათება, ადამიანები კი მაცხოვნებელ სწავლებას არ იცავენ. ნუ აიგდებ თევზს აბუჩად იმის გამო, რომ სრულიად უტყვი და უგუნურია, არამედ გეშინოდეს, რათა შემოქმედის ბრძანების წინააღდგომით მასზე უფრო უგუნურად არ იქცე. მოისმინე, რასაც ისინი, თითქოს ხმით გამოსცემენ, საქციელით გეუბნებიან: “ამ შორეულ მოგზაურობაში ჩვენ მოდგმის გადასარჩენად მივდივართ”. თევზებს არა აქვთ საკუთარი გონება, მაგრამ აქვთ ბუნებითი სჯული, რომელიც მათში მტკიცედაა ფესვგადგმული და მიუთითებს, როგორ მოიქცნენ. “წავიდეთ, ამბობენ ისინი, ჩრდილოეთის ზღვისაკენ, რომლის წყალიც, რადგანაც მზე მასზე მცირე ხნით ყოვნდება და მთლიანად ვერ მიაქვს სიტკბო, უფრო ტკბილია ვიდრე სხვა ზღვებისა”; არადა ეს სიტკბოება ზღვის ბინადართაც ახარებს, რის გამოც მიცურავენ ისინი მდინარეებში და ზღვიდან შორს მიემართებიან. პონტოსაც ამიტომ ანიჭებენ უპირატესობას სხვა ზღვებთან შედარებით, ვითარცა ხელსაყრელს შთამომავლობის შობისა და გამოზრდისათვის. ხოლო რაჟამს განზრახულს საკმარისად აღასრულებენ, ყველანი კვლავ ერთად შინ ბრუნდებიან. თუ რა არის მიზეზი ამისა, მათი დუმილისაგან მოვისმინოთ: “ჩრდილოეთის ზღვა არაა ღრმა და ფიცხელ ქართა წინაშე განფენილს სანაპიროებიცა და ქვაბულებიც ცოტა აქვს, რის გამოც ქარები ძირიდანვე ისე ადვილად აღამღვრევენ, რომ ფსკერის ქვიშა ტალღებს შეერევა; ამასთან მრავალი დიდი მდინარისაგან ავსებული ზამთარში ცივია.” ამიტომაც თევზები, რომელნიც ზაფხულში მისით საკმარისად დატკბნენ, ზამთარში კვლავ თბილი სიღრმეებისა და მზიანი ადგილებისაკენ მიისწრაფვიან და გაურბიან რა ჩრდილოეთის მძვინვარე ქარებს, მყუდრო ყურეებს ეფარებიან. 5. მე ეს ვიხილე და ყოველსა შინა სიბრძნემ ღმრთისა გამაკვირვა. თუკი უგუნური ქმნილებანი თავის გადარჩენისათვის ასეთ საზრიანობას და სიფრთხილეს იჩენენ და თუ თევზმა იცის, რა აირჩიოს და რას გაექცეს, რაღა ვთქვათ გონებით პატივდებულთა, სჯულით განსწავლულთა, აღთქმათა მიერ განმხნევებულთა, სულიწმიდით განბრძნობილთა შესახებ, რომელნიც თავიანთ საქმეებს თევზებზე უფრო უგუნურად განაგებენ? მათ იციან, რომ მომავლისათვის უნდა იღვაწონ, ჩვენ კი მომავლის იმედწართმეულნი ცხოვრებას ჩვენსას პირუტყვული ტკბობანით წარვიწყმედთ. თევზი ამდენ ზღვას იცვლის, რათა თავისთვის სასარგებლო რაღაც იპოვოს. შენ რაღას იტყვი, ვინც ცხოვრებას უქმად ატარებ? უქმად ყოფნა ხომ ბოროტების დასაბამია! არცოდნას ნურავინ მოიმიზეზებს, რადგან ჩვენ ბუნებითი გონება გვაქვს, რომელიც კეთილის შეთვისებასა და მავნებლისაგან უცხოყოფას გვასწავლის. ისევ მოვიხმობ მაგალითებს ზღვის ცხოველთაგან, რადგანაც გამოსაკვლევად თვალწინ გვიდგანან. ვინმე სანაპიროზე მცხოვრებისაგან მოვისმინე, რომ ზღვის ზღარბი, სრულიად პატარა და არად ჩასაგდები ცხოველი, მენავეებს ხშირად ასწავლის, როდის იქნება ზღვა მშვიდი და როდის აღელდება. იცის რა წინასწარ, რომ ზღვას ქარები ააღელვებენ, მოზრდილი ქვის ქვეშ შეძვრება და მისით, ვითარცა ღუზით დამტკიცებული, უძლებს ქარიშხალს, რადგანაც ტალღებს ქვის სიმძიმის გამო, მისი წაღება ადვილად აღარ შეუძლიათ. როგორც კი ამ ნიშანს იხილავენ, მენავეებმა იციან, რომ მძლავრი ქარების ამოვარდნას უნდა ელოდონ. ზღარბისათვის ეს არც ვარსკვლავთმრიცხველებსა და არც ქალდეველებს, რომელნიც ჰაერის ამოძრავებას ვარსკვლავების ამოსვლით გამოიცნობენ, არ უსწავლებიათ, არამედ ზღვისა და ქართა უფალმა ნიშანი თავისი დიდი სიბრძნისა ამ პატარა ცხოველშიც ცხადყო. არაფერია ისეთი, რომლისთვისაც უფალი არ იღვწოდესე და არ ზრუნავდეს. თვალი იგი დაუძინებელი ყოველივეს ხედავს და ხსნას ყოველს ანიჭებს. უკეთუ ღმერთმა ზღარბიც კი არ დატოვა მიუხედავი, შენ აღარ მოგხედავს? ქმართა გიყუარდეთ ცოლნი თჳსნი (ეფეს. 5.25). რაჟამს ქორწინებით შეიყრებით, ერთმანეთისათვის უცხონიც რომ იყოთ, ბორკილები ბუნებისა და კურთხევის უღელი დაშორებულებს მაინც შეგაერთებთ. იქედნე, რომელიც ქვეწარმავალთაგან ყველაზე საშიშია, ზღვის გველთევზას ქორწინებით უკავშირდება, სტვენით მიანიშნებს თავის იქ ყოფნაზე და საქორწინო ხვევნისათვის სიღრმეებიდან მოუხმობს. ისიც ემორჩილება და გესლიან იქედნეს უერთდება. ამით რისი თქმა მინდა? იმისი, რომ, თუ ქმარს ტლანქი და ველური ხასიათი აქვს, ცოლმა უნდა დაითმინოს და ერთობა არცერთი მიზეზით არ უნდა დაარღვიოს. შფოთისთავია? მაგრამ ქმარია! ლოთია? მაგრამ ბუნებით ხართ შეერთებულნი! უხეშია და თავისებური? მაგრამ უკვე შენი ნაწილია და თანაც ნაწილთაგან უპატიოსნესი. 6. მისთვის შესაფერისი შეგონება ქმარმაც მოისმინოს. თუკი იქედნე გესლს წინასწარ წამოანთხევს ქორიწნების წინაშე მოკრძალებისა გამო, ნუთუ შენ სულის სისასტიკე და არაადამიანურობა შეერთების რიდით ვერ უნდა დათმო? მაგრამ იქედნეს მაგალითი შეიძლება ჩვენთვის სასარგებლო სხვა მხრივაც იყოს. რამდენადაც იქედნესა და გველთევზას შეერთება ბუნებაში რაღაც მრუშობაა მხოლოდ, ისწავლონ მათ, რომელთაც სხვათა ქორწინების წახდენა სურთ, რომელ ქვეწარმავალს ემსგავსებიან. მე კი მხოლოდ ერთი მიზანი მაქვს – ყოველივე ეკლესიის სწავლებისათვის გამოვიყენო. დაე, დასცხრეს ვნებანი თავშეუკავებელთა, - ხმელეთისა და ზღვის ცხოველთა მაგალითებით ალაგმული. ხორციელი უძლურება და საღამოს ჟამი მაიძულებენ სიტყვა აქ შევაჩერო, თუმცა შემეძლო მოსმემის მოყვარულთათვის ზღვის ნაშობთა და თავად ზღვის შესახებ კიდევ ბევრი რამ, გაკვირვების ღირსი, დამემატებინა: ვით იყინება წყალი მარილად, როგორ ხდება, რომ ფრიად ძვირფასი ქვა მარჯანი ზღვაში ბალახია და ქვად მაშინღა მყარდება, როცა ჰაერზე მოხვდება, საიდან უდებს ბუნება ისეთ უუბრალოეს ცხოველს, როგორიც ხამანწკაა, ბუდეში დიდად პატიოსან ქვას, მარგალიტს და ისიც, ასე სასურველი სამეფო განძისათვის, ხამანწკების ნიჟარებში ჩამალული, ზღვის სანაპიროზე ფრიალოსა და უხეშ ლოდებთანაა მიმოფანტული; საიდან ზრდიან ზღვის პინანი ოროვან მატყლს, რომლის მსგავსი ფერის მიღებაც დღემდე ვერცერთმა მღებავმა ვერ შეძლო, როგორ ახარებენ ლოკოკინები მეფეებს პორფირით, რომლის ფერიც სიხასხასით მინდვრის ყვავილებს აღემატება? გამოიღედ წყალთა და რაღა აღარ შეიქმნა იმათგან, რაც აუცილებელი იყო. რამდენი ძვირფასი რამ გვებოძა ცხოვრებისათვის! ერთნი შეიქმნენ სამსახურისათვის კაცთა, მეორენი – რათა მათ ქმნილებათა საოცრებისათვის ეჭვრიტათ, სხვანი კიდევ საშიშნი – ჩვენი უდარდელობის გასაწვრთნელად. დაბადნა ღმერთმან ვეშაპნი დიდნი (შესაქ. 1.21). მათ დიდი მხოლოდ იმიტომ როდი ეწოდათ, რომ ზვიგენებსა და ზღვის წვრილ თევზებს აღემატებიან, არამედ იმიტომ, რომ სხეულის მოცულობით უდიდეს მთებს უტოლდებიან და რაჟამს წყლის ზედაპირზე ამოცურდებიან, ხშირად კუნძულებადაც კი გვეჩვენებიან. ასეთი ვეებერთელანი ზღვის ციცაბო ნაპირებთან თუ საერთოდ სანაპიროებთან კი არ ბინადრობენ, არამედ ე.წ. ატლანტიკის ზღვაში მკვიდრობენ. მსგავსი ცხოველები ჩვენს შესაძრწუნებლად და გასაოცებლად შეიქმნენ. რაჟამს მოისმენ, რომ პატარა თევზი, ეჰინე უდიდეს ხომალდს, რომელიც კეთილი ზურგქარისაგან სრულად გაშლილი იალქნებით მიცურავს, ადვილად აჩერებს და იგიც, თითქოს ფესვები სიღრმეში ჰქონდეს გადგმული, უძრავად რჩება, განა ამ პატარა თევზის სახითაც არ გექნება ისეთივე მტკიცება დამბადებლის ძლიერებისა? არა მხოლოდ თევზმახვილანი, ხერხიანები, ზღვის ძაღლები, ვეშაპები და ზვიგენები არიან საშიშნი, არამედ ნესტარიც ზღვის გვრიტისა და მისი გვამიც; არანაკლებ საშიშნი არიან ზღვის კურდღლები, რადგან სწრაფი და უცილობელი დაღუპვა მოაქვთ. დამბადებელს სურს მათი საშუალებით მღვიძარება გვასწავლოს და მათგან მიყენებულ ზიანს ღმრთის სასოებით თავს აღწევდე. ახლა კი სიღრმეთაგან აღმოვისწრაფოთ და ხმელეთს მივაშუროთ, რადგან შესაქმის საკვირველებანი ერთი მეორის მიყოლებით, ვითარცა ტალღები, ჩვენსკენ ზედიზედ მოისწრაფვიან და ჩვენს სიტყვას ძირავენ. გაკვირვებული დავრჩები, თუ ჩვენი გონება ხმელეთზე კიდევ უფრო დიდ საოცრებებს არ შეხვდება და იონას მსგავსად ისევ ზღვას მიაშურებს. მაგრამ მეჩვენება, რომ ჩემს სიტყვას, გატაცებულს ათასგვარი საკვირველებით, ზომიერება დაავიწყდა და იგივე დაემართა, რაც ზღვაში მავალებს, რომელთაც, რაკიღა მყარზე არ მოძრაობენ, არ იციან, რამდენი გაიარეს. ქმნილებათა შესახებ საუბრისას, როგორც ჩანს, ჩვენც იგივე დაგვემართა და ვეღარ ვიგრძენით, რომ საუბარი გაგვიგრძელდა. თუმცა ეს პატიოსანი კრებული მოსმენის მოყვარულია და სამეუფო საკვირველებათა თხრობაც მონათა სასმენელთათვის ტკბილია, მაინც სიტყვა აქ გავაჩეროთ და რაც დაგვრჩა, იმის გადმოსაცემად დღის დადგომას დაველოდოთ. ავდგეთ ყველანი და მადლობა შევწიროთ იმისათვის, რაც ითქვა და დარჩენილი სათქმელის გასრულება ვითხოვოთ. დაე, საზრდელის მიღების დროსაც, სუფრასთან საუბრისას, გქონდეთ თქვენ საუბრის თემად როგორც ის, რასაც სიტყვა დილით შეეხო, ასევე ისიც, რაც საღამოს გადმოსცა. მათზე მოფიქრალთ მოგისწრებთ რა ძილი, ძილშიც დღის სიხარულით განისვენეთ, რათა თქვენც შეგეძლოთ თქმა: მე მძინავს და გული ჩემი მღვიძარე არს (ქებ 5.2), რადგან დღისითაც და ღამითაც უნდა ვიწვრთნებოდეთ სჯულით უფლისა, რომლისა არს დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე. ამინ. ჰომილია VIII ფრინველებისა და წყლის ცხოველთა შესახებ 1. და თქუა ღმერთმან: გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი ცხოველი ნათესავობისაებრ ოთხფერჴთა და ქუეწარმავალთა და მჴეცთა ქუეყანისათა ნათესაობითი. და იქმნა ეგრეთ (შესაქ. 1.24). მოვიდა ბრძანება გზასა მავალი და დედამიწამაც საკუთარი სამკაული მიიღო; იქ: გამოიღედ წყალთა ქუეწარმავალი სამშჳნველი ცხოველი და აქ: გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი ცხოველი. ნუთუ დედამიწა სულიერია და მართალნი არიან ცრუ ბრძენნი მანიქეველნი, რომელნიც დედამიწაშიც სულს დებენ? როცა თქვა გამოიღედ, ეს იმას კი არ ნიშნავს, რომ რაც მასში იყო, ის გამოიღო, არამედ იმას, რომ ძალა გამოღებისა მას ბრძანების მიმცემმა მიანიჭა. ამდენად, როცა დედამიწამ მოისმინა:გამოიღედ მწუანვილი თივისა და ხე ნაყოფიერი, მასში დაფარული ბალახი კი არ აღმოაცენა, ან სადღაც სიღრმეში ჩამალული ფინიკი, მუხა თუ კვიპაროსი კი არ ამოზარდა ზედაპირზე, არამედ დაბადებულთა ბუნება ღმრთის სიტყვით შეიქმნა. ქუეყანამან გამოიღედ ანუ აღმოაცენოს არა ის, რაც აქვს, არამედ შეიძინოს ის, რაც არა აქვს – ძალა მოქმედებისა, რომელიც ღმრთისაგან ებოძა. ასეა ამ შემთხვევაშიც: გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი, - არა მასში არსებული, არამედ ის, რაც მას ღმრთის ამ ბრძანებით მიეცა. ამასთან, მათი სწავლება თვით მათსავე საწინააღმდეგოდ ტრიალდება, რადგან უკეთუ დედამიწამ სული გამოიღო, თავისი თავი სულის გარეშე დაუტოვებია. ასე რომ, მანიქეველთა მოძღვრება თავის სისაძაგლეს თვითონვე წარმოაჩენს. რისთვის ებრძანა წყალს გამოეღო ქუეწარმავალი სამშჳნველი ცხოველი და დედამიწას კი - სამშჳნველი ცხოველი?ვფიქრობთ, იმიტომ, რომ, როგორც ჩანს, მცურავთა ბუნება სრულყოფილ ცხოვრებასთან შედარებით ნაკლებადაა ნაზიარები, რასაც მათი წყლის სიღრმეში არსებობა განსაზღვრავს. მათ სასმენელნიც მძიმე აქვთ და მხედველობაც სუსტი, იმიტომ, რომ წყალში ხედავენ; ამასთან, მათ არც მეხსიერება აქვთ, არც წარმოსახვანი და არც უნარი თვისტომის შეცნობის. ამიტომ სიტყვა თითქოს გვიჩვენებს, რომ წყლის ცხოველებში სამშვინველის მოძრაობებს ხორციელი ცხოვრება განაგებს, ხოლო ხმელეთის ცხოველებში, რამდენადაც მათი ცხოვრება უფრო სრულია, მთელი ძალაუფლება სამშვინველს გადაეცა. მათ გრძნობები უფრო განვითარებული აქვთ, აღქმა აწმყოსი – გამახვილებული, ხოლო ოთხფეხთა უმეტეს ნაწილს წარსულიც კარგად ახსოვს. ამიტომ, როგორც ჩანს, წყლის ცხოველთა სხეულები მშვინვიერნი დაიბადა (რადგან ქვეწარმავალნი სამშვინველთა ცხოველთა წყლისაგან წარმოაჩინა), ხოლო ხმელეთის ცხოველებში სამშვინველს ებრძანა სხეულის განმგებლად შექმნილიყო, მაგრამ ყოველი მათგანი მისი ბუნებითი ხმით მრავალ სულიერ განცდას გამოხატავს; მაგალითად, სიხარულს, მწუხარებას, თვისტომის შეცნობას, წუხილს საკვების მოკლების გამო, მახლობელთან განშორებას, თუ სხვა ათასგვარ განცდას ისინი ხმით საცნაურყოფენ. წყლის ცხოველები კი არა მხოლოდ უტყვნი, არამედ მოუთვნიერებელნიც, განუწვრთნელნიც და ადამიანთა ცხოვრებასთან ყოველგვარი ურთიერთობისათვისაც გამოუსადეგარნი არიან. იცნა ჴარმან ბაგაჲ თჳსი და ვირმან მომგებელი (ეს. 1.31). თევზს არ შეუძლია იცოდეს, ვინც აძლევს საკვებს, ვირი კი ცნობს ხმას, რომელსაც შეჩვეულია, იცის გზაც, რომელზეც ბევრჯერ გაუვლია, ხოლო ზოგჯერ მეგზურობს კიდევაც კაცს, რომელსაც გზა შეეშლება. ამბობენ, რომ ხმელეთის ცხოველთა შორის მასზე უფრო მახვილი სმენა არავის აქვსო. ზღვის ცხოველთაგან რომელს შეუძლია მიბაძოს აქლემს გულღრძოობაში, მრისხანებასა და გულისწყრომის ხანგრძლივად გაყოლაში? ოდესღაც ვინმესგან ნაცემი აქლემი წყენას დიდი ხნის განმავლობაში ინახავს და მარჯვე დროს იპოვის თუ არა, ბოროტების წილ ბოროტად მიაგებს. ისმინეთ მრისხანენო, რომელნიც წყენის დამახსოვრებაზე ვითარცა სათნოებაზე ისე ზრუნავთ: ვის ჰგავხართ მაშინ, როცა ღვარძლს მახლობლის მიმართ ისე ინახავთ, როგორც ნაპერწკალს ფერფლით დაფარულს, ვიდრე არ იპოვით საბაბს და თქვენი გულისწყრომისაგან ცეცხლს არ აღაგზნებთ? 2. გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი ცხოველი. რისთვის გამოიღო დედამიწამ სამშვინველი ცხოველი? იმისათვის, რომ შენთვის პირუტყვის სამშვინველსა და ადამიანის სულს შორის განსხვავება ესწავლებინა. ცოტა ხნის შემდეგ შეიცნობ, როგორ შეიქმნა სული კაცისა, ახლა კი პირუტყვთა სამშვინველის შესახებ მოისმინე. რამდენადაც წმინდა წერილის მიხედვით სული ყოვლისა ჴორციელისაჲ სისხლი თჳსი არს (ლევ. 17.11), ხოლო რაჟამს სისხლი გაიყინება, ხორცად იქცევა, ხორცი კი გახრწნისას მიწას უერთდება, ამდენად სამართლიანი იქნება თქმა იმისა, რომ პირუტყვთა სამშვინველი მიწისაგანაა. გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი ცხოველი. იხილე თანმიმდევრობა გარდასახვისა – სამშვინველისა სისხლად, სისხლისა ხორცად, ხორცისა მიწად და შემდეგ კი იგივე საქმენი პირიქით დაასახელე: მიწიდან ხორცი, ხორციდან სისხლი, სისხლიდან სამშვინველი და მიხვდები, რომ პირუტყვთა სამშვინველი მიწაა. ნუ იფიქრებ, რომ იგი მათ სხეულებრივ შედგენილობაზე უწინარესია და ნურც იმას, რომ სხეულის დარღვევის შემდეგაც დარჩება. გაექეცი ამპარტავან ფილოსოფოსთა ლაყბობას, რომელთაც საკუთარი და ძაღლის სულების ერთგვარად წარმოდგენისა არ რცხვენიათ და თავიანთი თავის შესახებ ამბობენ, რომ ისინი ოდესღაც ქალებად, ბუჩქებად და ზღვის თევზებად დაიბადნენ. მე თუმცა იმის შესახებ, იყვნენ თუ არა ისინი ოდესღაც თევზები, ვერაფერს ვიტყვი, მაგრამ მზად ვარ მთელი ძალით დავამტკიცო, რომ როცა ამას წერდნენ, თევზებზე უფრო უგუნურნი იყვნენ. გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი ცხოველი. შეიძლება მრავალს გაუკვირდეს, სიტყვის უხვად მდინარების შემდეგ რისთვის დავდუმდი უცებ ხანგრძლივად? მაგრამ გულმოდგინე მსმენელებმა მიზეზი ამისა გამოიცნეს და ეს საიდან ჩანს? იქიდან, რომ გადახედეს რა ერთმანეთს და რაღაც ანიშნეს, ჩემი ყურადღება მიიპყრეს და გონება ჩემი იმათკენ წარმართეს, რომელნიც დამავიწყდნენ. მართლაც, ქმნილებათა მთელი სახეობა და ამასთან არცთუ უმნიშვნელო, გამოგვრჩა და სიტყვამ ისე, რომ დიდად შორს არ წასულა, იგი სრულიად გამოუკვლეველი დატოვა. გამოიღედ წყალთა ქუეწარმავლები სამშჳნველთა ცხოველთა და მფრინველნი მფრინვალენი ქუეყანასა ზედა სამყაროსაებრ ცისა (შესაქ. 1.20). გუშინ ჩვენ, რამდენადაც ამის საშუალება საღამოს ჟამმა მოგვცა, მცურავთა შესახებ ვისაუბრეთ, დღეს ხმელეთის ცხოველთა გამოკვლევაზე გადავედით, მაგრამ დაგვავიწყდა ფრინველები, რომელნიც შუაში არიან. ასე რომ, იმ გულმავიწყ მოგზაურთა მსგავსად, რომელთაც საჭირო რამ ნივთი დაავიწყდათ და თუმცა გზის დიდი ნაწილი უკვე გავლილი ჰქონდათ, ისევ იმავე გზით უკან მობრუნება მოუხდათ და უზრუნველობისათვის ზედმეტი ჯაფის გაწევით ღირსეულად დაისაჯნენ, როგორც ჩანს, ჩვენც აუცილებლად უკან უნდა მივბრუნდეთ, რადგან რაც გამოგვრჩა, არად ჩასაგდები როდია, იგი ცოცხალი ქმნილებების მესამე ნაწილია, რამდენადაც ცხოველთა სულ სამი – ხმელეთის, ჰაერისა და წყლის მოდგმა არსებობს. ნათქვამია: გამოიღედ წყალთა ქუეწარმავლები სამშჳნველთა ცხოველთა და მფრინველნი მფრინვალენი ქუეყანასა ზედა სამყაროსაებრ ცისა ნათესაობისაებრ. ფრინველნი რატომღა დაიბადნენ წყლისაგან? იმიტომ, რომ ფრინველთა და მცურავთა შორის თითქოს რაღაც ნათესაობა არსებობს. როგორც თევზები აპობენ წყალს და წინ ფარფლების მოძრაობით მიისწრაფვიან, ხოლო მიხვევ-მოხვევასა და პირდაპირ მიმართულებას კუდის მოქნევის შედეგად განაგებენ, ასევე ფრინველებშიც შეიძლება დანახვა იმისა, რომ ისინიც ჰაერში ფრთების საშუალებით მსგავსად მიცურავენ. ამგვარად, რამდენადაც ერთსაც და მეორესაც ერთი თვისება აქვთ – ცურვა, წყლისგან წარმოშობის გამო რამდენადმე მსგავსებაც მიენიჭათ, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ფრინველთაგან ფეხები ყველას აქვს, რადგანაც საკვებს მიწისაგან იღებენ და ფეხებისაგან გაწეულ სამსახურს უცილობლად საჭიროებენ. თუმცა მტაცებლებს ნადირობისათვის ბასრი ბრჭყალები მიეცათ, საკვების მოპოვებასა თუ ცხოვრებისეულ სხვა მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებაში საჭირო სამსახურს მაინც ფეხები უწევენ. ფრინველთაგან ცოტანი არიან ისეთნი, რომელთაც ფეხები იმდენად სუსტი აქვთ, რომ მისით არც სიარული და არც საზრდელის მოპოვება არ შეუძლიათ. მათ რიცხვს მიეკუთვნება მერცხლები, რომელნიც ფეხებს ვერც სიარულისა და ვერც რაიმეს მონადირებისთვის ვერ იყენებენ და ასევე ისინიც, რომელთაც ნამგალებს ვუწოდებთ და რომელნიც მხოლოდ იმით საზრდოობენ, რაც ჰაერშია. სხვათა შორის, მერცხლებს ფეხების ნაცვლად სამსახურს მიწასთან ახლოს ფრენა უწევს. 3. რაღა თქმა უნდა, არსებობს მრავალი განსხვავებული ჯიში ფრინველებისა, რომელთა შესახებაც თუ ვინმე იმგვარად მოგვითხრობს, როგორც ჩვენ ეს ნაწილობრივ თევზების გამოკვლევისას გავაკეთეთ, მიუხედავად ერთი საერთო სახელისა – ფრინველი, სიდიდის, აღნაგობისა და ფერის მიხედვით მრავალ სხვაობას აღმოაჩენს. შეუძლებელია აგრეთვე გადმოცემა იმ მრავალფეროვნებისა, რომელსაც მათ შორის ცხოვრების წესის, საქმიანობისა და ზნის სხვადასხვაობა ქმნის. ზოგიერთებმა მათთვის სახელის მიცემა უკვე სცადეს, რათა მანამდე უჩვეულო და უცხო სხეულების, როგორც რაღაც დამღების საშუალებით თითოეული გვარის საკუთარი თვისების შეცნობა შესაძლებელი გამხდარიყო; ზოგს ფრთაგაყოფილები შეარქვეს, როგორც მაგალითად, არწივებს, ზოგს ტყავფრთიანები, როგორც ღამურებს, ზოგს სიფრიფანა ფრთიანები, მაგალითად, ბზიკებს, ზოგსაც მაგარფრთიანები, მაგალითად, ხოჭოებსა და მათ, რომელნიც რაღაც ბუდეებსა და ნაჭუჭებში იბადებიან და ფრენისათვის საფარველის გაპობის შემდეგ თავისუფლდებიან. მაგრამ ჩვენთვის თვისებების მიხედვით ჯიშთა განსხვავებისათვის საკმარისი ნიშანია საერთო სარგებლობა და წმინდა წერილისეული განსაზღვრება წმიდა და უწმინდური ფრინველებისა. ამგვარად, სხვაა მოდგმა ხორცის მჭამელთა და სხვაგვარი, ცხოვრების ნირის შესაბამისი, აგებულებაც შეეფერებათ: მათ ბასრი ბრჭყალები, მოკაუჭებული ნისკარტი და სწრაფი ფრთები აქვთ, რათა მსხვერპლი ადვილად შეიპყრონ და დაგლეჯილი ნადავლი საზრდელად აქციონ. სხვაა აგებულება თესლისმჭამელთა და სხვა კიდევ იმათი, რომელნიც, რაც შეხვდებათ, იმით საზრდოობენ, ამათ შორისაც მრავალი სახესხვაობა განირჩევა: ზოგეირთები გუნდებად ცხოვრობენ, მაგრამ არა მტაცებელნი, რადგან მათ ერთმანეთთან არავითარი ურთიერთობა არ აქვთ, გარდა საქორწინო კავშირისა. ერთად ცხოვრება ბევრს უყვარს, როგორც მაგალითად, მტრედებსა და წეროებს, შოშიებსა და ჭკებს. სხვაობა ამათ შორისაც არსებობს: ზოგიერთებს უფროსობა არ ჰყავს და ამდენად თითქოს თვითრჯულნი არიან, ხოლო სხვები, მაგალითად, წეროები წინამძღოლს ემორჩილებიან. არსებობს სხვა სახის სხვაობაც: ერთნი მუდმივად ერთსა და იმავე ადგილას მკვიდრობენ, მეორენი კი, შორს წასვლას არიან ჩვეულენი და მოახლოვდება თუ არა ზამთარი, მათი დიდი ნაწილი გადასახლებისთვის ემზადება. ფრინველთაგან მრავალნი, რომელთაც ადამიანები ზრდიან, მოშინაურებულნი და მორჩილნი არიან, გარდა განსაკუთრებით სუსტებისა, რომელნიც გადაჭარბებული შიშისა და სიმხდალის გამო ხელის შეხებასა და შეწუხებას ვერ იტანენ. ზოგიერთი ფრინველი ადამიანებს ენდობა და ჩვენთან ცხოვრებას ეგუება, სხვანი მათში ცხოვრობენ და უდაბნოს მოყვარულნი არიან. ფრინველთა შორის დიდია აგრეთვე სხვაობა ხმების მიხედვითაც; მათ ერთ ნაწილს ხმა აქვს და მოლაყბეა, ხოლო მეორე – მდუმარე. ზოგი მაღალხმიანია და მშვენივრად გალობს, სხვები კი სრულიად არამუსიკალურნი არიან და არც გალობა იციან. ზოგი წამხედურაა და ბაძვის უნარი ან ბუნებისაგან აქვს მინიჭებული, ან კიდევ წვრთნის შედეგად შეძენილი, ზოგიც კიდევ ერთფეროვანსა და უცვლელ ხმას გამოსცემს. მამალი ამაყია, ფარშევანგი – სილამაზის მოყვარული, მტრედები და შინაური ფრინველები ავხორცნი არიან და მთელ დროს ხორციელ კავშირში ატარებენ. ცბიერი და მოშურნეა კაკაბი და მონადირეებს ვერაგობით შეეწევა. 4. როგორც ვთქვით, ფრინველები ერთმანეთისაგან საქმიანობითა და ცხოვრების წესითაც დიდად განსხვავდებიან. უტყვთაგან ზოგიერთები, იმდენად, რამდენადაც მოქალაქეობის თვისება ისაა, რომ თითოეულის საქმე ერთი საერთო შედეგისკენ იყოს წარმართული, თითქოს მოქალაქეობენ კიდეც, როგორც ეს შეიძლება ფუტკრებში დავინახოთ. მათ ერთი სახლი აქვთ, ფრენაც საერთო და საქმეც ყველასთვის – ერთი. რაც ყველაზე საოცარია, ისინი ყოველ საქმეს მეფისა და უფროსის ბრძანებით იწყებენ. ვიდრე არ დაინახავენ, რომ მათი მეფე აფრინდა, ისინი თავს მინდვრისაკენ გაფრენის ნებას არ აძლევენ; მეფე კი მათთან არც სახალხო კრების მიერაა არჩეული (რადგან ხშირად უგუნურებამ ხალხის სათავეში ყველაზე უარესი დააყენა) და ხელისუფლება არც წილისყრით რგებია (რადგან უგუნური შემთხვევითობა ძალაუფლებას ხშირად ყველაზე უკანასკნელს არგუნებს ხოლმე) და არც მამისგან მიღებული მემკვიდრეობით დამჯდარა ტახტზე (რადგან ამგვარნი ფუფუნებისა და მლიქვნელობის წყალობით უმეცარნი და ყოველგვარ სათნოებაში განუწვრთნელნი არიან), არამედ გამოირჩევიან რა სიდიდით, შესახედაობითა და ხასიათის სიმშვიდით, პირველობა ყოველთა ზედა ბუნებით აქვთ მინიჭებული. ნესტარი მეფესაც აქვს, მაგრამ მას შურისძიებისათვის როდი იყენებს. ასეთია თითქოს დაუწერელი კანონები ბუნებისა, რომელთა მიხედვით, მათ, რომელნიც უმაღლეს ხელისუფლებას აღწევენ, სამაგიეროს მიგება არ უნდა იჩქარონ. ფუტკრები, რომლებიც არ მისდევენ მეფის მაგალითს, თავიანთ უგუნურებას მსწრაფლ შეინანებენ და ნესტრის ჩასობით იღუპებიან. დაე, ისმინონ ეს ქრისტიანებმა, რომელთაც ნაბრძანები აქვთ: ნუცა ვინ ბოროტსა ბოროტისა წილ მიაგებთ, არამედ სძლიერ კეთილითა მით ბოროტსა (რომ. 12; 17.21). მიბაძე ფუტკარს, რომელიც ფიჭებს ისე აშენებს, რომ არც არავის ზიანს არ აყენებს და არც უცხო ნაყოფს ანადგურებს. ცხადია, ცვილს იგი ყვავილებისაგან კრებს, ხოლო თაფლს – ყვავილებზე ცვარის სახით გაბნეულ ტენს, პირით ამოიზიდავს და ფიჭის უჯრედებში ჩაასხამს, რის გამოც თავდაპირველად თაფლი ნედლია, იგი მხოლოდ შემდეგ, დროთა განმავლობაში შესქელდება და თავის ჩვეულებრივ შედგენილობასა და სიტკბოს მიიღებს. ლამაზი და შესაფერისი ქება დაიმსახურა ფუტკარმა იგავებში, სადაც მას ბრძენი მუშაკი ეწოდა, რადგან გულმოდგინედ აგროვებს საზრდელს,რომლისა ნაშრომსა, ამბობს იგავი (6.8), მეფენი და გლახაკნი სიცოცხლედ მიიღებენ. და როგორ ბრძნულად და ოსტატურად აგებს იგი სათავსებს თაფლისთვის! გადაჭიმავს რა ცვილს თხელ ქერქად, ფუტკარი მისგან ხშირსა და ერთმანეთზე შედგმულ სათავსებს აგებს ისე, რომ ეს, თვით უმცირეს ნაწილთა შორის არსებული მჭიდრო კავშირი, ყველასათვის საყრდენი გახდეს. ყოველი უჯრედი მეორეს ეყრდნობა, რომელსაც იგი თხელი ტიხარით ერთდროულად კიდევაც გამოეყოფა და კიდევაც უერთდება. ეს უჯრედი ორ და სამ სართულად ერთმანეთზეა დაშენებული. ერთი სრული სათავსის გაკეთებას ფუტკარი უფრთხის, რათა იგი სითხემ თავისი სიმძიმით არ გახვრიტოს. შეიცანი, რომ გეომეტრიის აღმოჩენაც ბრძენი ფუტკრის საქმეთა რიცხვშია. ფიჭის ყველა უჯრედი ექვსკუთხა და ტოლფერდაა და უშუალოდ ერთმანეთზე კი არ დგას, რათა საფუძვლის ქვეშ სიცარიელე არ ჰქონდეს და არ ჩაუტყდეს, არამედ ქვემოთა ექვსკუთხედების კუთხეები ზემოთა ექვსკუთხედების საფუძველსა და საყრდენს წარმოადგენს, რათა სიმძიმეც უსაფრთხოდ იტვირთონ და სითხეც თითოეულ უჯრედში, ცალ-ცალკე ფრთხილად იქნას შენახული. 5. როგორ აღგიწერო ფრინველთა ცხოვრების ყველა თავისებურება? მაგალითად, როგორ ენაცვლებიან წეროები ერთმანეთს ღამის სადარაჯოზე? რაჟამს ერთნი იძინებენ, მეორენი გარს უვლიან და მათი ძილის სიმშვიდეს იცავენ. როცა დრო გაუვა, სადარაჯოზე მდგომი დაიყივლებს და ძილად მიდრკება; მას სხვა შეენაცვლება და სათანადოდ მიუზღავს სამაგიეროს იმ სიმშვიდისათვის, რომელიც მისი წყალობით ჰქონდა. ასეთ წესრიგს მათი გადაფრენის დროსაც ნახავ. წინამძღოლი, რომელიც ხან ერთია და ხან მეორე, განსაზღვრული დროის მანძილზე მიფრინავს თავში, რის შემდეგაც ბოლოში გადაინაცვლებს და წინამძღოლობასაც მომდევნოს გადასცემს. ხოლო ყარყატთა მოდგმის საქმენი მეტყველის გონიერებისგან დიდად როდია დაშორებული. ჩვენს მხარეში ისინი ყველანი ერთად მოფრინავენ და ასევე ყველანი, თითქოს ერთი ნიშანი მიეცათო, ერთდროულად მიდიან. მათ გარს ერტყმიან და მიაცილებენ ჩვენი ყვავები, ჩემი ფიქრით, მტრულად განწყობილ ფრინველებთან შეხვედრის ჟამს შემწეობის აღმოსაჩენად. ამას ჯერ ერთი გვიდასტურებს ის, რომ ამ დროისათვის არცერთი ყვავი არ ჩანს და მეორეც ის, რომ ისინი ჭრილობებით ბრუნდებიან და თავიანთი ღვაწლისა და გადატანილი ბრძოლის ცხად ნიშნებს ატარებენ. ვინ დაუდგინა მათ კანონები სტუმართმოყვარეობისა? ვინ დაემუქრა მათ საომარი მწყობრის მიტოვებისათვის ისე, რომ ამ გაცილების ჟამს არცერთი ყვავი შინ არ რჩება? დაე, ეს სტუმართმოძულე ადამიანებმა მოისმინონ, რომლებიც კარებს კეტავენ და მოსულებს არც ზამთარში და არც ღამით თავიანთ ჭერქვეშ არ იფარავენ. ყარყატთა მზრუნველობა მოხუცთა მიმართ კი საკმარისია, რომ ჩვენი ბავშვები, თუკი ისინი ამის შესმენას მოისურვებენ, მშობელთა მოყვარულებად იქცნენ, რადგანაც არ არსებობს ადამიანი, რომელიც გონიერებამ ისე მიატოვოს, რომ უტყვი ფრინველებისათვის სათნოებაში ჩამორჩენა სირცხვილად არ მიაჩნდეს. ყარყატები გარს ერტყმიან სიბერისაგან ბუმბულგაცვენილ მამას, საკუთარი ფრთებით ათბობენ, საჭმელსაც უხვად უზიდავენ და უჭირავთ რა ორივე მხრიდან თავიანთი ფრთებით, ფრენის დროსაც დიდად ეწევიან. მათი ეს თვისებები ყველასათვის იმდენად ცნობილია, რომ ზოგიერთი ნაცვლად იმისა, თქვას – მადლი მიაგეო, ამბობს – ყარყატისებურად მიაგეო. ნურავინ დაიჩივლებს სიღატაკეზე და თუნდაც შინ აღარაფერი ჰქონდეს, ნურც ცხოვრების სასოს წარიკვეთს, როცა მერცხლის მოხერხებულობას ნახავს. რაჟამს მერცხალი ბუდეს იშენებს, ჩალა პირით მოაქვს, მაგრამ თიხის მოტანა ფეხებით არ შეუძლია, ამიტომ ჯერ ფრთათა წვერებს დაინამავს და მერე უწვრილეს მტვერს მიიკრობს. ამ ხერხით ეზირება იგი საჭირო თიხას, ჩალას ერთმანეთთან თიხით, ვითარცა წებოთი, თანდათანობით შეაწებებს და მასში თავის შთამომავლობას ზრდის. თუ ვინმე მის ბარტყებს თვალებს დათხრის, მერცხალი, რომელსაც ბუნებისაგან რამდენადმე მკურნალობის ხელოვნებაც აქვს მიმადლებული, მათ თვალებს სიჯანსაღესა და მხედველობას უბრუნებს. აქედან ისწავლე, რომ სიღარიბის გამო არც ბოროტი საქმეებისაკენ უნდა მიდრკე და არც უმძიმეს ტანჯვასა შინა წარიკვეთო სასო; ხელები კი არ უნდა ჩამოუშვა და უმოქმედოდ კი არ უნდა გაჩერდე, არამედ ღმერთს უნდა მიაშურო, რომელიც, თუკი მერცხალს ამდენი მიანიჭა, მით უმეტეს, ბევრს მისცემს სხვას, ვინც მას მთელი გუილთ შეევედრება. ჭარლი (ალკუნი) ზღვის ფრინველია, რომელსაც ჩვევად აქვს ზედ ზღვის პირას დაიბუდოს, იგი კვერცხებს ქვიშაზე დებს და მათზე შუა ზამთარში ზის, როცა ხშირი და მძვინვარე ქარებისაგან აღელვებული ზღვა ხმელეთს ეხეთქება. იმ შვიდი დღის განმავლობაში, როცა ალკუნი კვერცხებზე ზის ბარტყების გამოსაჩეკად, ყველა ქარი წყნარდება და ზღვაც მშვიდდება. რამდენადაც ახალგამოჩეკილებს საჭმელიც სჭირდებათ, მრავალმოწყალე ღმერთი ამ პატარა ფრინველს მეორე შვიდ დღესაც აძლევს ბარტყების გამოსაზრდელად. ეს ყველა მეზღვაურმა იცის და ამ დღეებს ალკუნის (ჭარლის) დღეებს ეძახის. ყოველივე ეს ღმრთის მზრუნველობით (განგებით) პირუტყვებში შენს განსასწავლად დადგინდა, რათა შენ მისგან, რაც ხსნისთვისაა საჭირო, ის ითხოვო. უკეთუ ღმერთმა ასე პატარა ფრინველისათვის დიდი და საშიში ზღვა დააყენა და შუა ზამთარში სიმშივდე უბრძანა, რა სასწაული არ მოხდება შენთვის, რომელიც ხატად ღმრთისად ხარ შექმნილი? 6. გვრიტზე ამბობენ, რომ როცა მეუღლეს განშორდება, სხვასთან შეერთებას ვერ ეგუება, უქორწინებლად რჩება და პირველი ქმრის ხსოვნის გამო ახალ კავშირზე უარს ამბობს. მოისმინოს ქალებმა, რომ ქვრივობის პატიოსნება უტყვთა შორისაც უფრო პატივდებულია, ვიდრე სააუგო მრავალგზის ქორწინება. შვილების გამოზრდისას ყველაზე უსამართლოდ არწივი იქცევა. გამოჩეკს რა ორ მართვეს, ერთ მათგანს ფრთების დარტყმით მიწაზე ჩამოაგდებს, ხოლო მეორეს იწყნარებს და ითვისებს. თავის ნაშობს ასე იგი იმიტომ ექცევა, საკვების მოპოვება ეძნელება. სამაგიეროდ, როგორც ამბობენ, გადაგდებულს სიკვდილისათვის ზღვის არწივი ვერ იმეტებს, თავის შვილებთან მიჰყავს და მათთან ერთად ზრდის. მსგავსად იქცევიან ის მშობლებიც, რომელნიც სიღარიბის საბაბით ან შვილებს იშორებენ, ან კიდევ მემკვდირეობას თანაბრად არ უნაწილებენ. სამართლიანობა ხომ ის იქნებოდა, რომ რამდენადაც ყოველ მათგანს არსებობა თანაბრად მისცეს, საცხოვრებელიც მათთვის ასევე თანაბრად და მიუკერძოებლად გაეყოთ. სისასტიკით ნუ დაემსგავსებით მოკაუჭებულბრჭყალებიან ფრინველებს, რომელნიც დაინახავენ თუ არა, რომ მათი შვილები უკვე ფრენას ბედავენ, ფრთებს ურტყამენ, კორტნიან, ბუდიდან აგდებენ და ამიერიდან ამთთვის აღარ ზრუნავენ. შვილთა სიყვარულისათვის საქებია ყვავი, რადგან იგი მაშინაც დასდევს მათ, როცა უკვე ფრენას იწყებენ, აჭმევს და ფრიად დიდი ხსნის განმავლობაში ასაზრდოებს. ფრინველთა მრავალ ჯიშს ორსულობისათვის არ სჭირდება მამრთან შეერთება, სხვებში კი, გაუნაყოფიერებელი კვერცხები უნაყოფოა. ძერებზეც ამბობენ, რომ ისინი უმეტესწილად შეუწყვილებლად შობენ; ამასთან დღეგრძელნიც არიან, რადგან მათი სიცოცხლე ხშირად ას წლამდეც გრძელდება. რაჟამს იხილავ ვინმეს, ვინც ჩვენს საიდუმლოს დასცინის და ამბობს – შეუძლებელია და არაბუნრბრივი ქალწულისაგან შობა ისე, რომ ქალწულობაც უხრწნელად შეინარჩუნოსო, ფრინველთა ისტორიიდან ეს გქონდეს ნიშნად, რათა მოიაზრო: ვინც ჯერ-იჩინა ქადაგებითა მით სისულელისაჲთა ცხორებაჲ მორწმუნეთაჲ მათ (I კორ. 1.21), წინასწარ დაასწრო და ბუნებაში მრავალი საკვირველება დათესა, რათა შემდეგში ასწაულები დაგვეჯერებინა. 7. გამოიღედ წყალთა ქუეწარმავლები სამშჳნველთა ცხოველთა და მფრინველნი მფრინვალენი ქუეყანასა ზედა სამყაროსაებრ ცისა. ფრინველებს ფრენა დეადმიწაზე ებრძანათ, რადგან საკვებს ყველა მიწისაგან იღებს, მაგრამ ასევე ზეცაშიც – სამყაროსაებრ ცისასა, რამდენადაც, როგორც ადრეც აღვნიშნეთ, ცა (οὐρανός), წარმომადგარი სიტყვიდან ὅρασθαι (რაც იხილვება), აქ ჰაერს ეწოდება; ამასთან, ამ ჰაერს, რომელიც ჩვენს ზემოთაა, მყარიც (სამყაროსაებრ) ეწოდა, რადგანაც იგი ეთერის სხეულთან შედარებით რამდენადმე ხშირი და უფრო სქელია დედამიწიდან ასული ორთქლის გამო. გაქვს შენ ზეცა შემკული, დედამიწა გამშვენებული, ზღვა – მდიდარი თავისი ნაშობებით და ჰაერი – სავსე ფრინველებით, რომელნიც მასში დაფრინავენ! ყოველი, რამაც, ღმრთის ბრძანებით, არარასაგან არსებობა შეიძინა და ისინიც, რომელთაც ახლა სიტყვა მრავალსიტყვაობისათვის თავის არიდებისა და იმის გამო, რომ არ სურდა ზომიერებას გადაჭარბებული გამოჩენილიყო, არ შეხებია, - ეს ყოველივე, შრომისმოყვარევ, გონებით მოიაზრე და შეიმეცნებ რა ყოველივეთი ღმრთის სიბრძნეს, მუდამ გაკვირვებული დარჩი და ყოველი ქმნილებით შემოქმედი განადიდე. გყავს შენ ფრინველთა ჯიშები საზრდელის მომპოვნებელნი როგორც ღამის სიბნელეში, ასევე დღის სინათლეზეც, რომელნიც დღისით დაფრინავენ. ღამღამობით ჭოტები, ბუები და ღამურები საზრდოობენ. ზოგჯერ, როცა ძილი გაგიტყდება, საკმარისია შენი ყურადღება მათზე შეაჩერო და მათი თვისებები გამოიძიო, რომ ღმრთის დიდებისმეტყველების სურვილი აღგეძრას. როგორ მღვიძარებს ბულბული, როცა კვერცხებზე ზის და მთელი ღამის განმავლობაში დაუცხრომლად გალობს; როგორ არის ღამურა ერთდროულად ოთხფეხაცა და ფრთოსანიც, როგორ აქვს ფრინველთაგან მხოლოდ მას კბილები, შვილებს, ვითარცა ოთხფეხნი, ცოცხლად შობს, ხოლო ჰაერში არა ფრთებით, არამედ რაღაც ტყავის აპკებით მიცურავს; და ბუნებით როგორი სიყვარუყლი მოდგამთ ამ ქმნილებებს ერთმანეთისა! ღამურები ერთმანეთს მიყოლებით დაეკიდებიან მსგავსად ჯაჭვისა, რისი მიღწევაც ჩვენთვის, ადამიანებისთვისაც კი ძნელია, რადგან განყოფილი და კერძო მრავალი ჩვენგანისათვის ზოგადსა და საერთოზე უფრო პატივდებულია. როგორ ჰგვანან თვალებით ბუს ისინი, რომელთაც ამაო ფილოსოფოსობისათვის მოიცალეს. ბუს, რომელიც ღამით ხედავს, რაჟამს მზე გამობრწყინდება, თვალთ უბნელდება. მსგავსად ამისა, მათი გონებაც, ფრიად მახვილი ამაო საგნების ჭვრეტისას, ჭეშმარიტი ნათლის შეცნობისათვის ბნელდება. დღისით კიდევ უფრო ადვილია შენთვის შემოქმედის საკვირველებათა შეკრება ყოველი მხრიდან: როგორ გაღვიძებს საქმისათვის ფრინველი, რომელიც შენთან ცხოვრობს, მაღალი ხმით დაიყივლებს და მზის ამოსვლას შორიდან გაუწყებს, მოგზაურებს სისხამ დილით აყენებს ფეხზე, ხოლო მიწათმოქმედი სამკალად გაჰყავს. როგორი მღვიძარეა ბატის ჯიში და როგორი მახვილი ალღო აქვს იმის მიმართ, რაც დაფარულია; ოდესღაც მათ სამეფო ქალაქი იხსნეს, რადგან ნიშანი მისცეს მტრებზე, რომელნიც საიდუმლო მიწისქვეშა ხვრელიდან რომის სიმაგრის ასაღებად უკვე მზად იყვნენ. ფრინველთა რომელ ჯიშში არ გვაჩვენებს ბუნება რაღაც მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელ საკვირველ თვისებას? წინასწარ ვინ აუწყებს ძერებს იმ ადამიანთა სიკვდილს, რომელნიც ერთმანეთის წინააღმდეგ ბრძოლისათვის ემზადებიან? შეგიძლია იხილო ძერების გუნდი, ლაშქრებს რომ მისდევს და საჭურველის მზადებისაგან ასკვნის შედეგს, რომელიც ამას მოჰყვება. ეს უკვე კაცობრივ განსჯათაგან შორს როდი დგას. როგორ აღგიწერო შენ თავზარდამცემი ლაშქრობები კალიებისა? თითქოს ერთი ნიშანი მიეცათო, ყველა ერთბაშად აღდგება და გაშლილ ადგილს დაბანაკდება, თუმცა ნაყოფს მანამდე არ ეხება, ვიდრე საღმრთო ბრძანება არ მიეცემა. როგორ მოსდევს მათ სელევკიდები (მგალობელი შაშვები) – მკურნალნი მათგან მიყენებული წყლულებისა, რადგანაც აქვთ ძალა განუზომლად ჭამისა და გაუმაძღარი ბუნება, რომელიც კაცთმოყვარე ღმერთმა მათ კაცთათვის სარგებლობის მოსატანად მისცა? როგორ მღერის ჭრიჭინა? როგორ მღერიან ისინი შუადღისას ჩვეულებრივზე ხმამაღლა, შეისუნთქებენ რა ჰაერს გაფართოებით მკერდისა, რომელიც მას აღმოუტევებს? მაგრამ, ვფიქრობ, ჩემი სიტყყვა, რომელიც ფრინველა საკვირველებებს ასახავს, უფრო ჩამორჩა, ვიდრე მაშინ ჩამოვრჩებოდი, რომ მეცადა და მათ სისწრაფეს ფეხით ავდევნებოდი. რაჟამს ფრინველთა შორის დაყოფილებად წოდებულებს – ფუტკრებსა და ბზიკებს (ასე უწოდეს მათ იმის გამო, რომ ყოველი მხრიდან რაღაცნაირად დაყოფილებად ჩანან), იხილავ, გულისხმაყავ, რომ მათ არც სუნთქვა იციან და არც ფილტვი აქვთ, არამედ ჰაერით მთელი სხეულით იკვებებიან. ამიტომაც, თუ ზეთით დასველდნენ, სხეულთა ნასვრეტების გადაკეტვის გამო იხოცებიან, მაგრამ თუკი მაშინვე ძმარს ვაპკურებთ, რომელიც ნასვრეტებს გახსნის, კვლავ ცოცხლდებიან. ჩვენს ღმერთს არაფერი შეუქმნია იმაზე მეტი, რაც საჭიროა და არც იმაზე ნაკლები, რაც აუცილებელია. თუკი ისევ წყლის მოყვარე არსებებს განვიხილავთ, სხეულის სხვაგვარ აგებულებას აღმოვაჩენთ. მათ არც განყოფილი ტერფები აქვთ, ვითარცა ყვავებს და არც მოკაუჭებულბრჭყალებიანი, როგორც ხორცის მჭამელებს, არამედ ბრტყელი, მსგავსი აპკისა, რათა წყალში ადვილად იცურონ და ეს აპკებიანი ტერფები მის გასაპობად, თითქოს ნიჩბებიაო, ისე მოიხმარონ. თუკი გედს დაუკვირდები, როცა იგი კისერს წაიგრძელებს და სიღრმეში ჩაყოფს, რათა იქედან თავისთვის საზრდელი ამოიღოს, მაშინაც ჩასწვდები დამბადებლის სიბრძნეს, ვინც გედს ყელი ფეხებზე გრძელი მისცა, რათა იგი ვითარცა ანკეზი, ჩაეშვა და სიღრმეში დაფარული საკვები ამოეტაცა. 8. თუ წმიდა წერილის სიტყვებს უბრალოდ წავიკითხავთ, ისინი მხოლოდ რამდენიმე მოკლე მარცვალს წარმოადგენს:გამოიღედ წყალთა მფრინველნი მფრინვალენი ქუეყანასა ზედა სამყაროსაებრ ცისა. მაგრამ რაჟამს ამ სიტყვების აზრს გამოვიკვლევთ, მაშინვე წარმოჩნდება დამბადებლის სიბრძნის დიდი საოცრება, - რამდენი სახეობა გაითვალისწინა მან ფრინველებისა, როგორ გაყო ერთმანეთისაგან ერთი მოდგმისანი, როგორ მისცა თითოეულს საკუთარი თვისება! ეს დღე არ მეყოფა იმისათვის, რომ თქვენ ჰაერსა შინა მყოფთა საოცრებებზე მოგითხროთ. ამასთან ხმელეთიც გვეძახის მისი მხეცების, ქვეწარმავალთა და მძოვართა წარმოსაჩენად, რომელნიც უკვე განმზადებული ჰყავს, რათა მათაც მცენარეთა, ყველა ჯიშის მცურავთა და ფრინველთა თანაბარი პატივი მიეგოთ. გამოიღედ ქუეყანამან სამშჳნველი ცხოველი ნათესაობისაებრ ოთხფერჴთა და ქუეწარმავალთა და მჴეცთა ქუეყანისათა ნათესაობითი. რას იტყვით, თქვენ, რომელთაც არ გჯერათ პავლეს სიტყვებისა აღდგომისას განახლების შესახებ, როცა ნახავთ, რომ ჰაერის ცხოველთაგან თავის სახეს მრავალი იცვლის? მაგალითად, ინდოეთის რქოსანი მატლის შესახებ მოგვითხრობენ, რომ იგი ჯერ აბრეშუმის ჭიად (მუხლუხოდ) იქცევა, შემდეგ ჭუპრად, მაგრამ საბოლოოდ არც ამ სახით რჩება, არამედ რბილი და ფართო ფურცლების გამობმის შედეგად ფრთოსანი ხდება. ამგვარად, რაჟამს დასხდებით, დედანი, აბრეშუმის პარკიდან ამოსახვევად ნართისა, რომელიც თქვენ რბილი სამოსის დასამზადებულად ყაჭის ჭიამ გამოგიგზავნათ, გაიხსენეთ მისი გარდასახვანი, ნათლად წარმოიდგინეთ გონებით აღდგომა და ირწმუნეთ განახლება, რომელსაც პავლე მოციქული ყველას აღგვითქვამს. მაგრამ ვგრძნობ, სიტყვამ ზომიერების ზღვარს გადააბიჯა. რაჟამს გადავხედე სიმრავლეს თქმულისა, ვფიქრობ, რომ მართლაც გადავაჭარბე, მაგრამ როცა კვლავ ქმნილებათა შორის გამოვლენილი სიბრძნის მრავალფეროვნებას წარმოვიდგენ, ასე მგონია, საუბარი არც კი დამიწყია. ამასთან, არც თქვენი ჩემთან დაყოვნება იქნება უსარგებლო. სხვა საღამომდე რა უნდა აკეთოთ? არ გაჩქარებენ თქვენ თანამესუფრენი, არც ნადიმები გელოდებათ, სამაგიეროდ, თუ მოისურვებთ, ხორციელი მარხვა სულიერი სიხარულისთვის გამოგადგებათ; რაკიღა ხორცისათვის სამსახური ხშირად გაგიწევია, ახლა სამსახური სულს გაუწიე. იშუებდ უფლისა მიმართ და მან მოგცეს შენ თხოვაჲ გულისა შენისაჲ (ფს. 36.4). უკეთუ სიმდიდრის მოყვარული ხარ, გექნება სიმდიდრე, ოღონდ სულიერი: განკითხვანი უფლისანი ჭეშმარიტებით არიან და განმართლებულ მის თანა. გულისსათქმელ არიან უფროს ოქროსა და ანთრაკთა პატიოსანთა ფრიად (ფს. 18.10-11). უკეთუ შვებანი და ტკბობანი გიზიდავს, გაქვს მისთვის, ვინც სულიერი გრძნობებით მრთელია, სიტყვები ღმრთისა უტკბილეს უფროჲს თაფლისა და გოლეულისა (ფს. 18.11). თუ გაგიშვებთ და ამ კრებულს დავშლი, ზოგი კამათლების სათამაშოდ წავა, სადაც ფიცი, ფიცხი კამათი და ანგარებისმოყვარეობის სალმობანია. იქ დგას ეშმაკი, რომელიც წერტილებიანი ძვლებით სიცოფეს აღაგზნებს და ერთი და იგივე ფული ხან ამ მხარეს და ხან იმ მხარეს გადააქვს; ახლა რომ ერთს გამარჯვებით აღზევებს, მეორეს მწუხარებაში აგდებს, მერე ამ მეორეს წარმოაჩენს ამაყად და პირველს შეარცხვენს. რა სარგებლობას მოგვიტანს ხორციელი მარხვა, თუკი სული ათასგვარი ბოროტებითაა სავსე? ხოლო სხვა, თუმცა კამათლებით არ ითამაშებს, მაგრამ დროს უქმად დაკარგავს, რას აღარ იტყვის ამაოთაგან და რომელ აბდაუბდას აღას მოისმენს. მოცალეობა, ღმრთის შიშის გარეშე, მათთვის, ვინც არ იცის გამოყენება დროისა, უკეთურების მასწავლებელია. ასე რომ, შეიძლება ჩემს მიერ თქმულში სასარგებლო რამეც იპოვოთ, ხოლო თუ ვერა, ის სარგებლობა მაინც იქნება, რომ გაატარებთ რა აქ დროს, ცოდვას მაინც აღარ ჩაიდენთ. ამიტომ, რამდენადაც მეტ ხანს გაგაჩერებთ, იმდენად დიდი ხნით დაგაშორებთ ცოდვის ჩადენას. რაც ითქვა, გონმსჯელისათვის საკმარისია, თუკი იგი ყურადღებას არა ქმნილებათა სიმდიდრისაკენ, არამედ ჩვენი უძლურებისა და იმისაკენ წარმართავს, რომ შეკრებილებს სიხარულისათვის ესეც ეყოფათ. დედამიწამ თავისი მცენარეებით გიმასპინძლათ, ზღვამ – თევზებით, ჰაერმა – ფრინველებით, ხმელეთიც მზადაა, მათ მსგავსად გვიმასპინძლოს. დილის ტაბლას საზღვარი აქ დავუდოთ, რათა გარდამეტებული სიმაძღრით მწუხრის საზრდელით დატკბობისათვის მადა არ დავკარგოთ. დაე, ვინც ყოველივე თავისი ქმნილებებით აღავსო და ჩვენ ისინი თავისი ცხადი სასწაულების გასახსნელად დაგვიტოვა, ყოველი თქვცენგანის გულიც აღავსოს სულიერი სიხარულით ჩვენი უფალი იესო ქრისტეს მიერ, რომლისა არს დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე, ამინ. ჰომილია IX ხმელეთის ცხოველთა შესახებ 1. როგორი მოგეჩვენათ თქვენ სიტყვიერი ტაბლა დილისა? მე კი აზრად მომივიდა, ჩემი თავი ვინმე ღარიბი, მაგრამ გულთბილი მასპინძლისთვის შემედარებინა, რომელსაც გულუხვი მასპინძლის სახელის მოხვეჭა სურს, მაგრამ რადგან ძვირფასი საჭმელ-სასმელი არა აქვს, სტუმრებს თავს აბეზრებს ღარიბული კერძებით, რომელიც სუფრაზე უხვად მიაქვს. ასე რომ, მისი პატივმოყვარეობა მისივე სასაყვედუროდ უგემოვნობაში გადადის ხოლმე. ასეთი იყო ჩვენი სიტყვაც, თუკი თქვენ მასზე სხვა რამეს არ იტყვით; მაგრამ როგორიც არ უნდა ყოფილიყო, აბუჩად მაინც არ უნდა აიგდოთ, რადგან არც ელისეს დასდეს ბრალი მისმა თანამედროვეებმა, როგორც მასპინძელს, თუმცა იგი მეგობრებს მხალითა ველურითაგაუმასპინძლდა (შეად. IV მეფ. 4,39). მეც ვიცი წესები სახისმეტყველებისა, თუმცა არა ჩემს მიერ აღმოჩენილი, არამედ სხვათა თხზულებებში ნაპოვნი. ამ წესების მიხედვით ზოგიერთები იმას, რაც დაწერილია, საყოველთაო მნიშვნელობით კი არ იგებენ, მაგალითად წყალს წყალს კი არ უწოდებენ, არამედ რაღაც სხვა ნივთიერებას და მცენარესაც და თევზსაც ისეთ განმარტებას აძლევენ, როგორიც სურთ; ქვეწარმავალთა და ცხოველთა წარმოშობასაც საკუთარი ვარაუდების შესაბამისად ხსნიან, ვითარცა სიზმართამხსნელები, რომელნიც ძილში ნანახ ზმანებებს თავიანთი ზრახვებისდამიხედვით განმარტავენ. მე კი, რომ მოვისმინე, ეს ბალახიაო, ბალახად მოვიაზრე, ასევე მცენარეს, თევზს, მხეცსა თუ საქონელს როგორც ითქვა, ისე ვიღებ, რადგან არა მრცხუენის მე სახარებაჲ (რომ. 1,16). თუმცა სამყაროს აღმწერებმა ბევრი რამ თქვეს დედამიწის ფორმაზე, ხან სფერო, ხანაც ცილინდრისებურიო, ხანაც წრეს ჰგავსო, ყოველმხრივ თანაბრად შემოხვეწილს, ხანაც კიდევ ლანგარს, შუაში ჩაღრმავებულსო (სამყაროს აღმწერებმა ყველა ამ ვარაუდს მიმართეს, თანაც ისე, რომ ყოველი მათგანი მეორის ვარაუდს ამხობდა), მაგრამ ვერ დავეთანხმები სამყაროს შესაქმეზე ჩვენი თხრობისათვის ნაკლები პატივის მიგებას, მხოლოდ იმ ერთადერთი მიზეზით, რომ ღმერთის მსახურ მოსეს მის ფორმებზე არ უმსჯელია და არც ის უთქვამს მისი შემოწერილობა 180 ათასი სტადიონიაო, არც ის გაუზომია, სანამდე გრძელდება მისი ჩრდილი ჰაერში, როცა მზე დედამიწის ქვეშ ექცევა და არც ის განუმარტავს, როგორც ხდება დაბნელება მთვარისა, როცა მას ეს ჩრდილი მიეახლება. რადგანაც იგი იმაზე, რაც ჩვენ არ გვეხება როგორც უსარგებლოზე, დადუმდა, ამიტომ სიტყვანი სულისა წმიდისანი უგუნურთა სიბრძნეზე უდარესად მივიჩნიო? თუ პირიქით, უფრო მეტად არ უნდა განვადიდო ის, ვინც ჩვენი გონება ამგვარი ამაო მსჯელობებით კი არ დააკავა, არამედ ისე განაგო, რომ ყველაფერი ჩვენი სულების დასამოძღვრად და სრულყოფისათვის დაწერილიყო? ვფიქრობ, ეს ვერ შეიგნეს მათ, რომელთაც თავიანთი გაგებით, გაჭიანურებული მსჯელობებით და სახისმეტყველებით წმიდა წერილისათვის თითქოს რაღაც პატივის მინიჭება განიზრახეს. მაგრამ ეს იმას ნიშნავს, რომ შენი თავი სულიწმინდის სიტყვებზე უფრო ბრძნად მიიჩნიო და განმარტების მომიზეზებით საკუთარი აზრები შემოიტანო. ამიტომ, ჩვენ ისე მოვიაზრებთ, როგორც წერია. 2. გამოიღედ ქვეყანამან სამშვინველი ცხოველი ოთხფერხთა და ქვეწარმავალთა. გულისხმაყავ სიტყვა ღმრთისა, დაბადებულთა შორის მსრბოლი, რომელიც მაშინ დაწყებულ მოქმედებას დღემდე აგრძელებს და ბოლომდე, თვით სამყაროს აღსასრულამდეც გააგრძელებს. ვითარცა ბურთი, რომელსაც ვინმე ფერდობიდან ჩააგორებს, როგორც თავისი სიმრგვალის, ისე ადგილის სიმარჯვის გამო, დაბლა მიექანება და მანამდე იგორებს სანამ ვაკე არ შეხვდება, ასე დაიძრა არსებულთა ბუნება ერთი ბრძანებით, ქმნილებათა შობითა და ხრწნილებით მოდის და მოდგმის გაგრძელებას მსგავსებით იცავს, ვიდრე დასასრულამდე არ მიაღწევს; ნაცვლად ცხენისა, ცხენს ქმნის, არწივისა-არწივს და ყოველ ცხოველს არსებობას მემკვიდრეთა მონაცვლეობის წყალობით უნარჩუნებს, ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა. ჟამის მდინარება ვერც წაახდენს და ვერც წარხოცს საკუთარ თვისებებს ცხოველებისა, არამედ დროს ისე მიჰყვებიან, თითქოს მათი ბუნება ახლახან იყოს შექმნილი. გამოიღედ ქვეყანამან სული ცხოველი. ეს ბრძანება დედამიწაზე დარჩა და ღმრთის სამსახურს დღემდე აგრძელებს. ცხოველთაგან ზოგიერთი ადრე არსებულისგან მემკვიდრეობის წყალობით იქმნება, ზოგი კი აქამდე მიწისაგან ცოცხლად იბადება. მაგალითად, წვიმების დროს იგი არა მხოლოდ ჭრიჭინებსა და სხვა ათასგვარი ჯიშის ფრთოსანთ, რომელნიც ჰაერში დაფრენენ და რომელთაც სახელებსაც კი ვერ დავარქმმევთ მათი სიმრავლისა და სიმცირის გამო, არამედ თაგვებსაც და ბაყაყებსაც წარმოშობს. როცა ეგვიპტეში, თებეს მახლობლად, კოკისპირულად გაწვიმდება, ქვეყანა მყისვე მინდვრის თაგვებით ივსება. ვხედავთ, რომ გველთევზაც არა სხვა გზით, არამედ შლამისაგან იბადება; ისინი კვერცხისა თუ სხვა ხერხის წყალობით როდი მრავლდებიან, არამედ მიწისაგან წარმოიშობიან. გამოიღედ ქუეყანამან სული. - პირუტყვები მიწისაგანნი არიან და მიწას ჩაჰყურებენ, ხოლო ადამიანი ზეცის მცენარეა და რამდენადაც სხეულის ხატით გამოირჩვეა, სულიერი ღირსებებითაც იმდენადვეა გამორჩეული. ოთხფეხთა გარეგნობა როგორიღაა? მათ თავები მიწისკენ აქვთ ჩახრილი, მუცელს ჩაჰყურებენ და მის სიამოვნებისათვის ყოველ ღონეს ხმარობენ. თავი შენი კი ზეცისკენ არის აღმართული და შენი თვალებიც ზევით იყურებიან. ამიტომ თუმცა შენ თავს ხანდახან ხორციელი ვნებებით შეურაცხყოფ და მუცელსა და იმას ემონები, რაც მუცლის ქვემოთაა, უგუნურ პირუტყვებს ბაძავ და მათ ემსგავსები (შეად. ფს. 48, 13), მაგრამ გმართებს ზრუნვა, რათა ზეცისასა ეძიებდე, სადაცა იგი ქრისტე არს (კოლ. 3,1) და მიწისაგან შობილებზე გონებით ამაღლება მოგეთხოვება. როგორი ხატიც მოგენიჭა, ცხოვრებაც იმგვარად წარმართე. იყავნ მოქალაქეობაჲ შენი ცათა შინა (ფილპ. 3,20), რადგან ჭეშმარიტი მამული შენი იერუსალიმია, ხოლო მოქალაქენი და თანამემამულენი- პირმშონი იგი, აღწერილნი ცათა შინა (ებრ. 12,22-23) 3. გამოიღედ ქვეყანამან სული ცხოველი. ამრიგად, პირუტყვთა სამშვინველი მიწაში კი არ იყო და იქიდან კი არ გამოჩნდა, არამედ ბრძანებასთან ერთად წარმოიშვა. პირუტყვთა სამშვინველი ერთია, რადგან ერთი განმასხვავებელი თვისება აქვთ - უტყვობა, მაგრამ თითოეულ ცხოველს თავისი საკუთარი თვისებაც აქვს: ხარი გამძლეა, ვირი ზანტი, ცხენი - მხურვალე მდედრის გულისთქმისათვის, მგელი - მოუთვინიერებელი, მელა - მზაკვარი, ირემი – მფრთხალი, ჭიანჭველა - შრომისმოყვარე, ძაღლი - მადლიერი და მეგობრობაში ერთგული; თითოეულ მათგანს როგორც კი იშვა, მყისვე განსაკუთრებული ბუნებრივი თვისებაც მიენიჭა. ლომი დაბადებიდანვე მრისხანეა, მარტო ცხოვრებისა და თვისტომთაგან განცალკევებისაკენ მიდრეკილი; ვითარცა ხელმწიფე პირუტყვთა, ბუნებით დამახასიათებელი სიამაყის გამო ბევრთან გათანაბრებას ვერ ეგუება; არც წინა დღის საზრდელს ეკარება და არც თავისი ნადავლის ნარჩენებს მიუბრუნდება. ბუნებამ მას ხმის ისეთი ორგანოები მისცა, რომ მრავალ ცხოველს, რომელნიც მას სისწრაფით აღემატებიან, ხშირად მხოლოდ ღრიალით მოინადირებს. ჯიქი ფიცხია და მოქნილი, მის სხეულში ერთმანეთს ერწყმის სინოტივე და სიმსუბუქე, რის გამოც მისი მოძრაობა სისწრაფით სამშვინველის მოძრაობის თანმხვედრია. ბუნებით ზანტია დათვი, თავისებური ზნის, ხშირი ბეწვით შემოსილი. სხეულიც მსგავსი აქვს: მძიმე, მკვრივი, უსახსრებო, მართლაც შესაფერისი ცივი ცხოველისათვის, რომელიც ბუნაგში ცხოვრობს. უკეთუ სიტყვით შევეხებით იმას, თუ ეს პირუტყვები თავიანთ სიცოცხლეზე არა განსწავლულობით, არამედ ბუნებრივად როგორ ზრუნავენ, ჩვენც ან საკუთარი თავის დაცვისა და სულის გადასარჩენისთვის აღვიძრებით, ან ჩვენს თავს კიდევ უფრო მეტად განვსჯით, რაჟამს აღმოვაჩენთ, რომ შედარებისას პირუტყვებსაც კი ჩამოვრჩებით. ძუ დათვი, როცა მას ფრიად ღრმა ჭრილობები აქვს მიყენებული, ხშირად თავის თავს თვითონვე მკურნალობს, ყოველი ხერხით ჩაიფენს რა ჭრილობაში მეფის სკიპტრას, რომელსაც ამოშრობის უნარი აქვს. შეგიძლია იხილო, მელა თავს ფიჭვის ფისით როგორ იკურნავს; იქედნეს ხორცით გამაძღარი კუ ველური ქონდრის წყალობით გაურბის გესლისაგან მიყენებულ ვნებას, გველი კი თვალების სენს კამის ძოვით შველის. ხოლო ჰაერის ცვლილებათა წინასწარი გამოცნობით რომელ მეტყველთა გულისხმისყოფას არ დაჩრდილავენ. ცხვარი იგრძნობს თუ არა ზამთრის მოახლოებას, საკვებს ხარბად ეტანება, თითქოს მომავალში მოკლების სიშით იმარაგებსო. ზამთრის განმავლობაში ჩაკეტილი ხარები გაზაფხულის მოახლოებისას ბუნებითი გრძნობით იგრძნობენ თუ არა ცვალებადობას, ბოსლების გასასვლელისკენ იყურებიან და თითქოს ერთი ნიშანი მიეცათო მდგომარეობას იცვლიან. ზოგიერთ ცნობისმოყვარე დამკვირვებელს უნახავს, რომ ხმელეთზე მცხოვრებმა ზღარბმა თავის სოროს ორი საჰაერო როგორ დაატანა; თუ ჩრდილოეთის ქარი დაუბერავდა, სოროს ჩრდილოეთ მხარეს გმანავდა, ხოლო სამხრეთის ქარის დაქროლვისას ჩრდილოეთის საჰაეროსთან გადადიოდა. რას გვაჩვენებს ჩვენ ეს, ადამიანებს? არა მხოლოდ იმას, რომ ჩვენი შემოქმედის ზრუნვა ყოველივეზე ვრცელდება, არამედ იმასაც, რომ მომავლის გრძნობა რამდედადმე პირუტყვებსაც აქვთ, ჩვენც არა მხოლოდ ამ ცხოვრებას უნდა მივეჯაჭვოთ, არამედ მომავალი საუკუნო ცხოვრებისთვისაც ყოველმხრივ უნდა ვიღვაწოთ. შენი თავისათვის არ უნდა განსაჯო ადამიანი? ხედავ, რა ჭიანჭველას მაგალითს, ამ ცხოვრებაშივე არ უნდა მოამზადო ის, რაც მომავალში განსვენებისთვის საჭიროა? იგი საზრდელს ზამთრისათვის ზაფხულშივე აგროვებს. ჯერ მწუხარება ზამთრისა არ დამდგარა, რომ დროს უქმად არ კარგავს, ბეჯითად და თავდაუზოგავად შრომობს, ვიდრე თავის საუნჯეებში საკმარის საკვებს დაიუნჯებდეს; და ამას არა დაუდევრად, არამედ რაღაც ბრძნული მზრუნველობით აკეთებს, რათა იმდენი საზრდელი მოიპოვოს, რამდენიც, რაც შეიძლება, დიდხანს ეყოფა. თითოეილ მარცვალს იგი პირით შუაში კვნეტს, რათა არ აღმოცენდეს და საზრდელად მისთვის მოუხმარებელი არ გახდეს; ხოლო თუ შეამჩნია, რომ დანესტილია, მაშინ აშრობს კიდეც, მაგრამ გასაშრობად ყოველ დროს როდი გამოაქვს, არამედ მაშინ, როცა შეატყობს, რომ ჰაერი გაწმენდილია; და მართლაც, ვერ ნახავ, რომ მთელი იმ ხნის განმავლობაში, როცა ჭიანჭველა მარაგს აშრობს, ღრუბლებიდან წვიმა იღვრებოდეს. რომელი სიტყვა მისწვდება? ან რომელი სასმენელი დაიტევს? ანდა დროის რა მონაკვეთი იქნება საკმარისი, რათა გიამბოთ და გაუწყოთ შემოქმედის ყველა საკვირველებათა შესახებ? არამედ სჯობს ჩვენც ვთქვათ წინასწარმეტყველებთან ერთად: ვითარ განდიდნეს საქმენი შენნი უფალო და ყოველივე სიბრძნით ჰქმენ (ფს. 103-24). იმის თქმა: წიგნებისაგან არა გვისწავლია, რა არის ჩვენთვის სასარგებლოო, თავის გასასამართებლად საკმარისი როდი იქნება, რადგან ბუნებითი სჯულის წყალობით სწავლის გარეშეც შეგვიძლია არჩევა იმისა, რაც უმჯობესი იქნება ჩვენი სარგებლობისათვის. იცი, რა არის სიკეთე შენი მახლობლებისთვის? ის, რაც გსურს, რომ შენ სხვამ გაგიკეთოს. იცი, რა არის ბოროტება? ის, რაც არ გინდა, რომ სხვისგან განიცადო. არც ფესვების დაჭრის ოსტატობითა და არც ბალახებზე ცდების გამოკვლევის შედეგად არ აღმოუჩენიათ პირუტყვებს, როგორ შეიცნონ სასარგებლო. არამედ თითოეული ცხოველი ბუნებრივად პოულობს ხსნის გზას და რაღაც გამოუთქმელი ნათესაობა აქვს იმასთან, რაც მის ბუნებას შეესაბამება. 4. ჩვენც გვაქვს ბუნებრივი სათნოებანი, რომელთანაც სულს ნათესაობა არა კაცობრივი განსწავლის შედეგად აქვს, არამედ ბუნებით. არცერთი მეცნიერება არ გვასწავლის, ავადმყოფობა შეიძულეთო, მაგრამ ჩვენ თვითონვე გვძაგს ყოველივე, რაც კი მწუხარებას გვაყენებს. ასე რომ, სულშიც არის რაღაც, რომელიც განსწავლის გარეშეც ერიდება ბოროტებას. ყოველგვარი ბოროტება უძლურებაა სულისა, ხოლო სათნოება - სიჯანსაღე. ზოგიერთებმა კარგად განსაზღვრეს სიჯანსაღე. როცა თქვეს, რომ იგი სიმყარეა ბუნებრივ მოქმედებათა. იმის წინაშე, რაც დადგენილია. არც ის შესცოდავს, რომელიც სულის სიმრთელეზეც ამასვე იტყვის. სულიც ხომ განსწავლის გარეშე ისწრაფვის ამისკენ, რაც მისთვის დამახასიათებელია და მისი ბუნების შესაფერისი. ამიტომაც ყველასათვის საამაყოა სიწმინდე, შეწყნარებულია სამართლიანობა, საკვირველია სიმამაცე და სასურველი გონიერება. ესენი უფრო დამახასაიათებელია სულისთვის, ვიდრე სხეულისათვის სიჯანსაღე. შვილნო, გიყვარდეთ მამანი თქვენნი და მშობლებო, ნურც თქვენ განარისხებთ შვილთა თქვენთა (ეფ. 6,4). განა ბუნებაც ამასვე არ გვეუბნება? პავლე მოციქული ახალ რამეს კი არ გვირჩევს, არამედ ბუნების ბორკილებს განამტკიცებს. უკუეთუ ძუ ლომს უყვარს ნაშობნი მისნი და მგელიც თავისი ლეკვებისათვის იბრძვის, რაღა ეთქმის ადამიანს, რომელიც მცნებასაც არღვევს და ბუნებასაც შეურაცხყოფს, კერძოდ, რაჟამს შვილი პატივს არ სცემს მამის სიბერეს, ხოლო მამა მეორე ქორწინების გამო თავის შვილებს ივიწყებს. საოცარია, უჩვეულოდ დიდია მშობლებისა და შვილების ურთიერთსიყვარული პირუტყვთა შორის, რადგანაც ღმერთმა, რომელმაც ისინი შექმნა, გონების მოკლების წილ, დიდი გრძნობების მიცემით ანუგეშა. რით აიხსნება, რომ კრავი, გამოვარდება თუ არა იგი ფარეხიდან, ფერითა და ხმით ათას ცხვარში შეიცნობს დედას და მისკენ გარბის, ეძებს რა საკუთარ წყაროს რძისას? დედის ძუძუნი კიდევაც რომ მწირად დაუხვდეს, მაინც კმაყოფილდება და გულგრილად აუვლის გვერდს მრავალ ძუძუს, რძით დამძიმებულს. ასევე დედაც თავის შვილს ათას კრავში იცნობს. ხმა ყველას ერთი აქვს, ფერიც აგრეთვე და რამდენადაც ეს ჩვენი ყნოსვისთვის მისაწვდომია, სუნიც ერთი, მაგრამ აქვთ რომელიღაც გრძნობა ჩვენსაზე მახვილი, რომლის წყალობითაც ყოველი მათგანი ადვილად შეიცნობს საკუთარს. ძაღლის ლეკვს ჯერ კბილები არ ამოსვლია და უკვე პირით იცავს თავს იმისაგან ვინც არ ასვენებს. ხბოს რქები ჯერ კიდევ არ აქვს და უკვე იცის, საჭურველი სად ამოეზრდება. ყოველივე ეს გვაჩვენებს, რომ მათ ბუნებრივი თვისებანი სწავლის გარეშე ეძლევათ და რომ არსებულთა შორის არაფერია უწესრიგო და განუსაზღვრელი, არამედ ყოველი შემოქმედის სიბრძნის კვალს ატარებს და თითოეული გვიჩვენებს, რომ აღჭურვილია საკუთარი თავის დაცვისა და გადარჩენისთვის. ძაღლი არაა გონებით დაჯილდოებული მაგრამ აქვს გრძნობა თითქმის თანაბარი გონებისა. რაც ამა სოფლის ბრძენთა ძლივს აღმოაჩინეს, ისხდნენ რა სიცოცხლის მეტი წილი მოცლილნი ამისთვის, კერძოდ, ჩახლართულ დასკვნებს ვგულისხმობ, ის, როგორც ჩანს, ძაღლს ბუნებამ ასწავლა. ეძებს რა ნადირის კვალს, რაჟამს იპოვის, რომ იგი მრავალ ტოტად იყოფოდა, ყველას მოირბენს და თავისი საქცილეით თითქმის ხმით გვეუბნევა, რაც დაასკვნა: ნადირს ან აქეთ უნდა გადაეხვია, ან აქით, ან კიდევ ამ მხარეს, მაგრამ რამდენადაც არც აქეთ წასულა და არც აქეთ წასულა და არც იქით, მაშინ რჩება, რომ აქეთ უნდა გაქცეულიყო. ამგვარად პოულობს ჭეშმარიტებას სიცრუეთა უარყოფით. ამაზე მეტს რას აკეთებენ ისინი, რომელნიც მედიდურად უსხედან სამწიგნობრეებს, მტერზე წერენ, სამი წინადადებიდან ორს უარყოფენ და დარჩენილში პოულობენ ჭეშმარიტებას? განა ის, რომ ამ ცხოველმა წყალობის დამახსოვრება იცის, არ არცხვენს უმადურებს კეთილისმყოფელთა მიმართ? ჰყვებიან, რომ მრავალი ძაღლი, რომელთა პატრონებიც უდაბურ ადგილებში მოკლეს, იქვე დაიღუპა, ხოლო ზოგიერთი მწარე განცდამ მკვლელთა მძებნელების მეგზურად აქცია და იმისთვის მიაღწევინა, რომ ბოროტისმოქმედები სამსჯავროზე გადაცემულიყვნენ. რა ეთქმის იმათ, რომელთაც არა მხოლოდ უყვართ მათი შემოქმედი და გამომზრდელი უფალი, არამედ იმათთანაც კი მეგობრობენ, რომელნიც ღმერთზე უსამართლოდ მსჯელობენ, მათთან ერთად ტაბლას იზიარებენ და თვით ჭამის დროსაც კი ითმენენ გმობას გამომზრდელისას. 5. მაგრამ მივუბრუნდეთ ქმნილებათა განხილვას. ადვილად მოსანადირებელი ცხოველები მშობიარობისას უფრო ნაყოფიერნი არიან. მრავლად შობენ კურდღლები და ველური თხები, ასევე გარეული ცხვარიც ტყუპებს ბადებს, რათა არ შემცირდეს მათი მოდგმა, რომელსაც ხორცის მჭამელები ანადგურებენ. იმ ცხოველებს კი, რომელნიც სხვებს ჭამენ, შვილები ცოტა ყავთ. მაგალითად, ძუ ლომი ძლივს ხდება დედა ერთი ლომისა, რადგანაც, როგორც ამბობენ, ბოკვერი მახვილი ბრჭყალებით აპობს საშოს და ისე გამოდის. ასპიტიც დედის დაღრღნის შედეგად იბადება და მშობელს შესაფერის საზღაურს ამგვარად მიაგებს. ასე რომ, არცერთი არსება არაა დატოვებული განგების გარეშე და არცერთს არ აკლია შესაფერი მზრუნველობა. თუკი ცხოველთა ნაწილებს შეისწავლი, აღმოაჩენ რომ დამბადებელმა არც ზედმეტი რამ მისცა მათ და არც ის დააკლო, რაც აუცილებლად სჭირდებოდათ. ხორცისმჭამელ ცხოველებს მახვილი კბილები უბოძა შესაფერისად საკვების სახისა. იმათ კი, რომელნიც კბილებით ნახვერად აღჭურვა, საჭმლისათვის მრავალი სხვადასხვა სათავსო გაუმზადა. რამდენადაც მათ საკვების საკმარისად დაღეჭვა თავიდანვე არ შეუძლიათ, შესაძლებლობა მიეცათ კვლავ ამოიღონ გადაყლაპული და ცოხნის შედეგად დანამცეცებული შეირგონ. სტომაქი, ჩიჩახვი და გრძელი ნაწლავი უსარგებლოდ როდი მიეცა იმ ცხოველებს, რომელთაც ესენი აქვთ და რომელთაგან თითოეულს აუცილებელი მოთხოვნისათვის იყენებენ. აქლემს ყელი გრძელი აქვს, რათა ფეხებთან ჩასწვდეს ბალახს, რომლითაც იკვებება, ხოლო ყელი დათვისა მოკლეა და მხრებს შორის ჩავარდნილი, ასევე მოკლე ყელი აქვს ლომს, ვეფხვს და ყველა იმ დანარჩენს, რომელიც ამ მოდგმას მიეკუთვნება. რადგან ბალახით არ საზრდოობენ, არ არიან იძულებულნი მიწისკენ დაიხარონ, ისინი ხომ ხორცისმჭამელები არიან და მონადირებული ცხოველებით კმაყოფილდებიან. რისთვის სჭირდება ხორთუმი სპილოს? ამ დიდ ცხოველს, უდიდესსაც კი ხმელეთის ცხოველთა შორის, რომელიც შემხვედრს შიშით აკრთობს, წილად ერგო ყოფილიყო ახოვანი და ჰქონოდა უზარმაზარი სხეული. ამიტომ თუკი გრძელი, ფეხების შესაფერისი ყელი მიეცემოდა დიდი სიმძიმისა გამო მისი დაჭერა გაუჭირდებოდა და მუდმივად დაბლა ექნებოდა ჩახრილი. ახლა კი თავი კისრის მრავალრიცხოვანი მალით უკავშირდება ზურგს და აქვს ხორთუმი, რომელიც ავსებს ყელის ნაკლს, კერძოდ, იგი მისი მეშვეობით იღებს საჭმელსა და სასმელს. ფეხები უსახსრო აქვს, ვითარცა სვეტები, მტვირთველნი სხეულის სიმძიმისა. ისინი, რომ ნაზი და ლბილი კუნთებით შეგვეცვალა ხშირად ეღრძობოდა ფეხი სახსრებში, რომელნიც ვერ იტვირთავდნენ სიმძიმეს, რაჟამს სპილო მუხლებში ჩაიკეცებოდა ან ადგებოდა. ახლა კი მას მოკლე ტერფზედა ძვალი აქვს ფეხის ქვეშ, მაშინ როცა მუხლს ქვემოთაც და მუხლშიც უსახსროა; მოძრავი, მსხლტომარე სახსრები ხომ უჩვეულოდ დიდ, მერყევ სხელს, რომლითაც სპილოა შემოსილი, ვერ დაიჭერდა. ამიტომაც სჭირდება ეს ხორთუმი, ფეხებამდე ჩამოგრძელებული. ვერ ხედავ, რომ ბრძოლებში, როგორც სულჩადგმული კოშკები, სპილოები რაზმებს წინ მოუძღვებიან და ვითარცა ხორცის ბორცვები, დაუოკებელი სისწრაფით არღვევენ შემჭიდროებულ ფარებს მტრებისას? ქვემოთა ნაწილი რომ თანაზომიერი არ ჰქონდეს, ეს ცხოველი დიდხანს ვერ იცოცხლებდა. ახლა კი, როგორც ზოგიერთი გვამცნობს, სპილო სამასსა და მეტ წელსაც კი ცოცხლობს. ამიტომაც აქვს ფეხები მთლიანი და უსახსრო. საზრდელს კი, როგორც ვთქვით, მიწიდან ხორთუმით იღებს, რომელიც ბუნებრივად მოქნილია და გველის მსგავსად იკუმშება და იშლება. ამგვარად, ჭეშმარიტია სიტყვა, რომელიც გვასწავლის, რომ დაბადებულებში არც რამე ზედმეტისა და არც ნაკლებობის პოვნა არ შეგიძლია. ცხოველი, რომელიც ასე დიდია, ღმერთმა კაცის მორჩილად შექმნა. რაჟამს ვასწავლით, ესმის და როცა ვცემთ, ითმენს, რითაც ღმერთი ნათლად შეგვაგონებს, რომ ყოველივე ჩვენ დაგვიმორჩილა, რადგანაც ჩვენ ხატად დამბადებლისა ვართ შექმნილნი. არა მხოლოდ დიდ ცხოველებში იხილვება გამოუკვლეველი სიბრძნე შემოქმედისა, არამედ თვით ყველაზე პატარებშიც კი როდი შეგროვდება ნაკლები რიცხვი საკვირველებათა; ისევე როგორც დიდი მთების მწვერვალებზე, ასე ახლოს რომ არიან ღრუბლებთან და ქართა განუწყვეტელი ქროლვის გამო მარადიულ ზამთარს ინარუნებენ, ნაკლებ როდი გვაოცებს ღრმა ხეობები, რომელნიც არა მხოლოდ მთის ქარებს არიან განშორებულნი, არამედ ჰაერის სითბოსაც მუდმივად ინახავენ, ასევეა ცხოველთა აგებულებაშიც, ჭეშმარიტად არ მაოცებს სპილო თავისი სიდიდის გამო თაგვზე მეტად, რადგანაც თაგვი სპილოსთვისაც კი საშიშია, და არც უწვრილეს ისარზე მორიელისა, რომელიც შემოქმედმა სალამურის მსგავსად გამოაღრუვა, რათა დაგესლილზე შხამი მისით გადმოინთხეს. ნურავინ დასდებს ბრალს დამბადებელს, რომ მან გესლიანი ცხოველები შექმნა, მტერნი და განმხრწნელნი ჩვენი სიცოცხლისა. ასე ვინმე მასწავლებელსაც დასდებს ბრალს იმაში, რომ ქარაფშუტა ყრმა წესრიგისაკენ მიჰყავს და ცემითა და შოლტით მის თავაშვებულობას განაბრძნობს. 6. ცხოველები რწმენის გამომცდელნიც არიან. უკეთუ გწამს უფლისა, რომელმაც გითხრა: ასპიტსა და ვასილისკოსა ზედა ხვიდოდი და დასთრგუნო შენ ლომი და ვეშაპი (ფს. 90,13), სარწმუნოების ძალით გექნება შენ ძალა გველისა და მორიელის დასათრგუნავად. ვერ ხედავ რომ პავლეს, როცა იგი ფიჩხს აგროვებდა, იქედნე დაეკიდა ხელზე, მაგრამ ვერა ავნო რა, რადგანაც წმინდანი რწმენით აღსავსე აღმოჩნდა (საქმ. 28,3-6), ხოლო თუკი ურწმუნო ხარ, ცხოველზე მეტად საკუთარი ურწმუნოების უნდა გეშინოდეს, რომლითაც თავი შენი ყოველივე ხრწნილებას წარსაწყმედად განუმზადე. მაგრამ უკვე კარგა ხანია ვგრძნობ, რომ ადამიანის წარმოშობაზე შემეკითხებით, თითქოს მესმის კიდევაც მსმენელთა გულიდან ამოსული ღაღადისი: ჩვენ ვიღწვით შესწავლისათვის ბუნებისა, რომელიც ჩვენ გვეკუთვნის, მაშინ როცა საკუთარ თავს არ ვიცნობთო, ასე რომ, აუცილებელია საუბარი იმის თაობაზეც, რისთვისაც საჭიროა დავძლიოთ გაუბედაობა, რომლითაც შეპყრობილი ვართ. მართლაც, როგორც ჩანს, ყველაზე ძნელი საქმე საკუთარი თავის შეცნობაა, რადგანაც არა მხოლოდ თვალს არ შეუძლია თავისი თავის დანახვა და მხოლოდ იმას ხედავს, რაც მის გარეშეა, არამედ ჩვენი გონებაც, რომელიც ასე გამჭრიახია სხვისი ცოდვების დანახვისას, საკუთარ ნაკლულევანებათა შეცნობაში მძიმეა და ნელი. ამიტომაცაა, რომ ამ შემთხვევაშიც, სიტყვა ჩვენი, რომელიც ასეთი სიმახვილით აღწერს უცხოებს, თვისთა საქმეთა გამოსაძიებლად სიზანტითა და შიშით აღსავსეა. თუმცა, უკეთუ ვინმე თავის თავს გონივრულად გამოიკვლევს, ღმერთს ზეცისა და მიწისაგან უფრო მეტად როდი შეიცნობს, ვიდრე ჩვენი საკუთარი აგებულებისაგან. წინასწარმეტყველიც ამბობს: საკვირველ იქმნა ცნობაჲ შენი ჩემგან (ფს. 138,6). ესე იგი, თავი ჩემი შევისწავლე და ამ გზით შევიცანი გარდამეტებულობა შენი სიბრძნისაო. და თქუა ღმერთმან: ვქმნეთ კაცი (შესქ. 1,26). სად არის იუდეველი, რომელიც როგორც ზემოთ, რაჟამს ნათელი ღმრთისმეტყველებისა თითქოს სარკმლებიდან გამობრწყინდა და მეორე პირი თუმცაღა არა ცხადად, მაგრამ საიდუმლოდ წარმოჩნდა, ჭეშმარიტებას წინ აღუდგა და ამტკიცებდა, რომ ღმერთი თავის თავს ესაუბრება? იგი ამბობს: ღმერთმა თვითონვე თქვა და თვითონვე შექმნაო: იქმენინ ნათელი! და იქმნა ნათელი (შესქ. 1,13) მაშინაც ადვილი იყო შეუსაბამობის მხილება იუდეველის სიტყვებში, რადგანაც რომელი მჭედელი ან ხურო, ან კიდევ მეხამლე, როცა მას შემწედ არავინ ჰყავს, ეტყვის თავის თავს, მიუჯდება რა თავისი ხელობის იარაღებს: გავაკეთოთ დანა, შევკრათ გუთანი, ან შევკეროთ ფეხსაცმელიო? პირიქით, განა დუმილით არ შეასრულებს თავის სამუშაოს? ჭეშმარიტად უაზრო ლაყბობაა მტკიცება იმისა, რომ ვინმე თავისი თავის მთავრად და ზედამდგომელად დაჯდება და უფლებამოსილებითა და მძლავრობით აშრომებს. მაგრამ არ ეშინიათ რა თვით უფლის ცილისწამებისაც კი, რისი თქმაღა აღარ შეუძლიათ, აქვთ რა ენა, სიცრუეში ფრიად გაწვრთნილი. ახლა თქმულმა კი უცილობელად უნდა დაადუმოს ისინი. და თქუა ღმერთმან: ვქმნეთ კაცი. მითხარი, ახლაც მხოლოდ ერთი პირია? "შევქმნათ კაციო" და არა "იქმნას კაციო", -წერია ხომ? ვიდრე მოწაფე გამოჩნდებოდა, სიღრმესა შინა იყო დაფარული ღმრთისმეტყველების ქადაგება, მაგრამ როცა ადამიანის შექმნის მოლოდინი გაჩნდა, რწმენა გაშიშვლდა და თვალსაჩინოდ გაცხადდა დოგმატი ჭეშმარიტებისა: "ვქმნეთ კაცი". გესმის, ქრისტეს წინააღმდეგ მებრძოლო, სიტყვა მიმართულია შესაქმის მონაწილისადმი, რომლისაგანაც შეიქმნეს საუკუნენი, რომელსა უტჳრთავნ ყოველნი სიტყჳთა მით ძლიერებისა მისისაითა (ებრ. 1,23). მაგრამ იუდეველი მშვიდად როდი იღებს სიტყვას ღმრთისმოსაობისა, არამედ ვითარცა გალიაში ჩამწყვდეული ყველაზე კაცთმოძულე მხეცი, გისოსებს ღრღნის, წარმოაჩენს რა ამით საკუთარი ბუნების სისასტიკესა და ველურობას, თუმცაღა თავისი სიცოფის აღსრულება არ შეუძლია; ასევე, სიმართლით შევიწროებული, ჭეშმარიტების მტერი მოდგმა ურიათა, ამბობს, რომ მრავალია პირი, რომელთა მიმართაც ღმერთის სიტყვა ითქვა და რომ თითქოს იგი მასთან მყოფ ანგელოზებს ეუბნებოდეს: ვქმნეთ კაცი. იუდეური გამონაგონი! მხოლოდ მათი ქარაფშუტობისათვის დამახასიათებელი შეთხზული არაკი. იმისთვის რომ ერთი არ მიიღონს, ბევრი შემოჰყავთ და ძის უარსაყოფად თანამზრახველობის პატივს მსახურებს აკუთვნებენ: ჩვენსავე მსგავს მონებს ჩვენი შესაქმის მბრძანებლად წარმოადგენენ. მართალია, სრულქმნილი კაცი ანგელოზთა პატივში აღიყვანება, მაგრამ რომელი ქმნილება შეიძლება იყოს თანასწორი შემოქმედისა? გულისხმაჰყავ ეს სიტყვებიც: "ხატად ჩუენდა" (შესქ. 1,26), რას იტყვი ამის თაობაზე, ერთია ხატი ღმრთისა და ანგელოზთა? ძესა და მამას უცილობლად ერთი ხატი აქვს, ცხადია, უკეთუ ღმრთივმშვენიერ ხატს ვიგულისხმებთ, ანუ არა სხეულებრივად მოხაზულს, არამედ ღმრთეებრივ თვისებას. ისმინე შენც, რომელიც ახალ წინადაცვეთას ეკუთვნი და რომელიც ქრისტიანობის დაჩემებით იუდაიზმს მოციქულობ, ვის ეტყვის: ხატად ჩუენდა? ვის ეტყოდა თუ არა მას, რომელი-იგი იყო ბრწყინვალებაჲ დიდებისაჲ და ხატი ძლიერებისა მისისაჲ (ებრ. 1,3) და რომელი იგი არს ხატი ღმრთისა უხილავისაჲ (კოსლ. 1,15). ამგვარად, ღმერთი მიმართავს თავისსავე ცხოველ ხატს, რომელმაც გვამცნო: მე და მამაჲ ერთ ვართ (ინ.10,30) დარომელმან მიხილა მე, იხილა მამაჲ ჩემი (ინ. 14,9). სწორედ მას ეუბნება: "ვქმნეთ კაცი ხატად ჩუენდა". სადაც ერთი ხატია, იქ სად შეიძლება იყოს არამსგავსება? და შექმნა ღმერთმან კაცი (შესქ. 1,27), არა თქვა: შექმნესო, რითაც პირთა სიმრავლეს მოერიდა; პირველით იუდეველნი დამოძღვრა, ხოლო უკანასკნელით წარმართობა გამორიცხა. იგი (მოსე) უშიშრად დაუბრუნდა ერთარსებას, რათა მამასთან ერთად ძეც მოიაზრო და პოლითეიზმის საფრთხესაც თავი დააღწიო. ხატებად ღმრთისა შექმნა იგი (შესქ. 1,27). როცა თქვა: "ხატად ღმრთისად" და არა "ხატად თვისადო", ისევ შემოიყვანა შემწე პირი. რით ემსგავსება ადამიანი ღმერთს და როგორ მონაწილეობს იგი ამ დამსგავსებაში, თუ ღმერთი ძალას მოგვცემს მომდევნო საუბრებში ვიტყვით. ახლა კი მხოლოდ ამას ვიკითხავთ: თუკი ხატი ერთია, საიდან შეიძინე ასეთი მოუთმენელი უსჯულოება, ამტკიცებ რა, რომ ძე არაა მსგავსი მამისა? ო, ეს უმადურობა! მსგავსებას, რომელიც შენ მიიღე, არ აძლევ მწყალობელს შენსას; ის, რაც შენ მადლით მოგეცა, გსურს სამარადისოდ შენი იყოს, ძეს კი ნებას არ აძლევ დამბადებელთან მისთვის ბუნებრივი მსგავსება ჰქონდეს. მაგრამ უკვე დუმილს გვიბრძანებს მწუხრი ესე, რომელსაც მზე უკვე კარგა ხანია დასავლეთით წარუგზავნია. საკმარისად ვთვლი რა თქმულს, ჩვენც ჩვენი სიტყვა აქ დავაყენოთ; ჩვენ ახლა იმდენად შევეხეთ სიტყვას, რამდენადაც ეს საჭირო იყო აღსაძვრელად თქვენი მოშურნეობისა, ხოლო უფრო სრულყოფილ გამოკვლევას ამ საკითხისა, სულიწმინდის შემწეობით, მომდევნო საუბრებში შემოგთავაზებთ. წადით სიხარულით, შეკრებილნო ქრისტესმოყვარენო და ნაცვლად სანუკვარი და მრავალფერი სანოვაგისა, აქ თქმულის გახსენებით შეამკეთ თქვენი პატიოსანი ტაბლა. დაე, რცხვენოდეთ უსჯულოებს, პირი იბრუნონ ურიებმა, ღმრთისმოსავი ხარობდეს ჭესმარიტების მოძღვრებით და იდიდებოდეს უფალი, რომლისა არს დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე, ამინ. ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთოგვანცა კოპლატაძემ თბილისი, 2011 წ. ◄ წინა ნაწილი დასაწყისი ▼ …
- დაამატა ლაშა to წმინდა წერილი at 11:50pm on დეკემბერი 23, 2012
- თემა: გოდერძი ჩოხელი - სულეთის კიდობანი (მეორე ნაწილი)
- ხომ განთქმული იყო მთელ გუდამაყრის ხეობაში...ჰოდა, მიყვებოდა ბიძაჩემი, კაცი დავბერდი და ეგეთი ამბის შამსწრე არა ვარ, ძმისწულო. აღარც კი მეგონა თუ ჩვენ ტყეებში კიდევ ბუდობდნენ ირმები. ეტყობა ირმის ჭალებს ამოუყვნენ და მერე ანანურის ჭალებიდან გადმოვიდნენ ჩვენსკენ. მყვირალობისას ერთ-ურთს დასჭიდებიან და ვეღარ დასცილებიან. ან ნადირს როგორ გადაურჩნენ, ანდა შიმშილით როგორ გაჰქონდათ თავი.ნადირისაგან შეწუხებულებს მოუხერხებიათ და ერთ მაღალ კლდის შვერილზე შემდგარა აი, ეგრე ვიპოვე ჩემო ძმისწულო, შუბლი-შუბლს ჰქონდათ მიბჯენილი, რქა-რქაზე ჰქონდათ გადაჭდობილი და ერთსაც მარცხენა მუხლი ჰქონდა წინ ჩახრილი, მეორესაც, თითქოს ამით თავის მარადიულ სიყვარულს უხრიდნენ მუხლს. სადღაც, ტყის სიღრმეში კი ისევ ბუდობდა ქორბუდა ირემი და ისევ უხმობდა გულისსწორს. ეს რქები იმათ სახსოვრად წამოვიღე, იყოს ამ მუზეუმში, იქნება ვინმე ამათაც დააფიქრონ სიყვარულზე. პატივცემულო, მელია! იქნებ არ გვჭირდება სიყვარული?! პატივისცემით და მოწიწებით – სადგისი. საქმე №6. მფრინავი ბერები (საიდუმლო ინფორმაცია კალათზე, რომლითაც მთის წვერიდან მორაკრაკე წყაროს ცივი წყალი ჩამოჰქონდათ მთიდან ბერებს) გუდამაყარში სოფელი ჩოხი წმინდა ადგილად ითვლება. ეტყობა სწორედ ამიტომაც უცხოვრიათ ბერებს აქ. ახლაც შეხვდებით უშველებელი ლოდებით ნაშენებ შენობებს, რომელთაც აქაურები საბერლოებს ეძახიან. არის კიდევ უძველესი ნაშთები მათი აქ ცხოვრებისა. უპირველესად ქვის ჯვარი, რომელიც როგორც ჩანს მოგრძო ეკლესიის თავში იდგა და მიუხედავად იმისა, რომ ეკლესიის ნიშან-წყალი ოდნავღა ეტყობა მიწას, ეს ქვის ჯვარი ამაყადა დგას, ხოლო მის გვერდით წამომართულა კაცის ხელით გამოთლილი ურთხმელის ხე, რომელზედაც უამრავი დიდი და პატარა ზარი ჰკიდია მლოცველთაგან შეწირული. ეს ზარის ხე დგას შემაღლებულ გორაზე და ნიავის ყოველ წამოქროლაზე ჟღრიალებს, სალოცავის წმინდა გორაზე შეყრილებს თავს ახსენებს და ისინიც ქედმოხრილნი ილოცებიან: – დიდება შენდა! – დიდება შენდა! და მართლაც დიდებულია მთელი ეს სალოცავი გორა, რომელზედაც ოთხივე კუთხით გაისმის ღმერთის სადიდებელი ლოცვა. ვინ არიან ახლა ეს მლოცველები, თავიდან რომ მოწიწებით წარმოსთქვამენ ღმერთის სადიდებელს, მერე თანდათან თვრებიან და ლოცვის ხმა ყიჟინაში იზრდება.ესენი არიან იმ მფრინავი ბერების უკანასკნელი მოდგმა, იმ მფრინავი ბერების მოდგმა, ოდესღაც მათი წინაპრები თავიანთი სიწმინდით მთელ ქვეყანას რომ აკვირვებდნენ.ყველაზე წმინდა ბერები ჩოხის მთის წვერზე ცხოვრობდნენ და იქ ისეთი წყარო მორაკრაკებდა, ბარში მცხოვრებთ სიცხეში თხილის კალათებით უგზავნიდნენ ბერები იმ წყალს. საკვირველი ის იყო, რომ კალათს ერთი წვეთი წყალი არ აკლდებოდა. ამას ღვთის შეწევნით და თავისი წმინდა ცხოვრებით აღწევდნენ ბერები...და, უფალო ღმერთო, შენ უკეთ იცი, როგორ ეტანება სიწმინდეს სატანა, როგორ ცდილობს წაბილწოს ის, რაშიც სიწმინდე დგას. ყველაზე წმინდა ჭურჭელი ამ ქვეყანაზე ადამიანია; რაკი ღმერთმა ინება და შიგ თავისი სული ჩაბერა, ამიტომაც ყველაზე მეტად ამ თიხის ჭურჭლის წაბილწვას ცდილობს სატანა და რაკი ამ ჭურჭელს საკუთარი ქმედების ნებაცა აქვს ნაბოძები, იმდენ ავ ქარსა და სიოს შეუშვებს თავის შიგნეულში, ძნელია მერე ამ ავი ქარისა და ავი სულებისაგან განწმენდა.მთის წვერზე მცხოვრები ბერები წელიწადში ერთხელ ჩამოფრინდებოდნენ ბარად სადღესასწაულოდ, რომელიც ჩოხის წმინდა გიორგის ეკლესიის მოედანზე იმართებოდა. ეს იყო ენითაუწერელი, არაჩვეულებრივი სანახაობა.ჯერ სანთლების ალი გამოჩნდებოდა ხოლმე ბერების მთაზე. ეს ხელის სიმსხო თაფლის სანთლების ალი იყო. მერე წამოუბერავდა ბერების მთიდან ნელი სიო, სათიბ-ფერდობებს ჩამოეფინებოდა სანთლების სურნელი, ამ დროს ტყეებიდან ველად გამოიშლებოდნენ: შვლები, ირმები, კურდღლები და გუდამაყრის ტყეში არსებული ყველა ნადირი, დრუნჩებს მაღლა სწევდნენ და ისუნთქავდნენ სადედაბროს მთიდან ჩამოდენილ საკმევლისა და თაფლის სანთლის სურნელს.სანთლისა და საკმევლის სურნელთან ერთად ზარების ჟღარუნით სოფლისაკენ გამოფრინდებოდნენ წმინდა ბერები. ისინი ამ დროს ჰგავდნენ უზარმაზარ ფრინველებს, რომლებიც ფრთებს კი არ იქნევენ, არამედ თითქოს არც ირხევიან ჰაერში, ისე მიაფრენთ რაღაცა მადლი.სოფელში ჩაფრენილებს, წმინდა გიორგის მოედანზე ელოდება მუხლმოდრეკილი ხალხი, ანთებული სანთლებითა და ხავიწისაგან (ერბოს გული აქვს) გამომცხვარი კვერებით. ამ წმინდა კვერში ხდება წმინდა ნაწილის კვეთა...შემდეგ ტარდება რიტუალი, რომელიც, თუ ღმერთმა მაცოცხლა, ისეთივე სიყვარულით მინდა დავწერო, როგორც ბევრი სხვა მოთხრობა რაც საჩოხლო ხატის წმინდა გორაზე ჩატარებულ დღეობას შეეხება...ახლა კი, მინდა გითხრათ, რომ მფრინავ ბერებს სულ ცოტა დრო აქვს საჩოხლო გორზე გასაჩერებლად. ახლა ისინი რიტუალისთვის არიან ჩამოსულნი: ყოველ წელიწადს ჩოხელების გვარი შესაწირ ყმაწვილს უზრდის ბერების წმინდა მთას. ყოველ წელიწადს ჩამოდიან წმინდა ბერები და იქ, სადაც მათ გარდა კაციშვილი ფეხს ვერ დააკარებს, იმ ადგილას უტარებენ ხვთისგან რჩეულ ყმაწვილს სარიტუალო ლოცვებს, აზიარებენ ფრენის წესებს და ყოველივე იმას, რაც შემდეგში გამოადგება მფრინავ ბერს. მთავარი მაინც ის არის, რომ ყოველგვარი ამქვეყნიური დაივიწყოს ბერად რჩეულმა. – ახსენებ დედასა? –ეკითხებიან რჩეულს. – არა! – იძახის პატარა და თვალები დედისკენ გაურბის. – ახსენებ მამასა? – არა! – ახსენებ რაიმე ამსოფლიურ სიყვარულსა? – არა! – იძახის პატარა. – აი, კალათი, რომელიც ბერების მთაზე ნაჟური წმინდა წყლით არის სავსე და წვეთი კი არ გასდის. ყოველი წვეთი, რომელიც შენ რწმენას მოაკლდება და როცა გავფრინდებით, ამა სოფლისაკენ მოგახედებს უკან, იცოდე, რომ ბერების საძმოს და ბერების რწმენას მოაკლდება. ამიტომ დავკარგავთ იმას, რაც ბერების მთის მცხოვრებთ დღემდე მოგვიტანეს.მომავლის გარეშე წარსული არ არსებობს, გენდობით შვილო! უკან არ მოიხედო მანამ მთაზე არ ავალთ. ბერებმა პატარა ბიჭი წინ დაიყენეს, პირჯვარი გადაისახეს და აფრინდნენ. – დედააა! დედაა! – გაისმა უცებ ბიჭის განწირული ყვირილი. ბიჭი უკან იხედებოდა და დედისაკენ იწევდა. მოცელილებივით დაეცნენ ბერები მიწაზე. ისხდნენ. ფრთებდამტვრეული არწივები რომ გინახიათ, ისე ცდილობდნენ წამოდგომას... ბატონო, მელია! იყო დრო, როცა ბერების წამოდგომას ვეღარავინ იფიქრებდა, მაგრამ რომ ცდილობენ?! მე რომ იმ ბერებზე მოგახსენეთ, მაგ ამბავს სხვანაირი დაბოლოებაცა აქვს და ღმერთი გამიწყრეს რომ რამე დაგიმალოთ. ალბათ ბევრჯერ წასწყდომიხართ იმ წყაროს წყალს და ეგ თქვენი მხურვალე გულიც გაგიგრილებიათ იმით . მე ერთი საცოდავი სადგისი ვარ და აბა რა ვიცი, სად წყაროს წყალი მოსჩქეფს და სად მდინარე. მოიტანს ჩემი პატრონი კოკით წყალს ჩაასხამს გეჯაში, დაატრიალებს ჩალხს, გამიმწვეტებს წვერს და აბა, შენ იცი სადგისოო, და ხან სად შემარჭობენ და ხან სად.მაპატიე, მაპატიე, ჩემო მწყალობელო, აი ეხლაც იქ შევერჭვე, სადაც არაფერი მესაქმებოდა და სადაც არ უნდა შევრჭობილიყავი. მაგრამ ხომ გაგიგონია, ჩვეულება რჯულზე უმტკიცესიაო, სადაც კაცი დაგიმიზნებს, იქ თუ არ შეერჭვე ერთი ლაზათიანად შემოგიკურთხებს – შენ სადგისი კი არა, სათხრისი ხარ, წადი შენი პატრონის დედაც ვატირეო და მოგისვრის.იმ ამბის დაბოლოებას გიყვებოდით, ბატონო მელია, მფრინავ ბერებს რომ შეემთხვათ და ლამის ის ბალღი ცემაში მოკლეს.ხომ გითხარით ბერებს კალათით ცივი წყალი როგორ ჩამოჰქონდათ ხოლმე სოფელში. წვეთი წყალი არ გავარდებოდა იმ კალათს და ვერცხლის პატარა ბარძიმებით ასმევდნენ ყველას ვინც იმ დღესასწაულს ესწრებოდა.იმ პატარა ბიჭმაც დალია, ბერების მთაზე რომ უნდა გაფრენილიყო იმ დღეს სამუდამო სამყოფელში. მხოლოდ წელიწადში ერთხელ ჩამოფრინდებოდა სხვა ბერებთან ერთად და მაშინაც არ ჰქონდა ხმის ამოღების უფლება. არ შეეძლო მეტად ამ სიტყვების თქმა: დედა! მამა! დაიკო! პაპა! ბებო! – წმინდა ბერებს აკრძალული ჰქონდათ ჩვეულებრივ მოკვდავთა მსგავსად საუბარი.ვეღარ გაუძლო პატარა ბიჭის გულმა იმ აზრს, რომ დღეის მერე ვეღარ იტყოდა დედას და ამიტომაც ხმამაღლა იყვირა: – დედაა! დედაა!ავტორის შენიშვნა: – ნუთუ ვინმეს, ამ ცის ქვეშეთში, ვისაც დედა გყავთ და ისეთ პირობას დაგიდებენ, რომ მთელი სიცოცხლის მანძილზე დედა არა სთქვათ, შეასრულებთ კი ამ პირობას, თუნდაც ფრენის სანაცვლოდ იყოს ეს. განა ღმერთს იმაზე მეტად არ ვუყვარვართ , ვიდრე ჩვენ გვგონია, რომ ორ ფეხზე დგომა და სიარული დაგვიწესა დედამიწაზე. ერთი პატარა ბუზის, ან პეპელას აფრენა რომ შეეძლო, ჩვენი აფრენა რაშიღა გაუჭირდებოდა იმ დალოცვილს; მაგრამ სხვა რამ მიზეზია, რასაც არც კი გვინდა რომ ჩავუფიქრდეთ. – პეპელაზე დიდი მიზეზი? – ხო, პეპელაზე დიდი მიზეზი. – მაინც რა მიზეზი გვაქვს ეგეთი? – ზედმეტად ცოდვილები ვართ და ისა. ღმერთმა რომ წმინდა ბერებს ფრენის უნარი მიანიჭა და მადლი მოიღო, რომ ხალხთა შორისაც გაზრდილიყვნენ წმინდანები, რომელთაც ღვთის რჩეულ ბერებივით შეეძლებოდათ ფრენა, აი, სწორედ იქ იჩინა ადამიანის მცირედმორწმუნეობამ თავი. – კი მაგრამ, ის ხომ მხოლოდ პატარა ბიჭი იყო, რომელსაც დედასთან განშორება გაუჭირდა. – და მხოლოდ მაგიტომ არ დაუკარგავთ იმ დღეს ცაში ფრენის უნარი. – ?!!! – ერია იმ ბერებში ახალგაზრდა ბერი, რომელსაც გულში ჩაუვარდა ის სოფლელი გოგო და როცა ბერები გაფრინდნენ, იმ ახალგაზრდა ბერმა მაცდური თვალით გამოხედა გოგოს გულ-მკერდს. მოწყალეო, ხელმწიფევ! გუდამაყრის მუზეუმის ბრწყინვალე პრეზიდენტო! დიდად პატივცემულო მელია! ვიცი თქვენი გულისწყრომა, როცა ჩემს მიერ შეგროვილ საიდუმლო მასალებს ჩემს შენიშვნებს დავურთავ ხოლმე, მაგრამ დამერწმუნეთ, თუმცა შარიანი საქმე მოხდა, მაგრამ იმ გოგოს, ბერმა რომ გაფრენის წინ მოხედა ჰაერში აწეულმა, ისეთი ათქვირებული ძუძუ-მკერდი ჰქონდა, თანაც საკინძე სამ ღილზე მაინც ჰქონდა ჩახსნილი. მე ჩემი მოკლე ჭკუა რასაც მკარნახობს, იმას ვიძახი: ხანდახან ეგეთი მკერდის გულისთვის ნამდვილად ღირს ფრენის დაკარგვა!რაც შეეხება იმ სასწაულმოქმედ კალათას, ახლა რომ ჩვენ მუზეუმში ჰკიდია, ეგ ის არის, რითიც ცივ წყალს ზიდავდნენ. პატივისცემით თქვენი მონა-მორჩილი – სადგისი. საქმე №7. ბოძალი (საიდუმლო ინფორმაცია მშვილდ-ისარზე, რომელიც გუდამაყრის მუზეუმში ჰკიდია) ბოძალი ხისგან არის გამოთლილი. ზოგან მას არბოლეტს ეძახიან, ზოგან ბოძალდს, გუდამაყარში კი ბოძალი ჰქვია. ბოძალი თოფს წააგავს: აქვს კონდახი, სასხლეტი, რომელიც ბორბალს იჭერს და თვითონ ბორბალი, რომელზედაც შვილდის ლარია დამაგრებული. შვილდი (მშვილდს შვილდი ჰქვია გუდამაყრულად და რაკი გუდამაყრის მუზეუმში დაცულ ნივთებზე ვწერთ, სადგისი ავტორს სთხოვს არ დაამახინჯოს გუდამაყრული კილოკავი) ბოძლის წინა მხარეს არის დამაგრებული და იმისი მოჭიმვის დროს შვილდის ლარი ბოძალის სასხლეტ ბორბალზე მაგრდება. ბორბალი ამ დროს სასხლეტით იკეტება. ბოძალს ზემოთა მხარეს, მთელ სიგრძეზე სწორი ლარი აქვს დაჭდეული. ამ ღარში იდება ისარი, ისე რომ წინა მხარე ოდნავ მოჭარბებული აქვს ბოძალის ღარს, ხოლო უკანა ბოლო ისეა, მოსხლეტავ თუ არა სასხლეტს, ბორბალი შემოტრიალდება, მასზე დამაგრებული ლარი ისრის ბოლოს ურტყამს და ღარში, სადაც ისარია ჩადებული, მთელი სისწრაფით ვარდება ისარი.ადრინდელ დროში, როცა ხანდახან ერთი ტყვია ერთი ძროხაც კი ღირდა, ბოძალებით უფრო ნადირობდნენ მონადირეები. თანაც ბოძალს, მართალია, თოფის სასროლ მანძილზე ვერ ისროდა, მაგრამ ერთი სიკეთე სჭირდა, უხმაურო იყო და ნადირს ისე არ აფრთხობდა, როგორც თოფის ხმა. მონადირეები ხომ პატივსა სცემდნენ ადრე ერთი-მეორეს – იქნება სადმე ახლო-მახლო კიდევ სხვა მონადირე უმიზნებდა ბოძალს ნადირს, შენ კი სწორედ ამ დროს თოფს აქუხებ და ფრთხება პირველის მიზანში ამოღებული ნადირი.კიდევ ერთი ჩვევა ჰქონდათ მონადირეებს. ამ ჩვევაში მჟღავნდებოდა უფროს-უმცროსობა. ორი მონადირე თუ ერთდროულად შეამჩნევდა ჯიხვს, პირველს აუცილებლად უფროსს უნდა ესროლა. აქაც მჟღავნდებოდა უფროს-უმცროსობის წესი, რაც საუკუნეების მანძილზე მოჰყვება მთის მაცხოვრებელთ. მაგრამ იყო განსაკუთრებული ნადირობის ჟამი, როცა უფროსებს განგებ მიჰყავდათ ახალწვერულვაშწამოღინღლული მონადირეები და დაინახავდნენ თუ არა კლდეზე გადმომდგარ ჯიხვებს, პირველობას ყმაწვილებს უთმობდნენ. კანკალებდა ხელი. კანკალებდა ბოძალი. კანკალებდა ბოძალიდან გამომსხლტარი ისარი; მთლიანად კანკალებდა ახალბედა მონადირე და, თრთოდა, კანკალებდა კლდის ნაჟურით ჩარეცხილ ლოდებს შორის ჩაჩეხილი ხარლაღი, რომელსაც თავი კისერსა და ხავსიან ლოდებს შორის მოღრეცოდა და ამაოდ ცდილობდა წამოდგომას. – გწყალობდეს! გწყალობდეს! დაგელოცოს, ბერდიავ, მარჯვენა! შორეული ხმები ესმოდა ჯიხვს და თუმცა ვერ ხვდებოდა მათ მნიშვნელობას, გრძნობდა, მთელი ტანით გრძნობდა, რაღაც მისთვის საბედისწერო გრძნობა ერია ამ სიტყვებში.როგორც იქნა კლდის ნაშალში გახლართული რქები გაითავისუფლა და მოღრეცილი კისერიც გაისწორა და ამან ცოტა შვება აგრძნობინა ჯიხვს.რაღაცა მწარედ სჩხვლეტდა ფერდში. იმ ადგილას სისხლი თქრიალით მოსდიოდა და ისარს წაეტანა ამოსაძრობად. ამან ისეთი ტკივილი აგრძნობინა, კინაღამ გული წაუვიდა.უცებ მისკენ ამომავალ მგელს მოჰკრა თვალი, რომელიც პირველად იმ მონადირეების ძაღლი ეგონა, რომლებმაც სულ ახლახანს ისარი გაარტყეს, მაგრამ სულ მალე იგრძნო მგლის სუნი და ღონე მოიკრიბა, ჩანჩქერისაგან მოლიპულ აღმართს შეუყვა აღმა. – ხედავ, ცოცხალი გადარჩენილა! – ბოძალი შეაყენა ბერდიამ. – მაიცა ბერდიავ, აბა კარგად გახედე! – ხელით ანიშნა ძმას გაგიმ. სწორედ ამ დროს მგელმა ჯიხვს გზა მოუჭრა და ისეთ ქარაფში მიიმწყვდია, საითაც გასასვლელი ბილიკი აღარ ჰქონდა ჯიხვს.გამოექანება მგელი ზემოდან მთელი სისწრაფით, დაეტაკება ჯიხვს და ცდილობს ქარაფში გადააგდოს. ჯიხვს წყლისგან მოლიპულ კლდეზე ფეხები უსხლტება, მაგრამ მაინც იმაგრებს თავს.ბერდიას, გაგის უფროს ძმას, ერთმანეთს წაკიდებული ნადირებისათვის ბოძალი აქვს მიშვერილი და აშკარაა, ეს-ესაა რომელიღაცას ესვრის. „ალბათ ჯიხვს ესვრის, – ფიქრობს გაგი, – სოფელშიც მეტ სახელად ჩაეთვლება და თუ იმ დროს ესროლა, როცა მგელი ზემოდან დაეტაკება ჯიხვს, ისიც ხომ თავს ვეღარ შეიკავებს, ისიც ქარაფზე გადმოვარდება. მაგრამ რატომ ხვდება ჯიხვი ეგე ერთგულად ქარაფის პირას და გადავარდნის საშუალებას არ აძლევს მგელს. ეხლა ახსენდება (თუმცა ეს გახსენება წამიერია, ისეთი როგორც სიზმარში, ყველაფერი უცებ ხდება და ყველაფრის აღქმას ასწრებ), როგორ აჩვენა მამამ გამთენიისას ორი ჯიხვის ჩხუბი. ერთი პირდაპირ ქარაფის თავზე იდგა, მეორე ზემოდან ეტანებოდა. ზემოთას იმედი ჰქონდა, რომ ქვემოთა არ უღალატებდა, ქვემოთას კი ეტყობა ის აძლევდა გამძლეობას, რომ ზემოთა ენდობოდა ერთგულებაში. – ქვემოთას რომ ესროლო, რა იქნება მამავ? ხო ზემოთაც გადმოვარდება და ორივე ჩვენი იქნება. – საიქიოს შესასვლელ კარში აღარ შემიშვებენ შვილო. ხო ხედავ მაგათ დანდობილობას. იქნებ ეხლა ეგენი სიყვარულისთვის ჩხუბობენ. ნდობაზე დიდი კი არც სიყვარული არ არის შვილო...აი, ამ წარმოსახვამ წამით გაიელვა გაგის მეხსიერებაში და შეშფოთებულმა გახედა მგლისა და ჯიხვის ჩხუბს. ეტყობა ჯიხვს სისხლი ეცლებოდა, სისხლი ელეოდა და დროდადრო ჩაიჩოქებდა ხოლმე წინა მუხლებზე.მგელმა გამარჯვების მოახლოება იგრძნო, ჩვეულებრივზე უფრო მეტად დაიხია უკან, წინა თათები წინ გამოსწია (გამოღმიდან არ ჩანდა, მაგრამ როგორც ჩანს მთელი ტანი აებურძგლა, ეშვები უფრო საზარლად გამოაჩინა და ნახტომისათვის მოემზადა). – აჰა, ეგეც ბოლო ნახტომი, – გაიფიქრა გაგიმ და ისევ იმ ჯიხვების ჩხუბი წარმოუდგა, მამამ რომ აჩვენა გამთენიისას. „ნუთუ ჩემი ძმა ჯიხვს ესვრის ახლა?“ „ნუთუ სოფელში მიტანილი სახელი ურჩევნია იმას რაც ახლა ვნახეთ?“ „ნუთუ ჩემი ძმა ბუნებით მგლის მხარესაა?!!!“ „ღმერთო, თუ ასეა, მაპატიე, აღარასოდეს გამარჯვებას აღარ ვეტყვი ჩემ ძმას“. და, ამ დროს წინა ფეხებზე დაჩოქილი ჯიხვისაკენ გადმოხტა მგელი. შხუილი გაიღო ბერდიას ნატყორცნმა ისარმა. – ვის, ვის მოხვდება? – წამიერად ფიქრობს გაგი. და, ჯიხვის წინ მოწყვეტით დაეცა მგელი! და, სწორედ ამ დროს გაგის გულში მონადირის მფარველმა ანგელოზმა შეიფრთხიალა. . . . მტერი დაეცა ძმების სოფელს. იმ დროს დაეცნენ, როცა სოფელში იარაღის ხელში ამღები არ იყო. ეს ამბავი მშვენივრად იცოდა გადამთიელმა მტერმა შინაური „მოყვრის“ წყალობით და შუაღამისას იხელთეს დრო. ვისაც ძველებური მთის სოფლები არ გინახავთ, იმათ, გინდათ გითხრათ რას წარმოადგენდა კალობნიანი მთის სოფელი: ერთი დიდი დარბაზი, რომლის შუაგულშიც გულთაბოძი (დედაბოძსაც ეძახიან) დგას. იმ გულთაბოძზე დიდი მუხის თავიხეა გადებული, რომელიც ბოლოებით სახლის აქა- იქა კედლებს ეყრდნობა. ამ თავიხეზე გაწყობილია წვრილი მუხის მორები, რომლებზედაც ჩამოწყობილია უფრო წვრილი ხეები და ამ ხეებზე აწყვია დიდი სიპები. სიპებზე აყრია თიხა მიწა, რომელსაც ხის საზეპლებით ზეპავენ წვიმის დროს.დარბაზის ზემო თვალი საქონლის შესანახი ადგილია, რომელიც ისევეა გადახურული, როგორც დარბაზი, ოღონდ მისი მეორე სართული გადმოხურულია და შიგნით ძნასა და მარცვლეულს ინახავენ გოდრებით. სახლის ამ თვალს კალო ჰქვია და წვიმიან ამინდში იქ ლეწავენ ყანას. მერე გალეწილ ძნებსაც ამ კალოძნებზე აგებენ და ისეთი ლამაზი შესახედავია შემოდგომაზე მთის ეს სოფლები, თვალს ვერ მოაშორებ. აქა-იქ კოშკებიც არის ამომართული სოფელში და ან გარდასულ სისხლისმღვრელ დღეებზე მეტყველებენ, ანდა ახლაც აქვთ სოფლის დაცვის იმედი. ის კი როდი იციან, რომ მტერმა კაცობა დაკარგა და სხვა ხერხს მიმართავს.იმ ღამესაც ისე იყო. გაიგულეს თუ არა სხვა სოფელში მამაკაცები, მაშინ შემოვარდა არხოტში ქისტის ლაშქარი. მტერმა კალობნებზე ამოშენებულ ძნებს ცეცხლი წაუკიდა. მთელი სოფელი ისე აბრიალდა ღამე, დღის შუქს დაემსგავსა. მეზობელ სოფელსაც მისწვდა ცეცხლის ნათება. – ავი ამბავია ჩვენს თავს! – იყვირეს ხევსურებმა და უბელო ცხენებს მოახტნენ. იწვოდა არხვატი. იწოდა ისე დაუნანებლად, როგორც ბიბლიური სოდომი და გომორი. და მოხდა სასწაული! სახლის მაღალ ბანზე გადმოდგა თმებგაწეწილი ხევსური დიაცი და იმისი ხმა ზარივით გაისმა მთელ არხოტში: – გამაგრდით არხოტიონნო, გატეხით რა იქნებისა, ერთს თუ მაგვიკლვენ, დავმარხავთ, სხვა კიდევ გაიზრდებისა!ქალი და ბალღი იარაღს ეცა. ისეთი ბრძოლა გაჩაღდა, ვეღარ გაიგებდი, ცეცხლის შუქი უფრო მეტად ანათებდა, თუ ხმალ-ხანჯლების ლაპლაპი.მაინც იმძლავრა მტერმა. ტყვეები და საქონელი წინ გაიყარეს და სანამ მთვარე გორისფხას მიეფარებოდა, იჩქარეს.მთვარის შუქზე სდიეს მომხვდურებს არხოტიონებმა, მაგრამ მერე თანდათან გაჭირდა დევნა. ღილღოვლებმა ყოველი ადგილი ხელისგულივით იცოდნენ და ნაბიჯს არ ადგმევინებდნენ წინ არხოტიონებს. ერთ მხარეს გაცოფებული მდინარე ჩამოდიოდა, მეორე მხარეს ფრიალო კლდე იყო წამოყუდებული, კლდესა და მდინარეს შუა უზარმაზარი ხავსიანი ლოდები ეყარა, რომელთა შორისაც იყვნენ ჩასაფრებული ღილღოვლები. აქა-იქ ცეცხლებიც ენთოთ, მაგრამ ქვებს შორის, მხოლოდ ალი რომ მოჩანდა ტყვიის, სროლას აზრი არ ჰქონდა. როგორც ჩანდა, ტყვეები და ნადავლი უკვე გაეხიზნათ და ეს დამცველი რაზმი იყო აქ ჩასაფრებული. არხოტიონები ისხდნენ ერთ ადგილას მოწყენით. ხმის ამოღებას ვერავინ ბედავდა. – საით შაგვასწრეს ამ რჯულძაღლებმა! – თამბაქო გადააპურჭყა ბებერმა ბათარეკამ. – გათენებამდე თუ არაფერი ვიღონეთ, სოფელსაც მიაღწევენ და ტყვეებსაც შავ დღეში ჩაჰყრიან, – თქვა მგელიკამ. – ვცადოთ მდინარით გასვლა და ვინც გავალთ, გავალთ. – აბა, რას უბნობ, კაცი კი არა, თევზი ვერ გავა გაღმა ნაპირას, ემაგით ან ტყვეებს რას ვარგებთ ან მტერს რაისთვის გავუხადოთ თავი საცინლად. – აბა, მაშ რაი, რაი ვქნათ, ვისხდეთა ესე და ჭორიკანა დიაცებივით ვილაყბოთ?! – ფეხზე წამოენთო ერთ-ერთი ხევსური. – მე გირჩევთ რაიც უნდა ვქნათ, – თქვა ჯარჯიმ. – რაი? რაი? – წამოიშალნენ ხევსურები. – მე და გაგი ამ ფრიალო კლდეს გადავყვებით და მტრის ზურგში გავალთ. თქვენ ზოგი აქ ჩასაფრდით, დანარჩენებმა კი მაშხალები აანთეთ და არხოტისაკენ წადით, რომ მტერმა იფიქროს ჩვენი დამარცხება. – რას ამბობ, დიაცებ ხო არ ვართ?!–იწყინა მგელიკამ. – დიაცები მაშინ ვიქნებით მგელიკავ, თუ ჩვენი ცოლ-შვილი სოფელში მიიყვანეს, გასასვლელი გზა ხომ ხედავ არ არის. – მაშ საით აპირებთ გასვლას. – გავალთ! – ჩვენ რაისთვის ვერ გავალთ? – თქვენ აქ ხართ საჭირო. მტერს რომ აქეთ გამოვაფრთხობთ, თქვენ ამ ვიწროებში უნდა ამოხოცოთ. იქით მხარეს ხომ იცით გაშლილი ადგილებია და თანაც ჩვენზე უკეთ იციან გასასვლელი ბილიკები, ისე გაგვეფანტებიან ერთსაც ვერ მავკლავთ. დაფიქრდნენ ხევსურნი. ჭკუაში დაუჯდათ ჯარჯის თათბირი. მაგრამ? მაგრამ როგორ უნდა გადავიდნენ ჯარჯი და გაგი ამ ფრიალო კლდეზე? ქალამნები გაიძრო ჯარჯიმ. ქალამნები გაიძრო გაგიმაც. მერე წინდები გაიძრეს. ხანჯალი ამოიძრო ჯარჯიმ. ხანჯალი ამოიძრო გაგიმ. ფეხისგულები გადაისერა ჯარჯიმ. – რას შვრები ჯარჯი?! – აღმოხდა ხევსურებს. – რას სჩადი გაგი? – ისევ აღმოხდა ხევსურებს. ახლა მუხლები და ხელისგულები დაისერეს ძმებმა. გადაიკიდეს თოფები, თითოს მაგიერ სამ-სამი. – აბა, ჩვენ რომ იმათი ზურგის მხრიდან ავტეხავთ სროლას, აქედან უცებ არ გახსნათ ცეცხლი, შემოუშვით მტერი, რომ ამ ვიწროში მოვიმწყვდიოთ, – თქვა ჯარჯიმ და ხელ-ფეხდასისხლიანებული ფრიალო კლდეს შეუყვა. იმას მიჰყვა გაგიც. მთვარე ოდნავ კრთებოდა ღრუბლებს შორის და ძმებს სავალ გზებს უნათებდა. სისხლიანი ფეხები წებოსავით ეწებებოდა ფრიალო კლდეს.გადააღწიეს ძმებმა მტრის ზურგში. ღონე აღარ ჰყოფნიდათ ისე იყვნენ სისხლდაცლილნი. ექვს ადგილას დაიკავეს სანგარი და ჯერ ის ადგილი დაჰკვლივეს კარგად, სადაც ცეცხლის პირას ქისტთა ბელადებს ჰქონდათ სუფრა გაშლილი.პირველი ორი თოფი სწორედ იმ მიმართულებით გავარდა. შემდეგ ძმებმა ადგილები შეიცვალეს და წინა ორ გასროლას კიდევ ორი მიაყოლეს სასწრაფოდ. შემდეგ კიდევ შეიცვალეს ადგილი და კიდევ ორი გასროლა, მერე კანტიკუნტად ისროდნენ თითქმის მტრის ზურგის ყოველი კუთხიდან. მტერი დაფრთხა.მიხვდნენ, რომ უკანგასასვლელი გზა მოჭრილი ჰქონდათ. წინ გაიხედეს და დაინახეს როგორ „ გარბოდა“ არხოტისაკენ ლამპრებიანი მდევარი. ქისტებმა იფიქრეს, ეტყობა ჩვენი შეეშინდათო და დაედევნენ... ძვირფასო, მელია! თქვენზე კარგად ვის მოეხსენება რას ჰქვია – ხაფანგში გაბმა, თუმცა თქვენ ისეთი შორსმჭვრეტელი ბრძანდებით, ხაფანგი სიზმარშიც რომ მოგელანდოთ, დღისით იმ ადგილას ქვას-ქვაზე არ დასტოვებთ და თუ ვინმემ იკითხა: რატომ? რისთვის? რა კანონის საფუძველზე, იმათთვის ჩვენს მუზეუმში მშვენიერი კიდობანი არსებობს. სიტყვამ მოიტანა და თქვენი ნებართვით ცოტა გადახვევას გავაკეთებ: ეს ჩვენი მუზეუმის ამშენებელი შუღლიანთ სება, ცოტა არ იყოს და უკმაყოფილოა. ჩუმ- ჩუმად მუზეუმის ექსპონატებს ეჩურჩულება: რა ვქნა ბატონო, ხომ ხედავთ სადამდე მივიდა საქმე: ჩვენი მუზეუმის პრეზიდენტის ექსპონატები აშკარად მოითხოვენ, გუდამაყრის მუზეუმს სიტყვა მუზეუმი ჩამოვაშოროთ და მუზეუმი დავტოვოთ, თორემ ამ ჩვენს მუზეუმში იმდენი უცხო წარმოშობის ნივთია, ერთ მშვენიერ დღეს ადგებიან და წავლენო. – მაპატიეთ! მაპატიეთ! – ბრძანების კილოთი თქვა მელიამ. – იგეთი არც გუდამაყრის მუზეუმი გვჭირდება და არც საქართველო, ვისაც ძალად შევეხვეწებით, არიქა, შენი ჭირიმე, ოღონდ არ წახვიდე და ყოველდღე მკლავის სიმსხო სანთლებს დაგინთებთ ეკლესიაშიო, – ამას მე ვამბობ, ამათი კამათის გამგონე, გოდერძი ჩოხელი. – მაგრამ სულ რომ წავიდნენ? – ვინ? – ყველანი, ქართველები და არაქართველები, ყველანი დედა-ბუდიანად. – წავლენ და წავიდნენ. მოვა მერე დედა ღვთიშობელი, სიჩუმეში მოიდრეკს მუხლს და რომ ვერ ნახავს თავის საყვარელ ქართველებს, ატირდება. ცრემლები დაუსველებს კაბის კალთას. ჩამოივლის ქრისტე ღმერთი. გაიგონებს დედის ტირილს. – დედი! დედი! – მხარზე ხელს დაადებს შვილი დედას. დედა თვალცრემლიანი შეხედავს შვილს. – რატომ ტირი, დედი?! – შეეკითხება ღმერთი. – შენ იცი შვილო რატომაც ვტირი. – რატომ უარმყვეს და რატომ გაიფანტნენ სხვა ქვეყნებში? – იკითხავს მაცხოვარი. – სატანა მოევლინა შვილო მწყემსად და იმან გაანიავა შენი სამწყსო. სატანამ გამოხრა შენი სამწყემსოს გარდასულების ძვლები, სატანამ გამოხრა აკვანში მწოლიარეთა ძვლები და ჯერ რომ გუდამაყრის მუზეუმში ნივთი არ ჩამოუკიდნიათ, იმ ნივთების წარსულს სწავლობს. – სატანა! სატანა! სატანა! სატანა! – სატანას ეღირსება ის, რისი ღირსიც არის, ხოლო შენ დედაჩემო, მეტად აღარ გიხილო თვალცრემლიანი და მე გპირდები, რომ საქართველო ერთხელ კიდევ გამოივლის წარღვნას და იმ წარღვნის მერე სწორედ საქართველო იქნება ის აყვავებული ზეთის ხილის რტო, რომლითაც მტრედმა უნდა ახაროს ახალი ცა და ახალი დედამიწა ქვეყნის მეუფეს, რომლის საბრძანისშიც არც მზე არის და არც მთვარე და თვითონ მეუფეა მანათობელი და არ არის შური და მტრობა, არამედ არის კაცთა შორის მშვიდობა და სათნოება.აი, ამისათვის გიხაროდეს, დედაჩემო, რომ იქ ღმერთის ნათელით გაბრწყინებულთ იხილავ შენს სამწყსოს. – და ვინც შენ ნათელში ვერ მოხვდება, შვილო, იმათთვის ვტირივარ. – სიკვდილის ჟამამდე, ყველასა აქვს დედა ნათელში შესვლის უფლება: თუნდაც ერთი ღვთის წინაშე მართლად ნათქვამი სიტყვით, თუნდაც ოხვრით, თავისი ჩადენილი ცოდვებისათვის, რომელსაც ისე ჩაატარებს თავის გულ-ღვიძლში, როგორც ღრუბლებიდან ნასროლი მეხი გულმძლავრ მუხაში. გინახია, როგორ ამოდის ნამეხარი მუხის გულიდან შავი კვამლი. აი, ეგრე ამოვა სატანა კაცის გულ-გონებიდან. თუნდაც მღვდლის წინაშე გადმოგორებული ცრემლით, თავისი ჩანადინარი ცოდვების სათქმელად სიტყვა რომ ვერ მოუბრუნდა და სინანულის ცრემლი კი ჩამოჰგორდა. აი, იმ ცრემლში ვხედავ სამყაროს. სამყარო ჩემთვის ერთი დიდი ცრემლის კურცხალია და ყველას იმ ცრემლში ვხედავ. სიკვდილის წინ იმასაც ბევრი რამ ეპატიება, პატარა ნაკადულს რომ ჭიანჭველა მიაქვს, უნდა როგორმე ნაპირზე გამოცურდეს, მაგრამ იმ ღელეს სხვა ღელე ერთვის და ვინ არის ჭიანჭველის მშველელი. იშვიათად, მაგრამ მაინც იბადებიან ამ ქვეყანაზე ისეთი ადამიანები, რომლებსაც ასეთი ჭიანჭველა ნაპირზე გამოჰყავთ. შეიძლება ასეთ კაცთა შორის კაცისმკვლელიც იყოს. გულდარდიანი ნუ ხარ, დედა. – ძალიან გეტკინა, შვილო? – რა, დედა? – ის, რაც წამების დროს გადაიტანე. – დედა, ის სასმისი მხოლოდ შარბათია იმასთან, რაც უნდა შევსვა. ნურასოდეს გულს ნუ დაიღონებ, მამაჩემი არასოდეს არ შემასმევს იმ სასმისს, რისი შესმაც მე არ ძალმიძს. ჩემ გამო მეტად ნუ იტირებ, იტირე საქართველოს გამო და იცოდე, მალე აღესრულება სატანის მეფობის ჟამი. – ილოცე, ილოცე, ჩემო საყვარელო დედა, საქართველოსთვის! – მე თუმცა ღმერთი ვარ , მაგრამ როცა ღმერთებს შენნაირი საყვარელი დედები ჰყავთ, რა თქმა უნდა იმათაც სჭირდებათ ლოცვა. ილოცე ჩემო დედა, რომ სრულიად საქართველომ რაც შეიძლება მალე შეიმოსოს ჩემი კვართი. ბატონო, პრეზიდენტო! უმორჩილესად გთხოვთ მაპატიოთ ეს გადახვევა. ხედავ, რა ხალხია ეს მწერლები. არა, მაინც სად ჩამომიხტა. კიდევ კარგი სადგისი ვარ და ზრდილობიანი ვარ, თორემ... აბა სხვა ვინმეს გაუბედოს; ხმალს გაუბედავს? ხო ვერ გაუბედავს? თოფს გაუბედავს? ხო ვერ გაუბედავს? დამბაჩას? ბოძალს? კაცისმკვლელი ქარჩი რომ ჰკიდია ჩვენს მუზეუმში, იმას ამბები აქვს ნაქნარი, მოდგეს, აბა, ეს ჩვენი მწერალი და იმას ჩაერთოს ლაპარაკში, ისეთი სდრუზოს რომ სანატრელი გაუხდება ეს მზე და ეს მთვარე. მანამ უმზეო და უმთვარო ქვეყანაში მოუწევს ცხოვრება და ისიც საკითხავია თუ ეპატიება აქაური ცოდვები. მუზეუმში შესულს ქარჩი რომ ჩასცხებს თავში, მეტი არ არის ჩემი მტერი მონანიების სათქმელად მღვდელს დაუძახოს. ეგ ერთი და ის მეორე, რომ გლახად გადაიკიდა სადგისი. – დედაჩემის სული ნუ წამიწყდება, სადაც მართალი იქნება და სადაც მითუმეტეს მტყუანი იქნება, ყველგან უნდა წავჩხვირო! ისე უნდა წავჩხვიროო, ისეთი საქმეები უნდა დავაბრალოო, ისე უნდა მოვთხარო მაგისი ფილმები და მოთხრობებიიიი.... უი, დადადადაა! მე იმას ვცდილობ, ბატონო მელია, რა გასიამოვნოთ, რომელ სამუზეუმო ექსპონატზე რა საქმე შევადგინო, რომ მერე თქვენმა მაღალუდიდებულესობამ სკივრში გამოამწყვდიოს ჩვენი „გუდამაყრის მუზეუმისთვის“ შეუფერებელი ნივთები. მითუმეტეს სადაცაა არჩევნები მოგვადგება კარს და რაც შეიძლება მეტი სამუზეუმო ექსპონატი უნდა იქნეს სკივრებში და კიდობნებში გამომწყვდეული. უვარგისი, მე ვფიქრობ, არც ის იქნებოდა თუ ამოდენა საზღვარგარეთ გაქცეულ ქართველებთან ერთად ჩვენი ერის საგანძურსაც თან მივაყოლებდით; ამას ქაღალდზე ვერ დაგიწერთ და თუ არ მიწყენთ ყურში გიჩურჩულებთ ჩემს აზრს.მელია დაფიქრდა, ყურები დაცქვიტა, მუზეუმში მიიხედ-მოიხედა, ფუმფულა კუდი ერთ ალაგას ამოიდო და სადგისს უბრძანა: – მოდი, მიჩურჩულე! სადგისი დაეჭვდა, მიიხედ-მოიხედა. – მოდი, რაღას უდგეხარ?! – ცოტა ხმას აუწია მელიამ. – ბოდიში, ამ კითხვაზე, ჩემო ბატონო, მაგრამ თუ მეტყვი რამდენი დღეა კვირაში. მელიამ ჩაიცინა. – დამცინით ხომ, ჩემო ბატონო, ასეც ვიცოდი და ამდენი ხანი სწორედ ამიტომ ვერ შემოგკადრე ეს კითხვა. – რამდენია და შვიდი. – ოჰ! კიდევ დამცინით ხომ ბატონო? – აბა, თუ ჩემი პასუხი არ მოგწონს, შენ მითხარი რამდენი დღეც არის იმ შენს კვირაში. – ჩემი ისევეა მთელი კვირა, როგორც შენი, მელია ბატონო. – ჰო, კარგი, კარგი, იყვეს ორივესი, მაგრამ თუ სადგისი ხარ, ამიხსენი, რაღა ჩემთვის არის შვიდი დღე და შენთვის ექვსი. – საიდან დავიწყო? – საიდანაც გინდა იქედან დაიწყე, ოღონდ ამიხსენი. – კვირა ხოა დღე? – დღეა! – დაუდასტურა მელიამ. – ორშაბათი? – ეგეც დღეა! – ოთხშაბათი? – რაღა თქმა უნდა, ოთხშაბათიც დღეა! – ხუთშაბათი? – ხუთშაბათიც! – შაბათი? – შაბათი ხო დღეა და დღეა? – აბა, მაშ რამდენი დღე ყოფილა კვირაში ბატონო მელია? – შენ რაც დააშავე ექვსი, მაგრამ პარასკევმა რა დააშავა? – ის დააშავა ბატონო მელია, რომ იქ სადაც მე ოცი წელი ვმუშაობდი თერძთან არ მახსოვს ვინმეს იმ სოფელში ერთი მეორისთვის გადაბრუნებული სიტყვა ეთქვას. მოვიდოდა მუშტარი, მისცემდა ჩემს ბატონს შეკვეთას და იკითხავდა: – როდის გამოვიარო? – დღეს რა დღეა? – სამშაბათი. – მოდი ხუთშაბათს და მზად იქნება. მუშტარი მოვიდოდა ხუთშაბათს და კოხტად, ლამაზად გახვეულ შეკვეთას ამოიდებდა იღლიაში, ერთი ორი ტკბილი სიტყვით დაგვემშვიდობებოდა და მიდიოდა. ასე იყო, მანამ ისეთ შარს არ გადავეყარეთ, დღესაც აღარა მჯერა რო კვირაში შვიდი დღეა.ზამთრის ამბავი ხო იცი. თანაც ისეთ ადგილზეა ჩვენი სოფელი, თვიდან, თვემდე სარებს არჭობენ ჩვენი სოფლელები რო თვეები ერთმანეთში არ აერიოთ და თებერვალი იანვრისაგან გამოარჩიონ. დღეების გარჩევას ვიღა დაგიდევს და გადის ეგე ზამთარი, მაგრამ იმ წელიწადს რაღაც უბედურება მოხდა სოფლის თავს.გამოვიდა ერთ დილით საფიხვნოში ბერდიათ აპარეკი, დაჯდა მზის გულზე, ყალიონი გამართა და თქვა: – ავი ამბავია, ძალიან ავი ამბავი, ან ომი მახდების დედამიწაზე და ცამესკვლევთ ერთი მესკვლევი დააკლდების, ანდა ხალხის გაჟუჟვა მახდება დედამიწაზე. აპარეკი სოფელში კიხთული კაცი იყო და ყველამ შიშით მიიღო მისი ნათქვამი. – რაი ამბავია აპარეკო, ხატის ლიშანი ხო არცრაით რა გეცნო? – ჰკითხა ბაღათერამ. – სალოცავებს დიდება ჰქონდეთ და თქვენ დღეგრძელობა, მაგრამ სათვალავი კი დააკლდა წუხელ შვიდეულს. – როგორ? რანაირად? – გამოვედი და ვითვლი მესკვლევებს, ერთი მაკლია სათვალავში. ღმერთო ჩემო, ვითვლი და პარასკევი მაკლია. მოიცა, მოიცა, შენ შეიძლება სათვალავი აგერია, ამბობს ჯღუნაი და ითვლის: – კვირა იყო? – იყო! – ორშაბათი იყო? – ორშაბათი? ჰო, ჰო იყო, ორშაბათს არ ჩამოვზიდეთ თივა. – სამშაბათი? – იყო. – ოთხშაბათი? – იყო. – ხუთშაბათი? – იყო. – პარასკევი? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . სიჩუმე. – ხალხო, პარასკევი იყო, თუ არ იყო? – მე არ მახსოვს – ამბობს აპარეკი. – არც მე – უდასტურებს მგელიკა. – არც მწარიას ახსოვს, არც ხეჩოს, არც გამიხარდას. – ქალებო, თქვენ მაინც არ გახსოვთ? – ეკითხებიან ცოლებს. – რაი ვიცით, ვითომ იყო, ვითომ არ იყო, მთელი კვირა ისე გადაუღებლად თოვს, სად გაარჩევ რომელია პარასკევი და რომელი სამშაბათი, ხუთშაბათს და ორშაბათს კიდევ როგორმე გამოარჩევს კაცი. – კაცებო, ესე უსაქმოდ და უგულისყუროდ ყოფნა არ გამოდგების. ღმერთმა შვიდი დღე ჩაგვაბარა და ერთი უგზო-უკვლოდ დავკარგეთ, – თავისას არ იშლის აპარეკი. – აბა, ამ თოვლში საით გამაჩნდება, შაბათი რო იყოს ან ხუთშაბათი კიდევ მიაგნებდა კაცი, ანდა იქნება წესიერად ვერ ვითვლით, საცა აქამდე არ გამაჰკლებია დიდ შვიდეულს, ეხლა რაისთვის გამააკლდებოდა. – გამოკლებულია და ეგ არის, აიღეთ თოფები და ვინც პარასკევს ჩვენს სოფელში რაიმე აწყენინეთ ილოცეთ, ეხვეწეთ, რომ ისევ დაგვიბრუნდეს. თოფ-იარაღში ჩამჯდარი ვანისკრელები მთის ფერდობებზე შეუყვნენ აღმართს. ქიდაქის იქეთ იყო ბაკურხევი, სადაც ხევსურეთში განთქმული ალდია ფიცხელაური დაუხვდა სტუმრებს. გაიმართა ლხინი. ხის ხონჩებზე დაყრილ ხინკალს ორთქლი აუვიდა. ხისავე ქაფქირით ერთი ცალი ხინკალი მოატარა წაღმა ხონჩაზე დაყრილ ხინკლებს მასპინძელმა და დაილოცა: – ღმერთო, ნათელში ამყოფე ჩვენგან წასულების სულები. ვისაც ხინკალი უყვარდა და დღეს სამზეოზე აღარ არიან, იმათ წინაშემც იდგმება ეს სუფრა. – ამინ! ამინ! – წამოაძახეს აქეთ იქიდან. იმ ღამეს გვიანობამდე გაგრძელდა ქეიფი და დილით რომ გაიღვიძა, ერდოში ხელისტოლა ფრტენებს მოჰკრა თვალი აპარეკამ. – ბათირავ! – შეეხმიანა აპარეკაი ძმადნაფიცს. – იმ შენ მამაპაპათ სალოცავებს გაფიცებ, კვირაში რამდენი დღეა? – იმდენი, რამდენიც იმ დალოცვილმა ღმერთმა დაგვიწესა. – შვიდი? – შვიდი. – ერთი ხო ორშაბათია? – დიახ. – სამშაბათი? – დიახ. ოთხშაბათი? – დიახ. დინჯად პასუხობდა აპარეკას ბათირა. კაცს რომ მათთვის მოესმინა, იფიქრებდა ღმერთმა ეს-ესაა შექმნა სამყარო და რაკი შვიდი დღე დააწესა ამ აპარეკასი და ბათირას მეტი ვეღარავინ ნახა და ამათ მიანდო დღეებისთვის სახელების შერქმევაო. – ბათირავ, ვიცი რომ ხვალ ხუთშაბათია, ზეგ შაბათი, – როგორღაც იმედის ძაფს ჩაეჭიდა აპარეკი. – პარასკევი? რაო, პარასკევი ღმერთის შექმნილი არ არის თუ შიგ რომ შაბათი არ ურევია, იმიტომ გამოსტოვე, ჰა? – ცხენივით ჩაიხვიხვინა ბათარეკმა. – მაშ, პარასკევი არ დაკარგულა?! – ბალღივით წამოხტა აპარეკი. – რაი ვიცი, ჩვენ სოფელში ვიღაცები მაეხეტნენ, ერთი კვირა იქ დარჩნენ და გვიმტკიცებდნენ, რო პარასკევი მოიკვეთა ქრისტე ღმერთმა თავის დღეებიდანო. იმის მერე დავდევთ და ვეძებთ პარასკევს, – თქვა ბათირამ. – ჰოდა, ზეგ ნახავთ როგორ პარასკევსაც ვიზეიმებთ მაღალი ღმერთის სადიდებლად! – ჩაიროხროხა აპარეკამ და როხროხს ცხენივით ჭიხვინი მოაყოლა. . . . ირიჟრაჟა. ხევისბერმა ზარები დარეკა. სალოცავად მისულმა ხალხმა ქუდები მოიხადა. ხევისბერმა ლოცვა წამოიწყო : – დიდება ღმერთსა, მადლი ღმერთსა, დიდება კვირესა, კვირე ძლიერსა, ღვთის კარის მაშვენებელ მთავარანგელოზსა! თავდაპირველად ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა. მიწა იყო უსახო და უდაბური, ბნელი იდო უფსკრულზე და სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ. თქვა ღმერთმა: იყო ნათელი! და იქმნა ნათელი. დაინახა ღმერთმა, რომ ნათელი კარგი იყო და გაჰყარა ნათელი და ბნელი. – დიდება ღმერთის ძალასა! – ჯიხვის ყანწით შესვა ღმერთის სადიდებელი ბათარეკმა. – დიდება! დიდება! – აჰყვნენ სხვებიც და ისეთი არყის სმა გაჩაღდა, სულ მალე ერთ-ურთს ვეღარა სცნობდნენ. – პარასკევი არ გინახიათ? – წარამარა კითხულობდა ბათარეკი. – ვინა, ვინა?! – პარასკევი. – ვნახავ და კარგ ხეირსაც შაეყრება, ავკაფავ ხვთის მადლმა. – რაისთვი აჰკაფავ?! – იწყინა ბათარეკმა. – ეგრე მწადის და იმადა! – თითსაც ვერ დააკარებ, მე აქ ვირების საწველად კი არა ვარ მოსული, რით ვერ გაიგე რო პარასკევს ვეძებ. – გიპოვავ შენი პარასკევი და ეგ არის! – მთელი ძალღონით გადაჰკრა ბათარეკს ხირჩლამ გველისპირული. სისხლზე წინ-წინ ტვინმა იჩქეფა. – აეგაც შენი პარასკევი! – ნიშნისმოგებით მიაძახა წაქცეულ ბათარეკს ხირჩლამ. იმან არ იცოდა, რომ მართლაც დაჰკარგა ბათარეკამ პარასკევი და ხირჩლამ ჩვეულებისამებრ ჩხუბში გამოსაწვევად მიიღო მისი შეკითხვა. . . . ადრე ეგეთი წესი იყო: სამ დღეზე მეტს არ აჩერებდნენ სამზეოზე მიცვალებულს. პარასკევს მოკლეს ბათარეკი. შაბათმა ხარჯის სამზადისში ჩაიარა. კვირამ, მანამდე ცაზეგადახრილი მთის ნაგრილები დაიძრებოდა მთებსა და მთებს შორის, მანამდე მიიბარა ბათარეკი. . . . ათასჯერა თოვს იმ სოფელში და ხანდახან დღეები კი არა, თვეები აგერევა კაცს ერთმანეთში. ათასჯერ ცა იღუშება და სეტყვა მოდის. ათასჯერ ქარი და წვიმა ერევა ერთ-ურთს.პარასკევი კი იმ დღის მერე აღარავის აღარ ავიწყდება და რაიმე ამბის გახსენება რომ უნდათ, ასე ამბობენ: შვიდი წელი არც კი გასულა სრულად იმ დღის მერე, რაც ის სულგანათლებული ბათარეკი მოკლეს პარასკევ დღეს. ბათარეკის საფლავსაც ორად-ორი სიტყვა აწერია მხოლოდ: ბათარეკი – პარასკევი! . . . პატივჭემულო მელია! მინდა მოგახსენოთ, რომ პარასკევი არც დაკარგულა და არც დამალულა. ეს ყველაფერი წინასაარჩევნო ფანდია. კიდევ კარგი ბათარეკის სიკვდილით დროზე გამოაშკარავდა, თორემ ვინ იცის რას გიპირებდნენ. თქვენი მონა-მორჩილი – სადგისი! მინაწერი სადგისის საიდუმლო ინფორმაციაზე ბათარეკისა და პარასკევის შესახებ: მე დიდად ვაფასებ თქვენს მცდელობას, რათა თვალთა ხედვიდან არ გამოგრჩეთ არც ერთი საგნის წარსული, რომლებიც ჩვენს მუზეუმში ინახებიან და უყურადღებოდ არ ტოვებთ არც იმათ , ვინც მუზეუმის გარეთ არიან. ავიღოთ თუნდაც სულგანათლებული ბათარეკი, რომელმაც თქვენი თქმით მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ დაკარგა პარასკევი, რომ შემდეგში ჩვენთვის თავგზა აებნია არჩევნებში. თუ ასეა, წინათგრძნობას რა პასუხი გავცეთ მერე? განა პარასკევ დღეს არ გარდაიცვალა აპარეკი? თქვენ რა, ეჭვი გაქვთ რომ არჩევნებს მოვიგებთ?!!! სადგისო!!!ბათარეკის ამბები რომ გამოიკვლიე, ის რატომ დაგავიწყდა დიდთოვლობისას რომ გადამარჩინა ბათარეკმა.პარასკევი განგებ დაავიწყდაო, რომ ამბობ, განა დაიარება ქვეყანაზე რომელიმე კაცი, რომელსაც თავისი სიცოცხლის მანძილზე ერთხელ მაინც არ დაავიწყდება წელიწადის თვე, რიცხვი და თუნდაც ის შენი სანაქებო პარასკევი. რა ქნას კაცმა, ისეთ მთებში ვცხოვრობთ, ხანდახან ისე თოვს, დღეს და ღამეს ვერ გაარჩევ ერთ- ურთისაგან.ერთხელ მთელი ათი დღე გამომკეტა სოროში თოვლმა. იმდენი ეთოვა, ძლივს გამოვიგნე სოროდან გამოსასვლელი. მივდივარ, მივლასლასებ, საით მე თვითონაც არ ვიცი. უაზრობაა ამხელა თოვლში თაგვის სოროების თხრა. ისევ სოფელს უნდა მივატანო როგორმე. ძაღლების ყეფას მივაყურადე და იქეთ წავლასლასდი. თოვს. წინ ძლივს მივიკვლევ სავალ ბილიკს. ძაღლების ყეფაზე ვგრძნობ, რომ სოფლისკენ მივდივარ. მერე სინათლეებიც აკიაფდა. როგორც ჩანს ამ ღამით ამ სოფლის სტუმარი ვიქნები, ამას ძაღლების ყეფაზე ვატყობ; ერთ წუთს რომ სოფლის თავს ყეფენ, მეორე წუთში სოფლის ბოლოსაკენ გარბიან. მე ისე ვარ შიმშილით დასუსტებული, ძაღლმა კი არა, კურდღელმა რომ ჩამიქროლოს, ფეხზე ვერ დავდგები. არა და მართლა ჩამიქროლა გვერდზე კურდღელმა, რომელსაც დიდი ბომბორა ძაღლი მისდევდა. მე ჩემთვის გავიფიქრე, ეგ ძაღლი მაგ კურდღლის დამჭერი არ არის, მოდი ამ თივაში შევიმალები და გათენებისას ისე როგორ გამწირავს გამჩენი, ერთი ბეღურა მაინც არ მოვინადირო . წინა თათებით ღრმად გამოვღრუნტე თივის ზვინი და შიგ ჩავწექი. ცოტა ხანს კიდევ ყურს ვუგდებდი ძაღლებისა და მელკურდღლების გნიასს, მერე ძილმა წამართვა თავი და ღრმად ჩამეძინა.დილით კაცის ხმამ გამომაღვიძა. შევხედე, ბათარეკი დგას ჩემს წინ. გაქცევა დავაპირე, მაგრამ სად გაიქცევი, ისედაც ცარიელი ძვალი და ტყავი ვარ. – ბალღოო, წითელი დედალი რო გვყავს, ის ჩამაიყვა! –გასძახა შვილს ბათარეკმა. იმისმა ბიჭმა სახელდახელოდ მოარბენინა წითელი დედალი. – თოკიც ჩამაიტა! – ისევ გაგზავნა ბალღი ბათარეკმა. გარშემო სოფლის ძაღლები მოგროვდნენ და ავი ღრენით მეტანებოდნენ.ბათარეკმა ღობის მარგილი მოგლიჯა და ძაღლებს დაერია გინებით: – ვერა ხედავთ, თქვე შობელძაღლებო, რო სტუმარია შემოხიზნებული. საქურდნელად რო იყოს მოსული, განა ამ თივის ზვინში დაიძინებდა, ან ეგრე ადვილად დაგვეჭერინებოდა. ნადირია და თავისებური ნდობა მაგასაცა აქვს ჩვენს მიმართ. ვეცნეთ და გავგლიჯოთ? ა, ბეჩავ ბიჭებო? ა, ბეჩავ ძაღლებო! აბა რატო იმათ ვერ იჭერთ დღედაღამე სოფლის გარშემო რო დარბიან.ბალღებო მააშორეთ აქედან ძაღლები! – ბრძანა ბათარეკმა და ძაღლებს აღარც დასჭირვებიათ გაჯავრდომა, კუდამოძუებულები მოსცილდნენ იქაურობას.ერთ ხელში მე ამიყვანა ბათარეკმა, მეორეში წითელი დედალი, თოკი ჯიბეში ჩაიდო და იმ გზას დაადგა, რომელიც იმ ღამით მე გავკვალე და რომელიც ოდნავღა ეტყობოდა წუხანდელი ნათოვის მერე.გადავიარეთ მდინარე და როცა ტყის პირს მივუახლოვდით, ბათარეკმა თოკის ერთი ბოლო იმ წითელ დედალს გამოაბა, მეორე ბოლო მე შემაბა წინა ფეხზე და გამიშვა.იმდენი ძალაც აღარ მქონდა, რომ სოროსაკენ წამეთრია ქათამი, რომელიც თოვლში პტკნიალებდა და მშველელს ეძახდა. ბოლოს გამოჩნდა ეს მშველელიც, ჩემი მოსისხლე გელა.არ ვიცი საიდან მოვიკრიბე იმ დროს ძალა. გავექანე ჩემს მტერს და ძირს მოვიქციე.ბათარეკი, უკვე შორს იყო წასული და რაღა თქმა უნდა ვერ დაინახა როგორ მოვკალი იმ დღეს ჩემი მოსისხლე.მე არ ვიცი რა დღე იყო იმ დღეს: ორშაბათი, სამშაბათი, ოთხშაბათი, ხუთშაბათი, პარასკევი, შაბათი, თუ კვირა.ერთს კი ვნატრობ, ნეტავ ცოტა ხნით გააცოცხლა ბათარეკი რომ ვთხოვო – რის ჩამოკიდებას ისურვებდა მისი ნაქონი ნივთებიდან გუდამაყრის მუზეუმში ჩამოსაკიდებლად, მანამდე კი რაკი ყველანი რაღაცას ვკარგავთ და რაღაცას ვპოულობთ, მოდი ბათარეკის საპატივსაცემოდ კედელზე დავაწეროთ – ვიპოვეთ, პარასკევი ვიპოვეთ ხალხნო! საქმე №8. საქართველოს ხალიჩა (საიდუმლო ინფორმაცია გუდამაყრის მუზეუმის აღმოსავლეთ კედელზე ჩამოკიდებულ ხალიჩაზე, რომელსაც საქართველოს რუკის ფორმა აქვს) თქვენო, აღმატებულებავ!თქვენცა ხართ მოწმე და მეც არა ერთხელ მომიხსენებია, რომ ამ ბოლო დროს იმდენმა სამუზეუმო ექსპონატმა დაიკავა საქართველოს ხალიჩაზე ჩუმ-ჩუმად ადგილი, თუ ესე გაგრძელდა, ერთ მშვენიერ დღეს ვეღარ გაუძლებენ სამაგრები და ყველანი ერთ-ურთში ავირევით.ამასთანავე უნდა მოგახსენოთ , რომ მუზეუმს გარედან შემოდის ინფორმაციები, რომ შავი არაგვი საფრთხეს უქმნის არა მარტო რუსების მიერ აშენებულ ბასტიონს, თანდათან ძირს უთხრის პირიმზის სალოცავ მოედანს და ჩვენს მუზეუმსაც. ბრძანება გუდამაყრის მუზეუმის პრეზიდენტი ვბრძანებ: 1. გამაგრდეს ჯებირი, რომელიც საფრთხეს უქმნის მუზეუმს. 2. დაუყოვნებლივ ჩამოიხსნას კედლებიდან: ხმლები, ხანჯლები, თოფები, მშვილდ-ისრები, ბოძლები და კიდევ ის იარაღები, რაც საშიშროებას უქმნიან გუდამაყრის მუზეუმში თავმოყრილ დემოკრატიულ იარაღებს. 3. მომზადდეს პირობები ჭეშმარიტად დემოკრატიული არჩევნებისათვის. ჩვენი დევიზია: ჩვენ დავიწყეთ და ჩვენ დავამთავრებთ. ხოლო ამ გზაზე გამოვიყენებთ ბრძოლის ყველა ხერხს. 4. გუდამაყრის მუზეუმში ინახება ლუდის სახდელი მოწყობილობა და მე მინდა, მავანი და მავანი გავაფრთხილო, რომ ლუდი ეროვნული სასმელია, რითიც ჩვენი მამა-პაპანი ამაყობდნენ და დარჩება კიდეც საამაყოდ, თუ ზოგიერთები გონს მოეგებიან. 5. თვითეული ბუჩქის უკან ვინ ზის და თვითეულ „ბუტკას“ ვინ მფარველობს, ყველაფერი ვიცი. დადგება დრო და ყველას ყველაფერი მოეკითხება 6. არჩევნები ბათილად ჩაეთვლებათ მათ, ვინც საარჩევნო კანონს დაარღვევს. თქვენ კარგად იცით ვისაც ვგულისხმობ ამათში. გუდამაყრის მუზეუმის პრეზიდენტი – მელია. ბატონო მელია! არის კიდევ რამდენიმე საკამათო ნივთი ჩვენს მუზეუმში, რაც არეულობას ქმნის და თქვენი ნებართვის გარეშე არ გადაწყდება მათი ან მუზეუმიდან გატანა, ან სკივრში, თუნდაც კიდობანში ჩაკეტვა. ამ ნივთების შესახებაც მაქვს საქმეები შედგენილი და თუ თქვენი ბრწყინვალება ინებებს, მოგართმევთ. საქმე №9. ლენინი (საიდუმლო ინფორმაცია ისევ ლენინის ტანზე, თუ სტალინის წელსზემოთამხარეზე) როგორც მოგეხსენებათ ეს ორი ბიუსტი სადავო გახდა. თავდაპირველად როგორც მოგახსენეთ და როგორც ანალიზებიც ადასტურებენ; ბასტიონის ეზოში ჯერ ნიკოლოზის ძეგლი დაუდგამთ რუსებს; მერე როცა ნიკოლოზი გადააგდეს, საძირკველი დატოვეს და ზედ ლენინის ძეგლი წამოჭიმეს, მაგრამ ლენინის გარდაცვალების მერე ხელახლა აიღეს ძეგლი და ნიკოლოზისდროინდელ ბრინჯაოს საძირკველზე ისევ სტალინის ძეგლი წამოჭიმეს აღმოსავლეთისაკენ ხელგაშვერილი. მაგრამ ხომ გითხარით რომ აღმოსავლეთის მთაზე პირიმზის სალოცავის ეკლესია დგას და ვეღარც დაანგრიეს კომუნისტებმა ეს ლამაზი ეკლესია, არა და ისე გამოდიოდა, თითქოს აღმოსავლეთისაკენ ხელგაშვერილი სტალინი ეკლესიას ესალმებოდა. ეეხ, რამდენი რამე იცვლება მზის ქვეშეთში და სტალინის ძეგლსაც მოუწია ჩამობრძანება, ოღონდ ამჟამად საქმე გააიოლეს და მკერდთან გადახერხეს სტალინის ძეგლი, ასევე მკერდთანგადახერხილი ლენინის ძეგლი მოიტანეს საიდანღაც და ისე ლამაზად დააწებეს, კრუპსკაიას მეტი ვერავინ მიხვდებოდა წელს ქვემოთ ლენინი იყო თუ არა. ერთი ის იყო ლენინსა და სტალინს შორის განსხვავება, სტალინს აღმოსავლეთისკენ ჰქონდა ხელი გაშვერილი, ამას ხან დასავლეთისკენ და ხან სამხრეთისკენ. ეს იმაზე იყო დამოკიდებული, რამდენი ბალღი დავეკიდებოდით გაშვერილ ხელზე და საით მხარეს გაიხსნებოდა წებო. აკი მოგიყევით კიდეც და ისე მომწონს ეს ისტორია, ძალიან გთხოვთ კიდევ მოგიყვებით. ძირს თოვლია, ბალღები ლენინის ხელზე ვკიდივართ, როგორც ტურნიკზე (აბა იმ მიყრუებულ მთის სოფელში სხვა ტურნიკს ჩვენ ვინ გვაღირსებდა) ვკიდივართ და ვქანაობთ. უცებ სტალინის ძეგლზე გადაწებებული ლენინი ქანაობას იწყებს, გადმოქანდება იმ მხარეზე საითაც ხელი აქვს გაშვერილი, ჩვენ თოვლში ვეფლობით და ჩვენი ძია ლენინი ზემოდან გვეცემა.შემდეგ არის ასეთი სურათი: ჩვენ და ლენინი თოვლში ვართ ჩაფლული. ლენინს დიდი ამბით ეხმარებიან უფროსები და გაშვერილ ხელზე ეძაგრებიან რომ წამოაყენონ. ჩვენ კი ყარაული მოგვდგომია (ეხლა ვფიქრობ, ლენინს რად უნდოდა ყარაული, მე შენ გეტყვი გაიქცეოდა სადმე, ისედაც სოსოს ფეხებზე იდგა და იდგა). ეხლა ვფიქრობ ამას თორემ, აბა მაშინ გენახათ რა ბაგა-ბუგი გაჰქონდა ჩემ გულს. გვირტყამს ყარაული ჩექმიან წიხლებს და გვაგინებს: მამათქვენი ხომ არა გგონიათ რომ ხელებზე ეკიდებით მე თქვენი ასე და ისეო. მერე, ლენინი რომ გადააგდეს, მივადექით იმ ყარაულს, მოვიხადეთ ქუდები და ვუსამძიმრებთ. მიტკლის ფერი დაედო კაცსა, ძლივს ამოღერღა: რა იყო ხალხო, რა ამბავია ჩემ თავსა?! – მამის სული გაგინათლოს ღმერთმა. – რას ამბობთ, ხალხო, ორმოცი წელია მიწას არის ამოფარებული მამაჩემი! – უფრო შეიცხადა ყარაულმა. – მაშინ მამინაცვლის სული გაგინათლოს. – ნუ გადამრიეთ კაცო, ხალხი არა ხართ, ობლობითა ვარ ამოზრდილი, სადა მყოლია მამინაცვალი, ვის გინახიათ, სად გინახიათ? – სუყველას, ვინც აქა ვდგევართ. – ვინა კაცო, სადა?! – სადა და აი აქა, თავგამოდებით რომ იცავდი და ერთი ნეკნი აღარ შეგვარჩინე მთელი. – მაშინ, ხალხო, მთავრობის დავალება მქონდა, დრო იყო ეგეთი, – შიშით აკანკალდა ყარაული. – ეხლა რომ გითხრათ, მუზეუმიდან გამოიტანე და გადააგდე მდინარეშიო, გადააგდებ? – მე ნუ, მე ნუ, მე ნუ გადამაგდებინებთ ხალხო, რა ვიცი რა დრო მოვიდეს, მარტო ჩემ ხსოვნას სამი ძეგლი იდგა ამ კვარცხლბეკზე. იყოს იმ მუზეუმში და ეგდოს თავისთვის კუთხეში, ოღონდ მე ნუ გამომატანინებთ, შვილიშვილების პატრონი ვარ. გეხვეწებით, გემუდარებით! არ გაისვარეს საბრალო ყარაულის სისხლით გუდამაყრელებმა ხელები. – წადი, მოშორდი აქაურობას, ეგ ბიუსტი კი მაგავ კუთხეში ეგდოს სადაც გდია, – უთხრა შუღლიანთ სებამ. ყარაული ქუდმოხდილი გავიდა მუზეუმიდან. – ამის მეტად უდროო დროს ნუღარაფერი მოგვესამძიმრებინოს შენთვის, – მიაძახა ხალხმა ყარაულს. საქმე №10. ვეფხისტყაოსანი (საიდუმლო ინფორმაცია მზექალზე, რომელიც სიკვდილის მერე უცნაურად დაიტირეს) რა არის ადამიანი? ხანი, მანძილი, დრო დაბადებასა და გარდაცვალებას შორის.ამას ჩვენ ვფიქრობთ, აქაური დროის საზომით , მაგრამ ადამიანი უპირველესად ღმერთის ქმნილებაა, რომელსაც უდგას ღმერთის სული, დადის და სუნთქავს.უპირველესად ადამიანი არის ღმერთის სული, ხანდახან კი, ეშმაკი ცდილობს ადამიანიდან განდევნოს ღვთის სული და თვითონ ჩასახლდეს იქ.იმისათვის რომ ადამიანებმა ატარონ ჭეშმარიტად ღმერთის სული, ჩვენ მაღალმა შემოქმედმა მოგვცა ღვთის სიტყვა. ღვთის სიტყვა გვასწავლის, სული როგორ უნდა გადავირჩინოთ ამ ქვეყანაზე, როგორ უნდა დავუპირისპირდეთ ეშმაკს, რომელიც ცდილობს ჩვენგან განდევნოს ღმერთის სული და თვითოთ ჩაიბუდოს, თვითონ იფშვინვიეროს ჩვენში. გუდამაყარში ცხოვრობდა ულამაზესი გოგო, რომელსაც მზექალს ეძახდნენ. ავი სული აწვალებდა მზექალს. ბალღობის დროს ცდილობდა მის არსებაში ჩასახლებას. ხანდახან დამუნჯდებოდა და თვეობით ხმას არ იღებდა. მშობლებს დაჰყავდათ მკითხავებთან, ადგენდნენ ხატების მიზეზებს და ხოცდნენ შესაწირ საკლავებს. მზექალს არაფერ არ შველოდა.ხანდახან უამბობდნენ ზღაპრებს, რომლებიც ძალიან მოსწონდა. ერთხელაც მათსოფელში მოიყვანეს პატარძალი, რომელმაც წერა-კითხვა იცოდა და მზითევში ვეფხისტყაოსანი მოჰყვა.პატარძალმა მზექალს ვეფხისტყაოსანი წაუკითხა და ამ ამბავმა ისე იმოქმედა მზექალზე, დღედაღამე მოსვენება დაუკარგა პატარძალს. – აცადე, ქმართან ალერსი მაინც აცადე, – დასცინოდნენ მეზობლები მზექალს, რომელიც ნაირ-ნაირ სამკაულებს ჩუქნიდა პატარძალს, რომ კიდევ და კიდევ წაეკითხა მისთვის ვეფხისტყაოსანი.ერთ თვეში მთელი ვეფხისტყაოსანი ზეპირად იცოდა მზექალმა. ახლა ის უყვებოდა თავის თანატოლებს ამ საოცარ პოემას და ცდილობდა მათაც ზეპირად ესწავლათ ეს საოცარი ამბავი. გათხოვდა მზექალი. ასე ეგონა ტარიელს ან ავთანდილს მისთხოვდა და ერთი სული ჰქონდა წაეკითხა ქმრისთვის ეს პოემა. – იცი, უნდა გაგახარო? – რითი? – ეკითხება ქმარი. – ვეფხისტყაოსანი უნდა მოგიყვე. – ვეფხისტყაოსანი კი არა, სამკალს მიხედე თორემ ტყავს გაგაძრობ,– მკვახედ მიუგო ქმარმა. ერთ ადგილზე გაშრა მზექალი. – არ გესმის რას გეუბნები?! – დაუღრიალა ქმარმა, – ააგე მზორეში ძნები? მზექალს უნდა სიტყვის თქმა, მაგრამ როგორც ბავშვობაში, ისევ ისე ჩაუვარდა ენა. – სიტყვის თქმის ღირსადაც აღარა მთვლი? – სახეში მაგრად გაულაწუნა ქმარმა.თავიხეზე ჩამოკიდებული ნახეს მზექალი. გულში ის ვეფხისტყაოსანი ჰქონდა ჩახუტებული, რომელიც პატარძლისაგან სამ ფარდაგად შეიძინა. იმ ფარდაგებზე ეხატა: ტარიელი, ნესტანი, ავთანდილი, თინათინი, ფრიდონი, თამარ მეფე, შოთა რუსთაველი და კიდევ ქართული ლაშქარი, რომელნიც ხმალდახმალ ეომებოდნენ ქაჯებს. რა თქმა უნდა, ეს ფარდაგები მზექალის მოქსოვილი იყო იმის საფასურად, რომ ვეფხისტყაოსანი შეეძინა პატარძლისაგან. მთაში ლექსად ტირიან. ლექსად დაიტირეს მზექალის სიკვდილი. ამ ლექსად დატირებაში იყო ერთი უდიდესი თხოვნა, რომელსაც მზექალს აბარებდნენ საიქიოში. სად მიხვალ მთვარის საყურევ ცის ოქროს ღილის სადარო, ღმერთსა ვთქოვთ, ეგ შენი წიგნი საიქიოშიც ატარო... და მერე იყო თხოვნა, რომ მათ უდროოდ წასულ შვილებსაც ასწავლოს საიქიოში ვეფხისტყაოსანი.არ ჩაატანეს სამარეში მზექალს ის წიგნი.რახან თავის მკვლელად ჩათვალეს, მღვდელმა ნება არ დართო ღმერთისა და სიყვარულისათვის სადიდებელი წიგნი თავისმკვლელისათვის ჩაეტანებინა.ახლა ეს წიგნი ჩვენ მუზეუმში ინახება. მისი ამბავი ერთი აქაური გლეხისაგან მაქვს მოსმენილი და თქვენ როგორც ახალი დროის შემოქმედს, როგორ მიგაჩნიათ ასეთი წიგნი ინახებოდეს იქ, სადაც თქვენნაირი დიდი პიროვნება განაგებს მუზეუმის საქმეს.მოწიწებით და პატივისცემით მარად თქვენი – სადგისი. P.S. მე შემიძლია თქვენი თანხმობის შემთხვევაში ვუბრძანო მუზეუმის ჩრჩილებს და ერთ თვეში ავთანდილი და ტარიელი კი არა, ქაჯებიც აღარ დარჩებიან მაგ წიგნიდან. . . . – მამავ, მამავ! – გვერდით მიუჯდა შუღლიანთ სებას ნაბოლარა ბიჭი, რომელმაც ყველი, გამხმარი პური და დოქით წყაროს წყალი შემოუტანა. ეს ბიჭი სიბერეში შეეძინა სებას და მამა-შვილს განსაკუთრებით უყვარდათ ერთ-ურთი. ცოლი და უფროსი ორი ბიჭი აღარც კი ელაპარაკებოდნენ სებას. ოჯახის მოღალატედ თვლიდნენ. – გიჟი ხარ, შენი ადგილი საგიჟეშია. ქვეყანა იმას ცდილობს რა შეიტანოს სახლში, რა ჩააცვას და დაახუროს ცოლ-შვილს, შენ კი დამდგარხარ და დათვებისა და მელიების ფიტულებს ებაასები. განა ტყუილად იძახის მთელი სოფელი შუღლიანთ სებაი გაგიჟებულაო. ეგღა გვაკლდა არა, რომ გიჟის შვილები ეძახონ შენ შვილებს. ვინ გამოატანს ამათ ქალებს. არა, არა, მეტს ვეღარ მოვითმენ, საგიჟეში უნდა წავაყვანინო შენი თავი! – ხმა ჩაიკმინდე, ქალო! – ისეთი მტკიცე ხმით უთხრა სებამ ცოლს, ქალმა იმ წუთას ხმა გაკმინდა და მუზეუმიდან გავიდა. – მამავ, მამავ! – ისევ ჩაილაპარაკა ჩუმად სებაის ნაბოლარა ბიჭმა. – რა იყო, მამა გენაცვალოს! – (მთის ხალხი ძუნწია როცა შვილებს ეფერებიან, მაგრამ სებაი ყოველთვის ისეთ უზომო სითბოსა და სიყვარულს გრძნობდა ამ ბიჭის მიმართ, სხვა სიტყვებს ვერ პოულობდა მის მოსაფერებლად). – მამავ, მართლა ხომ არ გაგიჟდები? – არა შვილო, რაისთვის უნდა გავგიჟდე? – რა ვიცი, ყველა ასე ამბობს, ქვეყანა თავზე გვენგრევა, სადაცაა მდინარე სოფელს ჩააგდებს და წაიღებს და ეგ კიდევ მუზეუმს ვერ ელევაო. წვიმების დროს ისე ანგრევს მდინარე მინდორს, სადაცაა ჩვენ სახლსაცა და მუზეუმსაც მოადგება. ღამე სულ შიშით ვიძინებთ, რომ მდინარემ სახლი არ წაიღოს. სოფელი ჯებირებს აშენებს, მაგრამ არაფერი არ შველის. ხალხი ამბობს, ეტყობა ღვთის რისხვაა, პირიმზის სალოცავის მოედანზე ჯერ რუსებმა რომ ააშენეს ბასტიონები, მერე კომუნისტები მოვიდნენ და საქონლის ფერმა ააშენეს, ეხლა კიდევ ამ სებამ მუზეუმი ააშენა და შიგ ათასი ცოდვიანი იარაღი და უწმინდური ცხოველის ფიტული გამოფინაო. – შენ გულს ნუ დაიღონებ ჩემო ბიჭო, მე არც გიჟი ვარ და არც გავგიჟდები. მუზეუმი იმისათვის არის საჭირო, რომ ერს თავისი წარსული, აწმყო და მომავალი ახსოვდეს. ჩვენ სხვანაირად ვერ გადავრჩებით ჩემო ბიჭო, მამა გენაცვალოს, აბა გახედე იმ გზას, კლდეებში რომ არის გაჭრილი, ეგ ჩვენი დიდი მეფის, ვახტანგ გორგასალის ნაგზევია. მოდი, რა წაგაკითხო. სებამ ბიჭი იმ ფარდაგთან მიიყვანა, სადაც საქართველოს რუკა იყო ამოქარგული და ზედ ვახტანგ მეფის ანდერძი ეწერა: ვახტანგის ანდერძი!მტკიცედა სდექით სარწმუნოებასა ზედა და ეძიებდით ქრისტესათვის სიკვდილსა, რათა მარადიული დიდება მოიგოთ.აი, შვილო, აი, ამ ფარდაგს ეს ანდერძი აწერია, ხოლო საკუთარი ავი ზრახვებისათვის მაძიებელნი უფრო მეტნი ეტანებიან ამ ფარდაგზე ყოფნას ვიდრე ისინი, ვინც ჭეშმარიტად მტკიცედ დგას სარწმუნოებასა ზედა და ქრისტესათვის სიკვდილს ეძიებს. მთავარი ამანდერძის და ამ ფარდაგის გადარჩენაა და თუ მე ვერ შევძელ, შენ უნდა შეძლო. ბიჭმა მამას მადლიერი თვალებით შეხედა. შუღლიანთ სებამ შვილის მოტანილი წყაროს წყლით გული გაიგრილა. – მე მგონი კიდევ წვიმას აპირებს, მამავ. ერდოში გამკრთალ ელვას შეხედა ბიჭმა. – ნუ გეშინია, მამა გენაცვალოს, ნუ გეშინია, მაღალი ღმერთი და ვახტანგის ანდერძი, ყოველთვის დაგვიფარავს ქართველებს, – დააიმედა მამამ მოსალოდნელი წვიმისაგან შეშინებული ბიჭი. – სახლი რომ გაგვტაცოს მდინარემ, მერე რა ვქნათ, მერე სად ვიცხოვროთ? – უფრო შეშინდა ბიჭი.იგი ერთიანად კანკალებდა და თან მამისაგან ელოდა პასუხს, ხანაც გარეთ იხედებოდა. მუზეუმში დატანებულ ერდოებში ელვა კრთებოდა, მელიისა და დათვის ფიტულებს ანათებდა და ეტყობა მან უფრო შეაშინა ბიჭი, ხალათი წამოიფარა თავზე და თავსხმაში გავარდა გარეთ.ღონემიხდილი ჩამოჯდა შუღლიანთ სება ტახტზე. ელვა თანდათან კრთებოდა და ელექტრონის შუქივით იყო განათებული მთელი მუზეუმი.მხოლოდ ერთი მხარე იყო დახუნძლული, ის მხარე, სადაც ფარდაგი ეკიდა. დანარჩენ სამ კედელზე ზოგან ფიწალი ეკიდა, ზოგან შრომაში გაცვეთილი გუთანი იყო კუთხეში მიყუდებული, ზოგან ათასი საკერებლით დაკემსილი ქალისა და კაცის სამოსი. მუზეუმის შუაგულში მინავლებული კერია იყო, თავიხეზე ჯაჭვი იყო ჩამობმული და ზედ შემურული ქვაბი ეკიდა.უცებ შუღლიანთ სებამ თვალი მოჰკრა, რომ ელვით განათებულ ერდოში რუსი ჯარისკაცის აჩრდილი შემოვიდა, მელიასთან მივიდა და ჩაუჩურჩულა: – დარეკეს. – ძალიან კარგი, – მოუწონა მელიამ. – ეს მუზეუმი დიდ საფრთხეს უქმნის ჩვენს საქმეს. ეს თუ არ მოისპო, ძველ ბასტიონს ვერაფრით ვერ ავაშენებთ. – დრო და მოთმინებაა საჭირო, დრო და მოთმინება. ამათ საჩვენო საქმე თუ ისე არ შევუმზადეთ, რომ თვითონვე არ დაშალეს მუზეუმი, ისე არაფერი არ გამოვა. – მაინც როგორ ფიქრობთ, რამდენი დრო დასჭირდება ამას? – ხუთი წელი მაინც კიდევ უნდა დავრჩე პრეზიდენტად, რომ ყოველგვარი სურვილი ჩავუკლა, რომ მუზეუმი ააშენონ, თორემ ამათი ამბავი რომ ვიცი, აიმ ერდოდან რომ ვახტანგ გორგასალის ნაგზევი ჩანს, იმ ნაგზევს მისტირიან და ის აძლევს ძალას. აი, ამ ფარდაგზე რომ ანდერძია ამოქარგული, ათასხუთასი წლის წინათ არის ნაანდერძევი და მაინც ეგ აძლევს ძალას. ამათ თუ ეროვნულობისა და წინაპართავე ყურების საფუძველი არ გამოაცალე, სხვანაირად მუზეუმების მშენებლობას არ მოიშლიან. მუზეუმი კი ამათთვის იგივეა, რაც სალოცავი. თოფები და ხმლები ხომ ჩავაკეტინე სკივრებში და კიდობნებში, ეხლა კიდევ ყველა ღონე უნდა ვიხმაროთ მომავალ სამუზეუმო არჩევნებში, რომ ბარმაც ჩვენ მოგვცეს ხმა, ქარჩმაც და ნიჩაბმაც. დამიჯერეთ, დროა საჭირო, დრო. – კარგით ბატონო მელია, წავედი. – კი ბატონო. ლანდი ის იყო ელვითგანათებულ ერდოში უნდა გასულიყო, რომ მელიამ მიაძახა: – მოდი ერთი წუთით. ლანდი მელიასთან მივიდა. – რომელი მხრიდან დარეკეს? – ჩრდილოეთიდან. – ესე იგი... დაფიქრდა მელია, – ესე იგი თქვენთვის დასავლეთიდან არ დაურეკიათ? – როგორც კი დარეკავენ, იმ წუთას მოგახსენებთ, ჩემო ბატონო! – თავისუფალი ხართ! – უბრძანა მელიამ და კუდით მიიხმო სადგისი. – რა თქვით, მუზეუმში ჩრჩილები მყავსო? – რამდენიც გნებავთ დიდო ბატონო! – მე რა მნებავს, ჩრჩილი რა ჯანდაბად მინდა, იცოდე ჩრჩილი არ დავინახო ჩემ ფიტულში შემომძვრალი თორემ, კიდობანში ამოგაყოფინებ თავს. – უწინ მე მოვიტეხ წვერს, მანამ თქვენ ჩრჩილს მოგაკარებთ. – რამდენიმე გაწვრთნილი ჩრჩილი თუ გყავს? – მყავს სხვადასხვა დარგში მომუშავეები, მაგრამ თქვენ მაინც რომელი გაინტერესებთ? – ჩემ ზემოთ რომ ანდერძი წერია, იმას ხედავ? – როგორ არ ვხედავ. – ასო-ასო რომ ამოჭამონ, აისეთი ჩრჩილები მჭირდება. – ეხლავე შევუდგები მაგ საქმეს! – ფარდაგზე ყოჩაღად გაგორდა სადგისი. მელიამ კუდი თავქვეშ ამოიდო და ტკბილად ჩაიძინა. არ ეძინათ ჩრჩილებს. არც სადგისს ეძინა, მორიგ საქმეებზე მუშაობდა. და რაც მთავარია არ ეძინა შუღლიანთ სებას. გარეთ ქუხდა. ელავდა, წვიმა აშხაპუნებდა და როგორც ჩანს არ ეძინა შუღლიანთ სებაის ნაბოლარა ბიჭს იმის შიშით, რომ მდინარეს იმათი სახლი არ წაეღო და ვინ იყო მშველელი, აღარ იცოდა. იმან ბევრი ვერ გაიგო იმ დღეს მამის საუბრიდან და რაც მთავარია ვერ გაიგო რატომ იყო ძველებურ ფარდაგზე ამოქარგული რამდენიმე სიტყვა, რომელსაც მამამისი ვახტანგის ანდერძს ეძახდა და რომელიც საკუთარ სახლზეც ძვირფასად მიაჩნდა. ბიჭს კი მთელი არსებით უყვარდა თავისი სახლი და ეშინოდა აბობოქრებულ მდინარეს არ წაერთვა მისთვის ეს სახლი.პატარა ბიჭებს ხშირად ორი რამე ეიმედებათ – მამა და საკუთარი სახლი.და როცა მამები ვერ ეხმარებიან და სახლს კი მდინარე უპირებს წაღებას, მათი გული თრთის და კანკალებს, როგორც ვარსკვლავი შუაღამის ნეტარებაში. საქმე №11. ფანდური, ანუ კაი ყმის სიმღერა (საიდუმლო ინფორმაცია ფანდურზე) მთაში კარგ კაცზე იტყვიან, ლექსივით აწყობილი კაციაო. მთაში ლექსი ლოცვის მაგიერია. ტირილითაც კი ლექსად ტირიან. უმეტესობა მოლექსეებისა ყაჩაღად იყვნენ გავარდნილი, ოღონდ ყაჩაღად არა იმ გაგებით, როგორცდღეს ხმარობენ ყაჩაღს. ყაჩაღი იმდროინდელი მთავრობის მოწინააღმდეგე იყო. ეს იყო ლექსივით აწყობილი კაცი, რომელიც ვერ ეგუებოდა რუსების კანონებს.ერთ-ერთი ასეთი ლექსივით აწყობილი კაცი, აი იმ ფანდურის პატრონი იყო, გულთაბოძზე რომ ჰკიდია სალამურის გვერდით. დაჯდებოდა ეს ყაჩაღად გავარდნილი კაცი და ფანდურის ხმაზე დაამღერებდა თავის გულის სათქმელს, აი, თუნდაც ასეთს: რა ვქნისა ციხე ავაგე ჯავრი შავაბი კარადა, საიქიოდან მოვიდნენ იმ ციხის სანახავადა. ბევრი უარეს გარშემო კარ ვერ გატეხეს ძალადა, მემრე თქვეს, ჟამი მოვალის კარ გაიხსნების თავადა. აი, სწორედ მაგ ფანდურზეა ეგ ლექსი ნამღერი და როგორ მოვიქცეთ, ისეთი ფანდური, რომლის პატრონიც ეგეთ ლექსს მღეროდა, მოგვცემს კი არჩევნებში ჩვენ ხმას? თუ გინდა მიბრძანე და ისეთ ადგილას გავხვრეტავ, მთელი ცხოვრება ხმას ვეღარ ამოიღებს, თუ არა და კიდობანში ჩავაკეტინოთ. მარად თქვენი მონა-მორჩილი – სადგისი! საქმე №12.ორაგულის ცხოვრება (ანუ საიდუმლო ინფორმაცია, რომელიც მელიას ვიღაც კაცმა მოუყვა იმ ღამეს ძალიან რომ წვიმდა) ესიზმრა მელიას: ზის ტახტზე და შემოიყვანეს მასთან მრჩეველი, პატარა, გაქუცული კაცი, წელში მოხრილი და არ ვიცი მელიას შიშით, არ ვიცი სიბერით, არ ვიცი მლიქვნელობით, ყოველ შემთხვევაში ასეთ ადამიანებს ვერ გაუგებ პრეზიდენტების წინაშე რატომ კანკალებენ. – თქვენ ახალი მრჩეველი ხართ, ხომ? – ეკითხება სიზმარში მელია. – დიახ, ბატონო მელია. – რა საკითხებში ერკვევით? – ძირითადად ფილოსოფიაში. – და რა არის ფილოსოფია? – გულწრფელად დაინტერესდა მელია. – ფილოსოფია, ჩემო ბატონო, ყველაფერია, ის რაც ღმერთმა შექმნა და კიდევ ის რაც კაცმა უნდა შექმნას საქმით, ან სიტყვით, უფრო სიტყვით. – და როგორ ფიქრობთ, მელია არ არის ფილოსოფოსი? – როგორ არა, როგორ არა, მელია ყველაზე დიდი ფილოსოფოსია ამ ქვეყანაზე. – რატომ და რა ღირსებით? – პირველ რიგში იმით, რომ ბრძენია, რაც გულში აქვს იმას მალავს და რაც სხვების გულშია იმას ყველაზე მეტად მელია ხვდება. – კიდევ? – კიდევ ის, რომ ტყუილის უდიდესი ნიჭი აქვს. ადამიანებს კი ხშირად სიმართლეზე მეტად ტყუილი უყვართ. ტყუილი ისეთი პურია რის სიგემრიელესაც მასები ადვილად იჯერებენ და თანაც რატომღაც ჰგონიათ რომ ეს პური დღეს თუ არა, ხვალ აუცილებლად დატკბება, ხვალ თუ არა ზეგ დატკბება და მელიასაც მეტი რა უნდა, იქნევს აქეთ-იქით თავის გრძელ კუდს და ხალხს თავს აწონებს თავისი სიბრძნით. – კიდევ? კიდევ რითია მელია დიდი ფილოსოფოსი? – მოთმინებით, ბოღმის გულში ჩადებით და სხვისი ხელით მტრის განადგურებით. იგი არასოდეს არა სტოვებს თავის უკან კვალს, ნაფეხურებს, გრძელ კუდს მიითრევს და შლის ამ კვალს. ძაღლი მელიაზე გაცილებით ნაკლები ფილოსოფოსია ამ შემთხვევაში, ჯერ ერთი იმიტომ, რომ პირდაპირ გიყეფს, მეორე კიდევ იმიტომ, რომ კუდი მაღლა აქვს აპრეხილი და თავის გავლილ კვალს ვერ შლის. დათვი ყველაზე ნაკლები ფილოსოფოსია, ჯერ ერთი იმიტომ, რომ თავისი დიდი ტორებით ყველგან დიდ კვალს ტოვებს და კაცი რომ ამ კვალზე გაივლის, აუცილებლად წააწყდება დათვის სკორეს. ის კიდევ თავის კვალზე სკორის მეტს არაფერს ტოვებს, რა ფილოსოფოსი უნდა იყოს. – ესე იგი, თქვენ ამბობთ, რომ მელია ყველაზე დიდი ფილოსოფოსია ცხოველთა შორის? – სრული ჭეშმარიტებაა. – და რა არის ჭეშმარიტება? – ის, რომ მელია ყველაზე დიდი ფილოსოფოსია ცხოველთა შორის და ამიტომაც არის ღირსი მუზეუმში ეჭიროს პრეზიდენტის თანამდებობა. – და კაცთა შორის ვინ არის ყველაზე დიდი ფილოსოფოსი, რომ მასაც ღირსეულად ეკუთვნოდეს არჩევნებში გამარჯვება თავისი დიდი ფილოსოფიური მჭერმეტყველებით და ამის მიხედვით პრეზიდენტის სავარძელი. – როგორ გითხრათ, ადამიანებს უამრავი ფილოსოფოსი ჰყავს, მაგრამ რატომღაც ადამიანებს არ უყვართ ფილოსოფია. ისინი თვითონ წარმოადგენენ იმ ფილოსოფიის ნაწილს, რომელშიც თვითონ ცხოვრობენ. ცხოვრებაში არსებობდნენ ისეთი დიდი ფილოსოფოსები, როგორიც კანტია, ჰეგელია, პლატონია, არისტოტელეა, ფროიდია და კიდევ ისეთი ადამიანია, რომელსაც ნიცშე ჰქვია. – ააა, ნიცშეე, ნიცშე! – მრავლისმეტყელად ჩაილაპარაკა მელიამ. – გიკვირთ არა ღმერთის სიკვდილი ბატონო მელია, მეც მიკვირს. – როგორ, უკვე მოკვდა? – წამოხტა სახეგაბადრული მელია. – არა, ეს ნიცშეს მოძღვრებაში, მაგრამ მთელი ნიცშეს ფილოსოფია, ის კი არ არის, რომ ადამიანებს აჩვენოს მკვდარი ღმერთი, ნიცშეს ფილოსოფია ღმერთისადმი დიდი სიყვარულია და იმის ცდაა რომ თავისი პროტესტით ღმერთისადმი, ადამიანებს დაუმტკიცოს, როგორ ტყუილად ჰგონიათ რომ ღმერთი მოკვდა. სხვა შემთხვევაში ნიცშე დაემსგავსებოდა იმ მეთევზეს, რომელმაც იცის რომ არ არსებობს მდინარე, იმ არარსებულ მდინარეში არ არსებობს თევზი და არ არსებობს მდინარის ნაპირი, სადაც შეიძლება იდგეს თვით ნიცშე, თავისი შემართული ანკესით, რომელსაც სხვა თუ არაფერი, სატყუარა ჭიაყელა მაინც უნდა ებას. და სწორედ ეს სატყუარა ჭიაყელაა, რითიც ფილოსოფოსები ისევე ატყუებენ ადამიანებს, როგორ თევზებს. და ნიცშემ იცის ყველაზე კარგად ეს ყველაფერი. – როგორ, ჩემზე კარგადაც? – არა, ადამიანებზე გეუბნებით. – და ვინ არის ადამიანებში ისეთი ფილოსოფოსი, რომელიც მდინარის პირასაც დგას, მომართული ანკესიც უჭირავს და მშვენივრადაც ისვრის წყალში, ისვრის და თევზიც მოებმება მის ნასროლ ანკესს. – აგერ, კედელზე რომ კაცის სურათი ჰკიდია, ის არის, ჩემო ბატონო. – და რა ჰქვია მაგ კაცს? – ვაჟა-ფშაველა. კაცი, რომელსაც შეეძლო მდინარეში ესროლა ანკესი, დაეჭირა ორაგული, გამოეხსნა ანკესიდან, გულზე ეკოცნა მისთვის და ისევ მდინარეში გაეშვა. – შუღლიანთ სებავ! შუღლიანთ სებავ! – იყვირა ნახევრად მძინარე მელიამ. სება მელიასთან მიიჭრა. – აიმ კაცის სურათს ხედავ? – კუდით ანიშნა სურათზე, რომელიც ერდოდან შემოჭრილმა ელვამ ისე გაანათა, როგორც წმინდანის ხატი ეკლესიაში. – ვხედავ, როგორ არ ვხედავ, მე კი არა ძილშიც კი ხედავს მაგის ხატებას მთელი ქვეყანა. – ხოდა სასწრაფოდ უნდა გადამალო კიდობანში, ცუდი სიზმარი ვნახე, ცუდი არაფერი მოუწიონ მაგ კაცს, თორემ ქვეყნის წინაშე კი არა, ორაგულის წინაშეც კი შევრცვხებით. – რომელი ორაგულის? – დაიბნა შუღლიანთ სება. – გადამალე, გადამალე, არჩევნების წინ ორაგულების მოყვარული კაცები ჩვენ არ გვჭირდება. – ამ კაცს ორგული კაცები არ უყვარდა ჩემო ბატონო, – სცადა ვაჟა-ფშაველას დაცვა შუღლიანთ სებამ. – ბუნტს მიწყობ? დავრეკო იქ სადაც საჭიროა და ერთ წუთში მოვასპობინო ეს მუზეუმი, თუ წესით და რიგით ჩავატაროთ არჩევნები და როცა ყველაფერი ჩაწყნარდება, ვაჟა-ფშაველაც ჩამოვკიდოთ ამ ფარდაგზე, თოფებიც და ხმლებიც. ეხლა რაც არის საჭირო, ის გააკეთე, გადამალე სკივრში ეგ კაცი. შუღლიანთ სებამ ხელის კანკალით ჩამოხსნა სურათი, თავის ნაქონ ხალათში შეახვია და კიდობანში ჩადო. გარეთ ქუხდა. ელავდა. კარზე ბრახა-ბრუხი ატყდა. – მამავ, მამავ! – მოისმა შუღლიანთ სებას ნაბოლარა ბიჭის განწირული ძახილი. სებამ კარი გააღო. ბიჭი ტირილით შემოვარდა. – წაიღო მამავ, წაიღო! – რა წაიღო შვილო, მამა გენაცვალოს, დაწყნარდი და ისე მითხარი. – ჩვენი ბროლია წაიღო მდინარემ მამავ, აშვება ვეღარ მოვასწარი, მარგილი მოთხარა და ბროლიაც თან წაიღო! – დაწყნარდი შვილო, მამა გენაცვალოს, ბროლია მაგარია, ეგრე ადვილად არ დაეხრჩობინება მდინარეს. – სახლსაც წაგვართმევს მდინარე მამავ, თუ ჯებირი არ გავამაგრეთ, წამო მოგვხედე, გაანებე ამ მუზეუმს თავი, ხომ ხედავ ფიტულების მეტი არაფერია აქ. – დაწყნარდი, მამა გენაცვალოს, დაწყნარდი, მოდი ტახტზე წამოწექი და შეგამშრალებ. – რა დროს ტახტზე წამოწოლაა მამავ, ჯებირი თუ არ გავამაგრეთ, სახლს წაიღებს მდინარე. შუღლიანთ სებამ შვილის მუდარას ვეღარ გაუძლო და ჯებირის გასამაგრებლად გაცვივდნენ გარეთ. სებაის დიდი ბიჭები უკვე ამაგრებდნენ ჯებირს. სებაის ცოლიც კაცივით ეხმარებოდა შვილებს. კლდის გაყოლებით ფიჩხს ალაგებდნენ და ზედ დიდ ლოდებს აწყობდნენ. ახლა მხოლოდ ერთი სურვილი ამოძრავებდა შუღლიანთ სებას, როგორმე მიმართულება შეეცვლევინებინა მდინარისათვის და გარიჟრაჟისას, როგორც იქნა მოახერხეს ეს. მდინარემ ეგრე იცის, რაკი ერთხელ მიმართულებას შეიცვლის, მერე თვითონ ცდილობს იქით მხარეს გაჭრას თხრილი და ეხლაც გულდაგულ შეუდგა მოპირდაპირე მხრისკენ დინებას. – მამავ, მამავ! – იყვირა ნაბოლარა ბიჭმა. – ხედავ, გზაზე ჩვენი ბროლია მოდის, მამავ! – ხომ გითხარი, მამა გენაცვალოს, მთავარია გწამდეს და გჯეროდეს და ყველაფერი კარგად იქნება. მთლად სველი და დაღლილი შუღლიანთ სება გუდამაყრის მუზეუმში შევიდა. კარებში შესულმა ისევ იმ ფარაჯიანს მოჰკრა თვალი, ერდოდან რომ შემოდიოდა ხოლმე და რაღაცაზე საიდუმლოდ ეჩურჩულებოდა მელიას. – ესე იგი დასავლეთიდან დარეკეს არა? – ჰკითხა მელიამ. – ჩრდილოეთის პასუხი არ იცი? – ჩრდილოეთი მომხრეა რაც შეიძლება მალე გაუქმდეს ეს მუზეუმი. – ხომ გითხარით დრო უნდა-მეთქი, აგერ ყველაფერი რაც საშიშია სკივრებში და კიდობნებში გამოვაკეტვინე. – რომ განთავისუფლდნენ? – ისეთ დროს გავათავისუფლებ, არაფრის ძალა რომ აღარ ექნებათ. – და მაინც რომ არიან ამ მუზეუმში საეჭვო და თავისუფალი იარაღები? – ესეც საჭიროა. – მაგრამ ჩრდილოეთმა შეიძლება უცებ მიიღოს ამ მუზეუმის სწრაფად განადგურების გადაწყვეტილება. – გადაეცი, რომ საარჩევნო დროა საჭირო, როგორმე დასავლეთი თუ არ მოვატყუეთ, პირველები ისინი იმოქმედებენ. – მე საით დავრეკო? – იქაც და იქაც! – უბრძანა მელიამ. დაღლილი შუღლიანთ სება ტახტზე იჯდა და საცოდავად შეჰყურებდა გაპარტახებულ მუზეუმს. ფარდაგზე წამოსკუპებულ მელიასთან სადგისი მიგორებულიყო და რაღაცას ეჩურჩულებოდა. – მამავ, მამავ, აი, ცივი წყალი მოგიტანე! – მუზეუმში შემოვიდა შუღლიანთ სებას ნაბოლარა ბიჭი და წყლით სავსე დოქი მიაწოდა მამას. – დედამ თქვა, ცოტა ხანში საჭმელად გადმოვიდესო, – თქვა ბიჭმა და გავიდა. სებამ დოქი მოიყუდა და კარგა ხანს იგრილებდა გახურებულ გულს წყაროს წყლით, რომელიც თიხის დოქიდან საამოდ მორაკრაკებდა. რატომღაც ამ დროს კუთხეში მიყუდებულ გუთანს გახედა სებამ და დოქის ყელიდან წამოსულ რაკრაკთან ერთად, ვინ იცის, როდის გარდაცვლილი გუთნისდედის ღიღინი მოესმა: გადი-გამოდი გუთანოო, ღირღიტავ ბანი უთხაროო... სევდიანი და გულის ამაჩუყებელი იყო ეს სიმღერა. თანაც რაღაც ავისმაუწყებლად უყურებდნენ მელია და სადგისი გუთანს, რომელიც უწყინრად იყო მიყუდებული მუზეუმის კუთხეში და ვინ იცის რომელ მეხრეზე ფიქრობდა, რომელი ხარები ელანდებოდა, თუ გაზაფხულზე ახლადმობრუნებული მიწის სუნი ესმოდა, ხედავდა როგორ მისდევდ- ნენ ბალღები და ნახნავში ამოყრილ ფხოლას ჭამდნენ. ფრინველებიც უკან მიყვებოდნენ ამ დროს გუთანს და ბელტებსშორის ამოყრილ თეთრ მსუქან ჭიებს უნისკარტებდნენ. გუთანი მიიწევდა წინ ლაღად, მიჰყვებოდა გუთნისდედის ნება-სურვილს და შუადღისას ისიც მეგუთნეებთან ისვენებდა დიდი კაკლის ძირში. მაშინ ყველანი დიდი სიყვარულით შეჰყურებდნენ გუთანს, როგორც ერთადერთ გადამრჩენელს და დამრჩომს ხართან ერთად. ეხლა კი... შუღლიანთ სებამ შენიშნა, რომ მელია და სადგისი ავი მზერით უყურებდნენ მუზეუმის კუთხეში მშვიდად მიწოლილ გალეულ გუთანს. *გაგრძელება* …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 8:34pm on მარტი 2, 2014
- პოსტი: ახალი ზღაპარი - პიესა (ბავშვებისთვის)
ვიდრე ფარდა გაიხსნება ისმის მუსიკა, მუსიკის ფონზე მეზღაპრე იწყებს მოყოლას:
მეზღაპრე: იყო და არა იყო რა (ფარდა ნელნელა…
- დაამატა პაატა ტეტუნაშვილი at 1:46pm on იანვარი 4, 2014
- თემა: სამართლის ღვთაებრივი ბუნება
- დამჭირდებოდა, მაგრამ სულ მალე დავრწმუნდი, რომ ეს თურმე მხოლოდ ერთგვარი შესავალი იყო. გლავკონმა, რომელსაც არასდროს არაფრის წინაშე არ სჩვევია უკან დახევა, ვერც ამჯერად მოითმინა, რომ თრასიმაქემ პაექრობის გაგრძელება აღარ ისურვა, და ამ სიტყვებით მომმართა: - რა გირჩევნია, სოკრატე: გეგონოს, რომ გადაგვარწმუნე, თუ მართლაც დაგვარწმუნო იმაში, რომ სამართლიანობა ყოველთვის უსამართლობაზე უმჯობესია? - ჩემზე რომ იყოს დამოკიდებული, – ვუთხარი მე, – რა თქმა უნდა, მერჩია მართლაც დამერწმუნებინეთ. - მართლა რომ გერჩიოს, ეგრე აღარ მოიქცეოდი. აბა, მითხარი: არსებობს თუ არა, შენის აზრით, ერთგვარი სიკეთე, რასაც ჩვენ ვისურვებდით, მაგრამ იმის გამო კი არა, რაც მას შედეგად მოსდევს, არამედ იმიტომ, რომ თავისთავადაა სასურველი, როგორც, მაგალითად, სიხარული, ან უწყინარი გართობა, რასაც არავითარი სხვა შედეგი არ მოსდევს, გარდა იმისა, რომ გულს გვიხალისებს? - ჩემის აზრით, ამნაირი სიკეთე მართლაც არსებობს. - კი მაგრამ, არსებობს თუ არა სხვანაირი სიკეთეც, რასაც ჩვენ ვისურვებდით როგორც თვით მისი გულისთვის, ისე მისივე შედეგის გამოც? ასე მაგალითად, მიგაჩნია თუ არა შენ, რომ კეთილგონიერება, მხედველობა ან ჯანმრთელობა ორმაგად სასურველია ჩვენთვის? - დიახ, – მივუგე მე. - და ბოლოს, ნუთუ ვერ ხედავ, რომ არსებობს მესამენაირი სიკეთეც, – თქვა გლავკონმა, – რომელსაც მიეკუთვნება სხეულის წვრთნა, ავადმყოფთა მოვლა-პატრონობა, მკურნალობა და ზოგიერთი სხვა სარფიანი ხელობა? ამნაირ სიკეთეზე შეიძლება ითქვას, რომ ის სამძიმოა, მაგრამ სასარგებლოც, და ამიტომ თავისთავად კი არაა სასურველი ჩვენთვის, არამედ მხოლოდ მისი სარფიანობისა და სხვა უპირატესობათა გამო, რასაც მისი ფლობა გვანიჭებს. - არსებობს მაგნაირი სიკეთეც; მერედა, რა? - რა და ის, რომ მაინც რომელს მიაკუთვნებ სამართლიანობას? - მე თუ მკითხავ, ყველაზე მშვენიერს, რომელიც თავისთავად საამოა და თავისი შედეგებითაც სასურველია ყოველი ჩვენგანისათვის, ვინც მიელტვის ბედნიერებას. - მაგრამ უმრავლესობა სიკეთის ყველაზე სამძიმო სახეობას აკუთვნებს სამართლიანობას, რომელიც სასურველია მხოლოდ და მხოლოდ საზღაურის, სახელისა თუ დიდების გამო, თავისთავად კი იმდენად მძიმე ტვირთია, რომ ყველა თავს არიდებს მას. - ჩემთვის ცნობილია ეს აზრი; – ვუთხარი მე, – აკი თრასიმაქეც ამდენი ხანია ჰგმობს და აგინებს სამართლიანობას, სამაგიეროდ ქება-დიდებას ასხამს უსამართლობას; მაგრამ მე, ალბათ, ბრიყვი ვარ, ბრიყვი. - მოიცა, ახლა მეც მომისმინე, – გამაწყვეტინა გლავკონმა, – ვინ იცის, იქნებ დამეთანხმო კიდეც. ჩემის აზრით, თრასიმაქე ძალიან დაგნებდა და მონუსხული გველივით ნებას დაჰყვა შენს გრძნეულებას. მე კი არც სამართლიანობის შენეული განხილვა მაკმაყოფილებს და არც უსამართლობისა. ამიტომაც კეთილ-ინებე და ამიხსენი, რანაირია როგორც ერთის, ისე მეორის ბუნება, ან რანაირ ზემოქმედებას ახდენენ სულზე, თავიანთ სამყოფლად რომ აურჩევიათ. ხოლო ყოველგვარი შედეგი, სახელი თუ საზღაური განზე გადავდოთ. თუ ნებას მიბოძებ, აი, რას ვიზამ: კვლავ მივუბრუნდები თრასიმაქეს მსჯელობას და, ჯერ ერთი, ვიტყვი, რა არის, ხალხის აზრით, სამართლიანობა, ან საიდან იღებს დასაბამს; მეორეც, გიჩვენებ, რომ სამართლიანობის ყველა მიმდევარი იძულებით იქცევა ასე, თითქოს ის აუცილებლობა იყოს და არა სიკეთე; მესამეც, მოგახსენებ, რომ ამნაირი ქცევა მართებულია, ვინაიდან, როგორც ამბობენ, უსამართლო კაცის ცხოვრება გაცილებით უმჯობესია სამართლიანი კაცის ცხოვრებაზე. პირადად მე ყოველივე ეს სულ სხვანაირად მესახება, სოკრატე, მაგრამ საგონებელში ვარ ჩავარდილი, ვინაიდან ყურები გამომიჭედეს თრასიმაქემ და ათასობით მისნაირმა. სამწუხაროდ, არავისგან მსმენია ის, რაც მე მჭირდება: სამართლიანობის საფუძვლიანი დაცვა და უსამართლობის წინაშე მისი უპირატესობის მტკიცება. მე მინდა მოვისმინო ქება სამართლიანობისა თავისთავად, და, უწინარეს ყოვლისა, შენგან მოველი ამას. ამიტომაც განზრახ მოვყვები უსამართლო ცხოვრების ქებას, რათა მიგახვედრო, თუ რარიგად მსურს ამის საპირისპიროდ მოვისმინო შენგან უსამართლობის გმობა და სამართლიანობის ქება-დიდება. მაგრამ მითხარი, იზიარებ თუ არა ჩემს აზრს? - რა თქმა უნდა, – ვუთხარი მე, გონიერი კაცისთვის რა უნდა იყოს იმაზე სასიამოვნო, რომ ხშირად მიეცეს ამ საკითხზე საუბრის საშუალება? - კეთილი და პატიოსანი, – თქვა გლავკონმა, – მაშ, მოისმინე ის, რაც ყველაზე უმალ შემოგთავაზე განსახილველად: კერძოდ, რა არის სამართლიანობა, და საიდან იღებს დასაბამს. როგორც ამბობენ, ბუნების თანახმად, უსამართლობის ჩადენა კარგია, მისი ატანა კი – ცუდი; მაგრამ უსამართლობის ატანა გაცილებით უფრო ცუდია, ვიდრე მისი ჩადენაა კარგი. ამიტომ მას შემდეგ, რაც ადამიანებმა გემო გაუგეს ერთს და იწვნიეს მეორე, ესე იგი მიხვდნენ, რასაც ნიშნავდა უსამართლობის ჩადენაც და მისი ატანაც, – რაკიღა შეუძლებელი შეიქმნა ცხოვრების წესად ექციათ მხოლოდ ერთი და თავიდან აეცილებინათ მეორე, უფრო ხელსაყრელად მიიჩნიეს შეთანხმებოდნენ ერთმანეთს, რათა აღარ ჩაედინათ უსამართლობა და აღარ ვნებულიყვნენ მისი ატანით. აქედან იღებს დასაბამს კანონმდებლობაც და ორმხრივი ხელშეკრულებაც. სწორედ კანონისეულ დადგენილებებს ეწოდა კანონიერებაც და სამართლიანობაც. ასეთია სამართლიანობის დასაბამიც და არსიც, სამართლიანობისა, რომელსაც საშუალო ადგილი უჭირავს უდიდეს სიკეთესა და უდიდეს ბოროტებას შორის: რადგანაც უსამართლობის ჩადენა ისე, რომ დაუსჯელი დარჩე, ყველაზე დიდი სიკეთეა, ხოლო უსამართლობის ატნა, როცა სამაგიეროს მიგება არ შეგიძლია, – ყველაზე დიდი ბოროტება. ამ ორ უკიდურესობას შორის მდებარე სამართლიანობა სასურველია არა როგორც სიკეთე, არამედ პატივდებულია მხოლოდ მათ მიერ, ვისაც უსამართლობის ჩადენის თავი არა აქვს. რადგანაც ვისაც უსამართლობის ჩადენის უნარი შესწევს (მე ვგულისხმობ ნამდვილ მამაკაცს), აზრადაც არ მოუვა – თუკი, რა თქმა უნდა, სრულ ჭკუაზეა, – ხელშეკრულების დადება იმის თაობაზე, რომ დაუშვებელია უსამართლობის ჩადენა ან მისი ატანა. აი, რანაირია, სოკრატე, სამართლიანობის ბუნება და მისი დასაბამი, მავანთა მსჯელობის თანახმად. სამართლიანობის მიმდევრები მხოლოდ თავისდა უნებურად და იმის გამო მისდევენ მას, რომ უსამართლობის ჩადენის ძალი არ შესწევთ. რაშიაც თვალნათლივ დავრწმუნდებით, თუ წარმოვიდგენთ შემდეგს: მოდი, მივცეთ თანაბარი უფლება როგორც სამართლიან, ისე უსამართლო კაცსაც, ჩაიდინონ ყველაფერი, რაც მათ მოეპრიანებათ, შემდეგ კი თვალი გავადევნოთ საით წაიყვანენ თვითეულ მათგანს მისი საკუთარი ვნებები, ზრახვები თუ მისწრაფებები. ჩვენ ვნახავთ, რომ სამართლიანი კაცი იმავე გზას დაადგება, რომელსაც მისდევს უსამართლო, ხოლო ამის მიზეზია სიხარბე, ანგარება, მომხვეჭელობა, რასაც ისე მიელტვის ნებისმიერი ბუნება, როგორც სიკეთესა და მხოლოდ კანონის ძალა თუ აიძულებს, ერთგვარი ზომიერება შეინარჩუნოს. ადამიანებს მხოლოდ მაშინ მიეცემოდათ ყველაფრის ჩადენის შესაძლებლობა, რაზედაც ზემოთ მოგახსენებდით, – იგივე უნარი რომ ჰქონოდათ, რაც გადმოცემით ჰქონია ლიდოსის პირმშოს გიგესს. გიგესი მწყემსი იყო და ლიდიის მაშინდელ მეფეს ემსახურებოდა. ერთხელ, საშინელი თავსხმისას, რასაც მიწისძვრაც მოჰყვა, დედამიწის ქერქი სწორედ იმ ადგილას გაიპო, სადაც გიგესი ფარას მწყემსავდა. ამ სანახაობით განცვიფრებული გიგესი ნაპრალში ჩაძვრა და მიწის ქვეშ, როგორც გადმოგვცემენ, მრავალ სხვა საოცრებას შორის სპილენძის ცხენიც იხილა, რომლის ფუღურო მუცელსაც ორსაგდულიანი კარი ჰქონდა დატანებული. გიგესმა შიგ შეიხედა და მიცვალებული დაინახა; ეტყობოდა, სიცოცხლეში მოსული კაცი უნდა ყოფილიყო. მიცვალებული შიშველი იყო, მხოლოდ ცალ თითზე ოქროს ბეჭედი ეკეთა. გიგესმა ბეჭედი წააძრო და ჯურღმულიდან ამოცოცდა. ყოველი თვის დამლევს მწყემსები ერთად იყრიდნენ თავს, რათა მეფისთვის თავიანთი სამწყსოს ამბავი მოეხსენებინათ. მალე ამ დრომაც მოაწია. თავყრილობაზე სხვებთან ერთად გიგესიც გამოცხადდა, მწყემსებს შორის მჯდომარემ შემთხვევით ისე შეატრიალა ბეჭედი, რომ თვალი ხელის გულისკენ მოექცა. ბეჭდის შეტრიალებაც იყო და გიგესი უხილავი გახდა. დანარჩენები ისე ლაპარაკობდნენ გაუჩინარებულზე, თითქოს მათ გვერდით კი არა, არამედ სადღაც შორს ყოფილიყოს, რამაც დიდად გააოცა იგი. ხელახლა შემოაბრუნა ბეჭედი, ისე რომ თვალი ზევით უყო, და კვლავ ხილული შეიქნა. ამის შემდეგ რამდენჯერმე კიდევ მოსინჯა, მართლა ასეთი ძალა ჰქონდა თუ არა ბეჭედს, და ყოველთვის, როცა ბეჭდის თვალს ხელის გულისკენ შეაბრუნებდა, გიგესი უხილავი ხდებოდა, ხოლო როგორც კი ზევითკენ შემოატრიალებდა, – ხილული. ამაში დარწმუნებულმა ისე მოაწყო საქმე, რომ სხვებთან ერთად მეფის კარზე მაცნედ წარგზავნეს. სასახლეში რომ შეაღწია, გიგესმა აცთუნა დედოფალი, მასთან ერთად თავს დაესხა მეფეს, მოკლა და ხელში ჩაიგდო ძალაუფლება. დავუშვათ ახლა, რომ არსებობს ორი ამნაირი ბეჭედი, რომელთაგანაც ერთი სამართლიან კაცს უკეთია, მეორე კი – უსამართლოს. ალბათ, ერთ კაცსაც ვერ ვპოვებდით იმდენად უდრეკს და მტკიცეს, რომ სამართლიანობის ერთგული დარჩენილიყო და არ აჰყოლოდა ცთუნებას, ესე იგი, არ მიეთვისებინა სხვისი ავლადიდება, ხელიც კი არ ეხლო მისთვის, თუმცაღა საშუალება ექნებოდა საბაზრო მოედნებზე დაუსჯელად აეწაპნა ყველაფერი, რაც კი მოეპრიანებოდა, უჩუმრად შეეღწია სახლებში, დაუფლებოდა ყველა ქალს, ვინც თვალში მოუვიდოდა, მუსრი გაევლო ხალხისთვის, ან დილეგიდან დაეხსნა დამნაშავენი, მოკლედ, ისე მოქცეულიყო კაცთა შორის, თითქოს ყოვლისმძლე ღმერთი ყოფილიყოს. ამ მხრივ ბეჭდის ყველა მფლობელი წყლის ორი წვეთივით ემგვანებოდა ერთმანეთს, სამართლიანი კაცი ისევე მოიქცეოდა, როგორც უსამართლო. აი, უტყუარი საბუთი იმისა, რომ ადამიანი თავისი ნებით კი არ ირჩევს სამართლიანობას, არამედ იძულებით, რადგანაც საკუთრივ სამართლიანობა არავის მიაჩნია სიკეთედ, და თუ უსამართლობის ჩადენის საშუალება მიეცა, ხელიდან არ გაუშვებს ამ შესაძლებლობას. ეს იმიტომ, რომ უსამართლობა ყველას უფრო ხელსაყრელი, უფრო სასარგებლო ჰგონია, ვიდრე სამართლიანობა; და მართებულადაც ჰგონიაო, იტყვის ამ თვალსაზრისის მომხრე. თუ ამნაირი ძალაუფლების მფლობელი კაცი ერთხელ მაინც არ მოიქცევა უსამართლოდ და ხელს არ ახლებს სხვის ავლადიდებას, ყველაზე უბადრუკად და უგუნურად შერაცხავს ხალხი, თუმცა ხმამაღლა პირფერულად მოჰყვებიან მის ქება-დიდებას, მაგრამ მხოლოდ იმისი შიშით, რომ თვითონ მათ არა ევნოთ რა. აი, ასეა საქმე. რაც შეეხება იმათ ცხოვრებას, ვისზედაც აქ ვლაპარაკობთ, ჩვენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შევძლებთ მართებულად ვიმსჯელოთ ამის თაობაზე, თუ ერთმანეთს შევუპირისპირებთ ყველაზე სამართლიანი და ყველაზე უსამართლო კაცის ცხოვრებას, არა და, კოვზი ნაცარში ჩაგვივარდება. მაგრამ მაინც რანაირად შეიძლება ერთმანეთს შევუპირისპიროთ ისინი? აი, ასე: უსამართლო კაცს ქრთილის მარცვლის ოდენა უსამართლობასაც ნუ ჩამოვაცილებთ, სამართლიანს კი – სამართლიანობის ნატამალს, ასე რომ სრულყოფილი სახით წარმოვიდგინოთ ორივე მათგანის ბუნება. დაე, უსამართლო კაცმა, უწინარე ყოვლისა, თავის საქმეში გაწაფული ოსტატივით იმოქმედოს: გამოცდილმა მესაჭემ თუ ექიმმა იცის, რა არის მის საქმეში შესაძლებელი და რა – შეუძლებელი; ამიტომ ერთს თუ მოჰკიდებს ხელს, მეორეს განზე მიაგდებს. ამასთანავე, მას შეუძლია თავისი შემთხვევითი მარცხის გამოსწორებაც. ეგეც არ იყოს, უსამართლო კაცი, თუ მას სურს მართლაც უსამართლო კაცის სახელი ერქვას, მარჯვედ და მალულად უნდა იკვარახჭინებდეს თავის უსამართლო საქმეს. თუ ამხილეს, მაშასადამე, არ ვარგებულა. რადგანაც უსამართლობის უკიდურესი ზღვარი ისაა, რომ სამართლიანობად ჩანდეს, თუმცა სინამდვილეში სამართლიანობისა არა სცხია რა. მაშ, სრული უსამართლობით შევმოსოთ უსამართლო კაცი, ისე, რომ უსამართლობის ნატამალიც კი არ დავაკლოთ, რათა უდიდესი უსამართლობის მოქმედმა ყველაზე სამართლიანი კაცის სახელი მოიხვეჭოს ხალხის თვალში. თუ ღმერთი გაუწყრა და სადმე წაიფორხილა, მაშინვე ფეხზე დადგომა და წელში გამართვა უნდა შეძლოს. ამასთანავე, სიტყვაც კარგად უნდა უჭრიდეს, რათა თუ მისი უსამართლობის ამბავი გამჟღავნდა, მტერს გზა-კვალი აუბნიოს და თვალში ნაცარი შეაყაროს. სადაც საჭიროა, არც ძალმომრეობას უნდა ერიდებოდეს, რადგანაც არც სიმამაცე უნდა აკლდეს, არც ძალმოსილება, არც მეგობრები და არც სიმდიდრე. აი, ამნაირ ბოროტმოქმედს დავუპირისპიროთ ჩვენი მსჯელობით სამართლიანი, უბრალო და კეთილშობილი კაცი, რომელსაც სურს, ესქილეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, კი არ ჩანდეს, არამედ მართლაც კეთილი იყოს. მაშ, შორს მისგან ყოველგვარი მოჩვენებითობა. რადგან თუ მხოლოდ ხალხს ეჩვენება სამართლიანად, მაშინ ისე მიაგებენ პატივს და საჩუქრებითაც აავსებენ, როგორც სამართლიან კაცს, და ვეღარავინ მიხვდება, რის გამოა სამართლიანი: საჩუქრებისა და პატივისა თუ საკუთრივ სამართლიანობის გულისთვის. ამიტომაც უნდა ჩამოვაცილოთ ყველაფერი, სამართლიანობის გარდა, და ამ სახით დავუპირისპიროთ უსამართლო კაცს. დაე, უსამართლობით შესვრილი კაცის სახელი გაუვარდეს ხალხში, ისე, რომ არავითარი წილი არ ედოს უსამართლობასა და ბოროტებაში, რათა მისი სამართლიანობა სასტიკი გამოცდის წინაშე დადგეს და ყველასათვის ცხადი შეიქნეს, რომ ვერც ავსიტყვაობა აკლებს რასმე და ვერც ის, რაც შედეგად მოსდევს ავსიტყვაობას. დაე, განუხრელად მისდიოს თავის გზას უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე; დაე, სამართლიანს მთელი სიცოცხლის მანძილზე უსამართლო კაცად იცნობდეს ყველა. და როცა ერთი – სამართლიანობის, მეორე კი უსამართლობის უკიდურეს ზღვარს მიაღწევს, მაშინღა შეიძლება ვიკითხოთ, რომელია უფრო ბედნიერი. - ღმერთო დიდებულო! – აღმომხდა მე, – ეს რა ოსტატურად გამოაქანდაკე, გლავკონ, როგორც ერთი, ისე მეორე, ამ ჩვენს სამსჯავროზე წარმოსადგენად?! - ცდა არ დამიკლია, – მითხრა გლავკონმა, – და რახან ამნაირნი არიან, ვფიქრობ, აღარ გაგვიჭირდება, ვიმსჯელოთ და ვნახოთ, რა ბედი ელის თვითეულ მათგანს. რაც სათქმელია, უნდა ითქვას, ხოლო თუ ჩემი სიტყვა გემწვავა, ისე იგულე, სოკრატე, თითქოს მე კი არ ვლაპარაკობდე, არამედ ისინი, სამართლიანობის მაგივრად უსამართლობას რომ ასხამენ ხოტბას. მათ თუ ვერწმუნებით, ჩემს მიერ ამნაირად წარმოსახული კაცი საიმისოდაა განწირული, რომ გაამათრახონ, აწამონ, გახურებული შანთით ამოსწვან თვალები და, ბოლოს, ძელზე გასვან, რათა, ამრიგად, მიხვდეს, რომ სამართლიანობას კი არ უნდა მიელტვოდეს, არამედ მხოლოდ იმას, რომ სამართლიანი ეგონოს ხალხს. ასე რომ, ესქილეს ამონათქვამიც გაცილებით უფრო მართებულად მიესადაგება უსამართლოს. რადგანაც ეს უკანასკნელი, უსამართლობის მეხოტბეთა სიტყვით, რაღაც მოჩვენებითს კი არა, ნამდვილს ესწრაფის; იმას კი არ ცდილობს, რომ ხალხს უსამართლო კაცად მოაჩვენოს თავი, არამედ იმას, რომ მართლა უსამართლო იყოს: «ღრმად დაუხნავს და დაუკვალავს თვისი გონება, რომ ჯეჯილივით აღმოცენდნენ ბრძნული აზრები». სამართლიანობის ნიღაბს ამოფარებული, უწინარეს ყოვლისა, ხელთ იგდებს სახელმწიფო მართვის სადავეს, ვისაც უნდა, იმას მოიყვანს ცოლად, ვისაც უნდა, იმას გაათხოვებს, ვისაც უნდა, იმას დაუკავშირდება და, თანაც, ყოველივე ამას თავისდა სასარგებლოდ და ხელის მოსათბობლად გამოიყენებს, ვინაიდან სულაც არ ეთაკილება უსამართლობა. სულერთია, გინდ კერძო და გინდ საზოგადო საქმისთვის რომ შეექნას დავა, აუცილებლად სძლევს თავის მოცილეთ; რაკიღა სძლევს, თვითონაც გამდიდრდება და მეგობრებსაც გააბედნიერებს, თავბედს აწყევლინებს მტრებს, მსხვერპლშეწირვას არ მოაკლებს და ულევი ძღვნითაც მოიმადლიერებს ღმერთებს, ასე რომ, უკვდავთაც და მოკვდავთაც მეტ პატივს მიაგებს და ღმერთებისთვისაც უფრო სასურველი იქნება, ვიდრე სამართლიანი კაცი. აი, რას ემყარება, სოკრატე, მტკიცება, რომლის თანახმადაც, უსამართლოს უკვდავნიც და მოკვდავნიც უფრო სწყალობენ, ვიდრე სამართლიანს. როდესაც გლავკონმა სიტყვა დაასრულა, საპასუხოდ გავემზადე, მაგრამ მისმა ძმამ ადიმანტემ დამასწრო და მითხრა: - ხომ არ გგონია, სოკრატე, რომ ამით ამოიწურა ყველაფერი? - რატომაც არა? - კი მაგრამ, მთავარი რომ უთქმელი დარჩა? - მაშინ, ანდაზისა არ იყოს – «ძმა ძმისთვისაო», – თუ გლავკონს რამე გამორჩა, შენ დაუმატე. ჩემთვის მისი ნათქვამიც საკმარისია, რათა დამარცხების ნიშნად თითი მოვკაკვო და სამართლიანობის დაცვის თავი აღარა მქონდეს. - თავს ნუ იკატუნებ! – შემომიტია ადიმანტემ, – აბა, ერთი ესეც მოისმინე: ჩვენ გვმართებს განვიხილოთ იმის საწინააღმდეგო მოსაზრებაც, რასაც ამტკიცებდა გლავკონი, ვისი მოპირისპირენიც ქება-დიდებას ასხამენ სამართლიანობას, უსამართლობას კი გმობენ. მაშინ, ჩემი აზრით, უფრო გასაგები გახდება, თუ რას იზრახავდა გლავკონი. აკი მამები გამუდმებით ურჩევენ და შეაგონებენ შვილებს, სამართლიანნი იყავითო, და ასევე იქცევა ყველა, ვინც სხვებზე ზრუნავს. მაგრამ სამართლიანობას თვით მისი გულისთვის კი არ აქებენ, არამედ იმ სახელის გამო, რასაც მისი წყალობით ვიხვეჭთ. სწორედ სამართლიანობის მეოხებით ცდილობენ ხელთ იგდონ მაღალი თანამდებობა, სარფიანად იქორწინონ და მიაღწიონ ყველა იმ უპირატესობას, წეღან რომ ახსენებდა გლავკონი იმ უსამართლო კაცზე მსჯელობისას, რომელიც სამართლიანი ჰგონია ხალხს. მაგრამ სამართლიანობის მომხრენი ამასაც არ სჯერდებიან და ზემოთ ჩამოთვლილთ ზოგიერთ სხვა უპირატესობასაც უმატებენ, რასაც სახელისა და დიდების წყალობით იძენს კაცი: ისინი იმოწმებენ ღმერთის წყალობას და ჩამოთვლიან იმ ურიცხვ სიკეთეს, რასაც უკვდავნი, მათი აზრით, მიაგებენ ღვთისმოსავთ. ამას ამტკიცებს ისეთი დიდებული პოეტი, როგორიცაა ჰესიოდე, და მას კვერს უკრავს თვით ჰომეროსიც. ჰესიოდეს მიხედვით, ღმერთებმა სამართლიან კაცთათვის შექმნეს მუხები, რათა «რკოს სთავაზობდნენ მათ რტოებით და ტკბილი თაფლით მათსავ სალხენად ივსებდნენ ფუღურო ღეროს; წელში წყდებოდნენ მათთვის ცხვრებიც მატყლის სიმძიმით». ვინ მოსთვლის, კიდევ რამდენი სიკეთე შექმნეს ღმერთებმა მართალთათვის. დაახლოებით ამასვე ამბობს ჰომეროსიც: «შენ ემგვანები იმ ყრმამრავალ ხელმწიფეს სვიანს, მართლად გამრიგეს და ღვთისმოშიშს, ვის მამულშიაც ზღვად სკდება ხორბლის მოსავალი და თვით მიწამდე იზნიქებიან დახუნძლულნი ნაყოფით ხენი, იალაღებზე ურიცხვი ცხვრის ფარა დაუდის და მფრთონავ ზღვაში ულევია თევზის სიმრავლე». მუსეოსისა და მისი ძის მიხედვით, ღმერთები კიდევ უფრო დიდ სიკეთეს აღუთქვამენ მართალთ, რომელთაც ჰადესში ჩასვლის შემდეგ ინახად სხამენ, გვირგვინებით უმკობენ შუბლს და დიდებულ ლხინსაც უმართავენ მათი ღვთისმოსაობის სანაცვლოდ, ასე რომ, ისინი მთელ თავიანთ დროს თრობაში ატარებენ, თითქოს სიქველის საუკეთესო საზღაური მარადიული სიმთვრალე იყოს. სხვების მტკიცებით, ღმერთების წყალობა მარტოოდენ მართალთ კი არა, მათ შთამომავალთაც უწევთ: ღვთისმოშიში და ფიცის ერთგული კაცის სიცოცხლე მის შვილებში, შვილიშვილებში და მომდევნო თაობებში გრძელდება. აი, რისთვის, და ბევრი სხვა რამისთვისაც აქებენ და ადიდებენ ისინი სამართლიანობას, უსამართლო და უკეთურ სულთა სამყოფლად კი ჰადესის ჭანჭრობს სახავენ და აიძულებენ ტანჯულთ, ცხრილით ხაპავდნენ წყალს; თუმცა არც სიცოცხლეში ათავისუფლებენ მათ ტანჯვისაგან, და ყველა ის სასჯელი, რაც გლავკონს იმ სამართლიან კაცთა ხვედრად მიაჩნდა, უსამართლონი რომ ჩანან ხალხის თვალში, მათი მტკიცებით, სწორედ ნამდვილ უსამართლოთ ატყდება თავს. ესაა და ეს; ასეთნაირად ადიდებენ ისინი სამართლიანობას, უსამართლობას კი გმობენ. გარდა ამისა, სოკრატე, განსახილველად მინდა შემოგთავაზო სამართლიანობისა და უსამართლობის სხვანაირი გაგებაც, ერთავად პირზე რომ აკერია პოეტებსაც და უბრალო ხალხსაც. ისინი ერთხმად ამტკიცებენ, რომ კეთილგონიერება და სამართლიანობა მშვენიერია, თუმცა, იმავდროულად, სამძიმოცაა და ძნელიც, მაშინ როდესაც თავაშვებულება და უსამართლობა სასიამოვნოა და ადვილი; მხოლოდ საყოველთაო აზრი და კანონიერება თუ მიიჩნევს მათ სამარცხვინოდ. ისინი გაიძახიან, უსამართლობა სამართლიანობაზე უფრო სასარგებლოაო. უმრავლესობა, როგორც კერძო, ისე საზოგადო ცხოვრებაშიაც ბედნიერად მიიჩნევს და პატივსა სცემს არამზადებს, თუკი ისინი მდიდარნი და გავლენიანნი არიან, იმავდროულად კი ქედმაღლური ზიზღით უყურებს და აგდებულად ეპყრობა ღირსეულ, მაგრამ ღარიბ-ღატაკ ადამიანებს, თუნდაც ისინი მდიდრებზე უფრო კეთილშობილ ხალხად მიაჩნდეს. მაგრამ ყველაზე უცნაური მაინც ისაა, რასაც ზოგიერთნი ამბობენ ღმერთებსა და სიქველეზე: თითქო უკვდავნი კეთილ ხალხს წილად არგუნებდნენ უბედურებასა და უბადრუკ ცხოვრებას, უკეთურთ კი საპირისპირო ხვედრს უმზადებდნენ. თავიანთი მხრივ, მოწყალების მთხოვნელი მისნები კარს უტალახებენ და არწმუნებენ მდიდრებს, ღმერთების მიერ მომადლებულ ნიჭსა ვფლობთო, და თუ ან თქვენ, ან თქვენს წინაპრებს რაიმე ცოდვა მოგიძღვით, შეგვიძლია მსხვერპლშეწირვით ან შელოცვით მოგიტევოთო; თანაც, ეს ისე იოლი და სასიამოვნო იქნება თქვენთვის, თითქოს სადღესასწაულო სანახაობით ტკბებოდეთო. თუ ვინმეს სურს მტერს ავნოს რამე, ისინი მზად არიან, სულ მცირე საზღაურის ფასად, გაჩენის დღე აწყევლინონ მას, სულერთია, გინდ კეთილი იყოს და გინდ უკეთური. ამასთან, ირწმუნებიან, რომ გრძნეულებისა და ჯადოქრული კვანძების მეოხებით, შეუძლიათ თვით ღმერთებიც კი დამქაშებად გაიხადონ. ყოველივე ამის დასტურად პოეტებს იმოწმებენ, რომელთა აზრითაც ბოროტებასა თუ ბიწიერებაზე ადვილი არა არის რა: «ბიწიერება ურიცხვია, რომელიც გნებავს ამოირჩიე, გზაც მოკლეა მისკენ სავალი, სიქველის ბჭეს კი მხოლოდ ოფლის ღვრით და წამებით თუ შეიძლება რომ მიეახლო». თანაც, სიქველისაკენ მიმავალი გზა გრძელია და ნარეკლიანი. ზოგიერთის მტკიცებით კი ადამიანებს შეუძლიათ თვით ღმერთებზედაც მოახდინონ ზემოქმედება, რის დასტურადაც ჰომეროსს იმოწმებენ, რომელიც ამბობს: «თვით ღმერთებსაც კი გულს მოულბობს შემცოდე კაცი, რის მსხვერპლშეწირვით, ზედაშის ღვრით, ლოცვა-ვედრებით, ქედმოდრეკილი შეწყალებას მოითხოვს მათგან». ზოგსაც ხელთ უპყრია მუსეოსისა და ორფევსის – როგორც ამბობენ, სელენესა და მუზების შთამომავალთა – წიგნების გროვა; ამ წიგნების მიხედვით ასრულებენ ისინი თავიანთ საღვთისმსახურო წესებს და არწმუნებენ არა მარტო ცალკეულ პირებს, არამედ მთელ ხალხებსაც, რომ მსხვერპლშეწირვითა და თავშესაქცევი თამაშებით შეუძლიათ დაიხსნან და ცოდვებისაგან გაწმინდონ როგორც ცოცხლები, ისე მკვდრებიც. ამ საღვთისმოსაო წეს-ჩვეულებათა აღსრულებას ისინი მისტერიებისეულ ზიარებად მიიჩნევენ, რაც თითქოს იმ ქვეყნად წამებისაგან ათავისუფლებს სულებს, ხოლო ვინც უგულებელყოფს სხვერპლშეწირვას, ჰადესში მარადიული ურვისთვისაა განწირული. ყოველივე ამას და, ვინ მოსთვლის, კიდევ რაღას არ ამბობენ, ჩემო ძვირფასო სოკრატე, სიქველესა თუ ბიწზე; იქვე დასძენენ, თუ რანაირი თვალით უყურებენ ერთსაც და მეორესაც ადამიანებიც და ღმერთებიც. ახლა მითხარი, რანაირ შთაბეჭდილებას მოახდენენ ეს სიტყვები უზადო ბუნებრივი მონაცემებით დაჯილდოებულ ჭაბუკთა სულზე, ხარბად რომ აცხრებიან ამ სატყუარს და საიმისო უნარიც შესწევთ, რომ სათანადო დასკვნა გამოიტანონ აქედან: როგორი უნდა იყოს ადამიანი, ან რა გზა უნდა აირჩიოს, რომ ღირსეულად გალიოს ეს წუთისოფელი. როგორც ჩანს, მათ წინაშე იგივე კითხვა დაისმის, რომლითაც მოგვმართავს პინდარე: «როგორ მივუდგე ამ მიუდგომელ ციხე-კოშკს, ან ვით მოვექცე თხემზე? ჭეშმარიტების თუ სიყალბის გზით?» როგორც ამბობენ, მე თუ სამართლიანი ვარ, მაგრამ ხალხის თვალში უსამართლო ვჩანვარ, ვერავითარ სარგებელს ვერ ვეღირსები აქედან, პირიქით, სიმძიმილისა და ზარალის გარდა სხვა არაფერი მელის. ხოლო უსამართლო კაცს, რომელმაც იმდენი მოახერხა, რომ სამართლიანის სახელი მოიხვეჭა ხალხში, ბედი უღიმის და ღმერთივით უზრუნველად ცხოვრობს. და რაკი მოჩვენებითობა, ბრძენკაცთა სიტყვით ჭეშმარიტებაზე ძლიერია და კეთილდღეობის პირობად გვევლინება, მთელი ჩემი არსება უპირატესად მისკენ უნდა იყოს მიქცეული. ამიტომ მე მმართებს მოსაჩვენებლად, როგორც კარიბჭის სამკაული, ჩემს ირგვლივ მოვხაზო სიქველის მაცთური ხატება, რათა ხალხს თვალში ნაცარი შევაყარო და ასე შევნიღბო ბრძენთა-ბრძენი არქილოქეს ცბიერი და გაქნილი მელა. კი მაგრამ, მეტყვიან ალბათ, როდემდე შეიძლება შენიღბო შენი უსამართლობა? დიდ საქმეს გარჯა დიდი სჭირდება-მეთქი ვიტყოდი მათ საპასუხოდ. მაგრამ თუ ჩვენ ვესწრაფით კეთილდღეობას, სხვა რა დაგვრჩენია: იმ გზას უნდა დავადგეთ, რაც ამნაირი სიტყვებით გვაქვს მონიშნული. ჩვენი უსამართლობის შესანიღბავად სხვადასხვა ფარულ საზოგადოებებსა თუ ამხანაგობებს ვაარსებთ ეგეც არ იყოს, შეგონებისა თუ დარწმუნების ხელოვნებაში გაწაფული ოსტატებიც ბლომადა გვყვანან, რომელთაც შეიძლება დავესესხოთ მსაჯულთა ყბადაღებულ სიბრძნეს თუ ენაგატლეკილ ვექილთა ლაქლაქს; ასე რომ, ხან დარწმუნების ხერხს მოვიშველიებთ, ხან კი ძალადობას მივმართავთ, რათა ყველა საქმეში გამარჯვებული გამოვიდეთ და სასჯელი თავიდან ავიცილოთ. მაგრამ ღმერთებს ვერც დაემალები და ვერც ძალას იხმარ მათ მიმართ. ხოლო თუ ისინი არ არსებობენ, ან ამქვეყნიურ საქმეებში არ ერევიან, ჩვენ რაღად უნდა ვცილობდეთ, რომ მათ დავემალოთ? მაგრამ თუ ღმერთები არსებობენ და ზრუნავენ კიდეც ჩვენზე, საკითხავია, რა ვიცით მათ არსებობაზე, გარდა იმისა, რასაც გვაუწყებენ თქმულებები ან პოეტები, მათი გვარტომობის ამბებს რომ გადმოგვცემენ? იგივე პოეტები გვამცნობენ, რომ შეიძლება აზრი შევაცლევინოთ ღმერთებს და მსხვერპლშეწირვით, მდიდრული ძღვენითა თუ ლოცვა-ვედრებით მათი გული მოვინადიროთ. იძულებული ხარ, ერთიც ირწმუნო და მეორეც, ან საერთოდ ურწმუნო გახდე. თუ გწამს, ჯერ უსამართლობის გზას უნდა დაადგე, მერე კი იმ სიმდიდრიდან, რაც უსამართლობით შეიძინე, მსხვერპლი შესწირო ღმერთებს. თუ სამართლიანნი ვართ, არ უნდა გვეშინოდეს იმისა, რომ ღმერთები შეგვაჩვენებენ, მაგრამ იმ სიმდიდრეს კი უნდა გამოვეთხოვოთ, რაც შეიძლებოდა უსამართლობით შეგვეძინა. ასე რომ, უსამართლობა დიახაც სასარგებლოა ჩვენთვის, ხოლო რაც შეეხება ჩვენს შეცდომებს თუ შეცოდებებს, გულმხურვალე ლოცვა-ვედრებით აზრს შევაცვლევინებთ ღმერთებს და, ამრიგად, თავიდან ავიცილებთ მათ რისხვას. კი მაგრამ ჰადესში ჩვენცა და ჩვენს შვილებსა თუ შვილიშვილებსაც ხომ საშინელი სასჯელი გველის ამ ქვეყნად ჩვენი უსამართლობის სანაცვლოდ? მართალია, მაგრამ სწორედ აქ იჩენს თავს მისტერიებისეულ ზიარებათა და მხსნელი ღმერთების დიადი ძალა, თუ ვერწმუნებით ძლევამოსილ სახელმწიფოებსა და ღმერთების ნაშიერთ, პოეტებად თუ ღვთაებრივ წინასწარმეტყველებად რომ მოგვვლენიან ამ ქვეყნად: მათი მტკიცებით, სწორედ ასეა საქმე. მაშ, რის საფუძველზე შეიძლებოდა აგვერჩია სამართლიანობა უკიდურესი უსამართლობის სანაცვლოდ, თუკი სავსებით საკმარისია წესიერების მოჩვენებითი და მაცთური გარსით შევნიღბოთ უსამართლობა, რათა ჩვენი ქცევა გონივრული და სამართლიანი ჩანდეს, როგორც მოკვდავთა, ისე უკვდავთა თვალშიც, – არა მარტო ჩვენს სიცოცხლეში, არამედ სიკვდილის შემდეგაც? ასეთია როგორც ბრბოს, ისე ამა ქვეყნის ძლიერთა აზრიც. ყოველივე ამის შემდეგ განა შეიძლება, სოკრატე, რომ სულიერი თუ სხეულებრივი ძალმოსილებით შემკული, შეძლებული და წარჩინებული კაცი პატივს სცემდეს სამართლიანობას და დამცინავად არ ქირქილებდეს, როდესაც ესმის, როგორ აქებენ და ადიდებენ მას? თვით ისიც კი, ვისაც შეუძლია ცხადყოს იმისი სიყალბე, რაც ეს-ესაა მოგახსენეთ, ვინც დარწმუნებულია, რომ სამართლიანობას ვერაფერი შეედრება ამ ქვეყნად, – დიახ, თვით ისიც კი შემწყნარებელია უსამართლოთა მიმართ და ურისხველად იტანს მათ თავგასულობას, რადგანაც იცის, რომ უსამართლობა მხოლოდ იმას თუ აღაშფოთებს, ვის ბუნებაშიაც ღვთაებრიობის ნაპერწკალი ღვივის, ან კიდევ იმას, ვინც თავს იკავებს უსამართლობისაგან, რადგანაც მისი სული ცოდნის სინათლითაა გაბრწყინვებული; საერთოდ კი, ნებაყოფილობით არავინ ემსახურება სამართლიანობას: უსამართლობის მგმობელნი მხოლოდ თავიანთი სიმხდალის, სიბერის ან სხვა რაიმე სისუსტის, მოკლედ, იმის გამო თუ ჰგმობენ მას, რომ უსამართლობის ჩადენა არ შეუძლიათ, რასაც თვალნათლივ გვიმოწმებს შემდეგი გარემოება: პირველივე უმწეო კაცი, რომელიც ძალას მოიცემს, დაუყოვნებლივ ჩაიდენს უსამართლობას, რამდენადაც ამის უნარი შესწევს. ამის მიზეზი კი სხვა არა არის რა, თუ არა ის, რამაც მთელი ეს მსჯელობა გამოიწვია, და, აი, ახლა რას გეტყოდით მე გლავკონი: ო, ჩვენო საოცარო სოკრატე! რამდენიც არ უნდა იყოთ სამართლიანობის თაყვანისმცემელნი, ძველი გმირებიდან მოყოლებული, რომელთა გამონათქვამებიც დღევანდელ დღემდე შემოგვრჩა, და ჩვენი თანამედროვეებით დამთავრებული, – არცერთ თქვენგანს არასოდეს უგმია უსამართლობა და არც სამართლიანობა უდიდებია სხვა რამ მიზეზის და არა მათგან გამომდინარე სახელის, პატივისა თუ სარგებლის გამო. საკუთრივ სამართლიანობა და უსამართლობა კი, მთელი თავიანთი ძალმოსილებითურთ, რითაც ისინი არსებობენ სულში, ჯერ კიდევ არავის განუხილავს სათანადოდ, არც პოეტური და არც პროზაული სიტყვით; არც ის უთქვამს ვინმეს, რომ უსამართლობა უდიდესი ბოროტებაა, რასაც, საერთოდ, შეიძლება შეიცავდეს ადამიანის სული, სამართლიანობა კი – უდიდესი სიკეთე. ყველას რომ თავიდანვე ასე ემსჯელა და ჩვენც სიყრმითგანვე დავეწმუნებინეთ, იძულებულნი აღარ ვიქნებოდით ფხიზლად გვჭეროდა თვალი, რათა ერთმანეთისთვის აღგვეკვეთა უსამართლო ნაბიჯის გადადგმა, და ყოველი ჩვენგანი თვითონვე იქნებოდა საკუთარი თავის მეთვალყურე, იმისი შიშით, ვაითუ უსამართლობა შემომეპაროს სულში და, ამრიგად, უდიდესი ბოროტების მოქმედი შევიქნეო. აი, რას იტყოდა თრასიმაქე, და ზოგი სხვა ვინმეც, სამართლიანობისა თუ უსამართლობის თაობაზე, რითაც, ჩემის აზრით, უხეშად აურევდა ერთმანეთში მათ მნიშვნელობას და, ალბათ, ამასაც არ დასჯერდებოდა, სოკრატე. მე კი, რაღა დაგიმალო, მიტომაც არ დამიზოგავს თავი, რომ მინდა შენგან ამის საპირისპირო მტკიცება მოვისმინო. მაშ, გვიპასუხე და გვიჩვენე არა მარტო ის, რომ სამართლიანობა უსამართლობაზე უმჯობესია, არამედ ისიც, თუ რანაირ ზემოქმედებას ახდენენ ისინი სულზე, და შეიძლება ითქვას თუ არა რომ ერთი ბოროტებაა, მეორე კი სიკეთე. ხოლო იმაზე, თუ ვინ რა სახელს იხვეჭს სამართლიანობით ან უსამართლობით, ნურაფერს იტყვი, როგორც გირჩია გლავკონმა. რადგან თუ ორსავე შემთხვევაში ჭეშმარიტ სახელს უწევ ანგარიშს და მას ყალბ სახელსაც უმატებ, ჩვენ ვიტყვით, რომ ნამდვილს კი არა, მოჩვენებით სამართლიანობას აქებ, და გმობითაც ნამდვილის ნაცვლად მოჩვენებით უსამართლობას გმობ; რომ გვირჩევ დავმალოთ ჩვენი უსამართლობა, და ამრიგად ეთანხმები თრასიმაქეს, ვისი აზრითაც სამართლიანობა თავისთავად როდია სასარგებლო, არამედ სასარგებლოა მხოლოდ ძლიერისათვის, მაშინ როდესაც უსამართლობა თავისთავადაა სასარგებლოც და ხელსაყრელიც, თუმცა სუსტსა და უმწეოს კი ვნებს. რაკიღა აღიარე, რომ სამართლიანობა უდიდეს სიკეთეთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელთა ფლობაც სასურველია მათგან გამომდინარე შედეგების გულისთვის და, უწინარეს ყოვლისა, თვით მათივე გამო, ხოლო ამნაირ სიკეთეთა შორისაა მზერა, სმენა, გონიერება, ჯანმრთელობა და სხვა მისთანანი, რომელნიც ჭეშმარიტნი არიან მათივე საკუთარი ბუნებით და არა იმის მიხედვით, თუ ვინ რა აზრისაა მათზე, – ადექი და სამართლიანობას სწორედ იმ მხრივ შეასხი ქება, რა მხრივაც ის თავისთავადაა სასარგებლო სამართლიანი კაცისთვის, უსამართლობაში კი დაჰგმე ის, რაც თავისთავად მავნეა. რაც შეეხება სამართლიანობის ჯილდოს – სახელსა თუ საზღაურს, სხვებს მიანდე მათი ქება. როცა მავანნი სწორედ სახელისა თუ საზღაურის გამო აქებენ სამართლიანობას, ან უსამართლობას გმობენ, მართალია, გაჭირვებით, მაგრამ მაინც შემიძლია ამის ატანა, მაგრამ შენც რომ მათსავით მოიქცე, ამას კი ვეღარ ავიტან, თუ, რა თქმა უნდა, საგანგებოდ არ მიბრძანებ ესეც ავიტანო, – რადგანაც მთელი შენი დღე და მოსწრება სხვა რა გიკვლევია, ამის გარდა? მაშ კეთილ-ინებე და შენი პასუხით დაგვარწმუნე არა მარტო იმაში, რომ სამართლიანობა უსამართლობაზე უმჯობესია, არამედ ისიც გვიჩვენე, თუ რანაირ ზემოქმედებას ახდენს თავისთავად როგორც ერთი, ისე მეორე ადამიანის სულზე, ან რატომაა ერთი ბოროტება, ხოლო მეორე – სიკეთე. მე ყოველთვის აღტაცებულ ვიყავი გლავკონისა და ადიმანტეს გამჭრიახობით და ახლაც განსაკუთრებით მეამა მათი სიტყვები. - მართლაც რომ ღირსეული შვილები ხართ სახელოვანი მამისა; – ვთქვი მე, – მშვენიერია იმ ელეგიის დასაწყისი, რომელიც მოგიძღვნათ გლავკონის მეგობარმა, როცა მეგარის ბრძოლაში გამოიჩინეთ თავი: «სახელოვანი არისტონის ღვთიური მოდგმა – მისი ვაჟები...» ნამდვილად თქვენი საკადრისია, ჩემო მეგობრებო. ალბათ თქვენში მართლაც არის რაღაც ღვთიური, რადგანაც თქვენივე სიტყვებიდან ირკვევა, რომ არ იზიარებთ იმ აზრს, თითქოს უსამართლობა სამართლიანობაზე უმჯობესი იყოს. მე მგონია, მართლაც არა გწამთ ეს. მთელი თქვენი ქცევა მიმოწმებს ამას, თორემ მარტოოდენ სიტყვებით ვერ დამარწმუნებდით. მაგრამ რაც უფრო მეტად გენდობით, მით უფრო გამოუვალია ჩემი მდგომარეობა, რადგანაც ნამდვილად არ ვიცი, რა ვიღონო, რით დაგეხმაროთ, ასე რომ, იძულებული ვარ ჩემი უმწეობა ვაღიარო. აი, რა მიდასტურებს ამას: ერთის მხრივ, მე მგონია, საფუძვლიანად დავუსაბუთე თრასიმაქეს, რომ სამართლიანობა უსამართლობაზე უმჯობესია, მაგრამ თქვენ არ დაგაკმაყოფილათ ჩემმა მტკიცებამ. მეორეს მხრივ კი, განა მკრეხელობაში არ ჩამომერთმევა, ვხედავდე, როგორ უტევენ სამართლიანობას, მაგრამ თითსაც არ ვანძრევდე მისდა საშველად, თუმცა ჯერ კიდევ პირში სული მიდგას და საიმისო ძალიც შემწევს, რომ მის დასაცავად ხმა ავიმაღლო? ამიტომ ყველაზე უმჯობესი იქნება, როგორც შემიძლია, ისე გამოვესარჩლო მას. მაშინ გლავკონმა და დანარჩენებმაც მთხოვეს, არაფერი დამეშურებინა სამართლიანობის დასაცავად და გამეგრძელებინა ჩვენი მსჯელობა, კვლავინდებურად მეკვლია, რა არის სამართლიანობა თუ უსამართლობა და რამდენად ჭეშმარიტია ის სარგებლობა, რომელსაც მათგან მოველით. ანაზდეულად ერთმა აზრმა გამიელვა თავში და მათ ვუთხარი: რასაც ჩვენ ვიკვლევთ და ვეძებთ, ხუმრობა საქმე ნუ გგონიათ, მის არსში წვდომას მხოლოდ ბასრი და გამჭრიახი მზერის პატრონი თუ მოახერხებს, მაგრამ რაკი ჩვენ სწორედ ეს გამჭრიახობა გვაკლია, აი, როგორ უნდა განვაგრძოთ ჩვენი ძიება: ბეცს რომ შორიდან დაანახო წვრილი ასოებით აჭრელებული ფურცელი და მათი წაკითხვა სთხოვო, ხოლო მას უეცრად გაახსენდეს, რომ სადღაც უნახავს ზუსტად იგივე, მხოლოდ უფრო მსხვილი ასოებით შევსებული და გაცილებით უფრო დიდი ფურცელი, ამ გზით ყველაზე უკეთ შესძლებს თავდაპირველად წაიკითხოს მსხვილი ასოები და მათი მიხედვით ჩასწვდეს წვრილი ასოებით აჭრელებული ნაწერის აზრსაც, რათა დარწმუნდეს, ორივე ფურცელი ერთი და იმავე შინაარსის შემცველია თუ არა. - რა თქმა უნდა, – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ სად ეგ და სად სამართლიანობის კვლევა-ძიება? - მოგახსენებთ, – მივუგე მე, – ჩვენ ვამბობთ, რომ სამართლიანობა ნიშნეულია ამა თუ იმ კაცისთვის, მაგრამ ვაღიარებთ თუ არა, რომ ის მთელ სახელმწიფოსაც ახასიათებს? - რასაკვირველია, ვაღიარებთ. - კი მაგრამ, სახელმწიფო ხომ კაცზე დიდია? - დიახ. - მერედა, განა იმაში, რაც უფრო დიდია, სამართლიანობაც უფრო დიდი არ იქნება და ადვილად ამოსაცნობი? ამიტომ, თუ გნებავთ, თავდაპირველად ვნახოთ, რანაირია სამართლიანობის ბუნება სახელმწიფოში, შემდეგ კი საკუთრივ ადამიანის სულში განვიხილოთ იგი, და ამრიგად, დიდთან მსგავსების მიხედვით შევიცნოთ მცირე. - მომწონს ეგ შენ სიტყვა, – თქვა ადიმანტემ. - თუ წარმოსახვით წარმოვიდგენთ სახელმწიფოს დასაბამს, განა იქვე არ ვიხილავთ სამართლიანობისა თუ უსამართლობის ჩანასახსაც? - ცხადია. - მაშ შეიძლება თუ არა იმედი ვიქონიოთ, რომ ასე უფრო ადვილად მივაკვლევთ იმას, რასაც ვეძებთ? - რა თქმა უნდა. - ამიტომ, მე მგონია, ყოველნაირად უნდა ვეცადოთ ამას. ჩემის აზრით, ხუმრობა საქმე როდია. თუმცა თქვენ თვითონ გადაწყვიტეთ. - გადავწყვიტეთ და ეგაა, – თქვა ადიმანტემ, – მაშ, საქმეს შეუდექ. - მე მგონია, სახელმწიფოს მაშინ ეძლევა დასაბამი, როცა არცერთ ადამიანს აღარ შეუძლია დაიკმაყოფილოს თავისი თავი, რადგანაც ათასი რამ სჭირდება. თუ, შენის აზრით, სახელმწიფოს დასაბამს სხვა რამე განაპირობებს? - არა, სხვა არაფერი. - ამიტომ ყოველი კაცი ხან ვის მიმართავს და ხან ვის თავისი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. ათასნაირ გაჭირვებას რომ განიცდის, ათასობით კაცი ერთიანდება, რათა ერთად იცხოვრონ და შეეწიონ კიდეც ერთმანეთს. სწორედ ამ თანაცხოვრებას ვუწოდებთ ჩვენ სახელმწიფოს; ასეა, არა? - რა თქმა უნდა. - ამრიგად, ისინი რაღაცას იღებენ ერთმანეთისაგან და სანაცვლოდ გასცემენ კიდეც, რადგანაც ყველას ჰგონია, რომ ეს უფრო უმჯობესია მისთვის. - დიახ. - მაშ, მოდი, ვცადოთ, – ვთქვი მე, – აზრით ჩავუყაროთ საფუძველი სახელმწიფოს; ხოლო ამ საფუძვლად, როგორც ჩანს, ჩვენი მოთხოვნილებანი უნდა მიგვაჩნდეს. - უეჭველად. - უპირველესი და უდიდესი მოთხოვნილება კი საზრდოსა და საარსებო საშუალებათა მოპოვებაა. - რა თქმა უნდა. - მეორე მოთხოვნილება ისაა, რომ საკუთარი ჭერი გეფაროს თავზე, მესამე – ის, რომ ტანსაცმელი გქონდეს, და ასე შემდეგ. - მართალს ბრძანებ. - მაშინ ისიც უნდა ვიკითხოთ, – ვუთხარი მე, – რანაირად გაართმევს თავს სახელმწიფო ყოველივე ამას. იქნებ, ისე, რომ ერთი მიწის მუშა იქნება, მეორე – ხურო, მესამე – ფეიქარი და ასე შემდეგ? ხომ არ მივუმატოთ ამათ ხარაზი და ბევრი სხვა ხელოსანიც, ვინც ჩვენი ხორციელი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას ემსახურება? - ცხადია, უნდა მივუმატოთ. - მაშასადამე, საზოგადოება ოთხი თუ ხუთი კაცისგან მაინც უნდა შედგებოდეს? - როგორც ჩანს. - კი მაგრამ, ყოველი მათგანი თავის საკუთარ საქმეს უნდა ასრულებდეს, იმ ანგარიშით, რომ მთელი საზოგადოებისთვისაც შრომობდეს? ასე მაგალითად, მიწის მუშას, მიუხედავად იმისა, რომ ერთია, ოთხი სულის სამყოფი პური უნდა მოჰყავდეს, ოთხჯერ მეტ დროს ხარჯავდეს და ოთხჯერ უფრო მეტ ოფლსაც ღვრიდეს, რათა სხვებსაც უწილადოს თავისი ნაშრომ-ნაჯაფი, თუ არას დაგიდევს დანარჩენებს, მხოლოდ თავის სამყოფ მოსავალს იწევდეს, ოთხჯერ უფრო ნაკლებ დროს ხარჯავდეს, დროის დანარჩენ სამ მეოთხედს კი სახლის ასაშენებლად, ტანსაცმლის მოსაქსოვად თუ ფეხსაცმელების შესაკერად იყენებდეს, ასე რომ, სხვებისთვის კი არა, მხოლოდ თავისთვის წვალობდეს და თავისსავე საქმეს იგვარებდეს? - პირველი უფრო იოლია, სოკრატე, ვიდრე მეორე, – თქვა ადიმანტემ. - ამაში, ვფიცავ ზევსს, არაფერია უჩვეულო; – ვუთხარი მე, – შენი პასუხი მაფიქრებინებს, რომ ადამიანები დაბადებითვე განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან იმის მიხედვით, თუ ვის რა საქმის კეთების ნიჭი დაჰყვება თან, და არც თავიანთი ბუნებით ჰგვანან ერთმანეთს; განა შენც ამას არ გულისხმობ? - დიახ, მაგას. - მერედა, ვინ უკეთ ასრულებს თავის საქმეს – ვინც მრავალ ხელობაში გაწაფულია, თუ ვინც მხოლოდ ერთი ხელობა იცის? - ვინც ერთი ხელობა იცის. - ჩემის აზრით, ისიც აშკარაა, რომ თუ ხელიდან გავუშვებთ რაიმე საქმის კეთებისთვის ხელსაყრელ დროს, არაფერიც არ გამოგვივა. - რა თქმა უნდა. - რადგანაც, მე მგონია, არავითარი საქმე არ დაუწყებს ლოდინს ხელოსანს, აბა, როდის მოიცლის ჩემთვისაო; პირიქით, ხელოსანი ვერასოდეს ვერ უნდა იცლიდეს სხვა რამისათვის, გარდა საკუთარი საქმისა. - ჭეშმარიტად. - ამიტომ შეიძლება ყველაფერი უფრო უკეთ, უფრო სწრაფად და ადვილად აკეთო, როცა მხოლოდ ერთ საქმეს ასრულებ, შენი ბუნებრივი ნიჭისა თუ უნარის შესაბამისად, და, თანაც, დროულად ასრულებ, ისე, რომ სხვა რამისთვის აღარ გცალია. - უცილობლად. - ჰოდა, აი, რას გეტყვი, ადიმანტე: ყოველივე იმას, რაზედაც წეღან ვლაპარაკობდი, სახელმწიფოს ოთხი წევრი ნამდვილად ვერ გაართმევს თავს; რადგანაც მიწის მუშა, რომელსაც მჭრელი სახნისი სჭირდება, თვითონვე როდი დაამზადებს მას, ან თოხსა თუ სხვა სამიწათმოქმედო იარაღს. ხუროსაც, თავის მხრივ, ვინ მოსთვლის, რამდენი რამე სჭირდება, და იგივე ითქმის ხარაზსა თუ ფეიქარზედაც. - მართალს ბრძანებ. თუ ამ ჩვენს პაწაწინა სახელმწიფოში მჭედლებს, ხუროებს და სხვა ხელოსნებსაც ჩავრთავთ, ისინი ხალხმრავალ ქვეყნად აქცევენ მას. - რა თქმა უნდა. - მაგრამ ის მაინც არ გახდება ვეება სახელმწიფო, თვით მაშინაც კი, თუ ზემოთ ჩამოთვლილთ მეჯოგეებს, მეცხვარეებს და სხვა მწყემსებსაც მივუმატებთ, რათა მიწის მუშებს ხარები ჰყავდეთ სახნავად, ხუროებს, ისევე, როგორც მიწის მუშებს, – საუღლე საქონელი ტვირთის საზიდად, და არც ხარაზებს ან ფეიქრებს მოაკლდეთ ტყავი თუ მატყლი. - ვეება თუ არა, პატარა მაინც არ იქნება სახელმწიფო, რომელიც ამდენ ხალხს აერთიანებს, – თქვა ადიმანტემ. - ეგეც არ იყოს, – გავაწყვეტინე მე, – სად მოძებნი იმნაირ ადგილს სახელმწიფოს დასაარსებლად, რომ მის მოქალაქეებს არაფრის შემოტანა არ დასჭირდეთ? - ვერსად. - მაშასადამე, სახელმწიფოსათვის აუცილებელი იქნება სხვა ხელობის ხალხიც უცხო ქვეყნებიდან საჭირო საქონლის შემოსატანად. - დიახ. - ესე იგი, სახელმწიფომ უნდა აწარმოოს არა მარტო ის, რაც საჭიროა მისი მოქალაქეების მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად, - არამედ ისიც, რაც სხვებს სჭირდება. - აუცილებლად. - მაშასადამე, რაც შეიძლება მეტი მიწის მუშა და სხვა ხელოსანი უნდა გვყავდეს. - დიახ, რაც შეიძლება მეტი. - ასევე ის ხალხიც, საქონლის გაცვლა-გამოცვლისთვის რომ გვჭირდება; ხოლო ეს ხალხი ვაჭრებია, არა? - დიახ. - ასე რომ, არც ვაჭრები უნდა გვაკლდნენ. - რა თქმა უნდა. - მაგრამ თუ საზღვაო ვაჭრობას ეხება საქმე, ვაჭრების გარდა ზღვაოსნებიც ხომ დაგვჭირდება? - დაგვჭირდება და ბლომადაც დაგვჭირდება. - კი მაგრამ, თვით ქვეყნის შიგნით როგორღა იქნება საქმე? რანაირად მოხერხდება ნაწარმის გაცვლა-გამოცვლა ხელოსნებს შორის? აკი ჩვენც, უწინარეს ყოვლისა სწორედ ამ მიზნით დავაარსეთ სახელმწიფო. - ცხადია, აღებ-მიცემობის გზით. - მაშასადამე, უნდა შეიქმნას ბაზარი და დაწესდეს ღირებულების აღმნიშვნელი ნიშანი – ფული. - რა თქმა უნდა. - მერედა, თუ მიწის მუშა ან რომელიმე სხვა ხელოსანი ბაზრობაზე გამოიტანს თავის ნაწარმს, მისი მუშტარი კი დაიგვიანებს, ნუთუ ის გულხელდაკრეფილი დაელოდება ბაზარში და ასე უქმად გააცდენს საქმისათვის საჭირო დროს? - არამც და არამც, – თქვა ადიმანტემ, – განა ცოტაა ისეთი ხალხი, თავის სამსახურს რომ შესთავაზებს მას? კეთილმოწყობილ სახელმწიფოებში ესენი არიან ყველაზე ძაბუნნი და ყოველგვარი სხვა საქმისათვის უვარგისნი: ერთავად ბაზარში ყრიან და ცდილობენ იაფად შეიძინონ სავაჭროდ გამოტანილი საქონელი, რათა შემდეგ სხვებს მიჰყიდონ იგი. - სწორედ ამ მოთხოვნილების გამო ჩნდებიან ჩვენში ქორვაჭრები; – შევნიშნე მე, – განა ასე არ ვუწოდებთ შუაკაცებს მყიდველებსა და გამყიდველებს შორის, ბაზარში რომ ათენებენ და აღამებენ? ხოლო იმ ხალხს, ერთი სახელმწიფოდან მეორეში რომ დაეხეტება საქონლის გასასაღებლად, ვაჭრებს ვეძახით, არა? - დიახ. - მე თუ მკითხავთ, სხვაც ბევრია საჭირო კაცი; მართალია, მწირი გონების გამო ეს ხალხი ნაკლებად იმსახურებენ იმას, რომ მათთან რაიმე ურთიერთობა ვიქონიოთ, მაგრამ საკმაო ძალი კი შესწევთ მძიმე სამუშაოს შესასრულებლად. ისინი ფულზე ჰყიდიან თავიანთ ძალას, და რაკი ამ ფულს ქირას უწოდებენ, მე მგონია, სწორედ ამიტომ მოქირავეებად უხმობენ მათ. - რა თქმა უნდა. - სახელმწიფოს სისრულისათვის, როგორც ჩანს, მოქირავენიც სჭირდება. - ეგრე მგონია. - რას იტყვი, ადიმანტე, იმდენად ხომ არ გაიზარდა ეს ჩვენი სახელმწიფო, რომ უკვე შეიძლება დასრულებულად მიგვაჩნდეს? - ალბათ შეიძლება. - კი მაგრამ, სადღაა სამართლიანობა და უსამართლობა? რამდენი რამ განვიხილეთ, მაგრამ მაინც საიდან იღებენ ისინი დასაბამს? ვერ გეტყვი, სოკრატე; იქნებ, საერთო საქმიანობაში თვით ადამიანთა ურთიერთდამოკიდებულებიდან? - შეიძლება მართალიც იყო; – ვუთხარი მე, – მაშ, განვაგრძოთ კვლევა-ძიება და განუხრელად მივსდიოთ ჩვენს მიერ დასახულ მიზანს. უწინარეს ყოვლისა, განვიხილოთ ამნაირად დახელოვნებულ კაცთა ცხოვრების წესი. ისინი მოიწევენ ხორბლისა თუ ყურძნის მოსავალს, ხელს მიჰყოფენ ტანსაცმლის თუ ფეხსაცმლის კერვას და სახლების მშენებლობას; ზაფხულის ხვატში წელზემოთ გატიტვლებულნი და ფეხშიშველანი იმუშავებენ, ზამთარში კი საგულდაგულოდ ჩაფუთნულ-ჩათბუნებულნი თავის სარჩენად ქერს დაღერღავენ და ხორბალს დაფქვავენ, ღერღილისაგან ფაფას მოხარშავენ, ფქვილს კი მოზელენ და ცომისაგან დაბრაწულ პურებსა და ფუნთუშებს დააცხობენ, რომლებსაც მადის აღმძვრელად ჩაამწკრივებენ ლერწმის ჭილობსა თუ ქორფა ფოთლებზე. მურტისა და ურთხელის ყლორტებით მოფენილ სარეცლებზე შვილებთან ერთად მხართეძოზე წამოწოლილნი და გვირგვინებით შუბლშემკულნი ნებიერად შეექცევიან ღვინოს, საგალობლებით ქებას შეასხამენ ღმერთებს და მხიარულ მუსაიფში გაატარებენ დროს; შვილებს კი, შიმშილობისა და ომიანობის შიშით, მხოლოდ იმდენს იყოლიებენ, რამდენის ყოლის ნებასაც მისცემთ მათი ავლადიდება. - რაო?! – გამაწყვეტინა გლავკონმა, – ხმელა პურსა და თითო ფიალა ღვინოზე უპირებ ამ ხალხს გადატარებას? - მართალი ხარ, – მივუგე მე, – კინაღამ დამავიწყდა, რომ მათ ნაირ-ნაირი სასმელ-საჭმელიც დასჭირდებათ. ცხადია, მარილიც უნდა ჰქონდეთ, ზეთისხილიც, ყველიც, პრასიცა და სხვა ბოსტნეულიც; ასე მოათუხთუხებენ სოფლურ შეჭამანდს. მაგრამ ვერც პირის ჩასაკოკლოზინებელს მოვაკლებთ: ლეღვს, მუხუდოს, ცერცვს, ან მურტის ნაყოფს თუ რკოს, რომლებსაც ცეცხლზე მოხალავენ და წრუპვა-წრუპვით მიაყოლებენ ღვინოს. ასე, სიამტკბილობით გაატარებენ მთელ სიცოცხლეს, უზრუნველნი და საღსალამათნი, მერე კი ღრმად მოხუცებულნი სამუდამოდ მიიძინებენ და ასეთსავე ცხოვრებას უანდერძებენ თავიანთ შთამომავალთ. - ღორებით რომ დაგესახლებინა ეგ შენი სახელმწიფო, სოკრატე, ალბათ, ვერც მათ შესთავაზებდი სხვანაირ სალაფავს, – წამოიძახა გლავკონმა. - მაშ, რას მიბრძანებ, რა შევთავაზო? – ვკითხე მე. - რასაც ჩვეულნი არიან: ინახად სხდომა, ხორაგით სავსე ტაბლები, ნუგბარ-ნუგბარი კერძები და ტკბილეული, მოკლედ, ყველაფერი, რაც თავზე საყრელადა აქვთ ჩვენს თანამედროვეებს, – თუ გინდა, რომ შიმშილით არ ეწვოდეთ კუჭი. - კეთილი და პატიოსანი, – ვუთხარი მე, – როგორც ჩანს, ჩვენ განვიხილავთ არა მარტო იმ სახელმწიფოს, რომელიც ეს-ესაა იბადება, არამედ კეთილდღეობით გალაღებულსაც. ვინ იცის, იქნებ ასედაც სჯობდეს. რადგანაც შეიძლება თვით ამ უკანასკნელის განხილვამაც დაგვანახოს, რანაირად იჩენენ თავს სახელმწიფოში სამართლიანობა და უსამართლობა. ჩვენს მიერ წარმოსახული სახელმწიფო მე ჯანსაღ სახელმწიფოდ მეჩვენება; მაგრამ თუ გნებავთ, არაფერი არ გვიშლის ხელს, იმ სახელმწიფოსაც დავუკვირდეთ, რომელსაც თითქოს ციებ-ცხელება შეჰყრია. როგორც ჩანს, ზოგიერთს მართლაც არ დააკმაყოფილებს ყოველივე ეს, არც ესოდენ მარტივი ცხოვრების წესი; არა, კეთილ-ინებე და სასწრაფოდ მიართვი მათ სარეცლები, ტაბლები, ნაირ-ნაირი ჭურჭელი თუ დგამ-ავეჯი, მადის აღმძვრელი ნაზუქები, საკმეველი, ნელსაცხებლები, აგრეთვე ჰეტერები თუ ნუგბარ-ნუგბარი კერძები, და, თანაც, ყოველივე ეს – რაც შეიძლება ბლომად. ეტყობა, აუცილებელი მარტოოდენ ის კი არ არის, რაც ზემოთ მოგახსენეთ, – სახლი, ტანსაცმელი თუ ფეხსაცმელი, – არა, მოიტათ სურათებიც, სამკაულებიც, ოქრო-ვერცხლისა თუ სპილოს ძვლის ნაკეთობებიც; ასეა, არა? - დიახ. - კი მაგრამ, ხომ არ მოგვიწევს გავაფართოვოთ ჩვენი სახელმწიფოს ფარგლები? რადგანაც ის პირველი – ჯანსაღი სახელმწიფო უკვე აღარ არის საკმარისი, არამედ იმნაირი ხალხით უნდა ავავსოთ, რომლის ყოფნაც სახელმწიფოში სულაც არ არის აუცილებლობით გამოწვეული: მე ვგულისხმობ ათასი ჯურის მონადირეებს და მიმბაძველებს, ფერებს, ბგერებს თუ სახეებს რომ იყენებენ მიბაძვისას, ესე იგი, პოეტებსა და მათთან განუყრელად დაკავშირებულ რაფსოდებს, მსახიობებს, ქორევტებს, თეატრის მენარდეებს, მეავეჯეებს და სასალუქო საგნების, მეტადრე, ქალების სამშვენისთა თუ სამკაულთა ოსტატებს. წარმოუდგენლად გაიზრდება მსახურთა რიცხვიც: ვინ მოსთვლის, რამდენი აღმზრდელი, ძიძა, ლალა, მოახლე, დალაქი, მზარეული თუ ყასაბი დაგვჭირდება. ახლა მეღორეებს აღარ იკითხავ? ესენი არ გვყოლია ჩვენს პირველ სახელმწიფოში; არც გვჭირდებოდნენ. აქ კი ესენიც საჭირონი არიან და ათასნაირი პირუტყვიც და საქონელიც, რაკიღა უპირატესად ხორცით ვსაზრდოობთ; რას იტყვი, განა სწორი არა ვარ? - რა თქმა უნდა. - ამნაირი ცხოვრების შედეგად გაცილებით უფრო მეტი ექიმი იქნება საჭირო, ვიდრე უწინ. - დიახ, გაცილებით მეტი. - ეგეც არ იყოს, ქვეყანა, ოდესღაც საკმაოდ ვრცელი საიმისოდ, რომ თავისი მოსახლეობა გამოეკვება, ახლა უკვე დაპატარავდება. ასეა, არა? - მართლაც ასეა. - მაშასადამე, იძულებულნი ვიქნებით კაი მოზრდილი ნაწილი ჩამოვაჭრათ მეზობელ სახელმწიფოს, თუ გვინდა სამყოფი საძოვარი და სახნავ-სათესი გვქონდეს, ხოლო მეზობელი სახელმწიფო, თავის მხრივ, მოინდომებს ჩვენი ქვეყნის ნაწილი მიიტაცოს. თუკი თვითონაც დაუსრულებელი მომხვეჭელობის გზას დაადგება და, ამრიგად, გადავა იმის ზღვარს, რაც აუცილებელია საარსებოდ. - ყოველ მიზეზს გარეშე, ეგრეც მოხდება, სოკრატე. - მაშ, ომში უნდა ჩავებათ, გლავკონ? - დიახ, უნდა ჩავებათ. - ჯერჯერობით არაფერს ვიტყვით იმის თაობაზე, თუ რა მოსდევს შედეგად ომს – სიკეთე თუ ბოროტება; შევნიშნავთ მხოლოდ, რომ უკვე მივაკვლიეთ ომების წყაროს, ხოლო ომი უდიდესი უბედურების სათავეა როგორც კერძო პირის, ისე მთელი საზოგადოებისთვისაც, როცა ისინი იძულებულნი არიან იომონ. - რა თქმა უნდა. - ამასთანავე, მოგვიწევს მცირედით კი არა, მთელი ლაშქარით გავზარდოთ სახელმწიფო, ჩემო ძვირფასო: ლაშქრით, რომელიც დაიცავს ჩვენს სამფლობელოებს და, ზემოთქმულისა არ იყოს, სხვის მიწა-წყალსაც შემოგვიმტკიცებს. - როგორ, განა ჩვენ თვითონ კი ვერ შევძლებთ ამას? - ვერა, ვერ შევძლებთ, თუკი სწორად გადავწყვიტეთ ეს საკითხი ჩვენი წარმოსახული სახელმწიფოს დაარსებისას. თუ გახსოვს, იმთავითვე შევთანხმდით, რომ შეუძლებელია ერთი კაცი სრულყოფილად ფლობდეს მრავალ ხელობას. - მართალს ბრძანებ. - მერედა, მეომრის ხელობა ხელობად არ მიგაჩნია? - რა საკითხავია? - კი მაგრამ, ნუთუ მეწაღის ხელობაზე უფრო მეტს უნდა ვზრუნავდეთ, ვიდრე მეომრისაზე? - როგორ გეკადრება. - იმ მიზნით, რომ ჩვენში უკეთ ვითარდებოდეს მეწაღეობა, ხომ ავუკრძალეთ მეწაღეს, მიწის მუშის, ფეიქრისა თუ ხუროს საქმისათვის მიეყო ხელი; ზუსტად ასევე, ყველა სხვა ხელოსანსაც მხოლოდ ერთი საქმე მივანდეთ, რასაც ის წარმატებით გაართმევს თავს, თავისი ბუნებრივი მონაცემების წყალობით; მთელი სიცოცხლის მანძილზე სწორედ ეს იქნება მისი ერთადერთი საქმე, ასე რომ, სხვა რამისთვის ვეღარ მოიცლის, და წარმატებასაც მიაღწევს, თუკი ფუჭად არ გაფლანგავს დროს. კი მაგრამ, განა საომარი ხელოვნება ნაკლებ ყურადღებასა და გულმოდგინებას მოითხოვს? ან, იქნებ, ის იმდენად ადვილია, რომ მიწის მუშას, მეწაღესა თუ ნებისმიერ ხვა ხელოსანსაც თავისუფლად შეუძლია, იმავდროულად, მეომარიც იყოს? კოჭის თამაში რომ კოჭის თამაშია, იმასაც კი ვერ აუღებ ალღოს, თუ ბავშვობიდანვე არ გაგიწაფავს ხელი, არამედ ისე, სასხვათაშორისოდ გითამაშნია. მერედა, ნუთუ საკმარისია ფარით ან სხვა საომარი საჭურვლით აღიჭურვო, ანდა აბჯარი აისხა, რომ მაშინვე ძლევამოსილ მეომრად იქცე და ჰოპლიტების მხარდამხარ ბრძოლაც შეიძლო და სხვა მეომართა დასშიაც? მაშინ როდესაც სხვა რომელიმე ხელოსნის იარაღი რომ აიღო ხელში, ამის წყალობით ვერც ხელოსანი გახდები ერთბაშად და ვერც ათლეტი, თუ საგანგებოდ არ შეგისწავლია სათანადო ხელობა, და არც ამ იარაღის ხმარება შეგიძლია. - ეგრე რომ არა, მაშინ ყოველგვარი იარაღი მართლაც რომ ფასდაუდებელი იქნებოდა. - მაშასადამე, რაც უფრო მნიშვნელოვანია მცველების საქმე, მით უფრო შეუთავსებელია იგი სხვა საქმიანობასთან, რადგანაც უდიდეს ოსტატობასა და გულმოდგინებას მოითხოვს. - მეც ეგრე მგონია. - აუცილებელია სათანადო ბუნებრივი მონაცემები, რათა თავი გაართვა მას. - რა თქმა უნდა. - ასე რომ, თუკი ძალი შეგწევს, ჩვენი საქმეა იმათი გულმოდგინე შერჩევა, ვინც თავისი ბუნებრივი მონაცემებით შეიძლება სახელმწიფოს მცველად გამოდგეს. - დიახ, სწორედ ჩვენი საქმეა. - ვფიცავ ზევსს, ძნელ საქმეს მივყავით ხელი! მაგრამ შევინარჩუნოთ სიმხნევე და შეძლებისდაგვარად აღვასრულოთ ჩვენი ვალი. - ვცადოთ. - როგორ გგონია, როცა დაცვას ეხება საქმე, არის თუ არა რაიმე განსხვავება ჯიშიანი ლეკვისა და კეთილშობილი ჭაბუკის ბუნებრივ თვისებებს შორის? - მაინც რა თვისებებს გულისხმობ? - რასა და იმას, რომ ერთსაც და მეორესაც უტყუარი ალღო უნდა ჰქონდეს, ორივე ერთნაირად სწრაფი უნდა იყოს და უჩვეულო ძალის პატრონიც, რათა უმალვე შეიგრძნონ მტრის სიახლოვე, სწრაფად წამოეწიონ მომხდურს და თავიანთი ძალითა სძლიონ. - მართალს ბრძანებ. - მაგრამ მტერთან შებმა ხომ სიმამაცეს მოითხოვს? - რასაკვირველია. - მერედა, რა სიმამაცე უნდა მოსთხოვო ძაღლს, ცხენსა თუ ნებისმიერ სხვა ცხოველს, ვის არსებაშიც არ ბობოქრობს სიფიცხის მბორგავი სული? ნუთუ არ შეგიმჩნევია სიფიცხის შეუპოვარი და უძლეველი ძალა? ასე რომ, სული, რომელშიაც ძალუმად ბორგავს სიფიცხე, არაფერს შეუდრკება და არც არავის წინაშე დაიხევს უკან. - შემიმჩნევია. - ახლა ხომ ხედავ, რანაირი თვისებები უნდა ამკობდნენ სახელმწიფოს მცველის სხეულს? - ვხედავ. - აგრეთვე სულსაც: ეს გახლავს სიფიცხე. - დიახ. - კი მაგრამ, თუ ყველა მცველი ამნაირია, გლავკონ, განა ისინი დაუნდობელნი არ იქნებიან, როგორც ერთურთის, ისე დანარჩენ თანამოქალაქეთა მიმართაც? - ვფიცავ ზევსს, ძნელი კითხვაა. - მაგრამ ისინი ლმობიერნი უნდა იყვნენ თავისიანებისადმი და ულმობელნი – მტრების მიმართ, თორემ გადამთიელთა ლოდინი აღარ დასჭირდებათ: თვითონვე გაავლებენ მუსრს ერთი-მეორეს. - ჭეშმარიტად. - მაშ, რა ვქნათ? სად ვპოვოთ ზნე ლმობიერი და, იმავდროულად, ულმობელიც? ლმობიერება ხომ უპირისპირდება სულის სიფიცხეს? - ცხადია. - ხოლო თუ კაცი არც ლმობიერია და არც ულმობელი, ნამდვილი მცველიც ვეღარ იქნება. როგორც ჩანს, ეს პირობა განუხორციელებელია და, ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ჭეშმარიტ მცველსაც ვერსად ვიპოვით. - ვაი რომ ეგრეა, – თქვა გლავკონმა. - ერთხანს ვყოყმანობდი და ვცდილობდი გამეხსენებინა ყველაფერი, რაც ზემოთ ითქვა. - ეჰ, ჩემო ძვირფასო, – ვუთხარი ბოლოს გლავკონს, – ამ გამოუვალ მდგომარეობაში მიტომაც ჩავცვივდით, რომ თვითონვე დავივიწყეთ ის, რაც სანიმუშოდ მოვიხმეთ. - რას გულისხმობ? - არც კი დავფიქრებულვართ იმაზე, რომ არსებობენ ისეთი ზნენი, ამ ურთიერთ საპირისპირო თვისებებს რომ ითავსებენ. - მაინც? - ეს უფრო ნათლად ჩანს ცხოველების, უწინარეს ყოვლისა კი იმის მაგალითზე, რაც წეღან მცველს შევადარეთ. ხომ მოგეხსენება ჯიშიანი ძაღლების ბუნება: რა ალერსიანნი არიან შინაურებისა თუ პატრონის ნაცნობ-მეგობრების მიმართ და, პირიქით, რა გააფთრებით უტევენ უცნობთ. - რა საკითხავია. - მაშასადამე, ეს შესაძლებელია და მცველში ამნაირ ზნეს რომ ვეძებთ, სულაც არ ვუპირისპირდებით ბუნებას. - როგორც ჩანს, არა. - რას იტყვი, ამ ჩვენს მომავალ მცველს ერთი რამ მაინც ხომ არ აკლია? – მარტო სიფიცხე არ კმარა: თავისი ბუნებით, სიბრძნესაც უნდა მიელტვოდეს. - როგორ? აი, ეგ კი არ მესმის. - ეს შეიძლება თვით ძაღლებშიაც შენიშნო; მართლაც რომ საოცარი თვისებაა ცხოველებისა. - მაინც რა თვისებას გულისხმობ. - უცნობის დანახვაზე ძაღლი ავდება, თუმცა ამ უცხო კაცს არაფერი დაუშავებია მისთვის, ნაცნობის დანახვაზე კი კუდის ქიცინით ეგება ფეხქვეშ, თუმცა არავითარი სიკეთე არ ახსოვს მისგან. არასოდეს განუცვიფრებიხარ ამას? - მართალი გითხრა, დღემდე არც კი დავფიქრებულვარ ამაზე, მაგრამ ცხადია, რომ ძაღლი მართლაც ეგრე იქცევა. - მისი ბუნების ეს თავისებურება მართლაც რომ საოცარია და, ასე განსაჯე, ჭეშმარიტად ბრძნულიც. - როგორ? - როგორ და ისე, რომ მტერ-მოყვარეს მხოლოდ იმის მიხედვით განასხვავებს ერთმანეთისგან, ნაცნობია ის თუ უცნობი. მერედა, რა არის ეს, თუ არა სწრაფვა შემეცნებისკენ, როცა უცხოსა თუ შინაურის განსაზღვრის ცნობა, ან, პირიქით, არცნობა უდევს საფუძვლად? - ვერავინ უარყოფს მაგას. - კი მაგრამ, სწრაფვა შემეცნებისკენ ხომ იგივეა, რაც სიბრძნისკენ სწრაფვა? - დიახ. - ამიტომ თამამად შეგვიძლია დავუშვათ, რომ თუ ადამიანიც შინაურებისა და ნაცნობ-მეგობრების მიმართ ლმობიერია და ალერსიანი, მაშასადამე, მისთვის ბუნებით ნიშნეულია სიბრძნისა და შემეცნებისაკენ სწრაფვა. - დავუშვათ. - ასე რომ, სახელმწიფოს უზადო მცველისთვის ნიშნეული იქნება არა მარტო სიფიცხე, სისწრაფე და ძალა, არამედ სულიერი სრულყოფილებაც. - ჭეშმარიტად. - აი, რანაირი იქნება ჩვენი მცველი. მაგრამ როგორ უნდა ვწვრთნათ იმის მიკვლევაში, რასაც ვეძებთ, ესე იგი, ბოლოს მაინც თუ მივხვდებით, რანაირად იჩენენ თავს სახელმწიფოში სამართლიანობა და უსამართლობა. ნუ დავივიწყებთ ჩვენი საუბრის ამ ძირითად მიზანს, რათა სიტყვა მეტისმეტად არ გაგვიგრძელდეს. მაშინ გლავკონის ძმამ ჩაურთო: - მე თუ მკითხავთ, ამ საკითხის განხილვა ძალზე სასარგებლო იქნება ჩვენთვის. - ვფიცავ ზევსს, ჩემო ძვირფასო ადიმანტე, – ვუთხარი მე, – თავადაც მაგ აზრისა ვარ; ხელს ნუ ავიღებთ ამაზე, თუნდაც უსაშველოდ გაგვიჭიანურდეს ძიება. - სწორი გადაწყვეტილებაა. - მაშ, მოდი, მოცლილი მეზღაპრეებივით დინჯად და აუჩქარებლად, საქმით თუ არა სიტყვით მაინც შევუდგეთ ჩვენი მცველების აღზრდას. - ჩვენი ვალიც სწორედ ეგ არის. - კი მაგრამ, რანაირად აღვზარდოთ ისინი? თუმცა ძნელია მივაკვლიოთ იმაზე უკეთეს საშუალებას, რაც უძველესი დროიდანვეა ცნობილი. სხეულისათვის ეს გახლავთ გიმნასტიკური აღზრდა, სულისათვის კი – მუსიკური. - ეგრეა. - ხოლო მუსიკური აღზრდა წინ უნდა უსწრებდეს გიმნასტიკურს. - რა თქმა უნდა. - მუსიკური აღზრდაო, რომ ვამბობთ განა მასში სიტყვიერებასაც არ ვგულისხმობთ? - ცხადია, ვგულისხმობთ. - მაგრამ სიტყვიერება ორგვარია – ჭეშმარიტი და ყალბი. - დიახ. - აღზრდისთვის ორივე გვჭირდება, მაგრამ ყალბით უნდა დავიწყოთ. - არ მესმის, რას ამბობ, თქვა ადიმანტემ. - რა არ გესმის? – ვუთხარი მე, – ის, რომ პატარა ბავშვებს ყველაზე უმალ თქმულებები უნდა ვუამბოთ? თქმულება კი, არსებითად, ყალბია, თუმცა ის ჭეშმარიტებასაც შეიცავს. ბავშვების აღსაზრდელად ჩვენ უმალ თქმულებებს მივმართავთ, ვიდრე გიმნასტიკას. - მართალს ბრძანებ. - ამიტომაც მოგახსენე, მუსიკური ხელოვნებით უნდა დავიწყოთ და მხოლოდ შემდეგ გადავიდეთ გიმნასტიკურზე-მეთქი. - სწორია. - მერედა, ნუთუ არ იცი, რომ ყველა საქმეში მთავარია დასაწყისი, მით უმეტეს, როცა საქმე ეხება ნორჩსა და სათუთ არსებას რადგანაც სწორედ ამ ასაკში ყალიბდება და სულში თანდათანობით ფესვს იდგამს ის თვისებები, რომლებიც გვინდა მოზარდში განვავითაროთ. - სრული სიმართლეა. - განა შეიძლება დავუშვათ, რომ ბავშვები ვისგანაც გნებავთ, იმისაგან ისმენდნენ ღმერთმა იცის რანაირ თქმულებებს, რომლებიც უმეტესწილად უპირისპირდებიან ყოველივე იმას, რაც ჩვენ გვსურს ჩავუნერგოთ და ცხოვრების გზაზეც ვუსაგზლოთ მათ? - ვერა, ვერ დავუშვებთ. - უწინარეს ყოვლისა, თვალყური უნდა ვადევნოთ თქმულებათა მთხზველებს: თუ მათი ქმნილება ფასეულია, ჩვენც მოვიწონებთ, თუ არა და, უარვყოფთ მას. დედებსა და აღმზრდელებს ვთხოვთ, მხოლოდ ჩვენს მიერ მოწონებული თქმულებები უამბონ თავიანთ პატარებს, რათა მათი მეშვეობით უფრო უმალ ჩამოქნან და ჩამოაყალიბონ ნორჩების სული, ვიდრე მათი სხეული – ხელებით. იმ თქმულებების უმრავლესობა კი, რომლებსაც დღეს უამბობენ ბავშვებს, უნდა უარყონ. - მაინც რა თქმულებებს გულისხმობ? - ჩვენ შეგვიძლია უფრო ვრცელი თქმულებების მიხედვით შევაფასოთ უფრო მცირენი, რადგანაც ყველა თქმულება, ვრცელიც და მცირეც, ერთნაირ მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს და ზემოქმედებითაც ერთნაირ ზემოქმედებას ახდენდეს სულზე; რას იტყვი, ასე არაა? - დიახ, ასეა, მაგრამ არ მესმის, ვრცელ თქმულებებად მაინც რომელი თქმულებები იგულისხმება? - თქმულებები, რომლებსაც ჰესიოდე, ჰომეროსი და სხვა პოეტები გადმოგვცემენ; რადგანაც სწორედ მათი მონაჩმახია ის ყალბი ლათაიები, რომლებიც, ვინ მოსთვლის, რამდენისთვის უამბნიათ და დღესაც უამბობენ. - არა, მაინც რას აყვედრი მათ? - რასაც უწინარეს ყოვლისა და უპირატესად აყვედრიან ხოლმე უკეთური სიცრუისა და სიყალბის მთხზველებს. - როგორ? - როცა უგვანი სიტყვით უარყოფითად წარმოგვიჩენენ ღმერთებს თუ გმირებს, ეს იგივეა, რომ მხატვარმა თავისი ნახატი ვერაფრით ვერ მიამგვანოს იმას, რისი დახატვაც სურდა. - თუ ასეა, შენი ყვედრება გამართლებულია, მაგრამ რამდენად იმსახურებენ პოეტები ამას? - ჯერ ერთი, თავისი უდიერებით უდიდესი სიცრუე შეთხზა და ცილი დასწამა დიად ღმერთებს, ვინაც მოჩმახა, თითქოს ურანოსს ჩაედინოს მთელი ის საშინელება, რასაც მას მიაწერს ჰესიოდე, კრონოსს კი შური ეძიოს მასზე. იგივე ითქმის კრონოსის სისასტიკესა და იმ საზარელ სანაცვლოზედაც, გადმოცემით, ზევსმა რომ მიაგო მას. ყოველივე ეს მართალიც რომ იყოს, ჩემის აზრით, მაინც არავისთვის უნდა მიგვეცა იმისი ნება, რომ ასე წინდაუხედავად ეამბნათ ამდენი უკუღმართობა ჯერ კიდევ უნდილი და უგუნური ბალღებისათვის. აჯობებდა კრინტიც არ დაგვეძრა ამაზე, ანდა, თუ იძულებულნი ვიქნებოდით, ვიღაცისთვის მაინც გაგვენდო ეს, რაც შეიძლება ნაკლები მსმენელი გვყოლოდა, ხოლო ამ მიზნით ღმერთებისათვის გოჭი კი არა, უძვირფასესი და უიშვიათესი მსხვერპლი უნდა შეგვეწირა, რათა ორიოდე სანდო კაცის გარდა არავის მოესმინა ჩვენი სიტყვები. - ეს თქმულებები მართლაც რომ საეჭვონი ჩანან. - ამიტომაც ჩვენს სახელმწიფოში საერთოდ უნდა ავკრძალოთ ისინი, ადიმანტე. რად უნდა ჩავაგონოთ უმწიფარ მსმენელს, რომ შეიძლება საშინელი დანაშაულიც ჩაიდინოს, შეიძლება სასტიკად აწამოს თუნდაც უსამართლობის მოქმედი მამა, მაგრამ ამაში არაფერი იქნება უჩვეულო და არნახული, რაკიღა ისევე იქცევა, როგორც იქცევიან თვით უპირველესი და უდიდესი ღვთაებანი. - ვფიცავ ზევსს, მეც მეჩვენება, რომ უმჯობესია კრინტიც არ დავძრათ ამაზე. - და არც იმაზე, თუ როგორ ომობენ ღმერთები, მახეს უგებენ და ერკინებიან ერთმანეთს (ვაი სირცხვილო!), თუ გვინდა ჩვენს მომავალ მცველებს სათაკილოდ მიაჩნდეთ ის ამბავი, რომ შეიძლება ასე ადვილად წაეკიდონ ერთიმეორეს. რაც შეეხება გიგანტთა ბრძოლებსა თუ გაუთავებელ შუღლსა და მტრობას, ერთის მხრივ, უკვდავ ღმერთებს და გმირებს, ხოლო მეორეს მხრივ, მათ ნათესავებსა და ახლობლებს შორის, – სასტიკად უნდა ავუკრძალოთ ყველას მთელი ამ სისაძაგლის აღწერა და თავიანთი აღწერილობის ზიზილ-პიპილებით შემკობა; პირიქით, თუ გვინდა ჩავაგონოთ მსმენელს, რომ ჩვენი თანამოქალაქენი, არასოდეს აშლიან ერთიმეორეს, და რომ ეს იქნებოდა ნამდვილი ღვთისმგმობლობა, – დედაბრებიც და ბერიკაცებიც ხშირ-ხშირად უნდა უამბობდნენ თავიანთ პატარა შვილიშვილებს წინაპრების სასახელო საქმეთა ამბავს, თუმცა არც დავაჟკაცებულთ აწყენდა ამის გამეორება, მაგრამ აქ საქმეში უნდა ჩავრთოთ პოეტები და ვაიძულოთ ისინი, ნაბიჯითაც არ გადასცდნენ ჩვენს მიერ მონიშნულ გზას. ხოლო როდესაც გადმოგვცემენ, თუ რანაირად გაკოჭა ჰერა მისმა ძემ, ან ზევსმა როგორ მოისროლა ოლიმპოდან ჰეფესტოსი, რომელსაც სურდა გამოსარჩლებოდა დედას და გაცოფებული მეუღლის მუშტებისგან დაეხსნა იგი, ან კიდევ რა გააფთრებით ებრძვიან ღმერთები ერთმანეთს ჰომეროსის წარმოსახვით, – ამას ნამდვილად ვერ მოვითმენთ ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოში, მთელი ეს მონაჩმახი წმინდა წყლის ალეგორიაც რომ იყოს. რანაირად გაარჩიოს უნდილმა ბალღმა, სადაა ალეგორია და სად არა? ამ ასაკში მიღებული შთაბეჭდილებანი კი უცვლელად და წარუშლელად აღიბეჭდებიან მის სულში. აი, რატომ ვანიჭებთ ესოდენ დიდ მნიშვნელობას იმას, რომ ყველა თქმულება, რომელსაც სულ პირველად ისმენენ ბავშვები, ხელს უწყობდეს მათ სულში სიქველის აღზრდას. - შენი მსჯელობა საფუძველს მოკლებული როდია; – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ ვინმეს რომ ეკითხა ჩვენთვის, მაინც რომელი თქმულებები იგულისხმებაო, რას მივუგებდით პასუხად? - ეჰ, ჩემო ადიმანტე, – ვუთხარი მე, – ჩვენ ახლა პოეტები კი არა ვართ, არამედ სახელმწიფოს დამფუძნებლები; თქმულებების თხზვა კი ფუძემდებელთა საქმე როდია: მათთვის სავსებით საკმარისია იმისი ცოდნა, თუ რანაირ ნიმუშთა მიხედვით უნდა თხზავდნენ პოეტები თავიანთ თქმულებებს, რათა ამ ნიმუშთა დამახინჯების საშუალება არ მისცენ მათ. - მართალს ბრძანებ, – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ მაინც რა ნიმუშებს უნდა მივსდევდეთ ღმერთებზე მსჯელობისას? - თუნდაც ამას: რანაირიცაა ღმერთი, იმნაირადვე უნდა იქნეს გამოყვანილი პოეზიის ნებისმიერ სახეობაში, სულერთია, ეპიური პოეზია იქნება ეს, ლირიკული თუ ტრაგიკული. - ალბათ. - კი მაგრამ, განა ღმერთი კეთილი არაა თავისთავად, და განა ასევე არ უნდა იქნეს წარმოდგენილი? - რა თქმა უნდა. - სიკეთე კი არ შეიძლება მავნე იყოს; ასეა, არა? - ცხადია. - ხოლო ის, რაც მავნე არ არის, შეუძლებელია ვინმეს ვნებდეს. - რასაკვირველია. - მაგრამ ის, რაც არავის ვნებს, რანაირად შეიძლება რაიმე ბოროტებას სჩადიოდეს? - არასდიდებით არ შეიძლება. - ხოლო ის, რაც არავითარ ბოროტებას არ სჩადის, შეუძლებელია რაიმე ბოროტების მიზეზი იყოს. - რა თქმა უნდა. - მაშასადამე, სიკეთე სასარგებლოა? - დიახ. - ესე იგი, კეთილი საქმის მიზეზიც? - დიახ. - ასე რომ, ყველაფრის მიზეზი კი არ არის, არამედ მხოლოდ კეთილი საქმისა, და არა ბოროტის. - ჭეშმარიტად. - მაშასადამე, რაკიღა ღმერთი კეთილია, ის ყველაფრის მიზეზი კი არ არის, როგორც ჰგონია ბევრ ჩვენგანს, არამედ მხოლოდ მცირედის მიზეზია კაცთათვის, მრავალი რამის მიზეზად კი ვერ ვიტყვით მას: აკი ჩვენს ცხოვრებაში კარგი გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე ცუდი. სიკეთის მიზეზად მხოლოდ ღმერთი თუ შეიძლება მიგვაჩნდეს, ბოროტებას კი სხვა მიზეზი უნდა გამოვუძებნოთ. - ჩემის აზრით, ცამდე მართალი ხარ. - ასე რომ, ჩვენ ვერ გავიზიარებთ ვერც ჰომეროსისა და ვერც რომელიმე სხვა პოეტის მცდარ წარმოდგენას ღმერთებზე, როგორც, მაგალითად, აი, ამნაირ უაზრობას: «ორი ვეება თიხის ხალამი დაუდგამთ ზევსის სასახლის ზღურბლზე, სვესვიანობით სავსეა ერთი, ხოლო მეორე – სვედავსილობით,» და ვისაც ზევსი ორივეს ნაზავს სთავაზობს, «მის სიცოცხლეში რიგრიგობით ენაცვლებიან ერთიმეორეს სიხარული და მწუხარება.» ანდა ამაზე რაღას იტყვით? – «ზევსია, მოკვდავთ რომ უნაწილებს სიკეთესაც და ბოროტებასაც» ვერც იმას მოვუწონებთ საქციელს, ვინც ამტკიცებს, რომ პანდაროსს ათენამ და ზევსმა გაატეხინეს ფიცი და დაარღვევინეს საზავო ხელშეკრულება. იგივე ითქმის ზევსისა და თემიდას მიერ გამოწვეულ ღმერთების შუღლსა და მათ ბრძოლებზედაც. ვერც იმის ნებას დავრთავთ ვინმეს, რომ ჭაბუკ მსმენელებს გააცნონ ესქილეს ლექსი: «ღმერთი მიზეზს არ დაულევს მოკდავთ, როცა სურს მოსრას, მოაოხროს ვისიმე სახლი». თუ რომელიმე ნაწარმოებში გამოერევა ამნაირი იამბიკური ლექსები, სადაც აღწერილი იქნება ნიობესა თუ პელიპიდების ტანჯვა-ვაება, ტროას ომის ამბები და სხვა მისთანანი, პოეტმა ვერ უნდა გაბედოს იმისი თქმა, რომ მთელი ეს უბედურება ღმერთმა მოუვლინა მის გმირებს, ანდა, თუ მაინც გაბედავს, დაახლოებით იგივე აზრი უნდა გამოუძებნოს ყოველივე ამას, რასაც ჩვენ ამჟამად ვიკვლევთ; გამოუძებნოს და გვაუწყოს, რომ ღმერთი მხოლოდ სიმართლისა და სიკეთის მოქმედია, ხოლო სასჯელი, ამ ადამიანებს რომ დაატყდა თავზე, თვით მათთვისვეა სასარგებლო. მაგრამ არავის უნდა ჰქონდს იმის თქმის ნება, რომ ღვთის მიერ დასჯილი მოკვდავნი უბედურები არიან, და სწორედ ღმერთია მათი უბედურების მიზეზი. ხოლო თუ პოეტი, პირიქით, იტყვის, რომ ბოროტმოქმედნი უბედურები არიან და ამიტომ სასჯელი საჭიროა მათთვის, რადგანაც უბედურებას უმსუბუქებთ და ამის გამო ლამის ღვთის წყალობად ევლინებათ, – ეს შეიძლება დასაშვებად მიგვაჩნდეს. მაგრამ როდესაც ამტკიცებენ, რომ ღმერთი, რომელიც კეთილია თავისი არსით, ვიღაცისათვის შეიძლება ბოროტების მიზეზი იყოს, ამას ყოველნაირად უნდა აღვუდგეთ წინ, რათა არავის წამოსცდეს და არცერთი მოქალაქის – არც ყმაწვილი კაცისა და არც მოწიფულის ყურს არ მისწვდეს ეს ღვთისმგმობლობა, სულერთია, გინდ პოეტური სიტყვით იყოს გადმოცემული და გინდ პროზაულით, თუკი გულწრფელად ვესწრაფით ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოში კანონიერების სუფევას, რადგანაც ამნაირი მტკიცება მკრეხელურია, მოქალაქეთათვის აშკარად მავნე და შინაგანი წინააღმდეგობის შემცველი. - შენთან ერთად ხმას ვაძლევ ამ კანონს: ძალიან მომწონს. - ეს იქნება პირველი კანონი, რომელიც ეძღვნება ღმერთებს, და პირველი ნიმუში, რომლის თანახმადაც პოეზიაშიც და სიტყვიერების ყველა სხვა დარგშიაც უნდა ვამტკიცოთ, რომ ღმერთი ყველაფრის მიზეზი კი არ არის, არამედ მხოლოდ სიკეთისა. - სავსებით საკმარისია. - მაშინ გადავიდეთ მეორე კანონზე. როგორ გგონია, ნუთუ ღმერთი ჯადოქარია და, თითქოს განზრახ, ხან ერთი სახით გვევლინება და ხან მეორით: ზოგჯერ თვითონვე იცვლება და თავისი საკუთარი იერის ნაცვლად ურიცხვ სხვადასხვა სახეს იღებს, ზოგჯერ კი გვაცთუნებს და გვაიძულებს ხან რად წარმოვიდგინოთ და ხან რად? თუ ღმერთი რაღაც მარტივია და ყველაზე ნაკლებ შესწევს იმის უნარი, რომ თავისი საკუთარი რაობიდან გამოვიდეს? - ასე სახელდახელოდ გამიჭირდება მაგ კითხვაზე პასუხი გაგცე. - მაგრამ იქნებ ამაზე მაინც მიპასუხო: როცა რაიმე თავისი საკუთარი რაობიდან გამოდის, აუცილებელია თუ არა, რომ ან თავისით იცვლებოდეს, ან რაღაცის ზემოქმედებით? - დიახ, უცილებელია. - მაგრამ ის, რაც ყველაზე სრულყოფილია, ყველაზე ნაკლებ განიცდის ცვალებადობას სხვა რამის ზეგავლენით. ასე მაგალითად, განა ჯანსაღი და ძლიერი სხეული ყველაზე ნაკლებ არ იცვლება სმა-ჭამისა თუ გარჯის შედეგად? ან ნებისმიერი მცენარე – მზის სითბოს, ქარისა თუ სხვა მისთანათა ზემოქმედებით? - რა თქმა უნდა. - მერედა, განა მტკიცე და გონიერებით მოსილი სულიც ყველაზე ნაკლებ არ იცვლება და იმღვრევა გარეშე საგანთა ზემოქმედებით? - დიახ. - იმავე მიზეზის ძალით, ყველა რთულ საგანსაც – დგამ-ავეჯს, ნაგებობას ანდა ტანსაცმელს, თუკი ის კარგი ნახელავია და სათანადოდ მოვლილი, – ყველაზე ნაკლებ ცვლის დროისა და სხვათა და სხვათა ზემოქმედება. - სწორია. - კი მაგრამ, განა ღმერთი, ისევე, როგორც ყოველივე ღვთაებრივი თუ ღვთაებისეული, ყოველმხრივ სრულქმნილი არ არის? - რა თქმა უნდა. - ამიტომ ღმერთი ყველაზე ნაკლებ უნდა იღებდეს სხვადასხვა სახეს. - ჭეშმარიტად. - თუკი თვითონვე არ იცვლება და გარდაიქმნება. - რა თქმა უნდა, თუკი საერთოდ იცვლება. - მერედა, რად გარდაიქმნება: იმად, რაც უფრო უკეთესია და მშვენიერი, თუ იმად, რაც უარესია და მახინჯი? - რასაკვირველია, იმად, რაც უარესია, თუკი ის საერთოდ გარდაიქმნება. მართლაცდა, ხომ ვერ ვიტყვით, თითქოს ღმერთს მშვენიერება ან სიკეთე აკლდეს? - ცამდე მართალი ხარ, – ვუთხარი მე, – და რაკი ასეა, როგორ გგონია, ადიმანტე, გინდ ღმერთი და გინდ კაცი თავისი ნებით შეიცვლიდა თავს და, ამა თუ იმ თვალსაზრისით, უფრო უარესი გახდებოდა, ვიდრე თვითონაა სინამდვილეში? - შეუძლებელია, – თქვა ადიმანტემ. - მაშასადამე, შეუძლებელია ისიც, რომ ღმერთს თავისი თავის შეცვლა სურდეს. ყოველი ღმერთი, უმშვენიერესი და უსრულქმნილესი, ყოველთვის მარტივია და თავისი საკუთარი სახით არსებობს. - მე მგონია, ეგ უდავოა და უცილობელი. - მაშ, დაე, ნურცერთი პოეტი ნუ გაბედავს იმის თქმას თითქოს «ღმერთები ხშირად უცხო კაცთა სახეს იღებენ, და ამნაირად ფერნაცვალებნი დაწანწალებენ კარითი-კარად.» ნურც ნურავინ მოგვახვევს თავს ათასნაირ სისულელეს პროტევსისა თუ თეტიდას თაობაზე; ნურც ტრაგედიებსა თუ სხვა ქმნილებებში გამოიყვანენ ქურუმ ქალად გარდაქმნილ ჰერას, მოწყალებას რომ თხოულობს «ინახოსის, არგოსელთა დიდი მდინარის, კეთილმოწყალე შვილებისათვის.» და საერთოდაც, მოეშვან ამ აბდაუბდას. თავიანთი მხრივ, აღარც დედები უნდა ენდონ ამნაირ თქმულებათა მთხზველებს და აღარ დააშინონ შვილები მათი უკეთური გამონაგონით, თითქოს ღმერთები უცხოელთა სახეს იღებდნენ და ათასნაირად იერშეცვლილნი ღამღამობით დაწანწალებდნენ კარდაკარ, – რათა ღვთისმგმობლობაც აიცილონ თავიდან და თავიანთი პატარებიც დაიხსნან შიშისაგან. - მართალს ბრძანებ. - ამრიგად, ღმერთები არ იცვლებიან, მაგრამ, იქნებ, ჯადოქრობით თუ თვალთმაქცობით გვაცთუნებენ და იმნაირ წარმოდგენას გვიქმნიან, თითქოს სხვადასხვა სახით გვევლინებოდნენ? - შესაძლოა. - კი მაგრამ, – ვუთხარი მე, – განა ღმერთი ინებებს სიტყვით თუ საქმით იცრუოს და აჩრდილად წარმოგვიჩინოს თავი? - რა მოგახსენო. - ნუთუ არ იცი, რომ ნამდვილი სიცრუე, თუ შეიძლება ასე ითქვას, თანაბრად საძულველია ღმერთთა და კაცთათვისაც? - როგორ? - როგორ და ისე, რომ არავინ ნებაყოფლობით არ ისურვებს სიცრუის თქმას იმის თაობაზე, რაც ყველაზე არსებითია თვით მასში და არანაკლებ არსებითია საერთოდაც, რადგანაც არაფერი ისე არ აშინებს კაცს, როგორც ამნაირი სიცრუე. - რა ვქნა, არ მესმის. - შენ გგონია, რაღაც უჩვეულოს ვამტკიცებ? არა, მხოლოდ იმას ვამბობ, რომ ყველაზე ძნელი ასატანია გაცრუებული დარჩე საგანთა არსში წვდომისას, თავიდან ვერ აიცილო უმეცრება და სიყალბე; ამ მხრივ, სიცრუეზე უფრო საძულველი მართლაც რომ არა არის რა. - რა თქმა უნდა. - ჰოდა, ჩემს წეღანდელ გამოთქმას რომ მივუბრუნდეთ, სრული უფლება გვაქვს ვამტკიცოთ, რომ ნამდვილი სიცრუე სხვა არა არის რა, თუ არა შემცდარი კაცის სულში ღრმად ფესვგადგმული უმეცრება, რადგანაც სიტყვით გამოხატული სიცრუე მხოლოდ მის ერთგვარ მიბაძვად, მის ანარეკლად გვევლინება, ეს კი აღარ იქნება წმინდა და შეურევნელი სიცრუე; ასეა, არა? - რასაკვირველია. - ნამდვილი სიცრუე საძულველია არა მარტო ღმერთებისათვის, არამედ კაცთათვისაც. - მეც ეგრე მგონია. - კი მაგრამ, სიტყვიერი სიცრუე ხანდახან მაინც თუა სასარგებლო, როცა მას საძულველად ვეღარ მივიჩნევთ? ასე მაგალითად, ჩვენს მტრებსა თუ ეგრეთწოდებულ მეგობრებს სიშმაგემ ან სიშლეგემ რომ დარიოს ხელი და რაღაც საშინელების ჩადენა დააპირონ, განა სიცრუე სასარგებლო არ იქნება, თუკი მისი წყალობით შეიძლება ლაგამი ამოვდოთ მათ მძვინვარებას და ამ საბედისწერო ნაბიჯის გადადგმის საშუალება არ მივცეთ? ანდა ავიღოთ თუნდაც ის თქმულებები, რომლებზედაც წეღან ვლაპარაკობდით: განა აქაც სიცრუეს სასარგებლოდ არ ვაქცევთ, როცა ვცდილობთ შეძლებისდაგვარად მივუახლოვოთ და მივამგვანოთ იგი სიმართლეს, რაკიღა არ ვიცით, რანაირი იყო საქმის ვითარება უხსოვარ დროში? - მართალს ბრძანებ. - მერედა, ამ თვალსაზრისით, მაინც როდის შეიძლება სიცრუე სასარგებლო იყოს ღმერთისთვის? იქნებ წარსულის ამბები არ იცის და ამიტომაც ცდილობს სიმართლეს მიამგვანოს სიცრუე? - სასაცილო იქნებოდა, ეგრე გვეფიქრა. - მაშასადამე, ღმერთისთვის უცხოა ცრუ პოეტი. - რა თქმა უნდა. - იქნებ, ღმერთს მტრების ეშინია და ეს აიძულებს იცრუოს? - შეუძლებელია. - ან, იქნებ, ღვთისმოყვარეთა სიშმაგე და სიშლეგეა ამის მიზეზი? - შმაგთა და შლეგთა შორის არ არიან ღვთისმოყვარენი. - მაშასადამე, არ არსებობს არავითარი მიზეზი, რაც ღმერთს აიძულებდა ეცრუა. - არავითარი. - ესე იგი, ნებისმიერი დემონიური თუ ღვთაებრივი ბუნებისათვის სრულიად უცხოა სიცრუე. - დიახ, სრულიად უცხოა. - ასე რომ, ღმერთი რაღაც მარტივია და მართალი, როგორც სიტყვით, ისე საქმითაც; არც თვითონ იცვლება და არც სხვებს აცთუნებს სიცრუით, არც სიტყვებით და არც მოჩვენებებით, არც ცხადში და არც სიზმარში. - შენ რომ გისმენ მეც ეგრე მგონია. - მაშასადამე, შენ აღიარებ, რომ მსჯელობასაც და პოეტურ შემოქმედებასაც, რომელთა საგანიც ღმერთია, სწორედ ეს მეორე ნიმუში უნდა ედოს საფუძვლად: ღმერთები თვალთმაქცნი ან ჯადოქრები როდი არიან, რომ სახე იცვალონ და სიტყვით თუ საქმით გვაცთუნონ. - დიახ, ვაღიარებ. - ასე რომ, შეიძლება უთვალავი ღირსების გამო ქებას ვასხამდეთ ჰომეროსს, მაგრამ ვერ მოვუწონებთ იმ სიზმარეულ ჩვენებას, ზევსმა რომ მოუვლინა აგამემნონს; ვერც ესქილეს ჩავუთვლით მიღწევად იმ ადგილს, სადაც თეტიდა ამბობს, თვით აპოლონი მღეროდა ჩემს ქორწილშიო: «და აღმითქვამდა, ბედნიერი დედობა გელის, შენს ნაშიერთ კი – სიჯანსაღე და დღეგრძელობა, ო, გიხაროდეს, გმფარველობენ თვითონ ღმერთები! ასე მღეროდა, და სიამით მიძგერდა გული, რადგანაც მწამდა, რომ სიცრუე არ დასცდებოდა ღვთაების ბაგეს, მაგრამ ვაი რომ ვინც აღმითქვა ეს ნეტარება, მუხანათი თვითონვე გახდა ჩემი ძის მკვლელი...» ვინც ამას იტყვის ღმერთებზე, ჩვენს აღშფოთებას გამოიწვევს; ამიტომ არც ქოროს მივცემთ მას და არც იმის ნებას დავრთავთ აღმზრდელებს, რომ ახალგაზრდობის აღზრდისას ამნაირ ქმნილებებს იყენებდნენ, რადგანაც ჩვენი მცველები ისეთი ღვთისმოსავნი და ღვთისდარნი უნდა იყვნენ, როგორიც საერთოდ შეიძლება იყოს ადამიანი. - სავსებით ვეთანხმები ამ წესებს და მზადა ვარ კანონებად ვაღიარო ისინი. ◄ წინა ნაწილი გაგრძელება ► შენიშვნა: პოსტის სათაური არ შეესაბამება პლატონის ამ დიალოგის (სახელწმიფო) მეორე წიგნის ავტორისეულ სათაურს. პოსტის სათაური არის პოსტის ავტორის მიერ თემატურად შერჩეული სათაური. …
- დაამატა ლაშა to ფილოსოფია at 2:15pm on ოქტომბერი 28, 2016
- თემა: სახელმწიფოს პატრონი
- – რანაირად იმართლებ თავს, თუ დაგიწყებენ იმის მტკიცებას, რომ დიდად როდი აბედნიერებ ამ ადამიანებს, რაშიაც თურმე თვითონვე მიუძღვით ბრალი, რადგანაც, მართალი გითხრა, სწორედ ისინი არიან სახელმწიფოს ბატონ-პატრონნი, მაგრამ მათთვის ამაში სახეირო არა ყრია რა: მაშინ როდესაც სხვები ადგილ-მამულს იძენენ და დიდებულ სახლებს იშენებენ, სათანადოდ ამკობენ მათ და საგანგებო მსხვერპლს სწირავენ ღმერთებს, გულუხვად მასპინძლობენ უცხოელ სტუმრებს და ფლობითაც ფლობენ იმას, რაზედაც წეღან ლაპარაკობდი – ოქრო-ვერცხლსა და, საერთოდ, ყველაფერს, რაც საჭიროა ბედნიერებისათვის. როგორც ჩანს, ეგ შენი მცველები ისე ეფუძნებიან სახელმწიფოში, როგორც დაქირავებული მაშველი რაზმები, რომლებსაც სხვა საქმე არა აქვთ, მოქალაქეთა დაცვის გარდა. – დიახ, – მივუგე მე, – მეტსაც გეტყვი: დანარჩენებისაგან განსხვავებით, ისინი მხოლოდ სურსათ-სანოვაგისათვის მსახურობენ და არავითარ სხვა საზღაურს არ იღებენ, ასე რომ, ვერც უცხო ქვეყნებს მოინახულებენ თავიანთი ნება-სურვილით, ვერც საჩუქრებს მიართმევენ ჰეტერებს და ვერც სხვა სიამოვნებისათვის დახარჯავენ ფულს, როგორც იქცევიან მათი ბედნიერი თანამოქალაქენი. დანარჩენს რომ თავი ვანებოთ, აი, რამდენი რამ გამოგრჩა, როცა მაგ შენს ბრალდებას მიყენებდი. – მაშ, ეგეც ჩავრთოთ ბრალდებაში, – თქვა ადიმანტემ. – ესე იგი, შენ გსურს გაიგო, რანაირად ვიმართლებ თავს? – დიახ. – მე მგონია, პასუხის მოძებნა არ გაგვიჭირდება, თუკი იმავე გზას გავყვებით. ჩვენ ვიტყვით, რომ საკვირველი არა არის რა იმაში, თუ ჩვენი მცველები სწორედ ამ პირობით იქნებიან ყველაზე ბედნიერნი; თუმცა ჩვენი სახელმწიფოს დაარსებისას იმას კი არ ვისახავთ მიზნად, რომ განსაკუთრებით ბედნიერი გავხადოთ მოსახლეობის ერთი რომელიმე ფენა, არამედ იმას მიველტვით, რომ მთელ სახელმწიფოს მოვუპოვოთ ყველაზე დიდი ბედნიერება. რადგანაც იმთავითვე გვეგონა, რომ სწორედ ამნაირ სახელმწიფოში შეიძლებოდა სამართლიანობის მიკვლევა, ისევე, როგორც უსამართლობისა – მანკიერი წეს-წყობილების მქონე სახელმწიფოში, და იმედი გვქონდა, რომ ამ დაკვირვების წყალობით შევძლებდით გადაგვეჭრა ის საკითხი, რომელსაც ამდენი ხანია ვუკირკიტებთ. ამიტომაცაა, რომ ახლა ჩვენი წარმოსახვით ვძერწავთ სახელმწიფოს, რომელიც ბედნიერი გვგონია, მაგრამ არა ნაწილობრივ, არამედ მთლიანად; მოქალაქეთა მხოლოდ ერთი ნაწილი კი არ უნდა იყოს ბედნიერი, არამედ ყველა. შემდეგ კი განვიხილავთ მის საპირისპირო სახელმწიფოს. ვიღაცის სურათს რომ ვხატავდეთ, ხოლო მავანი მოვიდეს და გმობა დაგვიწყოს იმის გამო, რომ ყველაზე ლამაზ ფერებს არ ვიყენებთ სხეულის ყველაზე ლამაზი ნაწილების გადმოსაცემად, ვთქვათ, თვალებს, სხეულის ამ ულამაზეს სამკაულს, ძოწეულით კი არა ვხატავთ, არამედ შავი ფერით, – მე მგონია, მართებული იქნებოდა, თუ ასე მივუგებდით პასუხად: «ო, ჩვენო საოცარო მჩხრეკელო, რატომ გგონია, თითქოს თვალებს ისე ლამაზად უნდა ვხატავდეთ, რომ აღარც კი შეიძლება თვალებსა ჰგავდნენ? იგივე ითქმის სხეულის სხვა ასოებზედაც. შენ ისა თქვი, რომ თუ ყველა ნაწილს სათანადო ფერით გადმოვცემთ, ლამაზი გამოგვივა მთელი სხეულიც.» ასეა აქაც: ნუ გვაიძულებ მცველების თანამდებობას უშუალოდ დავუკავშიროთ იმნაირი ბედნიერება, რის შედეგადაც ისინი შეიძლება რადაც გნებავთ, იმად იქცნენ, მხოლოდ მცველებად კი არა. ჩვენ შეგვეძლო სასალუქო სამოსით შეგვემოსა, ოქროქსოვილით შეგვემკო მიწის მუშაკნი და ნება მიგვეცა მათთვის, მხოლოდ სახალისოდ ეშრომათ და ემუშავათ; ბუხრის პირას, მხართეძოზე არხეინად წამოწოლილი წარმოგვედგინა მეთუნეებიც; დაე, ელხინათ და ნება-ნება ეწრუპათ ღვინო, თავიანთი დაზგები კი გვერდით მოედგათ და მხოლოდ იმდენი ეტრიალებინათ, რამდენიც მოეპრიანებოდათ; შეგვეძლო ასევე გაგვებედნიერებინა დანარჩენებიც და მთელი ჩვენი სახელმწიფო აყვავებულ ბაღნარად წარმოგვესახა. მაგრამ ნუ გვაქნევინებ ამას, რადგან, კაცმა რომ ყური გიგდოს, აღარც მიწის მუშაკი ემგვანება მიწის მუშაკს, აღარც მეთუნე – მეთუნეს და, საერთოდაც, ვერცერთი ჩვენი მოქალაქე ვეღარ შეინარჩუნებს თავის საკუთარ სახეს. თუმცა ზოგჯერ ეს შეიძლება არც ისე დიდი უბედურება იყოს. რადგან თუ მეწაღეები უვარგისნი და უმაქნისნი იქნებიან, სახელმწიფო როგორმე გაუძლებს ამას. მაგრამ თუ ქვეყნისა და კანონიერების სადარაჯოზე მდგარი მცველები მხოლოდ სახელით იქნებიან მცველები და არა თავიანთი არსით, მალე შენი თვალითა ნახავ, როგორ დააქცევენ და მიწასთან გაასწორებენ სახელმწიფოს, ვინაიდან მათზეა დამოკიდებული ქვეყნის ბედნიერებაც და კეთილდღეობაც. თუ ჩვენ ნამდვილ მცველებად აღვზრდით მცველებს, ისინი ვერავითარ ზიანს ვეღარ მიაყენებენ სახელმწიფოს. ხოლო ვისაც სურს ერთგვარ მიწის მუშებად წარმოგვიჩინოს ისინი, თითქოს მცველები კი არა, საერთო სახალხო ზეიმისა და ღრეობის მონაწილენი იყვნენ, ის ალბათ სახელმწიფოს კი არა, სულ სხვა რაღაცას გულისხმობს. უნდა გადავწყვიტოთ, მაინც რას ვისახავთ მიზნად, სახელმწიფოს სადარაჯოზე რომ ვაყენებთ მცველებს: თვით მცველების ბედნიერებას თუ მთელი სახელმწიფოს კეთილდღეობას. ძალითა თუ შეგონებით უნდა ვაიძულოთ არა მარტო ჩვენი მწენი და მცველები, არამედ დანარჩენებიც, რაც შეიძლება უკეთ შეასრულონ თავიანთი მოვალეობა. ამრიგად, ჩვენს მიერ დაარსებული და სათანადო წყობილების მქონე სახელმწიფოს კეთილდღეობის ზრდასთან ერთად საშუალება უნდა მივცეთ ყველა ფენას, ყველა წოდებას, თავისი საკუთარი წილი ედოს საზოგადო სიკეთეში, მათი ბუნებრივი მონაცემების შესაბამისად. – მე თუ მკითხავ, მშვენივრად მსჯელობ. – მაგრამ ასევე მოგეწონება თუ არა ჩემი შემდეგი მსჯელობაც, ტყუპისცალივით რომ ჩამოჰგავს წინას? – მაინც რომელი? – ვნახოთ, ეს ორი რამ ხომ არ აფუჭებს ხელოსნებს, უმაქნისნი რომ ხდებიან? – რას გულისხმობ? – სიმდიდრეს და სიღარიბეს. – როგორ? – როგორ და, აი, ასე: განა გამდიდრებული მეთუნე მოისურვებს უფრო სრულყოფილად დაეუფლოს თავის ხელობას? – არამც და არამც. – პირიქით, დღითი-დღე სულ უფრო მცონარა და დაუდევარი გახდება. – რა თქმა უნდა. – ასე რომ, უფრო უარესი მეთუნე გვეყოლება. – დიახ. – მეორეს მხრივ, თუ სიღარიბის გამო ვერც ხელსაწყოების შეძენას შესძლებს და ვერც მისი ხელობისათვის საჭირო მასალისას, ჩვენი მეთუნის ნახელავიც უარესი იქნება და თავის საქმეს ვეღარც თვითონ ასწავლის ხეირიანად ვერც შვილებს და ვერც სხვა შეგირდებს. – ცხადია. – მაშასადამე, როგორც ერთის, ისე მეორის, – როგორც სიმდიდრის, ისე სიღარიბის გამოისობით ნახელავიც უარესი ხდება და თვით ხელოსანიც. – ეგრე ჩანს. – ასე რომ, ეტყობა, ამ ჩვენს მცველებს რაღაც ახალი გამოვუჩხრიკეთ, რასაც ყოველნაირად უნდა უფრთხოდნენ და თავგამოდებით ცდილობდნენ, რომ, მათდა შეუმჩნევლად, ჩვენს სახელმწიფოში არ შემოაღწიოს. – რამ? – სიმდიდრემ და სიღარიბემ. რადგანაც პირველი მცონარების, უქნარობისა და ახალ-ახალ სიამეთა წყურვილის სათავეა, მეორე კი, ამ ახალ სიამეთა წყურვილის გარდა, – სიმდაბლისა და ბოროტმოქმედებისაც. – რა თქმა უნდა; მაგრამ ამასაც დაუკვირდი, სოკრატე: რანაირადღა იომებს ჩვენი სახელმწიფო, თუკი დიდძალ ფულს არ მოაქუჩებს, და თუ, ამასთან იძულებული იქნება დიდსა და მდიდარ სახელმწიფოსთან იომოს? – ცხადია, ერთ ამისთანა სახელმწიფოსთან ომი გაუჭირდება, – ვუთხარი მე, – ორთან კი ადვილად შეიძლებს ომს. – რას ამბობ? – თქვა მან. – რასა და, უწინარეს ყოვლისა, იმას, რომ თუ საქმე საქმეზე მიდგა, განა ამ ჩვენს მეომარ ათლეტებს მდიდარ ხალხთან არ მოუწევს ბრძოლა? – რა თქმა უნდა. – მერედა, რას იტყვი, ადიმანტე, განა ერთ მაგარ მოკრივეს გაუჭირდება კრივში გაუწაფავ ორ ზორზოხ მდიდართან შერკინება? – ორივეს ერთად მაინც ნუ შევარკინებთ. – არა, სწორედ ორივეს ერთად: მხოლოდ მასზე იქნება დამოკიდებული, განზე გაუსხლტეს ორივეს, მერე ანაზდად შემოტრიალდეს და ვინც პირველი ეძგერება, იმასა ხეთქოს მუშტი. ხოლო თუ ხშირ-ხშირად გაიმეორებს ამას, და თანაც მზის გულზე, შუადღის ხვატში? განა ამნაირ კაცს გაუჭირდება ორი ამისთანა, ან, თუ გნებავს, მეტი მოწინააღმდეგის ძლევა? – არა, – თქვა მან, – და ეგ არც იქნება გასაკვირველი. – კი მაგრამ, როგორ გგონია, განა მდიდარი ხალხი კრივში უფრო გაწაფული და გამობრძმედილი არ არის, ვიდრე საომარ საქმეში? – ეჭვიც არ მეპარება, – თქვა ადიმანტემ. – მაშასადამე, ჩვენი მეომარი ათლეტები ადვილად გაუმკლავდებიან მათზე ორჯერ თუ სამჯერ მეტ მტერს. – გეთანხმები; მე მგონია, მართალი უნდა იყო. – ხოლო თუ სხვა სახელმწიფოში გაგზავნიან ელჩებს და მათი პირით სრულ სიმართლეს შეუთვლიან: «ჩვენ არც ვერცხლს ვხმარობთ და არც ოქროს; ეს სასტიკად აკრძალულია ჩვენთვის, მაგრამ თქვენ ხომ არ გეკრძალებათ? მაშასადამე, თუ ჩვენი მოკავშირეები იქნებით ომში, ჩვენი წილი ნადავლი თქვენი იქნებაო,» – როგორ გგონია, რას ამჯობინებენ ამის გამგონენი: ძარღვმაგარსა და გაძვალტყავებულ ქოფაკებთან ომს თუ მათთან ერთად ბრძოლას მსუქანი და ფუმფულა ცხვრების წინააღმდეგ? – ჩემის აზრით, ამ უკანასკნელთა წინააღმდეგ ბრძოლას ამჯობინებენ. მაგრამ თუ დანარჩენი სახელმწიფოების სიმდიდრე ერთ ქვეყანაში მოიყრის თავს, განა ეს საშიში არ იქნება ღარიბი სახელმწიფოსთვის? – ნეტავი თუ მართლა გგონია, რომ სახელმწიფოს სახელი შეიძლება სხვა რამესაც მიესადაგოს, გარდა იმისა, რასაც ამჟამად ვაარსებთ? – რატომაც არა? – იმიტომ, რომ ყველა დანარჩენი სახელმწიფოს სახელი გაცილებით უფრო გრძელი იქნება, რადგანაც თვითეული მათგანი ერთი კი არ არის, არამედ მრავალი, როგორც ამბობენ მოთამაშენი. ასეა თუ ისე, ყველა სახელმწიფოში ერთურთის მიმართ მტრულად განწყობილი ორი სახელმწიფო მაინცაა: ერთი – მდიდრებისა, მეორე კი – ღარიბების, და თვითეული მათგანი, თავის მხრივ, მრავალ სხვადასხვა სახელმწიფოდ იყოფა, ასე რომ, სასტიკად ცდები, ერთ სახელს რომ უწოდებ მათ. ხოლო თუ ყველას ასე აღიქვამ, როგორც მრავალს, საკმარისი იქნება ერთთა კუთვნილი ოქრო-ვერცხლი თუ ძალაუფლება გადასცე მეორეთ, და შენ ყოველთვის ბლომად ჰპოვებ მოკავშირეებს, მოწინააღმდეგე კი ცოტა გეყოლება. ეს ჩვენი სახელმწიფო კი, ვიდრე მას ბრძნულად მართავენ, იმ გეგმის შესაბამისად, წეღან რომ შევიმუშავეთ, დიადი და ძლევამოსილი იქნება, მაგრამ მოჩვენებითი კი არა, ჭეშმარიტი სიდიადით, თუნდაც მხოლოდ ათასი მეომარი იცავდეს მას. როგორც ელინთა, ისე ბარბაროსთა შორის ძნელად თუ ჰპოვებ ჭეშმარიტად დიად სახელმწიფოს, მაშინ როდესაც მოჩვენებითი სიდიადით რამდენიც გინდა, იმდენი სახელმწიფო აღემატება ჩვენსას; მაგრამ იქნებ შენ სხვაგვარად ფიქრობ? – არა ვფიცავ ზევსს – თქვა ადიმანტემ. – მაშასადამე, სწორედ ესაა ზღვარი, ჩვენმა მმართველებმა რომ უნდა დაუდონ სახელმწიფოს ზრდას და მის სიდიდეს, უფრო მეტად კი აღარ შეეცადონ გაფართოებას. – მაინც რომელ ზღვარს გულისხმობ? – ჩემის აზრით, აი, ამას: სახელწიფო შეიძლება მხოლოდ მანამდე ზარდო, სანამ ის ინარჩუნებს ერთიანობას, ამ ზღვარს კი არ გადახდე. – კეთილი და პატიოსანი. – ასე რომ, ჩვენს მცველებს ერთ ამნაირ დავალებასაც მივცემთ: თვალი ფხიზლად უნდა ეჭიროთ იმაზე, რომ ჩვენი სახელმწიფო არც მეტისმეტად დიდი იყოს და არც პატარა, არამედ ზომიერებასა და ერთიანობას ინარჩუნებდეს. – არც ისე ძნელი დავალებაა. – მათთვის ამაზე უფრო ადვილი იქნება ის, რაზედაც წეღან ვლაპარაკობდით: თუ მცველების ნაშიერნი უღირსნი და უვარგისნი გამოდგნენ, სხვა წოდებაში უნდა გადავიყვანოთ, და, პირიქით, სხვა წოდებათა ღირსეული ნაშიერნი მცველებად უნდა შევრაცხოთ. ამით ჩვენ გვინდოდა გვეჩვენებინა, რომ თვითეულ მოქალაქეს ის საქმე უნდა მივუჩინოთ, რისი კეთების უნარიც შესწევს, რადგან თუ კაცი მხოლოდ ერთ საქმეს ასრულებს, თვითონაც ერთია და არა მრავალი, რის შედეგადაც სახელმწიფოც თავის ერთობას ინარჩუნებს და თავს აღწევს სიმრავლედ დანაწევრებას. – ეს მართლაც უფრო ადვილი ამოცანაა – იქნებ ვინმემ ისიცა თქვას, ჩემო ძვირფასო ადიმანტე, რომ მეტისმეტად ბევრსა და, მაღალ მოთხოვნებს ვუყენებთ მცველებს, მაგრამ ყოველივე ეს მხოლოდ უმნიშვნელო წვრილმანია იმ ერთ დიდ საქმესთან შედარებით, რომლის სადარაჯოზეც ჩვენი მცველები უნდა იდგნენ; თუმცა უფრო სწორი იქნებოდა, თუ «დიდად» კი არა, «საკმარისად» მივიჩნევდით მას. – მაინც რა საქმეს გულისხმობ? – აღზრდას და სწავლა-განათლებას. რადგან თუ სათანადო აღზრდის წყალობით ჩვენი მცველები თავდაჭერილ ადამიანებად იქცევიან, ისინი ადვილად გაართმევენ თავს არა მარტო ამ საკითხებს, არამედ ყველა დანარჩენსაც, რასაც ამჯერად დუმილით ვუვლით გვერდს, კერძოდ საცოლის შერჩევას, ქორწინებასა თუ შვილების ყოლას; ყოველივე ეს ხომ ზედმიწევნით უნდა ესადაგებოდეს ძველ ანდაზას – მეგობრებს ყველაფერი საერთო აქვთო. – ჭეშმარიტად, – თქვა ადიმანტემ. – მართლაცდა, საკმარისია პირველი ბიძგი, და სახელმწიფო ისე იზრდება, როგორც წრე ტბაში ჩაგდებული ქვა რომ აჩენს წყლის ზედაპირზე. რადგანაც სათანადო აღზრდა და სწავლა-განათლება აკეთილშობილებს ბუნებას, ხოლო ვისაც დაბადებითვე თან დაჰყვება საუცხოო ბუნებრივი მონაცემები, მასში თანდათანობით ხვეწს და ავითარებს ამ მონაცემებს, რომლებიც შემდეგ მემკვიდრეობით გადაეცემა შთამომავლობას, რაც ნიშნეულია ყველა ცოცხალი არსებისათვის. – ეგრეა, თქვა მან. – მოკლედ, სახელმწიფოს მცველებს ფხიზლად უნდა ეჭიროთ თვალი, რათა სწავლა-განათლებას, მათდა შეუმჩნევლად, ხრწნილება არ შეეპაროს; უწინარეს ყოვლისა კი, მათი ვალია მუსიკურსა თუ გიმნასტიკურ ხელოვნებაში წესრიგის დამრღვევ სიახლეთა შემოჭრისაგან დაიცვან სახელმწიფო. როცა ამბობენ – «კაცთა სასმენელს ყველაზე მეტად ატკბობს ახალი საგალობლები, აედებისგან შეთხზული ბოლოს,» – ყველაზე მეტად იმას უნდა ვუფრთხოდეთ, რომ შეიძლება იფიქრონ, თითქოს აქ პოეტი სიმღერების ახალ შინაარსს კი არ გულისხმობდეს, არამედ ახალ სასიმღერო კილოს, და სწორედ ეს მიიჩნიონ მოსაწონად. მაგრამ ეს სულაც არაა მოსაწონი, და არც ზემოთ მოტანილი ლექსი უნდა გვესმოდეს ამნაირად. ყოველი საშუალებით უნდა ვერიდოთ მუსიკური ხელოვნების ახალი სახის შემოტანას, რამაც შეიძლება ყველაფერი აამღვრიოს. აკი დამონი ამტკიცებს და მეც მჯერა მისი, რომ მუსიკური ხელოვნების ყოველნაირი ცვლილება სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს კანონთა შეცვლას იწვევს. – მოდი, მეც იმათ რიცხვს მიმათვალე, ვისაც დამონისა სჯერა, – თქვა ადიმანტემ. – როგორც ჩანს, ჩვენი მცველები სწორედ აქ – მუსიკური ხელოვნების დარგში დააწესებენ თავიანთ სათვალთვალო ადგილს. – მართლაც, ყველაზე ადვილად და შეუმჩნევლად სწორედ აქედან მოიპარება კანონიერების რღვევა. – დიახ, უწყინარი თავშექცევის ნიღბით. – და მართლაც, კანონიერების რღვევას ის ზიანი მოსდევს შედეგად, რაც ნელ-ნელა იჩენს თავს, ჯერ ზნე-ჩვეულებათა გაუკუღმართებაში ვლინდება, საიდანაც თანდათანობით მოიცავს ყველაფერს, მოქალაქეთა საქმიან ურთიერთობებს, თვით სამართალს და სახელმწიფო მმართველობის საფუძვლებსაც, ასე რომ, უკიდურესი აღვირახსნილობის სათავე ხდება, სოკრატე, და თავდაყირა აყენებს როგორც კერძო, ისე საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა მხარეს. – ვითომ მართლა ასეა, საქმე? – ჩემის აზრით, სწორედ ასეა. – მაშინ, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ბავშვების თამაში რომ თამაშია, თვით ისიც კი დასაბამითვე უნდა დავუქვემდებაროთ წესიერებას, რადგან თუ თამაშისას არავითარი წესრიგი არაა დაცული და ბავშვებიც უწესოდ იქცევიან, შეუძლებელია ისინი სამართლიან ადამიანებად აღიზარდონ. – რა თქმა უნდა. – ხოლო თუ ბავშვები თამაშისას თვითონვე იცავენ წესრიგს და მუსიკური ხელოვნების წყალობით ეჩვევიან კანონებისადმი პატივისცემას, დანარჩენი ბავშვებისაგან განსხვავებით, ეს ჩვევა თანდათანობით ფესვს იდგამს, იზრდება და მტკიცდება მათში, ასე რომ, შეუძლია ყველაფერი გამოასწოროს, თვით გაუკუღმართებული სახელმწიფო წყობილებაც კი. – მართალს ბრძანებ. – ისინი თვით იმ წესებსაც კი დაადგენენ, რაც წვრილმანებად მიაჩნია ხალხს, და რაც მთლიანად დაივიწყეს მათმა წინამორბედებმა. – მაინც რა წესებს? – მოგახსენებ: უმცროსები უნდა დუმდნენ უფროსების წინაშე, ფეხზე ადგომით ეგებებოდნენ და ადგილს უთმობდნენ მათ, პატივს მიაგებდნენ მშობლებს; ამას მოსდევს ყველაფერი, რაც გარეგნობას ეხება: ვარცხნილობა, ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი და სხვა მისთანანი ან, იქნებ, არ მეთანხმები? – რასაკვირველია, გეთანხმები. – მაგრამ არა მგონია, საჭირო იყოს ყოველივე ამის დაკანონება: არსად ეს არა სწერია და, ეგეც არ იყოს, წერილობითაც რომ ჩამოვაყალიბოთ, ამ წესებს დიდი დღე მაინც არ უწერია. – ვითომ რატომაო – რატომ და იმიტომ, ადიმანტე, რომ ვინც რანაირად აღუზრდიათ, იმნაირივე იქნება, მთელი მისი ცხოვრების გზაც. ან, იქნებ, შენის აზრით, მსგავსი თავის მსგავსსვე არ იწვევს? – ცხადია, იწვევს. – მე მგონია, ჩვენი საბოლოო დასკვნითაც, ყოველგვარი აღზრდის შედეგი სავსებით ნათელია და გარკვეული: ან სიკეთე, ან მისი საპირისპირო ბოროტება. – რა თქმა უნდა. – ამიტომაც ჯერჯერობით ვერ გავბედავდი ყოველივე ამის დაკანონებას. – გასაგებია. – მაგრამ, თუ ღმერთი გწამს, ესეც მითხარი: შეიძლება თუ არა კანონებით მოვაწესრიგოთ ბაზარი, ესე იგი, ათასნაირი გარიგება, ყიდვა-გაყიდვა, აღებ-მიცემობა, ან, თუ გნებავს, ხელოსნების ურთიერთობა, აყალ-მაყალი, დავიდარაბა, შეხლა-შემოხლა, სარჩელის წარდგენა თუ საქმის გარჩევა? ან კიდევ ბაზრებსა თუ ნავსადგურებში გადასახადის დაწესება და ბაჟის აკრეფა, ერთის სიტყვით, ყოველივე ის, რაც საბაზრო, საქალაქო, სანავსადგურო თუ სხვა ამისთანა საქმეებს ეხება? – არა, – თქვა ადიმანტემ, – არ შეიძლება წესიერი და პატიოსანი ხალხისათვის ქცევის წესების თავზე მოხვევა; ისინი თავად განსაზღვრავენ უპირატესად, სად რა კანონია საჭირო. – სწორია, ჩემო ძვირფასო, თუ ღმერთმა დააცვევინათ ის კანონები, ზემოთ რომ მიმოვიხილეთ. – არა და იძლებულნი იქნებიან მთელი სიცოცხლის მანძილზე ახალ-ახალი კანონები დაადგინონ და ათასნაირი შესწორებები შეიტანონ მათში, იმის იმედით, რომ ოდესმე მაინც მიაღწევენ სრულყოფილებას. – კაცმა რომ ყური გიგდოს, რაღა მათი სიცოცხლე და რაღა იმ ავადმყოფებისა, რომლებსაც აღვირახსნილობის გამო არა სურთ ცხოვრების უკეთურ წესზე ხელი აიღონ. – რა თქმა უნდა. – სეირი თუ გნებავს, სწორედ მათ ცხოვრებაზე ითქმის: მკურნალობით მხოლოდ იმას აღწევენ, რომ ამრავლებენ და ამძაფრებენ სნეულებას, მაგრამ თუ ვინმემ ახალი წამალი შესთავაზათ, მაინც არ კარგავენ განკურნების იმედს. – ამნაირი ავადმყოფების უბედურებაც ეგაა სწორედ. – ეგეც არ იყოს, განა ეს კი ნაკლებად სასეიროა? – თავიანთი მოსისხლე მტერი სიმართლის პირში მთქმელი ჰგონიათ: თუ არ მოეშვებით ლოთობას, ღორმუცელობას, სასიყვარულო განცხრომას და უქნარობას, ვეღარც წამლები გიშველით, ვეღარც ამოწვა და გაკვეთა, ვეღარც შელოცვები თუ ავგაროზები და სხვა მისთანანიო. – კი მაგრამ, განა სასეიროა, თუ გულწრფელი რჩევა მხოლოდ წყრომას იწვევს? – ეტყობა, ამ ხალხის მაქებრად არ გამოდგები. – არა, ღმერთმანი. – მაშასადამე, არც იმ სახელმწიფოს მაქებრად, რომელიც, ჩვენი წეღანდელი თქმისა არ იყოს, ზუსტად ასევე იქცევა. ან იქნებ გგონია, რომ იგივე არა ხდება იმ სახელმწიფოებში, რომლებსაც ცუდად მართავენ, და რომელთა მოქალაქეებსაც ეკრძალებათ ძირეულად შეცვალონ სახელმწიფო წეს-წყობილება, რისი მცდელობაც სიკვდილით ისჯება. მაშინ როდესაც ის, ვინც თვალებში შესციცინებს და ელაქუცება მოქალაქეებს, ცდილობს როგორმე გამოიცნოს მათი სურვილი და ძალ-ღონეს არ იშურებს მის დასაკმაყოფილებლად, არა მარტო საზოგადოების ღირსეულ წევრად, არამედ ბრძენ სახელმწიფო მოღვაწედაც ითვლება და საყოველთაო პატივისცემითაა გარემოსილი. – დიახ, ეგ სახელმწიფოები სწორედ ასე იქცევიან, და მე ვერაფერს მოვუწონებ მათ. – ნუთუ შენ აღტაცებას არ იწვევს იმათი სიმარჯვე და სითამამე, ვინც ასე გულმოდგინედ ემსახურება ამნაირ სახელმწიფოებს? – რა თქმა უნდა, მაგრამ იმათი გამოკლებით, ვისაც ატყუებს ამნაირი სახელმწიფოების მოჩვენებითი სიდიადე და ნამდვილ სახელმწიფო მოღვაწეებად მოაქვთ თავი, მხოლოდ იმიტომ, რომ ბრბო აქებს და ადიდებს მათ. – რაო, რას ამბობ? ნუთუ არ ეთანხმები ამ ხალხს? წარმოიდგინე კაცი, რომელსაც გარს ახვევია ბრბო; ამ კაცს წარმოდგენაც არა აქვს, რა არის ზომა, და იგივე ითქმის ბრბოზედაც, მაგრამ ერთხმად კი უმტკიცებს კაცს, სიმაღლით ოთხი წყრთა ხარო როგორ გგონია, ირწმუნებს თუ არა იგი ბრბოის აზრს? – რასაკვირველია. – მაშ, ნუღარ შერისხავ მათ. მართლაცდა, ამნაირ სახელმწიფო მოღვაწეებზე სასაცილო ხალხის მნახველი არა ვარ: ერთავად თავიანთ კანონებს ჩაჰკირკიტებენ და, ჩვენი წეღანდელი თქმისა არ იყოს, ათასნაირი შესწორებები შეაქვთ მათში, რადგანაც ჰგონიათ, რომ ამ გზით აღმოფხვრიან უკუღმართობას. მაგრამ ის კი არ ესმით, რომ იმ კაცსა ჰგვანან, ვინც ცდილობს თავი დააგდებინოს ჰიდრას. – მართლაცდა, მეტი საქმე არა აქვთ. – მეც, ჩემდა თავად, ვერ წარმომიდგენია, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფოში, რომელსაც კარგად ან ცუდად მართავენ, ნამდვილი კანონმდებელი თავს უნდა იმტვრევდეს ამნაირი კანონების შემოღებაზე, რადგანაც იმ სახელმწიფოში, რომელსაც კარგად მართავენ, ეს სრულიად უსარგებლოა და ზედმეტი, ხოლო იმ სახელმწიფოში, რომელიც ცუდად იმართება, ყველას შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს ამნაირ კანონთა დაწესებაში, ყოველივე დანარჩენი კი თავისთავად გამომდინარეობს უკვე არსებული ადათ-წესებიდან. – კი მაგრამ, – თქვა ადიმანტემ, – რაღა გვრჩება კანონმდებლობის დარგში? – ჩვენ არაფერი, მაგრამ აპოლონ დელფოელს კი ის, რომ უდიდესი, უმშვენიერესი და უმნიშვნელოვანესი კანონები გვიკარნახოს. – მაინც რა კანონებს გულისხმობ? – კანონებს, რომლებიც განსაზღვრავენ ტაძრების მშენებლობას, მსხვერპლშეწირვასა და ღმერთების, დემონებისა თუ გმირებისადმი თაყვანისცემას; აგრეთვე მიცვალებულთა დაკრძალვას და იმასაც, თუ რა არის საჭირო, რომ ჰადესის მკვიდრთა გული მოვიგოთ და მოვინადოროთ. ყოველივე ეს უცნობია ჩვენთვის, მაგრამ სახელმწიფოს რომ ვაარსებთ, თუ ჭკუაზე მწყრალად არა ვართ, არცერთ სხვა ღვთაებას არ მივმართავთ შემწეობისთვის, გარდა ჩვენი მამულის მფარველისა; რადგანაც აპოლონია ყველა მოკვდავის მოძღვარი, დედამიწის შუაგულში, ზედ მის ჭიპზე დავანებული. – მომწონს ეგ სიტყვა; ასეც მოვიქცეთ. – ახლა დავუშვათ, რომ ეგ შენი სახელმწიფო უკვე დავაარსეთ. ამის შემდეგ ისღა დაგვრჩენია, რომ ბრდღვიალა ჩირაღდანი აიღო ხელში, შენს ძმას, აგრეთვე პოლემარქესა და დანარჩენებსაც მოუხმე და ნახე, იქნება დავლანდოთ, სად მიყუჟულა სამართლიანობა და სად – უსამართლობა, რა განსხვავებაა მათ შორის და რომელი უნდა ირჩიოს კაცმა, ვისაც სურს ბედნიერი იყოს, მიუხედავად იმისა, ამჩნევენ თუ არა მას მოკვდავნი ანდა უკვდავნი. – ხუმრობ, თუ მართალს ამბობ? – თქვა გლავკონმა, – აკი თვითონვე აპირებდი მაგის ძიებას: შენ არა თქვი, მკრეხელობაში ჩამომერთმევა, სამართლიანობას რომ არ დავუჭიროთ მხარი, როგორც შემიძლია და რითაც შემიძლიაო? – კარგი ქენი, რომ გამახსენე, – ვუთხარი მე, – ასეც ვიზამ. მაგრამ თქვენც უნდა დამეხმაროთ. – ბატონი ბრძანდები. – იმედი მაქვს. აი, ამ გზით მივაკვლიო პასუხს: მე მგონია, ეს ჩვენი სახელმწიფო, თუკი მას სწორად მართავენ, სრულქმნილების ნიმუში უნდა იყოს. – უცილობლად. – ცხადია, მას არც სიბრძნე უნდა აკლდეს, არც სიმამაცე, არც ზომიერება და სამართლიანობა. – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, ამ ოთხთაგან რომელსაც არ უნდა მივაკვლიოთ, მიუკვლეველი მხოლოდ დანარჩენი დაგვრჩება. – როგორ? – როგორ და, აი, ასე: დავუშვათ, რომ ნებისმიერი ოთხი საგნიდან ჩვენ ვეძებთ ერთ-ერთს, მაშინათვე რომ გვეპოვნა, ამით შევწყვეტდით ჩვენს ძებნას, მაგრამ ჯერ დანარჩენი სამისთვის რომ მიგვეკვლია, ამით გამოვიცნობდით მეოთხესაც, რადგანაც ცხადი გახდებოდა, რომ სწორედ ის დაგვრჩა მისაკვლეველი. – მართალი ხარ. – ასე რომ, ზემოხსენებული ოთხი სიქველის საკვლევადაც იგივე გზა უნდა ვირჩიოთ. – რასაკვირველია. – პირველი, რაც თვალში გვეცემა ამ ჩვენს სახელმწიფოზე დაკვირვებისას, ჩემის აზრით, მისი სიბრძნეა. მაგრამ აქ, ცოტა არ იყოს, რაღაც უჩვეულოსაც ვამჩნევ. – მაინც რას? – სახელმწიფო, ჩვენ რომ მიმოვიხილეთ, მე მართლაც ბრძენი მეჩვენება, მისი გონივრული გადაწყვეტილებების წყალობით; ასეა, არა? – დიახ. – ხოლო ეს გონივრული გადაწყვეტილებანი იგივეა, რაც ერთგვარი ცოდნა, რადგანაც მათ უმეცრება კი არა, ცოდნა უდევს საფუძვლად. – ცხადია. – სახელმწიფოში კი, ვინ მოსთვლის, რამდენი და რამდენნაირი ცოდნაა თავმოყრილი. – რა თქმა უნდა. – მათ შორის, დურგლობის ცოდნაც; მერედა, ნუთუ შეიძლება სახელმწიფოს ამ ცოდნის მიხედვით ეწოდოს ბრძენი და გონივრულ გადაწყვეტილებათა მიმღები? – არამც და არამც; ეგრე რომ იყოს, მაშინ მისთვის დურგლური სახელმწიფო უნდა გვეწოდებინა. – მაშასადამე, მართალია, სახელმწიფოსათვის სასურველია, რომ ხის ყოველგვარი ნაკეთობა, რაც იქ მზადდება, საუცხოო ნახელავი იყოს, მაგრამ მას ამის გამო როდი შეიძლება ეწოდოს ბრძენი. – რასაკვირველია. – იქნებ სპილენძისა თუ სხვა ნაკეთობათა გამო შეიძლება ბრძნად მიგვაჩნდეს იგი? – არა, არც მაგის გამო. – არც მიწის მუშაკთა მიერ მოწეული ჭირნახულის მიხედვით, თორემ მაშინ შეიძლებოდა სახელმწიფოსათვის სამიწათმოქმედო გვეწოდებინა. – მეც მაგ აზრისა ვარ. – კი მაგრამ, ჩვენს მიერ ახლახან დაარსებულ სახელმწიფოში ზოგიერთი მოქალაქე მაინც თუა იმნაირი ცოდნის პატრონი, რომ მისი მეშვეობით შეიძლებოდეს კერძო კი არა, ზოგადსახელმწიფოებრივი საკითხების გადაჭრა და ყველაზე უკეთ წარვმართავდეთ საშინაო თუ საგარეო ურთიერთობებს? – რა თქმა უნდა. – მაინც რა არის ეგ ცოდნა, ან ვინაა მისი მფლობელი? – ესაა ცოდნა, რომელიც ყოველთვის ფხიზლადა დგას სახელმწიფოს სადარაჯოზე, ხოლო მისი მფლობელნი არიან ის მმართველები, რომლებსაც წეღან უნაკლო მცველები ვუწოდეთ. – რაკიღა ამნაირი ცოდნა არსებობს, რას იტყოდი ჩვენს სახელმწიფოზე? – მე ვიტყოდი, რომ ისაა გონივრულ გადაწყვეტილებათა მიმღები და ჭეშმარიტად ბრძენი. – როგორ გგონია, ვინ უფრო მეტია ჩვენს სახელმწიფოში, – მჭედლები თუ ეს ჭეშმარიტი მცველნი? – მჭედლები გაცილებით მეტნი არიან. – დანარჩენებთან შედარებითაც, ვისაც ესა თუ ის ცოდნა მოეპოვება და თავისი ცოდნის შესაბამისად, ამა თუ იმ სახელით იწოდება, – მცველები გაცილებით ნაკლებნი იქნებიან. – დიახ, გაცილებით ნაკლებნი. – მაშასადამე, ბუნების თანახმად დაფუძნებული სახელმწიფო მთელ თავის სიბრძნეს უნდა უმადლოდეს მოსახლეობის უმცირეს ნაწილს, სათავეში რომ უდგას და მართავს ქვეყანას; დიახ, უმცირეს ნაწილს და მის ცოდნას. როგორც ჩანს, თვით ბუნება განსაზღვრავს ამნაირ ადამიანთა სიმცირეს, და მხოლოდ მათთვისაა ნიშნეული ის ცოდნა, რომელიც ერთადერთია ცოდნის ყველა სხვა სახეს შორის, სიბრძნის სახელს რომ იმსახურებს – ცამდე მართალი ბრძანდები. – აი, ჩვენც მივაკვლიეთ, არ კი ვიცი, რა გზით, ჩვენი სახელმწიფოსათვის ნიშნეული ოთხი სიქველიდან ერთ-ერთს; თვით ამ სიქველესაც და მის ადგილსაც სახელმწიფოში. – ყოველ შემთხვევაში, მეც მგონია, რომ მივაკვლიეთ და საკმაოდ საფუძვლიანადაც განვმარტეთ იგი. – რაც შეეხება სიმამაცეს თავისთავად და მის ადგილს სახელმწიფოში, რისი წყალობითაც სახელმწიფო სიმამაცის განსახიერებად მიიჩნევა, ეს არც ისე ძნელი მისაგნებია. – როგორ? – როდესაც სახელმწიფოს მხდალსა თუ მამაცს ვუწოდებთ, ვინ იგულისხმებს სხვა რამეს, გარდა მოსახლეობის იმ ნაწილისა, რომელიც მისი გულისთვის იბრძვის და ომობს? – არა, სხვა რამეს არავინ არ იგულისხმებს. – დანარჩენი მოქალაქეები გინდ მხდალნი იყვნენ და გინდ მამაცნი; ჩემის აზრით, მათზე როდია დამოკიდებული, სახელმწიფოს ამნაირად მივიჩნევთ თუ იმნაირად. – მართალს ბრძანებ. – მაშასადამე, სახელმწიფო მხოლოდ მისი ერთი ნაწილის წყალობითაა მამაცი, რადგანაც სწორედ ამ ნაწილისთვისაა ნიშნეული ძალა, სამუდამოდ რომ ინახავს და ინარჩუნებს წარმოდგენას საფრთხისა და ყოველივე იმის შესახებ, რასაც უნდა ვუფრთხოდეთ; წარმოდგენას, რომელიც მას აღზრდის გზით ჩაუნერგა კანონმდებელმა. განა ამას არ უწოდებ შენ სიმამაცეს? – მართალი გითხრა, კარგად ვერ გავიგე შენი ნათქვამი; თუ ღმერთი გწამს, გამიმეორე. – სიმამაცეს მე ვუწოდებ ერთგვარ ხსნასა თუ შენახვას. – რის შენახვას? – წარმოდგენისას, რომელსაც აღზრდა გვინერგავს და რომელიც გამუდმებით შეგვახსენებს საფრთხეს. მე ვთქვი, რომ სიმამაცის წყალობით ადამიანი სამუდამოდ ინახავს და არასოდეს არ ტოვებს მას, არც ტანჯვისას თუ განცხრომისას, არც ვნებათაღელვისას თუ ძრწოლისას. თუ გნებავს, ერთი შედარებით აგიხსნი ჩემს აზრს. – ცხადია, მნებავს. – როგორც მოგეხსენება, მღებავები, რომლებსაც სურთ ძოწისფრად შეღებონ შალის ქსოვილი, უთვალათ ფერთა შორის ერთ ფერს არჩევენ, სახელდობრ, თეთრს. მერე გულმოდგინედ ამუშავებენ, რათა მთელი სისრულით მიიღოს ძოწისფერი, და მხოლოდ შემდეგ ღებავენ მას. ამნაირად შეღებილი შალი აღარასოდეს ხუნდება, გინდ ხამი წყლით რეცხავდნენ და გინდ ნაცარტუტით. თუ არა და, ხომ იცი, რაც ხდება, გინდ ამ ფერად ღებავდნენ ქსოვილს და გინდაც სხვა ფერად, წინასწარი დამუშავების გარეშე. – ვიცი, რა მალე ხუნდება და სასეირო სანახავი ხდება. – მაშ, იცოდე, რომ ჩვენც ასევე ვიქცევით, როცა მეომრებს ვირჩევთ და ვცდილობთ გიმნასტიკური და მუსიკური ხელოვნების მეშვეობით აღვზარდოთ ისინი. ჩვენ მხოლოდ იმას ვისახავთ მიზნად, რომ რაც შეიძლება უკეთ და სრულად აღიქვან კანონები, – ზუსტად ისევე, როგორც ქსოვილი იღებს საღებავს, – რათა მათი ბუნებრივი მონაცემებისა და სათანადო აღზრდის წყალობით, საფრთხისა თუ ბევრი სხვა რამის მათეული წარმოდგენა იმდენად მყარი შეიქნეს, რომ ვერავითარმა ნაცარტუტამ ვერ შესძლოს მისი ჩამორეცხვა, – ვერც განცხრომამ, რომელიც ქალესტრულ ტუტეზედაც მძაფრად მოქმედებს, ვერც ტკივილმა, ვერც შიშმა თუ ვნებათაღელვამ და ვერც სხვა რამ ფერისმჭამელამ. აი, სწორედ ამნაირ ძალას, სამუდამოდ რომ გვინარჩუნებს სწორსა და მართებულ წარმოდგენას იმის შესახებ, თუ რას უნდა ვუფრთხოდეთ და რას არა, დიახ, სწორედ ამ ძალას მე ვუწოდებ სიმამაცეს, თუკი შენ წინააღმდეგი არა ხარ. – არამც და არამც, რადგანაც, ჩემის აზრით, თუ მართებული წარმოდგენა ყოველივე ამის შესახებ აღზრდის შედეგი არ არის, როგორც ვთქვათ, წარმოდგენა მონისა თუ ცხოველისა, არამც თუ კანონიერად მიიჩნევ მას, არამედ სულ სხვა სახელს უწოდებ, და არა სიმამაცისას. – სრული ჭეშმარიტებაა. – ასე რომ, მე ვეთანხმები სიმამაცის შენეულ გაგებას. – მაშინ ისიც აღიარე, რომ სიმამაცე სამოქალაქო სიქველეა; ღმერთმანი, არ შეცდები. ოდესმე, თუ გნებავს, უფრო დაწვრილებით განვიხილავთ ამას, ხოლო ამჟამად სიმამაცეს კი არ ვიკვლევთ, არამედ სამართლიანობას. მე მგონია, სიმამაცეზე საკმარისად ვილაპარაკეთ. – საკმარისად, – თქვა გლავკონმა. – განსახილველი დაგვრჩა ჩვენი სახელმწიფოს ორი თვისება: ზომიერება და ის, რაც მთელი ჩვენი ძიების საგნად გვევლინება; მე ვგულისხმობ სამართლიანობას. – დიახ. – იქნებ ჯერ სამართლიანობისათვის მიგვეკვლია; მაშინ ხომ აღარ დაგვჭირდებოდა ზომიერების ძიება. – მე პირადად არა ვიცი რა, და არც სამართლიანობის მიკვლევა მინდა, ვიდრე არ განვიხილავთ ზომიერებას. თუ გინდა მასიამოვნო, ჯერ ზომიერებაზე ილაპარაკე. – მე კი მინდა და უსამართლოდაც მოვიქცეოდი, რომ არ მეცადა. – მაშ, საქმეს შეუდექ. – ახლავე; – ვუთხარი მე – ზომიერება, ჩემის აზრით, – უფრო მეტად, ვიდრე ზემოთ განხილული ორი თვისება, ერთგვარ თანახმიერებასა თუ ჰარმონიას ჰგავს. – როგორ? – ზომიერება სხვა არა არის რა, თუ არა ერთგვარი წესრიგი; ესაა განცხრომის სურვილისა და ვნებათა ძლევა. სწორედ ამას ამტკიცებს, ცოტა არ იყოს, უცნაური გამოთქმა: «საკუთარი თავის ბატონ-პატრონი უნდა იყოო» და სხვა მისთანანი, ზომიერების გამოხატულებად რომ გვევლინებიან. ასეა, არა? – სწორედ ასეა. – »საკუთარი თავის ბატონ-პატრონი უნდა იყოო!» განა სასაცილო არაა? რადგან ვინც თავისი თავის ბატონ-პატრონია, იმავდროულად, თავისი თავის მონაც არის, ხოლო თავისი თავის მონა – თავისივე თავის ბატონ-პატრონი, რაკიღა აქ ერთსა და იმავე კაცს ეხება საქმე. – რა თქმა უნდა. – მაგრამ, ჩემის აზრით, ამ გამოთქმის თანახმად, ადამიანის სულში ორი სხვადასხვა მხარე განირჩევა: უკეთესი და უარესი, და როცა თავისი ბუნებით უკეთესი სძლევს უარესს, სწორედ ესაა «საკუთარი თავის ბატონ-პატრონად ყოფნა»; მაშასადამე, ეს საქებია; ხოლო როდესაც ცუდი აღზრდისა თუ უკეთურ ხალხთან ურთიერთობის შედეგად უარესი საწყისი მძლავრობს უკეთესზე, ეს საძრახისია და ამნაირ კაცზე იტყვიან, «თავისი თავის მონააო», რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ კაცს ზომიერების გრძნობა არ გააჩნია. – როგორც ჩანს. – ახლა კი დაუკვირდი ჩვენს მიერ ეს-ესაა დაარსებულ სახელმწიფოს, და მასში ამ ორი მდგომარეობიდან ერთ-ერთსა ჰპოვებ: შენ იტყვი, რომ ამნაირ სახელმწიფოს თამამად შეიძლება ეწოდოს «საკუთარი თავის ბატონ-პატრონი», რადგანაც ზომიერად და თავისი თავის ბატონ-პატრონად უნდა მიგვაჩნდეს ყველაფერი, რაშიაც უკეთესი საწყისი მძლავრობს უარესზე. – ვუკვირდები და მეჩვენება, რომ მართალს ამბობ. – მაგრამ ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ იქ ვერ ჰპოვებ უთვალავ ვნებას, განცხრომის სურვილს, ტკივილს თუ სნებას, რაც განსაკუთრებით ნიშნეულია ბავშვების, ქალების, ჯალაბობის და იმათთვისაც, ვისაც თავისუფალ ადამიანებს უწოდებენ, მაგრამ იმდენადვე უღირსნი კი არიან, რამდენადაც ურიცხვნი. – რა თქმა უნდა. – ხოლო მარტივი და ზომიერი, გონებისა და მართებული წარმოდგენის მეშვეობით წრფელი გზით წარმართული გრძნობები ნიშნეულნი არიან მცირერიცხოვან, თავიანთი აღზრდითა და ბუნებით ყველაზე უკეთეს რჩეულთათვის. – ჭეშმარიტად. – ნუთუ ყოველივე ამას ვერ ამჩნევ ჩვენს სახელმწიფოში, სადაც უღირსი უმრავლესობის უკეთური გულისთქმანი ღირსეული უმცირესობის გონიერებასა და კეთილშობილურ სურვილებს ექვემდებარებიან? – ცხადია, ვამჩნევ. – მაშასადამე, თუ რომელიმე სახელმწიფოზე ითქმის, რომ მან საერთოდ სძლია არა მარტო განცხრომის ყველა სურვილსა და ყველა გულისთქმას, არამედ საკუთარ თავსაც, ეს, უწინარეს ყოვლისა ჩვენს სახელმწიფოზე ითქმის. – ცამდე მართალი ბრძანდები. – კი მაგრამ, შეიძლება თუ არა, ყოველივე ამის მიხედვით ვაღიაროთ მისი ზომიერება? – დიახაც შეიძლება. – ასე რომ, თუ რომელიმე სახელმწიფოში მმართველებიცა და მათი ქვეშევრდომებიც ერთმანეთს ეთანხმებიან იმის თაობაზე, თუ ვინ უნდა მბრძანებლობდეს, ეს თანხმობა ჩვენს სახელმწიფოშიც მიღწეულია; ან, იქნებ, შენ სხვაგვარად ფიქრობ? – არა, ღმერთმანი. – მერედა, რას იტყვი, ვის ახასიათებს ზომიერება – მმართველებს თუ მათ ქვეშევრდომებს? – ერთთაც და მეორეთაც. – აი, ხომ ხედავ, ამ ცოტა ხნის წინათ სავსებით სწორად გამოვიცანით, რომ ზომიერება ერთგვარ ჰარმონიასა ჰგავს. – როგორ? – როგორ და ისე, რომ ვერც სიმამაცესა და ვერც სიბრძნეზე ვერ ვიტყვით ამას: ისინი ნიშნეულნი არიან სახელმწიფოს მხოლოდ ერთი ნაწილისათვის და შესაბამისად სიმამაცესა თუ სიბრძნეს ანიჭებენ მას. ზომიერება კი, მათგან განსხვავებით, მთელ სახელმწიფოს მოიცავს, ყველა თავის სიმს იყენებს, სუსტად, მაგრამ თუ საშუალოდ დაჭიმულსაც, და ხმაშეწყობით აჟღერებს მათ, გნებავს გონების, გნებავს ძალის, ან კიდევ რაოდენობის, სიმდიდრისა თუ სხვა მისთანათა მეოხებით; ამრიგად, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ზომიერება სწორედ ეს თანახმიერებაა, უკეთესისა და უარესის სრული თანხმობა, როცა უნდა გადაწყდეს, თუ ამ ორთაგან რომელი უნდა მბრძანებლობდეს სახელმწიფოშიც და კერძო მოქალაქის სულშიაც. – სავსებით გეთანხმები. – კეთილი და პატიოსანი; აი, ჩვენი სახელმწიფოს ის სამი თვისება, რომლებიც უკვე მიმოვიხილეთ. მაგრამ რა არის ის მეოთხე თვისება, რომლის წყალობითაც სახელმწიფო სიქველსთან წილნაყარი ხდება? თუმცა ისედაც ცხადია, რომ ეს თვისება სამართლიანობა გახლავთ. – რა თქმა უნდა. – ახლა კი, მონადირეებისა არ იყოს, გლავკონ, მჭიდროდ უნდა შემოვერტყათ ამ შამბნარს და თვალი ფხიზლად გვეჭიროს, რომ სამართლიანობა არსად გაგვეპაროს, თორემ ხელიდან დაგვისხლტება და ვერაფერსაც ვეღარ გავარკვევთ. ცხადია, სადღაც აქ უნდა იყოს; კარგად მიათვალიერ-მოათვალიერე, ეგება სადმე დალანდო, და თუ პირველი მოჰკრავ თვალს, მეც დამანახე. – ეგ რომ შემეძლოს! არა, ისევ შენ მოგყვები უკან და ვეცდები დავინახო, რასაც მიჩვენებ. მეტის თავი მე არა მაქვს. – მაშ, მომყევი, ოღონდ ჯერ ერთად ვილოცოთ. – ეგრეც ვიზამ; აბა, წამიძეხ. – მართლაც რომ გაუვალი შამბნარია; ისე ბნელა, რომ თვალთან თითს ვერ მიიტან კაცი, მაგრამ მეტი გზა არ არის, უნდა ვიაროთ. – მაშ, დავიძრათ. მაგრამ აქ ანაზდად ერთმა აზრმა გამიელვა თავში და წამოვიძახე: – ბედმა გაგვიღიმა, კვალს მივაგენით, გლავკონ! ეტყობა, შორს არ წასულა! – სამახარობლო გეკუთვნის! – მითხრა გლავკონმა. – ნამდვილი დოყლაპიები ვართ, დოყლაპიები! – როგორ? – როგორ და ისე, ჩემო ნეტარო, რომ რა ხანია აგერ, ჩვენს ცხვირწინაა, ფეხებში გვებლანდება, ჩვენ კი ზედაც არ ვუყურებთ; მეტი სიბრიყვე იქნება? ეს იმას ჰგავს, კაცი რომ ქუდს დაეძებდეს და ხელში კი ეჭიროს. სადღაც შორს ვიყურებოდით და მიტომაც ვერ ვამჩნევდით მას. – რას ამბობ? – რასა და იმას, რომ საუბარში გართულებმა ვერც კი შევნიშნეთ, ან, უფრო სწორად, ვერ მივხვდით რომ იმთავითვე სამართლიანობაზე ვლაპარაკობდით. – რამხელა შესავალია; კაცს წყურვილი ჰკლავდეს, და წვეთ-წვეთად უსხამდე წყალს! – მაშ, მისმინე და თავად განსაჯე. აკი ჩვენი სახელმწიფოს დაარსებისას იმთავითვე დავადგინეთ, რომ ყველაფერი «მთელის» გულისათვის უნდა მოგვემოქმედა ხოლო ეს «მთელი», ჩემის აზრით, სამართლიანობა თუ მისი ერთ-ერთი ნაირსახეობა უნდა იყოს. ჩვენვე დავადგინეთ, რომ ყოველი კაცი მხოლოდ ერთ საქმეს უნდა მისდევდეს, იმ უთვალავი საქმიდან, რაც საჭიროა სახელმწიფოსთვის, და თანაც, სწორედ იმ საქმეს, რომელსაც ყველაზე უფრო შეეფერება თავისი ბუნებრივი მონაცემებით. – დიახ, სწორედ ეგ დავადგინეთ. – მაგრამ ყველა თავის საქმეს მისდევდეს და სხვისაში არ ერეოდეს, – სწორედ ესაა სამართლიანობა, რაც სხვებისგანაც გაგვიგონია და ჩვენ თვითონაც მრავალჯერ გვითქვამს. – ცხადია, გვითქვამს. – ამრიგად, სამართლიანობა ის იქნება, ჩემო ძვირფასო, რომ ყველა თავის საქმეს აკეთებდეს. იცი, რა მაფიქრებინებს ამას? – არა, ამიხსენი, გეთაყვა. – ჩემის აზრით, ჩვენი სახელმწიფოს იმ სამი თვისების – ზომიერების, სიმამაცის და სიბრძნის გარდა, ზემოთ რომ მიმოვიხილეთ, გვრჩება კიდევ ერთი თვისება, რომელიც დასაბამს აძლევს და განაპირობებს სახელმწიფოში პირველი სამის სუფევას. ჩვენ ისიც ვთქვათ, რომ თვისება, რომელიც სამი დანარჩენის განხილვის შემდეგ გვრჩებოდა, სამართლიანობა უნდა ყოფილიყო. – რა თქმა უნდა. – მაგრამ გადასაწყვეტი რომ გვქონოდა, რომელი თვისების არსებობა განაპირობებს უპირატესად ჩვენი სახელმწიფოს სრულქმნილებას, ეს უფრო ძნელი საქმე იქნებოდა. მაინც რა უნდა მიგვეჩნია ამ პირობად: მმართველებისა და მათი ქვეშევრდომების აზრთა ერთობა, მეომრების სულში კანონით ჩანერგილი და საიმედოდ დაცული წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რას უნდა ვუფრთხოდეთ და რას არა, თუ მმართველთათვის ნიშნეული ზომიერება და სიფხიზლე? ან იქნებ ჩვენი სახელმწიფოს სრულქმნილებას ყველაზე მეტად ის უწყობს ხელს, რისი წყალობითაც ყველა – ქალი თუ კაცი, დიდი თუ პატარა, მონა თუ თავისუფალი, ხელოსანი თუ მეომარი, ქვეშევრდომი თუ მმართველი, – თავის საკუთარ საქმეს ასრულებს, ისე, რომ სხვისაში არ ერევა? – მართლაც რომ ძნელი საქმეა. – როგორც ჩანს, სახელმწიფოს სრულქმნილების თვალსაზრისით, ყოველი მოქალაქის უნარი, რისი წყალობითაც ის თავის საკუთარ საქმეს ასრულებს, მეტოქეობას უწევს სიბრძნეს, სიმამაცესა და ზომიერებას. – დიახ. – მერედა, რა არის ის სიქველე, სახელმწიფოს სრულქმნილებისათვის ბრძოლაში დანარჩენ სამს რომ უწევს მეტოქეობას, თუ არა სამართლიანობა? – რა თქმა უნდა. – მაშინ ისიც მითხარი, ეთანხმები თუ არა, აი, ამას: განა სახელმწიფოს მმართველებს არ მიანდობ სასამართლოში საქმის წარმართვას? – რასაკვირველია. – ხოლო საქმის გარჩევისას რას ეცდებიან ისინი, გარდა იმისა, რომ არავინ მიიტაცოს სხვისი და არც თავისი გამოეცალოს ხელიდან. – დიახ, სწორედ მაგას. – იმიტომ, რომ ეს სამართლიანია? – დიახ. – მაშასადამე, ამ მაგალითის მიხედვითაც, სამართლიანობა სხვა არა არის რა, თუ არა ის, რომ ყველა თავისას სჯერდებოდეს და თავის საკუთარ საქმეს ასრულებდეს. – მართალი ხარ. – ვნახოთ, აქაც თუ დამიკრავ კვერს: ხურომ და მეწაღემ რომ თავიანთი იარაღები და ხელობა გაუცვალონ ერთიმეორეს, ხურომ მეწაღეობა დაიწყოს, მეწაღემ კი – ხუროობა, ან ერთ-ერთმა მიჰყოს ხელი ორივე საქმეს, და საერთოდ, ყველა ხელოსანმა გამოიცვალოს ხელობა, – როგორ გგონია, განა სახელმწიფო დიდ ზარალს არ ნახავს ამით? – არც ისე დიდს. – მაგრამ თავისი ბუნებრივი მონაცემებით ხელოსნად თუ ქორვაჭრად დაბადებულმა კაცმა თავისი სიმდიდრის, მრავალრიცხოვანი ნაცნობობის, გავლენისა თუ სხვა მისთანათა წყალობით, მეომართა წოდებაში გადასვლა რომ მოიწადინოს, ან რომელიმე მეომარმა – სახელმწიფო მრჩეველთა დასში შეღწევა, თუმცა საამისოდ არავითარი მონაცემი არ გააჩნია, და მათ ერთმანეთს გაუცვალონ თავიანთი იარაღიცა და თანამდებობაც, ან კიდევ ერთმა და იმავე კაცმა ერთდროულად მიჰყოს ხელი სუყველას საქმეს, – ალბათ, აქ მაინც დამეთანხმები, რომ ამნაირი გაცვლა-გამოცვლა და არევ-დარევა დაღუპვის პირას მიიყვანს სახელმწიფოს. – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, ამ სამი წოდების ჩარევა სხვის საქმეებში და ერთი წოდებიდან მეორეში გადასვლა უდიდესი ზიანის მომტანია სახელმწიფოსთვის და, იმავდროულად, უდიდესი დანაშაულიც. – ჭეშმარიტად. – მაგრამ რა არის სახელმწიფოს წინაშე ჩადენილი უდიდესი დანაშაული, თუ არა უსამართლობა? – რასაკვირველია. – ასე რომ, სწორედ ესაა უსამართლობა. და პირიქით, როცა ყველა წოდება – საქმოსნებიც, მაშველნიცა და მცველებიც თავ-თავიანთ დანიშნულებას ასრულებენ და თვითეული მათგანი მისთვის ჩვეულ საქმეს აკეთებს, სწორედ ამას ვუწოდებთ სამართლიანობას, უსამართლობას რომ უპირისპირდება და სამართლიანს ხდის თვით სახელმწიფოსაც. – მე მგონია, სწორედ ეგრეა საქმე და არა სხვაგვარად. – მაგრამ დაბეჯითებით ნუ მოვყვებით ამის მტკიცებას, ვიდრე ყველა ადამიანს სათითაოდ არ მივუსადაგებთ ამ სიქველეს: თუ ის სამართლიანობად ვლინდება მათშიაც, სხვა რა დაგვრჩენია, გარდა იმისა, რომ ერთხმად ვაღიაროთ იგი? თუ არა და, სხვა გზით უნდა წარვმართოთ ჩვენი ძიება. ახლა კი, მოდი ისე დავასრულოთ ჩვენი განხილვა, როგორც იმთავითვე ვისახავდით მიზნად: რაც შეიძლება ფართოდ და ზოგადად წარმოგვეჩინა სამართლიანობა, რათა შემდეგ უფრო ადვილად გაგვერკვია, რა სახით ვლინდება ის ადამიანში. სამართლიანობის ფართოდ წარმოჩენის საშუალება სახელმწიფოს უნდა მოეცა, და ჩვენც, შეძლებისდაგვარად, უკეთ მოვაწყეთ და მოვაწესრიგეთ იგი, რადგანაც გვწამდა, რომ სრულქმნილი სახელმწიფო სამართლიანობის ნიმუში უნდა ყოფილიყო. რაც ჩვენ იქ აღმოვაჩინეთ, ახლა მოდი, ადამიანზე გადავიტანოთ. თუ ორივეს სამართლიანობა ერთმანეთს დაემთხვა, მეტი რაღა გვინდა, თუ არა და, კვლავ სახელმწიფოს უნდა მივუბრუნდეთ კვლევა-ძიების გასაგრძელებლად. ვინ იცის, იქნებ მათი დაახლოებით, როგორც ხის ორი ნაჭრის ხახუნით, ავაბრიალოთ სამართლიანობა, და როცა ცეცხლის ალივით აკაშკაშდება, თვით ჩვენს თავშიაც უფრო მტკიცედ დავიმკვიდრებთ მას. – სწორ გზას გვიჩვენებ და ჩვენც მას მივსდიოთ. – როცა დიდსა და მცირე საგანს ერთსა და იმავე საგნადა თვლიან, ნუთუ ისინი ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან იმით, რის გამოც ერთად მიიჩნევენ, თუ, პირიქით, ერთმანეთის მსგავსნი არიან? – მსგავსნი არიან. – მაშასადამე, სამართლიანი კაციც, თავისი სამართლიანობის წყალობით, სამართლიანი სახელმწიფოსაგან განსხვავებული კი არა, პირიქით, მისი მსგავსი იქნება. – დიახ, მისი მსავსი იქნება. – ხოლო ჩვენი აღიარებით, სახელმწიფო მაშინაა სამართლიანი, როცა ბუნებით ერთმანეთისაგან განსხვავებული მისი სამივე წოდება თავ-თავის საქმეს ასრულებს. მაშინ როდესაც სახელმწიფოს ზომიერება, სიმამაცე და სიბრძნე სამივე ამ წოდების წარმომადგენელთა შესაბამის თვისებებზეა დამოკიდებული. – მართალს ბრძანებ. – ზუსტად ასევე შევაფასებთ, ჩემო ძვირფასო, ადამიანსაც, ვის სულშიაც იმდენივე საწყისია, რამდენი წოდებაცაა სახელმწიფოში, და ამიტომ მართებული იქნება, თუ იმავე სახელებით აღვნიშნავთ მათ. – უცილობლად. – ვერაფერს იტყვი, იოლ საკითხს კი მივადებით განსახილველად! საქმე სულს ეხება, სულს: მართლა არის თუ არა მასში ეს სამი საწყისი? – სიიოლისა რა მოგახსენო, სოკრატე; ტყუილად როდი ამბობენ: მშვენიერი ძნელიაო. – როგორც ჩანს; – ვუთხარი მე, – მერწმუნე, გლავკონ, იმ გზით, ამჟამად რომ ვადგივართ მსჯელობისას, ვერასოდეს მივწვდებით ჩვენი კვლევა-ძიების საგანს, რომლისკენაც გაცილებით უფრო ძნელი და ნარეკლიანი გზა მიგვიძღვის. თუმცა ჩვენი გზა, შესაძლოა, არც ისე უვარგისი იყოს იმის საწვდომად, რაზეც აქამდე ვმსჯელობდით და ვკამათობდით. – მერედა, განა ეს საკმარისი არ არის? ამჯერად მე ამასაც დავჯერდებოდი. – მე – მით უმეტეს. – მაშ, რაღას ყოყმანობ, საქმეს შეუდექ. – განა იძულებულნი არა ვართ ვაღიაროთ, რომ ყოველი ჩვენგანისათვის ნიშნეულია იგივე ზნეობრივი თვისებები, რაც ახასიათებს სახელმწიფოს. აბა, ისე ციდან ხომ არ ჩამოცვივდებოდნენ იქ? მართლაცდა, განა სასაცილო არ იქნებოდა გვეფიქრა, რომ იმნაირი თვისება, როგორიცაა სულის სიფიცხე, რაც ნიშნეულია თრაკიელების, სკვითებისა და თითქმის ყველა ჩრდილოელი ხალხისთვის, ან მეცნიერების სიყვარული, რაც უმეტესწილად ჩვენ გვახასიათებს, ან კიდევ ანგარება, რითაც განირჩევიან ფინიკიელები და ეგვიპტელები, – მოქალაქეებისგან როდი გადასცემია სახელმწიფოს? – რა თქმა უნდა, სასაცილო იქნებოდა. – ეს დასკვნა თავისთავად გვეხვევა თავზე; ძნელი როდია ამის მიხვედრა. – მართლაც. – მაგრამ, აი, რა არის ძნელი: ჩვენს ქცევას სულის ერთი და იგივე საწყისი განაპირობებს თუ, რაკი ეს საწყისი სამია, თვითეული მათგანი სხვადასხვანაირ ზეგავლენას ახდენს? შემეცნებას ერთი განაპირობებს, გულისწყრომას – მეორე, ხოლო მესამე გვაიძულებს მიველტვოდეთ ყოველნაირ განცხრომას – სმა-ჭამას, ახალი სიცოცხლის ჩასახვას და სხვა მისთანათ? თუ ყოველთვის, როცა ესა თუ ის სურვილი აღგვეძვრის, მის აღძვრაში მთელი სული მონაწილეობს? ძნელი სწორედ ის გახლავთ, რომ საკმაო სიზუსტით განსაზღვრო ეს. – მეც მაგ აზრისა ვარ. – მოდი, ვცადოთ და ამ გზით განვსაზღვროთ. იგივეობრივნი არიან ეს საწყისები თუ ერთმანეთისაგან განსხვავებულნი. – კი მაგრამ, როგორ? – ხომ ცხადია, რომ იგივეობრივს არ შეუძლია ერთსა და იმავე დროს ისეთნაირად მოქმედებდეს ან თვითონვე განიცდიდეს სხვა რამის ზემოქმედებას, რომ ეს მისი იგივეობრიობის წინააღმდეგ იყოს მიმართული. ამიტომაც თუ ვნახავთ, რომ აქ სწორედ ასეა საქმე, დავრწმუნდებით, რომ ჩვენს წინაშე ერთი და იგივე კი არ არის, არამედ მრავალი. – ვთქვათ და, ასეა. – კარგად დაუკვირდი ჩემს სიტყვებს. – შენ კი განაგრძე. – შეიძლება თუ არა, ერთი და იგივე რამ, ერთი და იმავე თვალსაზრისით, უძრავადაც იდგეს და, იმავდროულად, კიდეც მოძრაობდეს? – არასდიდებით არ შეიძლება. – მოდი, უფრო ზუსტად შევთანხმდეთ, რათა შემდეგ თავიდან ავიცილოთ გაუგებრობა. თუ კაცზე, რომელიც ერთ ადგილას დგას, მაგრამ თავსა და ხელებს კი აქნევს, იტყვიან, რომ ის უძრავად დგას და, იმავდროულად, კიდეც მოძრაობს, ჩვენ ალბათ არ დავეთანხმებით მათ აზრს, რადგანაც აქ აი, რა უნდა თქმულიყო: ამ კაცის სხეულის ერთი ნაწილი უძრავია, მეორე კი მოძრაობსო. ასეა, არა? – დიახ. – მაგრამ შეიძლება ხუმრობას ხუმრობა მოაყოლონ და უფრო მახვილგონივრული მაგალითი შემოგვთავაზონ: ბზრიალა მთლიანად დგას და, იმავდროულად, კიდეც მოძრაობს; ის ბრუნავს, მაგრამ ცენტრი კი თითქოს უძრავია და მისი ღერძიც წვერით ერთ წერტილს ებჯინება. მაგრამ ჩვენ ვერც მათ მოსაზრებას გავიზიარებთ, ვინაიდან ამ შემთხვევაშიც ერთი და იმავე საგნის ერთი და იგივე ნაწილები როდი არიან მოძრავნი და, იმავდროულად, უძრავნიც. ჩვენ ვიტყოდით, რომ აქ ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ შვეული ღერძი და წრიული გარშემოწერილობა. ბზრიალას ნაწილები უძრავნი არიან ღერძის მიმართ, რომელიც უცვლელად ინარჩუნებს თავის მიმართულებას, არც აქეთ იხრება და არც იქით, მაგრამ იგივე ნაწილები წრიულად კი ბრუნავენ და ტრიალებენ. ამ წრებრუნვისას ღერძიც აქეთ-იქით, წინ და უკან, მარჯვნივ თუ მარცხნივ რომ იხრებოდეს, ბზრიალას არცერთი ნაწილი აღარ დარჩებოდა უძრავი. – სწორია, – თქვა გლავკონმა. – ასე რომ, ვერცერთი ეს მაგალითი ვერ შეგვაცბუნებს და ვერ გვაფიქრებინებს, თითქოს ერთი და იგივე საგანი შეიძლება ერთსა და იმავე დროს ისეთნაირად მოქმედებდეს ან თვითონ განიცდიდეს სხვა რამის ზემოქმედებას, რომ ეს მისი ერთობისა და თვითიგივეობის წინააღმდეგ იყოს მიმართული. – ყოველ შემთხვევაში, მე ვერავინ მაფიქრებინებს მაგას. – და მაინც, ყველა ამ უაზრობისა თუ გაუგებრობის ჩხრეკა და მათი უსაფუძვლობის მტკიცება რომ არ დაგვჭირდეს, მოდი, ამთავითვე დავუშვათ, რომ ყველაფერი ასეა და ჩვენს გზას გავუდგეთ. მაგრამ იმაზე კი შევთანხმდეთ, რომ თუ ჩვენი დაშვება მცდარი გამოდგა, ყოველგვარი დასკვნა გაქარწყლდება, რაც კი ამ დაშვებიდან გამოვიტანეთ. – დიახ, ასე უნდა მოვიქცეთ. – და მერე, თავის კანტური თუ ქიცინი დასტურის ან უარყოფის ნიშნად, რაღაცის ნატვრა და ზიზღი მის მიმართ, რაღაცის მიზიდვა და ხელის კვრით მოშორება თავიდან, – განა ყოველივე ეს და სხვა მისთანანი, შენის აზრით, ურთიერთსაპირისპირო მოქმედება თუ გრძნობა არ არის? – რა თქმა უნდა. – ეგეც არ იყოს, ავიღოთ, მაგალითად, წყურვილი, შიმშილი და, საერთოდ, რაღაცის ნდომა, ან კიდევ სურვილი თუ ნებელობისმიერი სწრაფვა, – განა ყოველივე ამას იმათ რიცხვს არ მიაკუთვნებ, რაზედაც წეღან ვლაპარაკობდით? ნუთუ არ იტყვი, რომ ყოველთვის, როცა კაცს რაღაცა სურს, მისი სული ხარბად მიელტვის სასურველ საგანს, ან ცდილობს იმის მიტაცებას, რასაც სურს დაეუფლოს, ან კიდევ, როცა რაღაცის ჩაგდებას აპირებს ხელში, დასტურის ნიშნად თავს უკანტურებს საკუთარ ზრახვას, თითქოს ვიღაცა რაღაცას ეკითხება და მოთმინება აღარ ჰყოფნის, როდის ეწევა საწადელსო? – ცხადია, ვიტყვი. – ხოლო «არ გინდოდეს», «არ გსურდეს», «არ გწადდეს» განა იგივე არ არის, რაც «გძულდეს», «გძაგდეს» ან «ხელისკვრით იშორებდე თავიდან», და განა ყოველივე ეს არ უპირისპირდება იმას, რაც ზემოთ ჩამოვთვალეთ? – უეჭველად. – და თუ ასეა, ნუთუ არ ვიტყვით, რომ არსებობს ერთგვარი ნდომა, ხოლო ყველაზე მძაფრ ნდომად წყურვილი და შიმშილი უნდა მიგვაჩნდეს? – დიახაც ვიტყვით. – პირველი სმის სურვილია, მეორე კი ჭამისა, არა? – დიახ. – რაკიღა პირველი სმის სურვილია, ხომ არ იბადება კაცის სულში დამატებითი სურვილი, გარდა იმისა, რაც მე მოგახსენე? ასე მაგალითად, იწვევს თუ არა წყურვილი იმის სურვილს, რომ ცივი თუ თბილი, ცოტა თუ ბევრი, მოკლედ, ესა თუ ის სასმელი დალიო? თუ კაცს სცხელა, ხომ არ ენატრება არა მარტო წყურვილის მოკვლა, არამედ ისიც, რომ ცივი სასმელით მოიკლას წყურვილი, ხოლო თუ სცივა – თბილით? თუ წყურვილი მძაფრია, კაცს უნდა ბევრი დალიოს თუ არა და, – ცოტა. მაგრამ საკუთრივ წყურვილი, ანდა შიმშილი თავისთავად არასოდეს არ იქნება სხვა რამის ნდომა, გარდა იმისა, რომ სმისა თუ ჭამის ბუნებრივი მოთხოვნილება დაიკმაყოფილო. – ასე რომ, – თქვა გლავკონმა, – ამნაირი სურვილი თავისთავად არ მიელტვის სხვა რამეს, გარდა იმისა, რაც მის ბუნებას შეესაბამება, ხოლო ამისა თუ იმის სურვილი, ასე ვთქვათ, დამატებითი მეორადი სურვილია. – მაგრამ ვაითუ ვინმემ ისარგებლოს ჩვენი წინდაუხედაობით და თავგზა აგვიბნიოს: მან შეიძლება გვითხრას, რომ არავის არა სურს მარტოოდენ სასმელ-საჭმელი, არამედ აუცილებლად რიგიანი სასმელ-საჭმელი. რადგანაც ყველას მხოლოდ კარგი სურს. და რაკი წყურვილი ნდომაა, ის რიგიანი სასმელისა თუ სხვა მისთანათა ნდომა უნდა იყოს. იგივე ითქმის ყველა სხვა სურვილზედაც. – ეგრე მართლაც შეიძლება საგონებელში ჩაგვაგდოს. – მაგრამ ყოველივე ეს ეხება მხოლოდ იმას, რაც სხვასთან მიმართებითა თუ თანაფარდობით განიხილება; მას ესა თუ ის თვისება აქვს, იმიტომ, რომ ასეთივე თვისება აქვს იმასაც, რასაც იგი ეთანაფარდება. თავისთავად კი ის მხოლოდ საკუთარი თავის თანაფარდია. – რა ვქნა, არ მესმის. – რა არ გესმის? – ვუთხარი მე, – ის, რომ უფრო დიდი მხოლოდ სხვა რაღაცასთან მიმართებითაა უფრო დიდი? – მაგას კი მართალს ამბობ. – ხოლო «სხვა რაღაცასთან მიმართებითო» რომ ვამბობთ, განა უფრო პატარას არ ვგულისხმობთ? – დიახ. – ის კი, რაც გაცილებით უფრო დიდია, მხოლოდ გაცილებით უფრო პატარის მიმართაა გაცილებით უფრო დიდი; ასეა, არა? – დიახ. – ხოლო ის, რაც უფრო დიდი იყო ოდესღაც, განა იმასთან მიმართებით არ იყო უფრო დიდი, რაც უფრო პატარა იყო? – რა თქმა უნდა. – განა ასეთივე თანაფარდობა არ არსებობს მეტსა და ნაკლებს, ორსა და მის ნახევარს და სხვა მისთანათა შორის? ზუსტად ასევე, უფრო მძიმეც უფრო მსუბუქთან მიმართებით იქნება უფრო მძიმე, უფრო მკვირცხლი – უფრო ზანტთან, ცხელი – ცივთან და ასე შემდეგ. – რასაკვირველია. – კი მაგრამ, განა იგივე არ ითქმის ჩვენს ცოდნაზედაც? ცოდნა ზოგადად და თავისთავად იმ საგნის ცოდნას გულისხმობს თვითონვე რომ შეისწავლის, მიუხედავად იმისა, თუ რომელი საგნის ცოდნას ვგულისხმობთ. მაგრამ ცოდნის ესა თუ ის კერძო სახე მისი საგნის ბუნებითაა განსაზღვრული. აი, რისი თქმა მინდა: სახლის შენება რომ ისწავლეს, განა ეს ცოდნა ყველა სხვა ცოდნისაგან განსხვავებული არ შეიქნა, რის გამოც სამშენებლო ხელოვნება უწოდეს მას? – მერედა, რა? – ეს სახელი სწორედ იმიტომ უწოდეს, რომ არცერთ სხვა ცოდნას არა ჰგავს? – დიახ. – რაც მისი საგანი იყო, იგივე გახდა თავადაც. თუმცა ეს ყველა სხვა ცოდნასა თუ ხელოვნებასაც ეხება. – რა თქმა უნდა. – ახლა კი ალბათ გესმის, რისი თქმაც მსურდა წეღან: ყველა საგანი, თავისთავად აღებული, საკუთარი თავის თანაფარდია, სხვა საგანთან მიმართებით კი – იმნაირი, რანაირიცაა მისი თანაფარდი საგანი. ამით იმის თქმა კი არა მსურს, თითქოს ესა თუ ის საგანი იმასა ჰგავდეს, რასაც ეთანაფარდება, – ასე მაგალითად, ჯანმრთელობისა თუ სნეულების ცოდნა თვითონვე როდია ჯანმრთელი თუ სნეული, ხოლო სიკეთისა თუ ბოროტების ცოდნა – კეთილი ანდა ბოროტი. არა, ცოდნა იმად როდი იქცევა, რაც არის მისი საგანი; ის მხოლოდ თავისი საგნის, ამ შემთხვევაში, ჯანმრთელობისა თუ სნეულების თვისებებს ეთანაფარდება და ამ თვისებებითვეა განსაზღვრული. აი, რატომაა, რომ ამნაირ ცოდნას სახელად ცოდნა კი არ ჰქვია, არამედ სამკურნალო ხელოვნება, მისივე საგნის მიხედვით. – დიახ, მესმის და იმასაც ვხვდები, რომ მართალი ხარ. – ხოლო თუ ავიღებთ წყურვილს, რას იტყვი, განა ისიც თავის საგანს არ ეთანაფარდება? რადგანაც წყურვილი ყოველთვის რაღაცის წყურვილია. – რა თქმა უნდა; მე ვიტყოდი, რომ ის წყურვილია სმისა თუ სასმელისა. – სასმელი კი ათასნაირია და, ამისდა კვალად, ათასნაირია წყურვილიც. ხოლო თავისთავად ის არც უზომო სმის წყურვილია და არც ერთი ყლუპისა, არც საუცხოო სასმელისა და არც ცუდისა; არა მის თანაფარდად ვერ ვიტყვით ვერანაირ სასმელს, რადგანაც წყურვილს თავისთავად სხვა არაფერი ეთანაფარდება, თუ არა სასმელი თავისთავად. – რასაკვირველია. – მაშასადამე, იმისი სული, ვისაც სწყურია, სხვა რამეს კი არ მიელტვის, არამედ სასმელს, რამდენადაც სმა სწყურია. – ცხადია. – მაგრამ თუ თავისი წყურვილის მიუხედავად, სულს რაღაცა არ აძლევს დალევის ნებას, მაშასადამე, მასში არის რაღაც ისეთი, არსებითად რომ განსხვავდება იმისაგან, რაც უშუალოდ განიცდის წყურვილს, და ამრიგად, აიძულებს სულს, პირუყვივით დააცხრეს სასმელს. ჩვენ ხომ ვამტკიცებთ, რომ რაღაც ერთი და იგივე არ შეიძლება ერთი და იმავე ნაწილით ერთდროულად ორ ურთიერთსაპირისპირო ზემოქმედებას ახდენდეს ერთსა და იმავე საგანზე. – რა თქმა უნდა, არ შეიძლება. – ასე მაგალითად, ჩემის აზრით, ცდებიან, როცა მშვილდოსანზე ამბობენ, რომ ის იზიდავს და იმავდროულად კიდევაც განიზიდავს მშვილდს. სიმართლე, თუ გნებვს, ისაა, რომ მშვილდოსანი ცალი ხელით თავისკენ იზიდავს იმას, რასაც განიზიდავს მეორე ხელით. – ცამდე მართალი ბრძანდები. – ისიც ხომ მართალია, რომ მწყურვალი ზოგჯერ უარს აცხადებს დალევაზე? – ბევრი და ბევრჯერ. – მერედა, რას ვიტყოდით მათზე? არის ამ ხალხის სულში რაღაც ისეთი, სასმელად რომ აქეზებს, და ისეთიც, სმას რომ უკრძალავს მათ? და სწორედ ეს უკანასკნელი სძლევს პირველს? – მე თუ მკითხავ, სწორედ ასეა. – ის, რაც სმას უკრძალავს მათ, გონიერების წყალობით ვლინდება (თუკი საერთოდ ვლინდება) სულში, ხოლო ის, რაც სასმელად აღძრავს და აქეზებს ამ ხალხს, ვნებებისა და სნეულებისაგან იღებს დასაბამს? – როგორც ჩანს. – მაშასადამე, ჩვენ უფლება გვაქვს ვამტკიცოთ, რომ ეს ორი საწყისი არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისგან: ერთ მათგანს, რისი წყალობითაც ადამიანს აზროვნების უნარი შესწევს, სულის გონივრულ საწყისს ვუწოდებთ, ხოლო მეორეს, რაც განაპირობებს იმას, რომ ადამიანს უყვარს, შია, სწყურია თუ ათასი სხვა რამ სწადია, სულის არაგონივრულ თუ სურვიელ საწყისად ვსახავთ, ყოველგვარი ტკბობისა თუ განცხრომის მონათესავედ. – დიახ, სრული უფლება გვაქვს ასე ვამტკიცოთ. – მაშ, ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ ეს ორი საწყისი. რაც შეეხება სულის სიბობოქრეს, რის შედეგადაც გულფიცხნი ვხდებით, ვაღიარებთ თუ არა მას სულის მესამე საწყისად, თუ ის პირველი ორი საწყისიდან ერთ-ერთის მონათესავეა? – შესაძლოა, მეორე – არაგონივრული თუ სურვიელი საწყისის მონათესავე იყოს. – ერთხელ ასეთი ამბავი მიამბეს, რომელიც მე სარწმუნოდ მიმაჩნია: ლეონტიოსი, აგლაიოსის ძე, პირევსიდან შინ ბრუნდებოდა თურმე. ქალაქის ჩრდილო გალავანს რომ მიუახლოვდა, იმ ადგილას, სადაც დამნაშავეებს სიკვდილით სჯიან, მიწაზე დაყრილი გვამები შენიშნა. უცნაური სურვილი დაეუფლა: მისულიყო და გვამებისათვის დაეხედა, მაგრამ, იმავდროულად, ისეთი ზიზღი იგრძნო, რომ გაქცევა მოუნდა. ერთხანს აღარ იცოდა, რა ექნა, სახეზე ხელები აიფარა, მაგრამ ბოლოს მაინც ცნობისწადილმა სძლია, ხელები დაბლა დაუშვა, თვალდაჭყეტილმა მიირბინა ცხედრებთან და წამოიძახა: «ეგეც თქვენ, სვედავსილნო, დატკბით ამ მშვენიერი სანახაობით!» – ეგ ამბავი მეც გამიგონია. – ის გვიჩვენებს, რომ რისხვა ზოგჯერ გულისთქმას უპირისპირდება, და ისინი ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან. – მართლაც. – ბევრ სხვა შემთხვევაშიაც ჩვენ ვამჩნევთ, რომ, გონიერების საპირისპიროდ, გულისთქმას აყოლილი კაცი თავის თავს ჰკიცხავს და არაგონივრულ, სურვიელ საწყისზე მრისხანებს, მოძალადესავით რომ ჩასახლებია სულში. ამრიგად, რისხვა გონების მოკავშირე ხდება ამ ულმობელ ორთაბრძოლაში, რომელიც თითქოს ორ ურთიერთმოქიშპე მხარეს შორის მიმდინარეობს. ხოლო რისხვა რომ გულისთქმის მოკავშირედ გვევლინებოდეს, როცა გონება უკრძალავს ამას, მე მგონია, ეს უჩვეულო მოვლენა არც სხვაში შეგიმჩნევია ოდესმე და არც შენსავე თავში. – არა, ვფიცავ ზევსს, მართლაც არ შემიმჩნევია. – ეგეც არ იყოს, როცა ადამიანს ესმის, რომ უსამართლოდ მოექცა ვინმეს, მაშინ, რაც უფრო დიდსულოვანია იგი, მით უფრო ნაკლებ შეუძლია მრისხანებდეს მის წინააღმდეგ, ვინც, შურისგების მიზნით, ათასნაირ სატანჯველს უმზადებს, როგორც, მაგალითად, შიმშილს, სიცივეს და სხვა მისთანათ; მე ვამბობ, რომ ეს მასში არ გამოიწვევს რისხვას. – მართალი ხარ, – თქვა გლავკონმა. – და პირიქით, როცა ჰგონია, რომ თვითონ მას ექცევიან უსამართლოდ, მრისხანებით აბორგებული თვალებიდან ცეცხლს აკვესებს და გაშმაგებით უტევს შეურაცხმყოფელს, ასე რომ, იმის მოკავშირედ იქცევა, რაც სამართლიანი ეჩვენება, და რისი გულისთვისაც მზადაა აიტანოს შიმშილიც, სიცივეცა და სხვა ამნაირი გაჭირვებაც, ოღონდ კი თავის საბოლოო მიზანს ეწიოს. ის ხელს არ აიღებს თავის კეთილშობილურ სწრაფვაზე, ან თავისას გაიტანს, ან თავს შეაკლავს მტერს, და ვერაფერი დააცხრობს მის მძვინვარებას, გარდა გონების ხმისა, რომელიც ისევე მიიხმობს, როგორც მწყემსი – თავის ქოფაკს. – გულთმისანივით მიმიხვდი, რისი თქმაც მსურდა. მაგრამ ერთი ამასაც დაუკვირდი. – რას? – რასა და იმას, რომ სულის მრისხანე თუ ბობოქარ საწყისზე ახლა სულ სხვანაირი წარმოდგენა შეგვექმნა, ვიდრე წეღან, როცა მას სურვიელ საწყისთან ვაკავშირებდით. ახლა კი, როგორც ირკვევა, შორსა ვართ ამ აზრისაგან, რაკიღა იმ ბრძოლაში, ადამიანის სულში რომ მიმდინარეობს, ბობოქარ საწყისს გონიერების მოკავშირედ ვსახავთ. – რა თქმა უნდა. – მერედა, რას ვიტყვით, განსხვავდება ის სულის გონივრული საწყისისაგან თუ მხოლოდ ამ უკანასკნელის ერთ-ერთი სახეობაა, ასე რომ, სულში მხოლოდ ორი საწყისი უნდა ვიგულისხმოთ: გონივრული და სურვიელი? თუ მსგავსად იმისა, როგორც სახელმწიფო სამი სხვადასხვა წოდებისაგან შედგება: საქმოსნების, მცველებისა და მმართველებისგან, სულშიც მესამე – ბობოქარი საწყისი უნდა იყოს, რომელიც თავისი ბუნებით გონივრული საწყისის მოკავშირედ გვევლინება. თუკი უხეირო აღზრდის შედეგად არ არის გადაგვარებული? – სულში აუცილებლად მესამე საწყისიც უნდა იყოს. – რა თქმა უნდა, თუკი გაირკვა, რომ ის განსხვავდება გონივრული საწყისისაგან, ისევე, როგორც სურვიელი საწყისისგან განსხვავებული გვეჩვენა იგი. – მაგის გარკვევა ძნელი როდია; – თქვა გლავკონმა, – საკმარისია დავუკვირდეთ პატარა ბავშვებს, ლამის დაბადებიდანვე რომ ბორგავენ და ბობოქრობენ, რისხვით აღვსილნი, მაშინ როდესაც ზოგიერთ მათგანს, ჩემის აზრით, გონიერების ნატამალიც არ გააჩნია, ზოგი კი საკმაოდ გვიან ეზიარება გონებას. – მშვენიერი ნათქვამია, ვფიცავ ზევსს! აქვე უნდა დავძინოთ, რომ ცხოველებიც ადასტურებენ შენს დაკვირვებას. ამასვე მოწმობს ჰომეროსის ლექსიც, რომელიც ზემოთ უკვე მოვიხმეთ: «მკერდს მჯიღი იკრა, და გულს ასე უთხრა ბორგნეულს» პოეტი აქ ნათლად გვაუწყებს, ორი სხვადასხვა საწყისიდან როგორ ჰყვედრის ერთი მეორეს, კერძოდ, გონება, რომელიც არჩევს, რა არის უკეთესი და რა – უარესი, გადაჭრით ჰგმობს უგუნურსა და ბობოქარ საწყისს. – მართალს ბრძანებ. – ამრიგად, მართალია, დიდი გაჭირვებით, მაგრამ მაინც დავძლიეთ ყველა დაბრკოლება და საკმაოდ დამაჯერებლად მივაღწიეთ თანხმობას იმის თაობაზე, რომ ადამიანის სულში იმდენი და იმნაირივე საწყისია, რამდენი წოდებაცაა სახელმწიფოში. – მართლაც ასეა. – მაშასადამე, აუცილებლად იგივე ითქმის შემდეგზეც: რანაირად და რითაც ბრძენია სახელმწიფო, იმნაირად და იმითვე უნდა იყოს ბრძენი ადამიანიც. – რა თქმა უნდა. – ზუსტად ასევე, რანაირად და რითაც მამაცია ადამიანი, იმნაირად და იმითვე უნდა იყოს მამაცი სახელმწიფოც. ერთსაც და მეორესაც თანაბრად უნდა ახასიათებდეს ყველაფერი, რაც კი საერთოდ უკავშირდება სიქველეს. – აუცილებლად. – მე მგონია, სამართლიანიც იმნაირადვე იქნება კერძო პირი, გლავკონ, რანაირადაც ვლინდება სამართლიანობა სახელმწიფოში. – ეგეც აუცილებელია. – მაგრამ ხომ არ დაგვავიწყდა, რომ ჩვენი სახელმწიფო მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ იქნება სამართლიანი, როცა ყველა მისი წოდება თავის საკუთარ საქმეს ასრულებს. – ჩემის აზრით, არ დაგვვიწყნია. – მაშასადამე, უნდა გვახსოვდეს, რომ ყოველი ჩვენგანიც მხოლოდ მაშინ იქნება სამართლიანი და თავის საკუთარ საქმეს შეასრულებს, როცა ჩვენი სულის ყველა საწყისი თავის დანიშნულებას ასრულებს. – ამრიგად, გონივრული საწყისი უნდა ბრძანებლობდეს, რაკიღა მისთვის ნიშნეულია სიბრძნე, და მასვე მართებს მთელ სულზე ზრუნვაც, ხოლო სულის ბობოქარი საწყისი მისი მორჩილი და თანამდგომი უნდა იყოს. – რასაკვირველია. – ისიც ხომ მართალია, რომ, ზემოთქმულისა არ იყოს, მუსიკური და გიმნასტიკური აღზრდის ურთიერთშერწყმის შედეგად შეიძლება მიღწეულ იქნეს ამ ორი საწყისის თანხმობა: ამნაირი აღზრდა გონივრულ საწყისს უფრო მიზანსწრაფულს გახდის და მშვენიერი სიტყვებითა თუ მოძღვრებებით ასაზრდოებს მას, ბობოქარ საწყისს კი მოადუნებს, სიტყვებით მოალბობს და ჰარმონიისა თუ რიტმის მეშვეობით მოათვინიერებს. – მართალს ბრძანებ. – ხოლო ეს ორი საწყისი, ამნაირად აღზრდილი, ჭეშმარიტებით განსწავლული და საკუთარი მოვალეობის აღსასრულებლად აღძრული, როგორმე მოახერხებს უწინამძღვროს სურვიელ საწყისს, ჩვენი სულის უმეტეს ნაწილს რომ მოიცავს და თავისი ბუნებით ხარბად მიელტვის სიმდიდრეს. თვალი ფხიზლად უნდა გვეჭიროს მასზე, რათა არ იზარდოს და იმძლავროს ყოველივე იმის შედეგად, რასაც ხორციელი განცხრომა ჰქვია და საერთოდ უარი არ თქვას თავისი დანიშნულების შესრულებაზე; თორემ შეიძლება იმის დამონება და დამორჩილება სცადოს, რაც მისი ჯიშისა არ არის, და ამრიგად შერყვნას და შებღალოს მთელი საზოგადოებრივი ცხოვრება. – ჭეშმარიტად. – ორივე საწყისი მშვენივრად დაიცავდა მთელ სულსაც და სხეულსაც გარეშე მტრებისაგან: ერთი – რჩევით, ხოლო მეორე – საჭურვლით; ეს უკანასკნელი წარმმართველი საწყისის თანამდევი იქნებოდა და თავისი სიმამაცით ხორცს შეასხამდა მის გადაწყვეტილებებს. – მართლაც. – და მამაცსაც, ჩემის აზრით, ადამიანს ჩვენ ვუწოდებთ სწორედ იმდენად, რამდენადაც მისი ბობოქარი საწყისი ლხინშიაც და გასაჭირშიაც განუხრელად იცავს გონების მითითებებს იმის თაობაზე, თუ რას უნდა ვუფრთხოდეთ და რას არა. – მართალს ბრძანებ. – ბრძენს კი – იმ მცირეოდენი ნაწილის მიხედვით, თვითეულ ჩვენგანში რომ მბრძანებლობს და ზემოხსენებულ მითითებებს იძლევა, რადგანაც მის მეტმა არავინ იცის, რა არის სასარგებლო როგორც ყოველი საწყსისათვის ცალ-ცალკე, ისე სამივესათვის ერთად. – რა თქმა უნდა. – ხოლო ზომიერს მარტოოდენ ამ საწყისთა ერთსულოვნებისა და თანახმიერების მიხედვით თუ ვუწოდებთ ადამიანს, როცა არა მარტო წარმმართველი, არამედ მისდამი დაქვემდებარებული ორი დანარჩენი საწყისიც იმ აზრისაა, რომ მბრძანებლობის უფლება მხოლოდ გონებას ეკუთვნის და დაუშვებელია არ ემორჩილებოდე მას. – და მართლაც, სწორედ ესაა როგორც სახელმწიფოს, ისე კერძო პირის ზომიერებაც. – მაგრამ სამართლიანიც, როგორც არაერთგზის აღგვინიშნავს, მხოლოდ ამის შედეგად და ამნაირად თუ იქნება ადამიანი. – უეჭველად. – და მაინც, ხომ არაფერი გვიბინდავს სამართლიანობას, ასე რომ, სხვა სახით წარმოგვიჩენს მას, და არა იმით, რითაც სახელმწიფოში ვლინდება? – მე მგონია, არა. – თუ სულში ოდნავი ეჭვი მაინც დაგვრჩა, ჩვენ შეგვიძლია ერთი უბრალო მაგალითის მოხმობით საბოლოოდ გავფანტოთ იგი. – მაინც რა მაგალითს გულისხმობ? – ავიღოთ, ერთის მხრივ, ეს ჩვენი სახელმწიფო, მეორეს მხრივ კი – თავისი ბუნებითა თუ აღზრდის მიხედვით მისი მსგავსი ადამიანი, და დავუშვათ, რომ სრულ თანხმობას უნდა მივაღწიოთ ამ საკითხთან დაკავშირებით: განა შეიძლება, რომ ამნაირმა ადამიანმა მიითვისოს შესანახად მიბარებული ოქრო-ვერცხლი? ანდა ვინ გაბედავს ამის მტკიცებას, თუ არა ის, ვინც ძირფესვიანად განსხვავდება მისგან? – ვერავინ. – მისთვის სრულიად უცხოა მკრეხელობა, ძარცვა-გლეჯა და გამცემლობა: კერძო ცხოვრებაში – მეგობრების, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში კი– სახელმწიფოს ღალატი. – დიახ, ყოველივე ეს სრულიად უცხოა მისთვის. – რაღა თქმა უნდა, არც ფიცის გატეხა სჩვევია და არც პირობის დარღვევა. – ცხადია. – ავხორცობაც, უპატივცემლობაც მშობლების მიმართ და ღვთისმოსაობის დავიწყებაც, – ყოველივე ეს, ვისაც გნებავს, იმას შეჰფერის, ოღონდ არა მას. – რა თქმა უნდა. – მერედა, რა არის ყოველივე ამის მიზეზი, თუ არა ის, რომ თვითეული მისი ნაწილი თავის საკუთარ საქმეს ასრულებს მბრძანებლობისა თუ მორჩილების თვალსაზრისით? – დიახ, მხოლოდ ეგ და სხვა არაფერი. – და შენ გინდა, რომ სამართლიანობა სხვა რამე იყოს და არა ის ძალა, რომელიც ამნაირსა ხდის ადამიანებსაც და სახელმწიფოსაც? – არა, ვფიცავ ზევსს, არ მინდა. – აი, როგორ აგვიხდა ჩვენი ზმანება, კერძოდ, ის, რასაც ბუნებრივად ვგრძნობდით: როგორც კი დავაპირეთ საფუძველი ჩაგვეყარა სახელმწიფოსთვის, რომელიღაც ღვთაების წყალობით სახელდახელოდ მივაკვლიეთ სამართლიანობის ერთგვარ ნიმუშს და საწყისს. – ჭეშმარიტად. – ასე რომ, სამართლიანობის თავისებურად სასარგებლო ხატება იყო, გლავკონ, ჩვენი მტკიცება იმის თაობაზე, რომ ვინც თავისი ბუნებრივი მონაცემებით მეწაღედ დაბადებულა, მართებული იქნება, თუ მეწაღეობის გარდა სხვა საქმეს არ მოჰკიდებს ხელს, ხოლო ხუროდ დაბადებული მარტოოდენ ხუროობას დასჯერდება. იგივე ითქმის ყველა სხვა ხელობაზედაც. – როგორც ჩანს. – მე თუ მკითხავ, მართლაც ამნაირი იყო სამართლიანობის ჩვენეული გაგება, მაგრამ არა ადამიანის საქმიანობის ამა თუ იმ გარეგნული გამოვლინების, არამედ ჭეშმარიტად შინაგანი ქმედითობის – თავის თავსა და თავის სულიერ სამყაროზე ზემოქმედების თვალსაზრისით. ამნაირი კაცი ნებას არ დართავს სულის არცერთ საწყისს, სხვისი საკეთებელი აკეთოს ან სხვის საქმეში ჩაერიოს; პირიქით, ის სრულ წესრიგს ამყარებს საკუთარ სულში, თავისი თავის ბატონ-პატრონი, წრფელი გზით წარმმართველი და მეგობარი ხდება, ასე რომ ჰარმონიულად უხამებს ერთმანეთს თავისი სულის სამივე საწყისს, ზუსტად ისევე, როგორც თანახმიერების სამ ძირითად ტონს – მაღალს, დაბალს და საშუალოს, აგრეთვე შუალედურ ტონებსაც, თუკი მათ შორის გვხვდებიან; ყოველივე ამას ერთად ჰკრავს და, ამრიგად, სიმრავლიდან იღებს ერთობას, ზომიერებას და ჰარმონიულ თანახმიერებას. ასეთია მთელი მისი საქმიანობა, სულერთია, სიმდიდრის მოსახვეჭად იღვწის, ტანის სიმრთელეზე ზრუნავს, სახელმწიფოს ემსახურება თუ თავის საკუთარ საქმეს იგვარებს. ის მშვენიერსა და სამართლიანს უწოდებს ყოველნაირ ქმედებას, რომელიც სულში ამგვარ განწყობას ამკვიდრებს, სიბრძნედ კი ამ ქმედების წარმმართველ უნარსა სახავს. მისივე აზრით, უსამართლოა ქმედება, რომელიც არღვევს ყოველივე ამას, უმეცრება კი იმნაირი წარმოდგენაა, რომელიც წარმართავს უსამართლო ქმედებას. – ცამდე მართალი ხარ, სოკრატე. – ერთის სიტყვით, თუ ვაღიარებთ, რომ უკვე განვსაზღვრეთ სამართლიანი სახელმწიფოცა და სამართლიანი ადამიანიც ისევე, როგორც სამართლიანობა, რომელიც მათში ვლინდება, ალბათ, ვეღარ იტყვიან, რომ ძალზე შორსა ვართ ჭეშმარიტებისაგან. – ვერა, ვფიცავ ზევსს, ვეღარ იტყვიან. – მაშ, ვაღიარებთ ამას? – დიახ, ვაღიარებთ. – კეთილი და პატიოსანი; ამის შემდეგ, მე მგონია, უსამართლობა დაგვრჩა განსახილველი. – ცხადია. – მერედა, რა უნდა იყოს ეს, თუ არა ზემოხსენებული სამი საწყისის უთანხმოება და ურთიერთაშლა, ერთმანეთის საქმეებში ჩარევა, სულის ერთ-ერთი ნაწილის ჯანყი მთელი სულის წინააღმდეგ ერთპიროვნული მბრძანებლობის მოსაპოვებლად, თუმცა უსამართლობის ბუნება იმნაირია, რომ ბრძანებლურ საწყისს უნდა მორჩილებლეს. ჩემის აზრით, სწორედ ასე განვსაზღვრავთ უსამართლობას: ესაა სულის ნაწილთა მუდმივი შფოთი და წრიალი. მათი აღვირახსნილობა, სიმხდალე და უმეცრება, მოკლედ, მთელი ბოროტება თუ ბიწიერება. – ყოველივე ეს ერთი და იგივეა. – მაშასადამე, უკვე სავსებით ნათელია, რა არის, ერთის მხრივ, უსამართლო ქცევა და თვით უსამართლობა, ხოლო მეორეს მხრივ, – სამართლიანი საქციელი, რაკიღა უკვე განვსაზღვრეთ სამართლიანობისა და უსამართლობის ბუნება. – როგორ? – როგორ და ისე, რომ სამართლიანობა და უსამართლობა არაფრით არ განირჩევიან ჯანსაღი და სნეული საწყისებისგან, მხოლოდ პირველი ორი სულისთვისაა ნიშნეული, ბოლო ორი კი – სხეულისათვის. – რას ამბობ? – იკითხა გლავკონმა. – ჯანსაღი საწყისი ჯანმრთელობის საწინდარია, სნეული კი – სნეულებისა. – დიახ. – ზუსტად ასევე, სამართლიანი ქცევაც სამართლიანობის საწინდრად გვევლინება, უსამართლო ქცევა კი – უსამართლობისა. – უცილობლად. – ჯანმრთელობის დამკვიდრება იმასა ნიშნავს, რომ მბრძანებლობისა თუ ურთიერთდაქვემდებარების ბუნებრივი წესრიგი დაამყარო სხეულებრივ საწყისთა შორის, სნეულება კი სხვა არა არის რა, გარდა იმისა, რომ მბრძანებლობისა თუ ურთიერთდაქვემდებარების იმნაირი დამოკიდებულება დაამყარო იმავე საწყისთა შორის, რაც ეწინააღმდეგება ბუნებას. – ეგრეა. – ზუსტად ასევე, სამართლიანობის დამკვიდრება იმასა ნიშნავს, რომ მბრძანებლობისა თუ ურთიერთდაქვემდებარების ბუნებრივი დამოკიდებულება დაამყარო სულიერ საწყისთა შორის, უსამართლობის დამკვიდრება კი – იმას, რომ მბრძანებლობისა თუ ურთიერთდაქვემდებარების იმნაირი დამოკიდებულება დაამყარო იმავე საწყისთა შორის, რაც ეწინააღმდეგება ბუნებას. – მართალს ბრძანებ? – მაშასადამე, სიქველე, როგორც ჩანს, სულის სიჯანსაღეა, მშვენიერება და კეთილდღეობა, ბიწიერება კი – სნეულება, სიმახინჯე და სისუსტე. – ჭეშმარიტად. – მერედა, განა პატიოსანი ქცევა ხელს არ უწყობს სიქველის დამკვიდრებას, უპატიოსნო ქცევა კი – ბიწისას? – რა თქმა უნდა. – ახლა კი, ეტყობა, განსახილველი დაგვრჩა, რამდენად სასარგებლოა, ერთის მხრივ, სამართლიანი ქცევა, პატიოსნება და საკუთრივ სამართლიანობა, მიუხედავად იმისა დაფარულია ყოველივე ეს თუ გამჟღავნებული, მეორეს მხრივ კი – უსამართლო საქციელი და თვით უსამართლობა, თუნდაც არც სამსჯავროს წინაშე წარდგომას და არც სასჯელს უქადდეს კაცს, გამოსასწორებლად რომ სჯიან დამნაშავეებს. – მაგრამ მე, მართალი გითხრა, სოკრატე, ამჯერად უკვე სასაცილოდაც არ მყოფნის ამნაირი განხილვა: თუ ჯანმრთელობაშერყეულ კაცს სიცოცხლე არაფრად უღირს, თუმცა შეიძლება არც სასმელ-საჭმელი აკლდეს, არც სიმდიდრე და ძალაუფლება, რაღა ითქმის მის სიცოცხლეზე, ვის არსებაშიაც მთლიანად დარღვეული და დაშლილია თვით იმისი ბუნება, რითაც ჩვენ ვცოცხლობთ, თუნდაც საშუალება ჰქონდეს აკეთოს ყველაფერი, რაც კი მოეპრიანება, გარდა იმისა, რისი წყალობითაც შესძლებდა თავი დაეღწია ბიწიერებისა თუ უსამართლობისათვის, და ამრიგად ზიარებოდა სიქველეს და სამართლიანობას? აკი გულდასმით განვიხილეთ როგორც ერთის, ისე მეორის ბუნება. – მართლაც რომ სასაცილოა; მაგრამ რაკი აქამდე მოვედით, საიდანაც ცხადზე უცხადესად ჩანს, რომ ყველაფერი მართლაც ასეა, მოდი, ნუღარ დავიხევთ უკან. – ვფიცავ ზევსს, უკან დახევა ყველაფერზე უარესია. – მაშ, დაუკვირდი, რამდენი სხვადასხვა სახე აქვს ბიწს; ღმერთმანი, ღირს განხილვად. – კვალდაკვალ მოგდევ, შენ კი განაგრძე. – მართლაც, აქედან, როგორც სათვალთვალო კოშკიდან, რომელსაც ჩვენი საუბრისას მოვექეცით წვერზე, მე ვხედავ სიქველის მხოლოდ ერთ სახეს, მაშინ როდესაც ბიწი ურიცხვი სხვადასხვა სახით წარმოგვიჩნდება. ოთხი მათგანი იმად ღირს, რომ მოვიხსენიოთ. – რას გულისხმობ? – რამდენიცაა სახელმწიფო მმართველობის სხვადასხვა სახე, იმდენი სხვადასხვა სახისაა სულიც. – მაინც რამდენის? – არსებობს როგორც სახელმწიფო მმართველობის, ისე სულის ხუთი სხვადასხვა სახე. – დამისახელე. – მე თუ მკითხავ, სახელმწიფო მმართველობის ერთ-ერთი სახე ისაა, ახლახან რომ მიმოვიხილეთ, მაგრამ მას შეიძლება ორნაირი სახელი ეწოდოს: თუ მმართველთა შორის ყველას აღემატება ერთი, ამას სამეფო ძალაუფლება ჰქვია, ხოლო თუ ძალაუფლებას მრავალი მმართველი ინაწილებს, ეს იქნება არისტოკრატია. – მართალს ბრძანებ. – აი, სწორედ ამასა ვსახავ სახელმწიფო მმართველობის ერთ-ერთ სახედ, რადგან მმართველი ერთი იქნება თუ მრავალი, ისინი არ დაარღვევენ სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს კანონებს, თუკი იმნაირად წარმართავენ ქვეშევრდომთა აღზრდას და სწავლას, როგორც ჩვენი მსჯელობისას ჩამოვაყალიბეთ. – რა თქმა უნდა, არ დაარღვევენ. ◄ წინა ნაწილი გაგრძელება ► შენიშვნა: პოსტის სათაური არ შეესაბამება პლატონის ამ დიალოგის (სახელწმიფო) მეოთხე წიგნის ავტორისეულ სათაურს. პოსტის სათაური არის პოსტის ავტორის მიერ თემატურად შერჩეული სათაური. …
- დაამატა ლაშა to ფილოსოფია at 2:02pm on ნოემბერი 11, 2016
- თემა: ფილოსოფოსის ბუნება მართვაში
- და მოგვაჩნდეს ფილოსოფოსებად და ვინ არა. – ასეა, – თქვა მან, – მოკლე ხანში შეუძლებელი იქნებოდა ამის გარკვევა. – ეტყობა; – მივუგე მე, – ეგეც არ იყოს, მე მგონია, ჩვენი მტკიცება უფრო საფუძვლიანი იქნებოდა, მხოლოდ ეს რომ გვქონოდა გასარკვევი და არა ბევრი სხვა საკითხიც იმის განხილვისას, თუ რითი განსხვავდება სამართლიანი ცხოვრება უსამართლოსგან. – ამის შემდეგ რაღა დაგვრჩა განსახილველი? – იკითხა მან. – რა და, შემდეგი: თუ ფილოსოფოსები ის ხალხია, ვისაც იმისი წვდომის უნარი შესწევს, რაც მარად უცვლელია და თვითიგივეობრივი, სხვებს კი ამის თავი არა აქვთ და საგანთა სიმრავლესა თუ ცვალებადობაში დაბორიალობენ, – საკითხავია, ამ ორთაგან ვინ უნდა ედგეს სახელმწიფოს სათავეში? – რა უნდა ვთქვათ, რომ სათანადო პასუხი გამოგვივიდეს? – ვისაც იმისი ძალა შესწევს, რომ კანონებსა და ქვეყნის ადათ-წესებს იცავდნენ, სწორედ მათ დავადგენთ მცველებად. – სწორია, – თქვა მან. – ხომ ცხადია, – მივუგე მე, – რომ მცველი ბრმა კი არა, მახვილი მზერის პატრონი უნდა იყოს. – რა საკითხავია? – კი მაგრამ, რა განასხვავებს ბრმას იმისაგან, ვისთვისაც მთლიანად დაფარულია საგანთა არსი, და ვის სულშიაც ვერავინ ჰპოვებს მათ მკაფიო ხატებს? მხატვრებისა არ იყოს, არც მას შეუძლია უზენაესი ჭეშმარიტების ჭვრეტა, თუმცა წამითაც არ უნდა წყვეტდეს თვალს და ცდილობდეს შესაძლო სიზუსტით წარმოიდგინოს იგი, რათა მშვენიერების, სამართლიანობისა და სიკეთის კანონები დაადგინოს ამ ქვეყნად, თუკი საჭირო შეიქნა მათი დადგენა, ანდა ფხიზლად იცავდეს მათ, თუ ისინი უკვე არსებობენ. – ვფიცავ ზევსს, დიდად როდი განსხვავდება ბრმისაგან. – მერედა, ვის დავადგენთ მცველებად, ბრმებს თუ იმათ, ვისთვისაც ცნობილია ყოველი საგნის არსი და, ამასთან, არც გამოცდილებით ჩამოუვარდება მათ და არც ნებისმიერი სიქველით? – უგუნურება იქნებოდა სხვების დადგენა, თუკი ისინი ტოლს არ უდებენ და სიქველითაც აშკარად ჩრდილავენ მათ. – ხომ არ გვეჩვენებინა, რანაირად შეიძლება ერთმანეთს უხამებდნენ ისინი გამოცდილებას და უზენაესი სიკეთის ჭვრეტას? – ცხადია, უნდა გვეჩვენებინა. – როგორც ჩვენი მსჯელობის დასაწყისში ითქვა, თავდაპირველად გვმართებს გავარკვიოთ მათი ბუნება და, ვფიქრობ, თუ ამ საკითხში საკმარის თანხმობას მივაღწევთ, მაშინ იმასაც ვაღიარებთ, რომ ისინი შეიძლება თანაბრად ფლობდნენ ორივე ამ უპირატესობას, და სახელმწიფოს სხვებს კი არა, სწორედ მათ უნდა ვუყენებდეთ სათავეში. – როგორ? – ფილოსოფოსთა ბუნებასთან დაკავშირებით უნდა შევთანხმდეთ, რომ ისინი ვნებიანად მიელტვიან ცოდნას, რაც მათ უმჟღავნებს მარადიულ არსს, რომელიც არ ექვემდებარება წარმოშობითა თუ ხრწნილებით გამოწვეულ ცვალებადობას. – დიახ, უნდა შევთანხმდეთ. – უნდა ითქვას, რომ ისინი ესწრაფვიან მთელ არსებობას და ცდილობენ უყურადღებოდ არ დატოვონ მისი არცერთი ნაწილი, არც დიდი და არც მცირე, არც მეტად თუ ნაკლებად ფასეული, მოკლედ, ისე იქცევიან, როგორც პატივმოყვარენი და შეყვარებულნი, რომლებზედაც ზემოთ ვლაპარაკობდით. – მართალს ბრძანებ. – ახლა კი დაუკვირდი, აუცილებელია თუ არა, რომ ის ხალხი, რომელიც ისეთი უნდა იყოს, როგორც ჩვენ ვამბობთ, შემდეგ თვისებასაც ფლობდეს... – რა თვისებას? – გულწრფელობას, სიცრუის გადაჭრით უარყოფას, მისდამი სიძულვილს და სიყვარულს ჭეშმარიტების მიმართ. – რა თქმა უნდა. – ეს არა მარტო ბუნებრივია, ჩემო მეგობარო, არამედ აუცილებელიც იმისთვის, ვინც, თავისი ბუნებისამებრ, სიყვარულით მიელტვის და პატივს სცემს ყველაფერს, რაც მისი სიყვარულის საგნის ახლობელია და მონათესავე. – სწორია, – თქვა მან. – კი მაგრამ, თუ გეგულება რამე, სიბრძნესთან უფრო ახლოს რომ იდგეს, ვიდრე ჭეშმარიტება? – არაფერი. – განა შეიძლება ერთსა და იმავე კაცს სიბრძნეც უყვარდეს და სიცრუეც? – არა, არ შეიძლება. – მაშასადამე, ჭეშმარიტი სიბრძნისმოყვარე სიყრმითგანვე მთელი არსებით უნდა ესწრაფვოდეს ჭეშმარიტებას. – დიახ, მთელი არსებით. – მაგრამ როცა ადამიანს მისი სურვილები ძალით მიაქცევენ ერთი რომელიმე საგნისაკენ, ჩვენ ვიცით, რომ მათი სწრაფვა მეტისმეტად სუსტდება ყოველივე დანარჩენის მიმართ, როგორც კალაპოტიდან გადაგდებული ნაკადი. – მერედა რა? – როცა ადამიანის სურვილი ცოდნის შეძენისა თუ სხვა მისთანათა მიმართ მიაქცევს მას, ჩემის აზრით, ეს სიამოვნებას ანიჭებს მის სულს, ხორციელი განცხრომისაკენ სწრაფვა კი ქრება, თუ, რა თქმა უნდა, ის თავს კი არ გვაჩვენებს სიბრძნის მოყვარედ, არამედ მართლა უყვარს სიბრძნე. – უცილობლად. – ამნაირი ადამიანი კეთილგონიერია და არამც და არამც – ვერცხლისმოყვარე; რადგანაც მხოლოდ ფულზე გეჭიროს თვალი, ვისაც გინდა, იმას შეჰფერის, მაგრამ არა მას. – ეგრეა. – ერთსაც უნდა მიაქციო ყურადღება, თუ გსურს ერთმანეთისაგან არჩევდე, ვინაა ბუნებით ფილოსოფოსი და ვინ არა. – მაინც რას? – რასა და იმას, რომ სიფრთხილე გმართებს, რათა არ გამოგეპაროს მისი რაიმე სიმდაბლე, რადგანაც სულმოკლეობა დაუძინებელი მტერია სულისა, რომლის დანიშნულებაც ისაა, რომ გამუდმებით მიელტვოდეს ყოველივე ღვთაებრივს თუ ადამიანურს. – მართალს ბრძანებ. – მაგრამ თუ ადამიანი დიდსულოვანია და შეუძლია ერთობლივად მოიცვას მზერით მთელი დრო და მთელი ყოფიერება, როგორ გგონია, განა მას შეუძლია დიდ რამედ მიაჩნდეს ჩვენი ცხოვრება? – არა, ეს შეუძლებელია, – თქვა მან. – ასე რომ, ის არც სიკვდილს მიიჩნევს საშინელებად? – არამც და არამც. – როგორც ჩანს, მხდალი და მდაბალი ბუნებისათვის მიუწვდომელია ფილოსოფია. – ასე მგონია. – ხოლო თუ კაცი წესიერია, უანგარო, არა მდაბალი, არა თავგასული და არა მხდალი, განა შეიძლება ის უხიაგი ან უსამართლო გახდეს? – არა, არ შეიძლება. – ასე რომ, როცა გსურს განიხილო, ფილოსოფიურია თუ არა სული, დაუკვირდი და სიყმაწვილეშივე შეატყობ, სამართლიანია და თვინიერი თუ უხიაგი და ველური. – რა თქმა უნდა. – მე მგონია, არც ეს გამოეპარება შენს თვალს... – რა? – შესწევს თუ არა სწავლის უნარი. განა შეიძლება იმედი გქონდეს, რომ დროთა განმავლობაში გულს დაუდებს იმას, რასაც წამებად მიიჩნევს და რის ვაივაგლახით ართმევს თავს? – ნამდვილად არ შეიძლება. – ხოლო თუ ვერაფერს იმახსოვრებს, რასაც ასწავლიან, და ყველაფერი ავიწყდება, განა შეიძლება თავცარიელი არ იყოს? – რასაკვირველია, არა. – როგორ გგონია, ასე ამაოდ მაშვრალი, განა, ბოლოს და ბოლოს, თავსაც არ შეიძულებს და ამნაირ სწავლა-განათლებასაც? – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, იმას, ვინც ვერაფერს იმახსოვრებს, ნამდვილად ვერ მივაკუთვნებთ ფილოსოფოსთა რიცხვს და კარგი მეხსიერების პატრონს უნდა დავუწყოთ ძებნა. – უცილობლად. – მაგრამ განა შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ სულის უხამსობასა და გაუთლელობას შედეგად არ მოსდევს ის, რასაც ზომის უქონლობა ჰქვია? – არა, არ შეიძლება. – კი მაგრამ, ჭეშმარიტება, შენი აზრით, ზომიერებას უკავშირდება თუ ზომის უქონლობას? – ზომიერებას. – მაშასადამე, ბევრი სხვა რამის გარდა, უნდა ვეძებოთ ზომიერება, უშუალოდ რომ ერწყმის გონების ბუნებრივ დახვეწილობას, რათა ამ თანდაყოლილმა თვისებებმა თავისუფლად წარმართონ სული ყოველი საგნის იდეისაკენ. – რა თქმა უნდა. – ან იქნებ გგონია, რომ ჩვენს მიერ ჩამოთვლილი და ერთიმეორის მომდევნო ყველა ეს თვისება სულაც არ არის აუცილებელი სულისათვის, რათა მან საკმარისად და სრულყოფილად შეიცნოს არსი? – ყოვლად აუცილებელია. – მერედა, ნუთუ შეგიძლია იმ საქმიანობის გმობა, რომელსაც ვერავინ ვერ მისდევს ისე, როგორც წესი და რიგია, თუკი ბუნებამ მეხსიერება, სწავლის უნარი, დიდსულოვნება და დახვეწილობა არ უბოძა, ან ჭეშმარიტების, სამართლიანობის, სიმამაცისა და დახვეწილობის მოყვარე თუ მონათესავე არ არის? – თვით მომოსიც კი ვერ უპოვიდა რაიმე საგმობს. – მაგრამ ნუთუ შენ მხოლოდ ამნაირ – მოწიფულსა და ზედმიწევნით განსწავლულ ხალხს მიანდობდი სახელმწიფოს მართვას? აქ საუბარში ჩაერია ადიმანტე: – ვინ გაბედავს, სოკრატე, რაიმე დაუპირისპიროს შენს მოსაზრებებს? მაგრამ თუ იცი, რას განიცდიან შენი მსმენელები, როცა საკუთარ აზრს გამოთქვამ? რაკი არც კითხვების დასმა შეუძლიათ და არც პასუხის გაცემა, ასე ჰგონიათ, რომ შენი მსჯელობა ყოველი კერძო საკითხის ირგვლივ მეტად თუ არა, ოდნავ მაინც აშორებთ ჭეშმარიტებას; მაგრამ როცა ერთ «ოდნავს» მეორე ემატება, მეორეს – მესამე და ასე შემდეგ; მათი ჯამი ერთ უხეშ შეცდომად იქცევა, მკვეთრად რომ უპირისპირდება შენი მსმენელების თავდაპირველ განწყობას. როგორც ძლიერი მოშაშე სუსტს, ბოლოს და ბოლოს, სვლის გაკეთების საშუალებას აღარ უტოვებს, შენი მსმენელებიც, ადრე თუ გვიან, ჩიხში ემწყვდევიან და კრინტის დაძვრასაც ვეღარ ახერხებენ იმ თავისებურ თამაშში, სადაც კოჭების მაგივრად სიტყვებს იყენებენ. მაგრამ, კაცმა რომ თქვას, ეს როდი წყვეტს საქმეს. მე აქ ჩვენს შემთხვევას ვგულისხმობ: ყველას შეეძლო ეღიარებინა, რომ ვერაფერს დაუპირისპირებს შენს მსჯელობას ვერცერთ აქ წამოჭრილ საკითხზე, თუმცა ამ მხრივაც უნდა განგვეხილა საქმე: ვინც ფილოსოფიას ეწაფება, მაგრამ ახალგაზრდობაში გარკვეული განათლების შესაძენად კი არა, არამედ თითქმის მთელ სიცოცხლეს სწირავს მას, უმეტესწილად უცნაურზე უცნაურია, რომ არა ვთქვა – უქნარა და უმაქნისი-მეთქი, და თვით ისიც კი, ვინც ყველაზე გონიერი ჩანს, სხვას ვერაფერს იძენს ფილოსოფიის შესწავლით, რასაც შენ ასე აქებ და ადიდებ, გარდა იმისა, რომ სრულიად უსარგებლო ხდება სახელმწიფოსთვის. ადიმანტეს რომ მოვუსმინე, მე ვთქვი: – როგორ გგონია, ვინც ამას ამბობს, ცდება? – არ ვიცი, – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ სიამოვნებით კი მოვისმენდი შენს აზრს. – მაშ, მოისმინე: მე თუ მკითხავ, მართალს ამბობს. – კი მაგრამ, როგორღა ეთანხმება ეს იმ მტკიცებას, რომ სახელმწიფოები მანამდე ვერ დააღწევენ თავს უბედურებას, ვიდრე მათ სათავეში არ ჩაუდგებიან ფილოსოფოსები, რომლებიც შენ ეს-ესაა უმაქნისებად დასახე? – შენ ისეთ კითხვებს მისვამ, რომ მხოლოდ შედარებებით თუ შემიძლია ვუპასუხო. – მაგრამ, შენ ხომ შედარებებით ლაპარაკი არა გჩვევია. – რაც არის, არის, – ვთქვი მე, – თავსამტვრევ განსჯაში ჩამითრიე და დამცინი კიდეც?! მაშ, მოისმინე ჩემი შედარება, რათა დარწმუნდე, რარიგ ძნელია ეს ჩემთვის: სახელმწიფო ისე სასტიკად ეპყრობა ბრძენკაცთ, რომ უარესი აღარ იქნება. ამიტომ მათ დასაცავად სხვადასხვა საგანს მოვიშველიებ, რათა ერთმანეთს მივუსადაგო ეს სხვადასხვაობა, როგორც იქცევიან მხატვრები ვაცირმის თუ სხვა მისთანათა ხატვისას, ერთმანეთს რომ უხამებენ ნაირგვარ ნაკვთებს. მაშ, წარმოიდგინე ხომალდისა თუ ხომალდთა მთელი ქარავნის პატრონი, ახოვანებითა და ძალ-ღონითაც რომ აღემატება დანარჩენ ზღვაოსნებს, მხოლოდ ეგაა, ყურს აკლია, არც თვალი უჭრის და საზღვაო საქმისაც ბევრი არა გაეგება რა, ზღვაოსნები კი საჭის ხელში ჩასაგდებად თავ-პირს ამტვრევენ ერთმანეთს: ყველას ჰგონია, რომ სწორედ მან უნდა მართოს ხომალდი, თუმცა არსად უსწავლია მესაჭეობა, ასე რომ, ვერ გეტყვით, ვინ ასწავლა ან როდის ისწავლა ეს ხელობა. მათი თავგასულობა იქამდისაც კი მიდის, რომ ხმამაღლა გაჰყვირიან, ამას რა სწავლა უნდაო, და მზად არიან ნაკუწებად აქციონ ყველა, ვინც ამტკიცებს, რომ მესაჭეობა დიახაც მოითხოვს სწავლას. პატრონის ირგვლივ შემოჯარულნი თავს აბეზრებენ ვედრებით, თხოვნითა და ხვეწნა-მუდარით, არა ჩვენ მოგვანდე ეს საქმე და არა ჩვენო. თუ დაიყოლიეს და საწადელს ეწიენ, დანარჩენებს კი ხელი მოეცარათ, გაშმაგებულნი დაერევიან და მუსრს ავლებენ ერთმანეთს, ცხედრებს კი პირდაპირ ზღვაში ისვრიან. ხომალდის კეთილშობილ პატრონს კი მანდრაგორათი, ღვინითა თუ სხვა რამ მათრობელა სითხით აბრუებენ და ხელთ იგდებენ ხომალდს. მაშინ დაერევიან ყველაფერს, რაც ხომალდზეა, იწყება გაუთავებელი სმა-ჭამა და ღრეობა, ხომალდი კი, რაღა თქმა უნდა, ისე მიჰყავთ, როგორც ამნაირ მეხომალდეებს შეჰფერით. თანაც ქება-დიდებას არ აკლებენ, ნამდვილ ზღვაოსანს, უებრო მესაჭეს და საზღვაო საქმის უბადლო მცოდნეს უწოდებენ ყველას, ვინც შესძლო პატრონის დაყოლიებითა თუ ძალადობით ჩაეგდო ხელში ძალაუფლება, მაშინ როდესაც დასცინიან და აბუჩად იგდებენ მათ, ვინც ეს ვერ შესძლო. ამ ხალხს წარმოდგენაც არა აქვს ნამდვილ მესაჭეზე, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს წელიწადის დროს, თვალს ადევნებდეს ცას, ვარსკვლავებს თუ ქარის ქროლას, მოკლედ, ყველაფერს, რაც მის ხელობას უკავშირდება, თუ სურს მარჯვედ მართავდეს ხომალდს, მიუხედავად იმისა, შეესაბამება თუ არა ეს ვისიმე ნება-სურვილს. მათ ჰგონიათ, რომ შეუძლებელია სწავლით შეიძინო ამის უნარი, გამოცდილება და თვით მესაჭის ხელობა. ხოლო თუ ეს ხდება ხომალდზე, როგორ გგონია, განა ამნაირ ვითარებაში მეზღვაურები მაღალფარდოვან ყბედად, უბადრუკად და უმაქნისად არ მიიჩნევენ ნამდვილ მესაჭეს? – რა თქმა უნდა, – მომიგო ადიმანტემ. – არა მგონია, ამ სურათის შემყურეს რაიმე ახსნა-განმარტება დაგჭირდეს იმის დასადგენად, თუ რითი ჰგავს ეს სურათი ფილოსოფოსების მდგომარეობას სახელმწიფოში; ხომ გესმის, რასაც ვამბობ? – ძალიან კარგად. – მაშ, უწინარეს ყოვლისა, შენ თვითონ განუმარტე ეს შედარება იმას, ვისაც უკვირს, რატომ არ სცემენ პატივს ფილოსოფოსებს სახელმწიფოში, და ეცადე დაარწმუნო, რომ უფრო საკვირველი ის იქნებოდა, პატივი რომ მიეგოთ მათთვის. – ასეც ვიზამ. – ისიც უთხარი, რომ მართალს ამბობს, როცა ამტკიცებს, რაოდენ უსარგებლოა სახელმწიფოსათვის ის ხალხი, ფილოსოფოსებად რომ მოაქვთ თავი, მაგრამ კეთილ ინებოს და ამ უსარგებლობაში მათ დასდოს ბრალი, ვისაც ვერანაირ საქმეში ვერ გამოუყენებია ისინი, და არა თვით ამ ბრძენკაცებს. განა ბუნებრივია, რომ მესაჭე მორჩილებას სთხოვდეს მეზღვაურებს, ბრძენკაცნი კი კარს უტალახებდნენ მდიდრებს? ცდებოდა, ვინც ასე იხუმრა. სიმართლე კი, თუ გნებავთ, ის არის, რომ მდიდარია კაცი თუ ღარიბი, ავად რომ გახდება, ექიმს უნდა მიაკითხოს; ხოლო ვისაც ქვეშევრდომობა სურს, იმას მიმართოს, ვისაც ქვეშევრდომთა მართვის უნარი შესწევს. სად გაგონილა, მმართველი სთხოვდეს ქვეშევრდომთ, გემუდარებით, მოდით და მიქვეშევრდომეთო, თუკი მართლა ვარგა მმართველად? ამიტომაც არ შეცდები, თუ დღევანდელ სახელმწიფო მოღვაწეებს იმ ზღვაოსნებთან გააიგივებ, რომლებზედაც წეღან ვლაპარაკობდით, ხოლო ვისაც ეს ზღვაოსნები უქნარებად და მაღალფარდოვან ყბედებად თვლიან, – ჭეშმარიტ მესაჭესთან. – მართალს ამბობ. – ამის გამო და ამნაირ ვითარებაში ადვილი როდია ყველაზე უკეთეს ხელოვნებას პატივს მიაგებდეს ის ხალხი, ვინც სრულიად საპირისპირო ხელობას მისდევს. ყველაზე მძიმე და ყველაზე საშინელ ბრალდებას კი სწორედ ისინი უყენებენ ფილოსოფოსებს, ვისაც ჰგონია, რომ ფილოსოფოსობა მათი საქმეა. შენს მიერ ხსენებული ფილოსოფიის მგმობელის სიტყვით, ფილოსოფოსთა უმრავლესობა ყველაზე უკეთური ხალხია, ხოლო ბრძენკაცნი უსარგებლონი და უმაქნისნი არიან, და მეც დაგეთანხმე, მართალი ხარ-მეთქი; ასეა, არა? – დიახ, ასეა. – მაგრამ ჩვენ ხომ ვნახეთ, რატომ არიან ნამდვილი ფილოსოფოსები უსარგებლონი? – რა თქმა უნდა. – ხომ არ გსურს ახლა ისიც ვნახოთ, რა არის უმრავლესობის უკეთურობის მიზეზი და შეძლებისდაგვარად ვცადოთ იმის დამტკიცებაც, რომ ამაში ფილოსოფიას როდი მიუძღვის ბრალი? – ცხადია, მსურს. – მაშ, განვაგრძოთ ჩვენი კითხვა-პასუხი და გავიხსენოთ, რა ბუნებრივი თვისებებია საჭირო იმისთვის, რომ ადამიანი ღირსეული და კეთილი იყოს? თუ გახსოვს, პირველი იყო ჭეშმარიტების სიყვარული, რომელსაც თავის წინამძღვრად უნდა სახავდეს და ყველგან და ყოველთვის უყოყმანოდ მიჰყვებოდეს, რადგანაც მკვეხარა და უკეთური ვერასოდეს ეზიარება ჭეშმარიტ ფილოსოფიას. – დიახ, სწორედ ამას ვამტკიცებდით. – კი მაგრამ, განა ამ მხრივ მკვეთრად არ ვუპირისპირდებით დღესდღეობით საყოველთაოდ გაბატონებულ აზრს? – მკვეთრად და უფრო მეტადაც. – განა მართებული არ იქნებოდა ჩვენი მოსაზრების დასაცავად გვეთქვა, რომ ცოდნის მოყვარე კაცი ბუნებრივად მიელტვის ჭეშმარიტ არსს და საგანთა სიმრავლეზე კი არ ჩერდება, რომელთა არსებობაც მხოლოდ მოჩვენებითია, არამედ განუხრელად მიიწევს წინ და მისი ვნება მანამდის არ დაცხრება, სანამ არ ჩასწვდება თვით საგანთა არსს თავისი სულის იმ ნაწილით, რომლის დანიშნულებაც სწორედ ამ არსის წვდომაა და რომელიც ამავე არსს ენათესავება, ხოლო მისი მეშვეობით რომ მიეახლება და შეერწყმის კიდეც ჭეშმარიტ არსს, რათა შვას გონება და ჭეშმარიტება, შემდეგ უკვე (და არა მანამ) ჭეშმარიტი სიცოცხლით ცოცხლობს, ჭეშმარიტებით საზრდოობს და თავს აღწევს მშობიარობის ტკივილებს. – ეს იქნებოდა სავსებით მართებული დაცვა. – განა ამ კაცს შეიძლება უყვარდეს სიცრუე? თუ, პირიქით, უნდა სძულდეს იგი? – უნდა სძულდეს. – რაკი მას წინ უძღვის ჭეშმარიტება, ალბათ ვერ ვიტყვით, რომ ბიწიერების მთელი ქორო მიჰყვება უკან. – რა სათქმელია? – არამედ ვიტყვით, რომ მას ახლავს ზნეთა სიწმინდე და სიწრფელე, მათ კვალდაკვალ კი – გონიერება. – რა თქმა უნდა. – მაგრამ დანარჩენ თვისებათა ქოროზე რაღას ვიტყვით, რომლებიც ნიშნეულნი არიან ფილოსოფოსის ბუნებისათვის? რა საჭიროა ხელახლა ჩამოვთვალოთ? ხომ გახსოვს, რომ მათ რიცხვში შედის სიმამაცე, დიდსულოვნება, ცოდნის ადვილად შეთვისების უნარი, მეხსიერება. მაშინ შენ პასუხად მითხარი, რომ უეჭველად ყველა დაეთანხმებოდა ჩვენს სიტყვებს, მაგრამ უნდა შეგვეწყვიტა მსჯელობა და ყურადღება გადაგვეტანა მხოლოდ მათზე, ვისზედაც ვლაპარაკობდით; იმასაც იტყოდნენ, რომ მათ შორის ბევრია უსარგებლო და უმრავლესობა – სრულიად უმაქნისი. მას აქეთ ვიძიებთ ამ ბრალდების მიზეზს და ახლა იმ კითხვას მივადექით, თუ რატომაა მათ შორის ამდენი უმაქნისი. ამიტომაც კვლავ შევუდექით ჭეშმარიტ ფილოსოფოსთა ბუნებრივი თვისებების კვლევას და იძულებულნი გავხდით კვლავ განგვესაზღვრა ისინი. – ასეა, – თქვა მან. – ახლა კი გვმართებს განვიხილოთ, რა იწვევს ამნაირი ბუნების გადაგვარებას, რატომ იხრწნება ის უმრავლესობაში, ან რატომაა, რომ მხოლოდ ცოტანი თუ აღწევენ თავს ამ ხრწნილებას, და ისინი უკეთურებად თუ არა, უმაქნისებად მაინც არიან მიჩნეულნი. შემდეგ კი განვიხილავთ მათ მიმბაძველთა თვისებებს, მათსავე თანამოსაქმეებად რომ მოაქვთ თავი. ამ ხალხის ურიცხვი შეცდომა თუ მარცხი იმის შედეგია, რომ ფილოსოფოსობის ღირსნი არ არიან და არც ამისი უნარი შესწევთ. სწორედ ისინი უტეხენ სახელს ფილოსოფიას, რაზედაც შენ ლაპარაკობდი. – კი მაგრამ, მაინც რა იწვევს შენს მიერ ხსენებულ გადაგვარებას? – ვეცდები შეძლებისდაგვარად აგიხსნა. მე მგონია, ყველა დაგვეთანხმება, რომ იმნაირ ადამიანებს, ვისი სულიც აერთიანებს ყველა თვისებას, რაც, ჩვენი აზრით, უნდა ახასიათებდეს ჭეშმარიტ ფილოსოფოსს, იშვიათად ბადებს ბუნება. თუ შენ სხვაგვარად ფიქრობ? – არა, სავსებით გეთანხმები. – ამნაირი ხალხი ცოტაა, მაგრამ ნახე, რამდენი რამ უწყობს ხელს მათ გადაგვარებას. – მაინც? – ყველას ძალიან გააკვირვებს იმის გაგება, რომ ნებისმიერი თვისება, რაც ჩვენ ამ ხალხში მოვიწონეთ, დიახ, სწორედ ნებისმიერი ეს თვისება განაპირობებს მისი მფლობელი სულის გადაგვარებას და ფილოსოფიისაგან მის ჩამოშორებას. მე ვგულისხმობ სიმამაცეს, გონიერებას და, საერთოდ, ყველაფერს, რაც ზემოთ მიმოვიხილეთ. – მართლაც რომ საკვირველია. – ასევე ხრწნის და ფილოსოფიას აშორებს სულს ყოველივე ის, რაც სიკეთედ მიაჩნია ბრბოს: სილამაზე, სიმდიდრე, გავლენიანი ნათესაობა და სხვა მისთანანი. ალბათ გესმის, რასაც ვგულისხმობ. – ცხადია, მესმის, მაგრამ უფრო მეამებოდა, თუ დაწვრილებით ამიხსნიდი შენს აზრს. – თუ ყველაფერს მთლიანად და მართებულად მოიცავ აზრით, შენთვის სავსებით ცხადი გახდება და აღარ გეუცნაურება ის, რაც ამის თაობაზე ზემოთ ითქვა. – კი მაგრამ, მაინც რას მიბრძანებ, როგორ მოვიქცე? – როგორც მოგეხსენება, ყოველგვარი თესლი თუ ჩანასახი, ცხოველისა იქნება თუ მცენარისა, თუკი სათანადო საზრდოობას, ჰავას ან ნიადაგს მოკლებულია, მით უფრო მეტად კარგავს თავის თვისებებს, რაც უფრო ძლიერია თავად: რადგანაც ცუდი უფრო მკვეთრად უპირისპირდება კარგს, ვიდრე არა კარგს. – რა თქმა უნდა. – ხომ სრული უფლება გვაქვს ვამტკიცოთ, რომ უკეთესი ბუნება, მისთვის შეუფერებელი საზრდოობისას, გაცილებით მეტს კარგავს, ვიდრე უარესი? – ცხადია, გვაქვს. – კი მაგრამ, ადიმანტე, – ვუთხარი მე, – განა მაღალნიჭიერი სულიც ცუდი აღზრდისას უფრო მეტად არ უარესდება? ან იქნებ გგონია, რომ საზარელი დანაშაული თუ ბოროტმოქმედება სულის უნიჭობისაგან იღებს დასაბამს და არა მძლავრი ბუნებისაგან, რომელიც ბავშვობაში სათანადოდ ვერ აღზარდეს? სუსტი ბუნება კი ვერც დიდი სიკეთის მიზეზი გახდება და ვერც დიდი ბოროტებისა. – ვერა, – თქვა მან, – მეც ასე ვფიქრობ. – თუ ფილოსოფოსის ჩვენს მიერ განსაზღვრულ ბუნებას სათანადოდ აღზრდიან, მაშინ ის, თანდათანობითი განვითარების გზით, აუცილებლად მიაღწევს ნებისმიერ სიქველეს; მაგრამ თუ ის არასათანადო ნიადაგზე დაინერგა და აღიზარდა, მაშინ სრულიად საპირისპირო შედეგს მივიღებთ, თუკი მას რომელიმე ღმერთთაგანი არ შეეწია. ან იქნებ შენც ბრბოსავით ფიქრობ, რომ სოფისტების მიერ გარყვნილ ჭაბუკთა რიცხვი უმნიშვნელოა, ეს გამრყვნელნი კი კერძო პირები არიან და ამიტომ მხოლოდ მათზე თუ შეიძლება ვილაპარაკოთ? მაგრამ ის ხალხი, რომელიც ამას ამტკიცებს, თვითონვეა ყველაზე დიდი სოფისტი, რომელსაც შეუძლია თავის ნებაზე აღზარდოს და თავისებურად ჩამოაყალიბოს ახალგაზრდაც და ხნიერიც, ქალიც და კაციც. – კი მაგრამ, როდისღა ასწრებენ ამას? – როცა ისინი მოფუთფუთე ბრბოებად სხედან სახალხო თავყრილობებზე, სამსჯავროებში, თეატრებში, სამხედრო ბანაკებსა თუ საჯარო თავშეყრის სხვა ადგილებში და ყურთასმენის წამღები ყაყანით იწონებენ ან იწუნებენ ვისიმე გამოსვლას თუ მოქმედებას და თანაც ორსავე შემთხვევაში ყოველგვარი ზომიერების ზღვარს გადადიან; კლდეებიდან არეკლილი მათი გნიასი, გაშმაგებული ტაშისცემა, მოწონებისა თუ გმობის ყიჟინი მგრგვინავ ექოდ უბრუნდება მათივე თავშეყრის ადგილს და ორმაგად მძლავრობს ღრიალი. როგორ გგონია, რას უნდა განიცდიდეს ამნაირ ვითარებაში ყმაწვილი კაცის გული? რომელი კერძო მასწავლებლის გაკვეთილებს შეუძლია წინ აღუდგეს ყოველივე ამას? განა ყველაფერს არ წაშლის და წალეკავს ლანძღვა-გინებისა თუ ქება-დიდების ეს ბობოქარი ნაკადი? განა ყმაწვილი კაცი ამასვე არ მიიჩნევს სასახელოდ თუ სათაკილოდ? და, ბოლოს, განა ასეთივე არ გახდება თავადაც? – აუცილებლად, სოკრატე, – თქვა მან. – მაგრამ ჩვენ ჯერ არც გვიხსენებია ყველაზე დიდი აუცილებლობა. – მაინც რომელი? – აუცილებლობა, რომლის წყალობითაც ყოველივე ამას საქმესაც ზედ ურთავენ ეს აღმზრდელები და სოფისტები, როცა სიტყვით ვერ ახერხებენ ვისიმე დარწმუნებას. ნუთუ არ იცი, რომ ურჩს სამოქალაქო უფლებების ჩამორთმევით, ფულადი ჯარიმით და სიკვდილითაც კი სჯიან? – როგორ არ ვიცი. – კი მაგრამ, ვის, რომელ სხვა სოფისტს ან რომელ კერძო სწავლა-განათლებას შეუძლია წინ აღუდგეს ამნაირ აღზრდას? – მე მგონია, არცერთს. – რა თქმა უნდა; თვით ამნაირი მცდელობაც კი დიდი უგუნურება იქნებოდა; რადგანაც შეუძლებელია, შეუძლებელი იყო და კვლავაც შეუძლებელი იქნება, რომ სიქველის გაკვეთილები ცვლიდნენ უმრავლესობის მიერ ჩამოყალიბებულ ბუნებას; მე ადამიანურ აღზრდას ვგულისხმობ, ჩემო ძვირფასო, თორემ ღვთაებრივისათვის, ანდაზისა არ იყოს, გამონაკლისი უნდა დაგვეშვა. ისიც იცოდე, რომ თუ ამნაირი სახელმწიფოებრივი წყობილების პირობებში რაღაცა მაინც ასრულებს თავის დანიშნულებას და ის არის, რაც უნდა იყოს, ამას ღვთის წყალობას უნდა ვუმადლოდეთ მხოლოდ და მხოლოდ; შენ შეგიძლია ისე ამტკიცო ეს, რომ შეცდომის შიში არ გქონდეს. – მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა ადიმანტემ. – ერთშიაც უნდა მერწმუნო. – რაში? – თქვა ადიმანტემ. – ყველა ეს კერძო მოვაჭრე, რომლებსაც სოფისტებს უწოდებს და თავის მეტოქეებად მიიჩნევს ხალხი, სხვა რამეს როდი ასწავლის თავის შეგირდებს, გარდა იმ აზრებისა თუ შეხედულებებისა, რასაც თავყრილობებზე გამოთქვამს უმრავლესობა, – და სწორედ ამას ასაღებს სიბრძნედ. ხომ არ გაგონებს ეს იმ კაცს, გულმოდგინედ რომ უვლის უზარმაზარსა და ძლიერ მხეცს, ბეჯითად სწავლობს მის ბუნებას, ჟინსა თუ ზნეს და იცის, საიდან მოუაროს, რა მხრივ მიუდგეს, როდის და რატომ მძვინვარებს ან მშვიდდება და ცხრება, რის გამო ღმუის, ან რისი გაგონება აღაგზნებს თუ ათვინიერებს. ყოველივე ამას რომ შეისწავლის ხანგრძლივი მოვლა-პატრონობის და დაკვირვების შედეგად, თავის გამოცდილებას ცოდნად მიიჩნევს, სახელმძღვანელოდ სახავს მას და ამის მიხედვით წვრთნის შეგირდებსაც; თუმცა წარმოდგენაც არა აქვს, რა არის ამ მხეცის ქცევაში კარგი ან ცუდი, საქები ან საძრახისი, მოსაწონი ან დასაწუნი, სამართლიანი ან უსამართლო, არამედ ყველაფერს მისი ქცევისა და ზნე-ჩვეულების მიხედვით აფასებს: რაც მხეცისთვის სასიამოვნოა, სიკეთედ სახავს, უსიამოვნოს კი ბოროტებად, თუმცა სინამდვილეში არც ერთის და არც მეორის არა გაეგება რა; ამიტომაცაა, რომ ერთმანეთში ურევს, ერთის მხრივ, სამართლიანობასა და მშვენიერებას, მეორეს მხრივ კი – აუცილებლობას. მაგრამ რაკი აუცილებლობის ბუნება არსებითად განსხვავდება სიკეთის ბუნებისაგან, ვერც თვითონ ხედავს და ვერც სხვას უჩვენებს ამას. ახლა კი, ზევსის გულისათვის, მითხარი, განა უცნაურად არ გეჩვენება ამნაირი აღმზრდელი? – რა თქმა უნდა. – კი მაგრამ, რა განსხვავებაა ამ კაცსა და იმას შორის, ვინც სიბრძნეს აიგივებს იმის ცოდნასთან, თუ რა მოსწონს ან რა არ მოსწონს ერთად თავშეყრილი ნაირგვარი ხალხის უმრავლესობას? – მხატვრობა იქნება ეს, მუსიკა თუ თვით პოლიტიკა? ვინც ბრბოს გასაცნობად წარუდგენს თავის პოემას, ხელოვნების ქმნილებას ან სახელმწიფო მოღვაწეობის გეგმას, ამ ბრბოს უფრო მეტად აქცევს თავის მბრძანებლად, ვიდრე აუცილებლობა მოითხოვს ამას; და მაშინ, «დიომედესის გასაჭირისა» არ იყოს, იძულებულია აღასრულოს ის, რაც აკმაყოფილებს ბრბოის გემოვნებას. მაგრამ სინამდვილეში კარგია ეს თუ ცუდი, ერთხელ მაინც თუ გსმენია, რომ ვინმეს თავისთვის მაინც ეცადა ამის გარკვევა და სასაცილო არ გამხდარიყო ხალხის თვალში? – არა, – თქვა მან, – არცა მსმენია და ვერც ვერასდროს მოვისმენ. – მაშ, ახლა, ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ერთხელაც შეგახსენებ: შეიძლება თუ არა, ბრბომ შეიგნოს და აღიაროს, რომ არსებობს მშვენიერება თავისთავად, განსხვავებით მშვენიერი საგნებისაგან, და არსებობს ბევრი სხვა არსიც თავისთავად, განსხვავებით ცალკეულ საგანთა სიმრავლისაგან? – არასდიდებით, – თქვა მან. – მაშასადამე, შეუძლებელია ბრბოის ფილოსოფოსობა. – დიახ, შეუძლებელია. – ესე იგი, ვინც ფილოსოფოსობს, აუცილებლად იგმობა ბრბოის მიერ? – აუცილებლად. – და იმ კერძო პირთა მიერაც, ბრბოს რომ შერევიან და ცდილობენ თავი მოაწონონ მას? – ცხადია. – აქედან გამომდინარე, რა გესახება ფილოსოფიური ბუნების ხსნად? რანაირად შეუძლია მას კვლავ მისდიოს თავის საქმეს და, ამრიგად, მიაღწიოს თავის მიზანსაც? იმის მიხედვით განსაჯე, რაც ზემოთ ითქვა: აკი შევთანხმდით, რომ ამნაირი ბუნებისათვის ნიშნეულია შემდეგი თვისებები – ცოდნის ადვილად შეთვისების უნარი, სიმამაცე და დიდსულოვნება. – დიახ. – ამნაირი ადამიანი პირველი იქნება ტოლ-სწორთა შორის, მით უმეტეს, თუ ხორცითაც ისევე სრულქმნილია, როგორც სულით. – რა თქმა უნდა. – ახლობლები და თანამოქალაქენი, ალბათ, მოინდომებენ რაიმე საქმე მიანდონ, როცა მოიწიფება, არა? – რასაკვირველია. – მაშასადამე, ფეხქვეშ ჩაუვარდებიან მავედრებელნი და თაყვანს სცემენ, რათა თავი მოუქონონ მლიქვნელობით და, ამრიგად, წინასწარვე მოიპოვონ მისი კეთილგანწყობილება. – ხშირად ასე ხდება. – მერედა, რას იზამს ეს კაცი ამნაირ ხალხში, მით უმეტეს, თუ ბედმა დიდი სახელმწიფოს მოქალაქეობა, სიმდიდრე, კეთილშობილური წარმომავლობა, სილამაზე და წარმოსადეგობა არგუნა წილად? ხომ არ წარმოიდგენს, შლეგური იმედებით თავბრუდასხმული და გაყოყოჩებული, რომ მხოლოდ ის უნდა განაგებდეს ბერძენთა და ბარბაროსთა საქმეებს? ცამდე ხომ არ ააღერინებს თავს ფუჭი პატივმოყვარეობა და ყურს აღარ ათხოვებს გონების ხმას? – უეჭველად. – ასე თავგასულს მშვიდად რომ მიახლოებოდა ვინმე და სიმართლე ეთქვა – ჭკუა გაკლია და ნამდვილად არ გაწყენდა მისი შეძენა, მაგრამ ამას დიდი ძალისხმევა სჭირდებაო, – როგორ გგონია, ამდენი უკეთური გრძნობით თავბრუდახვეულს გაუადვილდებოდა მისი სიტყვების მოსმენა? – არამც და არამც. – და მაინც, თუ ბუნებით თანდაყოლილი თვისებებისა და კეთილშობილების წყალობით, ეს სიტყვები სათანადო გამოძახილს ჰპოვებენ მის სულში, რასაც შეუძლია დაარწმუნოს და ფილოსოფიის მიმართ მიაქციოს იგი, შენი აზრით, როგორ მოიქცევიან ამ შემთხვევაში მისი მაამებელნი, რაკიღა დაინახავენ, რომ ხელიდან ეცლებათ თავიანთი მფარველი და ის წყალობაც, მისგან რომ მოელოდნენ? განა ყოველნაირად, სიტყვით თუ საქმით, არ ეცდებიან გადაარწმუნონ და, იმავდროულად, გააქარწყლონ მისი კეთილისმყოფელი მრჩევლის სიტყვებიც? მრჩევლისა, რომელსაც ან მალულად დაუგებენ მახეს, ან სამსჯავროში უჩივლებენ, რათა საჯაროდ აგებინონ პასუხი. – ეს გარდუვალია. – მერედა, რამდენად შესაძლებელია, რომ ამ კაცმა ფილოსოფიას მიუძღვნას თავი? – ნაკლებად. – ხომ ხედავ, რომ არ შევმცდარვართ, როცა ვთქვით, რომ ფილოსოფიური ბუნების განმსაზღვრელი თვისებები, როცა მათ სათანადო აღზრდა აკლიათ, თვითონვე ხდებიან იმის მიზეზი, რომ ადამიანი ღალატობს თავის მოწოდებას, და ამაში ყოველივე იმასაც მიუძღვის ბრალი, რაც სიკეთედ მიაჩნია ბრბოს: ვთქვათ, სიმდიდრეს და სხვა მისთანათ. – არა, – თქვა მან, – არ შევმცდარვართ; პირიქით, მართალნი ვიყავით. – აი, როგორ ხდება, ჩემო საოცარო, ყველაზე უკეთეს ბუნებათა გადაგვარება, რომელთა დანიშნულებაც უკეთილშობილურესი საქმის სამსახური იყო. ამნაირი ბუნების ხალხი, ჩვენი მტკიცებით, ცოტაა. სწორედ მათი წრიდან გამოსულნი აყენებენ ყველაზე დიდ ზიანს სახელმწიფოებსაც და კერძო პირთაც, და ამავე წრეს ეკუთვნიან ყველაზე დიდი კეთილისმყოფელნიც, როცა თავიანთ დანიშნულებას არ ღალატობენ. უმწეო ბუნება კი ვერასოდეს აღასრულებს რაიმე დიადს. ვერც კერძო პირისა და ვერც სახელმწიფოს საკეთილდღეოდ. – მართალს ბრძანებ, – თქვა მან. – როცა ფილოსოფიას ზურგს აქცევენ ისინი, ვისაც ყველაზე მეტად მართებდა მისი სამსახური, ის ეულად და უნაყოფოდ რჩება, ზურგის მქცეველნი კი მათი საკუთარი ბუნებისა და ჭეშმარიტებისათვის უკადრისი ცხოვრებით ცხოვრობენ. დაობლებულსა და თვისტომთაგან განწირულ ფილოსოფიას კი უღირსნი ეპატრონებიან, სახელს რომ უტეხენ, პატივს ხდიან და, შენი თქმისა არ იყოს, ბღალავენ მას. ამ უღირსთა შორის ზოგი მართლაც რომ უბადრუკია, უმრავლესობა კი – ყველაზე უარესი ხვედრის ღირსი. – ასე ამბობენ. – და მართალსაც ამბობენ. როდესაც უბადრუკი კაცუნები დაინახავენ, რომ დიდებული სახელებითა და მოჩვენებითი ბრწყინვალებით სავსე ადგილი გათავისუფლდა, პატიმრებისა არ იყოს, თავიანთი საპატიმროებიდან გამოქცეულნი ტაძრებს რომ აფარებენ თავს, გახარებულნი ხელს იღებენ თავიანთ ხელობაზე და ფილოსოფიას აწყდებიან; მეტადრე ისინი, ვინც უფრო მარჯვედ და უნარიანად უძღვება თავის პატარა საქმეს. რადგანაც ფილოსოფია, თავისი მიგდებულობის მიუხედავად, მაინც უფრო დიდი პატივით სარგებლობს, ვიდრე რომელიც გნებავთ ხელობა თუ ხელოვნება, რაც ესოდენ დაუოკებელი ძალით იზიდავს მისკენ უღირსსა და უბადრუკ, მძიმე შრომით ხორციელად დამახინჯებულსა და სულიერად დასახიჩრებულ ხალხს; განა შეიძლება სხვაგვარად იყოს? – არამც და არამც. – კაცმა რომ თქვას, რითი განსხვავდებიან ისინი თავმოტვლეპილი და ჯუჯა მჭედლისაგან, ცოტა ხნის წინათ რომ გამოვიდა საპატიმროდან, იბანავა, ახალი მოსასხამი მოისხა, სასიძოსავით მოიკაზმა და თავისი გაღატაკებული ბატონის ქალიშვილზე აპირებს დაქორწინებას? – არაფრით. – რა უნდა დაიბადოს ამნაირი ქორწინებისგან, უკანონო და უვარგისი შთამომავლობის გარდა? – სხვა არაფერი. – მერედა, როცა უღირსი და უვიცი ხალხი ფილოსოფიას უშინაურდება და, თავისი უღირსობის მიუხედავად, ურთიერთობას ამყარებს მასთან, რა აზრები და შეხედულებები შეიძლება იშვან ამნაირი ურთიერთობისაგან? თუ მათ შესაფერის სახელს დავარქმევთ, – მხოლოდ სოფიზმები, და არა კანონიერი, არა ჭეშმარიტი სიბრძნე. – უცილობლად. – ძალიან ცოტაა იმ ხალხის რიცხვი, ადიმანტე, ვისაც შეუძლია ღირსეული ურთიერთობა დაამყაროს ფილოსოფიასთან: ან ის, ვინც საუცხოო აღზრდის წყალობით ბოლომდე შეინარჩუნა კეთილშობილება, და ვისაც მხსნელად მოევლინა თვით სამშობლოდან განდევნა, რის შედეგადაც თავი დააღწია უკეთური სინამდვილის დამღუპველ ზემოქმედებას და ზურგი არ აქცია ფილოსოფიას; ან ორიოდე დიდსულოვანი კაცი, რომელსაც ბედმა პატარა სახელმწიფოს მოქალაქეობა არგუნა წილად და დაუფარავი ზიზღით უყურებს ყოველგვარ თანამდებობას თუ საზოგადოებრივ მოღვაწეობას; ან თითო-ოროლა მაღალი ნიჭით ცხებული სული, ფილოსოფიის გულისთვის რომ ღალატობს თავის საკუთარ ხელობას, რომელიც სავსებით სამართლიანად მიაჩნია უფრო მდარედ; ზოგს შეიძლება ლაგამი ამოსდოს და განდგომის ნება არ მისცეს მისმავე საკუთარმა მდგომარეობამ, როგორც, მაგალითად, ჩვენს მეგობარ თეაგეს, რომელსაც ყველა მონაცემი ჰქონდა საიმისოდ, რომ განდგომოდა ფილოსოფიას, მაგრამ ჯანმრთელობაზე მუდმივი ზრუნვა აიძულებს უარი თქვას პოლიტიკაზე. აღარაფერს ვიტყვი ჩემს დემონიურ ნიშანზე, რადგანაც საეჭვოა წარსულში თუნდაც ერთი ამნაირი მაგალითი მოიძებნებოდეს. ვინც ამ მცირერიცხოვან რჩეულთა წრეს ეკუთვნის და პირადად განუცდია ფილოსოფიით მონიჭებული სიამოვნება და ნეტარება, ვინც არაერთხელ ყოფილა ბრბოის სიშლეგის მოწმე, ვისაც არ ახსოვს თუნდაც ერთი პოლიტიკოსის გონივრული საქმე, ვინც იცის, რომ ერთ მოკავშირესაც ვერ ჰპოვებს, ვისთან ერთადაც შეიძლება ისე შეეწიოს სამართლიანობას, რომ ეს სიცოცხლის ფასად არ დაუჯდეს, – თავს ისე გრძნობს, როგორც ველური მხეცების ხროვაში, რომელთა სისხლიან თარეშში მონაწილეობას ხელაღებით უარყოფს, თუმცა იმისი ძალი კი არ შესწევს, რომ მარტოდმარტო აღუდგეს წინ მათ მძვინვარებას, რადგანაც იცის, რომ მანამდე წააგებს თავს, ვიდრე რამეში წაადგებოდეს სახელმწიფოს ან თავის მეგობრებს, ვერც თავს არგებს რასმე და ვერც სხვებს დაიხსნის გაჭირვებისგან. ამაში ღრმად დარწმუნებული სიმშვიდეს არჩევს და აუმღვრევლად აკეთებს თავის საქმეს. როგორც მგზავრი თავსხმასა თუ გრიგალში დაეძებს თავშესაფარს, ისიც თავისი სიმყუდროვიდან აკვირდება უკანონობის თავაწყვეტილ პარპაშს და ბედნიერია იმის შეგნებით, რომ უსამართლობასა და უწმინდურობას გარიდებული მშვიდად გალევს ამ წუთისოფელს, მერე კი, უკეთესი ხვედრის მოლოდინში, უდრტვინველად გაეცლება მას. – მაშასადამე, ისე როდი წავა აქედან, რომ დიდი საქმეები არ აღასრულოს. – მაგრამ არა ყველაფერი, რისი უნარიც ჰქონდა, სახელმწიფო წყობილება მისი შესაფერისი რომ ყოფილიყო. სათანადო წყობილების პირობებში კი არა მარტო მეტს მიაღწევდა, არამედ იმასაც შეძლებდა, რომ პირად ბედნიერებასთან ერთად საზოგადო კეთილდღეობაც უზრუნველეყო. ამრიგად, ფილოსოფიისადმი წაყენებული ბრალდებისა და ამ ბრალდების უსაფუძვლობის შესახებ, ჩემი აზრით, საკმარისად ვილაპარაკეთ; თუ, რა თქმა უნდა, შენი მხრივ არაფერს დაუმატებ ამას. – არა, – თქვა მან, – არაფერი მაქვს სათქმელი. მაგრამ დღევანდელ სახელმწიფო წყობილებათა შორის მაინც რომელს მიიჩნევ ფილოსოფიისათვის შესაფერისად? – ვერცერთს, – მივუგე მე, – ჩემი დრტვინვის მიზეზიც ისაა, რომ ვერცერთს ვერა ვცნობ ფილოსოფიური ბუნების ღირსად, მათი წყალობით რომ იბღალება და იერს იცვლის. როგორც ახალ ნიადაგზე გადანერგილი თესლი იცვლის ბუნებას და ადგილობრივ მცენარეთა თვისებებს იძენს, ფილოსოფიური ბუნებაც დღევანდელ პირობებში ვერ ახერხებს თავისი ძალმოსილების შენარჩუნებას და თითქმის მთლიანად იცვლის სახეს. მაგრამ თუ სახელმწიფო წყობილება, თავისი სრულყოფილებით, მის ბუნებას ესატყვისება, მაშინ კი ნახავთ, რომ ის ჭეშმარიტად ღვთაებრივია, ყოველივე დანარჩენს კი, ბუნებასაც და საქმიანობასაც, მხოლოდ ადამიანური თუ შეიძლება ეწოდოს. ამის შემდეგ შენ, ალბათ, მკითხავ, ეს რა სახელმწიფო წყობილებააო? – ცდები, – თქვა მან, – ეგ კი არა, აი, რა მინდოდა მეკითხა: სხვა წყობილებას გულისხმობ თუ იმას, რომლის გეგმაც უკვე მოვხაზეთ ჩვენი სახელმწიფოს დაფუძნებისას? – ამ უკანასკნელს. ხომ უკვე ითქვა, რომ სახელმწიფოში უნდა იყოს გარკვეული საწყისი, ისევე რომ განმარტავდა საქმის არსს, როგორც შენ, კანონმდებელი, კანონთა დადგენისას? – დიახ, უკვე ითქვა. – მაგრამ ჩვენ საკმარისად არ განგვიმარტავს ეს საკითხი, იმისი შიშით, რომ უთუოდ დაგვიპირისპირდებოდით და ერთხმად დაიწყებდით მტკიცებას, მაგის განმარტება დიდ დროს მოითხოვს და თანაც ძალიან ძნელი საქმეაო; მით უმეტეს, რომ არც დანარჩენია ადვილი. – მაინც რა? – რანაირად უნდა იყენებდეს სახელმწიფო ფილოსოფიას, რომ არ დაიღუპოს. ყოველივე დიადი ხომ არამყარია, ყოველივე მშვენიერი კი, როგორც მართებულად ამბობენ, – ძნელი. – მაგრამ ბარემ ბოლომდე მიიყვანე შენი მტკიცება და ესეც განმარტე. – თუ ვერ განვმარტე, ამის მიზეზი ის კი არ იქნება, რომ არ მინდა, არამედ ის, რომ არ შემიძლია. ახლავე დაგანახებ ჩემს გულმოდგინებას. მაშ, დაუკვირდი, რა თამამად და წარბშეუხრელად ვიწყებ იმის მტკიცებას, რომ სახელმწიფო სულ სხვანაირად უნდა უდგებოდეს ამ საკითხს, ვიდრე ამჟამად. – მაინც როგორ? – დღესდღეობით, ბავშვობის ასაკიდან ახლად გამოსულ ყმაწვილკაცთა გარდა ახლოსაც არვინ ეკარება ფილოსოფიას, მაგრამ როგორც კი მიაღწევენ მის ყველაზე ძნელ ნაწილს, დაოჯახებულნი საქმეს ჰკიდებენ ხელს და საბოლოოდ ემშვიდობებიან მას, თუმცა დიდ ფილოსოფოსებად კი მოაქვთ თავი. ხოლო ფილოსოფიის ყველაზე ძნელ ნაწილს მე ვუწოდებ დიალექტიკას. შემდგომში ისიც დიდ საქმედ მიაჩნიათ, თუ კეთილ-ინებეს და ვისიმე რჩევით დაესწრნენ ფილოსოფიურ საუბრებს. რადგანაც სწამთ, რომ ეს საქმე ისე, სასხვათაშორისოდ უნდა აკეთო. სიბერეში კი, იშვიათ გამონაკლისთა გარდა, უფრო მალე ქრებიან, ვიდრე ჰერაკლიტეს მზე, რომელიც აღარასოდეს აღარ ანათებს. – მაშ, როგორ უნდა მისდევდე ფილოსოფიას? – სულ სხვანაირად. სიყრმესა და სიყმაწვილეში ბავშვებს მათი ასაკის გათვალისწინებით უნდა ასწავლიდნენ ფილოსოფიას და განსაკუთრებულ მზრუნველობას იჩენდნენ მათი სხეულის მიმართ, ვიდრე ის იზრდება და ვითარდება, რათა ფილოსოფიის სამსახურად მოამზადონ ისინი. ხოლო მოწიფულობის ჟამს, როცა საბოლოოდ ყალიბდება სული, შესაბამისად უნდა გაართულონ და გაახანგრძლივონ მისი წვრთნა. და ბოლოს, როცა ადამიანს ძალა აკლდება, ასე რომ, აღარც სახელმწიფო მოღვაწეობის თავი აქვს და აღარც სამხედრო სამსახურისა, მაშინ კი თავის ნებაზე უნდა მიუშვან, რათა მხოლოდ ფილოსოფიას მიუძღვნას თავი, ვისაც სურს ნეტართა სიცოცხლით იცოცხლოს, სიკვდილის შემდეგ კი ღირსეული სიცოცხლის საკადრისი სანაცვლო მიეგოს იმ ქვეყნად. – მართალი გითხრა, დიდი გზნებით კი ლაპარაკობ, სოკრატე. მაგრამ, მე თუ მკითხავ, შენი მსმენელები, თრასიმაქედან მოყოლებულნი, სულაც არ იზიარებენ შენს მგზნებარებას, რაკიღა ისინი ვერაფერშიც ვერ დაარწმუნე. – თრასიმაქეს მაინც ნუ გადამკიდებ; ეს-ესაა დავმეგობრდით, თუმცა არც უწინ ვყოფილვართ მტრები. ყოველნაირად ვეცდები დავარწმუნო ისიც და დანარჩენებიც, ან რაღაცა მაინც ვარგო მომავალ ცხოვრებაში, როცა ხელახლა შობილნი კვლავ დადგებიან ამნაირ საკითხთა წინაშე. – არც ისე შორეულ დროზე ლაპარაკობ. – რა არის ეს დრო მარადისობასთან შედარებით? ხოლო ის, რომ ხალხს სხვისი სიტყვებისა არ სჯერა, სულაც არ არის საკვირველი. მას ხომ არასოდეს უნახავს ის, რაზედაც ახლა ვმსჯელობთ? მისთვის ეს მხოლოდ სიტყვებია, ერთმანეთს გარკვეული მიზნით მისადაგებულნი, და არა ერთიმეორისაგან თავისთავად გამომდინარე აზრები. იმნაირი კაცისთვის კი, სიტყვით თუ საქმით სიქველის განსახიერებად რომ გვევლინება და ბრძნულად მართავს ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოს, რაც მართალია, მართალია, ერთხელაც არ მოუკრავს თვალი, არც ერთისთვის და არც ბევრისთვის. – არცერთხელ. – ერთხელაც არ დასწრებია, ჩემო ნეტარო, იმ მომხიბლავსა და კეთილშობილურ საუბრებს, სადაც ასე გულმოდგინედ და ათასგვარი საშუალებით დაეძებენ ჭეშმარიტებას მხოლოდ და მხოლოდ შემეცნების მიზნით; საუბრებს, რომლებსაც საერთო არა აქვთ რა დიდების მაძიებელთა ყალბ ენამჭევრობასთან, სამსჯავროებში მოპირისპირე მხარეთა დავასა თუ კერძო პირთა ცილობასთან. – მართლაც. – აი, რატომაა, რომ თუმცა წინასწარ ვგრძნობდით და ვუფრთხოდით კიდეც ამას, – ჭეშმარიტების კარნახით იძულებულნი ვამტკიცებდით, რომ ვერც სახელმწიფო და ვერც კერძო პირი ვერასოდეს მიაღწევს სრულყოფილებას, თუკი აუცილებლობა არ აიძულებს ფილოსოფოსთა ამ მცირერიცხოვან ჯგუფს, რომელთაც უკეთურებად თუ არა, უმაქნისებად მაინც თვლიან, თავს იდოს სახელმწიფოზე ზრუნვა, თვით სახელმწიფოს კი მოუწევს დაემორჩილოს მათ მმართველობას; ან თუ ღვთაებრივი ზეშთაგონება ფილოსოფიის მიმართ გულმხურვალე სიყვარულს არ ჩაუნერგავს დღევანდელ მეფეებს და მბრძანებლებს, ან მათ მემკვიდრეებს. იმის მტკიცება, რომ ამ ორი შესაძლებლობიდან ერთ-ერთი ან ორივე განუხორციელებელია, მე გაუმართლებლად მიმაჩნია. წინააღმდეგ შემთხვევაში სავსებით სამართლიანად აგვიგდებდნენ საცინლად – საქმე გამოგლევიათ და წყალს ნაყავთო; ასეა, არა? – დიახ. – თუკი გარდასულ საუკუნეთა განმავლობაში ოდესმე მაინც მომხდარა, რომ სახელოვან ფილოსოფოსებს აუცილებლობის კარნახით თავს ედვათ სახელმწიფოს მმართველობა, ან ახლა ხდება ჩვენი თვალისათვის მიუწვდომელ ამა თუ იმ ბარბაროსულ ქვეყანაში, ანდა მომავალში მოხდება, ჩვენ მზად ვართ დაჟინებით ვამტკიცოთ, რომ ამნაირი სახელმწიფო არსებობდა, არსებობს და კვლავაც იარსებებს, თუკი მის მბრძანებლად ფილოსოფიის მუზა გვევლინება. ამნაირი სახელმწიფოებრივი წყობილების დამყარება დიახაც შესაძლებელია, ასე რომ, ჩვენ შეუძლებელზე როდი ვლაპარაკობთ, თუმცა იმას კი ვაღიარებთ, რომ ეს ძალიან ძნელი საქმეა. – მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა მან. – მაშინ, ჩემო ნეტარო, ნურც ასე მკაცრად დაადანაშაულებ უმრავლესობას. ის ნამდვილად შეიცვლის აზრს, თუკი მისი ლანძღვის ნაცვლად ეცდები მშვიდად უარყო ფილოსოფიისათვის წაყენებული ყველა ბრალდება და უჩვენო, ვინ არიან ფილოსოფოსები, როგორია მათი ბუნება და საქმიანობა, რათა ბრბომ არ იფიქროს, თითქოს იმათზე ელაპარაკები, ვისაც თვითონვე მიიჩნევს ფილოსოფოსებად. ამ თვალით რომ დაანახებ საქმის არსს, თავად დარწმუნდები, რომ მას უკვე განსხვავებული აზრი შეექმნა და სულ სხვანაირად ლაპარაკობს მათზე. იქნებ გგონია, რომ ბრბოს შეიძლება აღიზიანებდეს ის, ვინც თვითონვე არ ღიზიანდება, ანდა შურით უყურებდეს მას, ვინც თვითონ არ არის მოშურნე? დაგასწრებ და ბარემ ახლავე გეტყვი, რომ ამნაირ უჟმურს იშვიათად თუ შეხვდები ხალხში, უმრავლესობისათვის კი უცხოა ეს უხიაგობა. – სავსებით ვიზიარებ შენს აზრს. – იმასაც თუ იზიარებ, რომ ფილოსოფიისადმი უმრავლესობის უარყოფით დამოკიდებულებაში ბრალი მიუძღვის გარეშე ხალხს, ღრიანცელით რომ იჭრება იქ, სადაც აშკარად არ არის მისი ადგილი, ლანძღვა-გინებით იკლებს და შეურაცხყოფას აყენებს არა მარტო სხვებს, არამედ საკუთარ თავსაც, ერთი სიტყვით, ისე იქცევა, ყველაზე ნაკლებ რომ შეჰფერის ფილოსოფიას. – აქაც გეთანხმები. – მართლაცდა, ადიმანტე, ვისაც თავის მოწოდებად ჭეშმარიტების ჭვრეტა დაუსახავს, საიმისოდ სადა სცალია, რომ, ზეცას კი არა, თვალდახრილი უმზერდეს კაცთა ფუჭ ფუსფუსს და მათი უკეთურების წინააღმდეგ აღძრული მათივე შუღლითა და შურით ივსებოდეს? არა, წარუვალ არსთა მწყობრი წესრიგის და უცვლელობის, სამყაროული ჰარმონიისა და გონების მჭვრეტი სწორედ მათ ბაძავს და, შეძლებისდაგვარად, მათვე ემსგავსება. ან იქნებ გგონია რომ შეიძლება არ ბაძავდე იმას, რასაც აღტაცების გარეშე ვერ უახლოვდები? – არა, ეს შეუძლებელია, – თქვა მან. – ამ ღვთაებრივად მოწესრიგებულ სამყაროს რომ უახლოვდება, ადამიანის სულსაც ეუფლება ეს ღვთაებრიობა, რამდენადაც მისი ტვირთვა შეუძლია მოკვდავ ბუნებას. გმობით კი შეიძლება ყველაფერი ჰგმო ამ ქვეყნად. – რა თქმა უნდა. – ხოლო თუ აუცილებლობა აიძულებს კაცთა კერძო თუ საზოგადო ყოფაში დანერგოს ის, რასაც ზეციურ სამყაროში ჭვრეტს, როგორ გგონია, განა ცუდი დამნერგავი იქნება ზომიერების, სამართლიანობისა თუ სხვა სამოქალაქო სიქველისა? – არამც და არამც. – მაგრამ თუ ხალხი შეიგნებს, რომ სიმართლეს ვეუბნებით ფილოსოფოსებზე, განა კვლავ აღშფოთებული აღიძვრის მათ წინააღმდეგ და უნდობლად მოეკიდება ჩვენს სიტყვებს, რომელთა თანახმადაც სახელმწიფო ვერასოდეს ვერ მიაღწევს კეთილდღეობას, თუკი ჭეშმარიტ ხელოვანთა მიერ ღვთაებრივი ნიმუშის მიხედვით შედგენილი გეგმა არ უდევს საფუძვლად? – თუ შეიგნო, აღარც აღშფოთდება; მაგრამ როგორ შეადგენენ ამ გეგმას? – როგორ და, ფიცარივით აიღებენ სახელმწიფოს თუ ხალხის ზნეობას და, უწინარეს ყოვლისა, გულმოდგინედ გაწმენდენ, რაც სულაც არ არის ადვილი. როგორც თავად მოგეხსენება, სხვებისგან იმითაც განსხვავდებიან, რომ არც სახელმწიფოს გადაკეთებას მიჰყოფენ ხელს, არც კერძო პირისას და არც კანონებს შექმნიან სახელმწიფოსათვის, ვიდრე გაწმენდილს არ ჩაიბარებენ, ან თვითონვე არ გაწმენდენ მას. – მართალს ბრძანებ. – და მხოლოდ ამის შემდეგ მოხაზავენ სახელმწიფო წყობილების გეგმას. – რა თქმა უნდა. – შემდეგ კი, ამ ნახაზის დასრულებისას, უპირატესად ორ რამეს მიაქცევენ ყურადღებას: ერთის მხრივ, იმას, რაც თავისი არსით სამართლიანია, მშვენიერი და გონიერი, მეორეს მხრივ კი – იმას, რაც ასეთივეა ადამიანებში. ხოლო შემდეგ ამ თვისებათა შერწყმა-შერევით – ადამიანის პირველსახეს, იმის მიხედვით, რასაც ჰომეროსი ადამიანებში ღვთაებრივსა და ღვთისდარს უწოდებს. – ეს იქნებოდა უმშვენიერესი სურათი. – კეთილი და პატიოსანი, – ვუთხარი მე, – ნუთუ ახლაც ვერ დავარწმუნეთ ის ხალხი, მწყობრად დარაზმული რომ მოიწევდა ჩვენზე, და ვერ დავანახეთ, რომ ამნაირი სახელმწიფოს მხატვარი სწორედ ის კაცია, რომელსაც წეღან ვაქებდით, ჩვენი მოწინააღმდეგენი კი გააფთრებით გვიტევდნენ, ვის ანდობთ სახელმწიფოს მმართველობასო? ეს რომ მოესმინათ, ნუთუ ოდნავ მაინც არ დაცხრებოდნენ? – რა თქმა უნდა, თუ ჭკუის ნატამალი მაინც შერჩათ. – ან რას იტყოდნენ საპასუხოდ? იქნებ იმას, ფილოსოფოსები გატაცებით არ მიელტვიან არსსა და ჭეშმარიტებასო? – მაგრამ ეს ხომ სისულელე იქნებოდა. – ან იქნებ იმას, რომ ჩვენს მიერ დახატული ფილოსოფიური ბუნება არ ენათესავება სიკეთეს? – არც ეს იქნებოდა ნაკლები სისულელე. – კი მაგრამ, ეს თუ არა, სხვა რა იქნებოდა ფილოსოფიურ ბუნებაზე უფრო ბრძენი და უფრო ქველი, ამ უკანასკნელს სათანადო გამოყენება რომ ეპოვა? იქნებ ჩვენს მიერ უარყოფილი ესა თუ ის ბუნება? – რა თქმა უნდა, არა. – კვლავაც გაცოფდებოდნენ, თუ ვიტყოდით, რომ არც სახელმწიფოს და არც მის მოქალაქეებს არ დაადგებათ საშველი, ვიდრე სახელმწიფოს ფილოსოფოსთა მოდგმა არ ჩაუდგება სათავეში, ან იმნაირი წყობილება არ დამყარდება, ჩვენ რომ დავხატეთ? – ალბათ ეს ნაკლებ გააცოფებდათ. – მოდი, საერთოდ მოვეშვათ ამ «ნაკლებს» და პირდაპირ ვთქვათ, რომ ისინი სავსებით დაცხრებოდნენ და დაწყნარდებოდნენ, სხვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, სირცხვილის გამო მაინც. – ბატონი ბრძანდები. – მაშ, შევთანხმდეთ, რომ ამ მხრივ უკვე დავარწმუნეთ ისინი; მაგრამ ვინ შემოგვედავება იმაში, რომ მეფეებისა თუ მბრძანებლების მემკვიდრეთა შორისაც შეიძლება გამოერიონ ბუნებით ფილოსოფოსნი? – ვერავინ. – და რაკი შეიძლება გამოერიონ, ვითომ რა აუცილებელია, რომ ხრწნილებას დაექვემდებარონ ისინი? თავისთავადობის შენარჩუნება რომ ძნელია მათთვის, ამას თვითონაც ვაღიარებთ, მაგრამ ვის შეუძლია ამტკიცოს, რომ დროთა განმავლობაში ერთიც ვერ იხსნის თავს? – ვერავინაც ვერ გაბედავს მაგის მტკიცებას. – მაგრამ ერთი ამნაირი კაციც კი, რომელსაც მთელი სახელმწიფო ემორჩილება, სავსებით საკმარისია, რათა აღასრულოს ყოველივე ის, რაც დღეს შეუძლებელი ეჩვენებათ. – დიახ, სავსებით საკმარისია. – რადგან თუ ეს მბრძანებელი იმნაირ კანონებსა და ადათ-წესებს დანერგავს, ჩვენ რომ აღვწერეთ, გამორიცხული არ არის, რომ მოქალაქენი სიამოვნებით აღასრულებენ მათ. – სულაც არ არის გამორიცხული. – მაგრამ ის კი გამორიცხულია და შეუძლებელი, რომ იმას, რაც ჩვენ მოვიწონეთ, სხვებიც იწონებდნენ? – მე თუ მკითხავ, არა. – ჩვენ კი, მე მგონია, საკმაოდ დამაჯერებლად დავამტკიცეთ, რომ ჩვენი გეგმა ყველაზე უმჯობესია, თუკი შესაძლებელია მისი ხორცშესხმა. – დიახ, საკმაოდ დამაჯერებლად. – მაშ, ახლა, როგორც ჩანს, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ჩვენი საკანონმდებლო გეგმა ყველაზე უკეთესი უნდა იყოს, თუკი შესაძლებელია ხორცი შევასხათ მას, და, მართალია, ეს ძალზე ძნელია, მაგრამ არა შეუძლებელი. – რა თქმა უნდა, შეგვიძლია. – რაკი ეს საკითხი, ასე თუ ისე, უკვე მოგვარდა, ახლა სხვასაც უნდა მივხედოთ: რა გზით, რომელი მეცნიერების მეშვეობით ან რანაირი წვრთნით უნდა აღვზარდოთ და ჩამოვაყალიბოთ სახელმწიფოს მხსნელნი, ან რა ასაკში უნდა მივანდოთ ესა თუ ის საქმე. – დიახ, ესეც მისახედია. – ჩემი სიმარჯვე არაფერშიც არ გამომადგა, – ვთქვი მე, – რაკიღა დუმილით ავუარე გვერდი ცოლების შერთვის, ბავშვების კეთებისა თუ სახელმწიფო თანამდებობებზე ხალხის გამწესების საკითხს, რადგანაც ვიცოდი, რომ მართლის მთქმელს ცხენი შეკაზმული უნდა ჰყავდეს, მაგრამ ახლა კი ირკვევა, რომ სიმართლის თქმა აუცილებელია. მართალია, ცოლებისა და შვილების საკითხი უკვე გადავწყვიტეთ, მაგრამ რაც შეეხება სახელმწიფოს მმართველთა საკითხს, ამის გარკვევა თავიდან უნდა დავიწყოთ. თუ გახსოვს, ჩვენ ვამტკიცებდით, რომ მათ, ლხინშიაც და ჭირშიაც, თავდავიწყებით უნდა უყვარდეთ სამშობლო, ასე რომ, ვერც განსაცდელი, ვერც გასაჭირი თუ ბედის უკუღმა ტრიალი ვერ უნდა ახშობდეს ამ გრძნობას მათში. ვინც ამ მხრივ სისუსტეს გამოიჩენს, ხელაღებით უნდა უარვყოთ, ხოლო ვინც ისე წმინდად გამოვა ამ გამოცდიდან, როგორც ოქრო – ცეცხლიდან, თანამდებობაზე გავამწესოთ და სიცოცხლეშიც და სიკვდილის შემდეგაც სათანადო პატივი არ მოვაკლოთ. აი, რა ითქვა დაახლოებით ამ საკითხის განხილვისას, მაგრამ ნართაულად და მიკიბულ-მოკიბულად, რადგანაც გვეშინოდა იმ დავიდარაბისა, რის წინაშეც ამჟამად ვდგავართ. – სრული სიმართლეა, – თქვა მან, – მშვენივრად მახსოვს. – მაშინ, ჩემო მეგობარო, ვერ გავბედე იმისი თქმა, რასაც ამჟამად ვბედავ. მაშ, გავკადნიერდეთ და პირდაპირ განვაცხადოთ, რომ სახელმწიფოს ყველაზე ღირსეულ მცველებად ფილოსოფოსებს უნდა ვამწესებდეთ. – სათქმელი უნდა ითქვას. – მაგრამ იმასაც დაუფიქრდი, რა ცოტანი შეგრჩებიან ხელთ: რადგანაც იმ თვისებებს, რაც, ჩვენი აზრით, ნიშნეული უნდა იყოს მათი ბუნებისათვის, ერთად თავმოყრილს იშვიათად თუ ჰპოვებ ვისიმე სულში; ისინი, უმეტესწილად, მიმოფანტულნი არიან და ცალ-ცალკე თუ იჩენენ თავს. – რას გულისხმობ? – ცოდნის ადვილად შეთვისების უნარი, მეხსიერება, მახვილგონიერება, გამჭრიახობა და სხვა მისთანანი, როგორც თავად მოგეხსენება, ერთად როდი იყრიან თავს; ჭაბუკურად ფიცხნი და მაღალნიჭიერნი კი ნაკლებად ეგუებიან მოწესრიგებულ, მშვიდსა და უშფოთველ ყოფას. პირიქით, თავიანთი დაუდგრომლობის გამო გამუდმებით ბორგავენ, წრიალებენ, აქეთ-იქით აწყდებიან და ხელიდან ეცლებათ ყოველივე ურყევი და მყარი. – მართალს ბრძანებ, – თქვა მან. – მეორეს მხრივ, გაწონასწორებული, ურყევი და მტკიცე ხასიათის ხალხი უფრო სანდოა, ბრძოლის ველზე საიმედო და საფრთხის წინაშე წარბშეუხრელი. მაგრამ იგივე თვისებები სწავლაში სხვანაირად ავლენენ თავს; უგერგილონი, ზანტნი და ზარმაცნი ისე გახევებულან, თითქოს ტვინის განძრევა უჭირთო, მთქნარება უტყდებათ და ძილი ერევათ, როცა სწავლაზე მიდგება საქმე. – ასეა. – ჩვენ კი ვამბობდით, რომ მცველებში ერთმანეთს უნდა ერწყმოდეს გონების სიმკვირცხლე და ხასიათის სიმტკიცე, რის გარეშეც არც ასე გულმოდგინედ უნდა გვეწვრთნა და აღგვეზარდა, არც ძალაუფლება მიგვენდო და არც პატივი მიგვეგო მათთვის. – მერედა, განა სწორნი არ ვიქნებოდით? – როგორ გგონია, ამ საპირისპირო თვისებათა ურთიერთშერწყმა იშვიათია? – რა თქმა უნდა. – ამიტომ, როგორც ზემოთ ითქვა, მარტო შრომაში კი არა, ლხინშიც და ჭირშიც უნდა გამოვცადოთ ისინი. აქვე იმასაც დავძენ, რაც მაშინ გამომრჩა: აუცილებლად უნდა იწვრთნიდნენ თავს მეცნიერების სხვადასხვა დარგში, რათა საშუალება გვქონდეს დავუკვირდეთ, მიაღწევენ ცოდნის მწვერვალს თუ, როგორც სხვა ასპარეზობისას, შიშით დაიხევენ უკან. – რასაკვირველია, უნდა დავუკვირდეთ. მაგრამ რას უწოდებ შენ ცოდნის მწვერვალს? – ალბათ გემახსოვრება: მას შემდეგ, რაც განვიხილეთ სულის სამი სხვადასხვა სახე, ჩვენ ვისარგებლეთ ამ განსხვავებით, რათა აგვეხსნა, რა არის სამართლიანობა, გონიერება, სიმამაცე და სიბრძნე. – ეგ რომ არ მახსოვდეს, არც იმის მოსმენის ღირსი ვიქნებოდი, რაც აწი უნდა ითქვას. – ისიც თუ გახსოვს, რაც მანამდე ვთქვით? – რა? – რა და, ის რომ ამ სიქველეთა უკეთ შესაცნობად სხვა – უფრო, გრძელი და შემოვლითი გზა უნდა აგვერჩია, რომელიც უფრო ნათლად წარმოგვიჩენდა მათ; თუმცა ზემოთქმულიდანაც შეიძლებოდა სათანადო დასკვნები გამოგვეტანა. თქვენ თქვით, რომ ეს საკმარისი იყო, მაგრამ შემდგომ მსჯელობას, ჩემი აზრით, სიზუსტე აკლდა. და მაინც, თუ გაკმაყოფილებთ, თქვენ თვითონ უნდა მითხრათ. – პირადად მე სავსებით მაკმაყოფილებს, და ამავე აზრისა არიან სხვებიც. – კი მაგრამ, ჩემო ძვირფასო, თუ ეგზომ მნიშვნელოვან საგანთა საზომი ოდნავ მაინც განსხვავდება სინამდვილისგან, ჩვენი მტკიცება უკვე აღარ იქნება საკმარისად დასაბუთებული; რადგან ის, რაც არასრულყოფილია, არაფრის საზომად არ გამოდგება. თუმცა ზოგს ესეც დამაკმაყოფილებლად ეჩვენება, შემდგომი კვლევა-ძიება კი – ზედმეტად. – დიახ, – თქვა მან, – ზოგი მართლაც ასე ფიქრობს თავისი დაუდევრობის გამო. – მაგრამ ასე ყველაზე ნაკლებ უნდა ფიქრობდეს სახელმწიფოსა და კანონების მცველი. – რა თქმა უნდა. – ასე რომ, მან უფრო გრძელი გზა უნდა აირჩიოს, ჩემო მეგობარო, და სულის წვრთნას არანაკლები ძალა მოახმაროს, ვიდრე სხეულისას; თორემ, როგორც უკვე ითქვა, სრულყოფილად ვერასოდეს დაეუფლება იმას, რაც მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი და არსებითია. – კი მაგრამ, განა ეს ყველაზე არსებითი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სამართლიანობა და ყველა სხვა სიქველე, ზემოთ რომ მიმოვიხილეთ? – დიახ, არსებობს რაღაც უფრო მნიშვნელოვანი, და ეს არა მარტო ზოგადად უნდა მიმოვიხილოთ, როგორც ვიქცევით ახლა, არამედ არაფერი არ უნდა გამოგვრჩეს, რათა მთელი სურათი უფრო სრულად წარმოვიდგინოთ. განა სასაცილო არ არის, რომ ამოდენა ძალას ალევენ გაცილებით უფრო უმნიშვნელო საგანს, რათა ზედმიწევნით სრულყონ და დახვეწონ იგი, ყველაზე მნიშვნელოვანს კი სულაც არ სცნობენ იმის ღირსად, რომ თავდაუზოგავად ეცადონ მისი სიდიადის წარმოჩენას? – რა თქმა უნდა, საუცხოო აზრია. მაგრამ ნუთუ გგონია, რომ აღარ გვკითხავენ, მაინც რა არის, შენი სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს უმნიშვნელოვანესი ცოდნა, ან რას ეხება იგი? – სულაც არა, – მივუგე მე, – თუ გნებავს, თვითონაც მკითხე. თუმცა ეს არაერთხელ გსმენია ჩემგან, მაგრამ, ეტყობა, აღარ გახსოვს, ან გინდა გული გამიწყალო მაგ შენი გამოხდომებით; ალბათ, ეს უფრო სავარაუდოა, რადგან ვინ მოსთვლის, რამდენჯერ გაგიგონია, რომ სიკეთის იდეაა ყველაზე მნიშვნელოვანი. სამართლიანობაცა და ყველა სხვა სიქველეც სწორედ მისი წყალობითაა სასარგებლო და ვარგისი. შენ, ალბათ, ისიც გეცოდინებოდა, რასაც დავძენდი: სიკეთის იდეას კარგად არ ვიცნობთ-მეთქი. და რაკი არ ვიცნობთ, ამიტომ ყოველივე დანარჩენი კარგადაც რომ ვიცოდეთ, მერწმუნე, ეს ცოდნა არას გვარგია. ეს იმას ჰგავს, რაიმე ნივთს იძენდე და არ კი იცოდე, რაში გამოგადგება იგი. თუ, შენი აზრით, საკმარისია, რაც შეიძლება მეტი შეიძინო, მაგრამ წარმოდგენაც არ გქონდეს, სასიკეთოა თუ არა ეს შენთვის, ან იქნებ ყველაფერი უნდა იცოდე, გარდა იმისა, რაც მშვენიერია და კეთილი? – არა, ვფიცავ ზევსს, – თქვა მან. – მაგრამ ის ხომ მაინც იცი, რომ სიკეთე, ბრბოის აზრით, განცხრომაა, უფრო დახვეწილთა აზრით კი – ცოდნა. – რა თქმა უნდა. – და რომ ვინც ამ აზრისაა, ჩემო ძვირფასო, ვერც კი გვეტყვის, რას ნიშნავს ეს ცოდნა, თუმცა, ბოლოს და ბოლოს, იძულებულია განგვიმარტოს, რომ აქ სიკეთის ცოდნა იგულისხმება. – ღმერთმანი, სასაცილოა. – რა თქმა უნდა, სასაცილოა, რაკიღა გვსაყვედურობენ, სიკეთეზე წარმოდგენაც არა გაქვთო, შემდეგ კი ისე გველაპარაკებიან, თითქოს დიდი მცოდნენი ვიყოთ. ისე ხშირად ატრიალებენ ამ «სიკეთის ცოდნას», თითქოს «სიკეთის» წარმოთქმისთანავე უნდა ვხვდებოდეთ, რა არის ეს. – სწორია, – თქვა მან. – მაგრამ განა ისინი, ვისი აზრითაც სიკეთე განცხრომაა, ნაკლებ ცდებიან? განა ისინიც იძულებულნი არ არიან აღიარონ, რომ არსებობს უკეთური განცხრომაც? – უკეთურზე უკეთურიც. – მაშასადამე, თვითონვე უნდა აღიარონ, რომ ერთი და იგივე რამ შეიძლება კეთილიც იყოს და უკეთურიც; ასეა, არა? – უცილობლად. – მერედა, განა ასევე ცხადი არ არის, რომ უმრავლესობა იმას მიიჩნევს მშვენიერად და სამართლიანად, რაც მშვენიერი და სამართლიანი ჰგონია, თუნდაც სინამდვილეში არც ერთი იყოს და არც მეორე, და ამის მიხედვით მოქმედებს, იძენს და ფიქრობს; ხოლო რაც შეეხება სიკეთეს, აქ არავინ არ სჯერდება მოჩვენებითის ფლობას, არამედ ყველა ჭეშმარიტ სიკეთეს მიელტვის და არაფრად აგდებს მოჩვენებითს. – ასეა, – თქვა მან. – დიახ, სიკეთეს მიელტვის ყოველი სული და მისი გულისთვისვე აკეთებს ყველაფერს; გუმანით გრძნობს, რომ არსებობს რაღაც ამგვარი, თუმცა დანამდვილებით კი ვერ მიმხვდარა, რა არის ეს. ასე რომ, მტკიცედ ვერ ეყრდნობა თავის ვარაუდს, როგორც ყველა სხვა შემთხვევაში ემყარება თავის ღრმა რწმენას. ამიტომაც ხელი აღარ მიუწვდება ამ დანარჩენზეც და ვეღარ იღებს მისგან იმას, რაც შეიძლებოდა სასარგებლო ყოფილიყო მისთვის. მერედა, ნუთუ ამ ფასდაუდებელ სიკეთეს ასევე ბუნდოვნად უნდა ჭვრეტდნენ სახელმწიფოს უკეთესი მოქალაქენი, რომელთაც მზადა ვართ ყველაფერი მივანდოთ? – არამც და არამც. – მე თუ მკითხავ, შეუძლებელია სამართლიანობისა და მშვენიერების ღირსეული მცველი იყოს ის, ვინც არ იცის, რა აკავშირებს ან ერთსა და ან მეორეს სიკეთესთან. დიახ, მე ამთავითვე ვგრძნობ, რომ ამ კავშირის გარეშე ვერავინ ვერ შეიცნობს მათ. – და არც გატყუებს ეგ შენი გრძნობა. – ასე რომ, ჩვენი სახელმწიფო წყობილება სრულყოფილი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მას მცველად მივუჩენთ კაცს, რომელმაც იცის ყოველივე ეს. – უცილობლად. მაგრამ შენ თვითონ, სოკრატე, რად მიგაჩნია სიკეთე – ცოდნად, განცხრომად თუ რაღაც მესამედ? – რა კაცი ხარ! კაი ხანია ვიცოდი და გატყობდი კიდეც, რომ ნამდვილად არ დასჯერდებოდი სხვების აზრს ამის თაობაზე. – ეს იმიტომ, სოკრატე, – თქვა მან, – რომ სამართლიანად არ მეჩვენება, როცა მხოლოდ სხვების აზრს გადმოგვცემენ და არა საკუთარს, თუმცა რა ხანია ჩაჰკირკიტებდნენ ამ საკითხს. – როგორ? მაშ, შენ სამართლიანი გგონია, რომ კაცი ლაპარაკობდეს იმაზე, რაც არ იცის და მცოდნედ ასაღებდეს თავს? – არა, მცოდნედ კი არა, მაგრამ კეთილ ინებოს და თავისი საკუთარი აზრები გაგვიზიაროს. – კი მაგრამ, ნუთუ არ შეგინიშნავს, რა უბადრუკია ყველა აზრი, რომელიც ცოდნას არ ემყარება? როგორ გგონია, ვითომ რა განასხვავებს უვიცის თუნდაც მართალ აზრს უსინათლოსგან, რომელიც თავისი თვალდავსილობის მიუხედავად მაინც სწორად მიიკვლევს გზას? – არაფერი. – მერედა, შენ გირჩევნია აკვირდებოდე უსახურს, უსინათლოსა და უგვანს, თუმცაღა შეგიძლია სხვების მეოხებით ჭვრეტდე მშვენიერსა და ნათელს? – თუ ღმერთი გწამს, სოკრატე, – წამოიძახა გლავკონმა, – თავს ნუ არიდებ სათქმელს, თითქოს უკვე დაგემთავრებინოს სიტყვა. ჩვენ იმასაც დავჯერდებით, თუ ისე განგვიმარტავ სიკეთის ბუნებას, როგორც სამართლიანობის, გონიერებისა და სხვა სიქველეთა ბუნება განგვიმარტე. – განა მე კი არ დავჯერდებოდი, ჩემო ძვირფასო? მაგრამ მეშინია, ვაითუ ჩავფლავდე და ჩემი უგერგილობის გამო თქვენი დასაცინი შევიქნე. მოდი, ასე ვქნათ, ჩემო ნეტარნო, ჯერჯერობით თავი ვანებოთ სიკეთის ჭეშმარიტ ბუნებას, რადგან ის, ჩემი წარმოდგენით, მეტისმეტად მაღალია საიმისოდ, რომ ჩვენი ძალისხმევით მივწვდეთ. სამაგიეროდ, თუ გნებავთ, ორიოდე სიტყვას გეტყვით სიკეთის ნაშიერზე, ზედმიწევნით რომ ჩამოჰგავს მშობელს, თუ არა და, მოვეშვათ ამას. – არა, – თქვა მან, – შვილზე მაინც გველაპარაკე, მშობლის ამბავს კი მერე გათქმევინებთ. – ნეტავი მთლიანად დამაბრუნებინა თქვენი ვალი და არა მარტო ვახში, როგორც ამჟამად. მაშ, ჯერჯერობით დასჯერდით ამ ვახშს, ჭეშმარიტი სიკეთის ნაშიერს. მაგრამ ფრთხილად იყავით, რათა, ჩემდა უნებურად, ანგარიშში არ მოგატყუოთ. – რამდენადაც შეგვიძლია, ფრთხილად ვიქნებით; ოღონდ განაგრძე. – ნება თქვენია, მაგრამ ჯერ იმაზე უნდა შევთანხმდეთ, რომ შეგახსენოთ, რაც ზემოთ ითქვა და სხვაგანაც არაერთხელ გვიხსენებია. – მაინც რა? – რამდენი რამაა მშვენიერი, კეთილი და სხვა მისთანანი, რომელთა არსებობასაც ვამტკიცებთ და განვსაზღვრავთ ენის მეშვეობით. – დიახ, ასეა. – იმასაც ვამბობთ, რომ არსებობს მშვენიერი თავისთავად, კეთილი თავისთავად, და ასე შემდეგ, ზემოთ ჩამოთვლილ საგანთა სიმრავლესთან მიმართებით; ხოლო ამ საგანთაგან თვითეულს მისი საკუთარი იდეა შეესაბამება, რომელსაც ერთადერთად და ამ საგნის არსად ვსახავთ. – მართალს ბრძანებ. – და ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ყველა ეს საგანი მზერით აღიქმება, მაგრამ არა აზრით, იდეები კი, პირიქით, აზრით აღიქმებიან და არა მზერით. – დიახ. – ესე იგი, რისი მეშვეობით აღვიქვამთ ხილულ საგნებს? – მზერის მეშვეობით. – ისევე, როგორც სმენის მეშვეობით აღვიქვამთ ყველაფერს, რაც გვესმის, და დანარჩენი გრძნობებით შევიგრძნობთ ყველაფერს, რასაც შევიგრძნობთ? – რა თქმა უნდა. – თუ დაჰკვირვებიხარ, რაოდენ ძვირფასია იმის უნარი, რომ ხედავდე ან გხედავდნენ? უნარს, რომელიც დემიურგოსმა გვიბოძა ჩვენ. – მართალი გითხრა, არც ისე გულმოდგინედ. – მაშ, ამ თვალსაზრისით დაუკვირდი: სმენას რომ ესმოდეს, ბგერა კი ისმოდეს, თუ არის საჭირო რაღაც მესამე, რომლის გარეშეც შეუძლებელია რაიმე გვესმოდეს ან ისმოდეს? – არავითარი მესამე არა გვჭირდება. – ჩემი აზრით, იგივე ითქმის ზოგი სხვა, მაგრამ არა ყველა შეგრძნების მიმართ. ან იქნებ არ მეთანხმები? – რას ჰქვია არ გეთანხმები? – ხომ არ შეგიმჩნევია, სჭირდება თუ არა რაღაც მესამე მზერას, ან ყოველივე იმას, რაც შეიძლება მზერით აღქმულ იქნეს? – როგორ? – რაგინდ გამჭრიახი თვალიც არ უნდა ჰქონდეს კაცს, რაგინდ მკაფიოდაც არ უნდა აღიქვამდეს ფერებს, ალბათ დამეთანხმები, რომ ვერაფერსაც ვერ დაინახავს ამ რაღაც მესამის გარეშე, რომელიც თითქოს საგანგებოდ მზერისათვის არის შექმნილი. – რას გულისხმობ? – რასაც სინათლეს უწოდებ შენ. – მართალს ბრძანებ. – ასე რომ, უმნიშვნელო საწყისი როდი აერთებს მზერას და იმას, რაც შეიძლება მზერით აღქმულ იქნეს. ისინი ყველა სხვა კავშირზე უფრო ფასეული კავშირით ერწყმიან ერთმანეთს, რადგან მართლაც რომ ფასდაუდებელია სინათლე. – რა თქმა უნდა. – მერედა, ზეციურ ღმერთთაგან რომელს მიიჩნევ ამ კავშირის უფლად, ან ვისი ნათელი ანიჭებს მზერას იმის უნარს, რომ ხედავდეს, საგნებს კი – იმისას, რომ მზერით აღქმულ იქნენ? – იმავე ღმერთს, ვისაც გულისხმობ შენც და დანარჩენი მოკვდავნიც. რადგანაც ხომ ცხადია, რომ მზეზე მეკითხები. – მერედა, განა მზერა ბუნებით, გარკვეულწილად არ ეთანაფარდება მზეს? – როგორ? – მზერა არც თავისთავად და არც იმაში, რაშიც იბადება (ჩვენ მას ვუწოდებთ თვალს), არ არის მზე. – ცხადია, არა. – მაგრამ, ჩვენს გრძნობებს შორის ყველაზე მზისდარი კია. – დიახ. – და ის უნარი, რასაც ფლობს მზერა, სწორედ მზისგან ეძლევა მას, როგორც ერთგვარი გამონაშუქი. – რა თქმა უნდა. – ასე რომ, თავის მხრივ, არც მზეა მზერა; და თუმცა მზერის მიზეზი კია, მაგრამ მზერა ვერ ხედავს მას. – რასაკვირველია. – ჰოდა, ამასვე ვამტკიცებ მე იმის თაობაზედაც, რასაც თავის მსგავსებად ბადებს სიკეთე. რასაც ნიშნავს სიკეთე აზრობრივ ადგილას, გონებისა და გონით საწვდომთა მიმართ, იმასვე ნიშნავს მზეც ხილულ ადგილას, მზერისა და მზერით საწვდომთა მიმართ. – როგორ? – იკითხა მან, – თუ შეიძლება უფრო დაწვრილებით ამიხსენი. – ხომ მოგეხსენება, – ვუთხარი მე, – როცა იმ საგნებისკენ მიმართავენ მზერას, რომლებსაც დღის სინათლე კი არ ანათებს, არამედ ღამეულ ვარსკვლავთა მკრთალი ციმციმი, თვალი იძაბება და ბრმას ემსგავსება, თითქოს ხედვის უნარი აღარ შეწევსო. – დიახ. – თუმცა იგივე თვალი მკაფიოდ ხედავს მზით განათებულ საგნებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხედველობა კვლავაც კარგია. – რა თქმა უნდა. – იგივე ითქმის სულზედაც: როცა იქითკენ მიმართავს მზერას, სადაც ჭეშმარიტება ელვარებს და არსი ბრწყინავს, კიდევაც შეიცნობს მათ, რაც მის გონიერებას მოწმობს, ხოლო როცა იმის მიმართ მიიქცევა, რასაც სიბნელე ერწყმის, რაც იბადება და კვდება, მზერადაბინდული და საკუთარი წარმოდგენების სათამაშოდ ქცეული ხან ერთს აწყდება და ხანაც მეორეს, ხან ალთასაა, ხან ბალთას და ისე წრიალებს, ცნობამიხდილი გეგონება. – მართლაც. – ასე რომ, რაც ჭეშმარიტებას ანიჭებს შეცნობად საგნებს, ადამიანს კი – შეცნობის უნარს, სწორედ ის მიიჩნიე სიკეთის იდეად – ცოდნისა და ჭეშმარიტების მიზეზად. რაგინდ მშვენიერიც არ უნდა იყოს ერთიცა და მეორეც – ცოდნაც და ჭეშმარიტებაც, არ შეცდები, თუ მათზე მშვენიერად აღიარებ სიკეთის იდეას. რამდენადაც მართებული იყო ხილულ სამყაროში სინათლისა და მზერის მიჩნევა მზისდარად, მზედ მიჩნევა კი – უმართებულო, ისე აქაც, გონით საწვდომ სამყაროშიც, მართებულია სიკეთისდარად მივიჩნევდეთ ცოდნასა და ჭეშმარიტებას, თვით სიკეთედ მათი მიჩნევა კი – უმართებულოა, რადგანაც სიკეთის იდეას გაცილებით უფრო მაღლა უნდა ვაყენებდეთ. – უჩვეულო მშვენიერებას კი ანიჭებს მას, რაკიღა თურმე ის ბადებს ცოდნასა და ჭეშმარიტებას და გაცილებით უფრო მშვენიერია მათზე; მაშასადამე, განცხრომად არ უნდა მიგაჩნდეს. – ღმერთმა დამიფაროს! უმჯობესია ამ მხრივ დაუკვირდე მის ხატებას... – რა მხრივ? – მზე არა მარტო იმის უნარს ანიჭებას საგნებს, რომ მზერით აღქმულ იქნენ, არამედ კიდევაც ბადებს, ზრდის და ასაზრდოებს მათ, თუმცა თვითონვე როდია დაბადება და ქმნადობა. – როგორ? – ისიც უნდა აღიარო, რომ გონით საწვდომი საგნების წვდომაც მხოლოდ სიკეთის მეშვეობით თუ შეიძლება; სიკეთის წყალობითვე ეზიარებიან ისინი თავიანთ არსებასაც და არსებობასაც, თუმცა თვით სიკეთე არსებობა კი არ არის, არსებობის მიღმურია, რომელსაც თავისი ღირსებით და ძალმოსილებით აღემატება. მაშინ გლავკონმა მასხარასავით წამოიძახა: – ოო, აპოლონ! რა თავბრუდამხვევი სიმაღლეა! – შენს თავს დააბრალე: ვინ მაიძულა სიკეთის თაობაზე ჩემი აზრი გამომეთქვა? – ჰოდა, შუა გზაზე ნუ შეჩერდები, კვლავაც განაგრძე ეგ შედარება მზესთან და ეცადე არაფერი გამოგრჩეს. – აქამდეც ბევრი რამე გამომრჩა. – აწი მაინც ეცადე უმნიშვნელო წვრილმანიც კი არ გამოტოვო. – ვშიშობ, რომ ბევრი რამის გამოტოვება მომიწევს. თუმცა ახლა მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ ვეცდები განზრახ მაინც არაფერი გამომრჩეს. – აუცილებლად ეცადე. – მაშ, იცოდე, ჩემო ძვირფასო, რომ არის ორი მეუფე: ერთი გონით საწვდომი სამყაროს ყველა გვარსა და მთელ საუფლოზე მბრძანებლობს, მეორე კი – ყოველივე ხილულზე; არ მინდა ამას ცა ვუწოდო, რადგანაც მეშინია, ვაითუ მოგეჩვენოს, რომ მე სიტყვებით ვთამაშობ. თუ გაიაზრე ეს ორი სახე – ხილული და გონით საწვდომი? – დიახ. – ახლა აიღე სწორი ხაზი და ორ თანაბარ მონაკვეთად გაყავი. ერთი ხილულ სამყაროს აღნიშნავს, მეორე კი – გონით საწვდომს. თვითეული მონაკვეთი, თავის მხრივ, იმავე თანაფარდობით გაყავი ორად; თანაც, ხილული სამყაროს აღმნიშვნელი ამ ორი მონაკვეთიდან ერთი მკაფიო უნდა იყოს, მეორე კი – მქრქალი. პირველი მონაკვეთი ხატებათა შემცველი იქნება, ხოლო ხატებებს მე ვუწოდებ, უწინარეს ყოვლისა, ლანდებს, შემდეგ კი – ანარეკლებს წყალში ან მკვრივი, გლუვი თუ პრიალა საგნების ზედაპირზე, და სხვა მისთანათ. ხომ გესმის ჩემი? – დიახ. – მეორე მონაკვეთზე კი ადგილს მიუჩენ ამ ლანდების შესატყვის საგნებს – ყველა ცოცხალ არსს, ყველა მცენარეს თუ ხელთქმნილ საგანს. – მეც ავდგები და მივუჩენ. – ეთანხმები თუ არა იმ აზრს, რომ, ჭეშმარიტისა და არაჭეშმარიტის თვალსაზრისით, ხილული სამყაროს დაყოფა, შემდეგნაირად განხორციელდა: ხატი ისე ეთანაფარდება მის შესაბამის საგანს, როგორც წარმოდგენა – ცოდნას? – სავსებით. – ახლა კი დაუკვირდი, როგორ უნდა დაიყოს გონით საწვდომი სამყაროს შესაბამისი მონაკვეთი. – როგორ? – სული იძულებულია ამ მონაკვეთის ერთ-ერთი განაყოფი წანამძღვრებისა თუ ჰიპოთეზების მეშვეობით ეძიოს, ისე, რომ ხატებად იყენებდეს ხილულ სამყაროში ნიმუშებად მიჩნეულ საგნებს და, ამრიგად, საწყისს კი არ მიელტვოდეს, არამედ – დასასრულს. მაშინ როდესაც მეორე მონაკვეთის მისაკვლევად, რომელსაც აგვირგვინებს უწანამძღვრო საწყისი, სული, წანამძღვრებიდან გამომდინარე, პირველ შემთხვევაში გამოყენებულ ხატებზე კი არა, მხოლოდ თავისთავად იდეებზე დაყრდნობით უნდა წარმართავდეს თავის ძიებას. – კარგად ვერ გავიგე შენი სიტყვები. – ახლავე გაგიადვილებ, – ვუთხარი მე, – რასაც ახლა გეტყვი, უფრო გასაგები უნდა იყოს: შენ, ალბათ, იცი, რომ გეომეტრიის, არითმეტიკისა და სხვა ამნაირ მეცნიერებათა მიმდევრები თავიანთი კვლევა-ძიებისას ვარაუდობენ, თითქოს იციან, რა არის ლუწი და რა არის კენტი, გეომეტრიული ფიგურები, კუთხეების სამი სახე და სხვა მისთანანი, რასაც ისინი ამოსავალ დებულებებად თვლიან და საჭიროდ აღარ მიიჩნევენ თავიანთ თავსა თუ სხვებს განუმარტონ ის, რაც, მათი აზრით, ყველასთვის ცხადი უნდა იყოს. სწორედ აქედან გამომდინარე გამოჰყავთ ყოველივე დანარჩენი და ერთიმეორის მიყოლებით ბოლომდე ასაბუთებენ ყველაფერს, რაც თავიანთი ძიების საგნად დაუსახავთ. – ეს, რა თქმა უნდა, ვიცი. – მაშინ ისიც გეცოდინება, რომ ისინი იყენებენ ხილულ ფიგურებს, ანუ ნახაზებს, და მათი მიხედვით მსჯელობენ, თუმცა თვით ამ ნახაზებზე კი არ ფიქრობენ, არამედ – იმაზე, რასაც ისინი თავიანთი მსგავსებით გამოსახავენ. ასე მაგალითად, ისინი ფიქრობენ თავისთავად ოთხკუთხედზე, თავისთავად დიაგონალზე და არა იმაზე, რასაც თვითონვე ხაზავენ. იგივე ითქმის ფერწერულსა თუ სკულპტურულ ქმნილებებზედაც, რომლებიც შეიძლება ჩრდილს აფენდნენ ან წყალში ირეკლებოდნენ, მაგრამ თვით ეს ქმნილებები მხოლოდ ხატოვანი გამოსახულებები არიან იმისა, რისი ხილვაც მარტოოდენ გონების თვალით თუ შეიძლება. – მართალს ბრძანებ. – აი, სწორედ ამ გონით საწვდომ საგნებს ვგულისხმობდი წეღან: მათკენ სწრაფვისას სული იძულებულია წანამძღვრებსა თუ ჰიპოთეზებს დაეყრდნოს და ამიტომაც ვერ აღწევს მათ საწყისს, რადგანაც არ შეუძლია ვარაუდის ფარგლებს გასცდეს; სწორედ ამით აიხსნება, რომ მხოლოდ ხატებად იყენებს ხილული სამყაროს საგნებს, რომლებსაც თავიანთი ასლები შეესაბამებიან ხილული სამყაროს ქვედა ნაწილში და რომლებიც სწორედ ამ ასლებთან შედარებით უფრო მკაფიო ხატებად არიან მიჩნეულნი. – გასაგებია: შენ ლაპარაკობ იმაზე, რასაც გეომეტრიისა და სხვა მისთანათა მეშვეობით სწავლობენ. – მაშინ ისიც გასაგები უნდა იყოს, რომ გონით საწვდომი სამყაროს მეორე განაყოფს მე ვუწოდებ იმას, რასაც ჩვენი გონება აღწევს დიალექტიკური უნარის წყალობით. თავის ჰიპოთეზებს ის საწყისებად კი არ ასაღებს, არამედ ვარაუდებად, ანუ საფეხურებად თუ საყრდენ წერტილებად აღიქვამს მათ, რომელთა მეშვეობითაც ყოვლის უპირობო და უწანამძღვრო საწყისამდე მაღლდება. მას შემდეგ, რაც ამ საწყისს მიაღწევს და ჩაეჭიდება ყველაფერს, რაც ზემოხსენებულ საწყისზეა დამოკიდებული, სული დაღმასვლისას მიდის საბოლოო დასკვნამდე, რისთვისაც რაიმე გრძნობად მონაცემებს კი არ ეყრდნობა, არამედ მხოლოდ იდეებს, რომლებითაც იწყება და ვითარდება მისი ძიება, რათა იდეითვე დამთავრდეს. – მესმის, – თქვა მან, – მაგრამ ბოლომდე კი არა. მე მგონია, ძალიან ძნელ საგნებზე მელაპარაკები. და მაინც, როგორც ჩანს, შენ გინდა დაადგინო, რომ ჭეშმარიტ არსსაც და გონით საწვდომ ყველა საგანსაც დიალექტიკის მეშვეობით შეიძლება გაცილებით უფრო ნათლად ჭვრეტდე, ვიდრე ეგრეთწოდებულ ხელოვნებათა წყალობით, რომელთა საწყისებადაც ჰიპოთეზები გვევლინებიან. თუმცა ისინიც იძულებულნი არიან გონივრული განსჯით ჭვრეტდნენ გონით საწვდომ სამყაროს და არა გრძნობებით. მაგრამ რაკი თავიანთ ჰიპოთეზებზე დაყრდნობით იკვლევენ მას და ამიტომაც ვერ აღწევენ პირველსაწყისს, შენი აზრით, არ შეუძლიათ გონებით მისწვდნენ ამ სამყაროს, თუმცა ის სავსებით გონმისაწვდომია, თუკი ჩავწვდებით მის პირველსაწყისს. გონივრულ განსჯად კი, მე მგონია, შენ მიიჩნევ იმ უნარს, რაც ნიშნეულია გეომეტრებისა და სხვა მათნაირ სწავლულთათვის. მაგრამ ეს ჯერ კიდევ არ არის გონება, რადგანაც გონივრულ განსჯას შუალედური ადგილი უჭირავს წარმოდგენასა და გონებას შორის. – საკმარისზე მეტადაც გესმის, – ვუთხარი მე; – ახლა ადექი და ზემოხსენებულ ოთხ დანაყოფს მიუსადაგე სულის ქმედითობის ოთხი უნარი: ყველაზე მაღლა დააყენე გონება, შემდეგ – გონივრული განსჯა, მესამე ადგილზე – რწმენა, ბოლოს კი – წარმოსახვა, და ეცადე სიცხადის ხარისხის მიხედვით განალაგო ისინი: ისე, რომ, რაც უფრო მეტი წილი უდევთ თვითეული მათგანის საგნებს ჭეშმარიტებაში, მით უფრო ცხადნი იყვნენ ისინი. – გასაგებია; – თქვა მან, – გეთანხმები და მისაღებად მიმაჩნია შენს მიერ შემოთავაზებული წესრიგი. ◄ წინა ნაწილი გაგრძელება ► შენიშვნა: პოსტის სათაური არ შეესაბამება პლატონის ამ დიალოგის (სახელწმიფო) მეექვსე წიგნის ავტორისეულ სათაურს. პოსტის სათაური არის პოსტის ავტორის მიერ თემატურად შერჩეული სათაური. …
- დაამატა ლაშა to ფილოსოფია at 1:23pm on ნოემბერი 25, 2016
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
ვისაც პოეზია უყვარს
გამოაქვეყნა დავით ბილიხოძე_მ.
თარიღი: ივლისი 3, 2025.
საათი: 12:30pm
0 კომენტარი
3 მოწონება
ვწვალობ მამაო, აღარ ძალმიძს სულის ნათება, ჩვენთან სამყარო მახინჯია, კუპრივით ბნელი, მტვრიან მიწაზე იმედების მოკალათებას, ვეღარ ვცდილობ და სამართალსაც ყოველდღე ვწყევლი, ვწვალობ მამაო, სტრიქონებით გესაუბრები, აღსარებაა ყველა ლექსი, - ჩემი განვლილის, პოეზია კი მხრებზე მადგას, როგორც უღელი და არ სუსტდება, მოყვასისთვის ხელი გაწვდილი, ვწვალობ მამაო, წვალებაა თვითონ ცხოვრებაც, ბრძოლის ველია, გავიტანო კბილებით უნდა, მაგრამ ბალღამი ქურდია და სულში მოძვრება რა მეშველება, იმედებიც თუ გამიხუნდა?…
გაგრძელებაValhalla Rising Strategy Guide – Dominate the Norse Realms
გამოაქვეყნა Karmasaylor_მ.
თარიღი: ივნისი 27, 2025.
საათი: 6:00am
0 კომენტარი
1 Like
Lionheart Studio, deeply inspired by Norse mythology. Set across the realms of Midgard, Jotunheim, Niflheim, and Alfheim, players are immersed in breathtaking landscapes, cinematic storytelling, and visceral combat. However, to thrive in the world of Odin, you'll need more than good looks and brute strength—you'll need solid strategies.
1. Choose the Right Class for Your Playstyle
At launch, Odin: Valhalla Rising features four primary classes: Warrior, Sorceress, Rogue, and…
გაგრძელებადამეხმარეთ გთხოვთ🖤
გამოაქვეყნა nino bubulashvili_მ.
თარიღი: ივნისი 20, 2025.
საათი: 11:26pm
0 კომენტარი
0 მოწონება
გამარჯობა❤ძალიან გთხოვთ როგორც დედა და როგორც ქალი,ამ მდგომარეობიდან ამოსვლაში დამეხმაროთ♥️️
სულ ვცდილობთ ვიშრომოთ მე და ჩემმა მეუღლემ, არდავნებდეთ, მაგრამ დავიღალე!ვეღარ აუდივართ,ძალიან ბევრ ხარჯს, ბავშვების ჭამა,ცუდათ ყოფნა,თითოეულ ვიზიტზე მასაჟს თანხა უნდა,გამოვიფიტეთ ყველაფრისგან,პატარაც გამიცივდა და წამლებში წავიდა იმ 600ლარის ხელფასის ნაწილი,სოციალური კი დავინიშნეთ მაგრამ ივლისამდე ვერ ვიღებთ,აღარც მაღაროზე გამოიძახეს ჯერ და იმ 60პროცენტსაც აღარ უხდიან😔 ბოლო პერიოდში ხალხი როარა…
Lamine Yamal
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: ივნისი 6, 2025.
საათი: 3:30am
0 კომენტარი
0 მოწონება
In the world of soccer, wherever expertise frequently emerges within the unlikeliest of places, Lamine Yamal stands out for a beacon of prodigious talent and boundless opportunity. The young star has captured the imagination of enthusiasts and pundits alike, with performances that defy his many years. At just 16 a long time aged, Yamal is currently earning waves inside the sport—a testament to his incredible skill and devotion.
Early Lifetime and Background…
Qwelly World
© 2025 George.
•
