ძიების შედეგები - ბრწყინვალე+გონება
- თემა: გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი - ტიბერიუსი
- იდ ჯგუფთან ერთად, რომის დაარსებიდან მალევე, ტიტუს ტაციუსის გავლენით, რომელიც თანამმართველი იყო რომულუსთან ერთად, რომში გადასახლდა; ანდა, უფრო სწორად, ატიუს კლავდიუსის გავლენით, გვარის მეთაურისა, მეფეთა განდევნიდან ხუთ წელიწადში. ეს გვარი აქ პატრიციების რიცხვში ჩარიცხეს და სახელმწიფოსგან მიიღო კლიენტებისთვის მინდვრები ანიენის გაღმა, თავისთვის კი განსასვენებელი კაპიტოლიუმის გორაკის ქვემოთ.შემდეგ დროის მსვლელობაში კონსულობის ღირსი ოცდარვაჯერ გახდნენ, ცენზორობისა შვიდჯერ, ასევე ექვსი ტრიუმფისა და ორი ოვაციისა. ამ გვარის წევრები სხვადასხვა სახელს და მეტსახელს ატარებდნენ, მხოლოდ სახელი ლუციუსი უარყვეს საერთო თანხმობით და მას შემდეგ, რაც ორი ნათესავიდან, ამ სახელს რომ ატარებდნენ, ერთის ყაჩაღობა და მეორის კაცისმკვლელობა გამოაშკარავდა. სხვა მეტსახელებს შორის მიიღეს მეტსახელი „ნერონი“, რაც საბინურ ენაზე აღნიშნავს „მამაცს“ და „ძლიერს“.ბევრ კლავდიუსს სახელმწიფოს წინაშე მრავალი დამსახურება მიუძღვის, მაგრამ ასევე მრავალი სხვანაირი საქციელებიც. მოვიხსენიებ მხოლოდ უმთავრესებს. აპიუს ბრუციანმა დაარწმუნა რომაელები არ დაეწყოთ დამღუპველი მოლაპარაკება მეფე პიროსთან. კლავდიუს კავდექსმა პირველმა გაატარა ფლოტი ყურეში და კართაგენელბი განდევნა სიცილიიდან. ტიბერიუს ნერონმა ესპანეთიდან დიდი ძალებით მომავალი ჰასდრუბალი დაამარცხა, საშუალება არ მისცა, რომ თავის ძმას, ჰანიბალს შეერთებოდა. მეორე მხრივ, კლავდიუს რეგილიანუსი, დეცმევირი კანონების შესათხზველად, ვნებით ატანილი, აპირებდა ძალით გადაექცია მონად თავისუფალი ქალიშვილი, და ეს გახდა მიზეზი პლებეების მეორე გამოცალკევებისა პატრიციებიდან. კლავდიუს რუსუსი, აპიუსის ფორუმზე დამაგვირგვინებელი ქანდაკება რომ დაიდგა, ცდილობდა კლიენტების დახმარებით მთელი იტალია დაემორჩილებინა. კლავდიუს პულხერმა, რომელსაც სიცილიასთან მკითხაობისას წიწილები არ უკენკავდნენ საკვებს, ყველა ზღვაში გადაყარა და თითქოსდა მკითხაობის დასაცინად თქვა: „მაშინ წყალი დალიონ, რაკი ჭამა არ უნდათ!“ თავად კი საზღვაო ბრძოლაში ჩაება და დამარცხდა; ხოლო ამის მერე, სენატმა დიქტატორის დანიშვნა რომ უბრძანა, თითქოს მაშინაც მასხარად იგდებდა სახელმწიფოს გასაჭირს, თავისი შიკრიკი გლიკიასი დანიშნა. ამ გვარის ქალებმა ასეთივე განსხვავებული მაგალითები დატოვეს. სინამდვილეში ამ გვარს ეკუთვნოდა ორივე კლავდია: ისიც, რომელმაც თავთხელიდან ტიბრის ფონზე გამოიყვანა იუდეური ღმერთების დედის სიწმინდეებით დატვირთული ხომალდი და ყველას თანდასწრებით დაიფიცა, რომ მხოლოდ მაშინ გაჰყვებოდა, თუ მართლა წმინდა იქნებოდა; და ისიც, ვინც ქალებიდან პირველი, ბრალდებული იყო სიდიადის შეურცხყოფაში იმის გამო, რომ თავისი ეტლით ძლივს გზის გამკვლევმა დიდ ბრბოში, ხმამაღლა ისურვა, რომ მისი ძმა პულხერი აღმდგარიყო და ხელახლა დაეღუპა ფლოტი, რომ რომში ხალხი დაცოტავებულიყო. ამას გარდა, ცნობილია, რომ ყველა კლავდიუსი მტკიცე ოპტიმატი იყო ყოველთვის, პატრიციების ღირსებისა და სიძლიერის მტრები, ოღონდ პუბლიუს კლოდიუსის გამოკლებით, რომელმაც ციცერონის რომიდან გასაგდებად, პლებეისაც კი ეშვილა, თანაც თავისზე ასაკით უფრო პატარას. ხალხთან ურთიერთობაში ისეთი ჯიუტები და გულზვიადები იყვნენ, რომ სისხლის სამართლის ბრალდებითაც კი ისე არავინ დამცირებულა, რომ შავები ჩაეცვა და მოქალაქეებისთვის მხარდაჭერა ეთხოვათ; ზოგიერთი მათგანი აყალმაყალში და შუღლში სახალხო ტრიბუნებსაც კი ურტყამდა. ხოლო ერთი ვესტალი, როცა მისი ძმა ხალხის ნების საპირისპიროდ ტრიუმფს მართავდა, იმასთან ავიდა ეტლზე და კაპიტოლიუმამდე მიაცილებდა, რათა ტრიბუნებიდან ვერავინ ჩარეულიყო და ვეტო არ დაედო.ამ ფუძიდან მოუდის ტიბერიუს კეისარს გვარი და, თანაც მამის და დედის მხრიდან ერთბაშად: მამის მხრიდან ტიბერიუს ნერონიდან, დედისა აპიუს პულხერისა, ხოლო ეს ორივე აპიუს ბრუციანის შვილები იყვნენ. ეკუთვნოდა ლივიუსების ოჯახობასაც, რომელმაც იშვილა იმისი პაპა დედის მხრიდან. ეს იყო პლებეური ოჯახი, მაგრამ ისიც არანაკლები პატივით სარგებლობდა და ღირსი შეიქმნა რვა კონსულისა, ორი ცენზორისა, სამი ტრიუმფისა და დიქტატორის პოსტებისაც კი და კავალერიის მეთაურობისაც. სახელგანთქმული იყო ცნობილი მამებით, უფრო მეტად სალინატორით და დრუზუსით. სალინატორმა ცენზორად ყოფნისას სისულელის გამო შეარცხვინა ყველა რომაული ტრიბი, რაკიღა იმათ, დაადანაშაულეს და განსაჯეს პირველი კონსულობის შემდეგ, მიუხედავად ამისა, მაინც აირჩიეს კონსულადაც და ცენზორადაც. დრუზუსმა ორთაბრძოლაში მოკლა დრაზუსი, მტრის ბელადი და თავისთვის და თავისი შთამომავლობისათვის დაინარჩუნა იმისი სახელი. მანვე, როგორც ამბობენ, პროპრეტორის თანამდებობაზე ყოფნისას გალიის პროვინციიდან ის ოქრო დააბრუნა, რომელიც გადაუხადეს სენონებს კაპიტოლიუმის ალყისას და რომელიც, გადმოცემის საპირისპიროდ, არ წაურთმევია მათთვის კამილუსს. მისმა შვილთაშვილმა მიიღო წოდება „სენატის გამომსარჩლებელი“ შესანიშნავი დამსახურებისათვის გრაკხუსების წინააღმდეგ ომში. მან დატოვა შვილი, რომელსაც ამგვარი შფოთებისას მრავალი გეგმა ჰქონდა ჩაფიქრებული, მაგრამ ვერაგულად მოკლეს მოწინააღმდეგეებმა. ტიბერიუსის მამა, ნერონი ალექსანდრიის ომისას გაიუს კეისრის კვესტორი იყო და, ფლოტის მეთაურობისას ბევრი გააკეთა გამარჯვებისათვის. ამისათვის დაინიშნა პონტიფიკად სციპიონის ადგილზე და გაიგზავნა გალიაში კოლონიის მოსაწყობად, რომელთა შორის იყო ნარბონი და არელატე. თუმცა კეისრის მკვლელობის შემდეგ, როცა ახალი არეულობების წინაშე შიშით ყველა, როგორც ერთი ღებულობდა გადაწყვეტილებას, ეს საქმე დავიწყებისათვის მიეცა, იმან წინადადება წამოაყენა, ჯიდოები მიეცათ ტირანის მკვლელებისთვის. მერე პრეტორი იყო. წლის ბოლოს, როცა ტრიუმვირატებს შორის უთანხმოება წარმოიშვა, ის თანამდებობაზე დარჩა დაშვებულ ვადაზე მეტი ხნით და პერუზიაში გაჰყვა კონსულ ლუციუს ანტონიუსს, ტრიუმვირის ძმას. ხოლო როცა დანარჩენები დანებდნენ, ის მარტო განაგრძობდა ბრძოლას. პრესენტეში გაიქცა, მერე ნეაპოლში და მონებისთვის თავისუფლებისკენ მოწოდების ამაო ცდების მერე, სიცილიაში დაიმალა. მაგრამ, განაწყენებულმა იმით, რომ იქ მაშინვე არ დაუშვეს სექსტუს პომპეუსთან და სამისოდ არ აღიარეს ფასკის უფლება, მარკუს ანტონიუსთან გადაბარგდა, აქაიაში. იმასთან ერთად მალევე დაბრუნდა რომში ზავის დასადებად და აქ, ავგუსტუსის მოთხოვნით, დრუზილუსს დაუთმო თავისი ცოლი ლივია, რომელმაც უკვე გაუჩინა ერთი შვილი და მეორეზე იყო ფეხმძიმედ. ამის შემდეგ მალევე გარდაიცვალა, დარჩა ორი შვილი, ტიბერიუს და დრუზუს ნერონები. ზოგიერთი ვარაუდობდა, რომ ტიბერიუსი დაიბადა ფუნდაში, მაგრამ ეს მხოლოდ არასაიმედო ვარაუდია. დაფუძნებული იმაზე, რომ ფუნდაში დაიბადა იმისი ბებია დედის მხრივ და რომ შემდგომში, სენატის დადგენილებით, იქ აღიმართა კეთილდღეობის ქანდაკება. თუმცაღა უფრო მრავალრიცხოვანი და საიმედო წყაროები გვიჩვენებენ, რომ დაიბადა რომში, პალატინზე, დეკემბრის კალენდებამდე მეთექვსმეტე დღეს, მარკუს ემილიუს ლეპიდუსის მეორე და ლუციუს მუნაციუს პლანკუსის კონსულობისას, ფილიპიის ომის დროს. ასეა ჩაწერილი ქრონიკებში და სახელმწიფოებრივ ცნობებში. სხვათა შორის, სხვები მის დაბადებას მიაკუთვნებენ წინა წელს, გირციუსის და პანსას კონსულობის ხანას და ზოგიერთი კი მომდევნოს, სერვილიუს ისავრიკუსის და ლუციუს ანტონიუსის ჟამს. ბავშვობა მძიმე და მშფოთვარე ჰქონდა, რადგან გაქცევებისას თან დაჰყვებოდა მშობლებს. ნეაპოლში, როცა დადევნებულ მტერს ხომალდზე ემალებოდნენ, ორჯერ კინაღამ არ გასცა თავისიანები ტირილით, რაკი გამცილებლებს უნდოდათ, ჯერ თავისი გადიის მკერდიდან აეგლიჯათ, მერე კი დედის მკლავებიდან, რათა სუსტი ქალებისთვის ტვირთი შეემსუბუქებინათ. მშობლებთან ერთად შემოაირა სიცილია და აქაია, სადაც იმყოფებოდა ქალაქ ლაკედემონელების ზედამხედველობაში, კლავდიუსების გვარის კლიენტებისა. იქიდან წამოსულს, ღამით გზაში სასიკვდილო ფათერაკი შეემთხვა, როცა ტყეში ყოველი მხრიდან მოულოდნელად ხანძარმა იფეთქა და ალი ისე ახლოს მივიდა მგზავრებთან, რომ ლივიას თმა და ტანასაცმლის კიდეები შეუტრუსა. საჩუქრები, რომელიც სიცილიაში მიიღო პომპეასგან, სექსტუს პომპეუსის დისგან, ლაბადა, ბალთა და ოქროს ბულები, ყველა დაიკარგა, და ახლაც კი გიჩვენებენ ბაიაში. რომში დაბრუნებისას ანდერძით იშვილა სენატორმა მარკუს გალიუსმა; მემკვიდრეობაში ჩადგა, მაგრამ სახელისგან მალე თავი შეიკავა, რაკი გალიუსი ავგუსტუსის მოწინააღმდეგეთა ბანაკს ეკუთვნოდა. ცხრა წლისამ როსტალური ტრიბუნიდან გარდაცვლილ მამაზე სიტყვა წარმოთქვა. მერე, მოზარდი, აქტიუმის ტრიუმფზე ავგუსტუსის ეტლს ამხედრებული მიაცილებდა მარცხენა მხრიდან, მაშინ როცა მარჯვნიდან მარცელუსი მოაჭენებდა, ოქტავიუსის შვილი. ასტიკურ თამაშობებზე გამნაწილებელი იყო, ხოლო ტროას თამაშისას ცირკში უფროსი ბიჭების რაზმს მეთაურობდა. სრულწლოვანებას მიღწეულმა, თავისი ახალგაზრდობა და მომდევნო წლები აი, როგორ გაატარა გლადიატორების ბრძოლები მოაწყო მამის და თავისი პაპის, დრუზუსის სამახსოვროდ სხვადასხვა ადგილებზე და სხვადასხვა დროს: პირველად ფორუმზე, მეორედ ამფითეატრში. ამისათვის მოიწვია გადამდგარი და დამსახურებული გლადიატორებიც ასი ათასი სესტერცის ჯილდოს დაპირებით. მართავდა თამაშებსაც, მაგრამ თავად არ ესწრებოდა. ეს ყველაფერი ეწყობოდა დიდი ბრწყინვალებით, დედამისის და მამობილის ხარჯზე. ცოლად მოიყვანა აგრიპინა, მარკუს აგრიპას ქალიშვილი და შვილიშვილი ცეცილიუს ატიკუსისა, რომაელი მხედრისა, რომელთან მიწერილი წერილებიც დაგვიტოვა ციცერონმა. თუმცა თანხმობით ცხოვრობდნენ და შვილი დრუზუსიც გაუჩინა და მეორეჯერ იყო ფეხმძიმედ, უბრძანეს, გასცილებოდა და დაუყოვნებლივ ცოლად მოეყვანა იულია, ავგუსტუსის შვილი. ეს მისთვის უსაზღვრო სულიერი ტკივილი იყო, აგრიპინასთან ღრმა გრძნობით იყო დაკავშირებული, იულია არ მოსწონდა თავისი ზნეობით, ახსოვდა, რომ ჯერ კიდევ პირველი ქმრის დროს როგორ ეძებდა მასთან სიახლოვეს, და ამაზე ლაპარაკობდნენ კიდეც ყველგან. აგრიპინაზე გაშორების შემდეგაც დარდობდა; მხოლოდ ერთხელ მოახერხა შეხვედროდა და ისეთი დაჟინებული და ცრემლიანი მზერით გააცილა ქალი, რომ მაშინვე მიიღეს ზომები, რომ თვალში აღარასოდეს მოხვედროდა. იულიასთან თავიდან გაგებით ცხოვრობდა, მაგრამ მერე სულ უფრო და უფრო შორს ეჭირა მისგან თავი. ხოლო მას შემდეგ, რაც შვილი აღარ ჰყავდათ, ცალკეც კი ეძინა. ეს შვილი დაიბადა აკვილაში და ჯერ კიდევ მცირეწლოვანი გარდაიცვალა. თავის ძმა დრუზუსი გერმანიაში დაკარგა, იმის გვამი მან ჩამოასვენა რომში და მთელი გზა ფეხით მოდიოდა წინ. სამოქლაქო მოღვაწეობა იმით დაიწყო, რომ ავგუსტის თანდასწრებით რამდენიმე პროცესზე იცავდა მეფე არქელაუსს, ტრალის და თესალიის მცხოვრებთ. სენატის წინაშე მხარი დაუჭირა ქალაქების ლაოდიკეას, თიატირას და ხიოსის თხოვნას, რომლებიც მიწისძვრით დაზარალდნენ და შველას ითხოვდნენ. ფანიუს ცეპიონს სახელმწიფოს ღალატისათვის უჩივლა სასამართლოში, რომელმაც ვარონ მურენასთან ერთად შეთქმულება დაგეგმა ავგუსტუსის წინააღმდეგ და მიაღწია მის დასჯას. იმავდროულად ორ დავალებას ასრულებდა: პურის ჩამოტანაზე, რომელიც უკვე შემოჰკლებოდათ და ეგრასტულების მოკვლევაზე მთელ იტალიაში, რომლის პატრონებმაც საერთო სიძულვილი დაიმსახურეს იმით, რომ მარტო თავისუფალ მოქალაქეებს კი არ იჭერდნენ და მალავდნენ, არამედ იმათაც, ვინც სამხედრო სამსახურს გაურბოდა. სამხედრო სამსახური კანტაბრიის ლაშქრობაში დაიწყო ჯარის ტრიბუნად. მერე უმეთაურა რომის ჯარის ლაშქრობას აღმოსავლეთში, არმენიის სამეფო ტიგრანს დაუბრუნა და თავის ბანაკში, მხედარმთავრის ტრიბუნის წინ დიადემაც დაადგა. მანვე მიიღო დროშები, რომლებიც მარკუს კრასუსს წაართვეს პართელებმა. მერე, დაახლოებით ერთი წელიწადი მართავდა ბანჯგვლიან გალიას, რომელიც მშვიდი არ იყო ბელადების უთანხმოებისა და ბარბაროსების თავდასხმების გამო. ამის მერე აწარმოებდა ომს რეტებთან და ვინდელიკებთან, მერე პანონიელბთან, ბოლოს გერმანელებთან. რეტიის ომში მან დაიმორჩილა ალპური ტომები, პანონიისაში ბრევკები და დალმატიელები, გერმანიისაში ტყვედ ჩაიგდო ორმოცი ათასი კაცი, გადაასახლა გალიაში და რაინის სანაპიროს გასწვრივ მიწები გამოუყო. ამ გამარჯვებებისათვის დედაქალაქში შევიდა ოვაციით და ეტლით, ხოლო მანამდე, ზოგიერთის ცნობით, დაჯილდოვდა ტრიუმფალური სამშვენისებით ახალი ჯილდოთი, რომელიც მანამდე არავის მიეღო. კვესტორის, პრეტორის და კონსულის თანამდებებს იკავებდა ვადაზე ადრე და თითქმის შეუწყვეტლად. მერე, ცოტა ხნის შემდეგ, მიიღო მეორე კონსულობა და ტრიბუნის ხელისუფლება ხუთი წლით. მაგრამ ამ წარმატებების ნაკადში, წლებისა და ძალების გაფურჩქვნისას მოულოდნელად გადაწყვიტა, საქმეებს ჩამოშორებოდა და სადმე გადაკარგულიყო. შესაძლოა, ამისკენ უბიძგა ცოლისადმი ზიზღმა, რომლის არც დადანაშაულება შეეძლო, არც გაგდება, მაგრამ მეტის მოთმენაც აღარ შეეძლო. შესაძლოა, ეს იყო სურვილი, რომში სიძულვილი არ გამოეწვია თავისი მოუშორებლობით და წასვლით განემტკიცებინა, სულაც გაეზარდა თავისი გავლენა იმ დროისათვის, როცა კეისარს დასჭირდებოდა მისი სამსახური. ზოგიერთის აზრით, რაკი ხედავდა ავგუსტუსის წამოზრდილ შვილიშვილებს, თავისი ნებით დაუთმო სახელმწიფოში მეორე კაცის ადგილი და მდგომარეობა, რომელიც ასე დიდხანს ეკავა, ამაში მარკუს აგრიპას მაგალითს მიბაძა, რომელიც მარკუს მარცელუსის სახელმწიფო საქმეებთან დაახლოების კვალობაზე მითილენაზე გადასახლდა, რათა თავისი იქ ყოფნით საქმეში ხელი არ შეეშალა და არ დაემცირებინა მისი მნიშვნელობა. შემდეგში ტიბერიუსი თავადაც მიუთითებდა ამ მიზეზზე. მაგრამ მაშინ სახელმწიფო საქმეებისგან დაღლისა და დასვენების მიზეზით ითხოვა გაშვება. არც დედის მუდარამ, არც მამობილის სენატში ჩივილმა, რომ მიტოვებას უპირებენ, არ შეაყოვნა. ხოლო უფრო დიდი წინააღმდეგობას რომ წააწყდა, ოთხი დღე შიმშილობდა. ბოლოს და ბოლოს, წასვლაზე თანხმობას რომ მიაღწია, მაშინათვე ოსტიისკენ გასწია, რომში დატოვა ცოლი და შვილი, სიტყვა არ დასცდენია არც ერთ გამცილებელთან და მხოლოდ რამდენიმე გადაკოცნა გამოთხოვებისას.ოსტიიდან კამპანიის სანაპიროს გაყოლებით გაცურა. აქ შეაყოვნა ავგუსტუსის ავადმყოფობის ცნობამ; მაგრამ რაკი ხმები დაირხა, თითქოს იმიტომ არ ჩქარობს, რომ ეგებ აღსრულდეს ყველაზე თამამი მისი იმედებიო, ქარიშხლით აღელვებულ ზღვას მისცა თავი და, ბოლოს, როდოსში ჩააღწია. ამ კუნძულის სილამაზე და ჯანსაღი ჰაერი ჯერ კიდევ მაშინ მოეწონა, როცა არმენიისკენ მიმავალმა იქ ჩაუშვა ღუზა. აქ უბრალო მოქალაქესავით ცხოვრობდა, პატარა სახლით და ოდნავ მოზრდილი შვილით კმაყოფილდებოდა. ულიკტოროდ და მაცნეს გარეშე გიმნასიაში დასეირნობდა და ადგილობრივ ბერძნებს თანასწორივით მიმართავდა. ერთხელაც, დილით დამდეგი დღის საქმესაკეთებელზე რომ ფიქრობდა, თქვა: ისურვებდა, მოენახულებინა ყველა ავადმყოფი ქალაქში. იქ დამსწრეებმა არასწორად გაუგეს, და გამოიცა ბრძანება, ყველა ავადმყოფი ქალაქის პორტიკში მოეყვანათ და დაეწვინათ იმის მიხედვით, ვის რა ავადობა სჭირდა. ამ მოულოდნელობით განაწყენებულმა ტიბერიუსმა აღარ იცოდა, როგორ მოქცეულიყო, და ბოლოს, ყველას ჩამოუარა, ყველას ბოდიში მოუხადა შეწუხებისთვის, ვინ როგორი საწყალი და უცნობიც არ უნდა ყოფილიყო. მხოლოდ ერთხელ, მეტად არა, ნახეს, როგორ გამოავლინა თავისი ტრიბუნის ძალაუფლება. მუდმივად ესწრებოდა ფილოსოფიურ სკოლებს და წაკითხვებს; და როცა ერთხელ სიტყვაძუნწ ბრძენთა შორის უსასტიკესი კამათი ატყდა, ეს ჩაერია, მაგრამ მოკამათეებიდან ვიღაცამ მაშინვე გამოლანძღა მოწინააღმდეგეთა მხარდაჭერისათვის. მაშინ შეუმჩნევლად დაბრუნდა შინ, მერე კი, ლიკტორების თანხლებით მოულოდნელად დაბრუნებულმა, გამომცხადებლის პირით სასამართლოში მისცა მოკამათე და მისი ციხეში ჩაგდებაც ბრძანა. არ გაუვლია დიდ დროს, როცა შეიტყო, რომ თავისი ცოლი იულია ბრალდებულია გარყვნილობისა და მრუშობისათვის, და რომ ავგუსტუსმა მისი სახელით, გაცილება დაუდგინა. გაახარა ამ ცნობამ, მაგრამ მაინც თავის მოვალეობად ჩათვალა, რამდენადაც შეეძლო, მამის წინაშე იმის შვილს გამოქომაგებოდა არაერთგზის გაგზავნილ წერილებში, ხოლო იულიას დაუტოვა ყველა საჩუქარი, რაც მიუცია, თუმცა ის ამას არ იმსახურებდა. ამ დროისათვის მისი ტრიბუნის ძალაუფლების ვადა ამოიწურა. მაშინ აღიარა, რომ თავისი წასვლით სურდა, რომ გაიუსის და ლუციუსის მეტოქეობაზე საყვედურებს მორიდებოდა, ახლა კი ამ ეჭვმა გაიარა, გაიუსი და ლუციუსი დავაჟკაცდნენ, სახელმწიფოში მათ მეორე ადგილს არაფერი ემუქრება, და ითხოვს, ბოლოს, ნათესავების ნახვის უფლებას, რომლებიც მოენატრა. მაგრამ უარი მიიღო. უფრო მეტიც, გამოუცხადეს, რომ თავი დაანებოს ყოველგვარ ზრუნვას ნათესავებზე, რომლებიც ასეთი ხალისით მიატოვა. ასე უწადინოდ დარჩა როდოსზე, დედის დახმარებით ძლივს მიაღწია იმას, რომ სირცხვილის დასამალად ავგუსტუსის ელჩი მაინც დარქმეოდა. ახალა არა მხოლოდ კერძო პირად, არამედ დევნილ და გულმოფართხალე კაცად ცხოვრობდა. კუნძულის სიღრმეში გადავიდა, რათა ჩამოსულების მხრიდან პატივისცემის ნიშნებს დამალვოდა; მომსვლელი კი ბევრი იყო, რაკი არც ერთი სამოქალაქო თუ სამხედრო ნაცვალი, საითაც არ უნდა გაევლოთ, შემთხვევას არ გაუშვებდა ხელიდან, რომ როდოსს არ სწვეოდა. მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანი მიზეზები ჰქონდა ასაღელვებლად. როცა სამოსზე იმგზავრა, რათა აღმოსავლეთის ნაცვლად დანიშნული თავისი გერი, გაიუსი ენახა, იმისი თანამგზავრისა და ხელმძღვანელის, მარკუს ლოლიუსის მიერ შთაგონებული გაუცხოება შეატყო. ისიც იეჭვეს, რომ მისგან დავალებულ ცენტურიონებს, როცა ისინი ბანაკში ბრუნდებოდნენ შვებულებიდან, აძლევდა ორაზროვან წერილებს სხვადასხვა პირებისათვის. როგორც ჩანს, აჯანყებისთვის აქეზებდა. ავგუსტუსისგან ეს რომ გაიგო, დაიწყო მოთხოვნა, რომ ნებისმიერი ფენის კაცი მიემაგრებინათ მისთვის, სიტყვების და საქციელების სამეთვალყუროდ.ცხენითა და იარაღით ჩვეულებრივ ვარჯიშს თავი დაანება, უარი თქვა მშობლიურ ტანსაცმელზე, ბერძნული ლაბადა და სანდლები ჩაიცვა, და ასე იცხოვრა თითქმის ორი წელიწადი, ყოველ დღეს უფრო შეზიზღებულმა და აუტანელმა. ნემავსუსის მცხოვრებლებმა მისი ქანდაკებები და ბიუსტები გაანადგურეს, ხოლო რომში, როცა მეგობრულ სუფრაზე მასზე ჩამოვარდა სიტყვა, ერთი სტუმარი წამოვარდა და დაუფიცა გაიუსს, რომ თუკი უბრძანებს, ახლავე წავა როდოსზე და იქიდან „გადასახლებულის“ თავს ჩამოუტანს. „გადასახლებულს“ ეძახდნენ.ამის შემდეგ მხოლოდ შიშმა კი არა, პირდაპირმა საფრთხემ აიძულა ტიბერიუსი დედის დახმარებითა და დიდი ხვეწნამუდარით უკან დაბრუნების უფლება გამოეთხოვა. წარმატების მიღწევაში ბედნიერი შემთხვევა დაეხმარა. ავგუსტუსმა მტკიცედ გადაწყვიტა, ამ საქმეზე თავისი უფროსი შვილის სურვილის გარეშე გადაწყვეტილება არ მიეღო. ის კიდევ დამდურებული იყო მარკუს ლოლიუსთან და ადვილად დაუთმო მამინაცვლის თხოვნებს. და აი, გაიუსის თანხმობით, ტიბერიუსს დაბრუნების ნება მისცეს, მაგრამ იმ პირობით, რომ მონაწილეობა არ მიეღო სახელმწიფო საქმეებში. წასვლიდან მერვე წელს დაბრუნდა, მომავლის დიდი იმედებით იკვებებოდა. წინასწარმეტყველებები და ნიშნები პატარობიდანვე მხარს უმაგრებდნენ მის იმედებს. ჯერ კიდევ როცა ლივია იმაზე ფეხმძიმედ იყო და სხვადასხვანაირი მკითხაობით ცდილობდა გაეგო, ბიჭი ეყოლებოდა თუ გოგო, კვერცხებზე დამჯდარ კრუხს ერთი ცალი ამოაცალა და მსახურებთან ერთად მორიგეობით ათბობდა ხელებში; და იმ კვერცხიდან გამოიჩეკა მამალი წარმოუდგენელი სიდიდის ბიბილოთი. ხოლო როგორც კი დაიბადა, ასტროლოგმა სკრიბონიუსმა უწინასწარმეტყველა დიდი მომავალი და მეფის ძალაუფლება, მაგრამ მეფის ნიშნების გარეშე; მაშინ ხომ კეისრების ძალაუფლება ცნობილი არ იყო. როცა პირველ ლაშქრობაში წავიდა და მაკედონიის გადავლით თავისი ჯარი მიჰყავდა სირიაში, ფილიპების წინ უცებ თავისით იფეთქა ცეცხლმა სამსხვერპლოებზე, ადრე რომ აეშენებინათ გამარჯვებადაბედებულ ლეგიონებს. მერე, ილირიკუმის გზაზე დამდგარმა, პატავიუმის მახლობლად ორაკული გერიონი მოინახულა, და ამოუვიდა მითითება, რომ თავის შეკითხვებზე პასუხისათვის ოქროს კოჭები აპონუსის წყაროში ჩაეყარა, და როცა ეს გააკეთა კიდეც, კოჭები ყველაზე ბედნიერ ციფრებზე დაჯდა მათი დანახვა ახლაც შეიძლება იმ წყაროს კამკამა წყალში. როდოსიდან რომში დაბრუნებამდე რამდენიმე დღით ადრე, მისი სახლის სახურავზე არწივი დაჯდა, ადრე რომ არასოდეს ენახათ კუნძულზე. ხოლო იმ დღის წინა დღეს, როცა თავის დაბრუნებაზე შეიტყო, ტანსაცმლის ჩაცმისას მოეჩვენა, რომ ტუნიკას ცეცხლი მოედო. ასტროლოგმა თრასილუსმა, რომელიც თავისთან ჰყავდა ხელოვნებაში გამოცდილების გამო, შორს როგორც კი შეამჩნია ხომლადი, მაშინვე თქვა, რომ კარგი ცნობები მოაქვს. ეს ყველაზე დიდი გამოცდა იყო მისთვის, რადგან ტიბერიუსი რაკი ხედავდა, რომ მისი წინასწარმეტყველებების მიუხედავად, საქმეები ცუდად მიდის, გადაწყვიტა, რომ ეს მატყუარაა, რომელსაც მიამიტად გაანდო თავისი საიდუმლოებები, და სწორედ ამ დროს მისი გადაგდება უნდოდა ზღვაში.რომში დაბრუნებისთანავე ხალხს თავისი შვილი დრუზუსი წარუდგინა, თავად კი მაშინვე გადასახლდა კარინაში მდებარე პომპეუსის სახლიდან ესკვილინზე, მეცენატის ბაღებში. აქ კი სრულ სიმშვიდეს მიეცა და მხოლოდ პირადი საზრუნავით შემოიფარგლა, თავისუფალი იყო საზოგადოებრივი საქმეებისგან. მაგრამ არ გაუვლია სამ წელიწადს, რომ გაიუსი და ლუციუსი დაიღუპნენ. მაშინ ტიბერიუსი ნაშვილები იქნა ავგუსტის მიერ და თან გარდაცვლილების ძმასთან, მარკუს აგრიპასთან ერთად, მაგრამ წინასწარ უნდა ეშვილებინა თავისი ნათესავი გერმანიკუსი. ამის მერე არაფერში აღარ გამოსულა, როგორც ოჯახის მამა და დაკარგული უფლებების დაბრუნება არ მოუნდომებია, არ არიგებდა საჩუქრებს, არ ათავისუფლებდა მონებს, არც მემკვიდრეობებს ღებულობდა, არც საჩუქრებს, გარდა მამის ნებართვით გათვალისწინებულისა. ამ დროიდან ტიბერიუსის ასამაღლებლად არაფერი გამორჩენიათ, განსაკუთრებით, აგრიპას განდგომისა და გადასახლების მერე, როცა ტიბერიუსი ერთადერთ მემკვიდრედ დარჩა. კვლავ მიიღო ტრიბუნის ძალაუფლება ხუთი წლით. დაავალეს გერმანიის დამორჩილება; პართელ ელჩებს, ავგუსტუსთან რომში მოლაპარაკების შემდეგ, დავალებული ჰქონდათ, პროვინციაში ხლებოდნენ. და როცა ილირიკუმის გასვლის ცნობა მოვიდა, ეს ომიც იმას ანდეს, ყველაზე მძიმე რომაელებისთვის გარეშე მტერთან, ოღონდ პუნიკური ომების შემდეგ. თხუთმეტი ლეგიონითა და ამდენივე დამხმარე ჯარით სამი წელიწადი მოუწია ომი ყველანაირ სირთულეში და სანოვაგის უკიდურესი უკმარისობისას. არაერთხელ იძახებდნენ უკან, მაგრამ ჯიუტად განაგრძობდა ომს, იმის შიშით, რომ ძლიერი და ახლოში მყოფი მტერი, როგორც კი მოპირდაპირის დათმობას ნახავს, თავდასხმაზე გადმოვა. და ამ სიჯიუტისთვის უხვად დაჯილდოვდა, მთელი ილირიკუმი, იტალიიდან და ნორიკიდან თრაკიამდე და მაკედონიამდე და მდინარე დანუბიადან ადრიატიკის ზღვამდე გადაჭიმულა, დაიქვემდებარა და მორჩილებაში მოიყვანა.მის დიდებას უფრო მეტად განადიდებდნენ გარემოებები. დაახლოებით, სწორედ ამ დროს გერმანიაში დაიღუპა კვინტილიუს ვარუსი სამი ლეგიონით, და ეჭვი აღარავის ეპარებოდა, რომ გამარჯვებული გერმანელები შეუერთდებოდნენ პანონელებს, ამაზე უწინ ილირიკუმი რომ არ ყოფილიყო დამორჩილებული. ამისათვის დაუნიშნეს ტრიუმფიც და სხვა სასახელო ჯილდოები. ზოგიერთი წინადადებას იძლეოდა, მიეღო ზედწოდება „პანონელი“, სხვები „დაუმარცხებელს“, დანარჩენები „კეთილღირსეულს“ სთავაზობდნენ. მაგრამ მეტსახელს ვეტო დაადო ავგუსტუსმა და კიდევ ერთხელ დაპირდა, რომ ტიბერიუსი კმაყოფილი იქნება იმ სახელითაც, რომელსაც მემკვიდრეობით მიიღებს მამის სიკვდილის შემდეგ. ხოლო ტრიუმფი თავად გადადო, რაკი რომი ისევ გლოვობდა ვარუსს. ამის მიუხედავად, დედაქალაქში მაინც კონსულის ტოგით და დაფნის გვირგვინით შევიდა. სეპტაში სენატის თვალწინ ამაღლებულ ადგილზე ავიდა და ორ კონსულს შორის დაიკავა ადგილი, ავგუსტუსის გასწვრივ. იქიდან რომ მიესალმა ხალხს, მერე ტაძრისკენ გასწია და ყველა მიაცილებდა.მომდევნო წელს კიდევ წავიდა გერმანიაში. იცოდა, რომ ვარუსის დამარცხების მიზეზი მხედართმთავრის წინდაუხედავობა და არხეინობა იყო. ამიტომ საბჭოს გადაწყვეტილების გარეშე არაფერს აკეთებდა, ყოველთვის მხოლოდ საკუთარ თავზე დანდობილი, თავისნათქვამა კაცი ახლა პირიქით, თავის სამხედრო ჩანაფიქრებს უზიარებდა უამრავ დაახლოებულს. ამიტომაც უჩვეულო სიფხიზლეს იჩენდა. რაინზე გადასვლისთვის რომ ემზადებოდა, ზუსტად განსაზღვრა, თან რა უნდა წაეღოთ მარაგიდან, მერე თავად იდგა ნაპირთან და თითოეულ საზიდარს ამოწმებდა, რომელიმეში რამე ზედმეტი ხომ არ იყო, რაც დადგენლი არ ჰქონდა. ხოლო რაინს გაღმა ისეთ ცხოვრებას ეწეოდა, რომ ჭამდა ბალახზე მჯდომარე, ხშირად უკარვოდ ეძინა, ყველა განკარგულებას მეორე დღისთვის და ყველა განსაკუთრებულ დავალებას წერილობით იძლეოდა, შეხსენებითურთ, რომ ნებისმიერი გაუგებრობისას მხოლოდ პირადად მისთვის მიემართათ და დროს მნიშვნელობა არ ჰქონდა, თუნდაც ღამით.ჯარში წესრიგს დიდი სიმკაცრით იცავდა. დასჯაწახალისების ძველი ხერხი აღადგინა. ერთი ლეგიონის მეთაურს იმიტომ აჰყარა წოდება, რომ იმან რამდენიმე ჯარისკაცი გააყოლა მდინარის გაღმა, სანადიროდ წასულ თავის აზატს. ბრძოლაში არასოდეს ენდობოდა ბედსა და შემთხვევას. და მაინც ბრძოლას უფრო მეტი ხალისით იღებდა, თუკი წინა ღამეს, მუშაობისას თავისით გადაიღუნებოდა სანთელი და ისე ჩაქრებოდა. ამბობდა, რომ ეს ნიშანი მისი წინაპრების მიერ არის გამოცდილი ყველა ომში და ამისი სჯერა. სხვათა შორის, თავის ამ წარმატებებში კინაღამ დაიღუპა რომელიღაც ბრუკტერის ხელით, იმან ტიბერიუსის ამალაში შემოაღწია, მაგრამ მღელვარებამ გასცა და წამებისას აღიარა დანაშაულებრივი ჩანაფიქრი. ორი წლის შემდეგ გერმანიიდან რომში რომ დაბრუნდა, ტიბერიუსმა იზეიმა გადადებული ტრიუმფი ლეგატების თანხლებით, მისი დაჟინებული მოთხოვნით რომ დააჯილდოვეს ტრიუმფალური სამშვენისებით. მაგრამ მანამდე, ვიდრე კაპიტოლიუმისკენ გადაუხვევდა, ეტლიდან ჩამოვიდა, მუხლი მოიყარა მამის წინაშე, ზეიმს რომ მეთაურობდა. პანონის ბელადი ბატონი გულუხვად დააჯილდოვა და რავენაში გაისტუმრა იმაზე მადლობის ნიშნად, რომ იმან ერთხელ საშუალება მისცა თავისი ჯარიანად მშვიდობიანად გამოეღწია ალყაშემოტყმული ვიწრობიდან. მერე ხალხისთვის ათას მაგიდაზე სადილი გამართა და თითოეულს სამასსამასი სესტერცი დაურიგა. სამხედრო ალაფის ხარჯით ღმერთებს თანხმობის ტაძარი უძღვნა, მერე კი კასტორის და პოლუქსის ტაძარიც, თავისი და თავისი ძმის სახელით.ცოტა ხნის შემდეგ კონსულებმა შეიტანეს კანონი, რომ ავგუსტუსთან ერთად ემართა პროვინციები და ეწარმოებინა აღწერები. შესწირა ხუთწლიანი მსხვერპლი და გაემართა ილირიკუმში, მაგრამ გზიდან უკან გამოიძახეს. ავგუსტუსს უკვე ძალაგამოცლილს მიუსწრო, მაგრამ ჯერ კიდევ ცოცხალს და მთელი დღე მარტო იყო მასთან. მე ვიცი, არის ერთი მოარული ამბავი, რომ თითქოს ტიბერიუსთან საიდუმლო ლაპარაკის შემდეგ, როცა ის წავიდა, მესაწოლეებმა გაიგონეს ავგუსტუსის ხმა: „ბედკრულო რომაელო ხალხო, რა ზოზინა ყბებში ხარ ჩავარდნილი!“ არც ის არის უცნობი ჩემთვის, რომ ზოგიერთი განცხადებით, ავგუსტუსი ღიად და და დაუფარავად აძაგებდა ტიბერიუსის დაუნდობელ ხასიათს; რომ მისი მიახლოებისას არაერთხელ გაუწყვეტია მეტად მხიარული ანდა მოსულელო ლაპარაკი; რომ მის შვილად აყვანაზე დათანხმდა ცოლს ჯიუტი ხვეწნის შემდეგ და, შესაძლოა, ამაო იმედით, რომ ამნაირი მემკვიდრის გამო ხალხი მასზე იდარდებდა. და მაინც, არ შემიძლია, დავიჯერო, რომ ასეთი უფრთხილესი და წინდახედული მმართველი ამ საპასუხისმგებლო საქმეში ასე დაუფიქრებლად მოიქცა. არა, მე ვფიქრობ, რომ მან აწონდაწონა ტიბერიუსის ყველა ღირსება და ნაკლი, და მიხვდა, რომ ღირსება მეტია, მით უმეტეს, რომ ხალხის წინაშე დადო ფიცი, რომ სახელმწიფოს კეთილდღეობისათვის ეშვილებინა ტიბერიუსი; და წერილებშიც რამდენჯერმე ახსენებს, როგორც გამოცდილ მხედართმთავარს და რომაელი ხალხის ერთადერთ დასაყრდენს. ერთზეც და მეორეზეც მაგალითებს მოვიყვან ამ წერილებიდან. „ჯანმრთელად იყავ, ჩემო უსაყვარლესო ტიბერიუს, გისურვებ ბედნიერად გებრძოლოს ჩემთვის და მუზებისთვის. ჯანმრთელად იყავ, ჩემო უსაყვარლესო ტიბერიუს და, ჩემს ბედნიერებას გეფიცები, უმამაცესი ვაჟკაცო და კეთილსინდისიერო მხედართმთვარო“. „მე შემიძლია, მხოლოდ შევაქო შენი მოქმედებები ზაფხულის ლაშქრობაში, ძვირფასო ტიბერიუს. მშვენივრად მესმის, რომ ამდენ სირთულეში და ჯარისკაცების სრულ დაუდევრობაში შეუძლებელია უფრო გონივრული მოქმედება, ვიდრე შენი. ყველა, ვინც კი შენთან იყო, ადასტურებს, რომ შენზე შეიძლება ითქვას ამ ლექსის სიტყვები: ის, ვინაც თავის დაყოვნებით ქვეყანა იხსნა. „მიწევს თუ არა, რომ ვიფიქრო რამე მნიშვნელოვანზე, მიწევს თუ არა, რამეზე გავბრაზდე, ვფიცავარ, მენატრება ჩემი ძვირფასი ტიბერიუსი და ვიხსენებ ჰომეროსის სახელგანთქმულ სტრიქონებს: თუ ეგ ჩემი თანამგზავრია, აგიზგიზებულ ცეცხლიდანაცდავბრუნდებით: ასე მარჯვეა მაგის ჭკუა გამონაგონზე.„როცა ვკითხულობ და მესმის, შენ როგორ გახდი დაუსრულებელი შრომისგან, ღმერთმა დამლახვროს, თუ შენს გამო მთელი სხეულით არ ვკანკალებდე! გემუდარები, თავს გაუფრთხილდი. თუკი მე და დედაშენი გავიგებთ, რომ ცუდად ხარ, ეს დაგვხოცავს, და რომაელი ხალხის მთელი სიძლიერე საფრთხეში აღმოჩნდება. ჯანმრთელად ვარ თუ არა, დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ შენ კარგად არ იქნები? ღმერთებს ვთხოვ, რომ დაგიცვან ჩვენთვის და გამოგიგზავნონ ჯანმრთელობა ახლაც და სამუდამოდაც, თუკი საბოლოოდ არ მოსძულებიათ რომაელი ხალხი“. ავგუსტუსის სიკვდილს საიდუმლოდ ინახავდა, სანამ ახალგაზრდა აგრიპა არ მოაკვდინეს. მოკლა დაცვისთვის მიმაგრებულმა ჯარის ტრიბუნმა, რაკი ამის შესახებ ბრძანება წერილით მიიღო. უცნობი იყო, დატოვა თუ არა ეს წერილი მომაკვდავმა ავგუსტუსმა, რათა მისი სიკვდილის მერე არეულობის მიზეზი არ ყოფილიყო; ანდა, ეს წერილი ავგუსტუსის სახელით უკარნახა ლივიამ, ტიბერიუსისთვის გაგებინებით ან შეუტყობინებლად. თავად ტიბერიუსმა, როცა ტრიბუნმა მოახსენა, რომ ბრძანება შესრულებულია, გამოაცხადა, რომ ასეთი ბრძანება არ გაუცია და მკვლელმა სენატის წინაშე უნდა აგოს პასუხი. რასაკვირველია, ტიბერიუსს უნდოდა, პირველ ხანებში გაქცეოდა საერთო სიძულვილს, მერე ეს საქმე მალევე მიფუჩეჩდა და მიივიწყეს კიდეც.ტრიბუნის ძალაუფლებით მოიწვია სენატი და აპირებდა, სიტყვით მიემართა მისთვის, მაგრამ, თითქოს მწუხარებას ვერ მოერია, ქვითინით წამოიძახა, აჯობებდა, რომ არა მხოლოდ ხმა, არამედ სიცოცხლეც წართმეოდა, და სიტყვა წასაკითხად შვილს გასაცა, დრუზუსს. მერე ავგუსტუსის ანდერძი შემოიტანეს. მიმაგრებულ მოწმეთაგან კურიაში მხოლოდ სენატორთა ფენის წარმომადგენლები დაუშვა, დანარჩენს თავისი ბეჭდები შემოსასვლელის წინ უნდა დაემოწმებინა. გააზატებულის ხმით წაკითხული ანდერძი ამ სიტყვებით იწყებოდა: „რაკი ულმობელმა ბედისწერამ ჩემი შვილები, გაიუსი და ლუციუსი წამართვა, დაე, ჩემი მემკვიდრე ორი მესამდით იყოს ტიბერიუს კეისარი“. ამით განმტკიცდა იმათი ეჭვი, ვინც ფიქრობდა, რომ ტიბერიუსი თავის მემკვიდრედ აღიარა უფრო აუცილებლობით, ვიდრე კეთილი ნებით, თუკი მალევე ვერ შეიკავა თავი ამისთანა შესავლისგანო“.თუმცა გადაწყვიტა, უმაღლესი ხელისუფლება უყოყმანოდ მიიღო და გამოეყენებინა მაშინათვე; თუმცა ბატონობის საწინდრად და ნიშნად უკვე დაიყენა შეიარაღებული დაცვა; სიტყვებით დიდხანს უარყოფდა ძალაუფლებას, ყველაზე უსირცხვილო კომედიას თამაშობდა. ხან საყვედურით ეტყოდა მეგობრებს, რომ არ იციან, ძალაუფლება როგორი ურჩხულია, ხანაც ორაზროვანი პასუხებით და ეშმაკური ყოყმანით გაუგებრობის დაძაბულობაში ჰყავდა სენატორები, მუხლებზე დაჩოქილები რომ ევედრებოდნენ. ზოგიერთმა მოთმინებაც კი დაკარგა, ვიღაცამ საერთო ხმაურში წამოიძახა: „ან მართოს და ან წავიდეს!“ სხვამ პირდაპირ გამოუცხადა, სხვები აყოვნებენ იმის გაკეთებას, რასაც დაპირდებიან ხოლმე, ის კი აყოვნებს იმის დაპირებას, რასაც უკვე აკეთებს.ბოლოს, თითქოსდა უწადინოდ, მწარე ჩივილით უმძიმეს მონობაზე, რომელსაც კისრად სდებდნენ, მიიღო ხელისუფლება. მაგრამ იქვე სცადა, გაეჩინა იმედი, რომ ოდესმე გადადგებოდა, აი, მისი სიტყვები: „მანამდე, ვიდრე არ მოგეჩვენებათ, რომ მოვიდა დრო, ჩემს სიბერესაც მისცეთ დასვენების უფლება“. მისი ყოყმანის მიზეზი იყო შიში იმ საფრთხეების წინაშე, რომლებიც ყოველი მხრიდან ემუქრებოდა: „მგელი მიჭირავს ყურებით“, არაერთხელ უთქვამს. მართლაც, აგრიპას მონამ, სახელად კლემენტმა უკვე შეკრიბა არცთუ პატარა რაზმი, რათა შური ეძია თავისი ბატონისთვის; და ლუციუს სკრიბონიუს ლიბონი, კაცი დიდგვაროვანი, საიდუმლოდ ამზადებდა გადატრიალებას; და ჯარებშიც ერთბაშად იფეთქა ორმა ამბოხებამ, ილირიკუმში და გერმანიაში. ორივე არმია მეტისმეტ მოთხოვნებს აყენებდა, პირველ რიგში, ჯამაგირის პრეტორიელებთან გათანაბრებას; ხოლო გერმანიის ჯარი კი არ აღიარებდა მმართველს, რომელიც მათი დაყენებული არ იყო და, მიუხედავად მისი უარისა, მთელი ძალით მოუწოდებდნენ თავიანთ მეთაურ გერმანიკუსს ძალაუფლების ხელში ჩასაგდებად. სწორედ ამ საფრთხისა ეშინოდა ტიბერიუსს, როცა სენატს სთხოვდა, ერთი რომელიმე პროვინცია მიეცათ სამართავად, რადგან მთელი სახელმწიფოს მართვა ერთ კაცს არ შეუძლია უამხანაგოდ.თავიც კი მოიავადმყოფა, რათა გერმანიკუსი მშვიდად დალოდებოდა სწრაფ მემკვიდრეობას, ანდა, ყოველ შემთხვევაში, მმართველობაში მონაწილეობას. აჯანყებები რომ ჩააქრო, ეშმაკობით მოატყუა და ტყვედ ჩაიგდო კლემენტი. ხოლო ლიბონი ერთი წლის მერე მიჰგარა სენატს პასუხსაგებად, რაკი არ უნდოდა, მეტისმეტად მკაცრად დაეწყო თავისი მმართველობა. მანამდე კმაყოფილდებოდა სიფრთხილის ზომებით. მაგალითად, როცა ლიბონს სხვა პონტიფიკოსებივით მოჰქონდა მსხვერპლი, ბრძანებდა, რომ ქურუმის დანის მაგივრად ტყვიისა მიეცათ; ხოლო როცა იმან საიდუმლო ლაპარაკის უფლება სთხოვა, ტიბერიუსი დაეთანხმა მოლაპარაკებოდა გასეირნებისას, ოღონდ თავისი შვილის, დრუზუსის თანდასწრებით და, რომ მიდიოდა, სულ უჭერდა მარჯვენა ხელს, თითქოს ეყრდნობოდა ლიბონს. ბოლოს და ბოლოს, შიშს რომ დააღწია თავი, თავიდან კარგი მოქალაქესავით ეჭირა თავი და ლამის უფრო უბრალოდ, ვიდრე კერძო პირს. მრავალი უმაღლესი პატივიდან ცოტაოდენი და მოკრძალებულები მიიღო მარტო. როცა მისი დაბადების დღე პლებეების თამაშებს დაემთხვა, ძლივს დათანხმდა, ეს აღენიშნათ ზედმეტი ეტლით ცირკის რბოლებზე. კრძალავდა, მისთვის მიეძღვნათ: ტაძრები, ქურუმები, სიწმინდისმსახურნი. ქანდაკებების და პორტრეტების დადგმის უფლებას განსაკუთრებული დაშვებით და იმ პირობით იძლეოდა, რომ ისინი ღმერთების გამოსახულებებთან კი არა, არამედ ტაძრის სამშვენისებში მდგარიყო.აკრძალა, მის საქმეების ერთგულებაზე დაეფიცათ; აკრძალა, სექტემბრისთვის დაეძახათ „ტიბერიუსი“, ხოლო ოქტომბრისთვის „ლივია“. უარყო: იმპერატორის წოდება, სამშობლოს მამის ზედწოდება, მუხის გვირგვინი კარზე. ავგუსტუსის სახელსაც კი, თუმცა მემკვიდრეობით მიიღო, მეფეებთან და მმართველებთან მიწერილ წერილებში იყენებდა. ამ დროიდან კონსულობა მიიღო მხოლოდ სამჯერ: ერთხელ რამდენიმე დღით, მეორედ სამი თვით და მესამედ დაუსწრებლად, მაისის იდებამდე.პირმოთნეობა ისე ეჯავრებოდა, რომ თავის ტახტრევანთან სენატორებს არ უშვებდა არც მისასალმებლად, არც საქმეებზე. როცა ერთი კონსულარი მიტევებას სთხოვდა და ფეხებში ჩაუვარდა, ისე გადახტა უკან, რომ გულაღმა დაეცა. როცა ლაპარაკში და ვრცელ სიტყვებში ლიქნას გაიგებდა, დაუყოვნებლივ აწყვეტინებდა მოლაპარაკეს, გალანძღავდა და იქვე შეუსწორებდა. როცა ვიღაცამ მიმართა: „ხელმწიფევ“, მაშინვე გამოაცხადა, რომ აღარ ეწყენინებინათ ასე. სხვა ვიღაცა მის საქმეებს „წმინდას“ ეძახდა და ირწმუნებოდა, რომ სენატს მიმართავს ტიბერიუსის ნებით. მაშინვე შეუსწორა და აიძულა „ტიბერიუსის ნების“ მაგივრად, „ტიბერიუსის რჩევით“ და „წმინდას“ ნაცვლად „მნიშვნელოვანი“ ეთქვა. მაგრამ უპატივცემლობას, ბოროტსიტყაობას, შეურაცხმყოფელ ლექსებს მოთმინებით და მშვიდად იტანდა, და ამაყად აცხადებდა, რომ თავისუფალ ქვეყანაში თავისუფალი უნდა იყოს აზრიც და სიტყვაც. ერთხელ სენატმა მისგან მოითხოვა გამოძიება ამგვარ დანაშაულობებზე და დამნაშავეებზე. უპასუხა: „ჩვენ ძალიან ცოტა თავისუფალი დრო გვაქვს, რომ ამ უსასრულო საქმეებში ჩავერთოთ. ამას თუ დაიწყებთ, სხვა აღარაფრის დრო აღარ დაგრჩებათ. ყველა თავის უსიამოვნო წვრილმანებში ჩაგითრევთ“. შემონახულია მისი ერთი სიტყვა სენატში, ღირსეული მოქალაქის საკადრისი: „თუკი ვინმე გაუგებრად გამომეხმაურება, მე ვეცდები ყველა ჩემი სიტყვა და საქმე გავაგებინო; თუკი გაჯიუტდა, მეც ზიზღითვე ვუპასუხებ“. ეს მით უფრო შესამჩნევი იყო, რომ თავად, სენატორებს როცა მიმართავდა, ცალცალკე თუ ერთად, თავისი პატივისცემით და თავაზიანობით ყოველგვარ მიღებულ საზღვრებს გადადიოდა. ერთხელ სენატში, კვინტუს ჰატერიუსთან კამათის შემდეგ, ასე მიმართა: „გთხოვ, მაპატიო, თუკი მე, როგორც სენატორი, შენს წინააღმდეგ მეტისმეტად მკვეთრად გამოვალ“. და მერე, მთელ კრებას გადახედა და დასძინა: „მე არაერთხელ მითქვამს და ვიმეორებ, მამა სენატორებო, რომ კეთილი და გონიერი მმართველი, რომლიც თქვენი მოვალეა ფართო და სრული ძალაუფლების გამო, ყოველთვის სენატის მსახური უნდა იყოს, ზოგჯერ მთელი ხალხისა და ხანდახან ცალკეული მოქალაქეებისაც. მე არ მრცხვენია ამის თქმა, რადგან თქვენი სახით მყავდა და მყავს ბატონები: კეთილებიც, სამართლიანებიცა და მოწყალეებიც“. რაღაც თავისუფლების მსგავსებაც კი დააწესა, სენატსა და თანამდებობის პირებს მათი ძველი დიდებულება და ძალაუფლება შეუნარჩუნა. არ იყო ისეთი საქმე, პატარა თუ დიდი, სახელმწიფო თუ კერძო, სენატისთვის რომ არ მოეხსენებინა: გადასახადებზე თუ მონოპოლიებზე, მშენებლობაზე თუ შენობის შეკეთებაზე, მეომრების შერჩევაზე და შესყიდვაზეც კი, ანდა ლეგიონების და დამხმარე ჯარის განლაგებაზე, იმაზეც კი, ვისთვის გაეგრძელებინათ მხედართმთავრობა თუ დაევალებინათ სასწრაფო ლაშქრობა. იმაზეც კი, თუ როგორ ეპასუხათ მეფეებისთვის იმათ გზავნილობებზე. ცხენოსნების ერთ მეთაურს, ბრალდებულს ძარცვაში და ძალადობაში, სენატის წინაშე აგებინა პასუხი. კურიაში მარტო შედიოდა, ხოლო როცა ერთხელ ტახტრევანით მიიყვანეს ავადმყოფი, მაშინვე გაუშვა მსახურები. როცა ზოგიერთ გადაწყვეტილებას მისი სურვილის წინააღმდეგ ღებულობდნენ, ამაზე არც კი ჩიოდა. თვლიდა, რომ დანიშნული მაგისტრები არ უნდა წასულიყვნენ რომიდან, რათა სულ მზად ყოფილიყვნენ თანამდებობის დასაკავებლად. ამის მიუხედავად, ერთ დანიშნულ პრეტორს სენატმა მისცა უფლება კერძო მოგზაურობაში წასულიყო ელჩის უფლებით. სხვა დროს შესთავაზა, რომ ის ფული, რომელიც ქალაქ ტრებიას ჰქონდა ნაანდერძევი გზების აღსადგენად გამოეყენებინათ. ამის მიუხედავად, მაინც ვერ შეძლო ანდერძის დამტოვებლის ნების შეცვლა. ერთხელ სენატს გადაწყვეტილება გამოჰქონდა და ორად იყო გაყოფილი, ტიბერიუსი შეუერთდა უმცირესობას, თუმცა მისთვის არავის მიუბაძავს. დანარჩენ საქმეებსაც ყოველთვის ჩვეულებრივი წესით აკეთებდა, თანამდებობის პირების საშუალებით. კონსულები ისეთი პატივისცემით სარგებლობდნენ, რომ ერთხელ აფრიკიდან გამოგზავნილები იმათთან ჩიოდნენ თავად ტიბერიუსზე, რომ იმ საქმის გადაწყვეტას აგვიანებდა, რაზეც გამოგზავნილები იყვნენ. და ეს საკვირველი სულაც არ არის, ყველა ხედავდა, როგო წამოუდგებოდა ხოლმე ფეხზე კონსულებს და როგორ უთმობდა გზას. კონსულარმხედარმთავრებს საყვედური უთხრა, რადგან ისინი არ გამოირჩეოდნენ თავიანთი საქმეებით სენატის წინაშე და იმისთვისაც, რომ სთხოვეს, მათი ჯარისკაცებისთვის ჯილდოები ტიბერიუსს გაენაწილებინა, თითქოს თავად არ ჰქონოდათ ამის უფლება. თუმცა ერთი პრეტორი შეაქო, რაკი იმან თანამდებობაზე მისვლისთანავე, ძველებური წესით, პატივი მიაგო თავის წინამორბედებს ხალხის წინაშე. ზოგიერთი დიდგვაროვანი პირის დამკრძალავ პროცესიას კოცონამდე მიაცილებდა. ასეთივე სიმშვიდე გამოიჩინა პატარა პირთა და საქმეთა გამოც. როდოსის ქალაქის მმართვლელებმა ერთხელ ოფიციალური წერილი გაუგზავნეს, ჩვეულებრივი დასკვნითი მინაწერის გარეშე, ისინი თავისთან გამოიძახა, მაგრამ სიტყვით კი არ უსაყვედურია, არამედ წერილი დაუბრუნა მინაწერისთვის და უკან გაისტუმრა. გრამატიკოსი დიოგენე მეცნიერულ კამათებს აწყობდა ხოლმე შაბათობით. ერთხელ ტიბერიუსი შეუფერბელ დროს მივიდა მის მოსასმენად, თუმცა იმან არ მიიღო და მონის პირით შემოუთვალა, შვიდ დღეში მისულიყო. შემდეგ, უკვე რომში დიოგენე თავად გამოჩნდა ტიბერიუსის კართან მისასალმებლად. მაგრამ ტიბერიუსი იმით დაკმაყოფილდა, რომ უბრძანა, შვიდი წლის მერე მოსულიყო. ნაცვლებს, რომლებიც ურჩევდნენ, პროვინციებისთვის გადასახადი მოემატებინა, წერილში უპასუხა, რომ კარგი მეცხვარე ცხვარს პარსავს, ტყავს კი არ აძრობს. თანდათან ყველას აგრძნობინებდა, რომ მმართველი იყო. დიდი ხნის განმავლობაში მისი საქციელი, თუმცა ცვალებადი იყო, მაგრამ ხშირად გამოხატავდა კეთილგანწყობას და ზრუნვას სახელმწიფოს კეთილდღეობაზე. თავიდან ჩაერეოდა ხოლმე, რათა აღეკვეთა თანამდებობების ბოროტად გამოყენება. მაგალითად, შეცვალა სენატის რამდენიმე გადაწყვეტილება. მაგისტრატებს ხშირად აძლევდა რჩევებს სასამართლოში გამოძიების დროს, ამისათვის მათ გვერდით ან საპირისპიროდ ჯდებოდა. და თუკი ხმა დაირხეოდა, რომ ვინმე მოპასუხე ქვებუდანობითა და ხრიკებით შეძლებდა სასჯელს გაქცეოდა, მოულოდნელად გამოდიოდა ან თავისი ადგილიდან, ანდა თავმჯდომარის ამაღლებულიდან და მოსამართლეებს კანონებს, ფიცსა და გასარჩევი დანაშაულის სიმძიმეს შეახსენებდა. ცდილობდა, შეეცვალა საზოგადოების ზნეობა, რომელიც სიზარმაცისგან ან მავნე ჩვეულებებისგან მერყეობდა. თეატრალურ წარმოდგენებზე და გლადიატორების ბრძოლებზე ხარჯები დააპატარავა, მსახიობებს ჯამაგირი დაუკლო და გლადიატორების რიცხვი შეამცირა. მწარედ ჩიოდა, რომ კორინთული ვაზები გაუგონარ ფასად იყიდებოდა და სამ ბარაბულში ერთხელ ოცდაათი ათასი გადაიხადეს; წინადადება წამოაყენა, ჭურჭლეულავეჯეულზე გასავალი შეემცირებინათ და სენატს დაავალა, ყოველ წელს მოეწესრიგებინა ბაზრის ფასები. დუქნებისთვის და სამიკიტნოებისთვის მკაცრად უნდა ემეთვალყურათ ედილებს, უფლება არ უნდა მიეცათ, ნამცხვარიც კი გამოედგათ გასაყიდად. და პირადი მაგალითით რომ დაენახვებინა მომჭირნეობა, თვითონ სადილებზე წინა დღის და ნაკლულ საჭმელებს მიატანინებდა ხოლმე, მაგალითად, ნახევარ ტახს, და ირწმუნებოდა, რომ გემოთი ნახევარი ტახი არაფრით განსხვავდება მთელისაგან. აკრძალა მისასალმებელი გადაკოცნები, ხოლო საჩუქრების გაცვლის ნება დართო მხოლოდ ახალ წელს. თავად მიღებულ საჩუქრებს ოთხმაგად აბრუნებდა, მაგრამ მთელი თვე რომ მოსვენებას აღარ მისცემდნენ ხოლმე, ვინც საჩუქრის მოტანა ვერ მოასწრო ზეიმზე, ამას ვერ იტანდა. გარყვნილ მატრონებზე, თუკი იმათზე საზოგადოებრივი ბრალმდებელი არ გამოინახებოდა, წინაპართა ძველი ჩვეულების მიხედვით ბრძანებდა, რომ ახლო ნათესავებს გაესამართლებინათ. რომაელი მხედარი, რომელსაც ოდესღაც ფიცი დაედო, რომ ცოლს არასოდეს გაშორდებოდა და მერე კი ცოლისთვის თავის სიძესთან წაესწრო, გაათავისუფლა ფიცისგან. იყვნენ უსირცხვილო ქალები, რომლებიც მატრონების უფლებებს და ღირსებებს უარყოფდნენ, საკუთარ თავს თვითონვე აცხადებდნენ მეძავებად, რათა კანონის შურისძიებას გაქცეოდნენ. იყვნენ უმაღლესი ფენების გარყვნილი ყმაწვილები, რომლებიც თავისი ნებით უარს ამბობდნენ საკუთარ წოდებაზე, რათა სცენაზე და არენაზე გამოსულიყვნენ სენატის დადგენილების საპირისპიროდ. ასეთ უსირცხვილო კაცებს და ქალებს გაძევება მიუსაჯა, რათა არავის ეძებნა გადარჩენა ამგვარ ეშმაკობებში. ერთ სენატორს ტოგაზე არშია დააკარგვინა, როცა გაიგო, რომ ივლისის კალენდების წინ თავის ბაღებში წავიდა, რათა კალენდების შემდეგ იაფად ექირავებინა რომში სახლი. მეორე სენატორს კვესტურა ჩამოართვა, რაკი იმან ცნობების კენჭისყრის წინადღეს ცოლი მოიყვანა და მეორე დღეს გაშორდა. უცხო კულტების მსახურება და, განსაკუთრებით, ეგვპიტური და იუდეური წესები აკრძალა. ისინი, ვინც ამ ცრურწმენებს ერთგულებდა, აიძულა, რომ დაეწვათ თავიანთი მსახურების ტანისამოსი მთელი თავისი ჯამჭურჭლიანად. ახალგაზრდა იუდევლები, სამხედრო სამსახურის მომიზეზებით, მძიმე კლიმატიან პროვინციებში გააგზავნა. დანარჩენი მათი თანატომელები თუ ერთმორწმუნეები რომიდან გაასახლა სამუდამო მონობის მუქარით. გააძევა ასტროლოგებიც, მაგრამ იმათ, ვინც შეწყალება სთხოვა და დაპირდა, თავის ხელობას მოეშვებოდა, პატიება უბოძა. ყველზე მეტად ზრუნავდა ყაჩაღობის, ძარცვების და უკანონო მღელვარებების გასაუვნებლად. ადრინდელზე უფრო მეტი სამხედრო პოსტები განალაგა იტალიაში. რომში პრეტორიანელი კოჰორტებისთვის ბანაკი მოაწყო, რომლებიც მანამდე ოთხ ჯგუფად იყოფოდნენ და სხვადასხვა ადგილებზე იყვნენ განთავსებულნი. სახალხო მღელვარებების ჩაქრობას შეტაკებამდე ცდილობდა, ხოლო თუ მაინც წარმოიქმნებოდა, სასტიკად ჩაახშობდა ხოლმე. ერთხელ, როცა თეატრში შეხლაშემოხლა სისხლისღვრამდე მივიდა, მაშინ გადასახლებაში გაუშვა დამწყებებიც, აქტიორებიც, ვის გამოც დაიწყო ჩხუბი და ხალხმა ვერანაირი მუდარით ვეღარ შეძლო მათი უკან დაბრუნება. პოლენციაში ბრბო ფორუმიდან არ უშვებდა მთავარი ცენტურიონის დამკრძალავ პროცესიას, სანამ მემკვიდრეებს ძალით არ წაართვეს დიდი ფული გლადიატორთა სანახაობის მოსაწყობად. მაშინ ტიბერიუსმა, არავის გააგებინა, რას აპირებდა, ერთი კოჰორტა რომიდან წაიყვანა, მეორე კოტიუსის სამეფოდან და ეს ორივე მოულოდნელად, გაშიშვლებული იარაღით, საყვირების ხმაურით, ორი მხრიდან შევიდნენ ქალაქში და მცხოვრებთა დიდი ნაწილი და დეკურიონები ციხეში ჩაყარეს. თავშესაფრის უფლება და ჩვეულება ყველგან გააუქმა, სადაც კიდევ იყო შემორჩენილი. კიზიკის მცხოვრებლებმა რომ რომის მოქალაქეები შეურაცხყვეს ძალადობით, მთელ ქალაქს თავისუფლება ჩამოართვა, რომელიც ჯერ კიდევ მითრიდატეს ომისას დაემსახურებინათ. მტრების მოქმედებების წინააღმდეგ არც ერთხელ აღარ გამოსულა ლაშქრობით და ლეგატების მეშვეობით იქვემდებარებდა, ისიც განსაკუთრებულ შემთხვევებში და სიფრთხილით. დამტერებულ და ეჭვმიტანილ მეფეებს უფრო მუქარებითა და დამუნათებით იმორჩილებდა, ვიდრე ძალით. ზოგიერთი მათგანი მოფერებითა და დაპირებებით მიიტყუა თავისთან და აღარ უშვებდა, მაგალითად, გერმანელ მარობოდუსს, თრაკიელ რასკუპორისს თუ კაპადოკიელ არქელაოსს, რომლის სამეფოც პროვინციად გადააქცია. ხელისუფლების მიღებიდან პირველი ორი წელი ერთი ნაბიჯითაც არ გასცილებია რომს. და მერეც, დედაქალაქიდან იშვიათად გადიოდა, რამდენიმე დღით, მხოლოდ შემოგარენის ქალაქებში, ანციუმზე შორს არა. ამის მიუხედავად, ხშირად აცხადებდა თავის განზრახვას, რომ შემოევლო პროვინციები და ჯარები. ლამის ყოველ წელს ემზადებოდა ლაშქრობისთვის, საზიდრებს გააწყობდა, მუნიციპალიებში და კოლონიებში სურსათს დაიმარაგებდა და იმის უფლებასაც იძლეოდა, აღთქმები დაედოთ მისი ბედნიერი წასლისა და უკან დაბრუნებისათვის. ამისათვის ხუმრობით „კალიპიდესი“ შეარქვეს, რომელიც ბერძნული ანდაზის მიხედვით, გარბის, გარბის და ისევ იქა დგას. მაგრამ როცა ორივე შვილი დაკარგა, გერმანიკუსი სირიაში დაიღუპა, ხოლო დრუზუსი კი რომში, კამპანიაში განმარტოვდა. მაშინ ლამის ყველა ფიქრობდა და ლაპარაკობდა სრული რწმენით, რომ რომში უკვე ვეღარ დაბრუნდება და მალე მოკვდება. ერთიცა და მეორეც თითქმის აღსრულდა. რომში აღარ დაბრუნებულა. ტარაცინას მახლობლად, „გროტად“ სახელდებულ ვილაში რომ სადილობდა, უცებ ჭერიდან უზარმაზარი ლოდები ჩამოცვივდა ბევრი თანამესუფრე და მსახური გაიჭყლიტა, მაგრამ თავად, ყველა მოლოდინის საპირისპიროდ, გადარჩა.კამპანია რომ შემოიარა, სადაც კაპუაში კაპიტლოიუმი აკურთხა, ხოლო ნოლაში ავგუსტუსის ტაძარი, რაც მისი წასლის მიზეზი იყო, კაპრისკენ გასწია კუნძულზე, რომელიც მისთვის იმით იყო მომხიბვლელი, რომ იქ გადასვლა მხოლოდ ერთი პატარა ადგილიდან შეიძლებოდა, დანარჩენი მხარიდან ფრიალო კლდეების უსწორმასწორობითა და ზღვის სიღრმით გახლდათ შემოსაზღვრული. მართალია, ხალხმა გამუდმებული ხვეწნამუდარით მაინც შეძლო მისი დაბრუნება, რაკი ფიდენაში უბედურება მოხდა, გლადიატორების თამაშებზე ამფითეატრი ჩაინგრა და ოცი ათას კაცზე მეტი დაიღუპა. გადავიდა მატერიკზე და ყველას უფლება მისცა, მიახლოებოდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ რომიდან წასვლისას ედიქტით აკრძალა კეისრის შეწუხება და მთელ გზაზე არავის უშვებდა თავისთან. მაგრამ კუნძულზე დაბრუნებულმა, საბოლოოდ დაანება თავი სახელმწიფოებრივ საქმეებს. აღარ შეავსებდა ხოლმე მხედრების დეკურიას, არ ნიშნავდა არც პრეფექტებს, არც ჯარის ტრიბუნებს, არ ცვლიდა ნაცვლებს პროვინციებში. ესპანეთი და სირია რამდენიმე წელი კუნსულების ლეგატების გარეშე იყვნენ. არმენია პართელებმა დაიპყრეს, მეზია დაკიელებმა და სარმატებმა. ფალია გერმანელებმა დააცარიელეს ამას ყურადღებას არ აქცევდა, დიდად სამარცხვინოდ და სახელმწიფოსთვის დიდი ზარალით. უფრო მეტიც, აქ, თავის ნებისად განმარტოებულმა, თითქოს საზოგადოებისგან შეუმჩნევლად, მთელ თავის დაფარულ მანკიერებებს თავისუფლება მისცა. თუმცა ამაზე დაწვრილებით და სულ თავიდან უნდა მოვყვე. ჯერ კიდევ ახალგაზრდას სამხედრო ბანაკებში, ღვინისკენ თავდაუზოგავი სწრაფვის გამო ტიბერიუსს კი არა, „ბიბერიუსს“; კლავდიუსს კი არა, „კალდიუსს“; ნერონს კი არა, „მერონს“ ეძახდნენ. მერე, უკვე ხელისუფლებაში ყოფნისას, საზოგადოებრივი ზნეობის შესწორებით დაკავებულმა, ერთხელ ორი დღე და ღამე ქეიფობდა პომპონიუს ფლაკუსთან და ლუციუს პიზონთან ერთად; ამათგან ერთი მაშინვე დანიშნა რომის პრეფექტად, მეორე ნაცვლად სირიაში და დანიშვნის ბრძანებებში მათ აქებდა, როგორც თავის დასაყრდენ და საუკეთესო მეგობრებს. ცესტიუს გალუსი, გარყვნილი ბებერი და მფლანგველი ბედოვლათი, რომელსაც ჯერ კიდევ ავგუსტუსმა გამოუტანა უპატიურობის განაჩენი, სენატში ყველას თვალწინ გათათხა, ხოლო რამდენიმე დღის შემდეგ თავად გამოეცხადა სადილზე, თან უბრძანა, რომ არაფერი შეეცვალა ჩვეულებრივი დროსტარების ფუფუნებიდან და სუფრასთან შიშველი ქალები მომსახურებოდნენ. პრეტორების დანიშვნისას მდაბიო მაძიებელს ამჯობინებდა დიდგვაროვანს, რაკი იმას ქეიფში მთელი ამფორა ღვინო ჰქონდა დალეული შეკვეთით. აზელიუს საბინუსს ორასი ათასი სესტერცი მისცა დიალოგში, სადაც კამათობდნენ თეთრი სოკო, ბუზიჭერია, ხამანწკა და შაშვი. ბოლოს, დააწესა ახალი თანამდებობა, გართობის ზედამხედველი და აქ დანიშნა რომაელი რაინდი ტიტუს ცეზონიუს პრისკუსი. მაგრამ კაპრიზე, მარტოობაში დარჩენილი, იქამდე მივიდა, რომ გაიჩინა საგანგებო საძინებელი ოთახები, საიდუმლო გარყვნილობის ბუდეები. ყოველ მხრიდან ჯგუფებად შეკრებილი გოგონები და ბიჭები, მათ შორის იყვნენ საოცარი ნეტარყუჩობის გამომგონებელები, რომლებსაც „სპრინრტიებს“ ეძახდა, პირდაპირ მის წინაშე შეუჩერებლად თანაეყოფოდნენ ერთმანეთს და მიმქრალ ვნებებს უღვიძებდნენ. აქაიქ განლაგებული საძინებლები აღჭურვა მეტად უხამსი შინაარსის სურათებითა და ქანდაკებებით, და ასევე ელეფანტიდას წიგნებით, რათა ყველას ჰქონოდა თვალნათელი ილუსტრაცია, თუ რას მოითხოვდა იმათგან. ტყეებში და ჭალებში ყველგან მოაწყო ვენერას ადგილები, სადაც მღვიმეებში და კლდეებს შორის ორივე სქესის ახალგაზრდა ადამიანები ყველას თვალწინ ასახიერებდნენ ფავნებს და ნიმფებს. ამისათვის ყველგან და ღიად ეძახდნენ „ბებერი თხას“, როგორც კუნძულის დასახელების კალამბურს. მაგრამ უფრო უარესი და სამარცხვინო მანკით იყო ანთებული. ამაზე ლაპარაკიც და მოსმენაც კი ცოდვაა, მაგრამ კიდევ უფრო ძნელი დასაჯერებელია. მაგალითად, პატარა ბიჭებს, რომლებსაც თავის „ჩხვლეტიებს“ ეძახდა, ასწავლიდა თავის თეძოებს შორის ძრომიალს, როცა მიცურავდა და თან ლოკვით და კბენით აღიზიანებდნენ; და ძუძუთა ჩვილებს თავის ასოსთან ათავსებდა, როგორც დედის ძუძუსთან. ამგვარი ავხორცობისკენ ბუნებითაც მიდრეკილი იყო და სიბერისგანაც. ამიტომ ანდერძით არმიცემული პარასიას სურათი, რომელიც გამოსახავდა მელეაგრესა და ატლანტას თანაყოფას, არა თუ მიიღო, თავის საძინებელში დადგა, თუმცა შესთავაზეს, სამაგიეროდ ფულით მილიონი მიეღო, თუკი ნახატი მისთვის შემაცბუნებელი იქნებოდა. ამბობენ, ერთხელ, მსხვერპლშეწირვაზე ისე მოიხიბლა მეცეცხლური ბიჭის მშვენიერებით, რომ რიტუალის დამთავრებას ძლივს დაუცადა, მოფარებულში გაიყვანა და მერე იმის ფლეიტისტ ძმასაც იგივე დამართა, ხოლო როცა ამის მერე ძმები ძალადობაზე ჩიოდნენ, ბრძანა, ფეხები გადაემტვრიათ ორივესთვის. ქალებსაც ამწარებდა, ყველაზე დიდგვაროვნებსაც კი, ამას ყველაზე უკეთესად ერთი ვინმე მალონიას სიკვდილი გვიჩვენებს. ეს ქალი აიძულა, დამორჩილებოდა, მაგრამ კიდევ მეტის მიღწევა ვეღარ შეძლო. მაშინ დამსმენებს გადასცა, მაგრამ არც სასამართლოზე ანებებდა თავს და წარამარა ეკითხებოდა, ხომ არ ნანობო. ბოლოს და ბოლოს, მალონიამ ყველას გასაგონად დაუძახა ბანჯგვლიანი და მყრალი ბებერი მურტალი ხახით, გამოიქცა სასამართლოდან, მივარდა შინ და ხანჯლით მოიკლა თავი. ამის მერე ბაგიდან ბაგეზე დაიწყო სიარული სტრიქონმა ატელანიდან, დიდი ტაშისცემით რომ შეხვდა ხალხი უახლოეს წარმოდგენაზე: „თხაკიკინამ ბებერმა ლოკვა იცის ჩქარჩქარა“. ფულის ხარჯვაში მომჭირნე და ძუნწი იყო. თავის მგზავრებს ლაშქრობებში და მოგზაურობებში კვებისას აძლევდა, მაგრამ ჯამაგირს არ უხდიდა. ერთხელ გამოიჩინა იმათ მიმართ გულუხვობა, ისიც მამინაცვლის ხარჯზე: სამ რაზმად გაყო თანრიგის მიხედვით, პირველს ექვსასი ათასი, მეორეს ოთხასი ათასი და მესამეს ორასი ათასი დაურიგა. მაგრამ ამ უკანასკნელთ „ჩემო მეგობრებო“ კი არა, „ჩემო ბერძნებო“ დაუძახა. თავისი მმართველობის განმავლობაში არ აუგია არც ერთი დიდებული ნაგებობა ავგუსტუსის ტაძრის აშენება და პომპეუსის თეატრის აღდგენა დაიწყო, მაგრამ ვერ მიიყვანა ბოლომდე. ერთხელაც არ მოუწყვია თამაშები, არც სხვების მოწყობილ თამაშებზე უვლია, რამე რომ არ მოეთხოვათ მისგან, როგორც ერთხელ აიძულეს, კომედიურ მსახიობი აქციუსისთვის თავისუფლება ეყიდა. დაეხმარა რამდენიმე გაჭირვებულ სენატორს, მაგრამ დანარჩენებს რომ აღარ დახმარებოდა, გამოაცხადა, რომ მხოლოდ იმათ დაუჭერს მხარს, ვინც სენატს თავისი სიღარიბის საპატიო მიზეზებს წარუდგენს. ამის მერე ბევრმა სირცხვილისა და მოკრძალების გამო გადაიფიქრა. მათ შორის იყო შვილიშვილი ორატორ კვინტუს ჰორტენზიუსისა, სახელად ჰორტალუსი, რომელსაც ავგუსტუსის მხარდაჭერით ოთხი შვილი ჰყავდა, მიუხედავად თავისი მოკრძალებული საშუალებებისა. ხალხისთვის ორჯერ ჩაიდინა ქველმოქმედება. ერთხელ, როცა სესხები გასცა სამი წლით და უპროცენტოდ, ასი მილიონი სესტერცისა; და მეორედ, როცა ცელიანის გორაკზე ხანძრისას დამწვარი სახლების მფლობელებს ზარალი აუნაზღაურა. ამ ღონისძიებებიდან პირველის მიღება მოუწია, როცა უკიდურესი უფულობის დროს ხალხმა მოითხოვა დახმარება, და როცა სენატის დადგენილებები, რომ დამქირავებლებს შემოსავლის ორი მესამედი მიწაში ჩაედოთ, ხოლო მევალეებს ვალის ორი მესამედი გადაეხადათ დაუყოვნებლივ, უკვე ვეღარ შველოდა. მეორე იმიტომ მიიღო, რომ შეემსუბუქებინა უკიდურესი სიღარიბე. მაგრამ ეს კეთილი საქმე ისეთ დამსახურებად მიიწერა, რომ ბრძანა, ცელიანის გორაკისთვის ავგუსტუსის გორაკი დაერქმიათ. ჯარს ავგუსტუსის ანდერძით დატოვილი საჩუქრები გაუორმაგა, მაგრამ სხვა არაფერი დაურიგებია. მხოლოდ პრეტორიელებს მიცა ათასი დინარი, რაკი მხარი არ დაუჭირეს სეიანუსს; და სირიის ლეგიონებს მისცა რაღაცრაღაც საჩუქრები, რაკი მხოლოდ იმათ არ გაუკეთებიათ სეიანუსის გამოსახულება თავის ნიშნებზე. ვეტერანებსაც კი იშვიათად აძლევდა გადაგომას, რაკი იმათი სიბერე საშუალებას იძლეოდა, დალოდებოდა მათ სიკვდილს, მათი სიკვდილი კი ფულის დაზოგვა იყო. პროვინციებსაც არასდროს ეხმარებოდა, აზიის გარდა, სადაც რამდენიმე ქალაქი დაანგრია მიწისძვრამ. დროის გასვლის კვალობაზე ღია გამოძალვაზე გადავიდა. ყველასთვის ცნობილია, რომ გნეიუს ლენტულუს ავგური, ძალიან მდიდარი კაცი, მუქარითა და დაშინებით თვითმკვლელობამდე მიიყვანა, იმის იმედით, რომ მისი ერთადერთი მემკვიდრე გამხდარიყო. ლეპიდა, დიდგვაროვანი ქალი სიკვდილით დასაჯა კვირინუსის დასაკმაყოფილებლად, მდიდარი და უშვილო კონსულარისა, რომელიც ქალს გაშორდა ქორწინებიდან ოცი წლის შემდეგ და ბრალი დასდო, რომ ოდესღაც ჩემი მოწამვლა უნდოდაო. გალიაში, ესპანეთში, სირიასა და საბერძნეთში ბევრ ადგილობრივ მმართველს წაართვა ქონება სულ უბრალო და უსირცხვილო მიზეზებით, ზოგიერთი მხოლოდ იმაში დაადანაშაულა, რომ თავისი საშუალებების ნაწილს ფულად ინახავდნენ. ბევრი ქალაქი და კერძო პირი დარჩა ძველი უპირატესობის, საბადოების შემოსავლების გარეშე. ვონონესიც კი, პართიის მეფე, გამოძევებული თანამემამულეების მიერ და დიდი ფულით თავშესაფრის მძებნელი ანტიოქიაში, რომაელი ხალხის დაცვის მთხოვნელი, მუხანათურად გაძარცვა და მოაკვდინა. თავისი სიძულვილი ნათესავების მიმართ ყველაზე ადრე თავისი ძმა, დრუზუსისკენ მიმართა, რაკი წარმოაგინა წერილი, რომელშიც ის სთავაზობდა, ავგუსტუსისგან რესპუბლიკის აღდგენისთვის მიეღწია. მერე ეს სიძულვილი სხვებმაც იგრძნეს. იულიას, თავის ცოლს არც მხარდაჭერა და არც თანაგრძნობა არ აღმოუჩინა გადასახლებაში, ყველაზე პატარა გაჭირვებაშიც კი. უფრო მეტიც, თუკი მამამ მხოლოდ ქალაქში გამოკეტა, ამან დამატებით შინიდან გამოსვლა და ხალხის ნახვა აუკრძალა. მამისგან გამოყოფილი ქონება და ყოველწლიური შემოსავალი წაართვა, საერთო კანონის მომიზეზებით ამაზე ავგუსტუსს არაფერი უთქვამს თავის ანდრეძში. ლივია, დედამისი, ტვირთად ექცა, ეჩვენებოდა, რომ მისი თანაბარი ძალაუფლება უნდოდა. პირად შეხვედრებს და პირისპირ გრძელ საუბრებს გაურბოდა მასთან, რომ არ ეფიქრათ, დედის რჩევებით ხელმძღვანელობსო. არადა, სჭირდებოდა და ხშირად სარგებლობდა ამ რჩევებით. როცა სენატმა შესთავაზა, რქმეოდა არა მხოლოდ, „ავგუსტუსის შვილი“, არამედ „ლივიას შვილიც“, ეს ძალიან იწყინა. ამიტომ არ დაუშვა, რომ დედამისისთვის „მამულის დედა“ დაეძახათ და სახელმწიფოსგან დიდი პატივისცემა გამოეჩინათ. პირიქით, არაერთხელ უცნობებია, არ ჩარეულიყო მნიშვნელოვან საქმეებში, რაც ქალის საქმე არ არის, განსაკუთრებით მაშინ, როცა გაიგო, რომ ვესტას ტაძართან მომხდარი ხანძრისას, როგორც ქმრის სიცოცხელში იცოდა, ლივია თავად მივიდა შემთხვევის ადგილზე და ხალხს და ჯარისკაცებს მოუწოდა, მარჯვედ ემოქმედათ. მალე მათი მტრობა ღია გახდა, ამის მიზეზი, როგორც ამბობენ, ასეთი იყო: დედა სულ ავალებდა, სასამართლოს დეკურიაში ერთი კაცის ჩარიცხვას, ახლახანს რომ მიეღო მოქალაქეობა, ის კი მხოლოდ იმ პირობით დაეთანხმა, რომ სიაში აღნიშნული ყოფილიყო: „დედის მოთხოვნით“. მაშინ ლივიამ საკრალური ადგილიდან გამოიღო და გაახმაურა ავგუსტუსის ზოგიერთი ადრინდელი წერილი, სადაც ის ჩიოდა ტიბერიუსის ულმობლობაზე და სიჯიუტეზე. ძალიან გაამწარა იმან, რომ ეს წერილები ამდენ ხანს ინახებოდა და მის წინააღმდეგ ასე ვერაგულად გამოიყენა დედამისმა. ზოგიერთი იმასაც ვარაუდობს, რომ ეს ხომ არ იყო მისი რომიდან წასვლის მთავარი მიზეზი. ასე იყო თუ ისე, წასვლიდან მთელი სამი წლის განმავლობაში, მის სიკვდილამდე, ტიბერიუსმა დედა მხოლოდ ერთხელ ნახა, მხოლოდ ერთი დღე და ისიც რამდენიმე საათი. მერეც არ მოინახულა დედა, როცა ავად გაუხდა და ტყუილად ალოდინებდა, როცა მოკვდა. ასე რომ, ლივია რამდენიმე დღის შემდეგ დაკრძალეს, უკვე რომ იშლებოდა და ლპებოდა. დედამისის გაღმერთება აკრძალა, ირწმუნებოდა, ასეთი იყო მისი ნებაო. მისი ანდერძი კი გააუქმა. ყველა მის მეგობარს და ახლობელს, იმათი ჩათვლით, ვისც სასიკვდილო სარეცელზე მყოფმა დაუბარა, დამმარხეთო, ძალიან მალე გაუსწორდა, ხოლო მათგან ერთერთი, რომაელი მხედარი, წყლის ამოსაქაჩად გადაასახლა. ორივე თავის შვილის, თავისის, დრუზუსის და აყვანილის გერმანიკუსის მიმართაც არასოდეს უგრძვნია მამობრივი სიყვარული. დრუზუსს ვერ იტანდა თავისი მანკიერებების გამო, რაკი სულელურ და გარყვნილ ცხოვრებას ეწეოდა. იმისმა სიკვდილმაც კი ვერ გამოიწვია მამის მწუხარება, დაკრძალვიდან ლამის მაშინათვე დაუბრუნდა ჩვეულებრივ საქმეებს, დიდხნიანი მწუხარება აკრძალა. ილიუმიდან მოსულმა ელჩებმა სხვებზე გვიან გამოუცხადეს თანაგრძნობა, იმან კი, თითქოს დარდი უკვე დავიწყებული იყო, დამცინავად მიუგო, რომ თავის მხრივ ისიც თანაუგრძნობს, იმათ ხომ თავისი საუკეთესო თანამოქალაქე ჰექტორი დაკარგეს. გერმანიკუსის დამცირებას მანამდე ცდილობდა, იმის სახელოვან ნამოქმედარს უსარგებლოდ აცხადებდა, ხოლო ყველაზე ბრწყინვალე გამარჯვებებს სახელმწიფოსთვის დამღუპველად შერაცხავდა ხოლმე. ხოლო როცა მოულოდნელი და საშინელი მოუსავლიანობისას ალექსანდრიაში გამოჩნდა, ისე, რომ ნებართვა არ უთხოვნია, სენატში უჩივლა. იმასაც ვარაუდობენ, რომ ბრალი მიუძღოდა გერმანიკუსის სიკვდილში სირიის ნაცვლის, გნეიუს პიზონის ხელით. ზოგიერთი ფიქრობს, რომ მალე სასამართლოში მიყვანილ პიზონს შეეძლო მიეთითებინა მიღებულ მიწერილობებზე, მოწმეების გარეშე რომ არ ყოფილიყო მიცემული, ამიტომაც იყო მინაწერები ბევრ ადგილზე და შეძახილები ღამღამობით: „მოგვეცი გერმანიკუსი!“ და ეს ეჭვი ტიბერიუსმა მხოლოდ გაამყარა, როცა გერმანიკუსის ცოლსა და შვილებს სასტიკად გაუსწორდა. აგრიპინამ, მისმა რძალმა, ქმრის სიკვდილის მერე, რაღაცაზე დაიწყო ჩივილი ძალიან თამამად, იმან ხელზე ხელის მოკიდებით შეაჩერა და წარმოთქვა ბერძნული ლექსი: შენ, შვილო, საწყენად სთვლი, რომ არა მეფობ? ამის მერე აღარ ელაპარაკებოდა. ერთხელ, სადილზე ვაშლი გაუწოდა და რძალმა ვერ გაბედა იმისი შეჭმა. ამის მერე სუფრაზეც არ იწვევდა, წყენას იტყობდა, თითქოს მოწამვლაში ადანაშაულებდნენ. ამ დროს, ერთიც და მეორეც წინდაწინ იყო მოწყობილი: ტიბერიუსს ვაშლი უნდა შეეთავაზებინა, იმას კი უარი ეთქვა, როგორც უეჭველ სიკვდილზე. ბოლოს, ტყული ბრალდებით, თითქოს შველა უნდოდა ავგუსტუსის ქანდაკებიდან თუ ჯარიდან, კუნძულ პანდატარიაზე გადაასახლა, ხოლო როცა რძალი აბუზღუნდა, ცენტურიონს იქამდე აცემინა, სანამ თვალი არ ამოუგდო. აგრიპინამ შიმშილით სიკვდილი გადაწყვიტა, მაგრამ ბრძანა, გაეხსნათ მისთვის პირი და საჭმელი ძალით ეჭმიათ. და როცა წინააღმდეგობის გაწევით მოკვდა, აგრძელებდა მის ბოროტად დევნას. სენატს არწმუნებდა, მისი დაბადების დღე უბედურ დღეებში შეეტანათ. იმასაც კი დამსახურებად უთვლიდა საკუთარ თავს, რომ არ დაახრჩო რძალი და არ ჩააგდო ჰემონიაში, ამისთანა გულკეთილობის გამო სენატისგან დეკრეტიც კი მიიღო, მადლიერების გამოხატვით და ოქროს საჩუქარი, რომელიც კაპიტოლიუმის იუპიტერის ტაძარში მოათავსა. გერმანიკუსიდან სამი შვილიშვილი ჰყავდა: ნერონი, დრუზუსი და გაიუსი: დრუზუსიდან ერთი ტიბერიუსი. სიკვდილმა რომ იმისი შვილები წაიყვანა, სენატს ნერონი და დრუზუსი წარუდგინა, გერმანიკუსის უფროსი შვილები და მათი სრულწლოვანების დღეები საერთო სახალხო საჩუქრების დარიგებით იზეიმა. მაგრამ როცა შეიტყო, რომ საახალწლოდ ღიად იდებოდა აღთქმები მათ ჯანმრთელობაზე, სენატს შენიშვნა მისცა, რომ ამისთანა პატივი მხოლოდ გამოცდილი და მოზრდილი ადამიანების ჯილდო შეიძლება იყოს. და ამით რაკი თავისი დაფარული გრძნობა გამოთქვა მათ მიმართ, ყოველი მხრიდან წამოსულ სიცრუეს გადასცა ისინი მსხვერპლად ყოველგვარი ტყუილით იწვევდნენ უკმაყოფილების გამოსათქმელად და მერე იმათვე აბეზღებდნენ. ბოლოს ტიბერიუსმა თავად დაწერა იმათზე დასკვნა, სავსე ყველაზე შხამიანი ბრალდებებით და, როცა ისინი გამოცხადდნენ სამშობლოს მტრებად, შიმშილით დახოცა, ნერონი კუნძულ პონტიაზე, დრუზუსი პალანტინის სასახლის მიწისქვეშეთში. ვარაუდობენ, რომ ნერონი იძულებული იყო თავი მოეკლა, როცა თითქოს სენატის ნებით ჯალათი მივიდა მასთან ბორკილებითა და გასაღებებით. ხოლო დრუზუსი შიმშილმა დატანჯა იმ ზომამდე, რომ ცდილობდა ლეიბიდან ჩალა ეჭამა. ორივეს ნარჩენები ისე იყო მიმოფანტული, დიდი შრომით ძლივს მოახერხეს შემდეგში იმათი შეგროვება. ძველი მეგობრების და დაახლოვებულთა გარდა, სახელმწიფო საქმეებში მრჩევლად აიყვანა ოცი კაცი რომის პირველი მოქალაქეებიდან. იმათგან, შესაძლოა, ორი თუ სამი გადარჩა, დანარჩენი სხვადასხვა მიზეზით დაღუპა. ყველაზე მეტი სიკვდილი გამოიწვია ელიუს სეიანუსის სიკვდილმა, რომელიც თავად აიყვანა უმაღლეს ხელისუფლებამდე იმდენად კეთილმოსურნეობით არა, რამდენადაც იმიტომ, რომ მისი მცდელობით მუხანათურად გასწორებოდა გერმანიკუსის შთამომავლებს და ძალაუფლების მემკვიდრედ დაემტკიცებინა თავისი შვილიშვილი, საკუთარი შვილიდან, დრუზუსი. არაფრით რბილი არა ყოფილა მის გარშემო მყოფი ბერძნების მიმართ, რომელთა საზოგადოება განსაკუთრებით უყვარდა. ერთი მათგანს, ქსენონს, რომელიც მეტისმეტად იჩხიბად მეტყველებდა, დაეკითხა, ეს რა ველური ლაპარაკიაო და იმან მიუგო: „დორიული“. ტიბერიუსმა ეს თავის ადრინდელ გადასახლებაზე მინიშნებად მიიღო, რაკი როდოსზეც დორიულად ლაპარაკობენ და კუნძულ კინარიაზე გადაასახლა. სადილისას უყვარდა შეკითხვა, თუ რას კითხულობდა იმ დღეს. მარგამ რომ გაიგო, რომ გრამატიკოსი სელევკუსი მის მსახურებს გამოსძალავს ხოლმე, რომელ მწერლებს კითხულობს და სუფრასთან მომზადებული მოდის, მაშინვე მოიშორა თავიდან, მერე კი თვითმკვლელობამდე მიიყვანა. მისი ბუნებრივი სისასტიკე და უგულობა ბავშვობიდანვე შესამჩნევი იყო. თეოდორ გადარელმა, რომელიც მჭევრმეტყველბას ასწავლიდა, ადრევე და ზუსტად შეამჩნია ეს და ლამის ყველაზე უკეთ განსაზღვრა, როცა, გალანძღვისას, ყოველთვის ეძახდა: „ტალახს, არეულს სისხლში“. მაგრამ ეს უფრო ცხადად გამოჩნდა მმართველად გახდომისას პირველი ხანებიდანაც კი, როცა ის ცდილობდა მიეზიდა მოჩვენებითი ზომიერების ადამიანები. ერთმა მასხარამ დამკრძალავი პროცესიის წინ ხმამაღლა სთხოვა მიცვალებულს, გადაეცა ავგუსტისთვის, რომ იმისი დაპირებული საჩუქრები ხალხმა მაინც ვერ მიიღო. ტიბერიუსმა ბრძანა, მოეთრიათ ის მასხარა, ეანგარიშათ, რაც ერგებოდა და სიკვდილით დაესაჯათ, რათა თავად მოეხსენებინა ავგუსტუსისთვის, რომ თავისი სრულად მიიღო. ცოტა ხნის შემდეგ, როცა ვიღაც პომპეუსს, რომაელი მხედარს, რაღაცას ჯიუტად რომ უპირისპირდებოდა სენატში, ციხე მიუსაჯა და გამოაცხადა, რომ პომპეუსი მალე პომპეუსელივით აჭიკჭიკდება მის ხელში. ასე ულმობლად დასცინა კაცის სახელსაც და მთელი პარტიის მწარე ხვედრსაც. მაშინ იყო, რომ პრეტორის შეკითხვაზე, სასამართლოში მიეცათ თუ არა ხალხი უდიდებულესობის შეურაცხყოფისათვის, მიუგო „კანონები უნდა სრულდებოდეს“ და ასრულებდა კიდევ უკიდურესი დაუნდობლობით. ვიღაცამ ავგუსტუსის ქანდაკებას თავი მოხსნა, რათა სხვა დაედგა. საქმე სენატამდე მივიდა და რაკი ეჭვები გაჩნდა, გამოძიება წამებით მიდიოდა. ხოლო როცა მოპასუხე გაასამართლეს, მაშინ ამგვარი ბრალდებები იქამდე მივიდა, რომ სასიკვდილო დანაშაულად ითვლებოდა, თუკი ვინმე ავგუსტუსის ძეგლის წინ მონას სცემდა ანდა ტანისამოსს იცვლიდა, თუკი მიჰქონდა მონეტა ან ბეჭედი მისი გამოსახულებით საპირფარეშოში ან საროსკიპოში, ანდა გაეკრიტიკებინა მისი ნებისმიერი სიტყვა ან ქმედება. ბოლოს, ის კაციც კი დაიღუპა, რომელმაც თავის ქალაქში გაბედა, იმ დღეს მიეგო პატივი მისთვის, რომელ დღესაც ოდესღაც ავგუსტუსს მიაგებდნენ. მრავალი სხვა სასტიკი და მხეცური საქციელი ჩაიდინა სიმკაცრისა და ზნეობის გამოსწორების მიზეზით, სინამდვილეში თავისი ბუნებრივი მიდრეკილებების დასაკმაყოფილებლად. ზოგიერთი ლექსებში კიცხავდა მის მაშინდელ ბოროტმოქმედებას და მომავალისასაც საყვედურობდა: სასტიკო, დაუნდობელო, კიდევ რა გითხრა მეტი? დედას შენებრი უყვარდეს, მეტი არაა მტერი. ვეღარც რაინდი ვერა ხარ, უშქრად გაკლია ხალხი, როდოსზე იყავ ლტოვლვილად, თავს გენგრეოდა სახლი. ოქროვან საუკუნეთა აღარ ბრკიალებს ალი, დგას საუკუნე რკინისა, სამშობლოს ხურავს ჩალით. შენ ხომ ღვინოსაც აღარ სვამ, სისხლი გწყურია ჩვენი, დათვრები, გაილეშები და სიკვდილისას მღერი. სულას შეხედე, რომულუს, ეგებ ეს არის ბოლო, შენ უბედური რომ გვყავხარ, ბედნიერია როგორ. უკან დაბრუნდი მარია, დავრჩით გარეშე მერცხლის, ანტონიუსმა დააგზნო ძმათამკვლელ ომის ცეცხლი. შენ იტყვი: რომი სადღაა, უკვე მკვდარია რომი, რომი ომის ტყვე შექმნილა, დრო აღარა აქვს შრომის. თუმც კეისარი ღაღადებს, რომ ამ ომიდან გვიხსნის, მეფედ რა აქცევს ლტოლვილს თუ არ ღვარა ჩვენი სისხლი. თავიდან ცდილობდა, ამაში ნამდვილი გრძნობები კი არა, მხოლოდ რისხვა და სიძულვილი დაენახა იმათი, ვისაც არ მოსწონდა მისი მკაცრი ზომები. ამბობდა კიდევაც: „დაე, ვძულდე, ოღონდ დამეთანხმონ“. მაგრამ მერე თავად აჩვენა, რომ ეს საყვედურები სამართლიანი და საფუძვლიანი იყო. კაპრიზე ჩასვლიდან რამდენიმე დღის შემდეგ ერთმა მეთევზემ მარტოდ მყოფი დაინახა და მოულოდნელად დიდი ბარაბული მიართვა. იმის შიშით, რომ უკვე მივიდნენ ყოველი მხრიდან მიუდგომელი კლდეებით, ტიბერიუსმა ბრძანა, ეს თევზი ერტყათ მისთვის სახეში. ხოლო როცა ის მეთევზე თავის ბედის ვარსკვლავს ემადლიერებოდა, რომ კიდევ კარგი კიბორჩხალაც არ მოუტანა, რომელიც უფრო დიდი დაიჭირა, ტიბერიუსმა ბრძანა, რომ კიბროჩხალითაც ეცემათ. პრეტორიანელი მეომარი, რომელმაც მისი ბაღიდან ბუ მოიპარა, სიკვდილით დასაჯა. ერთხელ გზაში იმისი ტახტრევანი გაიხლართა კვრინჩხის ბუჩქებში მაშინ ის სწვდა მოწინავე კოჰორტის ცენტურიონს, გზას რომ ზვერავდა, დააგდო მიწაზე და ლამის სიკვდილამდე მიიყვანა, ისე სცემა.ბოლოს, სრული თავისუფლება მისცა ყველა შესაძლო სისასტიკეს. მიზეზები არ აკლდა, უთვალთვალებდა მეგობრებს და ნაცნობებსაც ჯერ დედისა, მერე შვილიშვილებისა და რძლისა, მერე სეიანუსისა. სეიანუსის სიკვდილის მერე განსაკუთრებით გამძვინვარდა. აქედან ნათლად ჩანს, რომ სეიანუსი არ აქეზებდა, არამედ მხოლოდ მის სურვილებს ასრულებდა. ამის მიუხედავად, ტიბერიუსი არ შეყომანებულა, რომ მოკლე და ნაჩქარევ თავის ცხოვრებაზე ჩანაწერში დაეწერა, რომ სეიანუსი დასაჯა, როცა გაიგო, თუ როგორ მძვინვარებდა ის მისი გერმანიკუსის შვილების წინააღმდეგ და ამასობაში ერთი მათგანი თავადვე დაღუპა, როცა სეიანუსი უკვე ეჭვქვეშ იყო, მეორე როცა სეიანუსი უკვე მკვდარი იყო.მისი ბოროტმოქმედებების ცალცალკე ჩამოთვლა დიდხანს მოგვიწევს, საკმარისი იქნება მისი მძვინვარების მაგალითები საერთო შემთხვევებით ვაჩვენოთ. დღე არ ჩაივლიდა ვინმეს დაუსჯელად, გინდა ზეიმი ყოფილიყო ანდა აკრძალული დღე. ახალ წელსაც კი დასაჯეს სიკვდილით ერთი კაცი. ბევრთან ერთად ისჯებოდა მათი შვილები და მათი შვილიშვილები. დასჯილთა ნათესავებს აკრძალული ჰქონდათ მათი დატირება. ბრალმდებლებს, ხშირად მოწმეებსაც დანიშნული ჰქონდათ ნებისმიერი საჩუქარი.არც ერთ დასმენაში არ დაეჭვდებოდნენ. ყველანაირი დანაშაული სისხლის სამართლისად ითვლებოდა, რამდენიმე უწყინარი სიტყვაც კი. პოეტი იმიტომ გაასამართლეს, რომ გაბედა და ტრაგედიაში შეეკამათა აგამემნონს. ისტორიკოსს ასამართლებდნენ იმიტომ, რომ ბრუტუსი და კასიუსი რომაელებიდან უკანასკნელებად დაასახელა. ისტორიკოსიც და მწერალი მაშინვე დაისაჯნენ სიკვდილით, მათი ნაწარმოებები განადგურდა, თუმცა მანამდე რამდენიმე წლით ადრე ორივე ნაწარმოები ღიად და წარმატებით წაიკითხეს ავგუსტუსის წინაშე. ზოგიერთ პატიმარს ეკრძალებოდა არა მარტო რამის გაკეთება დასაწყნარებლად, არამედ ლაპარკიც. იმათგან, ვისაც სასამართლოზე ეძახდნენ, მრავალი თავს იკლავდა სახლში, დარწმუნებულნი გასამართლებაში, გაურბოდა ბრალდებებს და სირცხვილს, ბევრი თავად კურიაშივე იღებდა შხამს. მაგრამ იმათაც, გადახვეული ჭრილობებით, მომაკვდავებს, ისევ მოკანკალეებს, საპატიმროში მიარბენინებდნენ. დასჯილებიდან ვერავინ ასცდა კავსა და ჰემონიას: ერთ დღეს ოცი კაცი გადააგდეს ასე ტიბრში, მათ შორის ქალები და ბავშვები.ძველი ჩვეულებებით, აკრძალული იყო ქალწულების დახრჩობით სიკვდილი, ამიტომ, არასრულწლოვან გოგონებს სიკვდილის წინ ჯალათი აუპატიურებდა. ვისაც სიკვდილი უნდოდა, ძალით აიძულებდნენ, ეცოცხლა. ტიბერიუსს ძალიან მსუბუქ სასჯელად ეჩვენებოდა სიკვდილი. როცა გაიგო, რომ ბრალდებულებიდან ერთერთმა, სახელად კარნულუსმა ვერ იცოცხლა დასჯამდე, შეჰყვირა: „კარნულუსი გამისხლტა ხელიდან!“ საპატიმროების შემოვლისას, ვიღაცამ მუდარა დაუწყო, დასჯა დაეჩქარებინა, მან უპასუხა: „მე შენთვის ჯერ არ მიპატიებია“. ერთი კონსულის წოდების მოღვაწე იხსენებს თავის მატიანეში, თუ ერთერთ მრავალრიცხოვან ქეიფში ვიღაც ჯუჯამ, მაგიდასთან რომ იდგა სხვა მასხარებთან ერთად, როგორ ჰკითხა უცებ ტიბერიუსს, რატომ არის ისევ ცოცხალი პაკონიუსი, ბრალდებული დიდებულების შეურაცხყოფაში? ტიბერიუსმა იქავ შერისხა ჯუჯა თავხედური შეკითხვისათვის, მაგრამ რამდენიმე დღის შემდეგ მისწერა სენატს, რომ პაკონიუსის მსჯავრი რაც შეიძლება მალე ყოფილიყო გამოტანილი. უფრო ძალიან და თავაშვებულად დაიწყო მძვინვარება, თავისი შვილის, დრუზუსის სიკვდილის ცნობა რომ მიუვიდა. ჯერ ეგონა, დრუზუსი ავადმყოფობით და თავშეუკავებლობით მოკვდა. მაგრამ როცა გაიგო, რომ შხამით მოკლა თავისი ცოლის ლივილას და სეიანუსის ფლიდობამ, უკვე ვეღარავინ გადაურჩებოდა წამებასა და სიკვდილით დასჯას. მთელი დღეეები ამ საქმეზე ფიქრში ატარებდა. როცა აცნობეს, რომ მოვიდა მისი ერთი როდოსელი ნაცნობი, მისგანვე გამოძახებული რომში თავაზიანი წერილით, ბრძანა, მაშინვე ეწამებინათ, იფიქრა, ეს ვინმე საქმეში გარეულიაო. ხოლო შეცდომა რომ აღმოაჩინა, მისი მოკვლა ბრძანა, რათა უკანონობა არ გახმაურებულიყო. კაპრიზე ახლაც გაჩვენებნ სასაკლაოს ადგილს. იქიდან ბრალდებულებს, დიდი ხნის წამების შემდეგ, ზღვაში აგდებდნენ მის თვალწინ, ხოლო დაბლა მატროსები იჭერდნენ და ბარჯებით და ნიჩბებით ჩეჩქვავდნენ გვამებს, რომ არავინ გადარჩენილიყო. წამების ახალი მეთოდებიც კი გამოიგონა: სუფთა ღვინით დაათრობდნენ პატიმარს, მერე მოულოდნელად ასოზე თოკს გაუჭერდნენ და შარდის შეკავებით კლავდნენ.ნამდვილად, უფრო მეტ ხალხს გაწყვეტავდა, სიკვდილს რომ არ შეეჩერებინა და ასევე, როგორც ამბობენ, თრასილუსის რჩევით, ზოგიერთი ღონისძიება დიდ ხანს სიცოცხლის იმედით არ გადაედო. არც თავის დარჩენილ შვილიშვილებს დაინდობდა: გაიუსზე უკვე ეჭვი ჰქონდა მიტანილი, ხოლო ტიბერიუსი სძულდა, როგორც ცოლქმრული ღალატით გაჩენილი. და ეს სიმართლეს ჰგავს: ტყუილად კი არ უთქვამს არაერთხელ, რომ ბედნიერი იყო პრიამე, ყველა თავის ახლობელზე მეტხანს რომ იცოცხლა.მაგრამ მთელ ამ ბოროტმოქმედებაში, სიძულვილით და ზიზღით გარშემორტყმული, არა მხოლოდ დაჰკანკალებდა თავის სიცოცხლეს, არამედ იტანჯებოდა წყენებით. ამაზე ბევრი რამე მიუთითებს. მკითხავებს აუკრძალა დალაპარაკებოდნენ ჩუმად და მოწმეების გარეშე. რომის შემოგარენში სამკითხაოს გაუქმებაც უნდოდა, მაგრამ პრენესტინის ბედისწერის შიშმა შეაჩერა; ის დაბეჭდეს და რომში წამოიღეს, მაგრამ სკივრი ცარიელი აღმოჩნდა და ისინი გამოჩნდა მაშინ, როცა სკივრი ისევ ტაძარში დააბრუნეს.ერთი თუ ორი პროკონსული, უკვე რომ მიეღოთ პროვინციები, არაფრით უშვებდა და თავისთან ჰყავდა მანამდე, ვიდრე რამდენიმე წლის შემდეგ შემცვლელები არ დაუნიშნა. მთელი ეს დრო მათ ჰქონდათ თავიანთი წოდებები, ტიბერიუსისგან ბევრ დავალებას იღებდნენ, რომელსაც გულმოდგინედ ასრულებდნენ ელჩებითა და თანაშემწეებით. რძალი და შვილიშვილები, დასჯის შემდეგ, იქ გადააგზავნა, სადაც საჭირო იყო, მხოლოდ შეფარულები, დამცავ ტახტრევანებით, და რომ დაცვას უფლება არ მიეცა შემხვედრებისთვის გაჩერებისა და ცქერისა. როცა სეიანუსი გადატრიალებას გეგმავდა, და მისი დაბადების დღეს მთელი ხალხი ზეიმობდა, და მისი ოქროს გამოსახულებებს ყველგან სცემდნენ თაყვანს, მოთმინებით უყურებდა ამას, და მაშინვე არა, უფრო ეშმაკობით და მოტყუებით, ვიდრე უმაღლესი ხელისუფლების ძალით, ბოლოს და ბოლოს ის დაამხო. პირველად, თავიდან რომ მოეშორებინა პატივის საფარქვეშ, თავის ამხანაგად აირჩია მეხუთე კონსულობაში, რაც ამის გულისათვის დაუსწრებლად მიიღო დიდი შუალედის შემდეგ. მერე კი, გაათამამა ნათესაობაზე იმედით და ტრიბუნის ძალაუფლებით, და უცებ მის წინააღმდეგ საბრალდებო სიტყვით გამოვიდა, სამარცხვინოდ და საწყლად: იმ სიტყვაში, სხვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, ევედრებოდა მამა სენატორებს, რომ მისთვის, მარტოხელა ბერიკაცისთვის, გაეგზავნათ კონსულებიდან რომელიმე, რათა იმას სენატში მოეყვანა ხოლმე შეიარაღებული დაცვით. მაგრამ არც ამან დაამშვიდა, აჯანყების შიშით ბრძანა, აუცილებლობის შემთხვევაში მხედართმთავრად თავისი შვილიშვილი დრუზუსი დაენიშნათ, ჯერ კიდევ ციხეში რომ ჰყავდა რომში. ხომალდები უკვე მზად ჰქონდა, რომ ნებისმიერ ჯართან გაქცეულიყო, და დაუღალავად უდარაჯებდა ფრიალო კლდის სიმაღლიდან შორეულ ნიშნებს, რომლებითაც ებრძანებინა ყველაფერი ეცნობებინათ, რაც მოხდებოდა, დრო რომ არ დაეკარგადთ შიკრიკებზე. იმის შემდეგაც კი, რაც სეიანუსის ამბოხი ჩააქრეს, კიდევ რვა თვე არ გამოდიოდა ვილიდან, რომელსაც „იო“ ერქვა, ისევ ეჭვნეული და აფორიაქებული. იმის მჭმუნვარე სულს ყოველი მხრიდან სწვავდა უამრავი ძაგება. არ იყო ლანძღვა, რომელიც ბრალდებულებს არ მიეხალათ სახეში და ხელმოუწერელი წერილებით არ დაებნიათ თეატრში. სხვადასხვანაირად იღებდა, ხან სირცხვილით დატანჯული ცდილობდა გაესაიდუმლოებინა და დაემალა, ხანაც არად ჩააგდებდა და თავად ახმაურებდა ყველას გასაგონად. არტაბანუსიც კი, პართელების მეფე, არცხვენდა თავის გზავნილში, სადაც ახლობლების და შორეულების მკვლელობებს უხსენებდა, ზეიმებს და გარყვნილობებს წამოაძახებდა და სთავაზობდა, მალევე ჩაექრო თანამემამულეების დიდი და სამართლიანი წყურვილი და საკუთარი ნებით მოეკლა თავი.ბოლოს თავადვე მოსძულდა საკუთარი თავი. თავისი ტანჯვის მთელი სიმძიმე გამოხატა ერთი წერილის დასაწყისში ასეთი სიტყვებით: „როგორ მოგწეროთ, მამა სენატორებო, რა მოგწეროთ და რა არ მოგწეროთ? ეს თუ ვიცოდე, დაე, მაშინ ღმერთების და ღმერთქალების ნებით, იმაზე უარესი სიკვდილით მოვკვდე, რომლითაც ყოველდღე ვკვდები“.ზოგიერთი ვარაუდობს, რომ წინასწარ იცოდა თავისი ასეთი მომავლი და დიდი ხნით ადრე ხედავდა, როგორი სიძულვილი და უსახელობა ელოდა. სწორედ ამიტომ, ხელისუფლებას რომ იბარებდა, მტკიცედ უარყო „სამშობლოს მამის“ წოდება და მისი საქმეების ერთგულებაზე ფიცი. ეშინოდა, უფრო ძალიან არ შეერცხვინა თავი, ამ პატივთა ღირსი რომ არ აღმოჩნდებოდა.ეს შეიძლება დავასკვნათ ორივე წინადადებაზე მისი გამოსვლიდან. ამბობს, რომ ვიდრე თავის ჭკუაზე იქნება, ისეთად დარჩება, როგორიც არის და თავის ზნეობას არ შეიცვლის. მაგრამ მაინც, ცუდი მაგალითი რომ არ მისცეს, სჯობს სენატმა თავი არ დაუკავშიროს ისეთი ადამიანის საქციელების მართებულობას, რომელიც შემთხვევის გავლენით შეიძლება შეიცვალოს.და შემდეგ: „თუკი ოდესმე თქვენ დაეჭვდებით ჩემს საქციელში და ჩემს ერთგულებაში, ვლოცულობ, რომ უმალ სიკვდილმა წამიყვანოს, ვიდრე ეს ცვლილება მოხდეს თქვენს აზრებში, მაშინ ჩემთვის დიდი არაფერი იქნება პატივი და წოდება სამშობლოს მამისა, თქვენთვის კი დამუნათება ან წინდაუხედაობისთვის, რომლითაც თქვენ ის მომეცით, ანდა მცდარი შეფასებისათვის, რომლითაც ჩემზე შეიცვალეთ აზრი“.აგებულებით დიდი და ძლიერი იყო, საშუალოზე მაღალი, მხრებში და მკერდში ფართო, დანარჩენ სხეულში სიმეტრიული თავიდან ფეხებამდე. მარცხენა ხელი მარჯვენაზე მარჯვე და ძლიერი ჰქონდა, ხოლო კუნთები ისე ძლიერი, რომ თითით ვაშლს ხვრეტდა, ხოლო ბიჭის ან ყმაწვილის თავის დაშავება უბრალო წკიპურტით შეეძლო.კანის ფერი თეთრი ჰქონდა, თმა კეფაზე გრძელი, კისერსაც კი უფარავდა, ეტყობა, ოჯახური ნიშანი იყო. სახე ლამაზი, თუმცა ხანდახან ფერისმჭამელებს გამოაყრიდა ხოლმე. თვალები დიდი და საკვირველი შესაძლებლობით, დაენახა ღამითაც და წინაღობებშიც, ოღონდ ცოტა ხნით და გაღვიძებისას, მერე მხედველობა ჩვეულებრივი უხდებოდა.თავდახრილი დადიოდა, მაგრად ეჭირა კისერი, მკაცრი სახით, მდუმარედ. თანმიმყოლებშიც იშვიათად ლაპარაკობდა, ნელა, ოდნავ ათამაშებდა თითებს. ყველა ამ უსიამოვნო და ქედმაღლურ ნიშნებს ჯერ კიდევ ავგუსტუსი ამჩნევდა და ცდილობდა მათ გამართლებას სენატისა და ხალხის წინაშე, ირწმუნებოდა, მათში ბუნებაა დამნაშავე და არა ზნეობა. დიდებული ჯანმრთელობით გამოირჩეოდა და მთელი თავისი მმართველობისას ერთხელაც არ გამხდარა ცუდად, თუმცა ოცდაათი წლიდან საკუთარ თავზე თავად ზრუნავდა, ექიმების დახმარებისა და რჩევების გარეშე. ღმერთებზე და მათ თაყვანისცემაზე ნაკლებად ირჯებოდა, რაკი ასტროლოგიისკენ იყო მიდრეკილი და მტკიცედ სწამდა, რომ ყველაფერს ბედისწერა გადაწყვეტს. თუმცა მეხისა უსაზღვროდ ეშინოდა და როცა ღრუბელი შეიკრიბებოდა, თავზე ყოველთვის იხურავდა დაფნის გვირგვინს, რაკი ითვლებოდა, რომ ამ ფოთლებს მეხი არ დაეცემოდა. კეთილშობილ ხელოვნებებში დიდი გულმოდგინებით მეცადინეობდა ორივე ენაზე. ლათინურ მჭევრმეტყველბაში მესალა კორვინუსს ჰბაძავდა, რომელსაც ძალიან თაყვანს სცემდა ახალგაზრდობაში, როცა ის უკვე მოხუცი იყო. თუმცა თავის სიტყვას მეტისმეტად აბნელებდა განზრახულობით და ღვლარჭნილობით, ასე რომ, მოუმზადებლად უკეთ ლაპარაკობდა, ვიდრე დაწერილის მიხედვით.შეთხზა ლირიკული ლექსიც სახელწოდებით „ჩივილი ლუციუს კეისრის სიკვდილზე“, ლექსებს წერდა ბერძნულადაც და ჰბაძავდა ევფორიონს, რიანს და პართენუსს. ეს პოეტები ძალიან უყვარდა, მათ ნაწარმოებებს და გამოსახულებებს განათავსებდა ხოლმე საზოგადოებრივ ბიბლიოთეკებში, ამიტომაც მრავალი სწავლული შეუჩერებლად უძღვნიდა მათ შესახებ თავის თხზულებებს.მაგრამ ყველაზე მეტად ზღაპრული წარსულის შესწავლა აინტერესებდა. აქ სასაცილო წვრილმანებამდე მიდიოდა, მაგალითად, გრამატიკოსებს, რომელთა საზოგადოება, როგორც ითქვა, ძალიან უყვარდა, მიმართავდა ასეთი შეკითხვებით: „ვინ იყო ჰეკუბას დედა? აქილევსს რას ეძახდნენ გოგონებში? რა სიმღერებს მღეროდნენ სირენები?“ ხოლო როცა პირველად შევიდა სენატში ავგუსტუსის სიკვდილის მერე, კეთილშობილების და შვილური სიყვარულის ნიშნად სამსხვერპლოდ საკმეველი და ღვინო მიიტანა, მაგრამ ფლეიტისტის გარეშე, როგორც ოდესღაც მეფე მინოსმა შვილის სიკვდილის შემდეგ. ბერძნულად ყოველთვის ადვილად და ხალისით ლაპარაკობდა, მაგრამ ყველგან არა. ამას განსაკუთრებით სენატში გაურბოდა. მაშინაც კი, როცა სიტყვა „მონოპოლიის“ თქმა უნდოდა, თავიდან მოიბოდიშა, რომ იძულებულია უცხო სიტყვა თქვას. ხოლო როცა სენატის ერთ დადგენილებაში გამოიყენეს სიტყვა „ემბლემა“, შესთავაზა, შეეცვალათ, უცხოურის ნაცვლად ჩვენი მოეძებნათ და თუ ვერ შეძლებდნენ, მაშინ ცნება გამოეხატათ აღწერით, რამდენიმე სიტყვით. და ერთ ჯარიკაცს, რომელსაც სასამართლოზე სთხოვეს, ბერძნულად მიეცა ჩვენება, უბრძანა, მხოლოდ ლათინურად ეპასუხა. თავისი წასვლის მთელი დროის მანძილზე მხოლოდ ორჯერ სცადა რომში დაბრუნება. პირველად ტრირემით გაცურა ტიბრზე ბაღებამდე, რომლებიც ხელოვნურ ტბასთანაა, ნაპირზე დაცვა დააყენა, რათა ისინი გაეგდოთ, ვინც შესახვედრად გამოვიდოდა. მეორედ აპიანეს გზით მეშვიდე მილამდე მიაღწია. მაგრამ შორიდან რომ დაინახა ქალაქის კედლები, მიუახლოვდა და დაბრუნდა: პირველად უცნობი მიზეზით, მეორედ ცუდი ნიშნის შიშით. სხვა გასართობებს შორის ერთი დიდი გველიც ჰყავდა. ერთხელ, ჩვეულებრივ, მივიდა, რომ თავისი ხელიდან ეჭმია და მკვდარი ნახა, ჭიანჭველებისგან შეჭმული და ამაში დაინახა ნიშანი, გაფრთხილებოდა ბრბოს ძალადობას. და აი, საჩქაროდ დაბრუნდა კამპანიაში, ასტურაში შეუძლოდ შეიქმნა. ცოტა გამოკეთებული, ცირცეამდე მივიდა. აქ, თავისი ავადობა რომ დაემალა, არათუ ესწრებოდა ბანაკის თამაშებს, არამედ არენაზე გამოშვებულ ტახს ზემოდან ხელშუბებიც სტყორცნა. მაშინვე დაეწყო ტკივილი ფერდში, მერე გახურებულს ქარმა დაუბერა და ავადმყოფობა გაუძლიერდა.ერთხანს კიდევ იკავებდა თავს, თუმცა, აგრძელებდა თავის გზას მიზენუმამდე, არაფერს ცვლიდა ცხოვრების ჩვეულებრივ წესში და უარს არ ამბობდა არც ქეიფებზე, არც სხვა სიამოვნებებზე ნაწილობრივ აულაგმაობით და ნაწილობრივ თავის მოკატუნებით. და როცა ექიმი ქარიკლე ერთხელ აპირებდა სუფრიდან წასვლას და მისი ხელი აიღო სამთხვევად, იეჭვა, რომ იმას უნდოდა მისი სისხლის დარტყმების შეტყობა, შეაჩერა, მაგიდასთან დააბრუნა და გვიანობამდე გააგრძელა ლხინი. ხოლო მერე, როგორც ყოველთვის, სასტუმროს შუაგულში დადგა, ზურგსუკან ლიკტორით და სახელებით ემშვიდობებოდა ყველა წამსვლელს.ამასობაში, მოუწია წაეკითხა სენატის ანგარიშებში, რომ რამდენიმე დამნაშავე, რომლებიც თავის დროზე მოკლედ მოიხსენია, რომ მათი სახელები არის დასმენებში, ახლა გამოშვებულები იყვნენ და დაკითხვის გარეშე. ეს უპატივცემლობად ჩათვალა და გადაწყვიტა, რადაც უნდა დაჯდომოდა, კაპრიზე დაბრუნებულიყო, მხოლოდ ამ სამალავიდან ბედავდა რამე ეღონა. მაგრამ უამინდობამ და გაძლიერებულმა ავადობამ შეაჩერა. და მალე აღესრულა ლუკულუსის ვილაში, თავისი ცხოვრების სამოცდამეთვრამეტე წელს და ხელისუფლების ოცდამესამე წელს, ჩვიდმეტი დღით ადრე აპრილის კალენდებამდე, გნეიუს აცერონიუს პროკულუსისა და გაიუს პონტიუს ნიგრინუსის კონსულობისას.ზოგიერთი ვარაუდობს, გაიუსმა შეაპარა ნელი და მომაკვდინებელი შხამი; სხვები უბრალო ციებცხელების შემდეგ საჭმელი მოითხოვა, მაგრამ არ მისცეს; დანარჩენი რომ დაახრჩეს ბალიშით, როცა უცებ გამოფხიზლდა და დაინახა, რომ გულწასვლის დროს ბეჭედი მოხსნეს და უკან დაბრუნება მოითხოვა. სენეკა წერს, რომ გრძნობდა თავისი აღსასრულის მოახლოებას, თავად მოიხსნა ბეჭედი, თითქოს უნდოდა, ვისთვისმე გადაეცა, ცოტა ხანი ეჭირა, მერე ისევ თითზე გაიკეთა, ხელი დამალა და დიდხანს იწვა უმოძრაოდ. მერე უცებ მსახურებს დაუყვირა, მაგრამ პასუხი არ მიუღია. მაშინ ადგა, მაგრამ საწოლთან ახლოვე უმტყუნა ძალამ და ძირს დავარდა.თავის ბოლო დაბადების დღეზე სიზმარში აპოლონ ტემენიტელის ქანდაკება ნახა, დიდი და საკვირველი ნამუშევარი, რომელიც სირაკუზიდან ჩამოიტანა, რათა ახალი ტაძრის მიდებარე ბიბლიოთეკაში დაედგათ. და იმ სტატუეტმა უთხრა, რომ ის უკვე ვეღარ აკურთხებდა. სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე შუქნიშნის კოშკი კაპრიზე დაინგრა მიწისძვრის გამო. ხოლო მიზენაში, როცა სასტუმროში შემოიტანეს ნაცარი და ნახშირი, უკვე დიდი ხნის ჩამქრალი და გაციებული, უცებ იფეთქეს და აალდნენ, და აღარ ქრებოდნენ საღამოდან გვიან ღამემდე.მისმა სიკვდილმა დიდი სიხარული გამოიწვია ხალხში. როგორც კი ეს ამბავი გაიგეს, ერთნი ყვირილით დარბოდნენ: „ტიბერიუსი ტიბრში!“, სხვები ლოცავდნენ დედადედამიწას და ღმერთებს მანებს, არ მიეცათ გარდაცვლილისთვის ალაგი, გარდა უღირსთა შორის ადგილისა; დანარჩენები მკვდარს ემუქრებოდნენ კავით და ჰემონიებით. ძველ უკეთურობების ხსოვნას კი საბოლოო სისასტიკის ხსოვნაც დაემატა.საქმე ის იყო, რომ სენატის გადაწყვეტილებით, ბრალდებულთა დასჯა მხოლოდ მეათე დღეს ხდებოდა. და აი, ზოგიერთისთვის ანგარიშის გასწორების დღე დაემთხვა ტიბერიუსის სიკვდილზე ცნობას. ისინი ყველას ევედრებოდნენ შველას, მაგრამ გაიუსი ჯერ არ გამოჩნდა, რომ მიშველებოდა და ვერავინ ჩაერია, და დაცვამ, კანონის წინააღმდეგ არწასვლის მიზეზით, დაახრჩო ისინი და ჩააგდო ჰემონიაში. ამის გამო სიძულვილმა უფრო მეტი ძალით იფეთქა. ეჩვენებოდათ, რომ ტირანის სიკვდილის შემდეგ მხეცობა მაინც არ შეწყდებოდა. როცა მისი გვამი გამოასვენეს მიზენადან, ბევრი ყვიროდა, რომ ატელაში უნდა წაეყვანათ და დაეწვათ ამფითეატრში. მაგრამ მეომრებმა ის რომში გადაასვენეს, და იქ დაწვეს და დაასაფლავეს სახალხოდ.ანდერძი სიკვდილამდე ორი წლით ადრე შეადგინა ორ ჩანაწერად. ერთი თავისი ხელით იყო დაწერილი, მეორე გააზატებულისთვის ნაკარნახევი, მაგრამ შინაარსით არ განირჩეოდნენ. ისინი მიმაგრებული იყო ყველაზე დაბალი მდგომარეობის პირებზე. ამ ანდერძით უარს ეუბნეოდა თავის შვილიშვილებს გაიუსს, გერმანიკუსის შვილს და ტიბერიუსს, დრუზუსის შვილს თანაბარ წილზე მემკვიდრეობიდან, ერთმანეთის მემკვიდრეებად ნიშნავდა. დატოვა მრავალრიცხოვანი საჩუქრები, მათ შორის ქალწულ ვესტალებსაც, ასევე ყველა მეომარს, ყველა პლებეის და ცალკე კვარტალების მამასახლისებს. …
- დაამატა Kakha to მსოფლიო ისტორია at 8:10am on აპრილი 10, 2014
- თემა: პოლიტიკოსი (გაგრძელება)
- რომ ის ჯერ მკაფიოდ არაა გამიჯნული მასთან ახლოს მდგომ [ხელოვნებათაგან], რომლებთანაც თანამშრომლობს კიდეც, თუმცა ბევრი სხვა მონათესავე ხელოვნებისაგან გამოყოფილია. უმცროსი სოკრატე თქვი, რომელი მონათესავე [ხელოვნებისგან]. უცხოელი როგორც ჩანს, ჩამორჩი ნათქვამს. მგონი, კვლავ დასასრულიდან დასაწყისისკენ უნდა წავიდეთ. თუ ხვდები, რას გულისხმობს ნათესაობა, ჩვენ ეს-ესაა გადასაფარებლის შექმნა ორად გავყავით, იმის მიხედვით ტანზე შემოსახვევია თუ ძირს დასაფენი. უმცროსი სოკრატე ვხვდები. [280c] უცხოელი ასევე თავი დავანებეთ ყველაფერს, რაც სელისა და ჩალიჩის და, როგორც ადრე ვუწოდეთ, [სხვა] მცენარეული ძაფებით კეთდება. შემდეგ გამოვყავით აგრეთვე თელვის ხელოვნება და შედუღებითა და ნაკერებით შეერთება, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი მეწაღეობაა. უმცროსი სოკრატე ნამდვილად ასეა. უცხოელი შემდეგ გავმიჯნეთ ყველანაირი გადასაფარებლის კეთების ხელოვნება, იქნება ეს ტყავის დამზადება თუ გადახურვა, რაც მშენებლობის, დურგლობის და ნებისმიერი სისველისგან [280d] დაცვის ხელოვნებაში გამოიყენება; ასევე გამოვყავით ქურდებისა და ყაჩაღების საწინააღმდეგო საგნებისა და შემოსარაგავის დამზადების ხელოვნება, რაც დამცავების კეთებასა და კარების გამაგრებას [გულისხმობს] და მჭედლობის ხელოვნების ნაწილია. შემდეგ გამოვაცალკევეთ შეიარაღების ხელოვნება, რაც თავდაცვის საშუალებების დამზადების დიდი და მრავალფეროვანი ხელოვნების ნაწილია. [280e] თავიდანვე ყველაფრისგან გამოვყავით შხამსაწინააღმდეგო წამლებთან დაკავშირებული მაგიის ხელოვნება და დავტოვეთ, როგორც საჭიროდ ჩავთვალეთ, ხელოვნება, რომელსაც ვიკვლევთ, რომელიც გულისხმობს შალის დამზადებას, გვიცავს სიცივისგან და რომელსაც ეწოდება ქსოვის ხელოვნება. უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს, ასეა. უცხოელი მაგრამ, ბიჭუნავ, ის, რაც ითქვა, ჯერ კიდევ არაა დასასრული. ჩანს, რომ ის, ვინც დასაწყისში ტანსაცმლის დამზადების ხელოვნებასთანაა დაკავშირებული, [281a] ქსოვის საპირისპირო [რამეს] აკეთებს. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი ქსოვა ერთგვარი გადაწვნაა. უმცროსი სოკრატე დიახ. უცხოელი [არსებობს აგრეთვე] შეერთებულისა და გადაწნულის დარღვევა. უმცროსი სოკრატე რას გულისხმობ? უცხოელი მჩეჩავის ხელოვნების საქმიანობას. განა გავბედავთ, ჩეჩას ქსოვა ვუწოდოთ, მჩეჩავს კი – მქსოველი? უმცროსი სოკრატე არავითარ შემთხვევაში. უცხოელი თუ ვინმე ფუძისა და მისაქსველის შექმნას ქსოვის ხელოვნებას უწოდებს, განა უცნაურ და მატყუარა [281b] სახელს არ დაარქმევს? უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი მაშ რა? ვიტყვით, რომ თელვის ხელოვნება მთლიანობაში და ტანსაცმლის შეკეთების ხელოვნება ტანსაცმლის მოვლასა და ზრუნვასთანაა დაკავშირებული, თუ ამ ყველაფერს ქსოვის ხელოვნებას ვუწოდებთ? უმცროსი სოკრატე არავითარ შემთხვევაში. უცხოელი მაგრამ ისინი ქსოვის ხელოვნებას შეეცილებიან ტანსაცმლის დამზადებასა და მის მოვლაში; უდიდეს ნაწილს მას დაუთმობენ, თუმცა თავიანთი თავისთვისაც დაიტოვებენ დიდ ნაწილებს. [281c] უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი ამასთან, [ქსოვისთვის საჭირო] იარაღის შემქნელი ხელოვნებებიც, რომელთა მეშვეობითაც იქმნება ქსოვილები, ნებისმიერი ქსოვილის შექმნის ერთ-ერთ მიზეზად ჩაითვლება. უმცროსი სოკრატე ზუსტად ასეა. უცხოელი მაშ, ქსოვის ხელოვნების შესახებ ჩვენი ნათქვამი, [მისი] ის ნაწილი, რომელიც გამოვყავით, საკმარისად იქნება განმარტებული, თუ მას შალის ტანსაცმელთან დაკავშირებულ ნებისმიერი სახის ზრუნვაზე [281d] უფრო უკეთესად და მნიშვნელოვნად ჩავთვლით? თუ გარკვეულწილად სიმართლეს კი ვიტყვით, მაგრამ ის არ იქნება გასაგები და დასრულებული, სანამ [ქსოვას] ხელოვნების სხვა სახეთაგან არ გამოვყოფთ? უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი ამის შემდეგ ის არ უნდა გავაკეთოთ, რაც ვთქვით, მსჯელობა რომ სათანადოდ წარიმართოს? უმცროსი სოკრატე როგორ არა? უცხოელი უპირველეს ყოვლისა, დავაკვირდეთ, რომ იმ ყველაფერთან დაკავშირებით, რაც მზადდება, ორი ხელოვნება არსებობს. უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი ერთი წარმოქმნის დამხმარე მიზეზია, მეორე – თავად [ძირითადი] მიზეზი. უმცროსი სოკრატე როგორ? [281e] უცხოელი მიზეზები, რომლებიც თავად ნამუშევარს კი არ ქმნიან, არამედ მისი შექმნისთვის [საჭირო] იარაღებს ამზადებენ, რომელთა გარეშე ვერც ერთი ხელოვნება ვერასოდეს აღასრულებს მისთვის დაკისრებულ საქმეს, დამხმარეა, ხოლო ისინი, რომლებიც თავად ნამუშევარს ქმნიან, – [ძირითადი] მიზეზები. უმცროსი სოკრატე გონივრულია. უცხოელი ამის შემდეგ, [ხელოვნებას], რომელიც ქმნის მაქოს, თითისტარს და ნებისმიერ სხვა იარაღს, რომელიც ტანსაცმლის შექმნაში მონაწილეობს, დამხმარე მიზეზი ვუწოდოთ, მათ კი, რომლებიც [ნამუშევრებს] ქმნიან და [მათზე] ზრუნავენ – თავად, [ძირითადი] მიზეზები. უმცროსი სოკრატე სავსებით მართალია. [282a] უცხოელი თავად, [ძირითად] მიზეზთაგან ცალკე გამოვყოთ რეცხვის, ტანსაცმლის შეკეთების და სხვა ნებისმიერი მოვლის ხელოვნება, რადან მორთვის ხელოვნება დიდია და ამ ყველაფერს თელვის ხელოვნება ვუწოდოთ. უმცროსი სოკრატე მშვენიერია. უცხოელი ხოლო ჩეჩა, ქსოვა და ყველაფერი სხვა, რაც თავად ტანსაცმლის შექმნაზე ზრუნავს, როგორც ითქვა, ერთი ხელოვნებაა და მას ყველა მატყლის რთვის ხელოვნებას უწოდებს. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. [282b] უცხოელი მატყლის რთვის ხელოვნებას ორი ნაწილი აქვს და თითოეული მათგანი ორი ხელოვნების ნაწილია. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი ჩეჩის ხელოვნებას და მაქოს გამოყენების ხელოვნების ნახევარს და ყველა ხელოვნებას, რომელიც ერთმანეთისგან აცალკევებს ერთამანეთში გადახლართულს, ერთი სიტყვით ვუწოდოთ მატყლის რთვის ხელოვნება. და ყველაფერში გვაქვს კიდევ ორი დიდი ხელოვნება: შეერთებისა და დაყოფის. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი ჩეჩის ხელოვნება და ყველაფერი ის, რაც ახლა ითქვა, დაყოფის ხელოვნებაა. [282c] მატყლის და ქსელის დაყოფის გამო ეწოდა დაყოფის ხელოვნება. მაქო ამას ერთი ხერხით აკეთებს, ხელები კი – მეორეთი. უმცროსი სოკრატე ნამდვილად ასეა. უცხოელი კვლავ ავიღოთ შეერთების ხელოვნება და მასში შემავალი მატყლის რთვის ხელოვნების ნაწილი. ყველაფერი, რაც დაყოფის ხელოვნებას მიეკუთვნებოდა გვერდით გადავდოთ, ხოლო მატყლის რთვის ხელოვნება ორ ნაწილად – დაყოფისა და შეერთების ხელოვნებებად – დავყოთ.[123] უმცროსი სოკრატე დაიყოს [ასე]. უცხოელი ნაწილი, რომელიც ერთდროულად შეერთების ხელოვნებასაც მიეკუთვნება და მატყლის რთვის ხელოვნებასაც [282d], უნდა დაიყოს, სოკრატე, თუ საკმარისად ვზრუნავთ ადრე ნათქვამი ქსოვის ხელოვნების განმარტებაზე. უმცროსი სოკრატე ასეა საჭირო. უცხოელი საჭიროა. ვთქვათ, რომ [შეერთების ხელოვნების] ერთი ნაწილი ძახვის ხელოვნებაა, ხოლო მეორე – წვნის ხელოვნება. უმცროსი სოკრატე ნუთუ მივხვდი? მგონია, რომ ძახვის ხელოვნებაში ქსელზე მუშაობას გულისხმობ. უცხოელი არა მხოლოდ [ქსელზე მუშაობას], არამედ მისაქსველით [მუშაობასაც]. განა შევძლებთ ძახვის გარეშე რაიმეს შექმნას? უმცროსი სოკრატე ვერასგზით. [282e] უცხოელი მაშ, განმარტე ორივე. ეს განმარტება შეიძლება შენთვის დროული აღმოჩნდეს. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი ასე: ჩეჩის ხელოვნების ნიმუშთაგან იმას, რაც სიგრძეში მატულობს და რასაც სიგანე აქვს, გორგალს არ ვუწოდებთ? უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი თითისტარით დახვეულ [გორგალს], რომელიც გამძლე ნართად იქცევა, ნართის ქსელს ვუწოდებთ, იმ ხელოვნებას კი, რომელიც მის [შექმნაზეა] პასუხისმგებელი – ქსელის შექმნის ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი იმ ყველაფერს, რასაც [შეუძლია] დაუშვას ქსელში შეწნული რბილი ნართი, რათა ადვილად და რბილად ვჩეჩოთ ხაოიანი მაუდი, ნართის მისაქსველს ვუწოდებთ, ხოლო მისთვის განკუთვნილ ხელოვნებას – [283a] მისაქსველით რთვის ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე ჭეშმარიტად. უცხოელი მაშ, ქსოვის ხელოვნების ის ნაწილი, რომელიც წინ წამოვწიეთ, უკვე ყველასათვის გასაგებია. მატყლის რთვის ხელოვნების შემაერთებელი ნაწილი, როდესაც მისაქსველისა და ქსელის სწორი გადაწვნით ქმნის წნულს, მას ვუწოდებთ დაწნულ შალის სამოსს და მასთან დაკავშირებულ ხელოვნებას – ქსოვის ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე სავსებით მართალია [283b]. უცხოელი იყოს ასე. მაშ, რატომ პირდაპირ არ ვუპასუხეთ, რომ მისაქსველითა და ქსელით დაწვნა ქსოვის ხელოვნებაა, არამედ გარს ვუვლიდით და ბევრ რამეს ფუჭად განვსაზღვრავდით? უმცროსი სოკრატე უცხოელო, რაც ითქვა, არაფერი მომჩვენებია ფუჭ ნათქვამად. უცხოელი არც არის გასაკვირი, ძვირფასო, მაგრამ მალე შეიძლება მოგეჩვენოს. იმ სენის საწინააღმდეგოდ, რომელიც ხშირად მოგვიანებით გვეწვევა – რაც სულაც არ არის საკვირველი – მაშ, მოისმინე სიტყვა [283c], რომელიც შეეფერება ყველაფერს, რაც ითქვა. უმცროსი სოკრატე მხოლოდ მითხარი. უცხოელი თავდაპირველად განვიხილოთ ყველა სახის სიჭარბე და ნაკლებობა, რათა გონივრულად ვაქოთ ან ვაძაგოთ საჭიროზე უფრო ვრცელი, ან პირიქით, მოკლე საუბარი. უმცროსი სოკრატე ასეა საჭირო. უცხოელი ამ საკითხებზე საუბარი, ვფიქრობ, ჩვენთვის, მართებული იქნებოდა. უმცროსი სოკრატე რომელ [საკითხებზე]? უცხოელი სიგრძის, სიმოკლის, ყველა სახის სიჭარბისა [283d] და ნაკლებობის [შესახებ]. ამ ყველაფერს გაზომვის ხელოვნება უკავშირდება. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი მაშ, დავყოთ ის ორ ნაწილად. ეს იმას სჭირდება, რისთვისაც ახლა ვიღწვით. უმცროსი სოკრატე თქვი, როგორ უნდა დაიყოს. უცხოელი ამგვარად: ერთი ნაწილი დიდისა და მცირეს ურთიერთდამოკიდებულების შესაბამისია, მეორე – წარმოშობის აუცილებელი არსის შესაბამისი. უმცროსი სოკრატე რა თქვი? უცხოელი არ გგონია, რომ, ბუნების შესაბამისად, უფრო დიდი სხვა არაფერზეა უფრო დიდი, თუ არა უფრო მცირეზე და უფრო მცირე [283e] უფრო დიდზე მცირეა და სხვა არაფერზე. უმცროსი სოკრატე ასე მგონია. უცხოელი მაშ რა? იმას, რაც ზომიერის ბუნებას აღემატება ან მის მიერაა აღმატებული სიტყვითაც და საქმითაც, ჭეშმარიტად მომხდარს არ ვუწოდებთ და ჩვენთან ამით არ განსხვავდებიან ერთმანეთისგან ცუდი და კარგი [ადამიანები]? უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს. უცხოელი მაშ უნდა ჩაითვალოს, რომ ორი სახისაა არსებობაც და დიდისა და მცირეს [ერთიმეორისგან] გარჩევაც და ისინი უნდა განვიხილოთ – არა როგორც ადრე ვთქვით – მხოლოდ ერთიმეორის მიმართ, არამედ – როგორც ახლა ითქვა – ერთი [არსებობა] განხილულ უნდა იქნას მეორესთან, ხოლო მეორე [არსებობა] – ზომიერთან მიმართებაში? რატომაა ასე, ვისურვებდით ამის გაგებას? უმცროსი სოკრატე და რატომაა? [284a]. უცხოელი თუ დავუშვებთ, რომ უფრო დიდი უფრო მცირეს მიემართება და სხვას არაფერს, მას არ ექნება ზომიერთან მიმართება, ასე არაა? უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი ამგვარი მსჯელობით ხელოვნების ამ სახეებსა და მათ ყველა საქმეს ხომ არ გავანადგურებთ და პოლიტიკის ხელოვნებასაც ხომ არ მოვსპობთ, რომელსაც ვიკვლევთ და ქსოვის ხელოვნებასაც, რომელზეც ახლახან ვილაპარაკეთ? ხელოვნების ყველა სახე ერიდება იმას, რაც ზომიერზე მეტი ან ნაკლებია, სხვა რამის გამო კი არა, არამედ იმიტომ, რომ ეს რთულია [284b] ამგვარად ინარჩუნებს ზომიერებას და ქმნის ყველაფერს კეთილსა და მშვენიერს. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი თუ პოლიტიკის ხელოვნებას გავაქრობთ, მაშინ მეფობის მეცნიერების კვლევაც ხომ გართულდება? უმცროსი სოკრატე ძალიანაც [გართულდება]. უცხოელი ამგვარად, როგორც სოფისტის [შემთხვევაში] იძულებული გავხდით [გვეღიარებინა], რომ არარსებული არსებობს [124] , რადგან ჩვენი მსჯელობიდან ასე გამოვიდა, განა ახლაც იძულებულნი არ ვართ [ვთქვათ], რომ უფრო დიდი და უფრო მცირე უნდა იზომებოდეს არა მხოლოდ ერთმანეთის, არამედ [284c] ზომიერის მიმართაც? ხომ არ შეიძლება პოლიტიკოსის ან ან სხვა პრაქტიკულ საქმეთა მცოდნის არსებობა ეჭვქვეშ დავაყენოთ, თუ ამაზე არ შევთანხმდებით? უმცროსი სოკრატე მაშ ახლაც იგივე უნდა გავაკეთოთ. უცხოელი მაგრამ, სოკრატე, ეს უფრო რთული საქმეა, ვიდრე ის, თანაც გვახსოვს, ის რამდენად ხანგრძლივი იყო. თუმცა ძალიან სამართლიანი იქნება, მსგავსი რამ დავუშვათ. უმცროსი სოკრატე რა? [284d] უცხოელი რომ ის, რაც ახლა ვთქვით, ოდესმე ამ [საკითხის] ნათლად წარმოსაჩენად დაგვჭირდება. იმაში, რაც ამჟამად ჩვენთვის კარგად და საკმარისადაა გამჟღავნებული, ვფიქრობ, დიდწილად ის მსჯელობა გვეხმარება, რომლის თანახმადაც, ყველა ხელოვნება მსგავსად არსებობს, ხოლო უფრო დიდი და უფრო მცირე არა მხოლოდ ერთიმეორის მიმართ, არამედ ზომის [ერთეულის] მიმართაც იზომება. თუ ეს არსებობს, არსებობენ ისინიც და თუ ისინი არსებობენ, ესეც არსებობს, ხოლო თუ რომელიმე მათგანი არ არსებობს, მაშინ არც ერთი არასოდეს იარსებებს. [284e] უმცროსი სოკრატე მართალია, მაგრამ ამის შემდეგ რაღაა? უცხოელი ცხადია, რომ როგორც ითქვა, გაზომვის ხელოვნებას ორ ნაწილად გავყოფთ. ერთ ნაწილს შეიძლება მივაკუთვნოთ ყველა ის ხელოვნება, რომელიც რიცხვს, სიგრძეს, სიღრმეს, სიგანესა და სიჩქარეს მათი საპირისპიროს მიმართ ზომავს, მეორე [ნაწილს] კი – ის [ხელოვნებები], რომლებიც ზომიერის, შესაფერისის, დროულის, სათანადოს და ყველა სხვა უკიდურესობას შორის არსებულის მიმართ [ზომავს]. უმცროსი სოკრატე დიდი და ორი ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავებული ნაწილი დაასახელე. უცხოელი სოკრატე, როგორც ხანდახან ბევრი ჭკვიანი ადამიანი აღნიშნავს, [285a] როგორც სიბრძნეს, თითქოს გაზომვის ხელოვნება ყველაფერ არსებულს უკავშირდება, ზუსტად იგივე ვთქვით ახლა. ყველაფერი, რაც ხელოვნებას მიეკუთვნება, რაიმე ფორმით მონაწილეობს გაზომვაში. ვინაიდან [ადამიანებს] არ სჩვევიათ სახეებად დაყოფა და ისე გარჩევა, ერთმანეთისგან განსხვავებულ [სახეებს] პირდაპირ ერთად ათავსებენ და ფიქრობენ, რომ ისინი ერთმანეთის მსგავსია. ამის საპირისპიროდ იქცევიან, როცა სხვა რამეებს ნაწილებად არ ყოფენ. არადა, [285b] როდესაც ვინმე მრავალთა შორის რაღაც საზიაროს შენიშნავს, არ უნდა მოეშვას, სანამ ყველა იმ განსხვავებას არ აღმოაჩენს, რაც ამ სახეებში არსებობს, და პირიქით, როდესაც ბევრ განსხვავებას დაინახავს სიმრავლეში, არ უნდა დაფრთხეს და თავი არ უნდა დაანებოს, ვიდრე ყველა მონათესავეს მსგავსთა ერთ [გვარში] არ მოაქცევს და რაიმე გვარის არსით არ შემოსაზღვრავს. მათ შესახებ, ისე, როგორც ნაკლებობისა და ზედმეტობის შესახებ საკმარისად ითქვა. მხოლოდ გაზომვის ხელოვნების ორი მოძიებული გვარი [285c] შევინარჩუნოთ და დავიმახსოვროთ, რა ვთქვით მათ შესახებ. უმცროსი სოკრატე დავიმახსოვროთ. უცხოელი ამ მსჯელობის შემდეგ სხვაზე გადავიდეთ, რომელიც იმას ეხება, რასაც ვიკვლევთ და აგრეთვე, ყველაფერს, რითიც ამგვარი მსჯელობისას ვართ ხოლმე დაკავებული. უმცროსი სოკრატე რომელ [მსჯელობაზე გადავიდეთ]? უცხოელი ვთქვათ, გვეკითხებიან იმ მოსწავლეთა შესახებ, რომლებიც ასოებს სწავლობენ. როდესაც რომელიმე მათგანს ეკითხებიან რომელი ასოებისგან შედგება [ესა თუ ის] სიტყვა, რას ვიტყვით, [285d] ეს შეკითხვა დაისვა მხოლოდ ამ ერთი [საკითხის] გამო, თუ იმის გამო, რომ ყველა დასმულ [საკითხთან] დაკავშირებით უფრო მცოდნე გახდეს? უმცროსი სოკრატე ცხადია, რომ ყველა [საკითხის] გამო. უცხოელი მაშ, რატომ ვიკვლევთ ახლა პოლიტიკოსს? მხოლოდ მის გამო დაისვა საკითხი, თუ იმის გამო, რომ ყველაფერთან დაკავშირებით უფრო მეტად დიალექტიკოსები გავხდეთ? უმცროსი სოკრატე აქაც, ცხადია, რომ ყველა [საკითხთან] დაკავშირებით. უცხოელი მაშ, ქსოვის ხელოვნებაზე მსჯელობას მხოლოდ მის გამო ჭკუათმყოფელი არ გამოედევნებოდა. არამედ მიმაჩნია, რომ უმრავლესობისთვის დაფარულია, რომ არსებულთა მარტივად [285e] შესაცნობად არსებობს რაღაც შეგრძნებადი მსგავსებები, რომელთა გამოვლენაც არაა რთული, როცა ვისმეს სურს, რომ შეკითხვას პასუხი მარტივად გასცეს მსჯელობის გარეშე. რაც შეეხება არსთა ყველაზე მნიშვნელოვან და ღირებულ ნაწილს [286a], მათ არ გააჩნიათ ადამიანებისთვის მკაფიო გამოსახულებები, რომელთა საშუალებით ის, ვისაც სურს შეკითხვის დამსმელს სული აუვსოს, ამას შეგრძნებებთან შერწყმით საკმარისად შეძლებდა. ამიტომ, ყველამ უნდა ივარჯიშოს, რომ შესაძლებელი იყოს განმარტების მიცემაც და მიღებაც. უსხეულო, უმშვენიერესი და უმნიშვნელოვანესი არსნი მკაფიოდ მხოლოდ მსჯელობით შეიძლება გამომჟღავდნენ და სხვა არაფრით. სწორედ მათ გამო ითქვა ყველაფერი. ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით მცირედით ვარჯიში უფრო ადვილია, [286b] ვიდრე – უფრო დიდით. უმცროსი სოკრატე შესანიშნავად თქვი. უცხოელი გავიხსენოთ, რის გამო ვილაპარაკეთ ამ ყველაფრის შესახებ. უმცროსი სოკრატე რის [გამო]? უცხოელი ძირითადად იმის გამო, რომ ქსოვის ხელოვნების შესახებ, აგრეთვე სამყაროს წრებრუნვაზე და სოფისტთან დაკავშირებული არარსებულის არსის შესახებ ვრცელი საუბრისას, უსიამოვნო განცდა დაგვეუფლა. მივხვდით, რომ [მსჯელობა] მეტისმეტად გრძელი იყო და ამ ყველაფრის გამო საკუთარი თავი გავკიცხეთ, [286c] რადგან შიში დაგვეუფლა, რომ უსარგებლოდ და ვრცლად ვლაპარაკობდით. აქამდე სწორედ იმიტომ ითქვა ეს ყველაფერი, რომ კვლავ იგივე არ განვიცადოთ.. უმცროსი სოკრატე ასე იყოს, ოღონდ თანმიმდევრულად ილაპარაკე. უცხოელი მაშ, მე და შენ უნდა გვახსოვდეს ის, რაც ახლახან ითქვა და ნათქვამის სიგრძე-სიმოკლე ყოველთვის უნდა დავიწუნოთ ან შევაქოთ არა მხოლოდ ერთიმეორის სიგრძესთან მიმართებაში, [286d] არამედ გაზომვის ხელოვნების იმ ნაწილის შესაბამისად, რომელზეც ვთქვით, რომ უნდა გვახსოვდესო, ანუ შესაფერისთან მიმართებაში. უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი მაგრამ ყოველთვის ამის მიხედვით არ [უნდა შევაფასოთ]. სიამოვნებასთან დაკავშირებით არ გვჭირდება მისთვის შესაფერისი ხანგრძლივობის დადგენა. შესაძლოა, ეს მხოლოდ დამატებით გახდეს საჭირო. როცა გვსურს წამოჭრილი საკითხი რაც შეიძლება მარტივად და სწრაფად გამოვიკვლიოთ, გონება გვკარნახობს, რომ მას მივმართოთ არა პირველ, არამედ მეორე რიგში. ყველაზე მეტად და უპირველეს ყოვლისა უნდა დავაფასოთ მეთოდი, რომლითაც შესაძლებელია სახეებად დაყოფა [286e] და თუ მსჯელობა, თუნდაც ის ძალიან გრძელი იყოს, მსმენელს უკეთ მიახვედრებს, მაშინ მას უნდა მივმართოთ და არ შევცბეთ არც სიგრძის, და არც პირიქით – სიმოკლის გამო. თუ ვინმე ამგვარ მსჯელობას სიგრძის გამო აძაგებს და არ აღიარებს შემოვლით გზებს, მან პირდაპირ და სწრაფად კი არ უნდა ჩაიქროლოს [287a] მხოლოდ იმის თქმით, რომ ძალიან გრძელია, არამედ იმავდროულად უნდა წარმოაჩინოს, რომ იცის, უფრო მოკლედ მოსაუბრენი როგორ გახდებიან უფრო მეტად დიალექტიკოსები და უფრო უკეთ როგორ გაიგებენ არსებულის შესახებ მსჯელობას. სხვების მიერ მათი ძაგება და ქება კი არად ჩავაგდოთ და მათ საუბარს ნურც მოვუსმენთ. ამ [საკითხზე] საკმარისად ითქვა, თუ შენც მეთანხმები. კვლავ პოლიტიკოსს დავუბრუნდეთ [287b] და მაგალითად უკვე ნახსენები ქსოვის ხელოვნება მოვიყვანოთ. უმცროსი სოკრატე მშვენივრად თქვი და ისე მოვიქცეთ, როგორც ამბობ. უცხოელი მეფობა ხომ მისი ყველა მონათესავე [ხელოვნებიდან] და განსაკუთრებით კი ჯოგთან დაკავშირებული [ხელოვნებებიდან] გამოვყავით. ახლა კი დავასახელოთ დარჩენილი [სახეები], რომლებიც სახელმწიფოსთან დაკავშირებული მიზეზი ან დამხმარე მიზეზია და რომლებიც თავდაპირველად ერთმანეთისგან უნდა გავმიჯნოთ. უმცროსი სოკრატე სწორია. უცხოელი იცი, რომ მათი ორად დაყოფა რთულია? [287c] მიზეზი კი წინ რომ წავალთ, ვფიქრობ, უფრო ნათელი გახდება. უმცროსი სოკრატე ასეც მოვიქცეთ. უცხოელი მაშ, დავანაწევროთ, როგორც მსხვერპლად შეწირული ცხოველი, რადგან შეუძლებელია მისი ორად გაყოფა. ყოველთვის ორთან რაც შეიძლება უფრო მიახლოებულ რიცხვად უნდა დაიყოს. უმცროსი სოკრატე ახლა როგორ მოვიქცეთ? უცხოელი როგორც ადრე, როცა ქსოვის ხელოვნებასთან დაკავშირებული ყველა იარაღი დამხმარე მიზეზად დავადგინეთ. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი ახლაც იგივე უნდა გავაკეთოთ და ამის გაკეთება კიდევ უფრო [287d] საშურია. თითოეული ხელოვნება, რომელიც სახელმწიფოსთვის მცირე თუ დიდ იარაღს ქმნის, დავადგინოთ დამხმარე მიზეზად. მათ გარეშე ვერც სახელმწიფო და ვერც პოლიტიკის ხელოვნება ვერასოდეს იარსებებდა. მეფობის ხელოვნება კი მათ საქმედ არ ჩავთვალოთ. უმცროსი სოკრატე არა, რა თქმა უნდა. უცხოელი რთულ [საქმეს] მივყავით ხელი, ამ გვარის სხვა დანარჩენებისგან გამოყოფას რომ ვცდილობთ. იმის თქმა, რომ ის რაც არსებობს, რაღაც ერთის ან მეორის იარაღია, როგორც ჩანს, დამაჯერებელია. [287e] თუმცა ამჟამად სახელმწიფოში სხვა [სახის] მფლობელობის შესახებ ვილაპარაკებთ. უმცროსი სოკრატე რას [გულისხმობ]? უცხოელი იმას, რასაც ასეთი ძალა არ აქვს. ის წარმოშობის მიზეზთან კი არაა დაკავშირებული, როგორც იარაღი, არამედ იმისთვის არსებობს, რომ ქმნილება იხსნას. უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი ის მრავალფეროვანი სახე, რომელიც შექმნილია მშრალისა და სველისგან, ცეცხლოვანისა და უცეცხლოსგან და რომელსაც ერთი სიტყვით სათავსს ვუწოდებთ. ეს ძალიან გავრცელებული სახეა და [288a] როგორც ვიცი, არავითარი კავშირი არ აქვს იმ ცოდნასთან, რომელსაც ვიკვლევთ. უმცროსი სოკრატე როგორ [ექნება]? უცხოელი ამათ გარდა, [არსებობს] ფლობასთან დაკავშირებული და მათგან განსხვავებული მესამე სახეც, რომელშიც კარგად შეინიშნება სახმელეთო და წყალქვეშა, მოძრავი და უძრავი, ძვირფასი და იაფფასიანი, რომელსაც ერთი სახელი აქვს, რადგან მუდამ ვიღაცის დასაჯდომია და იმისთვის არსებობს, რომ მასზე დასხდნენ. უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი მას გადაადგილების საშუალებას ვუწოდებთ და პოლიტიკის ხელოვნების საქმე საერთოდ არაა, არამედ უფრო მეტად დურგლობის, მეთუნეობის და სპილენძის დამზადების ხელოვნებებს უკავშირდება. უმცროსი სოკრატე გასაგებია. [288b] უცხოელი და მეოთხე რომელია? მათგან უნდა გამოვყოთ, თუმცა ადრე ნახსენებთაგან ბევრ რამეს მოიცავს – ყველანაირ ტანსაცმელს, იარაღს, კედელს, მიწისა თუ ქვის თავშესაფარს და ათას სხვა რამეს. ვინაიდან ეს ყველაფერი დასაცავადაა გაკეთებული, ყველაზე სამართლიანი იქნება, მათ საერთო სახელი – დამცავი ვუწოდოთ. უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს ყველაფერი მშენებლობისა და ქსოვის ხელოვნებებს უფრო მეტად და მართებულად უკავშირდება, ვიდრე – პოლიტიკის ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე ნამდვილად ასეა. [288c] უცხოელი ხომ არ ვისურვებდით მეხუთე სახეც დაგვედგინა, რომელიც მორთვასა და მხატვრობას უკავშირდება და აგრეთვე იმას, რაც ამ უკანასკნელსა და მუსიკას იყენებს, ბაძავს და მხოლოდ ჩვენი სიამოვნებისთვის იღწვის? სამართლიანი არ იქნებოდა ამ ყველაფრის ერთი სახელით განმარტება? უმცროსი სოკრატე რომელი [სახელით]? უცხოელი რაღაც თამაშისმაგვარი რომ ეწოდება. უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი ამ ყველაფერს ეს ერთი სახელი უნდა დაერქვას, რადგან სერიოზული რამის გამო არც ერთი არაფერს აკეთებს, არამედ – გართობისთვის. [288d] უმცროსი სოკრატე ესეც თითქმის გასაგებია. უცხოელი ამ ყველაფრისთვის მასალის მიმცემი, ის, რისგანაც და რითიც იქმნება ახლახან მოხსენიებული ხელოვნებები. ის მრავალფეროვანი სახე, რომელიც მრავალი სხვა ხელოვნების შთამომავალია, მეექვსე [სახედ] ხომ არ დავადგინოთ? უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი ოქრო, ვერცხლი და ყველაფერი, რაც მიწიდან მოიპოვება და რაც ხის ჭრის ხელოვნებისა და ნებისმიერი ხერხვით იჭრება და დურგლობისა და წვნის ხელოვნებებს გადაეცემა, აგრეთვე მცენარეთა ქერქისა [288e] და ცხოველების ტყავის გაცლის ხელოვნებები, მეწაღეობა და ყველა სხვა მსგავსი ხელოვნება, რომელიც საცობს, პაპირუსსა თუ ქამარს, ანუ შედგენილ (რთულ) სახეებს ამზადებს არაშედგენილი (მარტივი) გვარებისგან. ამ ყველაფერს ერთს ვუწოდებთ, ადამიანებისთვის პირველად და მარტივ საკუთრებას [125] ; მას ხომ არავითარი კავშირი არ აქვს მეფობის ცოდნასთან. უმცროსი სოკრატე მშვენიერია. უცხოელი საზრდოს და იმ ყველაფრის მოპოვება, რისი ნაწილებიც სხეულის ნაწილებს შეერევა, [289a] მასზე ზრუნავს და ძალასაც აძლევს, მეშვიდე [სახედ] უნდა მოვიხსენიოთ და ამ ყველაფერს ვუწოდოთ ჩვენი საზრდო, თუ რამე უკეთესი არ გამოჩნდება. ყველაფერ ამას მიწათმოქმედებას, ნადირობას, გიმნასტიკას, მედიცინას და მზარეულობას უფრო სამართლიანად მივაკუთვნებთ, ვიდრე პოლიტიკის ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი ვფიქრობ, რომ თითქმის ყველაფერი, რაც საკუთრებას შეეხება, გარდა შინაური ცხოველებისა, ამ შვიდ გვარში იყო მოხსენიებული. შეხედე: ყველაზე სამართლიანი იქნებოდა ისეთი განლაგება, რომ დასაწყისში [289b] იყოს პირველადი გვარი და ამის შემდეგ კი – იარაღი, სათავსი, გადაადგილების საშუალება, დამცავი, თამაში და საზრდო. რაც გამოვტოვეთ, თუ ძალიან მნიშვნელოვანი არ იქნა, ამ [გვარებს] შეიძლება მივაკუთვნოთ, როგორიცაა, მაგალითად, მონეტები, ბეჭდები და ყველანაირი ტვიფრები. ისინი არ წარმოადგენენ რაიმე დიდ და ერთიან გვარს. შეიძლება შეთანხმება და ზოგიერთი მათგანის, მართალია იძულებით, მაგრამ მაინც მოსართავთან შეერთება, ზოგის კი – იარაღთან. რაც შეეხება შინაური ცხოველების ფლობას, [289c] მონების გარდა ყველაფერი ახლახან გამოყოფილი ჯოგური გამოზრდის ხელოვნებას მიეკუთვნება. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი დარჩნენ მონები და ყველა ის მსახური, რომელთა შორისაც, ვწინასწარმეტყველებ, რომ გამოჩნდებიან ისეთები, რომლებიც მეფეს შეეცილბიან, როგორც ფეიქრებს [შეეცილნენ] მრთველები, მჩეჩავები და სხვები, ვისზეც ვილაპარაკეთ. ყველა სხვა, რომელიც დამხმარე მიზეზებად დავასახელეთ, თავიანთი საქმეებითურთ ცალკე გამოვყავით და გამოვაცალკევეთ [289d] მეფობისა და პოლიტიკის ხელოვნების საქმეთაგან. უმცროსი სოკრატე ყოველ შემთხვევაში, ასე ჩანს. უცხოელი მოდი, დარჩენილებს მივუახლოვდეთ და ისე განვიხილოთ, რათა უფრო სარწმუნოდ შევიტყოთ [მათ შესახებ]. უმცროსი სოკრატე ასეა საჭირო. უცხოელი თუკი აქედან დავაკვირდებით, დავინახავთ, რომ ყველაზე მნიშვნელოვან მსახურებს იმის საპირისპირო საქმეები და თვისებები აქვთ, რაც გვეგონა. უმცროსი სოკრატე რომელ [მსახურებს]? უცხოელი ნაყიდებს, რომლებიც ამ გზით მოიპოვეს. მათ ხომ [289e] უდავოდ შეიძლება მონები ვუწოდოთ? ისინი ყველაზე ნაკლებად იზიარებენ მეფობის ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე როგორ არა. უცხოელი მაშ რა? თავისუფალი ადამიანები, რომლებიც ნებაყოფლობით ხდებიან იმათი მსახურები, ვისზეც ეს-ესაა ვილაპარაკეთ, მიწათმოქმედებისა და სხვა ხელობათა ნაყოფს ერთმანეთში რომ ინაწილებენ და დაატარებენ, ზოგი ბაზარში, ზოგიც ქალაქიდან ქალაქში, ხმელეთითა თუ ზღვით ფულს სხვა რამეზე რომ ცვლიან, ან ფულს – ფულზე, გადამცვლელებს, [290a] ვაჭრებს, მეხომალდეებს და წვრილ ვაჭრებს რომ ვუწოდებთ, განა რამეში შეეცილებიან პოლიტიკის ხელოვნებას? უმცროსი სოკრატე ყველაზე უფრო მეტად ვაჭრობის ხელოვნებაში. უცხოელი მაგრამ დაქირავებულებს, რომლებიც ვხედავთ, რომ მუდამ მზად არიან ყველას ემსახურონ, განა ოდესმე ვიხილავთ, რომ მეფობის ხელოვნებას ეზიარებოდნენ? უმცროსი სოკრატე რანაირად? უცხოელი და რაც შეეხება იმათ, ვინც ჩვენ ყოველთვის ასე გვემსახურება? უმცროსი სოკრატე რას ამბობ და ვისზე? [290b] უცხოელი მაცნეების ჯგუფზე და იმათზე, რომლებიც წერაშიც გაიწვრთნენ და ბევრ სხვა მნიშვნელოვან საქმეშიც მრავალჯერ ემსახურნენ მმართველებს, რას ვიტყვით მათზე? უმცროსი სოკრატე როგორც ახლახან თქვი, მსახურები არიან და არა სახელმწიფოთა მმართველები. უცხოელი მაგრამ, არა მგონია, სიზმარში მენახა და მეთქვა, რომ ასე გამჟღავნდებიან ისინი, ვინც მოისურვებს პოლიტიკის ხელოვნებას შეეცილოს. აშკარად ძალიან უადგილო იქნებოდა [290c] მათი ძებნა მოსამსახურის ხელოვნების ფარგლებში. უმცროსი სოკრატე ნამდვილად ასეა. უცხოელი მაშ, მივუახლოვდეთ იმათ, ვინც ჯერ არ გამოგვიცდია. ისინიც, ვინც მისნობასთან არის დაკავშირებული, ფლობენ მსახურის ცოდნის გარკვეულ ნაწილს, რადგანაც ითვლება, რომ ღმერთების [ნათქვამს] ადამიანებს განუმარტავენ. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი ასეა ქურუმთა გვარის შემთხვევაშიც. დადგენილია, რომ მშვენივრად იციან ჩვენ მაგივრად როგორ შესწირონ ღმერთებს მსხვერპლი [290d] და ლოცვით ჩვენთვის სიკეთე სთხოვონ. ეს ორივე, გარკვეულწილად, მოსამსახურის ხელოვნების ნაწილია. უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს, ასეა. უცხოელი მგონია, რომ უკვე მივაგენით კვალს, რომელსაც უნდა მივდიოთ. ქურუმებისა და მისნების მდგომარეობა ისეთია, რომ ისინი დიადი აზრებით არიან სავსე და მათ დიდ პატივს მიაგებენ მათი საქმიანობის მნიშვნელობის გამო. მაგალითად, ეგვიპტეში არ არსებობს მეფის მმართველობა ქურუმის გარეშე, [290e] მაგრამ თუ ისე მოხდა, რომ სხვა გვარის წარმომადგენელი ძალისმიერი გზით [გამეფდა], შემდგომ იგი მაინც უნდა გაერთიანდეს ამ გვარში. ასევე ბერძნებთანაც ბევრ ადგილას დიად მმართველებს ეკუთვნით მნიშვნელოვანი მსხვერპლშეწირვაც. თქვენთანაც [126] , ცხადია, რომ ისეა, როგორც ვამბობ. ვისაც წილად ხვდება მეფობა, მასვე ერგება ყველაზე პატივსაგები და ყველაზე ადგილობრივი უძველესი მსხვერპლშეწირვა. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. [291a] უცხოელი მაშ, განვიხილოთ ეს არჩეული მეფეები და ქურუმები, ასევე მათი მსახურები და ის დიდი ბრბო, რომელიც ახლახან გამოჩნდა, მას შემდეგ, რაც სხვებისგან გამოვყავით. უმცროსი სოკრატე ვისზე ამბობ? უცხოელი საკმაოდ უცნაურ [ადამიანებზე]. უმცროსი სოკრატე და მაინც? უცხოელი მრავალფეროვანია ეს გვარი, როგორც ერთი შეხედვით ჩანს. მათგან ბევრი ლომებს და კენტავრებს [127] ჰგავს, [291b] სხვა მსგავს [არსებებსაც], უმეტესობა კი – სატირებს [128] და სხვა სუსტ და მრავალსახოვან ცხოველებს. სწრაფად იცვლიან სახესა და შესაძლებლობებს. სოკრატე, ვფიქრობ ახლაღა გავუგე ამ ადამიანებს. უმცროსი სოკრატე თქვი, როგორც ჩანს, რაღაც უცნაური შეამჩნიე. უცხოელი კი, უცოდინრობისგან ხდება ყველაფერი უცნაური. სწორედ ეს დამემართა ახლა. უცებ ვერ ვიცანი, [291c] გუნდი, რომელიც სახელმწიფოს [საქმეებთანაა] დაკავშირებული. უმცროსი სოკრატე რომელი [გუნდი]? უცხოელი ყველა სოფისტთა შორის ყველაზე უფრო დიდი თაღლითები და ამ ხელოვნებაში ყველაზე გამოცდილები. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ძალიან რთული გასაკეთებელია, ისინი ჭეშმარიტი პოლტიკოსებისა და მეფეებისაგან უნდა გავმიჯნოთ, თუ გვსურს ნათლად გავიგოთ ის, რასაც ვეძებთ. უმცროსი სოკრატე მაგრამ ამას არ უნდა მოვეშვათ. უცხოელი მეც ასე [ვფიქრობ]. აბა, ერთი ეს მითხარი. უმცროსი სოკრატე რა? [291d] უცხოელი მონარქია ხომ სახელმწიფო მართვის ერთ-ერთი [ფორმაა]? უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი მონარქიის შემდეგ კი, ვფიქრობ, უმცირესობის მმართველობა შეიძლება დავასახელოთ. უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი სახელმწიფო მართვის მესამე ფორმა განა უმრავლესობის მმართველობა არაა, რომელსაც დემოკრატია ეწოდება? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი ამ სამიდან განა ხუთი არ წარმოიქმნება, თუ მათგან კიდევ ორი სხვა სახელი იშვება? უმცროსი სოკრატე რომელი? [291e] უცხოელი თუ გავითვალისწინებთ ძალადობასა და კეთილ ნებას, სიღარიბესა და სიმდიდრეს, კანონსა და უკანონობას, რაც [სახელმწიფო მართვის ფორმებს] ახასიათებს, ამ ორიდან თითოეული მათგანი კიდევ ორად დაიყოფა, მონარქია კი ორ სახეს მოიცავს და [მას] ორ სახელს ვუწოდებთ, ტირანიას და მეფობას. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი სახელმწიფოს კი, რომელსაც უმცირესობა მართავს, არისტოკრატიას და ოლიგარქიას [ვუწოდებთ]. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი დემოკრატიას კი, მიუხედავად იმისა, უმრავლესობა მესაკუთრეებს ძალადობით მართავს თუ კეთილი ნებით, [292a] კანონებს ზუსტად იცავს, თუ – არა, ჩანს, რომ ვერავინ ვერასოდეს შეუცვლის სახელს. [129] უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი მაშ რა? ჩავთვალოთ, რომ ამ სახელმწიფო მმართველობათაგან რომელიღაცა სწორია, თუ მის ფარგლებში [მართვა] ხდება ერთის, უმცირესობის, უმრავლესობის მიერ, სიმდიდრით ან სიღარიბით, ძალადობით ან კეთილი ნებით, დაწერილი კანონებით ან კანონების გარეშე? უმცროსი სოკრატე და რა გვიშლის ხელს? [292b] უცხოელი უფრო კარგად დააკვირდი და ისე გააგრძელე. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი დავჯერდეთ იმას, რაც თავდაპირველად ვთქვით, თუ შევეწინააღმდეგოთ? უმცროსი სოკრატე რას გულისხმობ? უცხოელი ვფიქრობ, ვთქვით, რომ სამეფო მმართველობა გარკვეული ცოდნაა. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი და ის ყველა ხელოვნებიდან კი არ ამოვირჩიეთ, არამედ – სხვათაგან [გამოყოფილი] განსჯისა და ბრძანების გაცემის ხელოვნებათაგან. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი ბრძანების გაცემის ხელოვნება კი [დავყავით] უსულო საგნებზე [292c] და სულიერ არსებებზე ბრძანების გაცემად. ასე დაყოფით აქამდე მოვედით და არ დაგვვიწყებია ცოდნა, მიუხედავად იმისა, რომ ვერ შევძელით მისი საკმარისად განმარტება. უმცროსი სოკრატე მართალს ამბობ. უცხოელი მაშ, უკვე ვხვდებით, რომ [სახელმწიფო მართვის ფორმათა დაყოფის] საფუძველი არ შეიძლება იყოს უმცირესობა და უმრავალესობა, კეთილი ნება და ძალადობა, სიღარიბე და სიმდიდრე, არამედ რაღაც ცოდნა, თუ, რა თქმა უნდა, აქამდე [ნათქვამს] მივყვებით? [292d] უმცროსი სოკრატე სხვაგვარად ვერ მოვიქცევით. * * * უცხოელი მაშ, ახლა იმის დადგენაა აუცილებელი, [სახელმწიფო მართვის] რომელი [ფორმა] მოიცავს ადამიანების მართვის ცოდნას, რაც თითქმის ყველაზე მნიშვნელოვანი და რთულია. ეს უნდა გავიგოთ, რათა ვიპოვოთ ისინი, ვინც ბრძენი მეფისგან უნდა გაიმიჯნოს, რომლებსაც თავი მოაქვთ თითქოს პოლიტიკოსები არიან, არწმუნებენ უმრავლესობას, თუმცა საერთოდ არ არიან [ასეთები]. უმცროსი სოკრატე ეს უნდა გავაკეთოთ, როგორც მსჯელობამ გვიკარნახა. [292e] უცხოელი ნუთუ ითვლება, რომ ამ ქალაქში უმრავლესობა შეიძლება ამ ცოდნას ფლობდეს? უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი და ათასკაციან ქალაქში შეიძლება, რომ ასი ან ორმოცდაათი საკმარისად ფლობდეს ამ [ცოდნას]? უმცროსი სოკრატე ასე რომ იყოს, ეს ყველა ხელოვნებაზე უფრო მარტივი იქნებოდა. ხომ ვიცით, რომ ათას კაცში არათუ მეფე, არამედ ამდენი შაშის კარგი მოთამაშეც კი არ მოიძებნება სხვა ბერძნულ [ქალაქებთან] შედარებით. ვისაც სამეფო ცოდნა აქვს, მიუხედავად იმისა, მართავს თუ არა, წინა [293a] მსჯელობის თანახმად, მას მეფე უნდა ეწოდოს. უცხოელი კარგია რომ გაგახსენდა. აქედან გამომდინარე, ვფიქრობ, სწორად მართვა ერთ, ორ, ან რამდენიმე კაცთან უნდა ვეძებოთ, თუ სწორად [მართვა საერთოდ] არსებობს. უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი კეთილი ნებით მართავენ, თუ ნების საწინააღმდეგოდ, დაწერილი კანონებით, თუ მათ გარეშე, მდიდრები არიან თუ ღარიბები, უნდა ჩაითვალოს, როგორც შევთანხმდით, რომ მართვის რაღაც ხელოვნებით მართავენ. ექიმებს [293b] ხომ ექიმებად მივიჩნევთ იმის მიუხედავად, ჩვენი ნებით გვკურნავენ თუ ნების საწინააღმდეგოდ, როცა რაღაცას გვაჭრიან, მოგვიწვავენ, თუ სხვა სახის ტკივილს მოგვაყენებენ, დაწერილი კანონებით [მოქმედებენ] თუ დაუწერელი, ღარიბები არიან თუ მდიდრები, მათ ექიმებს ვუწოდებთ მანამ, სანამ [ექიმობის] ხელოვნებით ხელმძღვანელობენ, წმენდენ, ასუსტებენ ან აძლიერებენ და ამგვარად მხოლოდ კარგს უკეთებენ სხეულს, რომ გააუმჯობესონ მისი მდგომარეობა [293c] და გადაარჩინონ თითოეული პაციენტი, რომელსაც მკურნალობენ. ვფიქრობ, ასე და არა სხვაგვარად მიავადექით არა მხოლოდ საექიმო, არამედ ნებისმიერი სხვა მმართველობის სწორ განმარტებას. უმცროსი სოკრატე სწორედ ასეა. უცხოელი სახელმწიფო [მართვის ფორმათაგან], როგორც ჩანს, სწორედ ის იქნება გამორჩეულად სწორი და ერთადერთი მმართველობა, სადაც აღმოვაჩენთ ჭეშმარიტად მცოდნე მმართველს, და არა იმათ, ვინც ასეთად მხოლოდ ჩანს. ხოლო კანონებით მართავენ ისინი, თუ კანონების გარეშე, კეთილი ნებით [293d] თუ მის საწინააღმდეგოდ, ღარიბები არიან, თუ მდიდრები, ამის გათვალისწინებას არასოდეს არავისთვის არავითარი მნიშვნელობა არ ექნება. უმცროსი სოკრატე მშვენიერია. უცხოელი და თუ ისინი სიკვდილით სჯიან ან ვინმეს აძევებენ და ამგვარად წმენდენ და აუმჯობესებენ სახელმწიფოს, კოლონიებში გარეკავენ ფუტკრებივით, რომ რაოდენობა შეამცირონ, ან სხვა ქვეყნის მოქალაქეები შემოჰყავთ, რომ რაოდენობა გაზარდონ, სანამ ცოდნითა და სამართლიანობით მოქმედებენ და შეძლებისდაგვარად გადაარჩენენ და აუმჯობესებენ [სახელმწიფოს] [293e], მანამ და ამ პირობებში მას უნდა ვუწოდოთ ერთადერთი სწორი სახელმწიფო მმართველობა. სხვა [მმართველობები] კი, რაც ჩამოვთვალეთ, კანონიერი და ნამდვილი კი არაა, არამედ მხოლოდ ბაძავს მას; ისინი, რომლებსაც კეთილმოწყობილს ვუწოდებთ, კარგში ბაძავენ, ხოლო სხვები – ცუდში. უმცროსი სოკრატე ის, რომ კანონების გარეშე მართვაა საჭირო, მძიმე მოსასმენია, დანარჩენი კი, უცხოელო, მისაღები ჩანს. უცხოელი ცოტა დამასწარი შენი შეკითხვით, სოკრატე. ვაპირებდი [294a] მეკითხა, შენთვის ყველაფერი მისაღებია, თუ ნათქვამიდან რამე გაღელვებს-მეთქი. ახლა უკვე ნათელია, რომ გვსურს კანონების გარეშე მართვის სისწორე განვიხილოთ. უმცროსი სოკრატე ნამდვილად ასეა. უცხოელი ცხადია, რომ გარკვეულწილად კანონმდებლობის ხელოვნება მეფობის ხელოვნების ნაწილია, მაგრამ ყველაზე უკეთესია, როცა ძალა კანონებს კი არ ეკუთვნის, არამედ – გონიერ მეფეს. იცი, რატომ? უმცროსი სოკრატე თქვი, რატომ? უცხოელი რადგან კანონი ვერასოდეს მოიცავს საუკეთესოს [294b] და ყველაზე სამართლიანს და ვერ დაადგენს ყველასთვის უმჯობესს. განსხვავებებია ადამიანებსა და მათ საქმეებს შორის, ასევე ყველაფერი, რაც ადამიანს უკავშირდება, ასე ვთქვათ, არასოდესაა მშვიდად. ამიტომ, ვერასოდეს ვერანაირი ხელოვნება ვერ იქნება [გამოსადეგი] ყოველთვის და ყველაფერთან დაკავშირებით. ამაში ვთანხმდებით? უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი კანონი კი, როგორც ვხედავთ, თითქმის ამგვარ რამეს [294c] ესწრაფვის, როგორც თავდაჯერებული და გაუნათლებელი ადამიანი, რომელიც არავის არაფრის ნებას არ რთავს მისი ბრძანების გარეშე, არც შეკითხვის დასმის [უფლებას აძლევს] ვინმეს, მაშინაც კი, თუ სხვას რაღაც ახალი და იმაზე უკეთესი მოუვა აზრად, ვიდრე მან დაადგინა. უმცროსი სოკრატე ჭეშმარიტად. ზუსტად ისე გვექცევა კანონი, როგორც ახლა თქვი. უცხოელი ხომ შეუძლებელია, მარტივი გამოსადეგი იყოს იმ ყველაფრისთვის, რაც არაა მარტივი? უმცროსი სოკრატე ასე გამოდის. უცხოელი მაშ, რატომ არის აუცილებელი კანონშემოქმედება, თუ [294d] კანონი ყველაზე უფრო მართებული არ არის? ამის მიზეზი უნდა მოვიძიოთ. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი ხომ არსებობს თქვენთან, ისე როგორც სხვა ქალაქებში, ადამიანთა ჯგუფები, რომლებიც ერთად ვარჯიშობენ სირბილში ან სხვა რაიმეში გამარჯვების მოპოვების სურვილით? უმცროსი სოკრატე [არსებობს] და ძალიან ბევრიც. უცხოელი მაშ, კვლავ გავიხსენოთ გიმნასტების ხელოვნებასთან დაკავშირებული ბრძანებები, რომლებსაც გასცემენ ისინი, ვისაც ამის უფლებამოსილება აქვს. უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი მათ არ მიაჩნიათ, რომ თითოეულ მათგანს ცალ-ცალკე დეტალურად უნდა მიუდგნენ, და მითითება გასცენ თითოეული სხეულის შესაფერისად, [294e] არამედ თვლიან, რომ უფრო უხეშად უნდა უბრძანონ ის, რაც უმრავლესობის სხეულისთვის სასარგებლოა. უმცროსი სოკრატე მშვენიერია. უცხოელი ამიტომაც ყველას თანაბრად უნაწილებენ დატვირთვას, ყველას ერთდროულად აწყებინებენ სირბილს და ასევე ერთდროულად ამთავრებინებენ. იგივე ითქმის ბრძოლასა და ყველა სხვა სახის ფიზიკურ დატვირთვაზე. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი მაშ, უნდა ჩავთვალოთ, რომ კანონმდებელიც, რომელიც ჯოგს წინამძღოლობს სამართლიანობისა და ერთმანეთთან მოლაპარაკების საკითხებში [295a], ვერასოდეს შეძლებს ყველასთვის ერთიანად ბრძანების გაცემით, თითოეულ მათგანს მისცეს ის [მითითება], რომელიც მას შეჰფერის. უმცროსი სოკრატე ასე ჩანს. უცხოელი ვფიქრობ, უფრო მეტად უმრავლესობისთვის დაადგენს კანონს, უფრო ზოგადად – ინდივიდებისთვის, იქნება ეს წერილობითი თუ დაუწერელი [კანონები], წინაპრების ჩვეულების თანახმად. უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი რა თქმა უნდა, მართალია. განა ოდესმე ვინმე შეძლებს, [295b] სოკრატე, რომ გვერდით ეჯდეს და თითოეულ ადამიანს ზუსტად იმას უდგენდეს, რაც მას შეეფერება? ვფიქრობ, თუ ამას შეძლებდა ვინმე, ვინც ჭეშმარიტად მიიღო მეფობის ცოდნა, ის საერთოდ არ ისურვებდა საკუთარი თავი შეეზღუდა ზეპირი კანონების წერით. უმცროსი სოკრატე ასეა, უცხოელო, იქიდან გამომდინარე მაინც, რაც უკვე ითქვა. უცხოელი და კიდევ უფრო [გასაგები] გახდება, ჩემო კარგო, იქიდან გამომდინარე, რაც აწი ითქმება. უმცროსი სოკრატე რომელი [ნათქვამიდან]? უცხოელი შემდეგი რამ: წარმოვიდგინოთ, რომ [295c] რომელიმე ექიმი ან გიმნასტიკის მწვრთნელი წასვლას აპირებს და დიდ ხანს იქნება შორს მისგან, ვისზეც ზრუნავს. თუ ჩათვლის, რომ მისი პაციენტები ან გიმნასტები ვერ დაიმახსოვრებენ მის ნათქვამს, ხომ მოისურვებს დაწეროს და ჩანაწერები მათ დაუტოვეოს, არა? უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი და თუ იმაზე უფრო ადრე ჩამოვა, ვიდრე შორს ყოფნას გეგმავდა? განა ვერ გაბედავს, რომ [მისივე] დაწერილისგან განსხვავებული რამ ურჩიოს, იქიდან გამომდინარე, რომ პაციენტი უკეთ გახდა, [295d] რადგან ქარის ან ზევსისგან გამომდინარე სხვა რაიმე [მიზეზით] მოულოდნელად და უჩვეულოდ რაღაც შეიცვალა? განა იფიქრებდა, რომ არ უნდა გადაეხვია ადრე დადგენილი კანონიდან, თავადაც არ უნდა დაედგინა სხვა და არც პაციენტს უნდა გაებედა დაწერილისგან გადახვევა, რადგან ის იყო მედიცინის [შესაბამისი] და განმკურნავი, სხვა ყველაფერი კი – ავადმყოფობის მომტანი და არასწორი? ასეთი რამ მეცნიერებასა [295e] და ჭეშმარიტ ხელოვნებაში რომ მომხდარიყო, ამგვარ კანონმდებლობას ხომ დიდად დასცინებდნენ? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა, ასეა. უცხოელი ვინც სამართლიანსა და უსამართლოზე, მშვენიერსა და უშნოზე, კარგსა და ცუდზე დაწერილ და დაუწერელ კანონებს ადგენს ადამიანთა ჯოგებისთვის, რომლებიც თავიანთ ქალქებში ძოვენ დაწერილი კანონების შესაბამისად, თუ სხვა მსგავსი ვინმე მოვა, დახელოვნებული კანონმდებელი, ნუთუ [მას] უფლება არ ექნება [296a] სხვისი დაწერილის საპირისპირო დაადგინოს? განა ამის აკრძალვა ნაკლებ სასაცილო იქნებოდა? უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი იცი, ასეთ შემთხვევაში უმრავლესობა რას ამბობს? უმცროსი სოკრატე უცებ ვერ ვხვდები. უცხოელი და ძალიანაც სწორად ამბობს, რომ თუ ვინმემ ძველზე უკეთესი კანონები იცის, მან ჯერ თავისი ქალაქ-სახელმწიფო უნდა დაარწმუნოს და იქ დანერგოს კანონები, და არა სხვაგვარად. უმცროსი სოკრატე და რა? მართალი არაა? [296b] უცხოელი შეიძლება, მაგრამ თუ ვერავინ დაარწმუნა და ძალის გამოყენებით ამკვიდრებს უკეთესს, მიპასუხე, რა ჰქვია ამ ძალადობას? თუმცა ჯერ ადრე ნათქვამზე მითხარი. უმცროსი სოკრატე რომელზე ამბობ? უცხოელი თუ რომელიმე [ექიმი] ვერ დაარწმუნებს პაციენტს, თუმცა თავისი საქმის ხელოვანია და აიძულებს ბავშვს, კაცსა თუ ქალს, რომ დაწერილის ნაცვლად გააკეთოს ის, რაც უკეთესია, რა ერქმევა ამ ძალადობას? ყველაფერი შეიძლება დაერქვას, «ხელოვნების საწინაამღდეგო და მავნებელი ცოდვის» გარდა, ხომ? და ძალადობის მსხვერპლიც ყველაფერს [296c] იტყვის იმის გარდა, რომ მოძალადე ექიმისგან მავნებლური და არაოსტატური რამ გადაიტანა. უმცროსი სოკრატე სრულ სიმართლეს ამბობ. უცხოელი პოლიტიკის ხელოვნების საწინააღმდეგო შეცოდებას რას ვეძახით? სამარცხვინოს, ბოროტსა და უსამართლოს ხომ? უმცროსი სოკრატე უეჭველად. უცხოელი თუ ვისმეს აძალებენ დაწერილი კანონებისა და ტრადიციების საპირისპიროდ გააკეთოს სხვა რამ, ადრინდელზე უფრო სამართლიანი, უკეთესი და მშვენიერი, [296d] მითხარი, ასეთი ძალადობის გაკიცხვა, ყველასთვის სასაცილო არ იქნება? რადგან ყველაფერი შეიძლება ითქვას გარდა იმისა, რომ სირცხვილი, უსამართლობა და ბოროტება დაითმინეს როდესაც მოძალადემ მათზე ძალადობა განახორციელა? უმცროსი სოკრატე სრულ სიმართლეს ამბობ. უცხოელი მაშ, თუ მოძალადე მდიდარია, ძალადობა სამართლიანია, ხოლო თუ ღარიბი – უსამართლო, ასეა? თუ რომელიმე [მმართველი] მიუხედავად იმისა, შეძლო თუ არა ვინმეს დარწმუნება, მდიდარია თუ ღარიბი, დაწერილი თუ დაუწერელი კანონების თანახმად აკეთებს რაიმე [296e] სასარგებლოს, ეს არ უნდა იყოს სახელმწიფოს სწორად მართვის ყველაზე უფრო მართებული განსაზღვრება, რომლითაც ბრძენი და ქველი ადამიანი მის ქვეშევრდომებს მართავს? ისევე როგორც გემის კაპიტანი მუდამ ხომალდისა და მეზღვაურების [297a] სარგებელზე ზრუნავს, დაწერილი კანონებით კი არა, არამედ ხელოვნებით იხსნის თანამგზავრებს. ამგვარად ამავე ხერხით სწორად უნდა იმართებოდეს სახელმწიფო მის მიერ, ვისაც შეუძლია ხელოვნება კანონებზე მეტად გააძლიეროს? და ყოველთვის ასე რომ იქცევიან, გონიერი მმართველები არ უშვებენ შეცდომას მანამ, სანამ [297b] ერთ მნიშვნელოვან [წესს] იცავენ, რომლის თანახმადაც გონებისა და ხელოვნების შესაბამისად სახელმწიფოში [ყველას ყველაფერს] ყველაზე სამართლიანად უნაწილებენ, იხსნიან მათ და უარესს, შეძლებისდაგვარად, უკეთესს ხდიან. უმცროსი სოკრატე შენს ნათქვამს ვერ შეეწინააღმდეგები. უცხოელი არც იმის საწინააღმდეგო იქნება [რამე]. უმცროსი სოკრატე რას გულისხმობ? უცხოელი უმრავლესობას, ვინც არ უნდა იყოს ის, ვერასოდეს ექნება ასეთი ცოდნა და ვერ შეძლებს სახელმწიფოს გონივრულად მართვას, [297c] არამედ პატარა [ჯგუფში], უმცირესობაში ან ერთში უნდა ვეძიოთ სახელმწიფოს სწორად მართვის ერთადერთი ფორმა, დანარჩენები კი მიბაძვად უნდა ჩაითვალოს, და როგორც ცოტა ხნის წინ ითქვა, ზოგიერთი უკეთესს ბაძავს, ზოგი კი – უარესს. უმცროსი სოკრატე რას გულისხმობ? ადრეც ვერ გავიგე მიბაძვების შესახებ. უცხოელი სისულელე იქნებოდა, თუ ვინმე წამოიწყებდა ამგვარ მსჯელობას, შემდეგ თავს დაანებებდა, აღარ გააგრძელებდა, რომ არ აღმოეჩენა [297d] მასთან მასთან დაკავშირებული შეცდომა. უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი ეს [შეცდომა] უნდა ვეძიოთ, არც ძალიან ხშირია და არც მარტივი. უნდა შევეცადოთ მის მოხელთებას. მოდი, მითხარი: თუ სახელმწიფო მმართველობის მხოლოდ ის [ფორმაა] სწორი, რომელიც ჩვენ ავღნიშნეთ, იცი, რომ [მმართველობის სხვა ფორმებმა] უნდა გამოიყენონ თავიანთი დაწერილი კანონები, რათა გადარჩნენ და გააკეთონ ის, რასაც ახლა ვაქებთ, რაც ძალიან მართებულიც არ არის? უმცროსი სოკრატე რა? [297e] უცხოელი ის, რომ ვერც ერთმა მოქალაქემ ვერ უნდა გაბედოს კანონსაწინააღმდეგოდ რამის ჩადენა და თუ გაბედავს, სიკვდილით ან სხვა უკიდურესი [ფორმით] უნდა დაისაჯოს. ეს [მართვის] ყველაზე სწორი და კარგი [ფორმაა], როგორც მეორე [არჩევანი], თუ ვინმე პირველ ადგილას მოხსენიებულ [ფორმებს] გადაუხვევს. მაშ, გავიაროთ, თუ როგორია [მართვის ეს ფორმა], რომელსაც მეორე ვუწოდეთ, კარგი? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი დავუბრუნდეთ ხატებს, რომლებიც აუცილებელია მეფე-მმართველების აღსაწერად. უმცროსი სოკრატე რომელ [ხატებს]? უცხოელი კეთილშობილი გემის კაპიტანი და ექიმი, რომელიც სხვა მრავლის მაგივრობას გაგვიწევს. დავაკვირდეთ მათ და მათი საშუალებით შევქმნათ გარკვეული სახე. უმცროსი სოკრატე რომელი? უცხოელი აი, ეს: წარმოვიდგინოთ, რომ მათი წყალობით ყველანი საშინლად ვიტანჯებით. ვისაც მოისურვებენ, რომ გადაარჩინონ, გადაარჩენენ, ისე როგორც სხვა გადაარჩინეს. ხოლო ვისაც მოისურვებენ, რომ დაღუპონ, მას ღუპავენ, ჭრიან, წვავენ და გადასახადებს უწესებენ, საიდანაც პაციენტზე ძალიან მცირეს ან სულაც არაფერს ხარჯავენ, დანარჩენს თავად ისინი და მათი მსახურები იყენებენ. [298b] ისეც ხდება, რომ პაციენტის ნათესავის ან რომელიმე მტრისგან მიღებული ფულადი ჯილდოს სანაცვლოდ, მათ კლავენ კიდეც. კაპიტნებიც ბევრ მსგავს რამეს აკეთებენ, რაიმე ბოროტი ჩანაფიქრით, გემის მგზავრებს უდაბურ სანაპიროებზე ტოვებენ, ზღვაში რაიმე შეცდომას უშვებენ და მათ წყალში ყრიან და სხვა სიავეებსაც ჩადიან. თუ ამ ყველაფერს გავიაზრებთ და გადავწყვეტთ, რომ ხელოვნების ამგვარ სახეებს [298c] აღარასოდეს დავანებებთ არც მონებისა და არც თავისუფალ [ადამიანთა] შეუზღუდავად მართვას, თავად შევკრებთ ან მთელ ხალხს, ან – მხოლოდ მდიდრებს, კერძო პირები იქნებიან ეს თუ სხვადასხვა ხელობის მცოდნენი და მათ ნაოსნობასა და სნეულებებთან დაკავშირებით თავიანთ აზრს ვათქმევინებთ: რომელი წამლები და სამკურნალო საშუალებები გამოვიყენოთ პაციენტებისთვის, როგორი ხომალდები [298d] და საზღვაოსნო საშუალებები ვიხმაროთ ნაოსნობის დროს საფრთხის შემთხვევაში, ქარისა და უამინდობისას, მეკობრეებს თუ გადავეყრებით; ან უნდა მიიღონ თუ არა მონაწილეობა დიდმა გემებმა მსგავს ხომალდებთან საზღვაო ბრძოლებში. რასაც უმრავლესობა ამ საკითხებზე გადაწყვეტს, მიუხედავად იმისა ამაში ექიმები, გემის კაპიტნები თუ უბრალოდ კერძო პირები მიიღებენ მონაწილეობას, [298e] დაფებსა და სვეტებზე უნდა დაიწეროს, ზოგიერთი რამ კი შემდგომში, როგორც მამაპაპური დაუწერელი ჩვეულება, დიდი ხნის განმავლობაში გამოვიყენოთ ნაოსნობაშიც და მკურნალობის დროსაც. უმცროსი სოკრატე ძალიან უცანაური რამე თქვი. უცხოელი ყოველ წელს დანიშნავენ ხალხის მმართველებს ან მდიდართაგან, ან მთელი მოსახლეობიდან, იმის მიხედვით, თუ ვის აირჩევენ კენჭისყრით. ეს დანიშნული მმართველები კი დაწერილი კანონების შესაბამისად მართავენ, გემებს წინამძღვრობენ და პაციენტებზე იზრუნებენ. უმცროსი სოკრატე ეს კიდევ უფრო რთულია. უცხოელი ისიც ნახე, მერე რა მოხდება. მას შემდეგ, რაც თითოეულ მმართველს ერთი წლის [ვადა] გაუვა, მათ სასამართლო უნდა მოვუწყოთ, რომლის [წევრებიც] არჩეული იქნებიან კენჭისყრით ან მდიდართაგან, [299a] ან ყველა მოქალაქიდან. მათ მიუყვანენ მმართველებს და პასუხს აგებინებენ. მსურველს შეუძლია ბრალი დასდოს მათ იმაში, რომ გემს მთელი წელი არც დაწერილი კანონების თანახმად მართავდნენ და არც წინაპართა ჩვეულებებით. ზუსტად იგივე ითქმის პაციენტებზე მზრუნველებთან დაკავშირებითაც. და თუკი ბრალს დასდებენ, გადაწყდება რა სასჯელს ან რა ჯარიმას იმსახურებენ. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა, ვინც მოისურვებს თავისი ნებით ამგვარ [პირობებში] მმართველობას, [299b] სამართლიანი იქნება, რომ დაითმინოს ნებისმიერი სასჯელი. უცხოელი და გარდა ამისა საჭირო იქნება ისეთი კანონის შემოღება, რომ თუ ვინმე გემის მართვის, ნაოსნობის ან ჯანმრთელობასა და მედიცინასთან დაკავშირებული ჭეშმარიტების – რაც ქარს, სიცხესა და სიცივეს ეხება – კვლევას დაიწყებს დაწერილი კანონების საპირისპიროდ და ამ საკითხებთან დაკავშირებით ვითომ ცოდნას შეიძენს, უპირველეს ყოვლისა, მას ექიმს ან გემის კაპიტანს კი არ უწოდებენ, არამედ ცაში მომზირალს[130], მოლაყბესა და სოფისტს, ან ახალგაზრდების შემცდენელს, ვინაიდან მათ არწმუნებს, [299c] რომ კაპიტნობას და ექიმობას მიუდგნენ არა კანონების შესაბამისად, არამედ თვითნებურად მართონ გემები და ავადმყოფები. ნებისმიერი მსურველი შეძლებს მას ბრალი წაუყენოს სასამართლოში, რადგან კანონებისა და დაწერილი წესების საწინააღმდეგო ცოდნით არწმუნებს ახალგაზრდებსა თუ ასაკოვნებს, უკიდურესი [ფორმით] უნდა დაისაჯოს. არაფერი უნდა იყოს კანონზე უფრო ბრძნული, არავინ უნდა უგულებელყოს მედიცინა და ჯანმრთელობა, გემის კაპიტნობა, ნაოსნობა, ვინაიდან მსურველს შეუძლია ისწავლოს [299d] დაწერილი კანონებითა და მამა-პაპური ჩვეულებებით. სოკრატე, თუ ეს, რასაც ვამბობთ, მოხდებოდა სხვა სახის ცოდნასთან დაკავშირებით, როგორიცაა მხედართმთავრობა, ნებისმიერი სახის ნადირობა, მხატვრობა, ბაძვის ხელოვნების ნებისმიერი ნაწილი, მშენებლობა, ხელსაწყოების დამზადება, მიწათმოქმედება და ნებისმიერი სახის მემცენარეობა, მეცხენეობა და ეს ყველაფერი რომ დაწერილი წესების შესაბამისად ხდებოდეს, ჯოგებზე ზრუნვა, მისნობა, ნებისმიერი სახის მომსახურება, [299e] შაშის თამაში და მთელი არითმეტიკა, სუფთა სახით იქნება ის თუ ზედაპირის, სიღრმისა და სიჩქარის გაზომვასთან დაკავშირებით, ეს ყველაფერი ასე რომ ხდებოდეს, დაწერილი კანონების და არა ხელოვნების მოთხოვნების შესაბამისად, რა გამოვიდოდა? უმცროსი სოკრატე ცხადია, რომ ყველა ხელოვნება მთლიანად მოისპობოდა და თავიდან აღარასოდეს წარმოიშობოდა, რადგან მის კვლევა-ძიებას კანონი აკრძალავდა, ამგვარად, სიცოცხლე, რომელიც ახლაც რთულია, მაშინ საერთოდ აუტანელი გახდებოდა. [300a] უცხოელი და ამაზე რას იტყვი, თუ ყველაფერი, რაც ითქვა, უნდა მომხდარიყო დაწერილი კანონების შესაბამისად და მათ დამცველად ვინმე ხმის მიცემით ან კენჭისყრით არჩეული რომ დაგვედგინა, მას კი არად ჩაეგდო დაწერილი და სარგებლის ან ვინმეს გულის მოგების გამო, მის საწინააღმდეგოდ მოქცეულიყო, ყოველგვარი ცოდნის გარეშე. განა ეს წინანდელზე უფრო დიდი ბოროტება არ იქნებოდა? უმცროსი სოკრატე ჭეშმარიტად. [300b] უცხოელი ვფიქრობ, თუ ვინმე გაბედავდა და უმრავლესობას დაარწმუნებდა, რომ ხანგრძლივ გამოცდილებასა და კეთილი მრჩევლების რჩევებზე დაფუძნებული კანონების საწინააღმდეგოდ მოქცეულიყო, იმ შეცდომაზე უფრო ბევრად დიდ შეცდომას დაუშვებდა და უფრო მეტად აურევდა ყველაფერს, ვიდრე დაწერილი კანონები. უმცროსი სოკრატე როგორ არ მოხდებოდა ასე? [300c] უცხოელი ამის გამო, ვინც კანონებსა და დაწერილ წესებს ადგენს, მეორე რიგში იმაზე უნდა [იზრუნოს], რომ მათ საწინააღმდეგოდ არც ერთს და არც მრავალს არასოდეს არაფერი გააკეთებინოს. უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი განა თითოეული ეს [კანონი] ჭეშმარიტების მიბაძვა არაა, რომელიც შეძლებისდაგვარად მცოდნე ადამიანის მიერაა დაწერილი? უმცროსი სოკრატე როგორ არა? უცხოელი ხომ ვთქვით, თუ გახსოვს, ვთქვით, რომ ჭეშმარიტად პოლიტიკოსი თავის საქმიანობაში ყველაფერს ხელოვნების შესაბამისად აკეთებს და არ ზრუნავს დაწერილ კანონებზე, რადგან [300d] შეიძლება მიიჩნიოს, რომ სხვა რამე უკეთესია, ვიდრე თავად მის მიერ დაწერილი და შორს მყოფთათვის გაგზავნილი [წესი]. უმცროსი სოკრატე ასე ვთქვით. უცხოელი ე. ი. თუ რომელიმე ადამიანი ან [ადამიანთა] ჯგუფი, რომელსაც კანონების დაწესება მოუხდა, მათ საწინააღმდეგოდ მოიქცევა, რადგან სხვა [კანონი] უკეთესია, ის დაახლოებით ისე არ მოიქცევა, როგორც ჭეშმარიტად პოლიტიკოსი? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი მაშ, თუ ის, ვინც ასე იქცევა, უცოდინარია, როდესაც ჭეშმარიტის მიბაძვას ცდილობს, ძალიან ცუდად არ ბაძავს? [300e] და თუ მცოდნეა, ეს ხომ მიბაძვა აღარაა, არამედ – თავად ჭეშმარიტება? უმცროსი სოკრატე სწორედ ასეა. უცხოელი და ადრე ხომ ვაღიარეთ, რომ ბრბო ვერანაირად ვერ ფლობს ხელოვნებას. უმცროსი სოკრატე ასე შევთანხმდთ. უცხოელი თუ არსებობს მეფის რაიმე ხელოვნება, ვერც მდიდართა ბრბო და ვერც მთელი ხალხი ვერასოდეს დაეუფლება პოლიტიკის ამ ცოდნას. უმცროსი სოკრატე როგორ [შეძლებს]? უცხოელი როგორც ჩანს, ასეთმა სახელმწიფოებმა, თუ სურთ, [301a] რომ რაც შეიძლება უკეთ მიბაძონ ჭეშმარიტ სახელმწიფო მმართველობას, რომელსაც ერთი დახელოვნებული [პირი] ახორციელებს, არასოდეს არაფერი უნდა გააკეთონ დაწერილი კანონებისა და მამა-პაპური ჩვეულების წინააღმდეგ. უმცროსი სოკრატე შესანიშნავად თქვი. უცხოელი როდესაც მმართველობის ამგვარ [ფორმას] მდიდრები ბაძავენ, მას არისტოკრატიას ვუწოდებთ, ხოლო როდესაც კანონებზე არ ზრუნავენ – ოლიგარქიას. უმცროსი სოკრატე სავარაუდოდ. უცხოელი როდესაც ერთი [პირი] მართავს კანონების თანახმად და ბაძავს მცოდნეს, [301b] მას მეფეს ვუწოდებთ და სახელით აღარ ვარჩევთ, იმის მიხედვით ცოდნით და კანონების შესაბამისად მართავს, თუ მხოლოდ თავისი შეხედულებით. უმცროსი სოკრატე ჩანს, ასეა. უცხოელი მაშ, როდესაც ჭეშმარიტად მცოდნე ერთპიროვნულად მართავს, მას ყოველთვის მეფე ეწოდება და არა სხვა რამ. ამის გამო ის ხუთი სახელი, რომელიც სახელმწიფო მმართველობის ფორმებს ვუწოდეთ, ერთად იქცევა. [131] უმცროსი სოკრატე ასე ჩანს. უცხოელი ხოლო როდესაც ერთპიროვნულად მმართველი არც კანონების, არც ჩვეულებების შესაბამისად არ იქცევა, [301c] ვითომც საქმის მცოდნეს თავი მოაქვს, თითქოს დაწერილი კანონების საწინააღმდეგოდ უკეთესად მოქმედებს, არადა მართვისას თავისი ვნებითა და უცოდინრობით ბაძავს, განა მას და ყველა მისნაირს ტირანი არ უნდა ვუწოდოთ? უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი როგორც აღვნიშნეთ, ასე წარმოიშვა ტირანი და მეფე, ოლიგარქია, არისტოკრატია და დემოკრატია, ვინაიდან ადამიანები უკმაყოფილონი იყვნენ ერთი მონარქით, არ სჯეროდათ, რომ ერთი ვინმე იქნებოდა ამგვარი მმართველობის ღირსი, [301d] რომ ენდომებოდა და შეძლებდა სიქველითა და ცოდნით მართვას, სამართლიანად და სწორად თითოეულისთვის [მისი] შესაფერისის მიგებას, არამედ ისინი სპობენ, ხოცავენ და სიავეს უკეთებენ ყველას, ვისაც მოისურვებენ. თუ იარსებებდა ისეთი [მმართველი], როგორსაც აღვწერთ, იგი ეყვარებოდათ და მის სწორ და ზუსტ ერთპიროვნულ მმართველობაში ბედნიერად იცხოვრებდნენ. უმცროსი სოკრატე სავარაუდოდ. უცხოელი ახლა კი, როცა ასეთი მეფე, [301e] როგორსაც აღვწერთ, სახელმწიფოებში არ იბადება ისე, როგორიც ფუტკართა ოჯახში, ანუ თავიდანვე გამორჩეულია სხეულითა და სულით, ერთად უნდა შევიკრიბოთ, დადგენილებები ვწეროთ, და როგორც ჩანს, ყველაზე სწორი სახელმწიფო მმართველობის გზას დავადგეთ. უმცროსი სოკრატე ასე ჩანს. უცხოელი განა გვიკვირს, სოკრატე, ის სიავე, რაც ხდება და რაც მოხდება ამგვარ სახელმწიფო მმართველობაში, რომელსაც ისეთი საფუძველი აქვს, რომ დაწერილი კანონებისა და ჩვეულებების შესაბამისად კეთდება [ყველაფერი] და არა – ცოდნის. [302a] ყველასათვის ცხადი არაა, რომ სხვა სახის [ხელოვნებაც] ასე რომ ემოქმედა, თავადვე მოსპობდა ყველაფერს, რასაც შექმნიდა? ის უფრო არ უნდა გვიკვირდეს, რამდენად ძლიერია სახელმწიფო თავისი ბუნებით? ასეთ რამეებს უსაზღვროდ დიდხანს ითმენენ სახელმწიფოები. ზოგიერთი მათგანი მდგრადია და არაფერი ემართება, ხოლო ბევრი – დიდ ტალღებში მოხვედრილი ხომალდივით ნადგურდება, უკვე განადგურდა ან მომავალში განადგურდება მათი კაპიტნებისა და მეზღვაურების უუნარობის გამო, რომელთაც უმნიშვნელოვანეს საკითხებზე არავითარი ცოდნა არ გააჩნიათ [302b], არაფერი გაეგებათ პოლიტიკის ხელოვნებისა, მაგრამ ჰგონიათ, რომ ყველა მეცნიერებას შორის ყველაზე უკეთ მას ფლობენ. უმცროსი სოკრატე სრული ჭეშმარიტებაა. უცხოელი ამ სახელმწიფო მმართველობების არასწორი ფორმებიდან რომელ [მმართველობაში] ცხოვრებაა ნაკლებ რთული, თუმცაღა ყველა რთულია, და რომელია ყველაზე მძიმე? ეს საკითხიც ხომ როგორღაც უნდა განვიხილოთ, თუმცა მეორეხარისხოვანია იმასთან შედარებით, რაზეც ვმსჯელობთ? მთლიანობაში კი სწორედ მისი გულისთვის ვაკეთებთ ყველაფერს. უმცროსი სოკრატე როგორ არ უნდა [განვიხილოთ]? [302c] უცხოელი მაშ, შეიძლება თქვა, რომ [სახელმწიფო მმართველობის] სამი [ფორმიდან] ერთი ყველაზე რთული და იმავდროულად ყველაზე მარტივია. უმცროსი სოკრატე რას ამბობ? უცხოელი სხვას არაფერს ვამბობ, გარდა იმისა, რომ მონარქია, უმცირესობის და უმრავლესობის მმართველობა – ეს სამი მოვიხსენიეთ საუბრის დასაწყისში, რომელიც ძალიან გაგვიფართოვდა. უმცროსი სოკრატე სწორედ ისინი [ვახსენეთ]. უცხოელი [მმართველობის] თითოეული [ფორმა] ორად გავყოთ და ასე მივიღოთ ექვსი, ხოლო სწორი [ფორმა] მათგან მეშვიდედ გამოვყოთ. უმცროსი სოკრატე როგორ? [302d] უცხოელი მონარქიიდან სამეფო ხელოვნება და ტირანია გამოვყავით, უმცირესობის მმართველობიდან – არისტოკრატია, რომელზეც ვთქვით, რომ კარგად ჟღერს, და ოლიგარქია, უმრავლესობის მმართველობას კი ერთი მარტივი სახელი – დემოკრატია – ვუწოდეთ და ისიც ორმაგად უნდა ჩავთვალოთ. უმცროსი სოკრატე ის როგორღა უნდა დაიყოს? უცხოელი ისე, როგორც სხვები, და არა განსხვავებულად. თავად მისი სახელიც ხომ ორმაგია. [302e] კანონების შესაბამისად ან მათ გარეშე ცხოვრება [დემოკრატიის] პირობებშიც შეიძლება და სხვა [მმართველობის] დროსაც. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი მაშინ, როდესაც [მმართველობის] სწორ ფორმას ვეძებდით, ეს დაყოფა გამოსადეგი არ იყო, როგორც უკვე გამოჩნდა, მას შემდეგ კი, რაც ეს გამოვყავით და სხვები კი [მმართველობის] აუცილებელ ფორმებად დავადგინეთ, თითოეული მათგანი ორად გაიყო კანონიერისა და უკანონოს საფუძველზე. უმცროსი სოკრატე იქიდან გამომდინარე, რაც ითქვა, ასეა. უცხოელი მონარქია უკავშირდება კარგად დაწერილ წესებს, რომლებსაც კანონებს ვუწოდებთ და [მმართველობის] ექვსი [ფორმიდან] საუკეთესოა. უკანონო ცხოვრება კი რთული და მძიმეა. [303a] უმცროსი სოკრატე სავარაუდოდ. უცხოელი უმცირესობის მმართველობა, რადგან ის გულისხმობს ერთსა და მრავალს შუა [არსებულ] რიცხვს, ამ ორს შორის საშუალოდ ჩავთვალოთ. რაც შეეხება უმრავლესობის მმართველობას, ის ყველაფერში სუსტია და სხვებთან შედარებით არც სიკეთის არც ბოროტების დიდი ძალა არ აქვს, ვინაიდან მასში მთელი ძალაუფლება პატარ-პატარა მოცულობით ბევრს აქვს გადანაწილებული. ამიტომ თუ მმართველობა კანონზეა დამყარებული, ყველაზე ცუდია, ხოლო თუ უკანონოა – მაშინ საუკეთესო. [303b] და თუ ყველაფერი მიშვებულია, მაშინ ცხოვრება უმჯობესია დემოკრატიის პირობებში, ხოლო თუ მოწესრიგებულია, მაშინ მასში ცხოვრება ყველაზე მძიმეა. მმართველობის პირველი ფორმა უპირველესი და საუკეთესოა, თუ არ ჩავთვლით მეშვიდეს, რომელიც მმართველობის ყველა სხვა ფორმიდან ცალკე უნდა გამოიყოს, ისე როგორც ღმერთი – ადამიანებისგან. უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს ასეა, ასე ხდება და ისე უნდა მოვიქცეთ, როგორც ამბობ. უცხოელი აგრეთვე ყველა ის, ვინც მმართველობაში მონაწილეობს, [303c] საქმის მცოდნის გარდა, უნდა გაიმიჯნოს არა როგორც ჭეშმარიტად პოლიტიკოსი, არამედ როგორც ამრევი და უდიდესი მოჩვენებების დამცველი, რომელიც თავადაც მოჩვენება ხდება, დიდი მიმბაძველი და თაღლითია და სოფისტებს შორის უდიდეს სოფისტად იქცევა[132]. უმცროსი სოკრატე ამ სიტყვებით ძალიან სწორად დაახასიათე ვითომ პოლიტიკოსები. უცხოელი იყოს ასე. ჩვენთვის ეს ნამდვილი დრამაა, როგორც წეღან ვთქვით, კენტავრებისა და სატირების ხმაურიან დასს ვხედავთ, [303d] რომელიც პოლიტიკის ხელოვნებიდან უნდა გამოიყოს. [133] ძლივს, მაგრამ [მაინც] გამოვყავით. უმცროსი სოკრატე ასე ჩანს. უცხოელი კიდევ ერთი გვარი რჩება, რომლის გამოყოფაც უფრო რთულია, რადგან უფრო მეტად ჰგავს სამეფო ხელოვნებას და უფრო ძნელად გასაგებია. მეჩვენება, რომ იმავეს განვიცდით, რასაც ის, ვინც ოქროს წმენდს. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი ისინიც თავდაპირველად მიწას, ქვებსა და სხვა მსგავს რამეებს აშორებენ, შემდეგ [303e] ოქროსთან შერეული და მისი მსგავსი ძვირფასი [ნივთიერებები] რჩება – სპილენძი და ვერცხლი, ხანდახან ანდამატიც, რომლებიც მხოლოდ ცეცხლით გამოიყოფა დიდი წვალების შედეგად. მხოლოდ ამის შემდეგ ვიხილავთ სუფთა ოქროს როგორც ასეთს. უმცროსი სოკრატე ამბობენ, რომ ეს სწორედ ასე ხდება. უცხოელი როგორც ჩანს ამავე [გზით] უნდა გამოვყოთ პოლიტიკის ცოდნიდან ყველაფერი განსხვავებული, უცხო და მტრული და დავტოვოთ მხოლოდ ღირებული და მონათესავე. ესენია მხედართმთავრის, სასამართლო და [304a] რიტორიკის ხელოვნება [134] , რომელიც სამეფო ხელოვნებას უკავშირდება, სიმართლეში არწმუნებს და სახელმწიფოს მართვაში ეხმარება. [135] მაშ, რა გზით გამოვყოთ ცალკე ის, რასაც ვიკვლევთ ისე, რომ შიშვლად და თავისი თავის იგივეობრივად წარმოჩნდეს? უმცროსი სოკრატე ცხადია, რომ როგორღაც უნდა ვცადოთ ამის გაკეთება. უცხოელი ვცადოთ და გამოჩნდება. მისი გამოვლენა მუსიკის მეშვეობით ვცადოთ. მოდი, მითხარი... უმცროსი სოკრატე რა? [304b] უცხოელი არსებობს მუსიკის სწავლება ისევე, როგორც სხვა მეცნიერებანი, რომელნიც ხელის ოსტატობასთანაა კავშირში? უმცროსი სოკრატე არსებობს. უცხოელი და ამაზე რაღას ვიტყვით: არსებობს სხვა მეცნიერება, რომელიც მათ უკავშირდება და გვეუბნება, საჭიროა თუ არა მათი შესწავლა? უმცროსი სოკრატე ვიტყვით, რომ არსებობს. უცხოელი ვაღიარებთ, რომ ის სხვა [მეცნიერებათაგან] განსხვავებულია? უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი მათგან არც ერთი [მეცნიერება] არ უნდა მართავდეს მეორეს, [304c] ისინი უნდა მართავდნენ ამას, თუ ეს უნდა მფარველობდეს და მართავდეს ყველა სხვას? უმცროსი სოკრატე ეს [უნდა მართავდეს] სხვებს. უცხოელი მაშ, ფიქრობ, რომ ის [მეცნიერება], რომელიც ადგენს, საჭიროა თუ არა სხვა [მეცნიერებების] შესწავლა უნდა მართავდეს იმათ, რაც ისწავლება და რასაც ასწავლიან? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი და ის [მეცნიერება, რომელიც წარმოაჩენს], საჭიროა თუ არა დარწმუნება [უნდა მართავდეს] იმას, რომელსაც შეუძლია დარწმუნება? უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი დაე, იყოს ასე. რომელ მეცნიერებას მივაკუთვნებთ უმრავლესობისა და ბრბოს დარწმუნებას [304d] ამბების მოყოლით, და არა სწავლებით? უმცროსი სოკრატე ვფიქრობ, აშკარაა, რომ ის რიტორიკას უნდა მივაკუთვნოთ. უცხოელი და რომელი მეცნიერება განვსაზღვროთ იმისთვის, რომ დაადგინოს ვინმეს დარწმუნებაა საჭირო, ძალის გამოყენება თუ უმოქმედობა? უმცროსი სოკრატე ის, რომელიც დარწმუნებისა და საუბრის ხელოვნებას განაგებს. უცხოელი ვფიქრობ, სხვა არაფერი იქნება, თუ არა პოლიტიკოსის ძალა. უმცროსი სოკრატე მშვენივრად თქვი. უცხოელი როგორც ჩანს, რიტორიკა სწრაფად განცალკევდა პოლიტიკის ხელოვნებიდან, [304e] როგორც განსხვავებული სახე, რომელიც მას ემსახურება. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი ასეთი ძალის შესახებ რა უნდა ვიფიქროთ? უმცროსი სოკრატე რომელი [ძალის შესახებ]? უცხოელი რომელიც ადგენს, როგორ უნდა ვებრძოლოთ იმას, ვისთან ბრძოლაც გადავწყვიტეთ. მასაც აქვს კავშირი ხელოვნებასთან, თუ არა? უმცროსი სოკრატე როგორ ვიფიქრებთ, რომ ხელოვნებასთან კავშირი არა აქვს მაშინ, როცა მას მხედართმთავრობა და მთელი სამხედრო საქმე მიმართავს? უცხოელი და [ხელოვნებას], რომელმაც იცის და რჩევას იძლევა, ომია საჭირო თუ დაზავება, იმავედ ჩავთვლით თუ განსხვავებულად? უმცროსი სოკრატე ადრე ნათქვამს თუ გავითვალისწინებთ, განსხვავებულად უნდა ჩავთვალოთ. [305a] უცხოელი თუ ისევე ვიმსჯელებთ, როგორც ადრე, აღმოვაჩენთ, რომ ეს მართავს სხვას. უმცროსი სოკრატე ვთქვათ. უცხოელი სხვა რომელ ხელოვნებას დავასახელებთ ამ საოცარი და დიდი – საომარი ხელოვნების ბატონად, თუ არა ჭეშმარიტად სამეფო ხელოვნებას? უმცროსი სოკრატე არც ერთ სხვას. უცხოელი მაშასადამე, მხედართმთავრობის ცოდნას პოლიტიკის ხელოვნებად არ დავადგენთ, ვინაიდან მას ემსახურება. უმცროსი სოკრატე არ შეეფერება. [305b] უცხოელი მოდი, იმ მოსამართლეთა ძალაც განვიხილოთ, ვინც სწორად მართავს სასამართლოს. უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი რა შეუძლია ამ ძალას იმაზე მეტი, რომ ურთიერთვალდებულებების განსჯისას, კანონმდებელი მეფისგან მიიღოს კანონები და მათ საფუძველზე გადაწყვიტოს, რა არის სამართლიანი და რა – უსამართლო? ხოლო თავად მისი სიქველე იმაში გამოიხატება, რომ არც საჩუქრების, არც შიშის, არც თანაგრძნობის, [305c] არც მტრობის ან მეგობრობის გამო არ მოისურვებს კანონმდებლის მიერ დადგენილი წესრიგის დარღვევას, ურთიერთბრალდებების [მოსმენისას]. უმცროსი სოკრატე სხვა არაფერი. თითქმის ისაა ამ ძალის საქმე, რაც თქვი. უცხოელი მაშ, აღმოვაჩინეთ, რომ მოსამართლეების ძალა მეფური კი არ არის, არამედ ამ უკანასკნელის მსახური და კანონების დამცველია. უმცროსი სოკრატე ასე ჩანს. უცხოელი უნდა გავიაზროთ, რომ მას შემდეგ, რაც განვიხილეთ ყველა მეცნიერება, არც ერთი არ აღმოჩნდა პოლიტიკის ხელოვნება. [305d] ჭეშმარიტად მეფობის ხელოვნება თავად კი არ უნდა მოქმედებდეს, არამედ უნდა მართავდეს სხვა [ხელოვნებებს], რომლებსაც მოქმედება შეუძლია. ვინაიდან იცის სახელმწიფოში მნიშვნელოვანი [საქმეების] წამოწყებისა და განხორციელებისთვის როდისაა ხელსაყრელი და არახელსაყრელი დრო, სხვებმა ის უნდა გააკეთონ, რასაც უბრძანებს. უმცროსი სოკრატე მართალია. უცხოელი ამიტომ, ის ხელოვნებები, რომლებსაც ახლახან შევეხეთ, არც ერთმანეთს მართავს და არც – საკუთარ თავს. თითოეული მათგანი თავის საქმეს აკეთებს და მისი თავისებურებიდან გამომდინარე სამართლიანად ატარებს საკუთარ სახელს. [305e] უმცროსი სოკრატე ყოველ შემთხვევაში ასე ჩანს. უცხოელი მას კი, რომელიც ყველა [ხელოვნებას] მართავს, კანონებსა და სახელმწიფოსთან დაკავშირებულ ყველა [საკითხზე] ზრუნავს და ყველაფერს დიდი სიზუსტით აქსოვს ერთმანეთს, თუ მის ძალას ერთ სახელში მოვაქცევთ, როგორც ჩანს, ყველაზე სამართლიანი იქნება პოლიტიკის ხელოვნება ვუწოდოთ. უმცროსი სოკრატე აუცილებლად. უცხოელი ხომ არ მოვისურვებდით ახლა მის განხილვას ქსოვის ხელოვნების მაგალითზე, რადგან სახელმწიფოსთან დაკავშირებით მისი ყველა გვარი ჩვენთვის უკვე გაცხადდა? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. [306a] უცხოელი მგონია, რომ სამეფო წნულზე უნდა ვილაპარაკოთ, როგორია, როგორ იწნება და რა ქსოვილს გვაძლევს. უმცროსი სოკრატე ცხადია. უცხოელი როგორც ჩანს, აუცილებელი გახდა რთული საკითხის გაცხადება. უმცროსი სოკრატე თუმცა აუცილებლად უნდა განიმარტოს. უცხოელი სიქველის ნაწილი სიქველის სხვა სახისაგან გარკვეულწილად განსხვავებულია, თუმცა ამ [მოსაზრებას] კამათის მოყვარულნი ადვილად შეეწინააღმდეგებიან უმრავლესობის თვალსაზრისის გათვალისწინებით. უმცროსი სოკრატე ვერ გავიგე. უცხოელი გაგიმეორებ. ვფიქრობ, რომ სიმამაცეს [136] [306b] სიქველის ერთ-ერთ ნაწილად თვლი. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი კეთილგონიერებაც, რომელიც სიმამაცისგან განსხვავდება, იმავე [სიქველის] ერთ-ერთი ნაწილია. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი მათთან დაკავშირებით უცნაური რამის თქმა უნდა გავბედოთ. უმცროსი სოკრატე რას გულისხმობ? უცხოელი იმას, რომ ისინი ბევრ რამეში გარკვეულწილად ერთმანეთს მტრობენ და ექიშპებიან. უმცროსი სოკრატე რას ამბობ? უცხოელი სრულიად უჩვეულო მოსაზრებაა, რადგან ამბობენ, რომ [306c] სიქველის ნაწილები ერთმანეთთან მეგობრობენ. უმცროსი სოკრატე კი. უცხოელი მაშ, ვნახოთ, უკეთ რომ დავაკვირდებით, ასე მარტივად არის საქმე თუ მონათესავეთა შორის რაღაც უთანხმოება მაინც არსებობს? უმცროსი სოკრატე კი, თქვი, როგორ დავაკვირდეთ. უცხოელი ყველაფერში უნდა მოვიძიოთ ის, რასაც მშვენიერს ვუწოდებთ და ორ ურთიერთსაპირისპირო სახედ დავადგინოთ. უმცროსი სოკრატე უფრო გასაგებად ილაპარაკე. უცხოელი არსებობს სხეულის, სულისა თუ ხმის სიმკვეთრე და სისწრაფე [306d], ისევე როგორც მათი გამოსახულებები, რომლებსაც მუსიკა და მხატვრობა ბაძავს. რომელიმე მათგანი ან თავად არ შეგიქია, ან სხვათაგან არ გსმენია მათი ქება? უმცროსი სოკრატე როგორ არა? უცხოელი გახსოვს თითოეულ შემთხვევაში ამას როგორ აკეთებენ? უმცროსი სოკრატე საერთოდ არა. უცხოელი ნეტავ შევძლებდი, სიტყვებით მეჩვენებინა ის, რასაც ვფიქრობ? [306e] უმცროსი სოკრატე რატომაც არა? უცხოელი მგონი, ეს ძალიან მარტივი გგონია. მოდი, განვიხილოთ ურთიერთსაწინააღმდეგო გვარების შემთხვევაში. ხშირად, როდესაც მოგვწონს აზროვნების, სხეულისა თუ ხმის სისწრაფე, სიძლიერე თუ სიმკვირცხლე, მის საქებრად ვიყენებთ ერთ სიტყვას – სიმამაცეს. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი პირველ [შემთხვევაში] ვამბობთ, რომ მკვეთრი და მამაცია, ან სწრაფი და მამაცი, ასევე – ძლიერი და მამაცი. და ყოველთვის, როცა ყველა დასახელებულ თვისებას საერთო სახელით მოვიხსენიებთ, მათ ვაქებთ. უმცროსი სოკრატე კი. [307a] უცხოელი განა რა? ხშირად, ბევრ სხვადასხვა შემთხვევაში, სიმშვიდის გამოვლინებასაც არ ვაქებთ? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი იქნებ, მის შესახებ საუბრისას იმის საპირისპიროს ვაცხადებთ, რაც ადრე ითქვა? უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი ყოველთვის ვამბობთ, რომ მშვიდი და კეთილგონიერია, როცა საქმე აზროვნებას ეხება; ქმედებაზე [ვაცხადებთ], რომ ნელი და რბილია; ხმა ნაზი და ღრმაა, ხოლო რიტმული მოძრაობა და [307b] მუსიკა მთლიანობაში – შესაფერისად ნელი. და ამ ყველაფრისთვის ვიყენებთ არა სიმამაცის, არამედ სინაზის აღმნიშვნელ სახელს. უმცროსი სოკრატე ჭეშმარიტად. უცხოელი როდესაც ორიდან რომელიმე მათგანი ერთ დროს ხდება, დამოკიდებულებას ვცვლით და მათ საპირისპირო სიტყვებით ვკიცხავთ. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი როდესაც რაიმე უფრო მკვეთრია, ვიდრე საჭიროა ან უფრო სწრაფი, ან უფრო უხეში, მას ძალადობრივსა და შეშლილს ვუწოდებთ, [307c] ხოლო როდესაც უფრო ნელი, მძიმე და რბილია, [ვამბობთ, რომ] მხდალი და დუნეა. და თითქმის ყოველთვის აღმოვაჩენთ, რომ კეთილგონიერი და მამაცი ბუნება ერთმანეთის საპირისპიროა, ომი და განხეთქილება აქვთ ერთიმეორესთან და არასოდეს შეერევიან ერთმანეთს თავიანთ ქმედებებში და კარგად თუ გამოვიკვლევთ, ვნახავთ, რომ ისინი, ვინც მათ სულში ატარებს, ერთმანეთისგან განსხვავებულნი არიან. უმცროსი სოკრატე რაში გულისხმობ [განსხვავებას]? უცხოელი ყველაფერში, რაც უკვე აღვნიშნეთ, და [307d] როგორც ჩანს, ბევრ სხვა რამეშიც. ვფიქრობ, ვისაც ისინი ენათესავებიან, მათ აქებენ როგორც საკუთარს და აძაგებენ მათგან განსხვავებულს, როგორც უცხოს და ბევრ [საკითხთან] დაკავშირებით ერთმანეთს დიდად ექიშპებიან. უმცროსი სოკრატე სავარაუდოდ. უცხოელი სახეებს შორის ასეთი დაპირისპირება ბავშვური [საქციელია], მაგრამ როდესაც უმნიშვნელოვანეს [საკითხებს] ეხება, მაშინ სახელმწიფოში ყველაზე ავ სნეულებად იქცევა. უმცროსი სოკრატე რას გულისხმობ? [307e] უცხოელი ყველაფერს, როგორც ჩანს, ცხოვრების მთელ მოწყობას. ის, ვინც წესრიგით გამოირჩევა, სულ მონდომებულია მშვიდი ცხოვრებით იცხოვროს, მხოლოდ თავისი [საქმე] აკეთოს. ასეთი ურთიერთობა აქვს ყველასთან, შინაც და გარეთაც. სხვა სახელმწიფოებთანაც მზად არის რაიმე გზით მშვიდობა დაამყაროს. ამ სიყვარულის გამო, რომელიც უფრო ნაკლებ დროულია, ვიდრე საჭიროა, როცა აკეთებენ იმას, რაც სურთ, ისინი შეუმჩნევლად ომის უუნარონი ხდებიან და ასეთებად აქცევენ თავიანთ ახლაგაზრდებსაც. მათ მუდამ თავს ესხმიან და არც ისე დიდი ხნის შემდეგ ისინი, მათი შვილები და მთელი [308a] სახელმწიფო, მათთვის შეუმჩნევლად მონად იქცევიან. უმცროსი სოკრატე მძიმე და საშინელ განსაცდელზე ამბობ. უცხოელი იმათზე რას იტყვი, ვინც მამაცობისკენ იხრება? მუდამ ომებისკენ ხომ არ უბიძგებენ თავიანთ სახელმწიფოებს და ასეთი ცხოვრების მიმართ საკმარისზე უფრო ძლიერი ლტოლვის გამო მტრად ხომ არ იკიდებენ ბევრ ძლიერ სახელმწიფოს, თავიანთ სამშობლოს მთლიანად ხომ არ ანადგურებენ, ან მტერს ხომ არ აპყრობინებენ და ამონებინებენ? [308b] უმცროსი სოკრატე ასეცაა. უცხოელი როგორ არ უნდა ვთქვათ, რომ ასეთ [შემთხვევებში] ამ ორივე გვარს ერთმანეთის მიმართ მუდამ დიდი მტრობა და განხეთქილება აქვს? უმცროსი სოკრატე სხვაგვარად ვერ ვიტყვით. უცხოელი ის არ აღმოვაჩინეთ, რასაც თავიდანვე ვეძებდით, რომ სიქველის არცთუ მცირე ნაწილები ბუნებით ერთმანეთისგან განსხვავდება და ერთმანეთისგან ასევე განსხვავდებიან ისინი, ვინც [ამ ნაწილებს] ფლობს? უმცროსი სოკრატე სავარაუდოდ. უცხოელი მაშ, ეს საკითხიც განვიხილოთ. უმცროსი სოკრატე რომელი? [308c] უცხოელი თუ რომელიმე შედგენილი მეცნიერება თავის ამა თუ იმ ნამუშევარს, თუნდაც ყველაზე უმნიშვნელოს, თავისივე სურვილით შეადგენს უსარგებლო და სასარგებლო [ნაწილებისგან], და ან თუ თითოეული მეცნიერება შეძლებისდაგვარად განაგდებს უსარგებლოს, რომელთაგან ზოგი მსგავსია და ზოგი – არამსგავსი, ამ ყველაფერს ერთად უყრის თავს და ქმნის ერთ ძალასა და იდეას? უმცროსი სოკრატე აბა რა? უცხოელი მაშ, ბუნებით ჭეშმარიტი პოლიტიკის ხელოვნებაც საკუთარი სურვილით არასოდეს შეადგენს სახელმწიფოს სასარგებლო და ცუდი ადამიანებისაგან, არამედ, ცხადია, თავდაპირველად ხუმრობით გამოცდის მათ, შემდგომ კი გადასცემს მათ, ვისაც შეუძლია აღზრდა და ამ საქმის სამსახური, ხოლო თავად უხელმძღვანელებს და ბრძანებებს გასცემს, ისევე როგორც ქსოვის ხელოვნება ხელმძღვანელობს და უბრძანებს მჩეჩავებსა და ქსოვისთვის საჭირო [იარაღების] გამკეთებლებს. თითოეულ მათგანს [308e] მიუთითებს, რა უნდა გააკეთოს, მისი აზრით, ამა თუ იმ ქსოვილისთვის შესაფერისი. უმცროსი სოკრატე ზუსტად ასეა. უცხოელი ვფიქრობ, რომ მეფობის ხელოვნებას, რომელსაც თავად აქვს მეთვალყურეობის ძალა, იმ მასწავლებლებსა და აღმზრდელებს, რომლებიც კანონების შესაბამისად [მოქმედებენ], არ დართავს სწავლების ნებას, თუ [სწავლება] არ შექმნის იმ ხასიათს, რომელიც მის მიერ შექმნილ ნაზავს არ შეესაბამება. მხოლოდ ასეთი [რამეების] სწავლებას უბრძანებს. ამგვართა აღზრდის ბრძანებას მხოლოდ თავად გასცემს. ხოლო, ვინც ვერ ეზიარება მამაცის, კეთილგონიერისა და სხვა, სიქველისაკენ მიდრეკილ ხასიათს, არამედ [309a] ცუდი ბუნების გამო უღმერთობის, ძალადობისა და უსამართლობისაკენ იხრება, მას სიკვდილით დასჯის, გადაასახლებს ან სხვა უმძიმეს სასჯელს მიუსჯის. უმცროსი სოკრატე ამბობენ, რომ ასეა. უცხოელი მათ კი, ვინც უცოდინრობასა და დიდ სიმდაბლეში იძირება, მონური გვარის უღელში აბამს. უმცროსი სოკრატე ჭეშმარიტებაა. უცხოელი სხვათაგან კი, რომელთა ბუნებაც, საკმარისი აღზრდა თუ მიიღო, კეთილშობილი [309b] ხდება და ერთმანეთს შეერევა ხელოვნების მოთხოვნების შესაბამისად, მათი, ვინც უფრო მეტად იხრება მამაცობისკენ და მტკიცე ხასიათის გამო ისეთია, როგორც ქსოვაში ქსელი და მათი, ვინც მიდრეკილია წესრიგისკენ და კვლავ შედარებას რომ მივმართოთ, გამოიყენება როგორც სქელი და რბილი ძაფის მისაქსველი, ანუ ამ ურთიერთსაპირისპიროთა ერთმანეთთან დაკავშირებას ცდილობს ისე, რომ რაიმე სახით შეკრას და მოქსოვოს. უმცროსი სოკრატე როგორ? [309c] უცხოელი ნათესაობის მიხედვით თავდაპირველად სულის მარადიულ ნაწილს ღვთაებრივს უკავშირებს, ხოლო შემდეგ ცხოველურ ნაწილს – ადამიანურს. უმცროსი სოკრატე ეს როგორ თქვი? უცხოელი მშვენიერის, სამართლიანისა და კეთილის, ასევე მათ საპირისპიროთა შესახებ ჭეშმარიტი და დადასტურებულია შეხედულება, რომელიც სულში იბადება, ღვთაებრივში ღვთაებრივ გვარს წარმოშობს. უმცროსი სოკრატე ასე უნდა იყოს. [309d] უცხოელი ვიცით, რომ მხოლოდ პოლიტიკოსსა და კარგ კანონმდებელს შეუძლია ეს ჭეშმარიტი შეხედულება მეფობის ხელოვნების მუზის საშუალებით ჩამოუყალიბოს მათ, რომელთაც სწორად აქვთ მიღებული განათლება და რომელთა შესახებ ახლა ვლაპარაკობდით? უმცროსი სოკრატე ასე ჩანს. უცხოელი ვისაც ასეთი რამის გაკეთება არ შეუძლია, სოკრატე, მას არასოდეს ვუწოდებთ იმ სახელს [137] , რომელსაც ახლა ვიკვლევთ. უმცროსი სოკრატე სავსებით მართალია. უცხოელი მაშ რა? როცა მამაცი სული ასეთ ჭეშმარიტებას ფლობს [309e] უფრო თვინიერი არ ხდება და არ სურს, უფრო მეტად ეზიაროს სამართლიანს? და როცა არ ფლობს ამ [ჭეშმარიტებას], მაშინ უფრო მეტად არ გადაიხრება ცხოველური ბუნებისაკენ? უმცროსი სოკრატე როგორ არა? უცხოელი რას იტყვი მოწესრიგებული ბუნების შესახებ? ამ შეხედულებებს რომ გაითავისებს, ჭეშმარიტად კეთილგონიერი და მოაზროვნე არ გახდება სახელმწიფოებრივ საკითხებშიც? ხოლო თუ არ ეზიარა იმ [ცოდნას], რაზეც ახლა ვლაპარაკობთ, სავსებით დამსახურებულად სულელის სამარცხვინო სახელს არ მიიღებს? უმცროსი სოკრატე რა თქმა უნდა. უცხოელი არ უნდა ვთქვათ, რომ ეს ნაქსოვი და კავშირი ბოროტებს, ან კეთილებსა და ბოროტებს შორის ვერასოდეს იქნება მდგრადი და, რომ ვერანაირი მეცნიერება ვერ გამოიყენებს მათ სერიოზულად ამგვარი ადამიანების გასაერთიანებლად? უმცროსი სოკრატე ასე როგორ? [310a] უცხოელი ხელოვნების ეს წამალი მხოლოდ მათთვისაა, ვინც თავიდანვე კეთილშობილი ხასიათით დაიბადა და თავისი ბუნების შესაბამისად და კანონების თანახმად იზრდებოდა, და როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეს არის სიქველის შემადგენელი ნაწილების ყველაზე უფრო ღვთაებრივი კავშირი, რომელიც განსხვავებულებსა და ერთმანეთის საპირისპიროთ აერთიანებს. უმცროსი სოკრატე სავსებით მართალია. უცხოელი ვინაიდან არსებობს ეს ღვთაებრივი კავშირი, სხვა, ადამიანური კავშირების გააზრება და გააზრების შემდეგ, [მათი] განხორციელება არ არის რთული. [310b] უმცროსი სოკრატე როგორ და რომელ [კავშირებს გულისხმობ]? უცხოელი მათ, რომლებიც სხვადასხვა სახელმწიფოში ქორწინებასა და ბავშვების შვილად აყვანას [138] ეხება და განსაკუთრებით კი მათ, რომლებიც ერთ სახელმწიფოში გათხოვებასა და ქორწინებებთანაა დაკავშირებული. უმრავლესობა ხომ ბავშვების გაჩენისთვის არასწორად უკავშირდება [ერთმანეთს]. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი განა შეეცდება ვინმე გაკიცხოს ის, ვინც [ქორწინების დროს] სიმდიდრესა და ძალაუფლებას გამოეკიდება, თითქოს ეს მსჯელობად ღირდეს? უმცროსი სოკრატე საერთოდ არა. უცხოელი უფრო სამართლიანი იქნებოდა ეს გაგვეკეთებინა და გვესაუბრა იმათთან დაკავშირებით, ვინც თავის მოდგმაზე ზრუნავს, [310c] იქნებ რამეს სათანადოდ არ აკეთებს. უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს, ასეა. უცხოელი ისინი მართებული აზრებით კი არ მოქმედებენ, არამედ წამიერ სიმშვიდეს ეძლევიან, თავიანთ მსგავსთ სიამოვნებით იღებენ, განსხვავებულები კი არ უყვართ და დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ მათ მიმართ ამ უსიამოვნო გრძნობას. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი ის ვინც მოწესრიგებულია, თავის მსგავს ხასიათს ეძებს და შეძლებისდაგვარად ასეთებზე ქორწინდება [310d], თავის [ქალიშვილებსაც] ასეთებს მიათხოვებს; ასევე იქცევა მამაცთა გვარიც, თავისნაირ ბუნებას ეძიებს, არადა ორივე გვარმა სწორედ ამის საპირისპირო უნდა გააკეთოს. უმცროსი სოკრატე როგორ და რატომ? უცხოელი იმიტომ რომ თანდაყოლილი სიმამაცე, რომელიც მრავალი თაობა კეთილგონიერებას არ შერევია. თავდაპირველად სიძლიერით ყვავის, ბოლოს კი სიშლეგედ იქცევა. უმცროსი სოკრატე ასეა. უცხოელი ხოლო მოკრძალებით მეტისმეტად სავსე სული, რომელიც არაა შერეული [310e] გამბედაობასა და მამაცობას და მრავალი თაობიდან თაობას ასე უცვლელად გადაეცემა, დროსთან ერთად დუნდება და საბოლოოდ სრულიად ხეიბარი ხდება. უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს, ასე ხდება. უცხოელი სწორედ ამ კავშირებზე ვთქვი, რომ არ არის რთული მათი დამყარება, თუ ორივე გვარს ერთი შეხედულება ექნება სიკეთესა და სილამაზეზე. სწორედ ესაა სამეფო ქსოვის ერთადერთი საქმე, რომ არ დაუშვას გონიერი ხასიათის მამაცისგან განცალკევებულად არსებობა, არამედ ერთმანეთში გადახლართოს ერთსულოვნებით, ღირსებებითა, უღირსობებით, შეხედულებებით, დაპირებების ურთიერთგაცვლით, რომ მათგან მოქსოვოს გლუვი, და როგორც ამბობენ, კარგად ნაქსოვი [311a] ქსოვილი, რათა ორივე [გვარი] ერთად დაუშვას სახელმწიფო მმართველობაში. უმცროსი სოკრატე როგორ? უცხოელი თუ ერთი მმართველია საჭირო, ისეთი ხელმძღვანელი უნდა იქნას არჩეული, რომ ეს ორივე [თვისება] ჰქონდეს, ხოლო თუ მრავალია ასარჩევი, მაშინ [ამ თვისებების მქონეთა] თანაბრად შერევაა საჭირო, რადგან კეთილგონიერი მმართველი მეტისმეტად ფრთხილი, სამართლიანი და წინდახედულია, ხოლო გამბედაობა, სიმკვეთრე და ქმედითუნარიანობა აკლია. უმცროსი სოკრატე როგორც ჩანს, ასეა. [311b] უცხოელი მამაცებს აკლიათ სამართლიანობა და სიფრთხილე, მაგრამ ისინი საქმეებში გამბედაობით გამოირჩევიან. საერთოდ სახელმწიფოში კერძო და სახელმწიფო [საქმეები] კარგად ვერ იქნება, თუ ეს ორივე [გვარი] არ იარსებებს. უმცროსი სოკრატე აბა რა. უცხოელი ვთქვათ, რომ ესაა პოლიტიკური საქმიანობის ქსოვილის დასასრული: მეფობის ხელოვნება პირდაპირი ქსოვით ერთმანეთს აქსოვს მამაცი და კეთილგონიერი ადამიანების ხასიათს, ერთსულოვნებითა და მეგობრობით ერთმანეთთან [311c] აკავშირებს მათ ცხოვრებას და ამგვარად ქმნის დიდებულ და საუკეთესო ქსოვილს, მთელ სახელმწიფოში ყველასათვის საზიაროს, როგორც მონების ისე თავისუფალი [ადამიანებისთვის]; შემოახვევს მათ ამ ქსოვილს და ისე მართავს და ხელმძღვანელობს, რომ არაფერი დააკლოს, რაც ბედნიერ სახელმწიფოს შეეფერება. უმცროსი სოკრატე უცხოელო, მშვენივრად წარმოგვიდგინე მეფეც და პოლიტიკოსიც. …
- დაამატა Kakha to ფილოსოფია at 10:35pm on ოქტომბერი 9, 2018
- თემა: გუნება - განწყობის აშლილობები
- ლასიფიკაცია დეპრესიის კლასიფიკაცია კლასიფიკაცია სავარაუდო ეტიოლოგიური ფაქტორების მიხედვით კლასიფიკაცია კლინიკური სურათის მიხედვით კლასიფიკაცია მიმდინარეობის მიხედვით ICD10 და DSMIV კლასიფიკაციები ბიპოლარული აშლილობები კლასიფიკაცია და აღწერა ყოველდღიურ პრაქტიკაში დიფერენციალური დიაგნოზი დეპრესია მანია აფექტური აშლილობების ეპიდემიოლოგია ბიპოლარული აშლილობები დეპრესია დისთიმია და რეკურენტული ხანმოკლე დეპრესია მსუბუქი აფექტური აშლილობები აფექტური აშლილობების ეტიოლოგია გენეტიკური მიზეზები პიროვნული თვისებები გარემო ფაქტორები ადრეულ ასაკში პრეციპიტატული ფაქტორები ეტიოლოგიის ფსიქოლოგიური ახსნა ეტიოლოგიის ნეირობიოლოგიური ახსნა შესავალი სახელწოდება გუნებგანწყობის აშლილობები მომდინ არეობს იქიდან, რომ მათი ერთერთი ძირითადი მახასიათებელი გუნებგანწყობის პათოლოგიაა. დღესდღეობით ამ ტერმინის მნიშვნელობა ისეთი დარღვევებით შემოი ფარგლება, როგორებიცაა გუნებგანწყობის დაქვეითება ან აწეული გუნებგანწყობა, თუმცა წარსულში ზოგიერთი ავტორი ამ ჯგუფში შფოთვით აშლილობებსაც აერთიანებ და. შფოთვითი აშლილობები მოცემული წიგნის მე9 თავშია აღწერილი. გუნებგანწყობის აშლილობებს წარსულში ხშირად აფექტურ აშლილობებსაც უწოდებდნენ და ამ ტერმინს დღესაც ფართოდ გამოიყენებენ. დეპრესია უბედურების დროს დარდი ნორმალური ცხოვრებისეული ემოციაა. დეპრესიული განცდა ხშირად თან ახლავს რო გორც ფსიქიკურ აშლილობებს, ასევე ფიზიკურ დაავადე ბებსაც მაგ., ისეთ ინფექციებს, როგორებიცაა ჰეპატიტი ან ნევროლოგიური დაავადებები. ამ თავში განვიხილავთ არა ჩვეულებრივ დარდს ან სხვა დაავადების თანმხლებ დეპრესიულ განწყობას, არამედ სინდრომს, რომელიც დეპრესი ულ აშლილობადაა ცნობილი. ამსინდრომის ძირითადი მახასიათებლებია: გუნებგანწყობის დაქვეითება ნეგატიური აზრები ინტერესებისა და სიამოვნების მიღების უნარის დაკარგვა ენერგიის დაქვეითება შენელება. ჩამოთვლილი ნიშნებიდან, გუნებგანწყობის დაქვეითება ყველაზე ხშირი სიმტომია. მანია ანალოგიური მდგომარეობაა აწეული გუნებგანწყობის შემ თხვევაშიც. გარკვეული ხარისხით აწეული გუნებგანწყობა ჩვეულებრივი მოვლენაა ბედნიერების ჟამს, მაგრამ იგი, როგორც სიმპტომი, შესაძლოა გამოვლინდეს სხვადასხვა ფსიქიკური აშლილობების დროსაც, თუმცა, ჩვეულებრივ, უფრო იშვიათია, ვიდრე დეპრესია. ამ თავში შევეხებით სინდრომს, რომლის ძირითადი მახასიათებლებიც არის: მომატებული აქტივობა აწეული ან გაღიზიანებული გუნებგანწყობა საკუთარი შესაძლებლობების გადაფასება ამ სინდრომს მანია ეწოდება. ზოგიერთი დიაგნოსტიკური კლასიფიკაციის მიხედვით გამოყოფილია მანიის მსუბუქი ფორმა ჰიპომანია. კლინიკური ნიშნები დეპრესიული სინდრომი დეპრესიული ეპიზოდის კლინიკური მახასიათებლები გან სხვებულია და მათი დაყოფა სხვადასხვაგვარადაა შესაძ ლებელი. ამ თავში აშლილობები დაჯგუფებულია მათი სიმწვავის მიხედვით. თავდაპირველად განვიხილავთ ზო მიერად გამოხატულ დეპრესიას, შემდეგ უფრო მძიმე აშლილობებს, რომლებიც გარკვეული კლინიკური ნიშნების მიხედვითაა დაჯგუფებული. ხოლო, სულ ბოლოს, განხილულია მსუბუქი დეპრესიული აშლილობის დამახა სიათებელი ნიშანთვისებები. ის, თუ რა წარმოადგენს კლინიკური დეპრესიის ეპიზოდს, გარკვეულწილად, საკამათო საკითხია. დეპრესიული ეპიზოდის ICD 10 კლასიფიკაციის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები და სიმწვავის სხვადასხვა დონეები მოცემულია გვიჩვენებს დეპრესიული ეპიზოდის DSM IVკლასიფიკაციის კრიტერიუმებს. ზომიერად გამოხატული დეპრესიული ეპიზოდი ზომიერი დეპრესიის ძირითადი მახასიათებლებია გუნებ განწყობის დაქვეითება, ინტერესებისა და სიამოვნების მიღების უნარის დაკარგვა, პესიმისტური ფიქრები და ფიზიკური სისუსტე. ყოველივე ეს იწვევს სოციალური და პროფესიული ფუნქციონირების გაუარესებას. გარეგნობა ავადმყოფს დამახასიათებელი გარეგნობა აქვს. ჩაცმულობა და ვარცხნილობა შესაძლოა უგულებელყოფილ იქნეს. რაც შეეხება სახის ნაკვთებს, დამახასიათებელია ჩამოწეული ტუჩის კუთხეები და ვერტიკალური ნაოჭი წარბებს შორის (შუბლი შეჭმუხნულია). თვალების ხამხამი შესაძლოა შემცირებული იყოს. მხრები ჩამოვარდნილია და თავი ისეა დახრილი, რომ მზერა ქვემოთ არის მიმართული (თავჩაქინდრული და თვალებდახრილია). ჟესტიკულაცია მინიმუმამდეა დაყვანილი. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ, მიუხედავად ღრმა დეპრესიისა, ზოგიერთი პაციენტი სახეზე ღიმილს მაინც ინარჩუნებს. გუნებგანწყობა ავადმყოფი საკმაოდ სევდიან გუნებგანწყობაზეა. განწყობა მნიშვნელოვნად არ უმჯობესდება არც ისეთ გარემოებაში, როდესაც წუხილი შეიძლება შემსუბუქდეს, მაგ., სასიამოვნო საზოგადოებაში ყოფნა ან კარგი ამბის გაგება. უფრო მეტიც, ხშირ შემთხვევაში გუნებგანწყობა ჩვეულებრივი მოწყენილობისაგან განსხვავებულად განიცდება. ზოგჯერ ავადმყოფები საუბრობენ შავ ღრუბელზე, რომელიც თან ახლავს ყველა გონებრივ აქტივობას. ზოგიერთ ავადმყოფს აქვს უნარი, დროის გარკვეულ მონაკვეთში მაინც შენიღბოს განწყობის ცვლილება გარშემომყოფთათვის. ზოგიერთი უხასიათობას ექიმთან გასაუბრების დროსაც ოსტატურად მალავს, რაც დიაგნოზის დასმას კიდევ უფრო ართულებს. გუნებგანწყობა დილას უფრო დაქვეითებულია, როდესაც ავადმყოფი იღვიძებს, ხოლო შემდეგ, დღის განმავლობაში, ის გარკვეულწილად, უმჯობესდება. აღნიშნულ მოვლენას გუნებგანწყობის დღეღამური მერყეობა ეწოდება. დეპრესიული შემეცნება ნეგატიური ფიქრები (დეპრესიული შემეცნება) მნიშვნე ლოვანი სიმპტომებია, რომელთა დაყოფა შესაძლებელია სამ ჯგუფად: 1. უღირსობის განცდა, 2. პესიმიზმი, 3. თვითბრალდება და თვითდადანაშაულება. უღირსობის განცდის დროს პაციენტს მიაჩნია, რომ, რასაც აკეთებს, არაფერი გამოსდის და რომ სხვებიც უვარგისად მიიჩნევენ მას. მას აკლია თავდაჯერებულობა და უგულებელყოფს ნებისმიერ წარმატებას, რადგან მის მიღწევაში საკუთარ დამსახურებას ვერ ხედავს. პესიმისტური ფიქრები ეხება სამომავლო გეგმებს. პაციენტი ყველაზე უარესს მოელის. იგი მომავალში ხედავს მხოლოდ წარუმატებლობას სამსახურში, ფინანსურ კრიზისს, უბედურებას ოჯახში და საკუთარი ჯანმრთელობის გარ დაუვალ გაუარესებას. ამ ტიპის უიმედობის განცდას თან ახლავს ფიქრი, რომ სიცოცხლე არაფრად არ ღირს და სიკვდილი მხოლოდ შვების მომგვრელი იქნება. ამან პიროვნება შეიძლება სუიციდურ აზრებამდე ან გეგმებამდეც კი მიიყვანოს. ამიტომ ყველა შემთხვევაში მნიშვნელოვანია პაციენტი გამოვკითხოთ, რათა დავადგინოთ ამ აზრების არსებობა (სუიციდის რისკის შეფასება დეტალურად განხილულია მე17 თავში). თვითბრალდება ხშირად გაზვიადებული, მიზეზთან შეუსაბამო დანაშაულის განცდაა მაგ,. პაციენტს შესაძლოა დანაშაულის გრძნობა გაუჩნდეს მის მიერ წარსულში ვინმეს მოტყუების ან განაწყენების გამო. ჩვეულებრივ, პაციენტებს მსგავსი ამბები არ ახსოვთ წლების მანძილზე და ახსენდებათ მხოლოდ დეპრესიის დროს, რასაც თან ახლავს ინტენსიური ემოცია. ასეთი ვითარება პირდაპირ მიგვითითებს დეპრესიულ მდგომარეობაზე. ზოგიერთ პაციენტს შესაძლოა ჰქონდეს ბრალეულობის განცდა წარსულში მომხდარი კონკრეტული მოვლენის არსებობის გარეშე. სხვა ტიპის მოგონებები უკავშირდება უიღბლო/ უბედურ ფაქტებს; პაციენტი იხსენებს სევდიანი შემ თხვევებს, როდესაც არ გაამართლა სხვისი მოლოდინი ან, როცა იღბალმა უმტყუნა. დეპრესიის გაღრმავების პარალელურად სევდიანი მოგონებები სულ უფრო ხშირი ხდება. პაციენტი თავს იდანაშაულებს დათრგუნულობისა და უუნარობის გამო და ამას პიროვნულ ნაკლოვანებებსა და მორალურ სისუსტეს მიაწერს (ხშირ შემთხვევაში ამ აზრს სხვები არ იზიარებენ). მიზანმიმართული საქციელი ინტერესთა სფეროს შეზღუდვა და სიამოვნების გან ცდის უნარის დაქვეითება (ცნობილია, როგორც ანჰე დონია) დამახასიათებელია დეპრესიისთვის, თუმცა პა ციენტი ყოველთვის არ ამჟღავნებს ამ ჩივილებს. მას არ აქვს ენთუზიაზმი გააკეთოს ის, რაც ჩვეულებრივ მოსწონდა. იგი კარგავს ცხოვრებისა და ყოველდღიური საქმიანობისადმი ინტერესსა და ხალისს. ხშირ შემთხვევაში ცდილობს, განერიდოს საზოგადოებას. ენერგიის შემ ცირებაც, ჩვეულებრივ, დამახასიათებელი ნიშანია (თუმცა ხანდახან გამოიხატება ფიზიკური მოუსვენრობით და შეცდომაში შეჰყავს დამკვირვებელი). პაციენტი ხდება ლეთარგიული, დიდი ძალისხმევა სჭირდება ნებისმიერი საქმის გასაკეთებლად და უჭირს დაწყებული სამუშაოს დასრულება. მაგალითად, ჩვეულებრივ, სისუფთავის მოყვარული პიროვნება ამ დროს არ ალაგებს საწოლს ან ჭუჭყიან თეფშებს ტოვებს მაგიდაზე. სახლის გარეთ მუშაობა სულ უფრო და უფრო შეუძლებელი ხდება. გასაგებია, რომ ბევრი პაციენტი ასეთ მდგომარეობას ფიზიკურ ავადმყოფობას უკავშირებს. ფსიქომოტორული დარღვევები ფსიქომოტორული შენელება, ასევე, ჩვეულებრივი მოვ ლენაა (თუმცა, როგორც შემდგომ იქნება აღწერილი, ზოგიერთი პაციენტი თავს უფრო აჟიტირებულად გრძნობს, ვიდრე შენელებულად). შენელებული პაციენტი მოძრაობს და მოქმედებს ნელა. პაციენტთან საუბრისას აშკარად ჩანს აზროვნების შენელება; კითხვაზე პასუხის გაცემის დრო გახანგრძლივებულია, საუბრისას აკეთებს არაბუნებრივად გაწელილ პაუზებს. აჟიტაცია არის პაციენტის მოუსვენარი მდგომარეობა, რასაც იწვევს მოდუნების უუნარობა და გარშემომყოფთა მიერ აღიქმება, როგორც მოუსვენრობა. მსუბუქი ფორმა ვლინდება იმით, რომ პაციენტი მოუსვენრად ათამაშებს თითებს ან ვერ აჩერებს ფეხებს. მწვავე შემთხვევებში პაციენტს არ შეუძლია ერთ ადგილზე დიდხანს ჯდომა და დადის წინ და უკან. საშუალო სიმძიმის დეპრესიის დროს შფოთვა ხშირია, მაგრამ არა მუდმივი (როგორც შემდგომ იქნება აღწერილი, ის უფრო მსუბუქი დეპრესიული აშლილობებისათვისაა დამახასიათებელი). მომდევნო, ასევე ხშირი სიმპტომი, არის გაღიზიანებადობა, რაც გამოიხატება იმაში, რომ ნებისმიერ უმნიშვნელო თხოვნას პაციენტი ზომაგადასული გაბრაზებით და გაღიზიანებით პასუხობს. ბიოლოგიური სიმპტომები ძალიან მნიშვნელოვანია სიმპტომთა ჯგუფი, რომლებსაც ხშირად ბიოლოგიურს (ასევე მელანქოლიურ, სო მატურს და ვეგეტატურს) უწოდებენ. ეს სიმპტომები მოიცავს: ძილის დარღვევებს, გუნებგანწყობის დღე ღამურ მერყეობას, მადის დაკარგვას, წონაში კლებას, ყაბზობას, ლიბიდოს დაქვეითებას და ქალებში ამენორეას (სქესობრივად მომწიფებულ ქალებში ციკლის არქონას). ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომები ხშირია, ოღონდ, გარ დამავალი ხასიათის საშუალო სიმძიმის დეპრესიული აშლილობის დროს. ძილის დარღვევა დეპრესიის დროს შესაძლოა რამდენიმე ტიპის იყოს. ყველაზე სახასიათო დილით ადრე გაღვიძებაა, მაგრამ შეიძლება აღინიშნებოდეს ჩაძინების გაძნელება და ღამის განმავლობაში ხშირად გაღვიძებაც. დილით ადრე გაღვიძება გულისხმობს, რომ პაციენტი ხშირად იღვიძებს გამთენიისას, ჩვეულებრივზე 23 საათით ადრე. ამის შემდეგ უკვე აღარ ეძინება, წევს ფხიზლად, აქვს შფოთვის, მოუსვენრობისა და გამოუძინებლობის განცდა. იგი გათენებული დღის მიმართ პესიმისტურადაა განწყობილი, დანაღვლიანებულია წარსულში განცდილი წარუმატებლობების გამო და მომავალს დამწუხრებული ელის. დიაგნოზის დასმისას სწორედ ეს კომბინაცია არის მნიშვნელოვანი ადრე გაღვიძება დეპრესიულ ფიქრებთან ერთობლიობაში. აღსანიშნია ისიც, რომ ზოგი დეპრესიაში მყოფი პაციენტი ზედმეტი ძილის შემთხვევაშიც თავს გამოუძინებლად გრძობს. წონაში კლება უფრო მეტია, ვიდრე დეპრესიული მდგომარეობით განპირობებულმა მადის დაქვეითებამ შეიძლება გამოიწვიოს. ზოგ შემთხვევაში ვითარება საპირისპიროა პაციენტებს უძლიერდებათ მადა და წონაშიც საგრძნობლად იმატებენ. ხშირად საკვების მიღება დროებით აყუჩებს დარდს. დეპრესიული აშლილობის დროს ხშირია სომატური ჩი ვილებიც. ფიზიკური სიმპტომები მრავალგვარია, თუმ ცა განსაკუთრებით დამახასიათებელია: ყაბზობა, ადვი ლად დაღლა და ტკივილის შეგრძნება სხეულის სხვა დასხვა ნაწილში. მატულობს უკვე არსებულ ფიზიკურ დაავადებასთან დაკავშირებული ჩივილები და თავს იჩენს ჰიპოქონდრიული ფიქრები. სხვა ნიშნები დეპრესიული აშლილობის დროს შესაძლოა, რამდენიმე სხვა სიმპტომმაც იჩინოს თავი და ძირითად კლინიკურ სურათში ერთერთი მათგანი დომინირებდეს. ესენია: დეპერსონალიზაცია, აკვიატებული აზრები, პანიკური შეტევა და დისოციაციური აშლილობების სიმპტომები, როგორიცაა: ფუგა ან პარეზი და კიდურებში მგრძნობელობის დაკარგვა. ხშირია ჩივილები მეხსიერების დაქვეითებაზეც; დეპრესიული პაციენტები, როგორც წესი, ნეიროფსიქოლოგიურ ტესტებს ცუდად ასრულებენ, მაგრამ განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ის, რომ ახლო წარსულში დასწავლილი მასალის აღდგენა და გახსენება უჭირთ. ზოგჯერ დეპრესიული პაციენტის მეხსიერება იმდენადაა დაქვეითებული, რომ კლინიკური სურათი დემენციას ემსგავსება. ასეთ მდგომარეობას, რომელიც უფრო ხანდაზმულ პაციენტებში გვხვდება, დეპრესიულ ფსევდოდემენციასაც უწოდებენ. მძიმე დეპრესიული ეპიზოდი და ფსიქოზური დეპრესია როდესაც დეპრესიული აშლილობა მწვავდება, ყველა და მახასიათებელი სიმპტომი უფრო ინტენსიურად ვლინდება. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ პაციენტი შეძლებს სოციალური ან სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულებას. ჰიგიენის ელემენტარული წესებისა და კვების უგულებელყოფა ეჭვქვეშ აყენებს პაციენტის კეთილდღეობას. ფსიქომო ტორულმა შენელებამ შესაძლებელია პაციენტთან ინტერვიუ გაართულოს ან საერთოდ შეუძლებელი გახადოს. ზოგჯერ ვითარდება ბოდვითი აზრებიც და ჰალუცინაციებიც. ასეთი მდგომარეობა ფსიქოზური დეპრესიის სახელითაა ცნობილი. მწვავე დეპრესიული ეპიზოდის დროს განვითარებული ბოდვითი იდეები იმავე ხასიათისაა, რაც საშუალო სიმძიმის დეპრესიული აზრები. ამიტომ მათ გუნებგანწყობის კონგრუენტული ბოდვითი აზრები ეწოდება. ესენია: თვითდამცირება, თვითბრალდება, აზრები ავადმყოფობისა და, უფრო იშვიათად, ქონების დაკარგვის შესახებ. ეს ბოდვები ძირითადად პირველ თავშია აღწერილი, ხოლო აქ რამდენიმე მათგანს განვიხილავთ: თვითბრალდების ბოდვის დროს პაციენტს შესაძლოა სჯეროდეს, რომ უმნიშვნელო თაღლითობის გამო, მაგალითად, პირა დი შემოსავლების დეკლარირებისას ინფორმაციის მცირე უზუსტობისთვის, მას სასტიკად დასჯიან და დაამცირებენ. მიაჩნია, რომ მსგავსი სასჯელი ნამდვილად დაიმსახურა. ჰიპოქონდრიული ბოდვების მქონე პაციენტი დარწმუნებულია, რომ სიმსივნე ან ვენერიული დაავადება აქვს. გაღატაკების ბოდვისას პაციენტს მიაჩნია, რომ მთელი ფული დაკარგა რაიმე ბიზნესწამოწყებაში (რაც არ არის ადეკვატური). შესაძლოა, თავი იჩინოს დევნის ბოდვამაც. პაციენტს მიაჩნია, რომ გარშემომყოფები მასზე დამამცირებლად საუბრობენ ან მასზე შურისძიება სურთ. როდესაც დევნის ბოდვა დეპრესიული სინდრომის ფარგლებშია, პაციენტი ძირითადად საკუთარ თავს მი იჩნევს დამნაშავედ და მიიჩნევს, რომ ის იმსახურებს ასეთ დამოკიდებულებას. ზოგიერთი პაციენტის ბოდ ვა და ჰალუცინაციები აშკარა კავშირში არ არის დეპ რესიულ გუნებგანწყობასთან, ანუ გუნებგანწყობის არა კონგრუენტული ფსიქოზური სიმპტომებია, რაც მეტად ართულებს დაავადების პროგნოზირებას. განსაკუთრებით მძიმე დეპრესიული ბოდვები დამახა სიათებელია კოტარის სინდრომისათვის რომელიც ფრანგმა ფსიქიატრმა კოტარმა აღწერა 1882 წელს. ამ სინდრომის დამახასიათებელი თვისებაა უკიდურესად ნიჰილისტური ბოდვები. მაგალითად, ზოგიერთი პაციენტი შეიძლება ჩიოდეს, რომ განადგურებული აქვს ნაწლავები ისე, რომ ვერასდროს შესძლებს ექსკრემენტის გამოყოფას. ზოგიერთმა შესაძლოა ამტკიცოს, რომ ღატაკია და ვეღარასდროს შესძლებს მომავალში ფულის შოვნას. ზოგს კი ღრმად სჯერა, რომ ოჯახი ამოუწყდა და თვითონაც გარდაცვლილია. მიუხედავად იმისა, რომ ამ სიმპტომების უკიდურესი სიმძიმე შეშფოთებას იწვევს, ასეთი შემთხვევები მნიშვნელოვნად არ განსხვავდება სხვა მძიმე დეპრესიული აშლილობებისაგან. ზომიერი და მძიმე დეპრესიის სხვა კლინიკური სურათები აჟიტაციური დეპრესია ეს ტერმინი ასახავს დეპრესიული აშლილობის ისეთ შემთხვევებს, როცა გამოხატულია აჟიტაცია. როგორც უკვე აღინიშნა, აჟიტაცია თან სდევს ბევრ მძიმე დეპრესიულ აშლილობას, მაგრამ აჟიტაციური დეპრესიის შემთხვევაში, ის განსაკუთრებით მწვავეა. აჟიტაციური დეპრესია უფრო ხშირია საშუალო ასაკისა და ხანდაზმულ პაციენტებში და იშვიათია ახალგაზრდებში. რეტარდირებული დეპრესია ეს ტერმინი გამოიყენება ისეთი დეპრესიული აშლი ლობების აღსანიშნავად, რომელთა თვალსაჩინო ნიშანია ფსიქომოტორული შეკავება. არ არსებობს მონაცემები იმისა, რომ ეს დამოუკიდებელი სინდორმია, თუმცა, შეკავება პროგნოზულად კარგი სიმპტომია ელექტროკრუნჩხვითი თერაპიისთვის. ამ ტერმინს უფრო აღწერილობითი მნიშვნელობა აქვს. მისი უკიდურესი გამოვლინებაა დეპრესიული სტუპორი. დეპრესიული სტუპორი მძიმე დეპრესიული ეპიზოდის დროს მოძრაობის შენელება და მეტყველების გაღარიბება შეიძლება ისე გამწვავდეს, რომ პაციენტი გახდეს უმოძრაო და დამუნჯდეს. დღევანდელ დღეს, რამდენადაც აქტიური მკურნალობა ხელმისაწვდომია, მსგავსი ტიპის მწვავე დეპრესიული სტუპორი იშვიათად გვხვდება. სწორედ ამიტომ კრეპელინის აღწერა განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს: პაციენტები უტყვად წვანან ლოგინში, შეკითხვებზე პასუხს არ გვცემენ, ხშირ შემთხვევაში ცდილობენ თავი აარიდონ შეხებას, მაგრამ ძირითადად არ რეაგირებენ ქინძისთავის ჩხვლეტაზე (თავს არ იცავენ). ისინი უმწეოდ და უსუსურად სხედან, შესცქერიან საკვებს და წინააღმდეგობას არ უწევენ სხვას კოვზით კვებისას (და გვემორჩილებიან, როდესაც ვაჭმევთ). კრეპელინის შენიშვნით, გამოჯანმრთელებულ პაციენ ტებს უჭირდათ სტუპორის დროს განცდილი მოვლენების მოგონება. დღეს არსებული ზოგადი მოსაზრების მიხედ ვით, განკურნებულ პაციენტებს მეტნაკლები სიზუსტით ახსოვთ სტუპორის დროს მომხდარი ყველა შემთხვევა. შესაძლოა, კრეპელინის პაციენტებს ჰქონდათ ცნობიერების პათოლოგია (ეს შეიძლება სითხის არასაკმარისი რაო დენობით მიღებას უკავშირდებოდეს, რაც ხშირია მსგავს პაციენტებში). დეპრესიული სტუპორის შემთხვევაში პა ციენტებს შესაძლოა განუვითარდეთ მოტორული სფეროს კატატონური დარღვევები ატიპიური დეპრესია ტერმინი ატიპიური დეპრესია ზოგადად საშუალო სიმ ძიმის დარღვევების შემთხვევაში გამოიყენება. წლიდან წლამდე მისი მნიშვნელობა იცვლებოდა და ამჟამად იხ მარება შემდეგი ტიპის დაღვევების აღსანიშნად: ცვალებადი დეპრესიული განწყობა, გუნებგანწყობა რეაგირებს პოზიტიურ მოვლენებზე; საკვების გადაჭარბებულად მიღება და დიდხანს ძილი; უკიდურესი სისუსტე და სიმძიმის შეგრძნება კიდურებში (ტყვიის დამბლა); გამოხატული შფოთვა. ამ კლინიკური ნიშნების მქონე პაციენტებს აქვთ ტენ დენცია, გააზვიადონ მოსალოდნელი ან სავარაუდო უარი (უარის მიმართ სენსიტიურობა). ატიპიური დეპრესიის ამოცნობა მნიშვნელოვანია, რადგან ინტერპერსონალური სენსიტიურობის გამო, პაციენტები რთულად სამართავები ხდებიან. მათ უფრო რთული ხასიათის ადამიანებად მიიჩნევენ. მიიჩნევა, რომ ატიპიური დეპრესია ნაკლებად ემორჩილება ტრიციკლური ანტიდეპრესანტებით მკურ ნალობას და ამ შემთხვევაში უფრო ეფექტურია მონო ამინოქსიდაზასა და სეროტონინის სელექციური უკუმიტაცების ინჰიბიტორებია. მსუბუქი დეპრესიული ეპიზოდი შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მსუბუქი დეპრესიული აშლილობისთვის იგივე, ოღონდ ნაკლები ინტენსივობის სიმპტომებია დამახასიათებელი, რაც ზემოთ აღწერილი მძიმე ფორმების შემთხვევაში გვქონდა. ნაწილობრივ ეს ასეა, თუმცა მსუბუქი დეპრესიისას სხვა დამატებითი სიმპტომებიც ვითარდება, რომლებიც ნაკლებადაა გამო ხატული მწვავე მდგომარეობის დროს. ასეთი სიმპტომები წარსულში აღწერეს, როგორც ნევროზული და მათ მიეკუთვნება: შფოთვა, ფობიები (შიში), ობსესიური სიმ პტომები და, უფრო იშვიათად, დისოციაციური სიმპტომები. ორივე DSMIV და ICD10 კლასიფიკაციებში შედის მსუბუქი დეპრესიის კატეგორია, რომელიც დეპრესიული ეპიზოდის კრიტერიუმებში ჯდება, მაგრამ ამ შემთხვევაში დეპრესიული სიმპტომები რაოდენობრივადაც ცოტაა და სიმწვავითაც ნაკლები. ნევროზული სიმპტომების გარდა, რომლებიც თან ახლავს ზოგიერთ შემთხვევას, მსუბუქი დეპრესიული აშლილობებისათვის დამახასიათებელია ცუდ გუნებაზე ყოფნა, ადვილად დაღლა, ინტერესების დაქვეითება და გაღიზიანებადობა. დარღვეულია ძილიც, თუმცა დამახასიათებელია არა დილით ადრე გაღვიძება, როგორც ეს მძიმე დეპრესიის დროს ხდება, არამედ უფრო ხშირია ჩაძინების გართულება და ღამე ხშირი გამოღვიძება, რასაც ძირითადად ძილი მხოლოდ გამთენიისას მოჰ ყვება. ბიოლოგიური ნიშნები (უმადობა, წონის კლება და ლიბიდოს დაქვეითება) ხშირ შემთხვევაში არ შეი ნიშნება. თუმცა, გუნებგანწყობა დღის განმავლობაში რამდენჯერმე იცვლება დილასთან შედარებით საღამოს უფრო მძიმდება. პაციენტს გარეგნულად შესაძლოა არც ეტყობოდეს დათრგუნულობა ან მოძრაობის შენელება. ბოდვები და ჰალუცინაციები არ აღინიშნება. ყველაზე იოლ ფორმებში ეს შემთხვევები იძენს მსუ ბუქი აფექტური აშლილობების ფორმას, რომელთა აღ წერაც ქვემოთ არის მოცემული. როგორც შემდომ იქნება ნაჩვენები, მათი კლასიფიკაცია საკმაოდ რთულია. მსუბუქი აშლილობების უმრავლესობა საკმაოდ ხანმოკლეა; დაწყებას განაპირობებს პიროვნული წარუმატებლობა, ხოლო, როცა სიტუაცია იცვლება, მაშინვე იკლებს ან ხდება ახალ გარემოებებთან შეგუება. თუმცა, არის შემთხვევები, როდესაც აღნიშნული მდგომარეობა გრძელდება თვეობით ან წლობით და იწვევს მნიშვნელოვან პრობლემებს, მიუხედავად იმისა, რომ სიმპტომატიკა არ უარესდება. ამ ქრონიკულ დეპრესიულ მდგომარეობას დისთიმია ეწოდება. ტერმინით ციკლოთიმიური დარღვევა აღნიშნავენ გუნებგანწყობის ხანგრძლივ არასტაბილურობას, როცა ხშირია მსუბუქი დეპრესიისა და აღტაცების ეპიზოდები. მიჩნეულია, რომ იგი ბიპოლარული აშლილობის მსუბუქი ვარიანტია. უფრო მძიმე გუნებგანწყობის დარღვევების დროს, არცთუ ისე იშვიათია შემთხვევები, როცა დისთიმიისა და ციკლოთიმიური აშლილობის მქონე ადამიანებს უვითარდებათ უფრო სერიოზული დარღვევები ან პირიქით ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ზოგ შემთხვევაში მსუბუქი სიმპტომები შესაძლოა მხოლოდ რედუცირებულად გამოხატავდეს გუნებგანწყობის მძიმე დარღვევებს. გუნებგანწყობის მსუბუქი აშლილობები ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ შფოთვისა და დეპრესიის სიმპტომები ხშირად ერთდროულად იჩენს თავს. მართლაც, ძველი სახელმძღვანელოების ავტორებს მიაჩნდათ, რომ შფოთვისა და დეპრესიული დარღვევების მკაფიო გამიჯვნა სტაციონირებული პაციენტების შემ თხვევაშიც რთული იყო. თუმცა, თანამედროვე ფსიქი ატრები თანხმდებიან მოსაზრებაზე, რომ სიმპტომების დიფერენცირება შესაძლებელია უფრო ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში მყოფი მწვავე პაციენტების შემთხვევაში, ვიდრე პირველადი ჯანდაცვის რგოლში წარმოდგენილი მსუბუქი აფექტური აშლილობების დროს. კლასიფიკაცია ფსიქიატრებს მჭიდრო თანამშრომლობა უხდებათ ზოგადი პროფილის ექიმებთან; შესაბამისად, მსუბუქი შფოთვითი დეპრესიის მნიშვნელობის აღქმა ადეკვატურია, თუმცა, შეთანხმება არ არის მიღწეული კლასიფიკაციის საკითხებზე. ICD10 მოიცავს კატეგორიას შერეული შფოთვითი და დეპრესიული აშლილობა, რომელიც იმ შემთხვევაში გამოიყენება, როცა შფოთვისა და დეპრესიის სიმპტომები არ არის იმდენად ძლიერი, რომ შფოთვითი აშლილობის ან დეპრესიული აშლილობის დიაგნოზი დაისვას და, როცა სიმპტომები მჭიდროდ არ უკავშირდება სტრესულ მოვლენებს ან სერიოზულ ცვლილებებს ცხოვრებაში, რაც აუცილებელი პირობაა მწვავე სტრესული რეაქციების ადაპტაციური აშლილობებისთვის. ICD10ის მიხედვით, მსგავსი მდგომარეობის მქონე პირები ხშირად პირველადი დახმარების დაწესებულებებში ხვდებიან, თუმცა, ძალიან ბევრია ისეთი, ვისაც გამოკვლევა საერთოდ არ ჩატარებია. ICD10ში ეს დიაგნოზი შფოთვით აშლილობებშია მოქცეული, მაგრამ, ზოგიერთი ფსიქიატრის აზრით, იგი უფრო გუნებგანწყობის აშლილობებს უკავ შირდება; ამ შეხედულებას ასახავს ალტერნატიული ტერმინი მსუბუქი აფექტური აშლილობები. DCMIVის კლასიფიკაციაში ამის შესატყვისი დიაგ ნოზები მოცემული არაა. კლასიფიკაციის დანართში არის წინასწარი დიაგნოზის ორი ვარიანტი, რომლებიც შეიძლება გამოვიყენოთ, როცა გვაქვს შერეული შფოთვითი და დეპრესიული აშლილობა და მსუბუქი დეპრესიული აშლილობა. მიჩნეულია, რომ ფაქტობრივი ინფორმაცია არ არის საკმარისი, რათა რომელიმე მათგანი კლასიფიკაციაში მოვათავსოთ. მიუხედავად იმისა, რომ ცოტა რამ არის ცნობილი ამ მდგომარეობებისა და სხვა დარღვევებთან მათი კავშირის შესახებ, ამ აშლილობის მქონე პაციენტები მაინც მიმართავენ ექიმს. მაშინაც კი, როდესაც დიაგნოზის ზუსტი კრიტერიუმების ჩამოყალიბება თითქმის შეუძლებელია, საჭიროა არსებობდეს მდგომარეობის განმსაზღვრელი შესაბამისი კატეგორია. კლინიკური სურათი მსუბუქი აფექტური აშლილობის ერთერთი ყველაზე საუკეთესო განმარტება მოგვცა გოლდბერგმა და სხვ. რომელმაც 88 პაციენტი შეისწავლა ფილადელფიაში. ყველაზე ხშირი სიმპტომები იყო: დაღლილობა დეპრესია გაღიზიანებადობა კონცენტრაციის უნარის დაქვეითება უძილობა სომატური და დისმორფული სიმპტომები. მსგავსი სიმტომებია მოცემული, რომელიც შეისწავლიდა ნევროზული სიმპტომატიკის სიხშირეს კონკრეტულ თემშ). მსუბუქი აფექტური აშლილობის მქონე პაციენტები ექიმთან გამოხატული სომატური ჩივილებით მიდიან. ამის მიზეზი გაურკვეველია; ზოგიერთი სიმპტომი ავტომატურად ახლავს თან შფოთვას და, შესაძლოა, პაციენტები უფრო მეტ ყურადღებას სომატურ ჩივილებს უთმობენ, ვიდრე ემოციურ პრობლემებს. მეორეს მხრივ, მსუბუქი აფექტური აშლილობა შესაძლოა გახანგრძლივდეს და ზოგიერთ შემთხვევაში გამოიწვიოს პიროვნული და პროფესიული ფუნქციონირების მოშლა. ამგვარად, ტერმინი მსუბუქი არ მოიაზრებს დარღვევის სერიოზულ შედეგებს ინდივიდისათვის. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ზოგ შემთხვევაში მსუბუქი აფექტური აშლილობა შესაძლოა იყოს გუნებგანწყობის მძიმე აშლილობის რეზიდუალური ფორმა. მანია როგორც ზემოთ ითქვა, მანიის ძირითადი მახასიათებლებია აწეული გუნებგანწყობა, მომატებული აქტივობა და საკუთარი შესაძლებლობის გადაფასება. გუნებგანწყობა როცა გუნებგანწყობა ამაღლებულია, პაციენტი ოპ ტიმისტურადაა განწყობილი და მხიარულია. ასეთ მდგომარეობას ადრეულ შრომებში უწოდებდნენ გადამდებ სიმხიარულეს, თუმცა, ზოგჯერ პაციენტი უფრო გა ღიზიანებულია, ვიდრე ეიფორიული და ეს გაღიზიანება სიბრაზეში მარტივად გადადის. დამახასიათებელია გუნებ განწყობის დღეღამური მერყეობა რეგულარული რიტმის გარეშე, განსაკუთრებით, მძიმე დეპრესიული აშლილობების შემთხვევაში. აწეულ გუნებგანწყობას, როგორც წესი, დეპრესიის მსუბუქი ეპიზოდები მოჰყვება. გარეგნობა და ქცევა პაციენტის გარეგნობა ხშირად პირდაპირ ასახავს მის გუნებ განწყობას. მას შეიძლება ეცვას კაშკაშა ფერის და ცუდად შეხამებული ტანსაცმელი. უფრო მწვავე მგომარეობაში მყოფი კი შეიძლება უსუფთაო და დაუვარცხნელი იყოს. მანიაკალური პაციენტები ჰიპერაქტიურები არიან, რაც ხშირად ფიზიკურ გამოფიტვას იწვევს. პაციენტები ერთდროულად ბევრ სხვადასხვა საქმეს იწყებენ, მაგრამ ვერც ერთს ვერ ასრულებენ. მადა მომატებულია და პაციენტები საკვებს ყოველგვარი ეტიკეტის დაცვის გარეშე იღებენ. სექსუალური მოთხოვნილებები გაზრდილია, პაციენტი მისთვის უჩვეულოდ განმუხრუჭებულია და მისი ქცევა ზედმეტად თავისუფალია. შობადობის ასაკში მყოფი ქალები ორსულობის თავიდან აცილებისთვის საჭირო უსაფრთხოების ზომების დაცვას ხშირად უგუ ლებელყოფდნენ, რასაც სათანადო ყურადღება უნდა მიექცეს. ძილის მოთხოვნილება დაქვეითებულია. პაცი ენტები დგებიან ადრე და, გარშემომყოფების გასაკვირად, ენერგიულად და ხმაურიანად იწყებენ საქმიანობას. მანიის დროს მეტყველება აჩქარებული და მრავალსიტ ყვიანია, რადგან ფიქრები და აზრები სწრაფად ენაცვლებიან ერთმანეთს. ამ დროს ხდება ასოციაციური პროცესის აჩ ქარება იდეათა ხტომა ანუ იმდენად სწრა ფად ხდება ერთი თემიდან მეორეზე გადასვლა, რომ ძნელია მიყვე ასოციაციათა ჯაჭვს. თუმცა მათ შორის კავშირის გაგება რთული არაა, განსაკუთრებით, თუ სა უბარს ჩავიწერთ და შემდეგ გავშიფრავთ. ეს მოვლენა განსხვავდება შიზოფრენიისთვის დამახასიათებელი აზროვ ნების დარღვევებისაგან, როდესაც ჩანაწერის შესწავლის შემდეგაც ასოციაციებს შორის კავშირის დადგენა შეუძ ლებელია. ხშირია ექსპანსიური/განდიდების იდეები. პაციენტებს სჯერათ, რომ მათი აზრები ორიგინალური და მნიშვნე ლოვანია და რომ მათ მიერ შესრულებული სამუშაო გამორჩეული ხარისხისაა. ბევრი პაციენტი ხდება ექსტრა ვაგანტური, იწყებს ფულის ფლანგვას. ხარჯავს იმაზე მეტს, ვიდრე შეუძლია. ყიდულობს ძვირიან მანქანასა და სამკაულებს, თავს ანებებს კარგ სამსახურს, ებმება უგუნურ და სარისკო ბიზნეს წამოწყებებში. ხანდახან განდიდების აზრებს თან ახლავს განდიდების ბოდვა. ზოგიერთმა პაციენტმა შესაძლოა ირწმუნოს, რომ არის მესია, ან სახელმწიფო მოღვაწეების მრჩეველი მნიშვნელოვან საკითხებში. შეიძლება განვითარდეს დევნის ბოდვაც, როდესაც პაციენტს სჯერა, რომ განსაკუთრებული მისიის გამო დევნიან. ასევე, გვხვდება დამოკიდებულებისა და ზემოქედების ბოდვითი იდეებიც. შნაიდერის (იხ. თავი მე12, ცხრილი 12.4) პირველი რიგის სიმპტომები აღე ნიშნება პაციენტთა 1020 პროცენტს. ბოდვები და პირველი რიგის სიმპტომები არ არის ხანგრძლივი მათი უმეტესობა ნიველირდება ან რამდენიმე დღეში შინაარსობრივად იცვლება. აღქმის პათოლოგია მანიის დროს ხშირია ჰალუცინაციებიც, რომლებიც უპი რატესად გუნებგანწყობის ფონის შესამაბისია. მაგა ლითად, ხმა, რომელიც არწმუნებს პაციენტს, რომ მას განსაკუთრებული უნარი აქვს ან რელიგიური შინაარსის ხილვები. სხვა დამახასიათებელი ნიშნები მწვავე მანიაკალურ მდგომარეობაში საკუთარი მდგომა რეობის მიმართ კრიტიკა მნიშვნელოვნადაა დაქვეითებული. პაციენტს არ ესმის, რატომ უნდა შეიკავოს თავი გრანდიოზული გეგმებისაგან ან შეამციროს ხარჯები და უარი თქვას ექსტრავაგანტური ნივთების შეძენაზე. იგი იშვიათად მიიჩნევს თავს ავადმყოფად ან თვლის, რომ სჭირდება მკურნალობა. პაციენტების უმრავლესობას შეუძლია თავისი მდგომა რეობის გაკონტროლება და დისიმულაცია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მათი მკურნალობის საკითხი განიხილება; ამიტომ, თუ კი ამის საშუალება არსებობს, მნიშვნელოვანია Udslim შემდეგნაირად აღწერა ეს პრობლემა: ისევე, როგორც არაღრმა თრობისას, ნაკლებად გამო ხატული მანიაკალური მდგომარეობის დროს, პიროვნებას შეუძლია, დაძაბოს გონება, თავი მოუყაროს აზრებს, გააკონტროლოს თავისი ქცევა და მცირე დროის მანძილზე ისაუბროს მშვიდად და გონივრულად ისე, რომ შეცდომაში შეიყვანოს გამოუცდელი მოსაუბრე. DSMIVის მიხედვით, მანიაკალური ეპიზოდის დიაგ ნოსტიკური კრიტერიუმები მოცემულია ცხრილში 11.3. ICD10ის მიხედვით, ეს კრიტერიუმები მსგავსია, თუმცა, ზუსტად არ არის მითითებული დიაგნოზის დასმისთვის აუცილებელი სიმტომების რაოდენობა. შერეული აფექტური მდგომარეობები დეპრესიული და მანიაკალური სიმპტომები ზოგჯერ ერთ დროულად აღმოცენდება. პაციენტს, რომელსაც აღენიშნება ჭარბსიტყვიანობა და ენერგიის მოზღვავება, შესაძლოა, ჰქონდეს გამოხატული დეპრესიული აზრები. ზოგიერთი პაციენტის შემთხვევაში მანია და დეპრესია სწრაფად ენაცვლება ერთმანეთს; მაგ., მანიაკალური პაციენტი შე საძლოა რამდენიმე საათით გახდეს უკიდურესად დეპ რესიული და შემდეგ სწრაფად დაუბრუნდეს მანიაკალურ მდგომარეობას, რაც აღწერილია გრიზინგერის () ადრეულ ნაშრომებში მანიაკალური მდგომარეობების შესახებ. ბოლო წლებში საკითხი კვლავ აქტუალური გახდა, ვინაიდან ასეთი მდგომარეობების სამკურნალოდ, სხვა გუნებგანწყობის სტაბილიზატორებთან შედარებით, ყველაზე ეფექტურად ვალპროატი გამოიყენება. სწრაფად ცირკულირებადი აშლილობები ზოგიერთი ბიპოლარული აშლილობა რეგულარულად მეორდება ეპიზოდებს შორის რამდენიმე დღიანი ან კვირიანი ინტერვალით. მე19 საუკუნეში განმეორებადი აშლილობები ფრანგმა ფსიქიატრმა ფარლემ (1854) აღწერა, როგორც ცირკულარული შეშლილობა. დღევანდელ დღეს ბიპოლარული აშლილობის მქონე პაციენტებში გუნებგანწყობის ხშირ რეკურენტულობას, ჩვეულებრივ, სწრაფად ცირკულირებად აშლილობებს უწოდებენ. რეკუ რენტული ეპიზოდები შესაძლოა იყოს დეპრესიული, მანიაკალური ან შერეული. სწრაფად ცირკულირებადი აშლილობების თავისებურებებია: ხშირი რეკურენტულობა (მინიმუმ, ოთხი მკაფიოდ გამოხატული ეპიზოდი წლის მანძილზე), ეპიზოდებს შორის ხანმოკლე რემისია ან ერთი ეპიზოდიდან საპირისპიროზე გადასვლა. სწრა ფად ცირკულირებადი აშლილობების მართვისა და პრე ვენციისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია შემდეგი კლინიკური მახასიათებლები: უფრო ხშირია ქალებში; ხშირად თან ახლავს ჰიპოთირეოზი; შესაძლოა გამოწვეული იყოს ანტიდეპრესანტების მიღებით; მისი მკურნალობისათვის ლითიუმი ნაკლებად ეფექტურია. სწრაფად ცირკულირებადი აშლილობების კლინიკური მახასიათებლებისა და მკურნალობის შესახებ დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად იხ. მაკინი და იანგი (). მანიაკალური სტუპორი ამ იშვიათ აშლილობას ახასიათებს სრული უმოძრაობა და დამუნჯება (მუტიზმი), პაციენტებს მხიარული სახის გამომეტყველება აქვთ, რაც აწეულ გუნებგანწყობას გამოხტავს, ხოლო მდგომარეობიდან გამოსვლის შემდეგ, აღწერენ გადატანილ, მანიისთვის დამახასიათებელ, იდეათა ხტომის განცდას. დღეს, რადგან აქტიური მკურნალობა ხელმისაწვდომი გახდა, მსგავსი მდგომარეობა იშვიათად გუნებგანწყობის (აფექტური) აშლილობები გვხვდება. ამდენად, კრეპელინის აღწერა განსაკუთრებით ყურადსაღებია: პაციენტი, ჩვეულებრივ, მიუწვდომელია, გულგრილია ირგვლივ მიმდინარე მოვლენების მიმართ, შეკითხვებზე პასუხს არ გვცემს ან საუბრობს ჩუმად... იცინის უმიზეზოდ, მოწესრიგებული ტანსაცმლით უტყვად წევს სუფთა ლოგინში, ექსტრაორდინალურად არის მორთული და ეს ყველაფერი შინაგანი აღელვების ყოველგვარი ნიშნის გარეშეა. გამოჯანმრთელებულ პაციენტებს ახსოვთ სტუპორის დროს განცდილი მოვლენები. ეს მდგომარეობა შესაძლოა, განვითარდეს მანიაკალური ეპიზოდის ან დეპრესიული ეპიზოდიდან მანიაკალურ მდგომარეობაში გადასვლის ეტაპზე. ტრანსკულტურალური ფაქტორები მანია გვხვდება ყველა კულტურაში. მნიშვნელოვანია დისტრესის გამოხატვის კულტურალური თავისებურებების გათვალისწინება, ვინაიდან, ზოგ შემთხვევაში, ეს მდგო მარეობა შესაძლოა შეცდომით მანიად იქნეს მიჩნეული . დეპრესიული ეპიზოდის კლინიკური მახასიათებლები სხვადასხვა კულტურაში განსხვავებულია, ამასთან, ბევრ ქვეყანაში მისი დიაგ ნოსტირება არასათანადოდ ხდება, განსაკუთრებით, პირ ველადი ჯანდაცვის ქსელში. სომატური სიმპტომები ყველა საზოგადოებისთვისაა დამახასიათებელი, თუმცა უფრო ხშირი და გავრცელებულია არადასავლურ კულტურებში. ემოციური მდგომარეობის განხილვისას, მნიშვნელოვანია, სომატიზაცია განვასხვავოთ სომატური მეტაფორებისაგან (იხ. მე10 თავი). მაგალითად, ლონდონში მცხოვრები სამხრეთ აზიელი ქალები თავიანთი, სრულიად გაცნო ბიერებული ემოციური განცდების აღსაწერად ხმარობენ ისეთ გამონათქვამებს, როგორებიცაა: გულზე სიმძიმე მაწევს ან სხეული მიხურს. გუნებგანწყობისა და ენერგიის დაქვეითება, საიმოვნების მიღების უუნარობა და შფოთვა ყველა კულტურაში დეპრესიის ძირითადი ნიშნებია. გუნებგანწყობის (აფექტური) აშლილობები გუნებგანწყობის (აფექტური) აშლილობების კლასიფი კაციებში ფუნდამენტური კლინიკური განსხვავება არის დეპრესიასა და მანიას შორის. არსებობს დეპრესიული ეპიზოდების მრავალგვარი დაყოფა (იხ. ქვემოთ), თუმცა ამ მიმართულებით ჩატარებული კვლევების შედეგები ნაკლებად მნიშვნელოვანია. განსაკუთრებით ყურადსაღებია გუნებ განწყობის აშლილობების მიმდინარეობაზე ხანგრძლივი დაკვირვების შედეგები, რომელთა თანახმადაც არსებობს გამოხატული კლინიკური სხვაობა იმ მდგომარეობებს შორის, როდესაც მხოლოდ დეპრესიული ეპიზოდები ვითარდება (რეკურენტული დეპრესიული აშლილობა) და როდესაც დეპრესიის გარდა აღინიშნება მანიაკალური და/ან ჰიპომანიაკალური ეპიზოდებიც (ბიპოლარული აშლილობა). დეპრესიის კლასიფიკაცია ზოგადი შეთანხმება დეპრესიული აშლილობების კლასი ფიკაციის საუკეთესო მეთოდზე ჯერჯერობით მიღწეული არ არის. არსებობს რამდენიმე მიდგომა: კლასიფიკაცია სავარაუდო ეტიოლოგიური ფაქტორების მიხედვით; კლასიფიკაცია კლინიკური სურათის მიხედვით; კლასიფიკაცია მიმდინარეობის მიხედვით. კლასიფიკაცია სავარაუდო ეტიოლოგიური ფაქტორების მიხედვით ისოტრიულად განასხვავებდნენ ორი სახის დეპრესიულ აშლილობას. ითვლებოდა, რომ ერთ შემთხვევაში სიმპ ტომები მხოლოდ შინაგანი, გარე ფაქტორებისგან დამო უკიდებელი მიზეზებით იყო განპირობებული (ენდოგენური დეპრესია), ხოლო მეორე შემთხვევაში, სიმპტომები გარე სტრესორზე საპასუხოდ ვითარდებოდა (რეაქტიული დეპრესია). მრავალი წლის განმავლობაში ასეთი დაყოფა არადამაკმაყოფილებლად იყო მიჩნეული. მაგალითად, ლუისი წერდა: ყველა დაავადება ორი ფაქტორის შედეგია გარემო ზემოქმედებას ახდენს ორგანიზმზე. კონსტიტუციური ფაქტორებია წამყვანი, თუ გარემო ფაქტორები, ეს ვერასოდეს გახდება განსჯის საგანი. როგორც მე 5 თავშია აღნიშნული, დეპრესიის ინდივიდუალური შემთხვევების განხილვისას, საჭიროა სხვა დასხვა ეტიოლოგიური ფაქტორების ხვედრითი წილის გათვალისწინება. არც ICD10 და არც DSMIV კლასიფიკაციებში რეაქტიული და ენდოგენური დეპრესიის კატეგორიები არ არის შესული. კლასიფიკაცია კლინიკური სურათის მიხედვით მელანქოლიური დეპრესია ცნობილია, რომ დეპრესიული ეპიზოდის დროს განვითარებული სიმპტომები ერთი და იმავე პაციენტის შემთხვევაშიც და პაციენტებს შო რისაც განსხვავებულია. დეპრესიის კლინიკური ნიშ ნების შესწავლისას გამოვლინდა, რომ ზოგი დეპრესიული მდგომარეობისთვის დამახასიათებელია ე.წ. ბიოლოგიური სიმპტომები, როგორებიცაა: უმადობა, ფსიქომოტორული ცვლილებები, წონაში კლება, ყაბზობა, ლიბიდოს დაქვეითება, ამენორეა და დილით ადრე გაღვიძება. ამ სიმპტომებს ხშირად მელანქოლიურსაც უწოდებენ; ისინი ქმნიან დეპრესიული აშლილობების სპეციფიკურ ქვეჯგუფს, რომელიც DSMIV ში მოცემულია სახელწოდებით დეპრესია მელანქოლიით, ხოლო ICD10ში დეპრესიული ეპიზოდი სომატური სიმპტომებით. კლასიფიკაციის მეშვეობით დიაგნოზის დასმა რთულია, რადგან პაციენტების უმრავლესობას აქვს მელანქოლიის ესა თუ ის ნიშანი, რომლის გამოვლენას ყურადღებით გამოკვლევა სჭირდება. შესაბამისად, მელანქოლიური დეპრესიის დიაგნოზის დასასმელად აუცილებელი სიმპტომების რაოდენობა, გარკვეულწილად, საკამათოა. მიუხედავად ამისა, ზოგადად მიღებულია, რომ გამოხატული მელან ქოლიური დეპრესია ასოცირდება რიგ საერთო კლინიკურ მახასიათებელთან: უფრო მწვავე სიმპტომატიკა სუსტი პასუხი პლაცებომკურნალობაზე ელექტროკონვულსიური თერაპიის ეფექტურობა ნეირობიოლოგიური პათოლოგიების მეტი მტკიცებულება (სწრაფი ძილის ფაზაში შემცირებული ლატენტური პერიოდი, კორტიზოლის ჰიპერსეკრეცია). დღემდე გაურკვეველია, არის თუ არა მელანქოლიური დეპრესია დამოუკიდებელი აშლილობა, თუ იგი დეპრესიულ აშლილობათა კონტინუუმის სიმწვავით განსხვავებულ მდგომარეობას წარმოადგენს. კენდლერმა ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად გამოიკვლია ტყუპები. მან დაადგინა, რომ მელანქოლიური დეპრესია წარმოადგენს დეპრესიის ვალიდურ ქვეჯგუფს, რომელიც ვითარდება დეპრესიისადმი მაღალი გენეტიკური წინაგანწყობის მქონე ინდივიდებში. ამასთან, მელანქოლიის დიაგნოზი მიუთითებდა რაოდენობრივად განსხვავებულ უფრო მწვავე ფორმის არსებობაზე, ვიდრე განსხვავებულ ეტიოლოგიურ ქვეჯგუფზე. ფსიქოზური დეპრესია როგორც ზემოთ აღინიშნა, მძიმე დეპრესიის დროს შესაძლოა განვითარდეს ფსიქოზური სიმპტომატიკა (დეპრესიულ ფსიქოზს თითქმის მუდმივად ახლავს მელანქოლიის ნიშნები). ფსიქოზური სიმპტომატიკის არსებობა მიუთითებს იმაზე, რომ მხოლოდ ანტიდეპრესანტებით მკურნალობა არ არის საკმარისი და საჭიროა მათი ანტიფსიქოზურ მედიკამენტებთან კომბინაცია). არამელანქოლიური დეპრესია სიმპტომატიკის პროფი ლის მიხედვით, დეპრესია (არამელანქოლიური დეპრესია) მოიცავს სხვადასხვა ტიპის კლინიკურ აშლილობებს, მათ შორისაა: მსუბუქი დეპრესიული ეპიზოდი, ატიპიური დეპრესია და დისთიმია. ამ ტიპის დეპრესიული აშლილობების მქონე პაციენტი არაკეთილგანწყობილია, შფოთავს, აღენიშნება ფობიები და ობსესიები. ჩამო თვლილი სიმპტომების გამო, არამელანქოლიურ დეპრესიას ნევროზულ დეპრესიას უწოდებენ, თუმცა, ეს ტერმინი თანამედროვე დიაგნოსტიკურ კრიტერიუმებში აღარ გვხვდება. როგორც ზემოთ აღინიშნა , ატიპიურ დეპრესიას აქვს დამახასიათებელი კლინიკური სიმპტომატიკა და პასუხი მკურნალობაზე; ამიტომაც იგი არამელანქოლიურ დეპრესიებს შორის გამოყოფილია დამოუკიდებელ კატეგორიად. კლასიფიკაცია მიმდინარეობის მიხედვით უნიპოლარული და ბიპოლარული აშლილობები გუნებ განწყობის აშლილობებს, როგორც წესი, რეკურენტულობა ახასიათებს და კრეპელინი სწორედ მიმდინარეობით ხელმძღვანელობდა, როცა მანია და დეპრესია ერთ დაავადებად გააერთიანა. მან აღმოაჩინა, რომ დაავადება ძირითადად ერთნაირად მიმდინარეობდა, მიუხედავად იმისა, საწყისი ეპიზოდი მანია იყო, თუ დეპრესია. სწორედ ამიტომ, მან ეს ორი მდგომარეობა მანიაკალურ დეპრესიული ფსიქოზის კატეგორიაში გააერთიანა. ეს შეხედულება, საზოგადოდ, მიღებული იყო 1962 წლამდე, სანამ ლეონჰარდმა არ შემოგვთავაზა დაყოფა შემდეგ სამ ჯგუფად: პაციენტები, რომელთაც მხოლოდ დეპრესიული აშლი ლობა აქვთ უნიპოლარული დეპრესია; პაციენტები, რომლებსაც მხოლოდ მანიაკალური აშლი ლობა აქვთ უნიპოლარული მანია; პაციენტები, რომლებსაც როგორც დეპრესიული, ისე მანიაკალური აშლილობა აქვთ ბიპოლარული. ჩვენს დროში, როგორც წესი, არ იხმარება ტერმინი უნიპოლარული მანია და მანიის ყველა შემთხვევა ერთიანდება ბიპოლარულ ჯგუფში, რასაც განაპირობებს ის, რომ, მანიაკალურ პაციენტებს თითქმის ყოველთვის უვითარდებათ დეპრესიული აშლილობაც. რათა ხაზი გაესვა უნიპოლარულ და ბიპოლარულ აშლილობებს შორის არსებულ განსხვავებაზე, ლეონჰარდმა აღწერა ამ ჯგუფების მემკვიდრეობითი სხვაობაც, რაც შემდგომი კვლევებითაც დადასტურდა საზოგადოდ, თანხმდებიან, რომ დეპრესიის დროს ამ ორი ჯგუფის სიმპტომები ძირითადად მსგავსია. უნდა არსებობდეს გარკვეული გადაფარვა ჯგუფებს შორის, რადგან პაციენტებს, რომლებსაც უნიპოლარული დეპრესიის დიაგნოზი აქვთ, შეიძლება მოგვიანებით მანიაკალური სიმპტომებიც განუვითარდეთ. ანუ, სხვა გვარად რომ ვთქვათ, უნიპოლარული მდგომარეობები აუცილებლად მოიცავს ბიპოლარულ შემთხვევებს, რომ ლებიც ჯერ არ გამოვლენილა. ამ შეზღუდვის მიუხედავად, დაყოფა უნიპოლარულ და ბიპოლარულ აშლილობებად მკურნალობის თვალსაზრისით ძალიან მოსახერხებელია სეზონური აფექტური აშლილობა. ზოგიერთი პაციენტი დეპრესიული ხდება წელიწადის ერთსა და იმავე დროს, უპირატესად, შემოდგომასა და ზამთარში. სეზონური აფექტური აშლილობის განვითარებას შესაძლოა, ხელი შეუწყოს ცხოვრებისეულმა პრობლემებმაც, თუმცა, ხშირად სრულიად უმიზეზოდაც იჩენს თავს. ამდენად, ვარაუდობენ, რომ სეზონური აფექტური აშლილობა წელიწადის დროების ცვლილებას, მაგალითად, დღის სინათლის ხანგრძლივობას უკავშირდება. სეზონური აფექტური აშლილობების ძირი თადი მახასიათებელი მათი სეზონურობა; ამასთან, გუნებ განწყობის სხვა აშლილობებთან შედარებით, ამ დროს უფრო ხშირია შემდეგი სიმპტომები: ჰიპერსომნია; მადის მომატება ნახშირწყლების მიღების დაუოკებელი სურვილი; საღამოობით ენერგიის დაქვეითება. შეტევა, როგორც წესი, შემოდგომაზე, ან ზამთარში ვითარდება. აქედან გამომდინარე, მას ზამთრის დეპრესიასაც უწოდებენ. ზოგ პაციენტს ზაფხულის პერი ოდში შეიძლება მანია ან ჰიპომანია განუვითარდეს, რაც ბიპოლარულ სეზონურ აშლილობაზე მიუთითებს. ამდენად, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ დღის სინათლის შემცირება მნიშვნელოვანი ფაქტორია დეპრესიის პათო ფიზიოლოგიისთვის, ამიტომ მკურნალობის მეთოდები უნდა ითვალისწინებდეს დაბნელებისას ხელოვნურ სინათლეზე ყოფნას.ხანმოკლე რეკურენტული დეპრესია ზოგ შემთხვევაში რეკურენტული დეპრესია მხოლოდ მცირე დროის მანძილზე, 2დან 7 დღემდე, იჩენს თავს. ხანმოკლე პერიოდის გამო მდგომარეობა არ აკმაყოფილებს არც დიდი დეპრესიისა და არც დეპრესიული ეპიზოდის კრიტერიუმებს. ეპი ზოდები მეორდება გარკვეული სიხშირით (საშუალოდ, თვეში ერთხელ). ქალებთან რაიმე თვალსაჩინო კავშირი მენსტრუალურ ციკლთან არ აღინიშნება. მიუხედავად იმისა, რომ დეპრესიული ეპიზოდები ხანმოკლეა, ისინი ისეთივე მწვავეა, როგორც მძიმე დეპრესიული აშლილობების შემთხვევაში და, შესაძლებელია, თვითმკვლელობასაც უკავშირდებოდეს. ხანმოკლე რეკურენტული აშლილობა ასოცირებულია პიროვნულ დისტრესთან და სოციალური და პროფესიული ფუნქციონირების გაუარესებასთან. კომორბიდობა მანიაკალურ აშლილობას ან დისთიმიასთან ნაკლებ სავარაუდოა. ხანმოკლე რეკურენტული დეპრესიის შემთხვევებში პაციენტები იღებენ ანტიდეპრესანტებს, თუმცა საკამათოა, რამდენად ეფექტურია ისინი. ICD10 და DSM IV კლასიფიკაციები გუნებგანწყობის აშლილობების ძირითადი კატეგორიები DSMIVისა და ICD10ის მიხედვით, მოცემულია ცხრილებში.აქ ნათლად ჩანს ამ ორ კლასიფიკაციას შორის მნიშვნელოვანი მსგავსება და გარკვეული განსხვავებებიც. პირველი მსგავსებაა ის, რომ ორივეში შესულია გუნებ-განწყობის ერთადერთი ეპიზოდი და რეკურენტული ეპიზოდები. ასევე, ორივე აღწერს ქრონიკულ მსუბუქ გუნებგანწყობის აშლილობებს, როდესაც აღინიშნება აწეული გუნებგანწყობიდან დაქვეითებამდე პერიოდული მერყეობა (ციკლოთიმია), ან ხანგრძლივი დაქვეითებული გუნებგანწყობა (დისთიმია). აღნიშნულ შემთხვევებში გუნებგანწყობის აშლილობები არ არის იმდენად მწვავე, რომ დააკმაყოფილოს ჰიპომანიაკალური ან დეპრესიული ეპიზოდის კრიტერიუმები. DSMIVის კლასიფიკაციაში ზოგადი სამედიცინო მდგომარეობებით გამოწვეული გუნებგანწყობის აშლილობები შედის გუნებგანწყობის აშლილობათა ქვეჯგუფში, ხოლო ICD10ში კი ორგანული ფსიქიკური აშლილობების კატეგორიაში. ბიპოლარული აშლილობები ორივე კლასიფიკაციაში მანიას ჰიპომანიისგან განა სხვავებს სიმპტომების ხანგრძლივობა, ფსიქოზური ნიშ ნების არსებობა, სოციალური და სამსახურეობრივი ფუნქციონირების გაუარესება. სიმწვავისა და ფსიქოზური სიმპტომების არსებობის ან არარსებობის მიხედვით, მანიაკალური ეპიზოდი შესაძლებელია დაიყოს ქვეჯგუფებად; DSMIV კლასიფიკაციის მიხედვით მანიის ან ჰიპომანიის ერთი კონკრეტული ეპიზოდის არსებობა საკმარისია ბიპოლარული აშლილობის კრიტერიუმების დასაკმაყოფილებლად. ICD10ის თანახმად კი, ამ დიაგნოზის დასასმელად, სახეზე უნდა იყოს მინიმუმ ორი ეპიზოდი. DSMIV კლასიფიკაცია ბიპოლარულ აშ ლილობებს ორ ნაწილად ყოფს: ბიპოლარული I აშლილობა (საკმარისია მინიმუმ ერთი მანიაკალური ეპიზოდის არსებობა); ბიპოლარული II აშლილობა (როდესაც იყო ჰიპომანია და არა მანია). ბიპოლარული II აშლილობის დიაგნოზი ყურადღებას ამახვილებს მსუბუქი ჰიპომანიაკალური ეპიზოდის მნი შვნელობაზე ისეთ შემთხვევებში, როდესაც შესაძლებელია დაისვას რეკურენტული დეპრესიის დიაგნოზი. ასეთი ეპიზოდების არსებობა გავლენას ახდენს მკურნალობის სტრატეგიაზეც. DSMIV მითითებულია, რომ თუ მანია ან ჰიპომანია გამოწვეულია სომატური მკურნალობით, მაგალითად, ანტიდეპრესანტების მიღებით, მაშინ ვერ დავსვამთ ბიპოლარული I ან ბიპოლარული II აშლილობების დიაგნოზს. თუმცა, უკანასკნელ წლებში ჩატარებულ კვლევათა შედეგების საფუძველზე დაგროვდა მზარდი მტკიცებულებები იმისა, რომ ანტიდეპრესანტებით გა მოწვეული მანია ან ჰიპომანია უნდა მივიჩნიოთ ბი პოლარული აშლილობების მაჩვენებლად. კლასიფიკაცია და აღწერა ყოველდღიურ პრაქტიკაში მიუხედავად იმისა, რომ არც DSMIV და არც ICD10 კლასიფიკაციები არ არის ბოლომდე დამაკმაყოფილებელი, ნაკლებ სავარაუდოა, რომ აღწერილობითი კატეგორიების მომავალმა გადაჯგუფებამ უკეთესი შედეგი გამოიღოს. რეალურად, საკითხი მაშინ გადაიჭრება, როდესაც მოხერხდება აშლილობათა ეტიოლოგიის უკეთ გააზრება. თუმცა, ორივე კლასიფიკაცია, ICD10 და DSMIV ვარგისია სტატისტიკური მონაცემებისთვის. კლინიკური მიზნების უმრავლესობისთვის კი უმჯობესია აშლილობათა სისტემური აღწერა, ვიდრე მათი კლასიფიკაცია. ყველა შემთხვევაში, მდგომარეობის შეფასება უნდა მოხდეს სიმწვავის, გამოხატული სიმპტომების, მიმდი ნარეობის ტიპისა და ეტიოლოგიური ფაქტორების გათ ვალისწინებით. ჩვეულებრივ, ყველა მა ნიაკალური ეპიზოდი, დეპრესიული ეპიზოდის განვი თარების გარეშეც, ბიპოლარულ აშლილობად განიხილება, ვინაიდან მანიაკალური პაციენტების უმეტესობას საბო ლოოდ მაინც უვითარდება დეპრესია. ამასთან, მა ნიაკალური პაციენტები რამდენიმე მახასიათებლით გვანან ბიპოლარული აშლილობის მქონე პირებს. აღნიშნულ საკითხებზე მსჯელობა გაგრძელდება შემდეგ თავებში. დიფერენციალური დიაგნოზი დეპრესია დეპრესიული აშლილობები უნდა განვასხვავოთ: ჩვეულებრივი დარდისაგან; შფოთვითი აშლილობებისაგან; შიზოფრენიისაგან; ტვინის ორგანული სინდრომისაგან. დეპრესიისა და ჩვეულებრივი დარდის დიფერენცირება ხდება დეპრესიული სინდრომისთვის დამახასიათებელი სიმპტომების არსებობის გათვალისწინებით (გვ. 218??). დეპრესიული აშლილობა მაღალი კომორბიდობით გამო ირჩევა. ხშირია თანმხლები შფოთვითი, კვებითი და პერ სონოლოგიური აშლილობები ან წამალმოხმარება. ყველა ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია დეპრესიის ამოცნობა და სათანადო მკურნალობის ჩატარება. შფოთვითი აშლილობები მსუბუქი დეპრესიული აშლილობების გარჩევა შფოთვითი აშლილობებისაგან ზოგჯერ საკმაოდ რთულია. დიაგნოზის სიზუსტე დამოკიდებულია დეპრესიული და შფოთვითი სიმპტომების სიმწვავის შედარებით შეფასებასა და ამ სიმპტომების განვითარების თანმიმდევრობაზე. მსგავსი პრობლემები იჩენს თავს გამოხატული ფობიკური ან ობსესიური სიმპტომების ან დისოციაციური აშლი ლობების შემთხვევაშიც (თეატრალური ქცევითი დარ ღვევების არსებობის ან არარსებობისას). ყველა ასეთი მდგომარეობის დროს კლინიცისტმა შეიძლება ვერ გა მოავლინოს დეპრესიული სიმპტომები და დანიშნოს არასწორი მკურნალობა. შიზოფრენია შიზოფრენის შემთხვევაში დიფერენციალური დიაგნოზის სიზუსტე დამოკიდებულია ამ მდგომარეობისთვის დამა ხასიათებელი სიმპტომების გამოვლენაზე (მე12 თავი). დიფერენცირების პრობლემები შესაძლოა გაჩნდეს დეპ რესიული ფსიქოზის დროს, თუმცა, ამ შემთხვევაშიც, საჭიროა ფსიქიკური მდგომარეობის საგულდაგულოდ შესწავლა, დამახასიათებელი სიმპტომებისა და მათი განვითარების თანმიმდევრობის გამოვლენა. ყურადსაღებია წარსული ფსიქიატრიული ისტორიაც. განსაკუთრებით რთულია ისეთი მდგომარეობების დიფერენცირება, როდესაც დეპრესიული და შიზოფრენიული სიმპტომები თანაბრადაა წარმოდგენილი. ასეთი მდგომარეობები, ე.წ. შიზოაფექტური აშლილობები დემენცია და სხვა ორგანული მდგომარეობები შუა ან ხანშიშესული ასაკის პაციენტებში დეპრესიული აშლილობის განსხვავება დემენციისაგან საკმაოდ რთულია, ვინაიდან მათ უმეტესობას მეხსიერების პრობლემები აღენიშნება. მძიმე დეპრესიული აშლილობების დროს კოგნიტური ტესტების შესრულება გაძნელებულია, ამიტომ ამ მდგომარეობების დიფერენცირება მხოლოდ კოგნიტური დაქვეითების მაჩვენებლებით ფაქტობრივად შეუძლებელია. ამგვარ ვითარებაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია დეპრესიული სიმპტომების გამოვლენა. დეპრესიის დამა დასტურებელი იქნება ისიც, თუ გუნებგანწყობის ნორ მალიზებასთან ერთად, მოხდება მეხსიერების გაუმ ჯობესება. დეპრესია შეიძლება განვითარდეს ძალიან ბევრ ზოგადსამედიცინო მდგომარეობის ფონზე დიაგნოზისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ავადმყოფობის ისტორიის ცოდნა, სრული ფიზიკური გამოკვლევის ჩატარება და, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, დამატებითი მონაცემების მოძიება მანია მანიაკალური აშლილობები უნდა განვასხვავოთ: შიზოფრენიისაგან; თავის ტვინის ორგანული დაავადებებისაგან, რომლებიც შუბლის წილს მოიცავენ (მაგალითად, სიმსივნე ან აივ ინფექცია); ამფეტამინების ან სხვა ნარკოტიკული ნივთიერებების მიღებით გამოწვეული აგზნების ხანმოკლე ეპიზოდები საგან შიზოფრენია ყველაზე რთულია მანიაკალური მდგომარეობის დიფე რენცირება შიზოფრენიისაგან. მანიაკალური აშლი ლობის შემთხვევაშიც შესაძლოა, განვითარდეს სმე ნითი ჰალუცინაციები და ბოდვები, მათ შორის, ში ზოფრენიისათვის დამახასიათებელი სიმპტომებიც, მაგალ ითად, დამოკიდებულების ბოდვა. თუმცა, ეს სიმპტომები სწრაფად იცვლის შინაარს და იშვიათად გრძელდება მომატებული აქტივობის ფაზის შემდეგაც. თუ ორივე აშლილობისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები თანაბრადაა წარმოდგენილი, ასეთ მდგომარეობას შიზოაფექტური აშლილობა ეწოდება და იგი უფრო დეტალურად მე12 თავშია განხილული. დიაგნოსტიკისათვის დამატებითი ინფორმაციის მოსაძიებლად საჭიროა პაციენტის ოჯახისა და მისი პირადი ისტორიის გულდასმით შესწავლა. თავის ტვინის ორგანული დაავადება და ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარება საშუალო ან ხანდაზმული ასაკის ექსპანსიური ქცევის პაციენტების ემთხვევაში ყოველთვის უნდა გამოირიცხოს თავის ტვინის შესაძლო პათოლოგია, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ანამნეზურად გუნებგანწყობის აშლილობა არ აღინიშნება. გამოხატული აფექტური მდგომარეობის გარეშე უკიდურესი სოციალური განმუხრუჭება (მაგალითად, საზოგადოებაში მოშარდვა) მიუთითებს შუბლის წილის პათოლოგიაზე. ასეთ დროს აუცილებელია ნევროლოგიური გამოკვლევის ჩატარება. ახალგაზრდა ასაკში მანიაკალური მდგომარეობის განვითარებას შეიძლება ხელი შეუწყოს აივ ინფექციამ ან თავის ტვინის ტრავმამ. მანიასა და ნარკოტიკების მოხმარებით გამოწვეულ აგზნებას შორის დიფერენციალური დიაგნოზის დასა სმელად მნიშვნელოვანია პიროვნების ისტორიის შესწავლა და ნარკოტიკების შემცველობაზე შარდის გამოკვლევა. პაციენტის სტაციონირების შემთხვევაში ნარკოტიკებით გამოწვეული მდგომარეობა სწრაფად სწორდება. თუმცა, აუცილებლად უნდა გვახსოვდეს, რომ ბიპოლარული აშლილობის მქონე პირები მაღალი სიხშირით მოიხმარენ ალკოჰოლსა და ნარკოტიკულ ნივთიერებებს. აფექტური აშლილობების ეპიდემიოლოგია დეპრესიის გავრცელების მაჩვენებლის დადგენა რთულია, რაც, ნაწილობრივ, უკავშირდება სხვადასხვა კვლევებში განსხვავებული დიაგნოსტიკური მეთოდების გამოყენებას. თანამედროვე მკვლევარები უფრო ხშირად მიმართავენ სტრუქტურირებულ დიაგნოსტიკურ ინტერვიუს, რომე ლიც მოიცავს შემდეგ სტანდარტულ დიაგნოსტიკურ ინსტრუმენტებს: დიაგნოსტიკური ინტერვიუს სქემა (DIS), შედგენილი საერთაშორისო დიაგნოსტიკური ინტერვიუ (CIDI) და ნეიროფსიქიატრიაში კლინიკური შეფასების სქემა (SCAN), რომლებშიც გამოყენებულია მიმდინარე მდგომარეობის კვლევის მე10 გამოცემა (PSE) (გვ. 62). რადგან მანიის დადგენა და დიაგნოსტიკა შედარებით მარტივია, გუნებგანწყობის აშლილობებს შორის ბიპო ლარული შემთხვევების გამოვლენა უფრო სანდოა. ბიპოლარული აშლილობები ინდუსტრიულ ქვეყნებში მოსახლეობის უკანასკნელმა გამოკითხვებმა () აჩვენა, რომ: სიცოცხლის მანძილზე ბიპოლარული აშლილობის განვითარების რისკი მერყეობს 0, 3დან 1.5 პროცენტამდე; 6 თვეში გამოვლენილი ბიპოლარული აშლილობების შემთხვევათა რიცხვი მნიშვნელოვნად არ განსხვავდება სიცოცხლის მანძილზე დაავადების განვითარების სიხ შირისგან, რაც აშლილობის ქრონიკულ ხასიათზე მიუ თითებს; ბიპოლარული აშლილობის გავრცელება ქალებსა და მა მაკაცებში თანაბარია; მოსახლეობაში ჩატარებული კვლევების შედეგების თანა ხმად დაავადების საწყისი ასაკია დაახლოებით 17 წელი; ბიპოლარული აშლილობა მაღალი კომორბიდულობით ხასიათდება, განსაკუთრებით ხშირია შფოთვითი აშლი ლობები და წამალმოხმარება. დეპრესია მოსახლეობის კვლევისას დეპრესიული ეპიზოდის ზუსტი საზღვრების დადგენა რთულია, თუმცა, უკანასკნელი კვლევებით, რომლებშიც DSMIVის კრიტერიუმები გა მოიყენეს, განვითარებულ ქვეყნებში შემდეგი შედეგები მიიღეს (): მოსახლეობაში დიდი დეპრესიის 12თვიანი გავრცელების სიხშირე 25% ია; სიცოცხლის მანძილზე დეპრესიის გამოვლენის მაჩვე ნებელი სხვადასხვა კვლევებში მნიშვნელოვნად გან სხვავდება (430%). ზუსტი ციფრი, სავარაუდოდ, 10 20%ს შორის მერყეობს; დაავადების საწყისი ასაკია დაახლოებით 27 წელი; განსხვავებულ კულტურებშიც დეპრესია თითქმის ორ ჯერ მეტია ქალებში, ვიდრე _ მამაკაკაცებში; 1945 წელსა და შემდგომ დაბადებულ ადამიანებს დეპ რესიის მაჩვენებელი შესაძლოა გაზრდილი ჰქონდეთ; დეპრესიის მაჩვენებელი უფრო მაღალი აქვთ უმუშევარ და განქორწინებულ პირებს; დიდი დეპრესიის დროს ხშირია კომორბიდულობა, გან საკუთრებით, შფოთვითი აშლილობებისა და წამალ მოხმარების. მიზეზი იმისა, თუ რატომაა ქალებს შორის მაღალი მაჩვენებლი, დადგენილი არაა. სიხშირე იზრდება სქესობრივი მომწიფების ასაკში და, შესაძლოა, გარკვეულწილად, ქალებში დეპრესიული სიმპტომებისადმი მომატებული მზაობის მიზეზს წარმოადგენდეს. თუმცა, ასეთი არჩევითი ახსნა ვერ იქნება საკმარისი მტკიცებულება. დეპრესიის მქონე მამაკაცებს, რომლებიც ხშირად ალკოჰოლის დიდი ოდენოდით მომხმარებლები არიან, რაც ნიღბავს დეპრესიულ სიმპტომატიკას, შესაძლებელია სწორედ ამიტომ, უპი რატესად, ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემები აღენიშნებათ. თუმცა, არც ეს მოსაზრება იძლევა სრულ ყოფილ ახსნას სქესთან დაკავშირებული განსხვავების თაობაზე. სქესთან დაკავშირებული ნეირობიოლოგიური განსხვავებები (მაგალითად, სეროტონინული ცენტრალური გადაცემის გზის ორგანიზება) რამდენად განაპირობებს დეპრესიისადმი წინაგანწყობას, მომავალი კვლევის საგა ნია. გასათვალისწინებელია, რომ ზოგ კულტურაში ქალები სოციალური ჩაგვრისა და დისკრიმინაციის ობიექტს წარმოადგენენ. ისინი უფრო ხშირად განიცდიან სექსუალურ და ფიზიკურ ძალადობას, ვიდრე მამაკაცები. ამდენად, მსგავსი ფაქტორებიც შესაძლოა განაპირობებენ ქალების მომატებულ დეპრესიულობას. ადრე ითვლებოდა, რომ დეპრესიული აშლილობების განვითარების რისკი ასაკთან ერთად მატულობს, თუმცა უკანასკნელმა კვლევებმა აჩვენა, რომ დეპრესია ყველაზე მეტად გავრცელებულია 1844 ასაკობრივ ჯგუში. 1945 წელს და შემდგომ დაბადებული პაციენტების კვლევამ ინდუსტრიულ ქვეყნებში გამოავლინა ამ პოპულაციაში ცხოვრების მანძილზე დეპრესიის განვითარების მომა ტებული რისკი და პირველი ეპიზოდის განვითარების უფრო ახალგაზრდა ასაკი. ეს კვლევები ძირითადად რეტროსპექტულია და, შესაძლოა, ახალგაზრდებთან შედა რებით, ასაკოვან პაციენტებთან დეპრესიული ეპიზოდების შემთხვევებში ნაკლებია, რადგან მათ დაქვეითებული აქვთ მეხსიერება, ან წარსულში გადატანილი დეპრესიული მდგომარეობის გამჟღავნება არ სურთ (). დისთიმია და რეკურენტული ხანმოკლე დეპრესია ცხოვრების მანძილზე დისთიმიის რისკი დაახლოებით 4 პროცენტია (). დისთიმიის მაჩვენებელი უფრო მაღალია ქალებსა და განქორწინებულებში. ხან მოკლე რეკურენტული დეპრესიის ეპიდემიოლოგიაზე არსებული მონაცემები მეტად მწირია. ციურიხში ჩატა რებული კვლევების თანახმად, ხანმოკლე დეპრესიული აშლილობისათვის 12თვიანი გავრცელების სიხშირეა დაახ ლოებით 2.6%, ხოლო დისთიმიისთვის _ 2, 3% (). მსუბუქი აფექტური აშლილობები მსუბუქი აფექტური აშლილობების სიხშირე ძალიან ვა რიაბელურია, ვინაიდან სხვადასხვა კვლევებში გან სხვავებული მიდგომებია გამოყენებული. ეს აშლილობები ყველაზე უფრო გავრცელებულია მოსახლეობაში. მა გალითად, ეროვნული ფსიქიატრიული ავადობის საყო ფაცხოვრებო კვლევის მიხედვით, ნევროზული აშლილობის ერთკვირიანი გავრცელების სიხშირე საშუალოდ 16% ია (12.3% კაცებში და 19.5% ქალებში). ამ საკვლევი ჯგუფიდან თითქმის ნახევარი აკმაყოფილებდა შერეული შფოთვითი აშლილობის ICD10ის კრიტერიუმებს . მსუბუქი დეპრესიის (DSMIVის მიხედვით) ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა აჩვენა, რომ მისი გავრცელების სიხშირე 55 და მეტი ასაკის პირებში 9.8%ია (). საოცრად მსგავსი შედეგები იქნა მიღებული მოზარდებსა და ახალგაზრდებზე ჩატარებულ კვლევებშიც (9.9%) (). აფექტური აშლილობების ეტიოლოგია აფექტური აშლილობების ეტიოლოგიასთან დაკავშირებით სხვადასხვა თეორია არსებობს. საფუძვლიანადაა შეს წავლილი დეპრესიის გენეტიკური ეპიდემიოლოგია და ის ბავშვობისდროინდელი გამოცდილება, რომელიც პი როვნებას ზრდასრულ ასაკში უფრო მოწყვლადს ხდის დეპრესიისადმი. ასევე, დაგროვილია მნიშვნელოვანი ცოდ ნა იმის შესახებ, თუ რა მნიშვნელობა აქვს დეპრესიისადმი მიდრეკილი ინდივიდებისთვის ცხოვრებისეულ სირთუ ლეებსა და სტრესს, როგორც მაპროვოცირებელ ფაქტორებს. ბევრად ნაკლებია ცნობილი იმ მექანიზმებზე, რომლებიც მონაწილეობენ გამომწვევი და მაპროვოცირებელი ფაქ ტორების კლინიკურ სიმპტომებად გადათარგმნაში ამ მექანიზმების შესწავლისას (რაც, ბუნებრივია, მნი შვნელოვანია მკურნალობისათვის) იყენებენ ორ ძირითად კონცეპტუალურ მიდგომას, რომლებიც, ზოგადად, ფსი ქოლოგიურ და ბიოლოგიურ მექანიზმებად შეიძლება დაიყოს. გენეტიკური მიზეზები ოჯახისა და ტყუპების კვლევა ოჯახური კვლევები გუნებგანწყობის აშლილობების რისკი მაღალია, როგორც ბიპოლარული, ისე უნიპოლარული პირველი რიგის ნა თესავებში. ეს რისკი ორჯერ მეტია ბიპოლარული აშლი ლობების შემთხვევაში ბიპოლარული პრობანდების ნათესავებს აქვთ როგორც უნიპოლარული დეპრესიისა და შიზოაფექტური აშლილობების, ასევე ლოდ 20%მდეა. უნიპოლარული დეპრესიის დროსაც კონკორდანტობა უფრო მაღალია მონოზიგოტური (46%), ვიდრე დიზიგოტური ტყუპების შემთხვევაში (20%). ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ გენეტიკის გავლენა უფრო დიდია ბიპოლარული აშლილობების შემთხვევაში, ვიდრე უნიპოლარულის. ბიპოლარული აშლილობის განვითარების მომატებული რისკი. ამის საპირისპიროდ, უნიპოლარული დეპრესიის დროს ბიპოლარული და შიზოაფექტური აშლილობების განვითარების გაზრდილი მაჩვენებლები არ აღინიშნება. ტყუპების კვლევა ტყუპების შესწავლამ აჩვენა, რომ ოჯახში გუნებ განწყობის აშლილობათა შემთხვევებს გენეტიკური ფაქტორები განაპირობებს; კონკორდანტობა უფრო მაღალია მონოზიგოტურ, ვიდრე _ დიზიგოტურ ტყუპებში, როგორც ბიპოლარული, ისე უნიპოლარული აშლილობების დროს. მაგალითად, ბიპოლარული აშლილობებისთვის კონკორდანტობის მაჩვენებელი მონოზიგოტურ ტყუპებში 60დან 70%მდე, ხოლო დიზიგოტურ ტყუპებში მხოგუნებგანწყობის აშლილობების კლასიფიკაციის გე ნეტიკური საფუძველი გენეტიკური კვლევები გვეხმარება უკეთ გავიგოთ გუნებ განწყობის აშლილობების სხვადასხვა ქვეჯგუფებს შორის არსებული ეტიოლოგიური კავშირები, მაგალითად, ტყუპების კვლევისას, კარკოვსკი და კენდლერი () მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ უნიპოლარული და ბიპოლარული დეპრესიების გენეტიკური წინაგანწყობა უფრო სიმწვავით, და არა ეტიოლოგიით, განასხვავებს ამ ორ მდგომარეობას ერთმანეთისაგან. მაკგაფინმა კი აჩვენა, რომ გენეტიკური მოწყვლადობა მანიისადმი უფრო სპეციფიკურია და, როგორც სჩანს, არ წარმოადგენს მხოლოდ სიმწვავით განსხვავებულ გუნებგანწყობის აშლილობას. ტყუპების კველვამ გამოავლინა, რომ გენეტიკური მო წყვლადობა დეპრესიისა და შფოთვითი აშლილობების მიმართ ერთი და იმავე გენებით, მაგრამ განსხვავებული გარემო რისკფაქტორებითაა განპირობებული. ამასთან, დეპრესიის მოწყვლადობაზე გარემო ფაქტორების ეფექტი უფრო მეტად მოიცავს პიროვნების ინდივიდუალურ გამოცდილებას, ვიდრე გაზიარებულ (ოჯახის) გამოცდილებას. მემკვიდრეობის ტიპი გუნებგანწყობის აშლილობათა ოჯახური განაწილება არ ექვემდებარება მენდელის მარტივ კანონებს. ცნობილია, რომ ქალი უფრო მიდრეკილია დეპრესიისადმი, ვიდრე მამაკაცი. შესაძლებელია, გენეტიკური ფაქტორები ქალებში უფრო მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ აფექტური აშლილობების უფრო ფართო დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებია გამოყენებული (Kენდლერ ეტ ალ., 2001). ამდენად, გენეტიკური შეჭიდულობისა და კავშირების კვლევისას მნიშვნელოვანია მამაკაცებსა და ქალებში სხვადასხვა ლოკუსების დეპრესიისადმი წინაგანწყობაზე გავლენის ცალ ცალკე შესწავლა. ზოგადად, სავარაუდოა, რომ გენეტიკური წინაგანწყობა აფექტური აშლილობებისადმი განპირობებულია მრავალი გენის მცირე ეფექტის ერთობლივი მოქმედებით, ე.წ. პოლიგენური მემკვიდრეობით. მოლეკულური გენეტიკა გუნებგანწყობის აშლილობების მოლეკულური კავშირების შესწავლამ მნიშვნელოვანი ვერაფერი გამოავლინა, რისი მიზეზიც არის ცალკეული გენის მცირე ეფექტი და გენეტიკური ჰეტეროგენობა. მართალია, მიღებულია გარკვეული პოზიტიური მონაცემებიც, მაგრამ მათი დუბლირება ძალიან ძნელია, მაგალითად, ბიპოლარული აშლილობის შედარებით ახალმა კვლევებმა გამოავლინა მნიშვნელოვანი კავშირები 13 ქ და 22 ქ ქრომოსომებთან (), თუმცა აუცილებელია ამ შედეგის გამეორება. გენეტიკური კავშირების შესწავლა დეპრესიის მონოამინური თეორიის თანახმად, ალელების გენეტიკურმა ვარიაციამ, რომელიც შეიცავს ინფორმაციას მონოამინების სინთეზის, მეტაბოლიზმის ან სპეციფიკური რეცეპტორების შესახებ, შეიძლება განსაზღვროს აფექტუ რი აშლილობების განვითარების რისკი. უამრავი კვლევაა ჩატარებული კანდიდატი გენების გამოსავლენად, მაგრამ ჯერჯერობით დამაკმაყოფილებელი მონაცემები არ არ სებობს (). სეროტონინის ტრანს პორტერის გენს ალელური ვარიაბელობა ახასიათებს, რომ ლიდანაც ერთერთი ტრანსპორტერის უბნის ექსპრესიას განსაზღვრავს. ასეთი პოლიმორფიზმის დამადასტურე ბელი მონაცემები დეპრესიულ პაციენტებზე ჩატარებული კვლევების ჩვენებით არაერთგვაროვანია პროსპექტული კვლევის საფუძველზე კასპიმ დაადგინა, რომ სეროტონინის ტრანსპორტ ერის გარკვეული ალელის მატარებელ პირებს უარყოფითი ცხოვრებისეული მოვლენების დროს უფრო ხშირად უვი თარდებათ დეპრესია. ეს შესაძლოა იყოს არასასურველი გარემოსა და გენეტიკური წინაგანწყობის ფაქტორების ურთიერთკავშირის საინტერესო მაგალითი. პიროვნული თვისებები გარკვეული პიროვნული თვისებები წარმოადგენს გუნებ განწყობის აშლილობათა წინაგანწყობას. მაგალითად, კლინიკურად ვლინდება, რომ დეპრესიულ პაციენტს პრე მორბიდში ხშირად შფოთვის მაღალი დონე აღენიშნება. პიროვნული თვისებების თავისებურება გუნებგანწყობის აშლილობებთან შემდეგნაირად ასოცირდება: 1. პიროვნულ თვისებად მიჩნეული მახასიათებელი შესა ძლოა დაავადების მსუბუქ ფორმას წარმოადგენდეს. მა გალითად: კრეპელინი () ვარაუდობდა, რომ ციკლოთიმიური ტემპერამენტის მქონე ადამიანები (ე.ი. განმეორებადი და ხანგრძლივი გუნებგანწყობის ცვლილებებით) უფრო მეტად იყვნენ მიდრეკილნი მანი აკალურდეპრესიული აშლილობისადმი. ჩვენს დროში ამ ტიპის ტემპერამენტი კლასიფიცირდება გუნებგანწყობის აშლილობად (ციკლოთიმიური აშლილობა) და მიჩნეულია ბიპოლარული აშლილობების მსუბუქ ფორმად. 2. ზოგიერთი პიროვნული თვისება გავლენას ახდენს ადა მიანების ქცევაზე არასასურველ გარემოში მოხვედრისას და, შესაბამისად, ზრდის დეპრესიული აშლილობის რისკს. მაგალითად: კოგნიტური თავისებურება, რო გორიცაა სოციოტროპობა (მოწონების ძლიერი მოთ ხოვნილება) ასოცირდება დეპრესიის გაზრდილ რისკთან ცხოვრებისეული სირთულეების გადატანის შემდეგ. 3. გარკვეული ტიპის პერსონოლოგიურ განვითარებასა და ფსიქიკურ აშლილობებს შესაძლოა საერთო გენეტიკური საფუძველი ჰქონდეს, მაგალითად: ნევროტიზმი, რაც აიზენკის პიროვნების ტიპის გამოსავლენი ტესტით იზომება, დეპრესიის წინაგანწყობას წარმოადგენს. ტყუპების კვლევა კი გვიჩვენებს, რომ ნევროტიზმსა და დეპრესიას საერთო გენები აქვს. ამრიგად, თანამედროვე მონაცემები გვიჩვენებს, რომ დეპრესიის გენეტიკური რისკი ნაწილობრივ ხასიათის გარკვეული ტიპისა და კოგნიტური თავისებურების მემ კვიდრეობითობაში ვლინდება, რაც, შესაძლოა, აქვეითებდეს სტრესთან გამკლავების უნარს . გარემო ფაქტორები ადრეულ ასაკში მშობლის დეპრივაცია ფსიქოანალიტიკოსების აზრით, ბავშვობაში დედობრივი სიყვარულის ნაკლებობა, გამოწვეული მშობლის და კარგვით ან მასთან განშორებით, ზრდის დეპრესიული აშლილობებისადმი მოწყვლადობას ზრდასრულ ასაკში. თუმცა, ეპიდემიოლოგიური კვლევებით არ დასტურდება ზრდასრულობაში დეპრესიული აშლილობის რისკის მატება, განშორების მიზეზი თუ მშობლის გარდაცვალებაა. ზოგადად, მეტი მხარდამჭერი ჰყავს მოსაზრებას, რომ დეპრესიული აშლილობა მოწიფულ ასაკში უკავშირდება მშობლების დაშორებას, უფრო კონკრეტულად კი _ განქორწინებას. ამ შემთხვევაში გადამწყვეტ როლს მშობლების მხრიდან ყურადღების ნაკლებობა და მათ შორის არსებული უთანხმოება უფრო თამაშობს, ვიდრე კონკრეტული დანაკლისი. მართლაც, უთანხმოება ოჯახში და ადეკვატური ზრუნვის ნაკლებობა დეპრესიისაკენ მიდრეკილებას იმ ოჯახებშიც ზრდის, სადაც განქორწინება არ მომხდარა (). ურთიერთობა მშობლებთან ნათელია, რომ მშობლის ძალადობრივი დამოკიდებულება, მაგალითად ფიზიკური ან სექსუალური ძალადობა, ზრდასრულ ასაკში სხვადასხვა ფსიქიკური აშლილობების, მათ შორის დიდი დეპრესიის განვითარების რისკ ფაქტორია (). ნაკლებადაა ცნობილი აღზრდის განსხვავებული ტიპის გავლენა დეპრესიის წინაგანწყობაზე. ერთერთ სირთულეს წარმოადგენს მშობლებთან ურთი ერთობის ტიპის რეტროსპექტულად განსაზღვრა. პაციენტის მოგონებებს შესაძლოა, აფერხებდეს სხვადასხვა ფაქტორი, მათ შორის, დეპრესიული აშლილობაც. თუმცა, სავარაუდოა, რომ, როგორც უყურადღებობა, ისე გადამეტებული ზრუნვა, თანაბრად უკავშირდება არამელანქოლიური დეპრესიის განვითარების რისკს ზრდასრულ ასაკში; ამ კავშირის მექანიზმის დადგენა შემდგომ შესწავლას მო ითხოვს (). პოსტნატალური დეპრესიის მქონე დედისთვის დამახასიათებელია უგულებელყოფა და ემოციური ინდიფერენტულობა ახალშობილის მიმართ. ზრუნვის ასეთმა სტილმა შესაძლოა გრძელვადიანი უარყოფითი გავლენა იქონიოს ბავშვის თვითშეფასებასა და მიჯაჭვულობის უნარზე, რაც შემდგომ თაობებში გაზრდის დეპრესიის განვითარების რისკს. პრეციპიტატული ფაქტორები ცხოვრებისეული მოვლენები მეთოდოლოგიური მიდგომები ყოველდღიური კლინიკური პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომდეპრესიულ აშლილობებს ხშირად სტრესული მოვლენები იწვევს. თუმცა, სანამ დავასკვნით, რომ სტრესული გარემო განაპირობებს დეპრესიულ აშლილობებს, საჭიროა გავითვალისწინოთ სხვა ფაქტორებიც. პირველ რიგში, კავშირი შეიძლება იყოს შემთხვევითი. მეორეც, კავშირი შეიძლება იყოს არასპეციფიკური; არ არის გამორიცხული, რომ სხვა ტიპის დაავადებებს ზუსტად ასეთივე სტრესული მოვლენა უძღოდეს წინ. მესამეც, შესაძლებელია, ის იყოს ყალბი; პაციენტი სტრესულად აღიქვამს მოვლენებს, როცა ცდილობს რეტროსპექტულად ახსნას დაავადების მიზეზი, ან იმიტომ, რომ უკვე დეპრესიულია. დაბოლოს, შესაძლებელია, რომ თავად დეპრესია იყოს ცხოვრებისეული მოვლენის გამომწვევი. მკვლევარები ცდილობენ ამ მეთოდოლოგიური სირ თულეების გადაჭრას. პირველი ორი პრობლემის შესას წავლად, კერძოდ, იმის გამოსავლენად, არის ეს მოვლენები შემთხვევითი თუ სპეციფიკური, საჭიროა ჯანმრთელი მოსახლეობიდან და სხვა დაავადებების მქონე პირებიდან საკონტროლო ჯგუფების სათანადოდ შერჩევა. ხოლო, ყალბი კავშირის გამოსავლენად ორი განსხვავებული მი დგომა გამოიყენება: პირველი გულისხმობს დაავადებისაგან სრულიად დამოუკიდებელი მოვლენების (მაგალითად, სამსახურიდან დათხოვნა საწარმოს დახურვის გამო) გამიჯვნას ისეთი მოვლენებისგან, რომლებიც შეიძლება დაავადების შედეგს წარმოადგენდეს (როგორიცაა სამ სახურიდან მხოლოდ ამ პიროვნების დათხოვნა). მეორე მიდგომა გულისხმობს, ჯანმრთელი პირების შეთანხმებულ მოსაზრებაზე დაყრდნობით, მოვლენის სტრესის ხარისხის განსაზღვრას. მიღებული შედეგები: მეთოდოლოგიურად სანდო კვლევებმა აჩვენა, რომ: დეპრესიული ეპიზოდის განვითარების წინა თვეებში უარყოფითი ცხოვრებისეული მოვლენების რიცხვი ექვს ჯერ მეტია; შფოთვითი აშლილობებისა და შიზოფრენიის განვი თარებას და თვითმკვლელობის მცდელობებს ბევრი სტრესული მოვლენა უძღვის წინ; ზოგადად, დანაკლისი უკავშირდება დეპრესიას, ხოლო საფრთხის შემცველი მოვლენები შფოთვას; დეპრესიის განვითარების თვალსაზრისით, დიდი მნიშვნ ელობა აქვს ცხოვრებისეულ მოვლენებს, მაგრამ მათი გავლენა ნაკლებია მელანქოლიური ტიპის აშლილობებისა და ძლიერი ოჯახური ისტორიის არსებობის შემთხვევაში. უკანასკნელი კვლევები გვიჩვენებს, რომ დეპრესიის განვითარება უფრო მეტად ღირსების შემლახველ და პიროვნებისთვის შეურაცხმყოფელ მოვლენებთანაა და კავშირებული. ხოლო, დეპრესიის რემისია ხშირად ასო ცირებულია ახალი ცხოვრების დაწყებასთან (ახალი ნაცნობობა ან სწავლის დაწყება) . მნიშვნელოვანია გენეტიკური ფაქტორების როლი ცხოვ რებისეული სირთულეების დაძლევაში. მაგალითად, გარ კვეული ტიპის ინდივიდებს ახასიათებს სწრაფვა რისკის შემცველ გარემოსკენ; ასევე, გენეტიკური ფაქტორები, პიროვნული თავისებურებებიდან გამომდინარე, განაპი რობებს კონკრეტული ინდივიდის მიერ ცხოვრებისეული მოვლენების აღქმას. ზოგადად, დეპრესიული ეპიზოდების რიცხვის ზრდასთან ერთად, კლებულობს ცხოვრებისეული მოვლენების მნიშვნელობაც. ეს ნიშნავს, რომ დიდი დეპრესიული აშლილობის ჩამოყალიბების შემდეგ, დეპრესიული ეპიზოდი შეიძლება სტრესული მოვლენების გარეშეც განვითარდეს. ასეთი ურთიერთკავშირი ნაკლებად თვალსაჩინოა დეპ რესიული აშლილობის ოჯახური ისტორიის შემთხვევაში. შესაძლოა, რომ დეპრესიის ოჯახური ისტორია აკნინებს დეპრესიული ეპიზოდის განვითარებისას გარემო ფაქტ ორების მნიშვნელობას, რითაც შეიძლება აიხსნას ასეთ ოჯახებში დეპრესიის გაზრდილი რისკი. მანია დარწმუნებით ძნელია იმის თქმა, იწვევს თუ არა მანიას ცხოვრებისეული მოვლენები. წარსულში ითვლებოდა, რომ მანია მხოლოდ ენდოგენური (შინაგანი) დაავადებაა, თუმცა, კლინიკური გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ გარკვეულ შემთხვევებში ისეთი ცხოვრებისეული გამოცდილება, რომელიც დეპრესიას უნდა იწვევდეს, შეიძლება მანიის მიზეზიც გახდეს, მაგალითად, მძიმე დანაკლისი. ისევე როგორც რეკურენტული დეპრესიის შემთხვევაში, ცხოვრებისეული მოვლენების გავლენა უფრო ძლიერია მანიაკალურდეპრესიული აშლილობის საწყის ეტაპზე, ხოლო აშლილობის ჩამოყალიბების შემდეგ, გარე ფაქ ტორები კარგავს თავის მნიშნველობას. თუმცა, უარ ყოფითი ცხოვრებისეული მოვლენები გავლენას ახდენს ბიპოლარული აშლილობის, განსაკუთრებით, დეპრესიული ეპიზოდის სიმპტომებზე. საინტერესოა, რომ მანიაკალური სიმპტომები შეიძლება გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი მიზნის მიღწევამ, ანუ სიხარულისა და კარგად ყოფნის ჩვეულებრივი შეგრძნება, შესაბამისი წინაგანწყობის მქონე პიროვნებების შემთხვევაში, შესაძლოა მანიაკალურ აშლილობაში გადაიზარდოს (იხ. ღუსჰ, 2003). მოწყვლადობის ფაქტორები და ცხოვრებისეული სირთულეები ზოგადი კლინიკური დაკვირვების საფუძველზე, შეიძლება ითქვას, რომ ზემოქმედებს ის მოვლენები, რომლებიც უშუალოდ წინ უძღვიან დეპრესიულ აშლილობებს. ფაქტიურად, ესაა უკანასკნელი წვეთი იმ ადამიანისთვის, რომელიც ხანგრძლივი უარყოფითი გარემო ფაქტორების გავლენას განიცდის. მაგალითად, უიღბლო ქორწინება, პრობლემები სამსახურში ან მძიმე საცხოვრებელი პი რობები. ბრაუნმა და ჰარისმა (1978) წინაგანწყობის მოვლენები ორ ტიპად დაყვეს. პირველ ტიპს მიეკუთვნება ხანგრძლივი სტრესული გარემოებები, როლებსაც შე უძლიათ როგორც თავად განაპირობონ დეპრესია, ასევე გააძლიერონ ხანმოკლე ცხოვრებისეული მოვლენების ეფექტი. ბრაუნმა და ჰარისმა ამ ტიპის გარემოებებს ხანგრძლივი სირთულეები უწოდეს. მეორე ტიპი კი თავად არ ახდენს გავლენას დეპრესიაზე, არამედ მხოლოდ აძლიერებს ხანმოკლე ცხოვრებისეული მოვლენების ზემოქმედებას. ასეთ გარემოებებს უწოდებენ მოწყვლადობის ფაქტორს. ამ ორ ტიპს შორის არსებული განსხვავება არ არის ნათლად ჩამოყალიბებული. მაგალითად, ცოლქმრულ ურთიერთობაში გრძელვადიანი პრობლემები (ხანგრძლივი სირთულე) შესაძლოა უკავშირდებოდეს ინტიმური ურთიერთობის პრობლემებს, ხოლო ბრაუნის მიხედვით, ეს უკანასკნელი მოწყვლადობის ფაქტორს წარმოადგენს. კვლევები გვიჩვენებს, რომ დეპრესიული ეპიზოდების განვითარების რისკი იზრდება შემდეგი ცხოვრებისეული მოვლენების შედეგად, როდესაც პიროვნება: უვლის ბავშვებს; მუშაობს სახლიდან გაუსვლელად; არ ჰყავს ახლობელი ადამიანი ზოგადად, ცნობილია, რომ საზოგადოებრივი მხარ დაჭერისა და თანადგომის ნაკლებობა ან სოციალური გაუცხოება ხელს უწყობს დეპრესიის განვითარებას. ეს მექანიზმი ბოლომდე შესწავლილი არაა, ამიტომ სხვადასხვა ინტერპრეტაციით ცდილობენ მის ახსნას: (1) შესაძლებელია პიროვნება დეპრესიისადმი უფრო მოწყვლადია, როდესაც სანდო ადამიანი გვერდში არ უდგას, ან (2) დეპრესია თავად ცვლის სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის უნარს, ან (3) გარკვეული პიროვნული თვისებების გამო ინდივიდი ვერ ახერხებს საიმედო ურთიერთობების დამყარებას სხვებთან, რაც დეპრესიის განვითარებას განაპირობებს (). ამ თემაზე დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად. ფიზიკური ავადმყოფობის შედეგები ყველა ტიპის დაავადებას ან მათ მკურნალობას, როორც არასპეციფიკურ სტრესორს, შეუძლია დეპრესიისადმი მიდ რეკილ ინდივიდებში გამოიწვიოს აფექტური აშლილობები. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში, სომატურ დაავადებებს გუნებგანწყობის აშლილობების განვითარებაზე უშუალო გავლენის მოხდენაც შეუძლიათ. მაგალითად, თავის ტვინის სიმსივნე, კონკრეტული ინფექციები _ აივ შიდსის ჩათვლით, და ენდოკრინული დაავადებები. ასეთ თანმხლებ აფექტურ აშლილობებს ორგანულ გუნებგანწყობის აშილობებს უწოდებენ. მათზე დამატებითი ინფორმაცია მოცემულია მე16 თავში. უნდა ვაღიაროთ, რომ ზემოთ აღნიშნული დაყოფა პირობითია. მაგალითად, კუშინგის დაავადების დროს, პაციენტთა მხოლოდ ნახევარს აღენიშნება თანმხლები დეპრესიული მდგომარეობა. რადგან ყველა პაციენტს არ აქვს დეპრესია, ეს ნიშნავს, რომ დეპრესიის განვითარებისთვის პლაზმაში კორტიზოლის გაზრდილი დონის გარდა, სხვა ფაქტორებიც მნიშვნელოვანია. თუმცა, გასათვალისწინებელია, რომ ორგანულ აფექტურ აშლილობებს შეუძლიათ მეტი ინფორმაცია მოგვცენ გუნებ განწყობის აშლილობათა ეტიოლოგიაზე, მაგალითად: კუშინგის დაავადების დროს დეპრესიული მდგომარეობა უმჯობესდება კორტიზოლის დონის ნორმალიზებით. სწორედ ამ აღმოჩენამ მიგვიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ კორტიზოლის ჭარბი გამოყოფა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს დეპრესიის პათოფსიქოლოგიაში აღსანიშნავია ისიც, რომ პუერპერიუმი (რომელიც არ არის დაავადება) ასევე უკავშირდება აფექტური აშლილობების გაზრდილ რისკს. ეტიოლოგიის ფსიქოლოგიური ახსნა ფსიქოლოგიური თეორიების თანახმად, უახლესმა და წარსულმა ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ შეიძლება გამოიწვიოს დეპრესიული აშლილობები. ამ თემაზე არ სებული ლიტერატურის დიდ ნაწილში ვერ ხერხდება დეპრესიული სიმპტომისა და დეპრესიული აშლილობის ადეკვატური გამიჯვნა. ამ პრობლემისადმი ძირითადი მიდგომები მომდინარეობს ფსიქოანალიზური და კოგნი ტურბიჰევიორული თეორიებიდან. ფსიქოანალიტიკური თეორია დეპრესიის ფსიქოანალიტიკურ თეორიას დასაბამი მისცა სტატიამ, რომელიც აბრაჰამმა გამოაქვეყნა 1911 წელს. შემდგომში იგი განავითარა ფროიდმა თავის ნაშრომში გლოვა და მელანქოლია (1917). მან ყურადღება გაამახვილა იმ განსხვავებაზე, რომელიც გლოვის ფე ნომენსა და დეპრესიული აშლილობის სიმპტომებს შორის არსებობს და დაასკვნა, რომ მათი გამომწვევი მიზეზები შესაძლოა მსგავსი იყოს. თუმცა, მოცემული და შემდგომი შემუშავებული თეორიები არ არის გამყარებული მტკიცებულებებით. მათი განხილვა მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც ვეცნობით დეპრესიის შესახებ არსებულ მოსაზრებათა განვითარების ისტორიას. უნდა აღინიშნოს, რომ ფროიდი არ მიიჩნევდა, რომ მწვავე დეპრესიული აშლილობის საფუძველი ყოველთვის ერთი და იგივე მიზეზი იყო. იგი ფიქრობდა, რომ ზოგი აშლილობა უფრო სომატური და არა ფსიქოგენურია. თუმცა, ეს მიდგომა მხოლოდ იმ შემთხვევაში მიაჩნდა გამართლებულად, როდესაც ფსიქოგენური ბუნება ეჭვს არ იწვევდა (). ფროიდი თვლიდა, რომ, როგორც გლოვის მიზეზი შეიძლებოდა ყოფილიყო სიკვდილით გამოწვეული დანაკარგი, ისე მელანქოლიაც _ სხვა ტიპის დანაკარგის შედეგი. რადგან აშკარა იყო, რომ ყველა დეპრესიულ პაციენტს არ ჰქონდა კონკრეტული დანაკარგი, აუცილებელი გახდა დანაკარგის გარკვეული აბსტრაქციის ან მისი შინაგანი წარმოდგენების პოს ტულირება, ან, ფროიდის სიტყვებით რომ ვთქვათ ობიექტის დაკარგვა. ფროიდი აღნიშნავდა, რომ დეპრესიული პაციენტები ხშირად თვითკრიტიკულები არიან და მისი აზრით, თვითბრალდებას უდავოდ იწვევს იმ ადამიანის ფარული დადანაშაულება, ვის მიმართაც პაციენტი გულგრილი არ არის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, დეპრესია მაშინ ჩნდება, როცა სიყვარული და სიძულვილი ერთდროულადაა გამოხატული (ერთმანეთის საპირისპირო გრძნობები). როცა საყვარელი ობიექტი იკარგება, პაციენტი სასოწარკვეთილია; ამავდროულად, ნებისმიერი აგრესიული გრძნობები, რაც ამ ობიექტს უკავშირდება, თვითბრალდების გრძნობების სახით, გადამისამრთდება პაციენტზე. ფროიდის აზრები მოგვიანებით მელანი კლაინმა (1882 1960) განავითარა; მას სჯეროდა, რომ ბავშვის ძუძუდან მოცილება (რძის არქონის გამო) უმნიშვნელოვანესი სიმბოლური დანაკლისია ჩვილისთვის, რომელსაც კარგი ობიექტის გაქრობის გამო სინდისის ქენჯნა და დანაშაულის გრძნობა უჩნდება. ნორმალური განვითარების შემთხვევაში, დეპრესიული შფოთვა განაპირობებს ზარალის ანაზღაურებისა და სხვაზე ზრუნვის სურვილს. მარცხი ამ პროცესის მართვაში იწვევს დეპრესიულ რეაქციებს მომავალი დანაკლისის სახით. კლაინი ნაკლებ ყურადღებას უთმობდა დედის საქციელს ამ პროცესში, სავარაუდოდ იმიტომ, რომ გადამწყვეტ ფაქტორად ჩვილის შინაგან იმპულსს მიიჩნევდა. თუმცა, ჯონ ბოულბის ნაშრომმა (19071990) გვიჩვენა, რომ აღმზრდელის უნარჩვევები (დასავლურ კულტურაში, ძირითადად, დე და) ჩვილის უსაფრთხო, ემოციური მიჯაჭვულობის განვითარებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია და მას უდიდესი როლი ენიჭება სამომავლოდ ინტერპერსონალური ურთიერთობების ჩამოყალიბების პროცესში. არასაიმედო მიჯაჭვულობას შეუძლია გაზარდოს სხვადასხვა ტიპის ფსიქოპათოლოგიური მდგომარეობების, მათ შორის დეპრესიის, განვითარების რისკი. ასეთ პიროვნებას ზრდასრულ ასაკში ცხოვრებისეული სირთულეების დროს უჭირს ემოციური მხარდაჭერის მიღება. კოგნიტური თეორიები დეპრესიულ პაციენტებს რეკურენტული და ინვაზიური ნეგატიური ფიქრები (ავტომატური ფიქრები) ახასიათებთ. ბეკმა (1967) გამოთქვა მოსაზრება, რომ დეპრესიული შემეცნების დროს პიროვნება ნეგატიურად აღიქვამს საკუთარ თავს, სამყაროსა და მომავალს (ხშირად, თავის წარსულსაც). აღნიშნული ავტომატური ფიქრები ალოგიკური აზროვნების გამო საკმაოდ მყარია (რასაც ბეკი კოგნიტურ დამახინჯებას უწოდებდა). ესენია: სუბიექტური დასკვნები (დასკვნის გამოტანა დაუსა ბუთებლად ან საპირისპირო მტკიცებულების საფუძ ველზე); შერჩევითი აბსტრაქცია (აქცენტის გაკეთება ერთ დე ტალზე და მდგომარეობის უფრო მნიშვნელოვანი მახასიათებლების იგნორირება); ზედმეტად განზოგადება (ზოგადი დასკვნის გაკეთება ერთი შემთხვევის საფუძველზე); პერსონალიზაცია (სრულიად შეუსაბამოდ გარე მოვლე ნების საკუთარ თავთან დაკავშირება). ფსიქიატრთა უმეტესობა გუნებგანწყობის აშლილო ბების განვითარებისათვის ამ დეპრესიულ კოგნიციას მეორეხარისხოვნად მიიჩნევდა.ბეკმა, ჩამოაყალიბა თავისი მოსაზრება და შემოგვთავაზა გან სხვავებული ხედვა, რომლის თანახმადაც, დეპრესიული კოგნიცია წინ უსწრებდა დეპრესიას და განაპირობებდა პიროვნების დეპრესიისადმი მიდრეკილებას და მათ დის ფუნქციური აზრები უწოდა. ასეთი აზრია, მაგალითად: მე თუ ყველაფერში წარმატებული არ ვარ, მაშინ არარაობა ვარ. საკითხის ასე დაყენება გავლენას ახდენს პიროვნების უნარზე დაძლიოს სტრესი და სირთულეები. მაგალითად, წარუმატებლობამ სამსახურში შესაძლებელია უფრო იმ ადამიანისთვის იყოს დეპრესიის გამომწვევი მიზეზი, ვისაც მსგავსი იდეები აქვს. სხვა კვლევებით დაადგინეს, რომ დეპრესიის დროს პიროვნებას უფრო მეტად უარყოფითი მოვლენები ამახსოვრდება. ასეთი სელექციური მოგონებები ამძიმებს დეპრესიულ მდგომარეობას და უფრო რთული ხდება მასთან გამკლავება. კოგნიტურ მოდელთან დაკავშირებული ძირითადი პრობლემაა ის, რომ დისფუნქციური აზრები და დამოკიდებულებები, ისევე, როგორც უარყოფითი შინაარსის მოვლენებისადმი არჩევითი ინტერესი, დეპრესიული მდგო მარეობიდან გამოსვლის შემდეგ ქრება. თანამედროვე კოგნიტური თეორიის მიხედვით, (ლატენტური) დისფუნქციური აზრები შეიძლება არსებობდეს, მაგრამ მათი გამოვლენა რთულია მანამ, სანამ შესაბამისი სტრესორი ან გუნებგანწყობის ცვლილება (ნორმის ფარგლებში) არ მოახდენს მათ აქტივაციას. ამ მოდელის მიხედვით, გუნებგანწყობის (ნორმისფარგლებში) უმნიშვნელო დაქვეითებამ შეიძლება გაააქტიუროს ყველა წარმოდგენა და მოსაზრება, რაც კლინიკურ დეპრესიასთან ასოცირდება. დაწეული გუნებგანწყობისა და ნეგატიური აზროვნების ინტერაქტიური ციკლი მოცემულია სურათზე კოგნიტური თეორიის ერთერთი მოსაზრების მიხედვით, გუნებგანწყობასთან დაკავშირებული კოგნიტური პროცესები ასახავს ცვლილებებს ფსიქიკურ მოდელებში, რომლებსაც ჩვენ ჩვენი გამოცდილების გასააზრებლად ვიყენებთ. ამან განაპირობა მეტაკოგნიტური ცნობიე რების დაკარგვის კონცეფციის განვითარება, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ ნეგატიური ფიქრები და გრძნობები აღიქმება როგორც ფსიქიკური მოვლენა და არა ობიექტური სიმართლე საკუთარი თავის შესახებ. მედიტაციაზე (მინდფულნესს) დაფუძნებული კოგნიტური თერაპია მიზნად ისახავს მეტაკოგნიტური ცნობიერების გაზრდას და, შესაბამისად, დეპრესიის რეციდივის თავიდან აცილებას. ← სარჩევი …
- დაამატა Kakha to ფსიქოლოგია at 11:08pm on თებერვალი 19, 2014
- თემა: სტერილური, ნული!
- ვიკითხე, თითქოს ყოველთვის იყო ჩემს გონებაში, ყოველთვის მინდოდა რამე მსგავსი დამეწერა რადგან ჩვენს წრეში ხშირად „ვწინასწარმეტყველებდით“ USER-ების ასეთ „აღზევებას“. ასე კარგად ნამდვილად ვერ დავწერდი. მოთხრობა „არილის“ გვერდიდანაა, თუმცა ისეთია, ვფიქრობ რაც შეიძლება მეტ ქსელსა თუ პლატფორმაზე უნდა იყოს, მეტ მკითხელს მივუტანოთ. თუკი ორუელის ცხოვლების ფერმა მხოლოდ მინიშნებებად ციტირდება ხოლმე ქართულ საზოგადოებაში, ა ბატონო, პირდაპირ, ყოველგვარი შელამაზების, მინიშნების, ალეგორების გარეშე - ხელის გულზე მორთმეული ჩვენი რეალობა. 1 კოლეგებთან ერთად მამაძაღლი მთვრალი რომ ხელოვნებაზე ლაპარაკობ, აი იმ ლაპარაკებიდან ერთ-ერთს მოყვა “სტერილური, ნულის” იდეა. ჩემი მეგობრები ამბობდნენ რომ ხელოვნებაა ნახატი, მუსიკა, კინო, თეატრი და ჯანდაბას ინსტალაციაც და კიდევ უფრო ჯანდაბას პერფორმანსიც, და ხელოვნებას, მითუმეტეს თანამედროვეს, იმისთვის, რომ აუდიტორიამდე მიაღწიოს, სჭირდება კონტექსტი, დრო და სპეციალური ადგილი. ეს სამი ზემოთ ჩამოთვლილი, იმ შემთხვევაშიც კია საჭირო, თუ არტისტის იდეა, მისი იდეის აუდიტორიამდე არ მიტანაა, ოღონდ ამ არმიტანაშიც ყველაფერი გასაგები უნდა იყოს, თორემ ეგრე არ ხდება, არტისტმა თქვას – “მე მინდოდაა ხალხს ვერ გაეგო, რა მინდოდაო” თუ ეგ უნდოდა მაშინ ის მაინც უნდა გავიგოთ, რომ არტისტს არ უნდოდა მისთვის გაგვეგო და ზუსტად ამისთვის სჭირდება დრო, კონტექსტი და სპეციალური ადგილიო. მეთქი, სპეციალური ადგილი, წიპა გამოფენა, ან თეატრი ან რამე ეგეთი? ეს სამი ერთად უნდა იყოს, ერთ მთლიანობად თორე ცალ-ცალკე არანაირ აზრს არ იძენსო. მეთქი, ეს “აზრს არ იძენს” ნამეტანი ყალბი ხო არ არის? პირველი გვერდია, ეგეთ რაღაცეებს გვაპატიებენ, მეტჯერ აღარ ქნაო, მეთქი ოკეი და გავაგრძელეთ – სისულელეა, ხელოვნებას რა-რა და კონტექსტი არ სჭირდება და სპეციალური ადგილი ხომ მითუმეტეს, რას ამბობ, რო ვან გოგის ვარსკვლავებიანი ღამე მომადან ბიკენტიეს საქაბაბეში რომ გადაიტანო, ვან გოგის ვარსკვლავებიანი ღამე აღარ იქნება-მეთქი? იეპ! ზუსტად მაგას ვამბობთ, პაბალშომუ ხელოვნება მარტო იმათთვის არსებობს, ვისაც ესმის და ბიკენტიეს საქაბაბეში, ორიგინალი იქნება დაკიდებული თუ ასლი, ქაბაბის კლიენტებს ბალი ათი შაური, ბოლე ილი მენეე, მაინც ფეხებზე ჰკიდიათო. მოკლედ, ჩახლართულად ხსნიდნენ და ფხიზელი თვალით რომ გადახედო, ბევრ ნაკლსაც უპოვი მათ მსჯელობას, მაგრამ ფხიზელი ვინ იყო? მუცელში შვიდი ფენა ალკოჰოლი ირყეოდა და ეს საუბარი კი აბსენტმა გამოიწვია და აბსენტი კიდე ხო იცით როგორი ოხერია და ოხერი ვიყავი მეც და ვამბობდი, რომ რიგითი ადამიანისგანაც კი შეგიძლია ხელოვნების ნიმუში შექმნა და მაგალითად მომყავდა დონალდ ტრამპი, რომელიც საერთოდ არ მჯერა, რომ რეალური ტიპია და არა ვინმეს, ჯანდაბას, ვიხმაროთ ეს სიტყვა – ცოცხალი ინსტალაცია, და ჯანდაბას, ვიხმაროთ ლონგ რანში გათამაშებული პერფორმანსიც. ჩემი და ჩემი მეგობრების საუბარს ცოტა კონტექსტი რომ მივცეთ, გეტყვით, რომ... არა, მოდი ესე ვთქვათ, რომ ჩვენ... (დაძაბული დრამი, რამე-რუმე, ცოტაც გავწელოთ პაუზა, ეგაა, საკმარისია! არა მოიცა, ცოტაც, ვსო...) ... ესე ვთქვათ, რომ ჩვენ მომგვარებლები ვართ და რას და როგორ ვაგვარებთ, ორი სიტყვით ვერ ავხსნი, მაგრამ თუ ამბავს ბოლომდე გაყვებით, დაახლოებითი წარმოდგენა მაინც შეგექმნებათ ჩემზე და ჩემს კოლეგებზეც. ჩემმა მეგობრებმა ტრამპი ლონგ რანში გათამაშებული, პლოტ ტვისტიანი პერფორმანსი კი არა, დემოკრატიის გამოცდააო. რკინის არგუმენტია, მაგრამ რკინის არგუმენტებზე მე არ ვზადნავ, როგორც არ ვზადნავ ტექსტში ინგლისური და რუსული სლენგის გამოყენებაზე და ამიტომ, კოლეგებს და მეგობრებს ჩემსას მივუგე, რომ თუ ტრამპი არ არის ვინმეს პერფორმანსი, მაშინ მე სრული არარაობისგან შევქმნი არტს-მეთქი. რა არტსო? ხელოვნების ნიმუშს, სიტყვების ეს წყობა გულს მირევს და მეტჯერ ნუღარ გამამეორებინებთ-მეთქი. და სრულ არარაობაში რას გულისხმობო? ვის-მეთქი. რა ვისო? ვის ვგულისხმობ და არა რას-მეთქი! ვერ გავიგეთო... მეთქი, სრულ არარაობას ვიპოვი და მისგან არტს შევქმნი. მოიცა და... ვიცდი-მეთქი. ჯერ ერთი როგორ გავიგოთ შენ მიერ არჩეული ადამიანი მართლა არარააობაა თუ არა და მეორე, ვინ განსაზღვრავს, რასაც შენ შექმნი, ის მართლა ხელოვნების ნიმუშია თუ არაო. ტრამპზე ხო განსაზღვრეთ რო არ არის არტი და არც ამაზე გაგიჭირდებათ ფხიზელი დასკვნის გამოტანა-მეთქი. ეგ ჩვენს მეორე კითხვას პასუხობს, მაგრამ პირველზე რა მოგახსენოთო. კასტინგს დავიწყებ და ყველაზე უნიჭო, შეუხედავი და სრული არარაობა ვინც იქნება, იმას ავიყვან-მეთქი. რა დისკრიმინაციააო? – თქვა ერთ-ერთმა და მერე ყველამ ერთად თრეშ ფილმების ბოროტი გმირებივით გადავიხარხარეთ. ბიუჯეტიო? – მეორემ. მეთქი, რა ბიუჯეტი? მთელი ამ პროექტის ბიუჯეტი, ჩვენ უნდა დავაფინანსოთ თუ შენით იზამო? ჩემით ვიზამ, ოღონდ... რა ოღონდო? ოღონდ, ისეთი ნიძლავი დავდოთ, როგორიც ფილეას ფოგმა და სხვა ჯენლტმენებმა დადეს დედამიწის გარშემო ოთხმოცდღიან ვოიაჟამდე, ფილეასი მე ვიქნები, სხვები თქვენ, და მოდი ესე ვქნათ, რომ თუ მე ჩემი სიმართლის დამტკიცება შევძელი, ამ სიმართლისთვის შეწირული თანხა, სულ თქვენი ასანაზღაურებელი იყოს-მეთქი. მოსულა, მაგრამ თუ ვერ შეძელიო? შევძლებ-მეთქი! და ესე ჩამოვართვი ხელი, ხუთ, არც თუ ისე გადასარევ ჯენლტმენს, ჩემსავით არცთუ ისე სახარბიელო საქმეების მომგვარებლებს, ადამიანებს, რომლებსაც პირად საქმეში სამუშაო ადგილად ერთ-ერთი ყველასგან მივიწყებული კომპანიის მრჩევლების პოზიცია აქვთ მითითებული და ალბათ არ გაგიკვირდებათ, რომ ეს კომპანია სახელმწიფო ბალანსზე ზის და არც ის გაგიკვირდებათ, რომ იმავე სახელმწიფოს ზედმეტ ტვირთად აწევს, ფინანსურად ვერასდროს გადის მოგებაში და შინაარსობრივად კი იმ დიადი ძალის ნაწილია, კეთილი რომ სურს და ყოველთვის რომ ბოროტს იქმს. მგონი ზედმეტად ჩავახუჭუჭე, მაგრამ რა ჯანდაბა გავაკეთო? მოდი, რახან პირდაპირ ვერ ვამბობთ, ესე ვთქვათ – ჩვენ ხო ვართ მომგვარებლები? ვართ! ჩვენს ზემოთ დგანან დამკვეთები, ჩვენს ქვემოთ საჭირო ხალხი, საჭირო ხალხი კი ფართო ცნებაა და ეგეთივე ფართოა საჭირო ხალხის ნომრები, მისამართები და ეგებ მაკომპრომიტირებელი მასალები ჩემს აიქლაუდზე, გუგლ დრაივზე და სხვა კიდევ უფრო ბევრად დაცულ სერვერებზე. აი ამ გადასარევ ხალხს ქვემოთ დგანან სხვადასხვა სამინისტროს ან სახელმწიფო დაწესებულების პრესსამსახურები, პიარტექნოლოგები და გამონაკლისის სახით ისეთი არაფრის მთქმელი მინისტრები, რომელთა სახელები და გვარები პოლიტიკაში კარგად გაწაფულმა ამომრჩევლებმა კი არა, ხანდახან ჟურნალისტებმაც კი არ იციან და ეს არცოდნა კიდევ ორ რამესთანაა დაკავშირებული, ან ნამეტანი ხშირად იცვლებიან პოსტებზე, ან ნამეტანი არაფერს ამბობენ, და აქვე დასკვნის სახით დავძინოთ, რომ ნამეტანი არაფერი ვარგა. ამ ყველას ქვემოთ დგას თბილისის მერია, საკრებულოები და სხვადასხვა რაიონის თვითმართველობები. ოღონდ ამ ახალ რეალობაში ისე გამოვიდა, რომ მერია გამონაკლისია და ეგებ ჩვენს ქვემოთ კი არა, კაი ზემოთ და სადღაც დამკვეთების გვერდზეც კი დგას, მიმიხვდით ალბათ რისი თქმა მინდა და რას ვერ ვამბობ. საკრებულოებში ფეხი არ შეგვაყოფინეს, რამეთუ საკრებულოშია მთელი ქალაქის სიძვა და დიდი პოლიტიკოსების ბიზნესინტერესების გაპრავების სოდომ-გომორა, ეგ კი თურმე ისეთი თემაა, რომელიც მომგვარებლებმაც კი არ უნდა იცოდნენ, ათასში ერთხელ ვინმე თუ დარეკავს და საჭირო კაცთან დაკავშირებას გვთხოვს, ეგაა და ეგ. თვითმართველობებს რაც შეეხება, მანდ ჩვენ თვითონ არ გვინდოდა შესვლა, ძალიან დაბალი პლანკაა და აი მაგ დაბალ პლანკას კიდევ ძალიან დიდი ხნის წინ ვახტებოდით და ეხლა რა ღმერთი გაგვიწყრებოდა? 2 ვცდილობ გავიხსენო, მქონდა თუ არა მეორე დღეს პახმელიის სინანული. ალბათ მქონდა, მაგრამ ისიც მახსოვს, რომ გადასარევი ვისკიც მქონდა და ეგება და, ნარკოტიკებს მიძალებული კაცი რომ ვყოფილიყავი, კიდევ უფრო უებარი საპახმელიო ბალახეული და ფხვნილეული და წვეთებიც კი მქონოდა, მაგრამ მომგვარებლებს ნარკოტიკთან მეგობრობა სჯულის კანონით ეკრძალებათ, მე კი ჩემი საქმის, და სჯულის ხომ მით უმეტეს, პროფესიონალი ვიყავი და ესე განსაჯეთ, მეორე დილით სამი რამ მებადა – პახმელია, ვისკი და პროფესიონალიზმი და პახმელია ვისკის დალევას მაიძულებდა, პროფესიონალიზმი კი დამკვეთების ახალი დავალების შესრულებას. დავალება კი იყო მეტად მარტივი, მაგრამ საპასუხისმგებლო, რამეთუ ჩვენამდე მისი შესრულება ბევრმა სხვადასხვა უწყებამ სცადა და ისე ჩაფლავდნენ რომ კაი დიდი საკადრო ცვლილებები, და თქვენ წარმოიდგინეთ, ამ კონკრეტულ საქმეში სუს-ის ჩვენ ქვემოთ ჩამოლაგება და სუს-ის მთლად უფროსის მარეგულირებელში გაბუნძულებაც კი მოყვა. აი მარეგულირებელი რა არის, რას, როგორ და რატომ არეგულირებს, მაგას ცოტა ქვემოთ გაიგებთ. მოკლედ, ახალი ტროლების ფერმა იყო გასაკეთებელი, ოღონდ ისეთის, რომ სოციალური ქსელის ყველაზე ორთოდოქს სტალკერსაც კი ეჭვი არ აეღო იუზერის რაობასა და სინამდვილეში. აი აქ გამოჩნდებიან პირველად საჭირო ხალხი, კულტურის სამინისტროს (მაპატიეთ ამ დროს კულტურის სამინისტრო უკვე განათლების და კიდევ რამდენიმე ერთმანეთთან არანაირ კავშირში მყოფი უწყების უხარისხო კოქტეილია) გაუგებარ ლიტერატურულ პროექტებში მონაწილე, კიდევ უფრო მეტად გაუგებარი მწერლები, რომლებმაც რამდენიმე თვის წინ გადასარევად ჩააბარეს გამოცდა, როდესაც ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე არწაყვანით გაწიწმატებული, იმ დროს ჩვენი დამკვეთებისთვის არასასურველი ხალხის წინააღმდეგ დავგეზეთ. მოკლედ, საჭირო ხალხი მალევე გამოჩნდა – ლიტერატურული სამყაროს ლექი! ხოლო რატომ ავიყვანეთ ამ საქმისთვის მწერლები და არა წერა-კითხვის უცოდინარი სუს-ის აგენტები, ადვილი მისახვედრია. ამ ჩვენ მწერლებს, კალამი რომ დიდად არ უჭრიდათ, სამაგიეროდ უჭრიდათ გონება და მალევე მიხვდნენ, რომ ტროლინგს და ლიტერატურას შორის დიდი განსხვავება არ იყო. ამ საქმისთვისაც ჭირდებოდათ პერსონაჟები, მათი ბიოგრაფიები, სიუჟეტები, ინტრიგები და კულმინაციები და ნამდვილი ლიტერატურული სამყაროსგან განსხვავებით, ტექსტების დაბეჭდვაზე უარს არავინ ეტყოდათ, უარს კი არა, პირდაპირ ვუთხარი, რაც შეიძლება მეტი წერეთ, შექმენით ხუთი, ათი და ოცდაათი პერსონაჟი, დააშეარეთ მთავრობის ყველა მიღწევა, ყველაზე უმნიშვნელოც, აი ისეთი უმნიშვნელოც კი, როგორც სამინისტროს წინ პანდუსის გახსნაა, გიხაროდეთ ყველაფერი, რაც უხარია მინისტრს, იყავით ყოველთვის მორალისტები, პატრიოტები, მიულოცეთ თქვენს ფრენდებს დაბადების დღეები და რელიგიური დღესასწაულები, ნურც ხატების მიმოფენას დაზარდებით, ნურც კატების და ძაღლების, რამეთუ ღმერთის და ცხოველების მოყვარული ადამიანები, საზოგადოებაში უფრო მეტი ნდობით სარგებლობენ. დღეში ერთხელ მაინც დაპოსტეთ, ოღონდ ყველამ ერთად და ერთი და იგივე არა, ზუსტად მაგით გამოიჭირეს ჩვენი წინამორბედები. ნუ დაიცავთ გრამატიკის ნორმებს და სასვენ ნიშნებს, ათი პერსონაჟიდან გყავდეთ სამი-ოთხი, რომელიც ლათინური ფონტით დაწერს, დანარჩენებმა წერეთ ქართულად, და ბოლოს, გეშინოდეთ სტალკერების, ზუსტად ისე, როგორც გეშინიათ რედაქტორების ცივი უარის. იქითა კვირამდე ათ-ათი ტროლი მომიყვანეთ და მერე დავიწყებთ ტრენინგებს, რა თემაზე როგორ უნდა ეკამათოთ სხვა იუზერებს, როგორ მოუშალოთ ნერვები ყოვლად უვარგისი და პოპულისტური არგუმენტებით და როგორ გამოიყვანოთ წყობილებიდან. ყველა თქვენგანს გეყოლებათ ერთი რჩეული პერსონაჟი, რომელიც სხვა ცხრაზე განსწავლული და განათლებული იქნება და გაცხარებულ კამათში მოწინააღმდეგის ბოლომდე მოსასპობად მას გამოიყენებთ, რითიც ჩვენ მიმართ ლოიალურად განწყობილ, რეალურ იუზერებში გმირის სახელს დაიგდებენ და გამრავლდებიან და გაიხარებენ მომხრენნი ჩვენნი, როგორც აგენტი სმიტი ხარობს და მრავლობს მატრიცაში. ამ ჩვენს არჩეულ მწერლებში იყო ერთი ნამეტანი მონდომებული, ბუსებრი დრამატურგი და თან პოეტი კაცი რომელმაც – ძმებო, მოკლე გზას გაწავლით რომ არ გაწვალდეთო და გისმენთო ძმებმა (მათ შორის დებიც იყვნენ): ჩემს მოჩუქურთმებულ სახლში, რომელიც მამაჩემს მისი დამსახურებებისთვის მისცეს, მაშინ, როდესაც ჯერ კიდევ იცოდა მთავრობამ ჩვენი ფასი, ერთი მოსკოვური კაბინეტი მიდგას და იმ კაბინეტის უჯრაში კი ერთი დიდებული წიგნი მიდევს, რომელშიც სულ ნაბიჯ-ნაბიჯ და მარცვალ-მარცვალ არის აღწერილი, როგორ უნდა შექმნა იდეალური პერსონაჟი. იქნება ასე ოცდაათიდან-ორმოცდაათ-კითხვიანი ჩამონათვალი და ამ კითხვებზე პასუხის გაცემით ისეთ გადასარევ გმირს მიიღებ, როგორიც, ღმერთო მაპატიე და, არც ვლადიმირი ყოფილა და ესტრაგონი ხომ მითუმეტესო. და მოყვა მის განცხადებას ტაში და ჩემი მოწონება და მოწონება იმდენად დიდი იყო, რომ იქ და იმ წამს გაირკვა ტროლების ფერმის იდეური მამა ვინ იქნებოდა. გულზე ხელი რომ დავიდო და სიმართლე ვთქვა, დრამატურგიაშიც და პოეზიაშიც ამ ჩვენს ტროლ მწერლებზე ბევრად მეტი გამეგებოდა და იდეალური პერსონაჟის შექმნაში ხომ მითუმეტეს, ვერცერთი ვერ შემედრებოდა. ისეთი ლპობაშეპარული ხის ნაფოტებისგან მყავს თანამდებობის პირები გამოთლილი, რომ პაპა კარლოსნაირ ფინაჩებს სანთებელისთვის განკუთვნილ ჯინსის ჯიბეშიც ჩავისვამდი, ოღონდ ეგაა, მომგვარებლებს ჯინსი, ქეჟუალ ფრაიდეიზეც კი არ გვაცვია. კაცი თუ საკუთარი გარდერობის ამბებს ვერ აგვარებ, პოლიტიკოსის რბილ ლ-ს და ტაშტის ხმიან ინგლისურ აქცენტს რას მოუხერხებ? მომგვარებელს პერანგის საკინძზევე უნდა გეტყობოდეს, რომ მომგვარებელი ხარ! *** დრო მარტივად გადასაჭრელი პრობლემა იყო, ჩვენ ციფრულ დროში ვცხოვრობთ და ჩემი შერჩეული არარაობაც, პირველად ციფრულ სამყაროში გამოანათებდა. კონტექსტი ცოტა რთული მოსაფიქრებელი აღმოჩნდა, მაგრამ მარტივ იდეამდე ჩამოვედი – ვქმნი, მაშასადამე დაგცინით! დავცინი ყველა ცნობად სახეს, შოუბიზნესის ვარსკვლავს, გადაცემის წამყვანს, მოკლედ, ყველას ვინც უფრო მეტად ჩანს, ვიდრე ეკუთვნის. სპეციალური ადგილის არჩევა არ გამჭირვებია, ალბათ არცერთი სხვა ქალაქი ისე არ გავს მეცნიერების საექსპერიმენტო ველს, როგორც ჩვენი, მზის და ვარდების მხარე. არარას პოვნა ცოტა გამიჭირდა. როგორია სამ მილიონნახევარ ადამიანში იდეალური კანდიდატის პოვნა? კიდე კაი ჩვენს ციფრულ ეპოქაში, ნებისმიერ საძიებო სისტემას ჭკვიანი ფილტრები აქვს და ჩემი ფილტრები კი ასეთი იყო – თვრამეტიდან ოცდახუთ წლამდე, სიღარიბის წარსულიდან, სოციალურ ქსელებში ოცი და ნაკლები მეგობრით, რეალურ ცხოვრებაში კი მაქსიმუმ დედ-მამით და ერთი დაქალით შემოსაზღვრული, არავითარი უფროსი ძმა, შეყვარებული მითუმეტეს, არარელიგიური, უმუშევარი ან პირიქით, სამსახურით გაწამებული. აი საძიებო სისტემის კი, რომელსაც ვიყენებდი, შეშურდებოდა ნებისმიერ ქასთინგ მენეჯერს, გინდ საქართველოში და გინდაც ქალაქ ჰოლივუდში. იუსტიციის სახლის მთლიანი ბაზა ჩემს ხელში იყო, და ჩემს ლეპტოპში იყრიდნენ თავს ნებისმიერი ასაკის, სქესის, ჯურის და მსოფლმხედველობის აიდიქარდის მქონე მოქალაქეები. ეს ბაზა კი თავის მხრივ გადასარევად ჰქონდა გადამუშავებული ძალოვან სტრუქტურებში მომუშავე საჭირო ხალხს და რიგითი მოქალაქეების გვარ-სახელის გვერდით ისეთ უცნაურ რემარკებს წააწყდებოდი, როგორიცაა – “ჩვენსკენ იყო, ეხლა იმათკენ გადავიდა”, ანდა – “ძმა სროკზე ყავს, შეგვიძლია გამოვიყენოთ”, ან კიდევ უკეთესი – “ამან ზედმეტი იცის”, და ბოლოს ჩემი ფავორიტი – “მოწყვლადია”. რომ იცოდეთ ვისზეა საუბარი ეგრევე მიხვდებოდით, რომ რემარკის ავტორმა იდეალურზე იდეალური სიტყვა შეარჩია ამ პიროვნების დასახასიათებლად. მოწყვლადები, მისაჯირყვნები, ოპოზიციონერები და სხვა გადასარევი ხალხი, საძიებო ფილტრებით გავაქრე და არარაობის როლისთვის კასტინგგასავლელთა რიცხვი ხუთამდე დავავიწროვე. სამი გოგო და ორი ბიჭი – გენდერული ბალანსი დაცულიცაა და ცოტა მეტიც, კვოტირებაც გვაქვს და კიდე უკეთესიც. ჩემი ხუთეულიდან, ოთხი ეტყობა იმდენად აპოლიტიკური იყო, რომ სისტემამ მათზე რემარკების დახარჯვისთვის თავი არ შეიწუხა, მეხუთეზე კი ჩემს წინამორბედს ალალად მიეწერა – “ჯერ ვერ ჩამოყალიბდა, გეია თუ არა”. რაც არ უნდა ავიწროვო ძებნის არეალი და როგორი გადასარევი ბაზაც არ უნდა გქონდეს, იდეალურ შედეგს მაინც ვერ მიიღებ, თუ ადამიანს პირისპირ არ შეხვდი და თვალებში ჩახედვით არ გაარკვიე, მის გულ-მუცელში და ტვინში რა დუღს. ერთი ეგაა, რომ შეხვედრას მიზეზი სჭირდება. არა, როგორ არ შემიძლია საჭირო ხალხს დავურეკო და ოც წუთში ხუთივე ჩემს კაბინეტში მოვაყვანინო, ოღონდ წინდახედულობა გვმართებს, მომგვარებელს არც აჩქარების უფლება აქვს და არც ჩრდილიდან ტყუილად გამოსვლის, მაგრამ... მაგრამ ამ ხუთიდან ერთ-ერთი ისეთი დაღლილი და გაწამებული სახით იყურება და ისეთი არაფრისმთქმელი თვალები აქვს, რომ ჩემი საქმისთვის იდეალური კანდიდატი მგონია. მერე დღეები რომ გავა და საჭირო ხალხი მის მისამართს და სამუშაო ადგილს გამირკვევს, მე შემთხვევით შევბოდიალდები ჰიპერმარკეტში, სადაც ის მუშაობს და მაინცდამაინც იმ უგრძელეს რიგში ჩავდგები, რომელიც მის სალაროსთან დგას, და დამეთანხმებით, რომ რიგების გამო, სხვა ბევრად უფრო მიშვნელოვანი საქმეებიც კი გვაქვს გადადებული, მაგრამ ამჯერად არ ვიზარმაცებ და მაინც შევხვდები და მაინც ჩავხედავ თვალებში, და მაინც მივხვდები რომ ის, ისაა... იდეალური... სტერილური, ნული. 3 მე მეგონა ისე გაუხარდებოდა, რომ იმ დღესვე დათანხმდებოდა ჩემს შეთავაზებას, მაგრამ ჩემი ფეხები. არც კონსულტანტის ხელფასზე ათჯერ მეტმა ანაზღაურებამ დააინტერესა, არც თავისუფალმა სამუშაო გრაფიკმა და არც პოპულარობამ. რათ მინდა ეგეთი ფული და პოპულარობა, ექვსი თვის მერე თუ ყველამ ჩემზე უნდა იღლიცინოს და მერე ისევ რიგითი კონსულტანტი უნდა ვიყოო. პოპულარულს მე გაგხდი და შენარჩუნებაზე მერე შენ იზრუნე-მეთქი. როგორ, როცა ყველას ეტყვი, რომ რასაც უყურებენ, სრული სიყალბეაო. ვახ, შენ ქართველი სტარები მართლა ისეთები გგონია, როგორადაც თავს ასაღებენ-მეთქი? არა, მაგრამ მაგათ თამაშს წერტილს არავინ უსვამს და შენ კიდე გინდა პოპულარობის ზენიტში მომცელოო. რამდენი მოცელილი წამომდგარა, ეგ კი არა, პარლამენტში სამშობლოს ღალატისთვის და პატიმრებზე ძალადობის მუხლით გასამართლებული პოლიტიკოსები გვიზის-მეთქი. ეგეც მართალიაო. ეგეც მართალია და ისიც, რომ შენს პლასტიკურ ოპერაციებში და კოსმეტიკურ რემონტში დახარჯული ფულის შედეგი სულ შენთან დარჩება-მეთქი. მოიცა, პლასტიკას გამიკეთებო? აბა? ცხვირი, ტუჩი, ტრაკი... მკერდი კაი ზომის გაქვს, მაგას არ დაჭირდება-მეთქი. აქაჩვა უნდაო. ავქაჩოთ მაშინ, მაგის დედაც ვატირე-მეთქი. თვალებიცო – აზარტში შევიდა. თვალებიც და ყველაფერი, რაც გინდა, და ყველაფერს, რასაც ავქაჩავთ, შენ დაგრჩება, ქამინგ აუთის მერე სახლში ხო არ წავიღებ-მეთქი არა? ხელი სად მოვაწეროო? მეთქი, ხელმოწერაზე ცოტა მეტი დაგვჭირდება. რა, აბაო? კომპრომატებზე რა იცი-მეთქი? რა კომპრომატებიო? გარდა იმისა, რომ ბიფორ და აფთერ პონტი კამერაზე უნდა მქონდეს, რამე ისეთი მჭირდება, რითიც დაგაშანტაჟებ-მეთქი. ეგეთი არ მაქვს არაფერიო. ვიცი და მაგიტომ აგირჩიე, მაგრამ ნუ ნერვიულობ, ექვსი თვე დიდი დროა, რამეს ვიპოვი-მეთქი. მოსულაო. მეორე დღესვე ჩემს კოლეგებს მივუყვანე და ვაჩვენე, აბა შეხედეთ, არ არის სტერილური, ნული-მეთქი?! არისო – ყველამ ერთხმად, მაგრამ ჩვენ რა ვიცით ტანსაცმლის შიგნით რას მალავს, გოგონა აბა ერთი თუ ღმერთი გწამს, გაიხადეო. მეთქი, არაა ადამიანის ესე დამცირება საჭირო. შენ როდის მერე გახდი ესეთი მორალისტიო – ერთ-ერთმა. არ ვმცირდებიო – სტერილურმა ნულმა და გაიხადა, ყოველგვარი კომპლექსის და მორიდების გარეშე, ოღონდ ისე ნელა, წვალებ-წვალებით და მოუქნელად, რომ მივხვდი, სექსუალურ ცხოვრებაშიც ვერ ქონდა ყველაფერი რიგზე, ვიცი რომ ცოტა უცნაურად ჟღერს ეს ფრაზა, მაგრამ აი შემდეგი ვან ნაით სთენდი რომ გექნებათ, დააკვირდით, ვინც მოქნილად და სექსუალურად იხდის, ის მამაძაღლი გამოცდილების და ფანდების ოსტატია და ზლაზვნით გამხდელებთან კი ბევრს ვერაფერს გამოკრავთ ხელს. ესაა ჩემი მომგვარებლისეული დაკვირვება და ამ ამბავს თუ ბოლომდე გაყვებით, მიხვდებით, რომ დაკვირვებებში დიდად არ ვცდები, არ ვცდები კი არა, ეგებ ისეც ხდება, რომ ათიდან ცხრანახევარ შემთხვევაში მართალიც ვარ ხოლმე. სტერილური, ნული ჩვენ წინ შიშველი იდგა და ჩემი კოლეგები ისე ათვალიერებდნენ, როგორც მონათმფლობელები ახალ საქონელს, თვითონ კი ისეთი ჯიქური მზერით გვიყურებდა, როგორც ის მონა, რომელიც ჯერ კიდევ დიდ გულზეა, რამეთუ არ უგემია ტანჯვის უღელი და პატრონის მათრახი. მე კი რაღაცნაირად გული ამიჩუყა ამ სანახაობამ, იმიტომ კი არა, რომ სტერილური, ნული შემეცოდა, უფრო იმიტომ, რომ შემეცოდა მისი სხეული, რომელსაც მოვლის მინიმალური ნიშანწყალიც კი არ ემჩნეოდა; გამოკვეთილად ასიმეტრიული მკერდი, მოშვებული მუცელი, განიერი, ცხიმ მოდებული თეძოები, იაფიანი საპარსით დაჩეხილი წვივები, აქერცლილი პედიკური და თავის ნებაზე მიშვებული, მეჩხერი ბუჩქნარივით მოუვლელი ბიკინის ადგილი. ხომ კარგად დამათვალიერეთო. კიო – ჩემმა კოლეგამ. დაიმახსოვრეთ რასაც ხედავთ, ესეთს მეტჯერ ვეღარ მნახავთო. ამ სულისკვეთებით ბევრს მიაღწევო. ბევრსაც ვაპირებო. წარმატებები, ექვსთვიანი წამზომი ჩაირთოო. პირველი დღეები სტერილური, ნულის ახალი ბიოგრაფიის წერას მოვანდომეთ. წარსულს გამიზნულად გვერდს ვუვლიდით, მაგრამ თუ ვინმე მაინც ჩაგვეძიებოდა, მარტივი პასუხი გვქონდა, ნამეტანი ავყია კაცზე იყო მითხოვილი, რომელიც სოციალურ ქსელებში ძრომიალის უფლებას კი არა, მეგობრებთან გაგზავნილ მესიჯებსაც კი უკონტროლებდა. საზოგადოების პროგრესულ ნაწილს მსხვერპლი ქვეცნობიერად უყვარს და აი იმ “ბნელებს” კი, ვინც “კარგსაც შვებოდა, აბა ეხლა ნახე რა დღეშია, რა ფოტოებს დებს” კომენტარებს დაწერდნენ, ისევ ჩვენი ლიბერალები ჩაქოლავდნენ და ანდაც, აგერ გვერდით ოთახში არ მეჯდა ტროლების მთელი ფერმა? გამოგონილი პერსონაჟისგან განსხვავებით, რეალურ პერსონაჟზე მუშაობის დროს მისი შესაძლებლობიდან უნდა გამოხვიდე და სტერილური, ნულის უნარ-ჩვევები კი ბევრ არაფერ გასაქანს არ მაძლევდა. ერთადერთი რაშიც გამიმართლა, ის იყო, რომ ნორმალური მეტყველება ჰქონდა და ლოგოპედთან მეცადინეობაში დროის დაკარგვა არ დამჭირდა, ჩემი ჯადოქარი ვიზაჟისტების და თმის ოსტატების წყალობით კი კვირის ბოლოს დაახლოებით გამოიკვეთა, ჩემი მთავარი გმირის მომდევნო ექვსი თვის და, ვინ იცის, იქნებ მთელი სამერმისო ცხოვრების ვიზუალიც და ამ მაკიაჟის რეალურ ცხოვრებაში გადმოსატანად კი პლასტიკის შამანებს მაქსიმუმ ორი თვე დასჭირდებოდათ, თავის ნაოპერაციები ადგილის ჩაცხრომებიანად. და ავქაჩეთ წარბები და ავქაჩეთ მკერდი და წავუსვით ცვილი მთელ ტანზე და სადაც ცვილმა ვერ გვიშველა, ის ადგილები დავამუშავეთ ლაზერით და ვუტარეთ შლატების დასაშლელი მასაჟები და ტაკოს ასაბზეკი სავარჯიშოები და დავუგრძელეთ ჯერ ფრჩხილები, წამწამები, მერე კი თმა და მერე ყველაფერი, რაც დავაგრძელეთ შევღებეთ იმ ფერებში, რომელიც ჯდებოდა სილამაზის სტანდარტებში, რომელსაც ჩემი კოლეგები, მოდის სფეროს მომგვარებლები იგონებენ, და იგონებენ ძირითადად ქალებისთვის და თუ ამ სტანდარტებს ვერ აკმაყოფილებ, ძირითადად ისევ ქალები გაგკიცხავენ და არავის ემახსოვრება, რომ სტანდარტებს კაცები აწესებენ და კაცებივე აწესებენ ფასებს ქალებისთვის განკუთვნილ პროდუქტზე და ამიტომ ღირს ზუსტად ერთნაირი ფორმის, ზომის, წონის და დანიშნულების თავის მოვლის საშუალებები კაცებისთვის უფრო იაფი და ქალებისთვის უფრო ძვირი და ამიტომ არის სამყარო კაცის თვალზე მორგებული და არა მარტო თვალზე, ტანზეც კი, და თუ არ გჯერათ, დაუკვირდით რომ ნებისმიერ დაწესებულებაში კონდიცირების სისტემა და ტემპერატურა კაცის პიჯაკსა და ჰალსტუხში გამოკვანწულ სხეულზეა გათვლილი და კაცებისავე დაწესებულ სტანდარტებში ჩასაჯდომად კოქტეილის კაბებში გამოწყობილ ქალებს უწევთ აბუზული მხრებით და აცახცახებული ძვლებით სიარული და ეგება და, ამ ძვლებისვე გასათბობად აეტმასნონ ვიღაცა ოღრაშს, მაგრამ ეგ მსჯელობა ცოტა შორს წაგვიყვანს, ამჯერად მხოლოდ იმას დავჯერდეთ, რომ მსოფლიოში თუ რამე ხათაბალაა, ყველაფერი თეთრი, საშუალო და უფრო მაღალი კლასის კაცების ხელოვნურად მოგონილი პრობლემაა და მეტი არაფერი. ორი თვის და ორი დღის თავზე შევხედე ჩემს ქმნილებას და დავრწმუნდი, რომ ყველა საშუალო სტატისტიკური მდედრის და მამრის გემოვნებას დააკმაყოფილებდა და ვუწოდე მას გალა, შემოკლებით გალათეასგან, და ვხარობდი ძლიერ და ვსვამდი გრძელ, რთულ ქვეწყობილ სადღეგრძელოებს და წინასწარ ვტკბებოდი სანაძლეოში გამარჯვებით და საზოგადოებისთვის თვალებში ნაცრის შეყრით... მაგრამ ნაცრის სროლას ერთი დიდი მინუსი აქვს, ხელი დასვრილი და გამურული გრჩება და აი ეგ სიბრძნე კი, ისე მოხდა, რომ მაშინ გაგონილი და შესისხლხორცებული არ მქონდა. 4 პატარა საგრიმიოროსავით პავილიონი ავაშენეთ და სოციალურ ქსელებში მაკიაჟის ტუტორიალების დადება დავიწყეთ, თითო ვიდეო დღეში. საგრიმიოროს გვერდით ფოტოსტუდიაც მივუდგით და რამდენიმე ფოტოსესიაც მოვცხეთ. სულ რომ ინტერიერში არ ვყოფილიყავით გამოკეტილი, ფოტოგრაფები ლამაზ-ლამაზ ადგილებშიც წავიყვანეთ და იმდენი გაკაშკაშებული ფოტო გადავიღეთ, რომ პროფესიონალ მოდელსაც კი შეშურდებოდა. დღეში მინიმუმ ოთხ სტატიას ვწერდით თავის მოვლის საშუალებებზე, სამს ჯანსაღ კვებაზე, ორს თანამედროვე მოდის ტენდენციებზე, ერთს მოგზაურობაზე. მინიმუმ სამჯერ, ყოვლად ბანალურ და გულის ამრევი ვიზუალით გაფორმებული პაულო კოელიო/ელიფ შაფაქისებრ საინსპირაციო ციტატებსაც ვამზეურებდით სოციალურ ქსელებში და ამ ყველაფერს ისეთი ინტენსურობით ვბუსტავდით, რომ ერთი კვირის თავზე სამი ათასი რეალური ფოლოვერი შემოგვიჩნდა. თავიდან სოციალური ქსელების სამართავად და სტატიების დასაწერად ორი პროფესიონალი დავიქირავე, მაგრამ გალა ნიჭიერი ჯეელი აღმოჩნდა, საქმეს მალევე აუღო ალღო და ორი კვირის თავზე, როდესაც ჩვენი ფოლოვერების რიცხვი უკვე გასამმაგებული იყო, ყველაფერს მარტო აკეთებდა – პოზირებდა და თან პოსტავდა, დამხმარეებს მხოლოდ სტატიების სათარგმნად იყენებდა, რამეთუ რა გინდა რა ნიჭიერი იყო, ინგლისურს ესე მარტივად ვერ ისწავლი. გალას გამოთლაში და დაპიარებაში სამი თვე დავხარჯე, ამ სამი თვის თავზე კი უკვე პირველი სპონსორებიც გამოჩნდნენ. პარფიუმერიის მაღაზიებმა და ფიტნესცენტრებმა რეკლამის სანაცვლოდ ვაუჩერების და უფასო ტესტერების გამოგზავნა დაიწყეს. ღმერთი, რჯული პარფიუმერია და კოსმეტიკა იმდენი გვქონდა იმ მაღაზიებს აქეთ გავუგზავნიდით, მაგრამ აი ფიტნესის იდეამ ძალიანაც მომხიბლა. მარტო მაკიაჟით შორს ვერ წავიდოდით და გალამ სოციალურ ქსელებში ფიტნესვიდეოების გამოქვეყნებასაც მიჰყო ხელი, და თუ აქამდე მხოლოდ მდედრობითი სქესის მიმდევრები გვყავდა, ეხლა იოგას ელასტიკებში გამობზეკილი, მარწყვივით ტაკოს მოყვარული ხელმარჯვე თინეიჯერებიც შემოგვემატნენ და მაშინ მივხვდით, რომ ახალ სეგმენტზე გასვლის შანსი გვქონდა და დავიწყეთ ანაზდად სექსუალური ვიდეოების და ფოტოების დადება და პოზირებდა გალა ხან აუზში და ხანაც ჯაკუზიში და პოზირებდა კიდევ სოლარიუმში და ამზეურებდა თავის უკვე ნავარჯიშებ, გარუჯულ სხეულს და მერე ამ ყველაფერს ვახმარდით ფოტოშოპის დამქაშებს და მოდიოდა ლაიქები და კომენტარები და მამრების სავსე მთვარის დროს ყმუილივით ამოხეთქილი ისეთი პმ–ები და დმ–ები, რომ უმეტესობის წაშლა, დაბლოკვა და განდევნაც კი გვჭირდებოდა. და გამოხდა ხანი და ცხრა ათასი ფოლოვერი გადაიქცა ოთხმოცდაათი ათასად და იწვევდნენ გალას სხვადასხვა გადაცემებში და ლაპარაკობდა თავის მოვლაზე, დიეტებზე, ჯანსაღ კვებაზე და მისთანებზე და მისკდებოდა გული ყოველი პირდაპირი ეთერის წინ, მაგრამ გოგო, რომელიც ჰიპერმარკეტის დახლიდან წამოვაყენე, იმდენად ნიჭიერი იყო, რომ ყველანაირ დაბრკოლებას პარკურის ილეთებით ახტებოდა და მიკვირდა ძლიერ, და ის კი ფიქრობდა ახალ-ახალ ნაბიჯებზე, რამეთუ იცოდა, რომ საზოგადოებას და მითუმეტეს იუზერებს, ერთი და იგივე ხილი მალევე ბეზრდებათ და სულ რომ ქეჩოთი გყავდეს ყველა მათგანი დათრეული, ხვალ ანდა მაქსიმუმ ზეგ თუ ახალს არაფერს შესთავაზებ, ისეთივე სისწრაფით გაგექცევიან, როგორი სისწრაფითაც მოგესიენ, და ამიტომ გალამ თქვა – რამე ეპატაჟური გვჭირდებაო. ვახ, რანაირი სიტყვები გისწავლია-მეთქი. საღლიცინოდ არ მცალია, ორი დღეა ახალი ფოლოვერი არ დაგვმატებიაო. ცოტა ხანი მაგისთვის არ მცალია, მოდი ეს შაბათ-კვირა გადამაგორებინე და მერე მოგხედავ-მეთქი. ისე ცივად და მუქარით შემომხედა, მივხვდი, რაღაც საშინელებას დაატრიალებდა, მაგრამ მართლა არ მეცალა, არ მეცალა კი არა, პირიქით, იმდენი დრო დავუთმე, რომ კინაღამ მომგვარებლის კარიერა გავიფუჭე. ბუსებრი, დიდსათვალიანი მწერალი და დრამატურგი ხო გახსოვთ? მაშინ ისიც გემახსოვრებათ, ამ ჩემის ტროლების ფერმის იდეურმა ლიდერმა, დამოუკიდებლად, თავისი რეალური გვარ-სახელის გამოყენებით, ნაციონალისტური ვიდეოების გადაღება და სოციალურ ქსელში გამოქვეყნება რომ დაიწყო. ეგ ყველაფერი დიდი ხათაბალა არ იქნებოდა, ამ გადასარევ კაცს ტროლების ფერმა თავისი საქმისთვს რომ არ გამოეყენებინა და არც ტროლების საკუთარი მიზნებისთვის გამოყენებაში იქნებოდა დიდი რამ პრობლემა, რამდენიმე სიმწრით სახელმოხვეჭილი პერსონაჟი რომ არ გაესტალკათ და ამდენ შრომადახარჯული, უშვილო კაცისთვის, შვილივით საყვარელი ტროლის ქსელიდან გამორთვა რომ არ დამჭირვებოდა. სასტიკი საყვედური გამოვუცხადე და იმ თვის ხელფასის ნახევარი ჩამოვაჭერი. ამიხტა, დამიხტა და ტლინკები ყარა – მეო, შენო, ვისაო, ჩემი ესე და ისე, მე იცი ვინ ვარ, შენ იცი რას გიზამ, მე რო კონტაქტები მაქ... ვახ ძველი დრო იყოს, შენ თუ არ გამეციმბირებენე, ვისა? როგორ ბედავ? ბაბუად გეკუთვნიო!!! ერთი ადგილი დააყენე, თორე როგორი ღიმილიც ვიცი, ისეთივე ვიცი ყვირილიც და როგორც გადასარევი ცხოვრება აგიწყვე, ისე გადასარევად დაგინგრევ-მეთქი. ისეთი თვალებით შემომხედა, როგორითაც გალამ ამ დიალოგის დაწყებამდე და გალას შემთხვევაში თუ მხოლოდ და მხოლოდ სოციალურ ქსელებში გამოჭიმული, სასირცხო ადგილებზე ხინკლებაკრული მისი ნახევრად შიშველი ფოტოები დამხვდა, ბუსებრმა დრამატურგმა ისეთ შარებს გადამყარა, რომ გალას ფოტოები და ფოტოებს ქვემოთ მიწერილი კომენტარები ერთი ფერის, კუბიკ-რუბიკის აწყობასავით მარტივი მოგეჩვენებოდა. გალას ფოტოები როგორ მითქმა-მოთქმას გამოიწვევდა და მორალის, ეთიკის და ამ შემთხვევაში ხინკლის სადარაჯოზე მყოფი ქართველები როგორ გადაუვლიდნენ და გადმოუვლიდნენ, ხო მიხვდით? იმასაც ხომ მიხვდით, რომ მისი ფოლოვერების რიცხვი ამ ქაჯური გამოხტომის მერე გაორმაგდებოდა? მაშინ იმასაც მიხვდებოდით, რომ გალამ ამ შემთხვევაში თავისი გაიტანა და საყვედური არა მეთქმოდა რა. საყვედური კი არა, პოლიტიკურად იმდენად წყნარი კვირა იყო, რომ ჩემი ტროლები მთქნარებით კვდებოდნენ და ამ ფოტოებმა ისე აღაგზნო სულ ყველა (პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით), რომ ჩემგან მწვანე ანთებულებმა ისეთი სტატუსების და კომენტარების წერა დაიწყეს, გალა ლამის ანათემაზე გადასცეს. აქეთ ბუსებრი მწერალი მეურჩებოდა, იქით გალა მეტუტუცებოდა და დამკვეთებმა კი როგორც იქნა წაიკითხეს ჩემი რეპორტი “არჩევნებში დამოუკიდებელი კანდიდატის მხარდაჭერის და მისი გამარჯვებით მიღებული ბენეფიტების შესახებ” და ცივი უარით გამისტუმრეს. 5 მომგვარებლებს ყველაზე მეტად გადაადგილებები გვეზიზღება. ბატონი თუ იცვლება ან რამე მსგავსი, კიდე ხო, რაღაცნაირი ჩელენჯია და რისი მომგვარებელი ხარ, თუ ახალ ბატონთან ვერ მოგვარდი, მაგრამ ეგ ძირითადად დეკადაში ერთხელ ხდება და აი, ტყუილ, თითიდან გამოწოვილ ცვლილებებზე კი მართლა გული მერევა. ისევ ახალი მოურავი მოიყვანეს, თან მანცდამაინც ზედ არჩევნების წინ, ეტყობა ძველმა ზედმეტი იცოდა ან ზედმეტი ამბიცია გაუჩნდა, ან ზედმეტი მოუვიდა. პრინციპში ძველიც მკიდია და ახალიც, მაგრამ ძველთან არჩევნებში დამოუკიდებელი კანდიდატის მხარდაჭერის გეგმა გაპრავებული მქონდა და ამ ახალმა ჯერ ხო ჩემი უსაფრთხო მომავლისთვის ესრერიგად საჭირო იდეა დამიბლოკა და ეხლა ტვინი უნდა წამიღოს იდიოტური კაპრიზებით – “მე ეს ესე არ მინდა, ესე მინდა!” და მსგავსი ტუტუცობებით. ისე რომ გაუკეთებ, როგორც თვითონ უნდა და რომ მიხვდება, რომ ისევ ისე ჯობდა როგორც აქამდე იყო, გეტყვის, ეს რა სისულელეა, მოდი ახალი რაღაც მოვიფიქრე და ისე გავაკეთოთო, და შემოგთავაზებს ზუსტად იმ იდეას, რომლითაც ამდენი წელი ლაღად მუშაობდი, მაგრამ ახლა მისი პირიდან ნათქვამი ისე გაჟღერდება, თითქოს ამ ყველაფერზე ფიქრში მართლა ღამეები ჰქონდეს გათენებული და შენც ისე უნდა გაუღიმო, თითქოს იდეა მართლა მას ეკუთვნოდეს და უნდა დაიჯერო, იმიტომ კი არა რომ დებილი ხარ, იმიტომ რომ თვითონ არის იმბეცილი და თუ აჩვენებ, რომ მოტყუვდი, ისიც დაიჯერებს, რომ მართალია და “მართალ” კაცთან მუშაობა კი ბევრად ადვილია, ვიდრე იმასთან, ვისაც ეჭვები სჭამს, რომ რაღაცით სჯობიხარ და მასზე მეტი იცი! ახალ ბატონთან მომგვარებლად მუშაობის შვიდი წლის თავზე, ოთხი მოურავი გამოვიცვალე და ზემოთ ნათქვამ უაზრო ნაბიჯებში დროის ხარჯვა ძალიან მეზარებოდა. ამიტომ მოურავის კაბინეტში წყნარად ვიჯექი, წყნარად ვუსმენდი მის ყვირილს, გინებას და მუქარებს, რომ ძაან თავზე გავედით, რომ ბატონს ძალიან ძვირი ვუჯდებით, რომ ნელ-ნელა დროა დაგვხურონ, რომ საერთოდაც ჩვენი მუშაობის სტილი უკვე ძალიან მოძველდა, რომ ეხლა დროა ყურადღება ჩვენს გამოწვევებზე, მიღწევებზე და ეგეთებზე გავამახვილოთ, ვიდრე ოპოზიციის შავ პიარზე და მერე რა, რომ ვერცერთ გამოწვევას ვერ გაუმკლავდნენ და მერე რა, რომ არცერთი მიღწევა ან რამე ეგეთი არ აქვთ, მთავარია, რომ თუ რამე მაქვს თავის დასაცავად სათქმელი, სჯობს აქ და ახლა ვთქვა, თორემ მერე შანსი აღარ მექნება. ერთ რამეს ვიტყვი-მეთქი მხოლოდ. რასო. რას და, მე ლაპარაკი არ მიყვარს, მირჩევნია ჩემი საჭიროება საქმით დავამტკიცო და მერე ვილაპარაკოთ რამდენად ძვირი ვჯდები და რამდენად დასახურები ვართ-მეთქი. მემუქრებიო? როგორ გეკადრებათ, თქვენ ზევითა ხართ, მე ქვევით-მეთქი. ოფისში დავბრუნდი და ჩემს ტროლებს ინდუსი, მაროკოელი, ვენესუელელი და ნებისმიერი ჩვენგან ძალიან შორს მყოფი ქვეყნის მოქალაქე ტროლების გამოჩეკვა დავავალე. ბიოგრაფიები და დრამატურგიული ნაბიჯები არ გვინდა, პირიქით, ეგრევე უნდა ემჩნეოდეს, რომ ფეიკ ექაუნთია, იჩქარეთ, ასობით ახალი პერსონაჟი მინდა და დრო სამწუხაროდ მხოლოდ ხვალ თორმეტამდე გაქვთ, მაგრამ ამ ღამის თევას არ დაგივიწყებთ, თვის ბოლოს მამალი ბონუსები ჩემზე იყოს-მეთქი. ეგრე ხო გაგვსტალკავენო – ბუსებრმა პოეტმა. შენ ის გააკეთე რასაც გეუბნებიან და გაგვსტალკავენ თუ არა, ეგ მე ვიცი-მეთქი. ხელფასი რომ დავაკელი იმ დღის მერე მაგრად მეშპილკავებოდა, თან სადღაც ხვდებოდა, რომ არჩევნების მერე პენსიაზე ვუპირებდი გაშვებას. მეორე დღეს, თორმეტ საათზე, ახალმა მოურავმა მოსახლეობას ახალი სამოქმედო გეგმა წარუდგინა. პირველის ნახევარზე სამინისტროს პრესსამსახურმა პრესკონფერენციის ვიდეო სოციალურ ქსელში დადო. პირველს რომ ოცდახუთი წუთი აკლდა, ახალგამოჩეკილმა, ჯერ კიდევ ცხელ-ცხელმა სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქე ტროლებმა დასცხეს და ჯერ ხო ალაიქეს და ალაიქეს ეს ვიდეო, მერე კი არ დაეზარათ და კომენტარებში ისეთი საქებარი სიტყვები დახარჯეს, ახალ მოურავს გული რომ ჰქონოდა, აუცილებლად აუჩუყდებოდა. პირველს რომ ოცი აკლდა, ოპოზიციურად განწყობილ ტელევიზიებში და ინტერნეტგამოცემებში მომუშავე საჭირო ხალხს დავურეკე და აბა, თუ არ გეზარებათ, სოციალურ ქსელში მოურავის გვერდი შეამოწმეთ, ლაიქები და კომენტები საიდან მოდის ნახეთ-მეთქი და აი ესე შუადღის პირველ საათზე, ახალი მოურავის სამოქმედო გეგმის მაგივრად, ყველა საინფორმაციო საშუალება მის ახალ ტროლებზე ლაპარაკობდა. ორის ხუთ წუთზე კი თავად მოურავმაც დარეკა და ბოდიში მომიხადა, გუშინ ცოტა გავცხარდი, მოდი საღამოს შევხვდეთ, ყველაფერი სუფთა ფურცლიდან დავიწყოთ, არჩევნები გვაქვს გადასაგორებელი და ერთმანეთის დაჭმა არ გვჭირდებაო. გეთანხმებით და თქვენც დამეთანხმეთ, რომ დამოუკიდებელი კანდიდატის იდეას უნდა დათანხმებულიყავით-მეთქი. გეთანხმები და თანახმა ვარ, მიხედე მაგ საქმესო. ხოდა ეგრე-მეთქი. ეს რო გათიშა, მერე ჩემთვის დავაყოლე, არ მიყვარს მიჩმორებულის ჩაჩექმვა, იმიტო კი არა რო მორალი არ მიშვებს, უბრალოდ ჩაჩექმილი ადამიანი ყველაფერზეა წამსვლელი, მომგვარებლებს კიდე ეგეთი ხალხი მეგობრებად გვიყვარს და არა მტრებად. ორი სიტყვით “არჩევნებში დამოუკიდებელი კანდიდატის მხარდაჭერის და მისი გამარჯვებით მიღებული ბენეფიტების შესახებაც” უნდა ვთქვა. ორიგინალი რეპორტი სადღაც ას გვერდამდე იქნება, დიაგრამებით, ჩარტებით, ფოტო-ვიდეო მასალით და სხვა თვალსაჩინო თვალთმაქცობებით გაფორმებული, მაგრამ ეგრე არ დაგღლით და ორ სიტყვაში მოგიყვებით რას და რატომ ვგულისხმობდი. არსებობს პოპულარული და არაპოპულარული კანონები და, სამწუხაროდ, ისე ხდება, რომ ხშირ შემთხვევაში პოპულარული კანონები ქვეყნისთვის საზიანოა და არაპოპულარული კი პირიქით. მაგალითად, კანონი დისკრიმინაციის შესახებ საჭიროა, მაგრამ რეზონანსული, რეზონანსულია და პარტიისთვის საზიანოა, საზიანოა და პარტია ზარალდება, ზარალდება და მირეკავს, რომ გამოსავალი ვიპოვო, მირეკავს და ვპოულობ გამოსავალს, რომელსაც დამოუკიდებელი კანდიდატი ქვია და აწ და მარადის ყველა არაპოპულარულ კანონს დამოუკიდებელი კანდიდატი გაუკეთებს ინიცირებას და იცხოვრებს პარტია უდარდელად და მე კი სქელი ჯიბეებით. დამოუკიდებელი კანდიდატის მხარდაჭერას, რომლის გამარჯვება და მთელი ცხოვრება პარტიაზეა დამოკიდებული, სხვა უზარმაზარი ბენეფიტებიც აქვს, როგორიცაა ევროკავშირის ელჩების, არასამთავრობო ორგანიზაციების და სკეპტიკოსებისთვის პირში ბოლოკის ჩაჩრა. ოფიციალურად დამოუკიდებელ კანდიდატს და პარტიას არაფერი აკავშირებთ, მერე რა, რომ მის გასამარჯვებლად უზარმაზარი ადმინისტრაციული რესურსი და მთავრობის მიერ მიპრესილი ბიზნესის შემოწირული ფული დაიხარჯება, ფურცელზე პარტია სხვაა და დამოუკიდებელი კანდიდატი სხვა. * * * გალა მაგრად აგულავა ერთ-ერთმა სასტუროების კომპლექსმა, მთელი საქართველო შემოატარა, თან არაფერს განსაკუთრებულს არ თხოვდნენ, მხოლოდ ჩექ ინს და ალაგ-ალაგ ლამაზი ფოტოების დადებას, გალას კიდე ეგ ორი ისე გაუჯდა სისხლში, რომ სარკის წინ ფოტოს თუ არ იღებს ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობა ეწყება. მოურავთან კაჩაობის მერე ერთი-ორი დღე დასვენება ჩემთვისაც მისწრება იყო და გალას გაუფრთხილებლად დავადექი თავზე. აუზზე იყო და ვიდეოს იღებდა. მას მერე რაც ფიტნესსაც გადაწვდა, ყოველ კვირა დებდა ვლოგს, სადაც ას მეტრზე ცურვაში წინა კვირის შედეგს აუმჯობესებდა, ამჯერადაც ორი წამით აჯობა საკუთარ თავს და ესე თუ გავაგრძელე, სამ თვეში ოლიმპიურ რეკორდს მოვხსნიო. სამწუხაროდ, სამი თვე აღარ გდაგვრჩა-მეთქი. დღეში ასჯერ თუ არ გამახსენებ კარგი იქნებაო – ისეთი წყენით მითხრა რომ გული მომიკვდა. ნომერში ავალ, გამოვიცვლი და მერე ერთ დიდ ბურგერს გააგლახავებდა კაცი, დღეს მგონი კი დავიმსახურეო. მიდი-მეთქი. ფეხები აუზში, ტვინი კი ფიქრში ჩავაწე. გალას მიმართ რაღაცნაირ პასუხისმგებლობას ვგრძნობდი, თან რომ ვხედავდი როგორი ნიჭიერი, მონდომებული და მიზანდასახული იყო, ქამინგ აუთის მერე გასაფუჭებლად და ისევ ძველ წუმპეში დასაბრუნებლად მენანებოდა. ჩემი კოლეგები მაგრად დამცინებდნენ ეს რომ გაეგოთ, გალა კი არა, ისეთი პოლიტიკოსები აგვიმაღლებია და მერე ისე უცბად დაგვინარცხებია, თან ისეთი ჰარდკორ ვიდეოებით, რომ ჩემი ლონგ რანში გათამაშებული პერფორმანსი იმასთან შედარებით მართლა ბავშური გასართობი იყო. ეს ყველაფერი მესმოდა, მაგრამ ეჭვები თუ სინდისი თუ რაც ქვია, მაინც მაწუხებდა, თან ვერ ვხვდებოდი რატომ, სიმართლე ჩემს მხარეს იყო, გალამ წინასწარ იცოდა რაზე მოდიოდა და რაზე აწერდა ხელს, მაგრამ ერთია იცოდე, რომ რაღაც მომენტში უნდა დაგანარცხონ და მეორე იმ მომენტის მერე რომ ვეღარასდროს აფრინდები. არსებობს ეგეთი განათლების ცენტრივით რაღაც, მაგისტრატურას და ეგეთებს გიფინანსებენ, თავის სტიპენდიიან ჯიბის ფულიანად-მეთქი. მერეო? მერე მანდაც მყავს საჭირო ხალხი-მეთქი. რო არ ვიცი რა მინდაო. ეგრე დიპლომით მეც ხელოვნებათმცოდნე ვარ, მაგრამ უნივერსიტეტში რას ისწავლი, მაგას რა მნიშვნელობა აქვს, მთავარია ცხოვრებაში რა ცოდნას გამოიყენებ-მეთქი. ეგეთი ცოდნა ამ ოთხ თვეში ბლომად დავაგროვეო. ანუ არ გინდა-მეთქი? მინდა, მაგრამ რა აზრი აქვს ცოდნას, თუ ვერ გამოიყენებო? – ცოტა ხანი ორივე გავჩუმდით. მერე ისევ გალამ იპოვე საჭირო სიტყვები – იცი, რატომ არ ვარ მე ხელოვნების ნიმუშიო? მეთქი, ეგ სიტყვების წყობა გულს მირევს. კაი, იცი რატო არ ვარ არტიო? რატო-მეთქი. შენ ხო ამბობ რომ არტს დრო, კონტექსტი და სივრცე ჭირდებაო? ჩემი მეგობრები უფრო, მაგრამ მგონი, მეც მაგ აზრზე ვარ-მეთქი. ხოდა, აი დრო და კონტექსტი გასაგებია და სივრცეში იჭედებიო. მეთქი, ვერ გავიგე. ანუ აი სად იწყება ჩემში არტი და სად მთავრდება? ქამინგ აუთს რომ გავაკეთებ, მაგ დროს ვარ არტი თუ მაგ დროს ხდება არტი, ვინც ბოლო ექვსი თვე იცხოვრა, თუ მაგის მერე ვინც დარჩება ის იქნება არტიო – დავიბენი. აი ტილო, ფუნჯი და საღებავი ავიღოთო. მეთქი, მაიტა. ეგ სამი ცალ-ცალკე ხო არაფერი არაა, სანამ ნახატი არ დაიხატება, ხოდა, ნახატი რომ დაიხატება, თუ მხატვარმა თქვა, ეს ნახატი არ არის არტიო და გადახია, რა გამოდის, სანამ ხევდა იქამდე იყო არტი თუ რაც დახია ისიც არტიაო? ჩვენ შემთხვევაში სანამ არ დახევს, იქამდე არტი ვერ გახდება-მეთქი. ხოდა ეგ ტილო მუზეუმში უნდა დაიკიდოს, ჰა და ჰა კერძო კოლექციაში, მე კიდე გადახეულმა უნდა გავაგრძელო ცხოვრება და მოდი ამიხსენი, ქამინგ აუთის მერეც შენი არტი ვარ თუ ჩემი ახალი მეო გალა პირდაპირ მითხარი რა გინდა-მეთქი. თუ გინდა, რომ სანაძლეო მოიგო, ჩემი ქამინგ აუთი არ არის საჭირო, პირიქით, იმად უნდა გავაგრძელო ცხოვრება, რათაც შემქმენი და ეგ იქნება მართლა ორიგინალური და მართლა პირველი ადამიანი იქნები, ვინც ცოცხალი არსებისგან ხელოვნების ნიმუში შექმნაო. არტი-მეთქი. არტიო. არტი, რომელსაც ვერავინ გაიგებს რომ არტია-მეთქი. შენ ჩამოყალიბდი რა გინდა, არტი, სანაძლეოს მოგება თუ საზოგადოებისთვის დაცინვაო. სამივე-მეთქი. სამივე არ გამოვაო – ისეთი ბოროტი სახით და ხმით თქვა ეს წინადადება, რომ მივხვდი, აწ და მარადის, ნებისმიერ ადამიანს გადაუვლიდა, ვინც კი ოდესმე გზაზე გადაუდგებოდა, ნებისმიერს, ოღონდ მე არა, მე ვერა, რაღაცნაირ პასიურ ბულინგში მყავდა, აი სკოლის ასაკში რომ გჩაგრავენ და მერე რომ აღმოაჩენ, რომ მთების გადადგმა შეგიძლია და რომ დგამ ამ მთებს ხან მარჯვნივ და ხან მარცხნივ და მერე, წლების მერე, დიღმის გზაზე ჩამწკრივებულ რესტორნებიდან ერთ-ერთში, სკოლის დამთავრების ათი ან თხუთმეტი წლის აღსანიშნავ იუბილეზე, პარალელურ კლასელს და მამაძაღლ მჩაგვრელს რომ ხვდები და მის წინ რომ მაინც იგივე ჩმორი ხარ, რაც სკოლაში იყავი, რაღაც ეგეთი ჭირდა გალას ჩემ მიმართ. ან ჩემი პირადი გამოცდილება მატყუებდა, ან არ ვიცი, მოკლედ, ამხელა წლობით დამალული ბულინგის ქამინგ აუთი დავდე და თქვენ კიდე მაინც გალას ამბებში მიძვრებით... მოკლედ, ეგ არ არის მთავარი, მთავარი ისაა, რომ იმავე ღამეს სასტუმროს ოთახში, საწოლზე წოლად რომ ვიდე და თი ელ სი-ზე დოქტორ ნაზარდენის, მსუქანი... მაპატიეთ, ჭარბწონიანი პაციენტების დრამებით რომ ვლაღობდი და მინიბარის, მინიალკოჰოლურ სასმელებს რომ ტორნადოს ძალით ვნთქავდი, გალამ მომიკაკუნა და რაღაი მომიკაკუნა, გავუღე და რაღაი გავუღე შემოვიდა და რაღაი შემოვიდა, ისეთ უცნაური მიხრა-მოხრა და ტყლარწვა დამიწყო, მივხვდი, რაღაც არაპროგნოზირებადის გაკეთება უნდოდა და არაპროგნოზირებადი კიდე ცხოვრებაში ამინდი მეზარება და ქალი ხომ მითუმეტეს, და გალამ რომ სასტუმროს დაბრენდილი, თეთრი ხალათი გაიხადა, ჩემს ტვინში ალკოჰოლმა კი არ დაიწყო ჭექა და უშნო სისხლის მიმოქცევამ კი არ ამაფორიაქა, არა, პირიქით, მოქანდაკის პრაგმატი თვალი ჩამერთო და კარგად შევათვალიერე ჩემი სკულპტურა და შევაფასე ჩემი ინვესტიცია და თქმად კი ერთი სიტყვა ვთქვი: ჩაიცვი! და ჩაწყდა რაღაც ძალიან დიდი გალას შიგნით და გაქვავდა რაღაც მძლავრი გალას სახეზე და იმხელა ენერგია გაჩერდა მის ძარღვებში, რომ წამით მართლა ქანდაკებას დაემსგავსა და სხვა ათი და ათასი თუ მის ადგილას გატრიალდებოდა და წავიდოდა და ტირილად დაემხობოდა საკუთარ ბალიშზე და ანდაც რაიმე სხვა დარდის გამქარვებელს იპოვიდა, გალამ ასკეტური სიზუსტით შეასრულა ჩემი თხოვნა თუ მოთხოვნა და მოიცვა ხალათი და მივიდა მინიბართან და გამოიღო იგივე სასმელი, რასაც რომ მე ვსვამდი და ბოთლი ბოთლს მომიჭახუნა და გაგიმარჯოსო, მითხრა. და ნებისმიერი სიტყვა ან სიტყვათა წყობა, ან წინადადება, ან ბოდიში, ან მაპატიე ან რაც არ უნდა ამოსულიყო ჩემი პირიდან, უფრო მეტად დაამძიმებდა სიტუციას და ამიტომ დუმილში ჩავეწე და გალამ ჩაცალა ბოთლი და დადგა მაგიდაზე და გავიდა ოთახიდან, და ალბათ ჩემი ზეგავლენის სფეროდანაც. 6 რამდენიმეწლიანი ლოდინის, რემონტის და რესტავრაციის შემდეგ როგორც იქნა ოპერისა და ბალეტის თეატრი ისევ დაუბრუნდა მაყურებელს, და დაუბრუნდა როგორც ყოველთვის აბესალომთან და ეთერთან ერთად, და ქალაქში თუ ვინმეს რამე ბეწვის ქურქის მაგვარი რამ ჰქონდა, იმ საკრალურ საღამოს ყველა ოპერაში იყო და იქ იყვნენ საბჭოთა ინტელიგენციის სამუზეუმო ექსპონანტები, მინისტრები, პარლამენტარები, მღვდლები, ეპისკოპოსები, ჟურნალისტები და ალაგ-ალაგ იყვნენ ისეთებიც, ვისაც საჭირო ხალხის წყალობით როგორღაც დაეთრიათ ოქროს ასოებით მოჩუქურთმებული მოსაწვევი, მაგრამ ეგეთი ხალხი სათვალვში არ ჩავაგდოთ, ეგენი ხომ მესამე და, ჰა და ჰა მეორე იარუსზე ისხდნენ, და პარტერში, ამფითეატრში და ჯანდაბას, ბენუარის ლოჟებში მყოფი ხალხისგან განსხვავებით ვერანაირ ამინდს ვერ ქმნიდნენ ჩვენს ქვეყანაში. ეგ კი არა, ამ ამინდის შემქმნელებს ეგება და ფონის შესავსებად დაქირავებული ხალხიც კი ეგონათ, აი ისეთი ხალხი, აქციების, მანიფესტაციების და საჯარო გამოსვლების დროს რომ ვქირაობთ ხოლმე. მრავალწლიანი ლოდინის შემდეგ ვოლდემორივით მოიქნია დირიჟორმა ჯოხი და ალოჰამორა, განიხვნა ფალიაშვილის მუსიკის კარი და შეწყდა გადალაპარაკებ-გადმოლაპარაკებები დარბაზში და ამ ყველაფერს ჩვენს ამბავთან წესით, არანაირი კავშირი არ უნდა ჰქონოდა, ბედის უკუღმართობით ისე რომ არ მომხდარიყო, რომ ჩვენი ბუსებრი პოეტი, ჩვენს მამა-მარჩენალთან, ბატონ-პატრონთან და მთავარ დამკვეთთან ერთად რომ არ აღმოჩენილიყო ამფითეატრში და თან ზუსტად ორი რიგით უკან და მერე კი ანტრაქტის დროს ნაგლად რომ არ მიეჭრა მასთან და ისეთები არ ელაპარაკა, როგორებიც ილაპარაკა და ილაპარაკა თურმე ზომიერად და ამ ზომიერ ლაპარაკში, მლანძღა უზომოდ და მთათხა და მოყვა ყველაფერი, რაც ბატონის ახალ მოურავს დავმართე და მერე კი თურმე ისეთი კითხვებიც დაუსვამს, როგორი კითხვებიც ეგება და მთელი ეს დრო თქვენც გაწუხებდათ, მაგრამ თქმას კი ვერა ბედავდით და კითხვები კი იყო ესეთი – მომგვარებლები რომ ყველას უგვარებენ, თითონ მომგვარებლებს ვინ უგვარებსო?! სანდო წყარომ მითხრა, ბატონს ამაზე ჩასცინებია, მაგრამ ეგ ღიმილი მაშინ გაუქრა სახიდან, როდესაც ბუსებრმა პოეტმა და დრამატურგმა, შენზე სთქვა, მაგან უკვე ძალიან ბევრი იცის, უმართავი გახდა და თავი მართლა დემიურგი ჰგონიაო. დემიურგის მნიშვნელობა ბატონს ხეირიანად არა სცოდნია, მაგრამ რაღაცნაირად მუქარის შემცვლელი სიტყვა რომ იყო, მაგდენს კი მიხვდა და ცოდვა გამხელილ სჯობია, ძველ ბერძნულ სიტყვებში მეც კაი სუსტი ვიყავი, მაგრამ ჩემმა კოლეგებმაც რომ მიხსენეს “დემიურგი” მუქარანარევ დიალოგში, მერე დავგუგლე და გავარკვიე რაც ყოფილა და მერე მივხვდი, რატომ გადაწყვიტა ბატონმა ჩემი მოშორება და ეხლა ეს ამ სიგრძე წინადადება როგორმე რომ შევკრათ და თან როგორმე თქვენს კითხვასაც რომ ვუპასუხოთ, გეტყვით, რომ ეგეთი პროფესია, მომგვარებლების მომგვარებელი არ არსებობს. მომგვარებლებს ისევ მომგვარებლები უგვარებენ და დემიურგზე ლაპარაკის დროს ჩემმა კოლეგებმა ისიც ახსენეს, რომ აწი მეც მოგვარებული მქონდა და ტროლების ფერმა აღარ იყო ჩემი საქმე და კარს მომდგარი საპარლამენტო არჩევნები ხომ მითუმეტეს და აწი მე გადავდიოდი ერთ-ერთ მარეგულირებელ უწყებაში სამუშაოდ, რაც იმას ნიშნავდა, რომ გავდიოდი იძულებით პენსიაზე, მართალია ღირსეული, თვეში რამდენიმე ათასიანი პენსია და თავზე საყრელი დრო მექნებოდა, მაგრამ ასევე მექნებოდა მუდმივი შიშის განცდა, რომელიც ყველა იმ ადამიანს აფორიაქებს, რომელმაც ზედმეტი იცის და საჭირო კი აღარ არის. ამ შიშებს როგორმე გავუმკლავდებოდი, მაგრამ ჩემს აწ უკვე ყოფილ კოლეგებს შეშინებასთან ერთად ჩემი ბოლომდე გაფარჩაკება და დამცირებაც ჰქონდათ გადაწყვეტილი და სანამ ლეპტოპიდან, ტელეფონიდან, გარე ვინჩესტერებიდან და ქლაუდ სერვერებიდან, პენსიონერი კაცისთვის თავის გადასარჩენად საჭირო ყველა ხელჩასაჭიდ ინფორმაციას მინადგურებდნენ, მინადგურებდნენ თვითშეფასებასაც და მეუბნებოდნენ – ჩვენს სანაძლეოს რაც შეეხება, ეგ ამბავიც დამთავრებულია. რას ნიშნავს-მეთქი. რას ნიშნავს და, გილოცავ, მოიგე, მაგრამ ქამინგ აუთზე, გალასთან ერთად მუშაობაზე და ეგეთებზე აღარ იოცნებო, ძალიან გვიხარია რომ საქმის ყველაზე რთული ნაწილი შენ შეასრულე და ესეთი გადასარევი პერსონაჟი დაგვახვედრე და დანარჩენს აწი ჩვენ მივხედავთო. მეთქი, რა დანარჩენს? ოო, მაგას მალე გაიგებო. ფილეას ფოგის ნიძლავი ხო არ დაგავიწყდათ-მეთქი. ჩვენ არ დაგვვიწყებია, მაგრამ შენ ისეთ დღეში ხარ, ეხლა მაგაზე არ უნდა ფიქრობდეო. ჩასაბარებელი უნდა ჩაბარდეს-მეთქი. ძველი მეგობრობის ხათრით, ჯანდაბას შენი თავი, მარეგულირებელში რომ გადახვალ, პრემიის სახით ჩაგერიცხება ეგ ფულიო. ხოდა, ეგრე-მეთქი. ხოდა, ეგრე კი არა, თავი ჩახარე და ეს ბოლო წლები რაც იცხოვრე, დაივიწყე, ვაიდა ისე არ მოხდეს, რომ პირიქით აქეთ შენ დაგივიწყოს ყველამო. * * * აი ესე, მომგვარებლიდან დამრეგულირებლად ჩამომაქვეითეს. ცოტა ხანი მაკვირდებოდნენ, ხო კარგად ვიქცეოდი, ზედმეტს ხო არ ვტლიკინებდი ან რამე უფრო მაიმუნური გეგმები ხომ არ მქონდა ტვინში და სადღაც ორ კვირაში, ვერც ერთი ოპოზიციური პარტიის ოფისთან რომ ვერ შემამჩნიეს და ვერც ჩემს სატელეფონო ზარებში და მეილებში რომ ვერ იპოვეს რაიმე საეჭვო, თავი დამანებეს, თან ალბათ ჩემთვის აღარც ეცალათ, წინა საარჩევნო ისტერიკები დღე-დღეზე იწყებოდა და პარტიული თუ მაჟორიტარული სიით წარსადგენი ოღრაშებისგან, სუპერ მოკლე დროში, როგორმე პოლიტიკოსთან მიმსგავსებული პერსონაჟები უნდა გამოეთალათ. მარეგულირებლებს, რომლებიც ძირითადად გადამდგარი პოლიტიკოსები, ქალაქის ყოფილი მერები, სისტემისგან ხელშეწმენდილი პოლიციის მაღალჩინოსნები ან ბატონისგან რაღაცით ათვალწუნებული და ჯერ რომ ვერ მოუფიქრეს რა უქნან, მაგრამ ცოტა ხნით რომ უნდა მოაკეტინონ, ისეთი ტიპები იყვნენ, ერთი ოქროს წესი ჰქონდათ, პოლიტიკაზე არც ფიქრობდნენ და არც ლაპარაკობდნენ, აი ძალიან ზემოთ ნახსენებ სუს-ის მაღალჩინოსანს, რომლის მარეგულირებლად ჩამოქვეითება ჩემი უშუალო ჩართულობით მოხდა, სახლიდან ფლეისთეიშენი ჰქონდა მოტანილი და მთელი დღე საფეხბურთო ჩემპიონატებს ვატარებდით. სუს-იდან დაქვეითებული თავიდან ყოველ ჯერზე მიბღვერდა და მის მიმართ ჩემი დანაშაულის შესახსენებლად განზრახ მაძლევდა გაფუჭებულ ჯოისტიკს, მაგრამ მერე მერვედფინალური მატჩის თხუთმეტწუთიანი შესვენებაზე, ირიბად გადავუკარი, რომ მის ცოდვებზე მეც ბევრი მსმენოდა და შეიძლება ერთი ისეთი ამბავიც კი გამეხსენებინა, რომლის გამოც, აი იქვე, გვერდით ოთახში მჯდომი მარნეულის ყოფლილი მერი, ამ ღვთისგან დავიწყებულ ადგილას აღმოჩნდა და ტვინი რომ დამეძაბა, იმ დიალოგსაც სულ დაწვრილებით გავიხსენებდი, თუ როგორ უპირებდა სოფლის მეურნეობის ყოფილ მინისტრს და ამჟამად ფეხბურთში მის იდეალურ მეწყვილეს დაჭერას და ნასუსარმა გაიღიმა და თქვა – აქაო ყველა ეგეთი ცოდვილი ვართ, შენ რო მე დამაქვეითე და მე რო მარნეულის მერი, მარნეულის მერმა თავის მხრივ აი, ეგ სოფლის მეურნეობის მინისტრი გააფუჭა, მიწის მოხვნა-დათესვის სუბსიდიების შეჭმის ისეთი უტყუარი ფაქტები დამიდო, მეტი რომ არ შეიძლებოდაო და ამ ჩემის კარგის მინისტრმა ციხეს მხოლოდ იმით დააღწია თავი, რომა, სახელმწიფო ტელევიზიის დირექტორთან მეგობრობს და ეგ დირექტორი კიდე რატომღაც ბატონს ნამეტანი გულში ჰყავს ჩავარდნილი და ისეთი ფართო კალთის ქვეშ მოიქცია, რომ მაგ კალთის ნაკუწები, ამ ნამისტრალისნაირ წვრილფეხობასაც სწვდება და... ისე, მაგ ჩემისამ, რანაირი სისტემა შექმნა, კა გე ბე-ს შეშურდებოდა ჩემმა მზემო. ეს არის ახალი, ოცდამეერთე საუკუნის კა გე ბე-მეთქი. და ეეეჰ, ზედმეტები მოგვდის, ვინმემ არ გაგვიგოს, ჩვენ ხარჯზე ისევ არ დაწინაურდესო და ამის თქმაზე ორივეს გაგვეცინა და გადავბჟირდით და თუ თქვენ დიდად ვერ ილაღეთ ამ ხუმრობაზე, აქვე პატარა ახსნა-განმარტებას მოვაყოლებ და გეტყვით, რომ მარეგულირებელი ისეთი ფსკერია, მაგის მერე ჰა და ჰა, დაცვის პოლიციელად დაგაქვეითონ. ზემოთ ყველა გზა მოჭრილია და აი ეგ მოჭრილი გზები იყო ჩვენი ისტერიკული და შიშნარევი სიცილის მიზეზი და გავუწოდე ჩემი მარჯვენა და შენდობა ვთხოვე და ჩამომართვა ხელი მძლავრად და ერთ ნავში ვართ, რაც მოხდა, მოხდაო, მითხრა და მას მერე შევკარით ისეთი ძლიერი საფეხბურთო დუეტი, რომ სულ მალე უწყებათა შორის სამგზის ჩემპიონები, საუკეთესო ბომბარდირები და რეალური ცხოვრებიდან სრულიად მოწყვეტილი ტიპები გავხდით. მაგრამ რა სისწრაფითაც ცდილობ, რომ რეალობას გაექცე, იგივე და შეიძლება უფრო სწრაფი და ჰუსეინ ბოლტის ტემპით მოგსდევს ცხოვრება და სანამ უკან არ იყურები, გგონია რომ ყველაფერი კარგადაა, მაგრამ ჰუსეინ ბოლტი სწრაფია მამაძაღლი, და დგება ის დღე, როდესაც რეალობა წინ გადაგეღობება და წინ გადაგეღობება ქალაქის კედლებზე ხატებად გაკრული პოლიტიკოსთა პლაკატების სახით და გადაგეღობება ისე სახტად, რომ ამ პოლიტიკოსთა პლაკატებს შორის გალას სახეს დალანდავ... გალას სახეს... პოლიტიკოსთა პლაკატებს შორის... გალას სახეს... გალას, საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილე დამოუკიდებელი კანდიდატის სახეს... პოლიტიკოსთა პლაკატებს შორის... გალას... სახეს... პოლიტიკოსთა პლაკატებს შორის... 7 გალა ჩემი პროექტია, ჩემი ინტელექტუალური საკუთრება, ჩემი “საყდრისი”, გალა დაცულია იუნესკოს კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსით და ერთი ისეთი ვიდეოთი, რომელიც რომ სულ ბოლომდე წერტილს დაუსვამს როგორც მის, ასევე ჩემი ყოფილი კოლეგების კარიერას და ბატონის დამხობას თუ ვერა, ყვერებზე მძლავრად მოქაჩვას მაინც მოახერხებს და დამეთანხმებით, რომ საყრდენგამოცლილი, დალურჯებულყვერებიანი შოგანი დიდი ვერაფერი ტირანია და ეგეთები ეგებ მართლა არჩევნებითაც კი გადააგდოს მოსახლეობის იმ ნაწილმა, დემოკრატიის ჯერ კიდევ რომ სჯერა და ვერა და ვერ მიმხვდარა, რომ ავტოკრატია არჩევნებით არ მიდის... არა! ავტოკრატია ორ მარტივ პრინციპზე დგას – შიშზე და შანტაჟზე და იმდენად, რამდენადაც ადამიანს ყველაზე მეტად საკუთარი თავის ეშინია – აშინებ იმით, რომ იცნობ, იცნობ ისეთს, როგორიც იყო, იცნობ ისეთს, როგორიც არის, როგორიც სხვამ არ იცის და აი ახლანდელი ბატონის შემთხვევაში კი ავტოკრატიულ მმართველობას მიჯირყვნის კიდევ ერთი ინსტრუმენტი დაემატა, მსხვერპლს ფულს აძლევ, აძლევ უხვად და ოღონდ კი ვალად, და აძლევ შენი ბანკიდან და აძლევ იმ პირობით, რომ, ამ ნასესხებ ფულს წინასაარჩევნოდ თავის კანდიდატურის გასაპიარებლად დახარჯავს და დახარჯავს ნაწილს, ხოლო მეორე ნაწილს მოახმარს პარტიას და მოახმარს ბატონს და მოაწერს უმაღლეს საპროცენტო განაკვეთს ხელს, ისეთ უმაღლესს, რომელსაც რომ სესხის ძირი ჩინოვნიკობის ოთხწლიან პერიოდში ვერა და ვერ დაეფარება და ამიტომ უწევს ჩინოვნიკს, რომ სკამს, მეორე და ეგებ მესამე ვადითაც ჩაებღაუჭოს და ამიტომ ეშინია ჩინოვნიკს ბატონის და თან იცის ჩინოვნიკმა, რომ ბატონს მასზედ, იმაზე მეტი კომპრომატი, ვიდეო, აუდიო და ფოტო მასალა აქვს, ვიდრე ერთი რიგითი მონის გაფუჭებას სჭირდება და ეგებ ისიც იცის ჩინოვნიკმა, რომ სავარძელში ჯდომის დროს ერთი-ორჯერ ქრთამიც აქვს აღებული და ალბათ იმასაც ხვდება, რომ ამ ქვეყანაში ქრთამს მხოლოდ ბატონისგან მოგზავნილი ხალხი გთავაზობს და ალბათ სადღაც იმასაც იაზრებს, რომ ქრთამი საციხო საქმეა და უფრო მეტად საციხოა გაყალბებული და ცოლოურების სახელზე გაფორმებული კომპანიებისთვის მიცემული ტენდერები, მაგრამ რა ჰქნას ჩინოვნიკმა, უძიროა ჩინოვნიკის მუცელი და თან ბანკის ვალი აქვს დასაფარი და იქნებ ისეთი ჩინოვნიკებიც კი არსებობენ, ბატონთან დაახლოების დღეს და საათს რომ სწყევლიან და აბაზანაში წყლის ჭავლის ქვეშ რომ ჩუმად დგანან და კვნესით სტირიან და რომ არ აქვთ გასაქცევი არსად და რომ არიან შიშად და ძრწოლად ქცეულნი ბატონის წინაშე და სადღაც თეორიულ მომავალში, რონინად დარჩენილებს, სამ ციხეში ჯდომა ურჩევნიათ, ვიდრე აქ და ახლა ბატონის ყვირილის მოსმენა და ბრიალა თვალების წინ ერთი-ერთზე დგომა. აი ეგ განსხვავებაა რა გინდა რა მაღალ ჩინოსან ჩინოვნიკსა და რიგით, აწ უკვე გადამდგარ მომგვარებელს შორის. იმდენად, რამდენადაც თამაშის წესები მომგვარებლის მოგონილია, მომგვარებელი სუფთაა, თხემით ტერფამდე და მომგვარებელს არ ეშინია, არც წარსულის და არც აწმყოსი, ერთადერთი უცაბედი და ყოვლად მოულოდნელი სიკვდილის შიში აქვს მომგვარებელს, ეშინია ძილის წინ გაზქურა არ დარჩეს ჩართული, ანდაც მის მანქანას მოლიპულ გზაზე მუხრუჭებმა არ უმტყუნოს, ანდაც შემთხვევით რამე მაიმუნური ნარკოტიკი არ ჩაუდონ ჯიბეში და ისეთების გვერდით არ გამომაწყვდიონ ციხეში, ვის დაჭერაშიც დიდი თუ არა პატარა და მნიშვნელოვანი წვლილი მაინც მიუძღვის. და მიუხედავად იმისა, რომ მომგვარებელი, თუ გინდ ყოფილი, ამ ყველაფერს მშვენივრად იაზრებს და ხვდება, რა ვიწრო ბეწვის ხიდზე იდგა მთელი ცხოვრება და როგორ ნელ-ნელა უთხელდება ძაფი ფეხქვეშ, მაინც კარგავს სიფხიზლეს და საღი განსჯის უნარს. რამეთუ, მარეგულირებელი ეგეთი ადგილია, სადაც რომ დუნდები, დუნდები ისე როგორც ახალგაზრდა მამრები დუნდებიან დაოჯახების პირველ თვეებში და თუ ამათ, მამრებს, მოდუნებისგან მხოლოდ წონა და თეძოში ქონი ემატებათ, ყოფილ მომგვარებელს პირიქით, ბევრი რამ აკლდება და აკლდება უპირველეს ყოვლისა ჭადრაკული აზროვნების უნარი და ზმორებად ქცეული, პირველ, მეორე, მესამე და ეგებ მეხუთე სვლასაც კარგად ალაგებს, მაგრამ აი ქიშამდე და მითუმეტეს შამათამდე მისვლა უჭირს. და პირველი სვლა და პირველი შეცდომა, არასწორი ადამიანის ნდობა იყო... არა, პირველი შეცდომა ზოგადად ვინმესთვის ნდობის გახსნა იყო და მეორე შეცდომა იყო, სუს-ის ყოფილი მაღალჩინოსნის, ფეხბურთში იდეალური პარტნიორის, მაგრამ ჩახლართულ გეგმებში, ნამეტანი ზედაპირული ადამიანის საქმეში გაყვანა. მესამე შეცდომა ყველაზე ფრაერული და ოროსნული იყო, რაღაც ისეთი კვანძი ჩავხლართე, რომლის გახსნის ინსტრუქცია მე თვითონაც არ ვიცოდი და ლოგიკურია, რომ არ ვიცოდი, ამ ხლართის გამოფსკვნის შემდეგ რამდენად მოგებული დავრჩებოდი და არც ის ვიცოდი, რომ არიან ისეთები ვიღაცეებიც, ვინც კვანძებს კი არ ხსნიან, არამედ ბასრი დანებით და კატენებით სულ ნაკუწ-ნაკუწ აქუცმაცებენ, როგორც სუ-შეფები აქუცმაცებენ ქორიანდერს.. მეოთხე შეცდომა ბოლომდე შეცდომა არ იყო, მეტიც, შეიძლება ვინმე წესიერ ადამიანს, ჩემი მხრიდან ნამეტანი პატრიოტულ ნაბიჯადაც კი აღექვა, მაგრამ რამდენადაც პატრიოტიზმზე მეტად, მერკანტილური და პრაქტიკული მიზნები მამოძრავებდა, მაინც შეცდომად მეთვლება და შეცდომად მეთვლება თუ გინდ იმ მორალური გადმოსახედიდან, რომელი მორალითაც მართალია არასდროს მიცხოვრია, მაგრამ ამ ჩვენი ჩახლართული ამბის დასრულებისთანავე ნამეტანი შემაწუხებს და ეგებ მცირე დეპრესია, სეროტონინის დაგდება და ისეთი უცნაური წამლების მიღებაც კი დამაწყებინოს, რომლის სახელებიც შემინდეთ და, არ მახსოვს, და ჩანთა კი, რომელშიც წამლის რეცეპტებს ვინახავ ეხლა ცოტა მოშორებით მიდევს და წვდად და მიწვდენად არ ღირს, როგორც არ ღირს მომავალში მოსახდენ ამბებზე დროის დახარჯვა და წუწუნი ჩემი მხრიდან და სამაგიეროდ ღირს იმის თქმა, რომ როდესაც მე აბლაბუდების ქსელებს ვთრთვილავდი, ქალაქის მთლად ცენტრალურ მოედანზე ისევ პერმანენტული აქციები იყო და დიდად თუ არ ვიცოდი რას და რატომ აპროტესტებნენ, სამაგიეროდ ვიცოდი ვინ იყვნენ ამა აქციების ორგანიზატორები და მათ შესახებ ისეთებიც ვიცოდი, დიდად რომ არ უნდა მცონოდა, და ვიცოდი მათი მიზნები და დარდები და ტკივილებიც კი და ეს ხალხი იყო ნამეტანი უცნაური, ზედმეტად ახალგაზრდა, პარტიით – უპარტიო, მორალით – წესიერი და შეგნებით – მოუსყიდავი და ეს სიმპტომები კი სისტემის პერმანენტულ თავის ტკივილს და ეგრე განსაჯეთ, შაკიკსაც კი იწვევდა და ზუსტად ეგეთი ორთოდოქსი ლიბერალები მჭირდებოდნენ ახლა და ზუსტად ეგეთებს ვჭირდებოდით მე და ჩემი ფეხბურთის პარტნიორი, და ჩვენ ვთავაზობდით, რომ სულ რაღაც რამდენიმე წერილის მიწერ-მოწერით მსოფლიოს მთავარ სოციალურ ქსელს დომინოს ფიგურებივით მიყოლებით და რიგრიგობით დავახურინებდით სამთავრობო ტროლების ფერმას და გამოვამზეურებინებდით ამა ფერმების დამფუძნებლების და დემიურგების სახელებსა და გვარებს და პლუს ამას, სულ რამდენიმე კვირიანი შრომის თავზე ისეთ ბასრ აპლიკაციას ჩავაბარებდით, რომლის კომპიუტერზე დაყენების შემთხვევაში, სოცქსელებში მოხეტიალე მოქალაქე იუზერი სულ ნათლად დაინახავდა ვინ ტროლი იყო და ვინ მასსავით რეალური და მატერიალური არსება და ვისთან ღირდა ხმალდახმალ დუელი და ვისთვის თავის არიდება. ღმერთი არ გაგიწყრეთ და არ გეგონოთ, რომ რომელიმე სამთავრობო ფეისბუქ გვერდის პაროლი ან ადმინის სტატუსი შემარჩინეს, არაფერი მსგავსი, უბრალოდ აი ეგ სამთავრობო გვერდები სულ ჩემი ხელით მაქვს ზოგი გახსნილი, ზოგი ნაყიდი, ზოგი სახელგადარქმეული და ა.შ. სულ ჩემი დაკვეთით გაკეთებული ვირუსებით არის მილიონობით ადამიანი ისეთ უდღეურ ჯგუფებში შეყრილი, როგორიცაა “ტანკლი ტუნკლი ტანკლები”, “ჩვენ გვიყვარს ჩვენი პატრიარქი” და “ჯორჯიან მამსი”. სულ ჩემი გეგმით და დაკვირვებით იწრთობოდნენ ფეისბუქ ტროლები და ნარჩევ-ნარჩევი პროსახელისუფლებო ავტორები და რა გასაკვირია ოდესღაც წინდახედულ კაცს, ყველა ამ ფეიჯის, ჯგუფის და იუზერის კოდში რომ მცირე რამ ბომბი ჩამედო და ეს ჩადებული ბომბი კი ერთი შეხედვით ისეთი მარტივი, ისეთი ბუნებრივი და არასაშიში იყო რომ ტროლ ფერმების ახალმა დირექტორებმა და ახალმა მომგვარებლებმა ყურადღების ღირსადაც არ ჩათვალეს და ერთ მშვენიერ დილას, ფეისბუქის ადმინისტრაციისგან ასობით წერილი რომ დახვდათ ელ-ფოსტაზე და ამ წერილში სულ წვრილ-წვრილად რომ იყო ახსნილი მათი სოც. ანგარიშების დახურვის მიზეზები და შედეგები, მხოლოდ მერეღა გაიაზრეს, რომ ყველა ამ სამთავრობო გვერდს, ტოპიუზერს და პროსახელისუფლებო ავტორს ერთი რამ აერთიანებდა, ისინი საინფორმაციო სააგენტოებად, პრესის თანამშრომლებად და ზოგადად საღი და თავისუფალი აზრის გამავრცელებლებად იყვნენ დარეგისტრირებული და თუ თქვენ, თქვენი პირადი ექაუნთით ათასი მაიმუნობის და მარაზმის გავრცელება უმტკივნეულოდ შეგიძლიათ, მათზე სულ სხვა წესები და კანონები მოქმედებს და თან მითუმეტეს ეს ტროლები, ჩემი წასვლის შემდეგ, ყველა გაკუებას პოსტავდნენ და ბუსტავდნენ და ასპონსორებდნენ და იმაზე მეტად იქცევდნენ ყურადღებას, ვიდრე, ინსტაგრამის ყოვლად დაუმსახურებელი ინფლუენსერები და ამიტომ აი ესე მარტივად და რიკინ-რიკინით დაიხურა დეზინფორმაციის და ოპოზიციური პარტიების წინააღმდეგ შავია პიარის კეთების ბრალდებით რამდენიმე ათასი ექაუნთი, რამდენიმე ასეული ფეიჯი და რამდენიმე ათეული ტოპავტორი და ახლა ხომ დააფასებთ ამ ავტორების გვერდით დასმული მიკროფონის სმაილიკის და ლურჯი ვარსკვლავის ძალას და ეხლა ხომ მაინც მიხვდებიან ჩემი ყოფილი დამკვეთები, რომ პროფესიონალებს პანდებით ვერ ჩაანაცვლებ და პანდებს კი პირიქით. ერთნი ზოოპარკში, დაცულ ტერიტორიებზე და, ჯანდაბას ველურ ბუნებაში უნდა იყვნენ, მეორენი კი მომგვარებლის ბზრიალა, ზრიალა და კრიალა სავარძელში. გეგმის პირველმა ნაწილმა იდეალურად ჩაიარა, სოციალურ ცელს გადარჩენილ ყალბ იუზერებს, გუგლ ქრომის მარტივი ედ ონით და ისეთი მაიმუნი ექსტენშენით ვებრძოდით, რომელიც რომ ტროლების ლუსტრაციას კი ახდენდა, მაგრამ სანაცვლოდ კაი-კაი ღირებული ინფორმაცია გაჰქონდა მთავრობის მიმართ ნეგატიურად განწყობილი მომხმარებლის კომპიუტერიდან და ჩემი მთავარი მიზანიც სწორედ ეგ იყო და სწორედ მაგიტომ დავგეგმე ამხელა ფარსი და სწორედ მაგიტომ წავედი ამხელა რისკზე რომ: ა) ჩემი ყოფილი მამა-მარჩენლებისთვის მეჩვენებინა, თუგინდ განულებულსაც კი, რამდენი რამის თავი მაქვს და ბ) ისევ იგივე მამა-მარჩენლებისთვის რაიმე ღირებული მქონოდა შესათავაზებელი... მაგრამ... მაგრამ, ეგრე სწრაფადაც ნუ აიცრუებთ გულს და ნუ გადაწყვეტთ, რომ ბოლომდე არაკაცი და არარაობა ვარ, თუმც არც მაგ ორის გაჭირვება მქონია ოდესმე, მაგრამ... სადღაც პირველ თუ არა მეორე გვერდზე, ეგებ გოეთეს ციტატის ინტერპრეტაციით გაგაფრთხილეთ კიდეც რანაირი ძალის ნაწილი ვარ... მოკლედ, ჩემს რაობას გადავახტეთ და ამბავს ბოლომდე გავყვეთ. ა და ბ პუნქტი ჩემი გეგმის და ჩემი ფარსის ქვე გეგმა და ქვეფარსი იყო, დრამატურგიაში არის ეგეთი ცნება, ხილული და ფარული მოტივაცია ჰქვია და ჩემი თუ არ გჯერათ, ბუსებრ პოეტსა ჰკითხეთ და ის აგიხსნით, როგორ და რანაირად მუშაობს იდეალური პერსონაჟი და მეც როგორც რამე კარგი ფილმიდან გადმოვარდნილ მთავარ გმირს, ხილულ მოტივაციად ძველი სტატუსქვოს აღდგენა მქონდა დასახული და ფარული მოტივაცია კი, აი, ზემოთ ნახსნები შეცდომის ნაწილი და ისეთი წვრილი ძაფი იყო ჩემს ხლართში, რომელიც თუ გაამართლებდა, კაი შორს გამიქნევდა და თუ არადა ისე ცუდად დავამთავრებდი, როგორ ცუდადაც მარეგულირებლიდან კიდევ უფრო ქვემოთ დაქვეითებული ხორცმეტები, ანუ ჩემნაირები ამთავრებენ. 8 ისე, დაკვირვებიხარ, არის მომენტები, როცა სარკეში ვიყურებით და საერთოდ არა ვგავართ საკუთარ თავს, და მერე, ერთი ხელის მოსმით, აჩეჩილ თმებს გავისწორებთ და თითქოს თმასთან ერთად ყველაფერი სწორდება, ლაგდება და თითქოს რაღაი თმა ისე გვაქვს როგორსაც თვალი მიეჩვია, ცხოვრებაც რაღაცნაირ, განსაზღვრულ კალაპოტში ჯდება და ისე ვაგრძელებთ არსებობას, გეგონება დარდს რასმეს და განსაცდელს საერთოდ არასდროს შევუწუხებივართო. მეთქი, რა ჯადოსნური მომენტი დაგიჭერია ჩემმა მზემ, რამხელა სიბრძნე ჩაგიტევია ერთ რთულ ქვეწყობილ წინადადებაში და სარკეში ერთი ჩახედვით რამხელა ფილოსოფიური დასკვნამდე მისულხარ-მეთქი. ფილოსოფია არ ვიცი, მარა ამ შენმა პარიკმახერშამ ნამეტანი ამღირჯნა, ესეთ ჩემ თავს ვერ იქნა და ვერ ვგუობო. მეთქი, დარწმუნებული ვარ, მთელი ცხოვრება ნანეტს იჭრიდი და მაგის ბრალი იქნება-მეთქი. თმას სულ დედაჩემი მჭრიდა, პირველად უცხო ადამიანმა ჯარში შემკრიჭა და ჯარში ხო ხვდები, როგორც გკრეჭენ, ერთ თარგზე და ერთ სტანდარტზე და მერე, ორი წელი რომ სულ აკვანში გაბრტყელებულ თავებს და ამ თავზე თმის სულ ერთნაირ ფორმებს უყურებ, რაღაც სტაბილურობის განცდა გაქვს და აი მაგ სტაბილურობის შენარჩუნება მინდოდა მთელი ცხოვრება და მაგიტომ ვიჭრიდი, ნანეტს თუ რაც ქვიაო. მეთქი დღეს ბრძნად ხარ დამდგარი, ჩაინიშნე ეგ ყველაფერი, შენი ცხოვრების დაოს ნუ გაანიავებ-მეთქი. ეეჰ, დაო რომ გვეხილა, დაო არ იქნებოდა უცვლელი. სახელი რომ გვებოძა, სახელი არ იქნებოდა უცვლელი. ჭეშმარიტად ვინც დაიპყრა ვნებები, იხილა დაო დაფარულისაო – გაკვირვებულმა რომ გადავხედე, გაკვირვებულმა გადმომხედა – რა იყო, პოლიციელებიც ვკითხულობთ წიგნებსო. აფერუმ, დიდად გამაკვირვე-მეთქი. ჯერ სად ხარ, უკეთ რომ გამიცნობ უფრო და უფრო გაკვირვებული დარჩებიო – მითხრა და ხელი მხარზე მომიცაცუნა. არა, არ დამკრა, არც ჩამკრა – მომიცაცუნა, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით და აი, ისე კი არ მომიცაცუნა ბებიები და ბაბუები რომ გვიცაცუნებენ ხოლმე, ისე მომიცაცუნა, ღამის კლუბებში რომ ჩურებს ვუცაცუნებთ, უფრო ღრმად ჩუცუცუნების იმედით. მარეგულირებლის შენობის სახურავზე ვისხედით, იმიტო კი არა რო რომანტიკა ან რამე ლამაზი ხედი გვეშლებოდა, უბრალოდ ერთადერთი ადგილი იყო, სადაც წყნარად შეგვეძლო ლაპარაკი და ვლაპარაკობდით და თან რომელიღაც აზიური ფასტ ფუდის ლაფშას ვაგლახავებდით. ხინკალზე გაზრდილ ჩემს მეგობარს ლაფშას საჭმელად განკუთვნილი ორი ჯოხი ისე მოუქნელად ეჭირა ხელში, როგორც ლატვიელ ტურისტებს უჭირავთ ჩანგალზე წამოცმული ხინკალი და ვერ გაუგიათ, კუჭში უნდა უკბიჩონ თუ გვერდში თუ ფერდში, ან კუჭი რომელია ან გვერდი ან ფერდი. ორი წუთი კიდევ იწვალა სუს-ის ყოფილმა მაღალჩინოსამა და ერთჯერად პლასტმასის ჩანგალზე გადავიდა. ჩემებს... ჩემებს, რა ვინც შემომრჩა სისტემაში, იმათ ველაპარაკე და რავი, მაინც რო იცოდე, დღეს მოგვაკითხავენო. ვინები-მეთქი. ბატონის ხალხიო. აუ, ეგ სულ დამავიწყდა-მეთქი. ნამეტანი მოდუნებული ხარო მართალი ხარ, მაგაზე ერთი ორი თავით ზემოთ ვისაუბრე-მეთქი. ვერ გაიგო, ნუ როგორ უნდა გაეგო, აბა რა იცოდა რომ იმ მოთხრობის პერსონაჟად გადაიქცეოდა, რომლის ავტორიც მკითხველთან ესეთ, გულზე ხელი დავიდოთ და, კარგად გაცვეთილ და ბანალურ თამაშს დაიწყებდა. “დამკაწვრელებს” გვიგზავნიან თუ “ჩამფარცხველებს” – მეთქი. ზუსტად არ ვიციო. რა მნიშვნელობა აქვს, ორივე ერთმანეთზე უარესია, “ჩამფარცხველებს”, თუ სწორად მახსოვს, ჩემმა კოლეგებმა ერთ-ერთი ყოფილი მინისტრის ჩუმად მიყუჩება დააბარეს და ამათმა კიდე ის საცოდავი გააშიშვლეს და რამდენიმე კვირა ნესტიან სარდაფში ყავდათ გამომწყვდეული, და აი ეგ შენი “დამკაწვრელები” კიდე მაგათზე უარესები არიან, გენმოდიფიცირებული ძველი ბიჭები, თუ კაი ბიჭები თუ რასაც ეძახიან თავის თავს-მეთქი. ისე, აი მაგ “ჩამფარცხველების” ვაჟკაცობამ დამაწინაურა, რომ იცოდეო. ანუ-მეთქი. ანუ, ძაან მალე გავხსენი ეგ საქმე და კიდევ უფრო მალე ჩავუგდე საჭირო ხალხს სიტყვა, რომ საჭიროზე მეტი ვიცოდი და ვუთხარი რომ ისიც ვიცოდი, რომ საქმის მასალების როგორც გამომზეურება, ისე დაშრედერება შემეძლო და საჭირო ხალხმა იმ დროინდელ მოურავთან შეთანხმებით, მეორე ვარიანტი აირჩიეს და პაგონზე ერთი ლამაზი ვარსკვლავი და ხელფასზე კი ორი ნული დამიმატეს, მაგრამ რათ გინდა, მერე შენ გამოჩნდი და ყველაფერში ჩამიჯვიო. მეთქი, რომ ჩაიჯვი, მე მაგის მერე გამოვჩნი, რამდენჯერ უნდა განვიხილოთ ეგ თემა-მეთქი. ნუ, როგორც იყოო. მეთქი, ეგრე იყო, ხელებს ნუ მაწმენდ, შეცდომის აღიარება უნდა შეგეძლოს. კაი, ბოდიში, არ მინდოდა შენი წყენინება, შევრიგდეთო? – ნეკა თითი გამომიწოდა. ავხარხარდით და როგორ უცბადაც ავხარხარდით, ისე უცბადვე გავჩუმდით და ჩვენ-ჩვენ ფიქრებში ჩავეწეთ. ღამე მამალი შარი გველოდებოდა და სანამ მომგვარებლებთან, ჩემ ალალ მეგობრებთან და ყოფილ კოლეგებთან მიგვიყვანდნენ, იქამდე მაგრად დაგვჟეჟავდნენ და ვინ იცის, ეგებ ხოშიანადაც დავესახიჩრებინეთ, ამიტომ გინდა არ გინდა, ვაბანკზე უნდა წავსულიყავით. უნდა წავსულიყავით და წავედით კიდეც და ვაბანკიც იყო და ვაბანკიც, შიგ გალას საარჩევნო შტაბში და შიგ მის კაბინეტში და შიგ მის სავარძელში წამოჭიმული დავხვდი მომხდურებს, და ამ ჩემის ვაჟკაცურ საქციელს აზღვევდა ათობით ტელეკამერა და ასობით ჟურნალისტი და თხუთმეტ წუთში გასამართი ბრიფინგი და ჩემ დანახვაზე გალამ გაიღიმა, გაიღიმა გულწრფელად და კეთილად და იმდენად გულწრფელად, რამდენადაც ამ ღიმილს შემდეგ ჩემი საქმეები ძალიან ცუდად უნდა წასულიყო და იმდენად კეთილად, რამდენადაც შეგიძლია იმ კაცს თანაუგრძნო, რომელიც იცი, რომ სიკვდილის გზას ადგას და გალა იყო ძალიან შეცვლილი, იმაზე მეტად შეცვლილი, ვიდრე სტერილური, ნულიდან გალათეამდე ტრანსფორმაციის შემდეგ, და გალა იყო მშვიდი და ამავდროულად დაჭიმული და გალა არ იყო აღარაფერი გარდა მიზნისა და გალა არ იყო არცერთი წამის მეასედით მაინც დაფიქრება, რომ მიზანი არ ღირს საშუალებად და მიზანი საერთოდ არ ღირს არაფრად, თუ ზედაპირზე ბრწყინვალებას და სინამდვილეში კი მონობას გულისხმობს და ვუყურებდი გალას და ვხვდებოდი, რომ სადღაც მის ტვინში ნეირონები ისეთ განტოლებებს ხსნიდნენ და ალაგებდნენ, რომელსაც რომ თითონ უმარტივესად ამოხსნიდა და აი, მომგვარებლებს და თვით ბატონსაც კი ისეთ თავსატეხებს გაუჩენდა, რომ ვერა და ვერ აიღებდნენ მასზე კონტროლს, იმიტომ რომ ოდესღაც გალა სტერილული იყო და გალა იყო ნული და გალა ეხლა აქ იდგა და გალას სხვანაირად არ შეეძლო და არ შეეძლო რომ საკუთარი მიზნის მისაღწევად რიგრიგობით არ გაეწირა ყველა და ყოველი და მივხვდი რომ გალასთან დაწყებულ თამაშს აქ და ახლა კი არ ვაგებდი, არამედ დიდი ხნის წინ, და მასზე, როგორც ქალზე უარის თქმის მომენტში წავაგე და ახლა მხოლოდ საკუთარი თავთან და საკუთარი თავის წინააღმდეგ ვთამაშობდი და მთელ ამ აბსურდს მხოლოდ ერთი მაყურებელი ყავდა და მხოლოდ გალა მიყურებდა, როგორ ვიხლართებოდი საკუთარ გეგმებში და გალა მიყურებდა მშვიდად და ისე მშვიდად, რომ მისი სიმშვიდე გადაედოთ “დამკაწვრელებსაც” და მომგვარებლებსაც და თუ მე და ჩემი სუს-ელი მეგობარი წივილ-კივილს, იარაღების ტრიალს და დამტვრეულ ძვლებს ველოდით, ბატონის ხალხმა მხოლოდ რაციონალური და პოლიტკორექტული წინადადებები შემოგვაგებეს და გვითხრეს, რომ აფასებდნენ იმ ავ საქმეებს, რაც მათ წინააღმდეგ დავატრიალეთ და გვითხრეს, რომ ჩვენს ნიჭსა და ტალანტს პატივსა სცემდნენ და ისიც გვითხრეს რომ აქ და ახლა, ამ წინა საარჩევნო პერიოდში და მის შემდეგ თუ არა, სადღაც ოდესმე, ახლო, ან ძალიან შორ მომავალში, აი ისეთ შორში, სადაც უკვე შვილიშვილები გვყავს და ამ შვილიშვილებთან ერთად ჩვენი სახლის უკანა ეზოში, პამიდვრების ნარგავებს და კვლებს შორის ვთამაშობთ, აი მაშინ მაინც გამოგვასალმებდნენ სიცოცხლეს. და მე ვერ მოვითმინე და ეს მუქარა გავაპროტესტე, ჯერ ერთი რომ განგსტერული ფილმების დიდი მოყვარული გახლავართ და ვერაფრით ვერ ავიტანდი გადფაზერის ესეთი მნიშვნელოვანი სცენის ესეთ ბანალურ ინტერპრეტაციას და მეორეც, საერთოდ არ მინდოდა მთელი ცხოვრება შიშში მეცხოვრა, თან მითუმეტეს მაშინ, როცა ჩემს მიერ დატრიალებული ავი საქმეები, ჩემი და ჩემი სუს-ელი მეგობრის გეგმის მხოლოდ შესავალი იყო და თუ პრელუდია დიდად არ ესიამოვნათ, ეგებ პირველი აქტისთვის ეყურებინათ დიდი რუდუნებით და თანამდებობებზე აღდგენის სანაცვლოდ ჩვენგან წაეღოთ ყველა ის ინფორმაცია, რაც რომ ტროას ცხენივით შეპარულმა ტროლების ამომცნობა პროგრამამ წამოიღო ყველა მამალი ოპოზიციონერის და თვით ბატონის თავის ტკივილად ქცეული, უპარტიო აქტივისტების კომპიუტერებიდან. ამის გაგონებაზე ჩემი ყოფილი კოლეგები დიდი დუმილით დადუდმდნენ და ერთ-ერთმა ბოდიშიც მომიხადა, ხომ იცი ეგეთ საქმეებს მარტო ჩვენ ვერ ვწყვეტთ და ამიტომ ჩვენ ერთი-ორი გადარეკვა, შენ კი ცოტა ხანი ლოდინი მოგიწევსო. 9 ჩემს არყოფნაში ყველაფერი თავდაყირა დაუყენებიათ, მამაძაღლი. დამოუკიდებელი კანდიდატის იდეის გარდა კიდევ რამდენიმე მიმართულებით მოიქოქნენ და პარლამენტში საკონსტიტუციო უმრავლესობის დაკარგვით შეშინებულებმა ახალი, რიგით მეორე სატელიტური პარტიის დაფინანსება დაიწყეს. ძველი სატელიტი თუ თავს წმინდა პატრიოტულ ორგანიზაციად ასაღებდა, ახალი ღიად პრორუსული იდეოლოგიის მიმდევარი და ნაციონალისტურ-შოვინისტურ-ჰომოფობიური იდეებით ზურგგამაგრებული იყო, მათ ლიდერს ხელში ჯვარ-კომბალი ეპყრა, ვითარცა სკიპტრა და ფეხთ აზიაცკები ემოსა და მარჯვენით ეჯდა ბუსებრი პოეტი და დრამატურგი და თუ ოდითგან და აქამდის მშვენივრად იყოფდნენ სატელევიზიო ველს პატრიოტ სატელიტებთან, აწ და მარადის ჩვენი ბუსებრი პოეტის საციალური ქსელის და იუთუბჩენელის მეშვეობით აწვდენდნენ ხმას თავიანთ პოტენციურ ამომრჩევლებს და ეგ კი არა, ეკელესია-ეკლესიაც ქადაგებდნენ თავიანთი მრევლის წინაშე და ისეთ კიტჩებს და კიჩმაჩურებს ჰგავდნენ და ისეთ უთავბოლო რაღაცეებს სჩადიოდნენ, რომ მათი და პატრიოტების ფონზე მმართველი პარტია არჩევნებში გამარჯვების ერთადერთ ღირსეულ და ადეკვატურ კანდიდატად ესახებოდა მოსახლეობას. მოკლედ, დაყავი და იბატონეს პრინციპიდან გამოვედით, მაგრამ რაც დავყავით იმის შეერთებაც მშვენივრად შეგვიძლია, აი ის ამბები ხო ნახე, პარლამენტის წინ მთელი ამ პატრიოტების და კომბლიანების და კიდევ სხვა ფაშისტების ჯარი რომ გავაერთიანეთ და შენი წყალობოთ გაფუჭებულ უპარტიო აქციონერებს რომ მივუქსიეთო. მეთქი, კი ვნახე, მაგრამ ეგ ამბები დიდად არ მადარდებს, რაც გულს მიჭამს ისაა რომ ბუსებრ პოეტზე შურისძიება მინდოდა და თქვენ კიდე ისე წინა პლანზე გამომიჭიმეთ, ალიყური რო ალიყურია იმასაც ვერ ავჰკრავ, ემანდ ეკრანებზე ლოყადაწითლებული არ გამოჩნდეს-მეთქი. ჩვენ საქმეში ხო იცი არაფერია პირადული, მხოლოდ ბიზნესი და ამიტომ მოგიწევს შეუნდოო. შენ ოღონდ გადფაზერიდან ციტატების დამახინჯებას შეეშვი და ჯანდაბას შენი თავი და ტანი, როგორმე შევუნდობ-მეთქი. შევუნდობ არა ჩემი ფეხები, გამორიცხულია! ისეთ დროს გავაფუჭებ, როცა ყველაზე ნაკლებად ელოდება, პარლამენტის მანდატს რომ მიიღებს, პირველ საშემოდგომო სესიამდე, ან ზედ სესიის დროს, დარბაზიდან მოსაწევად რომ გამოვა იქ დავხვდები, იქ დავხვდები და ყველა ცოდვას გავუხსენებ და ისე გავაფუჭებ, როგორც არასდროს არავინ გაფუჭებულა. თან მითუმეტეს ჩემი სუს-ელიც აღადგინეს თავის პოზიციაზე და უკვე ორნი ვართ, ორნი და მალე გალა დაგვემატება და ჩვენ სამთა გმირთა მნათობთა, ერთმანეთის მონება კი არა, სხვების დამონების სურვილი გვეჭირვება და ვაი იმათი ტყავის ბრალი, ვინც გზაზე გადაგვეღობება. გალას მომგვარებლად აღდგომიდან რამდენიმე დღეში შევხვდი, ყოველ დილას ერთი და იგივე მარშრუტს ძუნძულით და ფიზიკურად კარგ ფორმაში ყოფნის სურვილით გადიოდა და გზად ქარხნებში ჩერდებოდა და წინა ღამეს დაკლულ ძროხებს და დეკეულებს ნეკნებს უბეგვავდა და მერე არბოდა ქალაქის ყველაზე მაღალ და გრძელ კიბეებზე და მისდევდნენ ბავშვები და სტუდენტები, პენსიონერები და მეძუძური დედები და მისდევდნენ ისე, როგორც იესოს მისდევდნენ გლახაკნი და კეთროვანნი და მისდევდნენ ისე, როგორც ფორესტ გამპს მისდევდნენ რეპორტიორები და პაპარაცები და მეც როგორც რიგითი, ჯანმრთელი ცხოვრების მოყვარული, ავედევნე ამ გზაზე და გზად კი ისეთ ამბებს ვახსენებდი, როგორების შეხსენებაც დიდად არ სჭირდებოდა, მაგრამ თქმულ არს, გამეორება ცოდნის დედააო და სულ წვრილ-წვრილად და დედაზე დაფიცებით გადავიმეორეთ ის ფაქტები, რომ გალას რეალური გვარ-სახელი და პირადობის მოწმობის ასლი ჯერ კიდევ ჩემს საქაღალდეებში ინახებოდა და რომ მქონდა ერთი ისეთი ვიდეო, სადაც გალა სულ დეტალურად ჰყვებოდა საკუთარი წარსულის და გალათეად ქცევის შესახებ და ამბოდა გამოთქმით და დამარცვლით რომ ჩემი და მხოლოდ ჩემი პროექტია და არავითარი გალა არ არსებობს დედამიწის ზურგზე გარდა ჩემი მოგონილისა და ამ მოგონებას და გამოგონებას, ხელოვნების მიმართ დიდი სიყვარული და ერთი უშნო სანაძლეო ედგა პრეისტორიად, და ამიტომ სტერილური და თან ნული, სთხოვდა საზოგადოებას რომ არ დაუჯერონ იმ სახეებს, ვინც ხშირად სჩანან ეკრანებზე და არ დაიჯერონ არცერთი სიტყვა მათი პირიდან ამოსული რამეთუ ყველაფერი ყალბია რასაც ხედავენ და სიყალბეც კი ყალბია და დადგმულია ყველა ინფლუენსერის, გადაცემის წამყვანის, შოუბიზნესის ვარსკვლავის თუ უბრალოდ, ცნობადი სახის ცხოვრება და... და ჩემგან რა გინდაო – გალამ. არაფერი, საერთოდ არაფერი-მეთქი. აბა ამ ყველაფერს რატომ მახსენებო? მეთქი, იმიტომ რომ მართალი იყავი. რაშიო? რაში და შენ ხელოვნების ნიმუ... აღარ გერევა გული მაგ სიტყვათა წყობაზეო. არტი... კაი, ჯანდაბას არტი, მხოლოდ მას მერე გახდები, რაც თავისუფლებას მოგცემ-მეთქი. რაღაცას მატყუებო. არაფერს, უბრალოდ ორმაგ აგენტობას გასწავლი, ვითომ ბატონის დაკვეთებს ასრულებ, სინამდვილეში კი ჩემი ჭკვიანი გოგო, ჩემი გალა იქნები და აი მანდ და მხოლოდ მანდ შეიკვრება კვანძი და ეგ იქნება ჩემი ამბის იდეალური ფინალი-მეთქი. ქალაქის ყველაზე გრძელი კიბეების ბოლო საფეხურები ავირბინეთ და სულის მოსათქმელად გავჩერდით. ამ დღეს ველოდიო. კონკრეტულად ამ დღეს-მეთქი? არა, იმ დღეს, როცა ამ ყველაფერს მეტყოდიო და ისე მოხდა რომ ეს დღე მაინცდამაინც დღეს დადგაო. მეთქი, მერე? მერე აი ამ წელის ჩანთას მართლა მარტო იმისთვის კი არ ვიყენებ რომ იოგას შარვალში გამოკვანწული ტაკოს ფოტოები არ გამიბაზრონ უკან ადევნებულმა პაპარაცებმა, სინამდვილეში შიგნით ერთი კოლოფი მიდევსო. მეთქი, კოლოფი კოლოფად და შიგნით რა დევს? ნიშნობის ბეჭედიო. თხოვდები-მეთქი? – ცოტა რაღაც კი ჩამწყდა გულში, მაგრამ დიდად არ შევიმჩნიე. არჩევნებამდე ორი კვირა დარჩა, ყველა ვარიანტში ვიგებ, მაგრამ პოპულარობა რომ არ დავკარგო, კიდევ ახალი რაღაცის შებზრიალებაა საჭირო და რა ვქნა, ჩემიც უნდა გაიგო, მიწევსო. ამომრჩევლის თვალში ცოტა არასერიოზული ნაბიჯი გამოგივა-მეთქი. შენ ერთი რამე გეშლებაო. რა-მეთქი? ამომრჩეველების კიდევ გჯერა და სინამდვილეში ამ ქვეყანაში ამომრჩეველი კი არა, მოქალაქეც აღარ დარჩა, ყველანი იუზერები ვართ და ანტიკური რომის მერე დიდად არც შევცვლილვართ, ისევ პური და სანახაობა გვინდა, გვინდა რა, გვჭირდებაო. ეხლა გასაგებია დაყავი და იბატონე ვისი გეგმაა-მეთქი – გამიღიმა, ორი წუთი გაჩუმდა და კიბეებთან შეკრებილ მიმდევრებს გადახედა. რა უცნაურია, ფოლოვერები რომ მართლა მოგსდევენო. მეთქი, ხოოო... და ისე ვის მიყვები-მეთქი ცოლად – პროფესიონალ მომგვარებელს, რომელიც ორი წუთის წინ მსხვერპლს აშანტაჟებდა, ესეთი წინდაუხედავი და ემოციური ნაბიჯი არ ეპატიება და არც მე მეპატია და გალამ შემომხედა და გამარჯვებულის ინტონაციით მითხრა, გააჩნიაო. დაჟე ასარჩევად გაქვს საქმე-მეთქი? არა, გააჩნია შენ რამდენად ჭკვიანი ხარ, მაგრამ გიყურებ და აშკარად იდიოტის შთაბეჭდილებას ტოვებო. ანუ-მეთქი. ანუ, კაი, ქალების არ გესმის არ გესმის, მაგრამ ჩემი მაინც როგორ არ გესმის და კაი, ჯანდაბას, ჩემი არ გესმის, იმდენს როგორ ვერ ხვდები რომ ბატონს სამიზნეში ყავხარ, რომ სისტემა აღარ გენდობა და რომ მომგვარებლად დიდხანს ვეღარ გაქაჩავო. ამიტომ მჭირდები შენ-მეთქი. შენ რომ გჭირდები, მეც ზუსტად მაგიტომ მჭირდებიო – წელის ჩანთიდან ნიშნობის ბეჭდის წითელი ხავერდგადაკრული კოლოფი ამოიღო და რეპორტიორებისგან დამალულად გამომიწოდა. ცოლად მომიყვანო? დაბნეულმა შევხედე – გპირდები რომ შენი კარგი გოგო, შენი გალა და შენი დიპლომატიური სტატუსის გარანტი ვიქნებიო. შენ რა ხეირი-მეთქი. ხო გითხარი, იდიოტი ხარ, ეხლა ნება იბოძე, მუხლებზე დაემხე და ხელი ისე მთხოვე რომ ყველა კამერამ, ყველაზე იდეალური რაკურსით დამაფიქსიროს... არა მოიცა, აქეთა პროფილი არ მივარგა ადგილები გავცვალოთო. 10 გალამ პირველივე ტურში და ოცპროცენტიანი ფორით მოიგო, არანაირი ჩაწყობა და გაყალბება, ნუ კაი, “დამკაწვრელებთან” აფილირებულმა ძველმა ბიჭებმა, ორასი და ჰა და ჰა სამასი სული ხმა, ციხეზე მჯდომი ძმაკაცების გისოსებიდან დახსნის იმედით მართლა მოათრიეს, მაგრამ ეგ მთლიან სურათს ვერ ცვლიდა, ვერ ცვლიდა და სადღაც წესიერი მოქალაქე, რეალური ამომრჩეველი, ქვეყნის პატრიოტი და ეგებ მომგვარებლად აღდგენილი თქვენი მონა-მორჩილი ისეთებსაც კი ფიქრობდა, რომ ამ ქვეყანას აწ და მარადის აღარაფერი ეშველებოდა და დრო იყო რომ იმდენი ბარგი ჩამელაგებინა რამდენიც გალასთან ერთად ორკვირიან თაფლობის თვეს კი არა, სამშობლოდან სრულად გადახვეწას სჭირდებოდა, მაგრამ როგორც რიგით მოქალაქეს და წესიერ ამომრჩეველს ჰქონდა ფასადური დემოკრატიით რუდუნება დარღვეული, მეც აი მაგ ფასადური სიმშვიდით არა ვღელავდი და არ ვღელავდი კი არა, ისეთი გულწრფელად აღტაცებული და გახარებული ვიყავი რომ მხოლოდ ორი რამე მიღრღნიდან ტვინს, მზისგან დამცავი კრემი სამშობლოდან წამეღო კუნძულ გოაზე თუ იქ მეყიდა, და მჭირდებოდა თუ არა ორივე, ფლიპ ფლოპი და ბირკენშტოკის ჩუსტიკი და თუ ქვიშიანი სანაპირო ფლიპ ფლოპების წაღებისკენ მიბიძგებდა, ჩემში ჩამალულ მერკანტილურ მელეხს ბირკენშტოკების გამომზეურება და ამაყი მარიაჟი ჰქონდა მოწადინებული და ამა დრამებში ვიყავი გართული, როდესაც ჩემმა სუს-ელმა მეგობარმა დამირეკა, შენი ნახვა მწადიანო. და ნახვად შევხვდი ქალაქის ყველაზე განაპირა და კრიმინალურ უბანში და სიგარეტით გაბუღულ ისეთ სარდაფში, სადაც რომ იქაურ, მესტნ ავყიობას ფლეისთეიშენის სათამაშო კუთხე მოეწყოთ და ბავშვებს შორის სანაძლეოები და ამ სანაძლეოებს გამო გაფუჭებული, დასახიჩრებული და ალაგ-ალაგ ხრუშჩოვკების მეცხრე სართულიდან გადმომხტარი ბავშვებიც ჩვეულებრივ, “დღეს რა კაი ამინდია არა” სასაუბრო თემად ქცეულიყო ამ პოლიციისგან მივიწყებულ ადგილას და მთელ ამ კონსპირაციას ერთადერთი მიზეზი და ისეთი მძიმე და საშიშად ხმადაბლა სათქმელი ედო საფუძლად რომ, გარემოთი უფრო ვითრგუნებოდი თუ ჯერ კიდევ არ თქმული ახალი ამბით, რომელიც ჩემი სუს-ელის პირიდან უნდა ამოსულიყო, ბოლომდე არ მქონდა გასიგრძეგანებული და – გოაზე არ წახვიდე, იქ სიკვდილის გარდა ვერაფერს იპოვიო, რომ მითხრა, თურმე ამის თქმა არ ყოფილა ჩვენი ფარული შეხვედრის მთავარი მიზეზი და ფეხზე ხელი რომ დამადო და თვალი-თვალში რომ გამიყარა და – შენით დაიწყებენ და შემდეგი აუცილებლად მე ვიქნები და ჯანდაბას ჩემი თავი, შენ ხო იცი როგორ მიყვარხარ, შენ დაკარგვას ვერ გადავიტანო – სლუკუნით რომ ამოთქვა და მერე რომ ისე ძლიერად მომიჭირა ყბებში ხელები და ისე ძლიერად რომ მიმიზიდა თავისკენ და ისეთი ვნებით რომ მაკოცა, როგორითაც არცერთ ქალს არ უკოცნია ჩემთვის, აი მანდ უკვე მართლა ვეღარ ვხვდებოდი, სად იწყებოდა აბსურდი და სად მთავრდებოდა მუქარა და რისი უფრო უნდა შემშინებოდა, გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკის თუ ჩემი მეგობრის, რომელსაც თურმე საერთოდ არამეგობრულად ვუყვარდი. და ესეთ დროს ალბათ ყველაზე მეტად ფიქრი გჭირდება და ესეთ დროს ალბათ ყველაზე ნაკლებად გაქვს ფიქრის დრო და ამიტომ დაუფიქრებლად და უკანმოუხედავად გავიქეცი და გავიქეცი ჯერ იმ ჯურღმულიდან, სადაც ჩემი მეგობარი სიყვარულში გამომიტყდა და მერე გავიქეცი გალასგან და გავიქეცი მომგვარებლებისგან და გავიქეცი ბატონისგან და გავიქეცი ჩემი აწმყოდან და წარსულიდან ხომ მითუმეტეს და გავიქეცი ისეთი ძალით და სისწრაფით, როგორითაც არასდროს არავინ, და გავიქეცი პირველი რეისით და მერე ნაქირავები მანქანით და მერე გემით და მერე ფეხით და მერე ურმით და გადავჭერი ცხრა თუ ათი საზღვარი და რამდენადაც დიდი ძმა ყოველთვის და ყველგან გპოულობს, ეხლაც გავრბივარ და მთელი ეს დრო არ მასვენებს ფიქრი, რომ სანამ გავრბივარ არ მომსდევენ და როგორც კი გავჩერდები მაშინვე გამოჩნდებიან და გამოჩნდებიან “ჩამფარცხველები” და გამოჩნდებიან “დამკაწვრელები” და გამოჩნდებიან სუს-ის აგენტები და გამოჩნდებიან ბუსებრი დრამატურგები და მათი გამოჩენა და ჩემი სიკვდილი ერთი იქნება და მოვკვდები ისე, თითქოს არც ვყოფილვარ და თითქოს არც მიცხოვრია და მოვკვდები ისე როგორც სტერილური, როგორც ნული, როგორც სტერილური, ნული! ივა ფეზუაშვილი © არილი …
- დაამატა ლაშა to ლიტერატურა at 12:01pm on ივნისი 25, 2022
- თემა: მანკიერი სახელმწიფო
- მწიფოებრივ მმართველობას და კერძო პირსაც, ხოლო რაკი მათ ვარგისად ვთვლი, ყველა სხვა სახის სახელმწიფო უვარგისად მიმაჩნია; უვარგისია მათი სახელმწიფოებრივი წყობილებაც და მოქალაქეთა სულიერი წყობაც. არსებობს მანკიერი სახელმწიფო მმართველობის ოთხი სხვადასხვა სახე. – მაინც? – იკითხა გლავკონმა. მე დავაპირე იმ თანმიმდევრობით მელაპარაკა მათზე, რა თანმიმდევრობითაც ისინი ერთმანეთში გადადიან. მაგრამ აქ პოლემარქემ, ადიმანტესაგან ცოტა მოშორებით რომ იჯდა, ხელი გაიწოდა, მხარზე მოგდებულ მოსასხამში ჩაავლო მეზობელს და თავისკენ მიიზიდა, თვითონაც გადაიხარა და რაღაცა ჩასჩურჩულა ყურში. მე მხოლოდ ეს მომესმა: თავის ნებაზე მივუშვათ თუ რა ვქნათო? – რას ქვია, თავის ნებაზე მივუშვათ? – ხმამაღლა მიუგო ადიმანტემ. – არა, მაინც ვის გულისხმობთ? – ვიკითხე მე. – ვისა და, შენ, – მიპასუხა ადიმანტემ. – რას მემართლებით? – კვლავ ვკითხე მე. – ჩვენ გვეჩვენება, რომ თავის შეწუხება არ გინდა და ცდილობ მალულად გამოტოვო ჩვენი საუბრის საკმაოდ მნიშვნელოვანი მონაკვეთი, რათა თავის შეწუხება აღარ დაგჭირდეს. ან იქნებ გგონია დაგვავიწყდა, რა თქვი გაკვრით ქალებსა და ბავშვებზე: მეგობრებს ყველაფერი საერთო უნდა ჰქონდეთო. – რაო, განა არასწორად ვთქვი, ადიმანტე? – ასეა თუ ისე, ახსნა-განმარტება მაინც საჭიროა: ჩვენ გვსურს ვიცოდეთ, რანაირად წარმოგიდგენია ეს საერთო საკუთრება, რადგანაც მისი რამდენიმე სახე არსებობს. მაშ, კეთილ-ინებე და გვითხარი, მაინც რომელ სახეს გულისხმობ. რა ხანია გელით, როდის ჩამოაგდებ სიტყვას შობადობასა თუ ახალშობილთა აღზრდაზე, მოკლედ, იმაზე, თუ რანაირად შეიძლება, რომ ქალები და ბავშვები საერთო საკუთრებად გვევლინებოდნენ. მართებულია თუ არა ეს, ჩვენის აზრით, ამას ძალიან დიდი, მეტიც, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სახელმწიფოსთვის. შენ კი ისე გადახვედი სახელმწიფო მმართველობის სულ სხვა სახეზე, რომ საკმაო ყურადღება არ დაგითმია ამ საჭირბოროტო საკითხისათვის. ჰოდა, აი, როგორც მოგესმა, ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ სიტყვა აღარ გაგაგრძელებინოთ, ვიდრე ისევე საფუძვლიანად არ განიხილავ ყოველივე ამას, როგორც სხვა დანარჩენი განიხილე. – მეც მაგ გადაწყვეტილების მონაწილედ მიგულეთ, – სიტყვა ჩაურთო გლავკონმა. – რა თქმა უნდა; მაშ, იცოდე, სოკრატე, რომ ყველამ ერთხმად მივიღეთ ეს გადაწყვეტილება, – დასძინა თრასიმაქემ. – რას მერჩით ხალხო! – წამოვიძახე მე, – რად მაიძულებთ შევჩერდე და თავიდან მოვყვე ყველაფერს სახელმწიფოს შესახებ? მე კი მიხაროდა, მგონი, გადავრჩი და ამ საკითხზე ლაყბობა აღარ მომიწევს-მეთქი. ნეტავი ჩემს ადრინდელ ნათქვამს დასჯერებოდით. არც კი იცით, რა საცილო და სადავიდარაბო საქმე აიტეხეთ. ვიცოდი, რაც მელოდა, და ამიტომაც ავუქციე გვერდი ამ აყალ-მაყალსა და ვაივაგლახს. – მაშ, რა გეგონა, – თქვა თრასიმაქემ, – ეს ამოდენა ხალხი წყლის სანაყავად შევყრილვართ აქ თუ სიტყვის სასმენად? – ჰო, მაგრამ სიტყვასაც ხომ თავისი ზღვარი აქვს. – ამნაირი სიტყვის ზღვარი, – მითხრა გლავკონმა, – ჭკუადამჯდარი ხალხის აზრით, მთელი სიცოცხლეა, სოკრატე. შენ ჩვენი დარდი ნუ გაქვს. ადექი და შენებურად განგვიმარტე, რასაც გეკითხებით: რანაირად შეიძლება, რომ ჩვენს მცველებს საერთო ცოლ-შვილი ჰყავდეთ, ან როგორ უნდა აღვზარდოთ ყრმები დაბადებიდან იმ დრომდე, ვიდრე სწავლას დავაწყებინებდეთ, რაც ძალზე ძნელი საქმე ჩანს? ეცადე გვითხრა, რანაირად მოგვარდება ყოველივე ეს? – ადვილი როდია ამ საქმეში გარკვევა, ჩემო საოცარო. აქ გაცილებით მეტია საჭოჭმანო, ვიდრე ყოველივე იმაში, რაც ადრე განვიხილეთ. არავინ დაიჯერებს, რომ ჩვენს აზრს შეიძლება ხორცი შეესხას, ხოლო მისი ხორცშესხმა რომ შესაძლებელი იყოს, მაშინ ის დააეჭვებდათ, მართლა საუკეთესოა თუ არა ეს აზრი. აი, რად ვცდილობ გვერდი ავუქციო ამ საკითხს, ჩემო ძვირფასო მეგობარო, რათა მოცლილი კაცის ყბედობად არ აღიქვან ჩემი სიტყვები. – ნუ გეშინია; შენი მსმენელები არც უვიცნი არიან, არც უნდონი და არც ავის მოსურნენი. მაშინ მე ვუთხარი: – როგორც ჩანს, გამხნევებას მიპირებ, ჩემო კეთილო. – დიახ. – გამხნევებისა რა მოგახსენო და ეგ შენი მცდელობა სრულიად საპირისპირო შედეგს კი გამოიღებს. ჩემი თავის იმედი რომ მქონდეს და დარწმუნებული ვიყო, თითქოს ვიცი ის, რასაც ვამბობ, ეგ შენი ნუგეში მართლაც დროული იქნებოდა. ვისაც ჭეშმარიტებაზე ხელი მიუწვდება, გამგებსა და მეგობრულად განწყობილ მსმენელთა შორის თამამად და გაბედულად მსჯელობს იმაზე, რაც ყველაფერზე დიადია და მისთვის ყველაზე ძვირფასი. მაგრამ როცა კაცი, ჩემი არ იყოს, იმას აქცევს მსჯელობის საგნად, რაც თვითონვე აეჭვებს და ალალბედზე დაეძებს ჭეშმარიტებას, მტერსაც არ ვუსურვებ მის დღეში ყოფნას; არა, იმიტომ კი არა, თითქოს მეშინია, ვაითუ მასხრად ამიგდონ-მეთქი (ეს ხომ ბავშვური საქციელი იქნებოდა), არამედ იმიტომ, რომ თუ ჭეშმარიტებას ძირს გამოვუთხრი და მოვარყევ, მეც დავეცემი და მეგობრებსაც თან გადავიყოლებ. ჩვენ ხომ იმაზე ვმსჯელობთ, რასაც ყველაზე ნაკლებ შეჰფერის ყოყმანი და ორჭოფობა. ამიტომაც ადრასტეას ვთხოვ შეწყალებას, გლავკონ: მომიტევოს, რის თქმასაც ვაპირებ. მე თუ მკითხავ, ნაკლები დანაშაულია შენდა უნებურად გახდე ვიღაცის მკვლელი, ვიდრე სიცრუით შებღალო ის, რაც მშვენიერია, კეთილი, სამართლიანი და კანონიერი. ამნაირი საფრთხე კი უმჯობესია მტრებს შორის გემუქრებოდეს, ვიდრე მეგობრებს შორის. მაშ, თუ ღმერთი გწამს, ნუ მამხნევებ. გლავკონმა გაიცინა და მითხრა: – კეთილი და პატიოსანი, თუ შენმა სიტყვამ გვავნო, სოკრატე, ნუ გეშინია, მოგიტევებთ დანაშაულს და ერთხმად გიმოწმებთ, რომ არავითარი ბრალი არ მიგიძღვის სიცრუესა და კაცის კვლაში. მაშ, მხნედ იყავი და ილაპარაკე. – კაცი, რომელსაც მიეტევა დანაშაული, სუფთაა კანონის წინაშე. ასე რომ, ჩემზედაც იგივე ითქმის. – ჰოდა, ახლა მაინც გვაღირსე სიტყვა. – ესე იგი ხელახლა უნდა მივუბრუნდეთ იმას, რაც თავიდანვე უნდა მეთქვა. ალბათ, მართებული იქნებოდა, მას შემდეგ, რაც მამაკაცთა დანიშნულებაზე ვილაპარაკებთ, ქალების დანიშნულებაც განგვესაზღვრა, მით უმეტეს, რომ შენც ამასვე მოითხოვ. დაბადებითა და აღზრდით იმნაირ კაცთათვის, რომლებზედაც ჩვენ ვლაპარაკობდით, თუკი მათ სურთ ისე მოეკიდონ ცოლ-შვილს, როგორც წესი და რიგია, არ არსებობს სხვა გზა, გარდა იმისა, რომელიც იმთავითვე ავირჩიეთ. აკი, ჩვენი გადაწყვეტილებით, კაცები დავადგინეთ ფარის მოდარაჯე მცველებად. – დიახ. – მაშ, ჩვენებურად განვაგრძოთ საქმე: დავუშვათ, რომ ქალები, დაბადებითა და აღზრდით, კაცების თანასწორი არიან, და ვნახოთ, გამოგვადგება თუ არა ეს. – როგორ? – როგორ და, აი, ასე: ჩვენის აზრით, მოდარაჯე ქოფაკთა შორის ძუკნებიც ისევე უნდა იცავდნენ ფარას, როგორც ხვადები, მათნაირად ნადირობდნენ და მათთან ერთადვე ასრულებდნენ ყველაფერს, რაც ევალებათ, თუ სხვა რამის თავი არა აქვთ, გარდა იმისა, რომ კარ-მიდამოს ყარაულობდნენ, ლეკვებს ყრიდნენ და ზრდიდნენ, მაშინ როდესაც ფარაზე ზრუნვა მხოლოდ ხვადების ხვედრია? – მთელ საქმეს ერთნაირად უნდა ინაწილებდნენ, თუმცა ანგარიშს უნდა ვუწევდეთ იმას, რომ ძუკნები უფრო სუსტნი არიან ხვადებთან შედარებით. – კი მაგრამ, განა შეიძლება ერთ სულდგმულს იგივე მოსთხოვო, რაც მეორეს, თუკი მათ ერთნაირად არ აღზრდი და ასაზრდოებ? – არა, არ შეიძლება. – ასე რომ, თუ კაცებსა და ქალებსაც ერთნაირ საქმეს მივუჩენთ, ერთნაირადვე უნდა აღვზარდოთ ისინი. – დიახ. – მაგრამ კაცებს ხომ მუსიკურსა და გიმნასტიკურ ხელოვნებაში თავის გაწაფვა დავუსახეთ მიზნად. – დიახ – მაშასადამე, ქალებსაც უნდა მოვთხოვოთ, ორივე ამ ხელოვნებას და, გარდა ამისა, საომარ საქმესაც დაეუფლონ; ამისდა კვალად უნდა ხდებოდეს მათი დასაქმებაც. – შენი სიტყვებიდან ეგრე გამოდის. – ბევრი რამ, რასაც ახლა მოგახსენებ, სასაცილოდაც არ გეყოფა, რადგანაც აშკარად დაუპირისპირდება ჩვენს ადათ-წესებს, თუკი მოვინდომებთ საქმედ ვაქციოთ სიტყვა. – რა თქმა უნდა. – შენის აზრით, რა იქნებოდა აქ ყველაზე სასაცილო? ალბათ ის, რომ ტიტლიკანა ქალები პალესტრაზე კაცებთან ერთად გამოვიდოდნენ სავარჯიშოდ, და განა მარტო ყმაწვილი ქალები, არამედ ხანდაზმულებიც, ზუსტად ისევე, როგორც ბერიკაცები, ვაგლახად დამჭკნარ-დალეულნი და დანაოჭებულნი იხტიბარს რომ არ იტეხენ და ვერ ელევიან გიმნასიონებს. – ვფიცავ ზევსს, მართლაც რომ სასაცილო იქნებოდა, ყოველ შემთხვევაში, დღევანდელ ზნე-ჩვეულებათა თვალსაზრისით. – მაგრამ რაკი ამაზე ჩამოვარდა სიტყვა, ნუ შევუკრთებით ავყიებს და ენაკვიმატებს; გაუშვი, მასხრად აიგდონ ეს სიახლენი: ქალების წვრთნა გიმნასიონებში, მუსიკურსა და, მით უმეტეს, საომარ ხელოვნებაში თავის გაწაფვა, ჯირითი თუ ეტლების მართვა. – მართალს ბრძანებ. – რახან დავიწყეთ, კიდევაც გავილაშქროთ იმის წინააღმდეგ, რაც ჩვენს ჩვეულებებში მიუღებელი გვეჩვენება. ქილიკებს კი ვთხოვთ, თავი შეიკავონ ავყიობისგან და გაიხსენონ, რომ არც ისე დიდი ხნის წინათ, ელინებს, ისევე როგორც დღეს – ბარბაროსთა უმრავლესობას, სამარცხვინოდ და სასაცილოდ მიაჩნდათ შიშველი კაცის გამოჩენა საასპარეზოდ, და როცა ჯერ კრეტელებმა, ხოლო შემდეგ ლაკედემონელებმა პირველად გახსნეს გიმნასიონები, მაშინდელ ქილიკებს კაი გვარიანი საბაბი მიეცათ სამასხროდ და სალაზღანდაროდ. თუ შენ სხვა აზრისა ხარ? – არა, სავსებით გეთანხმები. – მაგრამ როდესაც გამოცდილებამ ცხადყო, რომ შიშველი კაცი უფრო თავისუფლად ვარჯიშობს, ვიდრე ჩაცმული, მაშინ ეს აღარც თვალს მოეჩვენა სასაცილოდ, რადგანაც გონება მოწმობდა, რომ ასე სჯობდა საქმისთვის. მხოლოდ თავქარიანს თუ შეუძლია მასხრად აიგდოს სხვა რამე, გარდა იმისა, რაც უგვანია და უკეთური, და როცა სიბრიყვეს თუ ბიწიერებას კი არ აქცევენ დაცინვის საგნად, არამედ სულ სხვა რამეს, მაშინ სიკეთეს კი არა, სხვა მიზანს მიელტვიან. – ჭეშმარიტად. – ამრიგად, ჯერ იმაზე უნდა შევთანხმდეთ, შესაძლებელია თუ არა ხორცი შევასხათ ჩვენს მიერ დასახულ გეგმას და, ხუმრობით თუ ხუმრობის გარეშე, გადავწყვიტოთ, რამდენად შეუძლია ქალის ბუნებას, კაცივით გაართვას თავი ყოველგვარ საქმეს, თუ ვერანაირ საქმეს ვერ მოაბამს თავს, ან იქნებ მხოლოდ ზოგიერთი საქმის კეთების უნარი შესწევს, ზოგიერთისა კი არა, და ბოლოს, შეიძლება თუ არა, საომარი საქმე მივანდოთ მას. განა არა სჯობს, ასე დიდებულად დავიწყოთ, რათა შემდეგ ასევე დიდებულად დავასრულოთ ჩვენი მსჯელობა? – რა თქმა უნდა. – ხომ არ გნებავს, ჩვენი მოწინააღმდეგეების ადგილას დავგეთ და მათი მოსაზრებები გავარჩიოთ, რათა დაუცავ ციხე-სიმაგრეს არ შემოვარტყათ ალყა – ვითომ რა გვიშლის ხელს? – ასე რომ, მათ მაგივრად ვიტყვით: «სოკრატე და გლავკონ, თქვენ სულაც არ გჭირდებათ, რომ ვინმე შემოგედავოთ. აკი თქვენი სახელმწიფოს დაფუძნებისთანავე აღიარეთ, რომ ყველამ თავისი საქმე უნდა აკეთოს, მხოლოდ ის საქმე, რომელიც შეესაბამება მისსავ ბუნებას». – მართალი გითხრათ, ვაღიარებ; მაშ, რა უნდა გვექნა? – »კი მაგრამ, განა ქალი, თავისი ბუნებით, არსებითად არ განსხვავდება კაცისაგან?» – რასაკვირველია. – »მაშასადამე, ერთსაც და მეორესაც სხვადასხვა საქმე უნდა მივანდოთ, მათივე ბუნების შესაბამისად». – მერედა, რა? – »განა შეცდომას არ უშვებთ და თქვენსავე თავს არ ეწინააღმდეგებით, როცა ამტკიცებთ, ქალი და კაცი ერთნაირ საქმეს უნდა ასრულებდნენო, თუმცაღა მათი ბუნება ასე განსხვავდება ერთმანეთისაგან?» ახლა მითხარი, ჩემო ძვირფასო, რანაირად დაიცავ შენს აზრს? – ადვილი საქმე როდია, მაგრამ გევედრები და კვლავაც შეგევედრები, ეგება რამე მოიგონო ჩვენი მოსაზრების გასამართლებლად. – სხვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, იმთავითვე სწორედ ამას ვუფრთხოდი, გლავკონ; მიტომაც ვყოყმანობდი და ვაყოვნებდი იმ კანონის განხილვას, რომელიც გვიწესებს, რანაირად უნდა მოვეკიდოთ ოჯახს და როგორ უნდა აღვზარდოთ ქალები და ბავშვები. – ვფიცავ ზევსს, ეტყობა, არცთუ უსაფუძვლოდ უფრთხოდი. – რა თქმა უნდა. მაგრამ იცი, რას გეტყვი? – კაცი გინდ აუზში ჩავარდნილა და გინდ შუა ზღვაში: სულერთია, უნდა გამოცუროს. – უეჭველად. – ჰოდა, ჩვენც უნდა გავცუროთ, რათა თავი დავაღწიოთ ამ ჩვენი მსჯელობის მორევს. თუ ბედმა გაგვიღიმა, იქნებ დელფინმა შეგვისვას ზურგზე ან რაღაც სასწაულმა გადაგვარჩინოს. – ვცადოთ. – მოდი, იქნებ რაიმე გამოსავალი ვიპოვოთ. ჩვენ ხომ შევთანხმდით, რომ სხვადასხვანაირ ბუნებას საქმეც სხვადასხვა შეჰფერის ხოლო ქალის ბუნება განსხვავდება კაცის ბუნებისაგან. ახლა კი უცებ მოვყევით იმის მტკიცებას, რომ სხვადასხვა ბუნების ხალხს შეუძლია ერთსა და იმავე საქმეს ასრულებდეს. აკი სწორედ ამას გვდებენ ბრალად. – დიახ, სწორედ მაგას – ჭეშმარიტად დიდია, გლავკონ, კამათის ხელოვნების ძალა. – როგორ? – როგორ და ისე, რომ ბევრი თავისდა უნებურად ებმება ხოლმე კამათში თუმცა რატომღაც ჰგონიათ, კი არ ვკამათობთ, არამედ ვმსჯელობთო. ხოლო ეს იმიტომ ხდება, რომ არ შეუძლიათ ცალკეულ სახეებად დაყონ და ასე განიხილონ საგანი. ისინი მხოლოდ, სიტყვებში იქექებიან და სულ იმის ჩხრეკაში არიან, სად დაუშვა შეცდომა მათმა თანამოსაუბრემ, ასე რომ კი არ მსჯელობენ, არამედ დაობენ და კინკლაობენ – ბევრს მართლაც ასე სჩვევია. მაგრამ ნუთუ ჩვენც იგივე საფრთხე გვემუქრება? – უსათუო; აკი ჩვენდა უნებურად ჩავებით ამ სიტყვიერ კინკლაობაში. – როგორ? – როცა ადამიანები ბუნებით განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან, მათი საქმიანობაც სხვადასხვანაირი უნდა იყოს; ჩვენ შეუპოვრად დავიცავით ეს, კამათი კი სახელებმა გამოიწვია: საერთოდ არ გვითქვამს, რაში მდგომარეობს ბუნებრივ თვისებათა სახეობრივი სხვადასხვაობა, და არ განგვისაზღვრავს, რას უკავშირდება ან ერთი და ან მეორე, როცა სხვადასხვა ბუნების ხალხს სხვადასხვანაირი საქმიანობა დავუწესეთ, ერთნაირი ბუნებისას კი – ერთნაირი. – მართლაც არ გვითქვამს. – ჰოდა, ახლა თვითონვე უნდა ვკითხოთ ჩვენსავე თავს: ერთნაირია მელოტებისა და თმიანების ბუნება თუ ურთიერთსაპირისპირო? თუ ვაღიარებთ, რომ მათი ბუნება ურთიერთსაპირისპიროა, მაშინ ისიც ვიკითხოთ: თუკი მელოტები მეწაღის ხელობას მისდევენ, ხომ არ ეკრძალება ეს თმიანებს, ანდა, პირიქით, თუ თმიანები მისდევენ მეწაღის ხელობას, ხომ არ ეკრძალება ეს მელოტებს? – რა სასაცილო კითხვას მთავაზობ. – კი მაგრამ, ნუთუ სხვა რამის გამოა სასაცილო და არა იმიტომ, რომ არსებითი ნიშნის მიხედვით კი არ განგვისაზღვრავს ბუნებათა სხვაობა თუ მსგავსება, არამედ სხვაობისა თუ მსგავსების იმ ნიშნით შემოვიფარგლეთ, საკუთრივ საქმიანობას რომ უკავშირდება. ასე მაგალითად, ჩვენ ვამბობდით, რომ ერთი და იმავე ბუნებისაა მკურნალიცა და ისიც. ვისაც დაბადებითვე დაჰყვება მკურნალობის ნიჭი. ასეა, არა? – დიახ. – ხოლო მკურნალი და ხურო სხვადასხვა ბუნებისანი არიან? – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, თუ გაირკვა, რომ ქალი და კაცი ერთნაირად ვერ დაეუფლება ამა თუ იმ ხელოვნებას და ვერც თანაბრად გაართმევს თავს ამა თუ იმ საქმეს, ჩვენ ვიტყვით, რომ ეს საქმე, მათი უნარის შესაბამისად, ან ერთს უნდა მივანდოთ და ან მეორეს. ხოლო თუ ისინი მარტო იმით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, რომ ქალი შვილსა შობს, კაცი კი ქალის საშოს ანაყოფიერებს, ჩვენ დავასკვნით, რომ ეს ჯერ კიდევ არ ნიშნავს იმას, თითქოს ისინი ერთმანეთისაგან განსხვავდებოდნენ იმ თვალსაზრისითაც, რომლითაც ამჯერად მათ განვიხილავთ. ამიტომ კვლავ განვაგრძობთ იმის მტკიცებას, რომ ჩვენი მცველებიცა და მათი ცოლებიც ერთსა და იმავე საქმეს უნდა ასრულებდნენ. – და, ალბათ, მართალნიც ვიქნებით. – ამის შემდეგ ვთხოვთ ჩვენს მოწინააღმდეგეებს, დაგვისახელონ, თუ ეგულებათ იმნაირი ხელოვნება ან საქმიანობა, რასაც მოითხოვს სახელმწიფოს დაფუძნება, – რომ ქალმა ისევე ვერ გაართვას თავი, როგორც კაცმა? – სამართლიანი მოთხოვნაა. – თუმცა, შენი წეღანდელი თქმისა არ იყოს, შეიძლება სხვამაც ასევე გვითხრას, რომ ძნელია ნაუცბათევად პასუხი გასცე ამ კითხვას, მაგრამ თუ კარგად დაუფიქრდება, არაფერია უფრო ადვილი. – შესაძლოა, ასედაც გვითხრას. – თუ გნებავს, ვთხოვოთ ჩვენს მოპასუხეს, უკან მოგვსდიოს და ვნახოთ, იქნება დავუმტკიცოთ, რომ ქალს არა გაეგება რა სახელმწიფოს მართვის საქმეში. – დიახაც მნებავს. – მაშ, გვიპასუხე, ვეტყოდით მას; შენ ასე ამბობდი: ერთს დაბადებითვე თან დაჰყვება რაღაცის ნიჭი, მეორეს კი არა; ერთი ადვილად ეუფლება ამა თუ იმ ხელობას, მეორე კი – გაჭირვებით; ერთისთვის რამდენიმე გაკვეთილიც საკმარისია, რომ თავი ისახელოს იმ საქმეში, რასაც ასწავლიან, მეორე კი მთელი სიცოცხლის განმავლობაშიც რომ სწავლობდეს და თავს იწაფავდეს, იმასაც კი ვერ ითვისებს, რაც უსწავლია; ერთისთვის მისი სხეული სულის ერთგული თანაშემწეა, მეორისათვის კი – დაბრკოლება. განა ამ ნიშნის მიხედვით არ დაჰყავი ისინი, ვისაც ბუნებამ უბოძა რაღაცის ნიჭი და ვისთვისაც იგივე ნიჭი არ გაიმეტა? – ვერავინ იტყვის სხვა რამეს. – თუ გეგულება ადამიანური საქმიანობის თუნდაც ერთი ისეთი დარგი, სადაც კაცი ყოველმხრივ მაღლა არ იდგეს ქალზე? დროის დაკარგვად არ ღირს ქსოვაზე, ცხობასა თუ ხარშვაზე ლაყბობა, რასაც ქალები ჩვენზე უკეთ ახერხებენ, და ვაი იმ ქალს, ვისაც ამისი თავიც არა აქვს. – სწორია; თქვა გლავკონმა, – მართალი გითხრა, ქალი ახლოს ვერ მივა კაცთან, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ არა ერთი და ორი ქალი მრავალმხრივ აღემატება არა ერთსა და ორ კაცს, მაგრამ ზოგადად ისეა საქმე, როგორც შენ ამბობ. – ამრიგად, ჩემო მეგობარო, სახელმწიფოს მართვა-გამგებლობაში არ არსებობს საკუთრივ ქალისა და საკუთრივ კაცისათვის განკუთვნილი საქმე; არა, ბუნებამ ერთი და იგივე უნარი უწილადა ერთსაც და მეორესაც, ასე რომ, თავისი ბუნებით, ქალსაც და კაცსაც შეუძლიათ მონაწილეობა მიიღონ ერთსა და იმავე საქმეში, მხოლოდ ქალი ყოველმხრივ სუსტია კაცზე. – მართალია. – მერედა, რა ვქნათ: ყველა საქმე კაცს მივანდოთ, ქალს კი – არცერთი? – აბა, ეგ როგორ იქნება? – მაშინ, მე მგონია, ჩვენ ვიტყვით, რომ თავისი ბუნებრივი მონაცემებით ზოგიერთ ქალს მკურნალობის უნარი შესწევს, ზოგიერთს კი – არა; ზოგს შეუძლია დაეუფლოს მუსიკურ ხელოვნებას, ზოგი კი უცხოა მუზებისათვის. – რა თქმა უნდა. – განა ზოგ ქალს არ შეუძლია, გიმნასტიკასა თუ საომარ საქმეს მისდიოს, მაშინ როდესაც ზოგი ერთსაც გაურბის და მეორესაც? – ეგრეა. – ზოგი სიბრძნის მოყვარეა, ზოგი კი სიბრძნის მოძულე; ზოგი მხნეა, ზოგი კი მხდალი? – დიახ. – მაშასადამე, ზოგი შეიძლება მცველად გამოდგეს, ზოგი კი არა. განა კაცებს შორისაც მცველებად ისინი არ ამოვირჩიეთ, ვინც თავისი ბუნებით შეიძლებოდა მცველად გვეგულა? – ცხადია, სწორედ ისინი ამოვარჩიეთ. – ამრიგად, სახელმწიფოს დასაცავად ქალსაც და კაცსაც ერთნაირი ბუნებრივი მონაცემები აქვთ, მაგრამ ქალში ეს უნარი უფრო სუსტადაა გამოკვეთილი, კაცში კი – უფრო მკვეთრად. – როგორც ჩანს. – მაშასადამე, მცველებად ვარგის კაცებს იმნაირი ქალები უნდა შევურჩიოთ ცოლებად, რომ თავიანთ ქმრებს ენათესავებოდნენ ბუნებით და მათთან ერთად იდგნენ სახელმწიფოს სადარაჯოზე. – რა თქმა უნდა. – ხოლო ერთნაირი ბუნების ხალხს ერთნაირი საქმე უნდა მივანდოთ. – დიახ. – ასე რომ, შორი გზა მოვიარეთ და კვლავ საწყის წერტილს მივუბრუნდით: ჩვენ ვაღიარებთ, რომ თუ მცველების ცოლებს მუსიკურსა და გიმნასტიკურ ხელოვნებაში თავის გაწაფვის საშუალებას მივცემთ, ეს არ ეწინააღმდეგება ბუნებას. – ცხადია. – ამრიგად, ჩვენს მიერ მიღებული კანონი ფუჭი და განუხორციელებელი როდი ყოფილა, რაკიღა ის შეესაბამება ბუნებას. მე თუ მკითხავ, ბუნებას უმალ ის ეწინააღმდეგება, რასაც დღეს ვხედავთ. – როგორც ჩანს. – მაგრამ ჩვენ ხომ უნდა განგვეხილა, რამდენად შესაძლებელია ჩვენი დადგენილებების განხორციელება და ყველაზე უკეთესნი არიან თუ არა ისინი. – დიახ. – მათი ხორცშესხმა რომ შესაძლებელია, ამაზე უკვე შევთანხმდით. – დიახ, შევთანხმდით – მაშ, ახლა ისიც უნდა ვნახოთ, ყველაზე უკეთესნი არიან თუ არა ისინი. – ცხადია. – ქალი რომ მცველი გახდეს, მისი აღზრდა არ უნდა განსხვავდებოდეს მცველი მამაკაცის აღზრდისაგან, მით უმეტეს, რომ ერთსა და იმავე ბუნებრივ მონაცემებს ეხება საქმე. – დიახ, არ უნდა განსხვავდებოდეს. – ამაზე რაღას იტყვი? – რაზე? – ნუთუ ვერ ხედავ, რომ ერთი კაცი უკეთესია, მეორე კი უარესი; თუ ყველა ერთნაირი გგონია? – არამც და არამც. – ხოლო ჩვენს მიერ დაფუძნებულ სახელმწიფოში, შენის აზრით, ვინაა უკეთესი: იმნაირად აღზრდილი მცველები, როგორც ჩვენ წარმოვიდგინეთ, თუ თავიანთ ხელობაში გაწაფული მეწაღეები? – რა საკითხავია? – მესმის; და მერე, სხვა მოქალაქეებთან შედარებითაც განა მცველები არ არიან ყველაზე უკეთესნი? – რა თქმა უნდა. – კი მაგრამ, განა ქალებშიაც სწორედ ისინი არ იქნებიან ყველაზე უკეთესნი, ვინც ჩვენი მცველების ცოლობის ღირსად ვიგულეთ? – რასაკვირველია. – მერედა, სახელმწიფოსათვის რა შეიძლება იყოს იმაზე სასარგებლო, რომ მოქალაქეებად ჰყავდეს ყველაზე უკეთესი ქალებიცა და კაცებიც? – არაფერი. – ხოლო ამის მიღწევა შეიძლება მუსიკური და გიმნასტიკური ხელოვნების წყალობით, თუ მათ ისე გამოვიყენებთ, როგორც ჩვენს მიერ იქნა განხილული. – უეჭველად. – მაშასადამე, ჩვენი დადგენილების განხორციელება არა მარტო შესაძლებელია, არამედ ყველაზე სასარგებლოცაა სახელმწიფოსთვის. – მართალს ბრძანებ. – მაშ დაე, მცველების ცოლებმა გაიძრონ სამოსი, რაკიღა სიქველე გაუწევთ მის მაგივრობას; დაე, თავგანწირვით იბრძოლონ და იომონ სამშობლოს დასაცავად, და ნუ ექნებათ სხვა საზრუნავი. მაგრამ მათი სისუსტის გამო ქალებს უფრო ადვილი საქმე უნდა მივანდოთ, ვიდრე კაცებს. ხოლო კაცი, რომელიც სიცილს ვერ შეიკავებს შიშველი ქალების დანახვაზე, სრულქმნილების მისაღწევად რომ ვარჯიშობენ, თავისი როყიო სიცილით მხოლოდ «სიბრძნის მკვახე ნაყოფს თუ მოწყვეტს»; ეტყობა, თვითონაც არ იცის, რას სჩადის, ან რას დასცინის. რადგანაც მართალს ამბობენ და კვლავაც იტყვიან, რომ მშვენიერება სასარგებლოა, სიმახინჯე კი – მავნე. – ჭეშმარიტად. – ჩვენი კანონის განხილვისას, რომელიც ქალებს ეხება, თუ შეიძლება ასე ითქვას, პირველი ტალღა ავიცილეთ თავიდან; არა მარტო წალეკვას გადავურჩით, როცა ვამბობდით, რომ ყველა საქმეს ერთად უნდა ასრულებდნენ ჩვენი მცველები – კაცებიცა და ქალებიც, არამედ ჩვენმა მსჯელობამ ისიც დაგვიდასტურა, რომ ეს შესაძლებელიცაა და სასარგებლოც. – მართლაც რომ მძვინვარე ტალღას გადაურჩი. – ეს რაა, შენ აწი იკითხე. – მაგასაც ვნახავთ; მაშ, განაგრძე. – ამ კანონსა და მის წინარე კანონებს, ჩემის აზრით, შემდეგი მოსდევს^ – მაინც? – ჩვენს მცველებს საერთო ცოლები უნდა ჰყავდეთ, ასე რომ, არცერთი ქალი არ უნდა ეკუთვნოდეს ერთ რომელიმე კაცს. ასევე საერთო უნდა ჰყავდეთ შვილებიც: მამამ არ უნდა იცოდეს, რომელია მისი შვილი, და არც შვილი იცნობდეს მამას. – ეს კანონი წინარე კანონზე უფრო მიუღებელია, მისი განხორციელებისა თუ სარგებლიანობის თვალსაზრისით. – რაც შეეხება სარგებლიანობას, მე მგონია, ვერვინ უარყოფს, რაოდენ სასარგებლოა საერთო ცოლ-შვილის ყოლა, თუკი ეს საერთოდ შესაძლებელია, ხოლო რამდენად შესაძლებელია ამის განხორციელება, ეს, მე თუ მკითხავ, აზრთა დიდ სხვადასხვაობას გამოიწვევს. – ერთიც სადავიდარაბოა და მეორეც. – მაშ, შენის აზრით, საჭიროა ორივეს დასაბუთება? მე კი მეგონა, რომ ერთს მაინც ავიცილებდი თავიდან, რაკი თვითონვე აღიარებ ამის სარგებლიანობას, და მხოლოდ მეორის დამტკიცება დამჭირდებოდა, კერძოდ, იმისა, შესაძლებელია თუ არა ეს. – ტყუილად ცდილობ, თავს ვერ დაიძვრენ: ერთის დასაბუთებაც მოგიწევს და მეორისაც. – რა გაეწყობა, – ვუთხარი მე, – მზადა ვარ ავიტანო ეს სასჯელი. მაგრამ მოწყალება მოიღე და ნება მიბოძე, ოდნავ მაინც მოვითქვა სული და ტკბილ ოცნებას მივეცე, როგორც სჩვევია მცონარებს ეულად სეირნობისას: იმას კი არ ეძებენ, თუ რა გზით შეიძლება აისრულონ საწადელი, არამედ ცდილობენ თავი აარიდონ ყოველნაირ საზრუნავს და არც იმაზე ფიქრით აიტკიონ თავი, შესაძლებელია თუ არა, საერთოდ, მათი სურვილის ხორცშესხმა. ამიტომ უკვე ახდენილად სახავენ მას და მერე ისე ელოლიავებიან, თითქოს უკვე ხელთ ჰქონდეთ ის, რასაც ოცნებით მიელტვიან. ხოლო ეს კიდევ უფრო ამძაფრებს მათ სულიერ მცონარებას. ჰოდა, აი, მეც ამ სისუსტეს დავყევი და ვცდილობ სამერმისოდ გადავდო იმის განხილვა, თუ რამდენად შესაძლებელია ეს. ჯერჯერობით კი შესაძლებლად მივიჩნევ ამას და, თუ ნებას მომცემ, განვიხილავ, რა გზას დაადგებიან მმართველები, როცა ეს უკვე მოხდება, და თან გიჩვენებ, რაოდენ სასარგებლო იქნებოდა ეს არა მარტო სახელმწიფოსათვის, არამედ მცველებისთვისაც. თავდაპირველად სწორედ ამას განვიხილავ შენთან ერთად, დანარჩენი კი, თუ გნებავს, მერე იყოს. – ცხადია, მნებავს. მაშ, ადექი და განიხილე. – მე მგონია, თუ ჩვენი მმართველებიცა და მათი თანაშემწენიც ღირსნი არიან თავიანთი სახელებისა, ეს უკანასკნელნი სიამოვნებით შეასრულებენ განკარგულებებს, ხოლო პირველნი, განკარგულებების გაცემისას, უყოყმანოდ დაემორჩილებიან არა მარტო კანონებს, არამედ ქცევის იმ წესებსაც, რასაც ჩვენ დავუდგენთ მათ. – რა თქმა უნდა. – და რახან მათი კანონმდებელი ხარ, ალბათ, ისევე შეარჩევ ქალებს, როგორც მცველები შეარჩიე კაცებიდან, და იმასაც ეცდები, რომ ისინი შეძლებისდაგვარად ჰგვანდნენ ერთმანეთს. რაკი სუფრაც და საცხოვრისიც საერთო ექნებათ და არცერთი არ იქნება კერძო მესაკუთრე, რაკი ერთად იცხოვრებენ და გიმნასიონებშიაც ერთად ივარჯიშებენ, მე მგონია, ბუნებრივი აუცილებლობის ძალით, ერთურთის ნდომაც აღეძვრით. თუ, შენის აზრით, სულაც არ არის აუცილებელი, რომ ეს ასე მოხდეს? – ეს გეომეტრიული აუცილებლობა კი არ არის, არამედ ეროტიული, გაცილებით უფრო მძაფრ ზემოქმედებას რომ ახდენს ადამიანთა უმრავლესობაზე. – მართალია, მაგრამ ესეც მითხარი, გლავკონ: სახელმწიფოში, რომლის მოქალაქეებიც ბედნიერნი არიან, განა სარწმუნოება ან მმართველობა დასაშვებად მიიჩნევდა ავხორცობასა და აღვირახსნილობას? – ეს იქნებოდა ნამდვილი უსამართლობა. – ამიტომ ჩვენ, რა თქმა უნდა, ვეცდებით დავაწესოთ რაც შეიძლება წმინდა ქორწინებანი, ხოლო წმინდა ქორწინება, იმავდროულად ყველაზე სასარგებლოც უნდა იყოს. – რასაკვირველია. – მაინც რითი იქნებოდა ის ყველაზე სასარგებლო? თუმცა, აი, რას გკითხავ, გლავკონ: შენს სახლში მწევარ-მეძებრებსა და უთვალავ ჯიშიან ფრინველსა ვხედავ. ჰოდა, მითხარი, თუ ღმერთი გწამს, საგანგებოდ თუ გიზრუნია მათი კავშირისა და გამრავლებისათვის? – როგორ? – როგორ და, ისე, რომ თუმცა ყველა ჯიშიანია, მაგრამ მათ შორის თუ გამოერევა ისეთი სხვებზე უკეთესი რომ იყოს? – დიახ, გამოერევა. – მერედა, ყველას განურჩევლად ამრავლებ, თუ ცდილობ მხოლოდ უკეთესები მოამრავლო? – სწორედ მაგასა ვცდილობ. – კი მაგრამ, ვისი ნამატი სჯობს, სრულიად ახალგაზრდა ან უკვე ბებერი მშობლებისა, თუ იმათი, ვისაც სწორედ გამრავლების დრო უდგას? – ხოლო თუ ამ პირობას არ დაიცავ, როგორ გგონია, საგრძნობლად გაუარესდება თუ არა ფრინველებისა თუ ძაღლების ჯიში? – ვფიქრობ, საგრძნობლად. – ცხენებსა და დანარჩენ ცხოველებზე რაღას იტყვი? თუ მათი საქმე სულ სხვაგვარადაა? – უცნაური კი იქნებოდა, ეგრე რომ ყოფილიყო. – ღმერთო დიდებულო! – წამოვიძახე მე, – რა გამჭრიახი ხალხი უნდა გვყავდეს მმართველებად, ჩემო ძვირფასო გლავკონ, თუ კაცთა მოდგმაზედაც იგივე ითქმის. – ცხადია, იგივე ითქმის მერედა, რა? – რა და, ის, რომ ჩვენს მმართველებს ძალაუნებურად მოუწევთ ათასნაირი საშუალება გამოჩხრიკონ. თუ კაცს წამალი არ სჭირდება, რადგანაც განუხრელად მისდევს ცხოვრების ჯანსაღ წესს, მაშინ ალბათ საშუალო ნიჭის მკურნალიც მშვენივრად მოუვლის მას. მაგრამ იქ, სადაც წამლების გარეშე ვერ გავალთ ფონს, უფრო გამოცდილ ექიმს უნდა მოვუხმოთ. – მართალია, მაგრამ რაში დაგჭირდა ეგ? – მოგახსენებ: ჩვენი მმართველები, ალბათ, ხშირად იქნებიან იძულებულნი, თავიანთ ქვეშევრდომთა სასიკეთოდ, სიცრუესა და ტყუილს მიმართონ. ჩვენ ხომ ვთქვით, რომ ეს სასარგებლოა, როგორც სამკურნალო საშუალება. – ვთქვით და მართალნიც ვიყავით. – როგორც ჩანს, ეს ყველაზე სასარგებლო იქნებოდა ქორწინებისას თუ განაყოფიერება-გამრავლებისას. – როგორ? – იქიდან, რაზედაც ჩვენ შევთანხმდით, უშუალოდ გამომდინარეობს, რომ უკეთესი ყმაწვილკაცები უპირატესად უკეთეს ქალიშვილებთან შეწყვილდებიან, უარესები კი – უარესებთან; ამასთანავე, მხოლოდ უკეთესთა ნაშიერნი უნდა აღვზარდოთ, უარესებისა კი – არა, თუ გვსურს ეს ჩვენი პატარა ჯოგი მართლაც სანაქებო რამ იყოს. მაგრამ ამის თაობაზე არავინ არაფერი არ უნდა იცოდეს, მმართველთა გარდა, რათა მცველთა რიგებში თავიდან ავიცილოთ ყოველგვარი განხეთქილება. – სწორია. – მაშასადამე, საჭიროა კანონით შემოვიღოთ საგანგებო დღესასწაული, სადაც ერთად მოვუყრით თავს სასიძოებსა და სასძლოებს; უნდა დავაწესოთ მსხვერპლშეწირვა და საქორწინო საგალობლები შევუკვეთოთ ჩვენს პოეტებს. ქორწინებათა რიცხვის განსაზღვრა კი ჩვენს მმართველებს უნდა მივანდოთ, რათა ისინი, ომიანობის, სნეულების და სხვა მისთანათა მიუხედავად, ასე თუ ისე უცვლელად ინარჩუნებდნენ მამაკაცთა სათანადო რაოდენობას, იმ მიზნით, რომ ჩვენი სახელმწიფოს მოსახლეობა, შეძლებისდაგვარად, არც იზრდებოდეს და არც მცირდებოდეს – ეგეც სწორია. – ხოლო წილისყრა, ჩემის აზრით, იმნაირად უნდა მოვაწყოთ, რომ უარესნი და უხეირონი მმართველებს კი არა, თავიანთ უკუღმართ ბედს ადანაშაულებდნენ. – რა თქმა უნდა. – იმ ჭაბუკებს კი, რომლებმაც ბრძოლის ველზე თუ სხვა ასპარეზზე გამოიჩინეს თავი, სათანადო პატივი უნდა მივაგოთ და საშუალება მივცეთ, რაც შეიძლება ხშირად გაატარონ დრო ქალებში, რათა სწორედ მათი ნაშიერნი მომრავლდნენ ქვეყნად. – მართალია, – თქვა გლავკონმა. – ახალშობილნი დაბადებისთანავე უნდა გადავცეთ საგანგებოდ მათთვის მიჩენილ ქალებს თუ კაცებს, ან ერთთაც და მეორეთაც, ვინაიდან თანამდებობები თანაბრად უნდა ნაწილდებოდეს ქალებსა და კაცებს შორის. – დიახ. – ეს უკანასკნელნი უკეთეს მშობელთა ნაშიერთ სასწრაფოდ მიჰგვრიან ძიძებს, რომლებიც ცალკე ცხოვრობენ ქალაქის ერთ-ერთ უბანში. უარეს მშობელთა ნაშიერნი, ან დაბადებითვე ამა თუ იმ ნაკლის მქონენი კი საგულდაგულოდ უნდა გადამალონ, როგორც ჯერ არს, საგანგებოდ ამ მიზნით შერჩეულ და მიუდგომელ ადგილას. – რა თქმა უნდა, – თქვა გლავკონმა, – თუ გვსურს წმინდად შევინახოთ და შევინარჩუნოთ მცველების მოდგმა. – ისინი იზრუნებენ ყრმების კვებაზედაც და ბაგებში ყოველდღე მიიყვანენ დედებს, კერტებიდან რძე რომ გადმოსდით, მაგრამ ყოველნაირად ეცდებიან ისე მოაწყონ საქმე, რომ ვერცერთმა ვერ იცნოს თავისი შვილი. თუ დედის რძე სამყოფი არ იქნა, სხვა მეძუძურ ქალებსაც მოიყვანენ და იმაზედაც იზრუნებენ, რომ ახალშობილებს დროულად აჭამონ ძუძუ, ღამის თევა და ყველა სხვა საზრუნავი კი ძიძებსა და აღმზრდელებს დაეკისრებათ. – მცველების ცოლებს ძალიან კი უადვილებ ბავშვების მოვლას. – ასეა საჭირო, – ვუთხარი მე, – მაგრამ განვაგრძოთ ჩვენი განხილვა. როგორც აღვნიშნეთ, შთამომავლობას ჯან-ღონით სავსე მშობლები უნდა გვაძლევდნენ. – დიახ. – მერედა, რას იტყვი, მაინც რომელი ასაკია საამისოდ ზედგამოჭრილი: ქალებისათვის ოცი, კაცებისათვის კი ოცდაათი წელი? – კეთილი, მაგრამ სანამდე? – დაე, ქალები სახელმწიფოს ოციდან ორმოც წლამდე უშობდნენ შვილებს, კაცები კი მას შემდეგ, რაც ხტომისა და სირბილის დრო გაუვათ, ესე იგი, ოცდაათიდან ორმოცდათხუთმეტ წლამდე. – დიახ, ქალიცა და კაციც სწორედ ამ ასაკშია ჯან-ღონით სავსე. – ხოლო თუ ვინმე უფრო ადრე ან უფრო გვიან დააპირებს შვილების ყოლას, ჩვენ ვიტყვით, რომ მან სარწმუნოებისა და სამართლიანობის წინაშე სცოდა, რადგანაც სახელმწიფოს იმნაირ შვილს შესძენს, მალულად, ღამის წყვდიადში რომ ჩაისახა ავხორცობისა თუ აღვირახსნილობის შედეგად, ისე რომ ჩასახვას წინ არ უძღოდა არც მსხვერპლშეწირვა, არც ქურუმების ლოცვა-კურთხევა და არც მთელი სახელმწიფოს გულმხურვალე ვედრება, ღმერთო, ყველაზე უკეთესსა და ღირსეულ მშობლებს მათზე უკეთესი და ქვეყნისათვის სასარგებლო შვილი შესძინეო. – მართალს ბრძანებ. – ასევე უნდა დაიგმოს ჯან-ღონით სავსე კაცი, რომელიც მმართველთა ნებართვის გარეშე მოინდომებს შეეუღლოს თუნდაც მისივე ასაკის ქალს. ჩვენ ვიტყვით, რომ ამ კაცმა უკანონო შვილი შესძინა სახელმწიფოს, რაკიღა არც დაწინდვა მომხდარა და არც ქორწინების კურთხევა. – როცა ქალები და კაცები მემკვიდრეების გასაჩენად დადგენილ ასაკს გადასცდებიან, ჩემის აზრით, კაცებს უფლება უნდა მივცეთ, რომელი ქალიც თვალში მოუვათ, ის იყოლიონ საყვარლად, რა თქმა უნდა, დედების, ქალიშვილების, შვილიშვილებისა და დედის მხრივ უფროსი ნათესავების გარდა. ასეთივე თავისუფლება უნდა მივანიჭოთ ქალებსაც: ვისაც უნდათ, იმას გაჰყვნენ, მამების, ვაჟიშვილებისა და უფროსი თუ უმცროსი ნათესავების გამოკლებით. მაგრამ ამნაირი თავისუფლების მიუხედავად, ყოველნაირად უნდა ცდილობდნენ, რომ არცერთი ბავშვი არ მოევლინოს ქვეყანას, ხოლო თუ მათმა სიფრთხილემ შედეგი არ გამოიღო და ბავშვი მაინც დაიბადა, კეთილ-ინებონ და ისე მოიქცნენ, რომ მისი აღზრდა აღარ დაგვჭირდეს. – კეთილი, მაგრამ რანაირად გაარჩიონ, ვინ ვის ეკუთვნის მამად, ქალიშვილად თუ ნათესავად? – არანაირად. მაგრამ თვითეულ მცველს თავის ღვიძლ შვილად უნდა მიაჩნდეს ყოველი ახალშობილი, – სულერთია, ქალი იქნება თუ ვაჟი, – რომელიც მისი ქორწინების დღიდან მეცხრე თუ მეშვიდე თვის თავზე დაიბადა, ხოლო ეს ქალ-ვაჟნი თავიანთ მშობელ მამად უნდა სახავდნენ მას; მათი შვილები თავიანთ ბებიად და ბაბუად უნდა მიიჩნევდნენ ამ ჩვენს მცველსა და მის ცოლს, ხოლო თავიანთ ტოლ-სწორთ – დებად და ძმებად, ასე რომ, დაუშვებელია ცოლ-ქმრული კავშირი მათ შორის. და-ძმებს მხოლოდ კანონი თუ დართავს შეუღლების ნებას, ისიც წილისყრითა და პითიას საღმრთო დასტურით. – მართალს ბრძანებ. – აი, რას ნიშნავს, გლავკონ, საერთო ცოლ-შვილის ყოლა ამ ჩვენს სახელმწიფოში, ხოლო ეს რომ ზედმიწევნით შეესაბამება მის წესწყობილებას, ამას შემდგომი მსჯელობა დაგვანახებს. რა ვქნათ, განვაგრძოთ? – განვაგრძოთ. ზევსის გულისთვის. – მაშ, იქნებ, აი, ეს იყოს ჩვენი თანხმობის საწყისი: ავდგეთ და ჩვენსავე თავს ვკითხოთ, რა შეიძლება მიგვაჩნდეს სახელმწიფო წყობილებისათვის უდიდეს სიკთედ, ანუ იმ მიზნად, რისი გულისთვისაც კანონმდებელი ადგენს თავის კანონებს, და რას უნდა ვსახავდეთ უდიდეს ბოროტებად? შემდეგ კი ვნახოთ, მართლა გვაახლოებს თუ არა ამ სიკეთესთან ყოველივე ის, რაზედაც წეღან ვმსჯელობდით, ანდა გვაშორებს თუ არა ამ ბოროტებისგან? – თავი და თავი ეგ არის. – შეიძლება თუ არა წარმოვიდგინოთ სახელმწიფოსათვის იმაზე დიდი ბოროტება, რაც მისი ერთიანობის რღვევას, დაშლასა და დაქუცმაცებას იწვევს? ან რა შეიძლება იყოს იმაზე დიდი სიკეთე, რაც ურღვევ მთლიანობად ჰკრავს და აერთებს მას? – არაფერი. – ხოლო მას ჰკრავს და აერთებს ჭირისა და ლხინის ერთობა, როცა თითქმის ყველა მოქალაქეს ერთნაირად ახარებს ან ამწუხრებს საერთო წარმატება თუ წარუმატებლობა. – რა თქმა უნდა. – ამნაირი განცდების სხვადასხვაობა კი არღვევს კავშირს მოქალაქეთა შორის, როცა ზოგს გულს უკლავს, ზოგს კი აღაფრთოვანებს სახელმწიფოსა და მისი მოსახლეობის მდგომარეობა. – უეჭველად. – მერედა, რა არის ამნაირი განხეთქილების მიზეზი, თუ არა ის, რომ მთელ სახელმწიფოს აყრუებს მოქალაქეთა გნიასი და ღრიანცელი: «ეს ჩემია!» ან «ეს არ არის ჩემი!» და სხვა მისთანანი? – ცამდე მართალი ბრძანდები. – ხოლო სადაც მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობა ერთსულოვანია იმის თაობაზე, თუ რა არის მისი და რა არ არის მისი, ალბათ, სწორედ იქაა ყველაზე უკეთესი სახელმწიფოებრივი წყობილება. – დიახ, ყველაზე უკეთესი. – მაშ, რაღა ითქმის იმ სახელმწიფოზე, რომელიც ყველაზე მეტად მოგვაგონებს ცალკეულ კაცს: ასე მაგალითად, ვინმემ რომ თითი გაიჭრას, მთელი სხეული თითქოს ერთ მუშტად შეიკვრის და სულს შესთხოვს შველას, როგორც მის მბრძანებელსა და წარმმართველ საწყისს; სულიც მთელის არსებით შეიძვრის და თანაულმობს ტკივილით გატანჯულ ასოს, და მაშინ ჩვენ ვამბობთ, აი, ამ კაცს თითი სტკივაო. იგივე ითქმის ყოველნაირ სიხარულსა და ტანჯვაზედაც, რასაც ავადმყოფობისას თუ გამოჯანმრთელებისას განიცდის კაცი. – დიახ, იგივე ითქმის, და ესაა შენი კითხვის პასუხიც: ყველაზე უკეთესი წყობილების მქონე სახელმწიფო ყველაზე მეტად უნდა ჰგავდეს ცალკეულ კაცს. – რაც არ უნდა შეემთხვეს ამნაირი ქვეყნის მოქალაქეს, კარგი თუ ცუდი, ჩემის აზრით, სახელმწიფო პირველი იტყვის: შენი ტკივილი ჩემი ტკივილია და შენი სიხარული ჩემი სიხარულიო. – რა თქმა უნდა, თუკი მას მართლაც უზადო კანონები მართავენ. – მაგრამ დროა კვლავ მივუბრუნდეთ ჩვენს სახელმწიფოს და ვნახოთ, ჩვენი მსჯელობიდან გამომდინარე დასკვნები მას უფრო ესადაგება თუ რომელიმე სხვა სახელმწიფოს. – დიახ, ეგრე უნდა მოვიქცეთ. – კეთილი და პატიოსანი; თუ ყველა დანარჩენ სახელმწიფოში მმართველებიც არიან და არის ხალხიც, მაშასადამე, ისინი ჩვენს სახელმწიფოშიაც უნდა იყვნენ. – რა თქმა უნდა. – და ყველანი მოქალაქეებს უწოდებენ ერთმანეთს? – დიახ. – მაგრამ გარდა «მოქალაქისა», რას უწოდებს დანარჩენ სახელმწიფოებში ხალხი თავის მმართველებს? – ზოგიერთ სახელმწიფოში – »ბატონებს», დემოკრატიულ სახელმწიფოებში კი იმავე სახელს – »მმართველებს». – კი მაგრამ, ჩვენს სახელმწიფოში? გარდა «მოქალაქეებისა», რას უწოდებს ხალხი «მმართველებს»? – »მხსნელებსა» და «მფარველებს». – ეს უკანასკნელნი რაღას უწოდებენ ხალხს? – »მებეგრეებსა» და «მარჩენლებს». – სხვა სახელმწიფოთა მმართველებზე რაღას იტყვი? რას უწოდებენ ისინი ხალხს? – »მონებს». – ხოლო მმართველები ერთმანეთს? – »თანამმართველებს». – ჩვენში? – »თანამცველებს». – თუ გეგულება დანარჩენ სახელმწიფოებში იმნაირი მმართველი, ერთ თავის თანამმათველს ისე რომ მიმართავდეს, როგორც მეგობარს, ხოლო მეორეს – როგორც უცხოს და გადამთიელს? – რამდენიც გნებავს. – მაშასადამე, თანამოაზრე თავისიანად მიაჩნია და ამიტომაც მიმართავს როგორც მეგობარს, უცხოს კი თავისიანად არ თვლის? – დიახ. – შენს მცველებზე რაღას იტყვი? თუ მოიძებნება მათ შორის ისეთი კაცი თავის თანამცველებს უცხოდ რომ მიიჩნევდეს და გადამთიელს ეძახდეს მას? – არა, არ მოიძებნება; ვისაც არ უნდა შეჰყაროს ბედმა, ის იტყვის, რომ თავის და-ძმას, დედ-მამას, ქალ-ვაჟსა თუ მათ წინაპრებს ან შთამომავალთა ხედავს. – კეთილი და პატიოსანი, მაგრამ ერთი ესეც მითხარი: მარტოოდენ იმას დასჯერდები, რომ კანონით დაადგენ როგორც თავისიანებს, ისე მიმართავდნენ ერთმანეთს, თუ ამნაირი მიმართვის შესაბამისადაც იქცეოდნენ; მაგალითად, ისე ეპყრობოდნენ მამებს, როგორც წესი და რიგი მოითხოვს: პატივისცემას და მზრუნველობას არ აკლებდნენ და უსიტყვოდ ემორჩილებოდნენ მათ, იმისი შიშით, რომ ღმერთებიც შერისხავენ და ადამიანებიც შეაჩვენებენ, თუკი სხვანაირად მოიქცევიან და, ამრიგად, უსამართლობას მკრეხელობასაც ზედ დაურთავენ? როგორ გგონია, განა ყველა მოქალაქე, სწორედ იმას არ უნდა ჩააგონებდეს გამუდმებით პატარა ბავშვებს, რომ ასე უნდა მოეპყრონ იმათ, ვისაც მამებად და ნათესავებად დაუსახავენ? – დიახ, სწორედ მაგას. სასაცილო იქნებოდა, ნათესავების სახელი ლიტონ სიტყვად რომ დარჩენილიყო და მათდამი პატივისცემას საქმით არ შესხმოდა ხორცი. – მაშასადამე, ჩვენს სახელმწიფოში გაცილებით უფრო ხშირად, ვიდრე ნებისმიერ სხვა სახელმწიფოში, მოქალაქეები ერთსულოვნად გამოხატავდნენ თავიანთ განწყობილებას ამ სიტყვებით: «ჩემი საქმე კარგადაა», ან «ჩემი საქმე ცუდადააო», ყოველთვის, როცა, ჩვენი წეღანდელი თქმისა არ იყოს, ერთ-ერთ მათგანს კარგად ან ცუდად წაუვიდოდა საქმე. მართალს ბრძანებ. – კი მაგრამ, ისიც ხომ ითქვა, რომ ამნაირი განწყობილებაც და მისი სიტყვიერი გამოხატულებაც სხვა არა არის რა თუ არა მოყვასთა სიხარულისა და მწუხარების ერთობლივი გაზიარება? – დიახ, ეგეც ითქვა. – მაშასადამე, ჩვენი მოქალაქეები, განსაკუთრებული სიმძაფრით განიცდიან ერთობლივად საქმის საერთო ვითარებას, და ეს ერთობლივი განცდა განაპირობებს იმას, რომ ყველას ერთი ექნება სიხარულიც და მწუხარებაც. – რა თქმა უნდა. – მერედა, რას უნდა მივაწეროთ ესოდენ განსაცვიფრებელი შედეგი, თუ არა ჩვენი სახელმწიფოს საერთო თავისებურებას და განსაკუთრებით იმას, რომ მცველებს საერთო ცოლ-შვილი უნდა ჰყავდეთ? – დიახ, უპირატესად მაგას უნდა მივაწეროთ. – კი მაგრამ, ჩვენ ხომ შევთანხმდით, რომ სწორედ ესაა უდიდესი სიკეთე სახელმწიფოსთვის, როცა კეთილმოწყობილი სახელმწიფო სხეულს შევადარეთ, რომლის სნეულებაცა და სიჯანსაღეც მისი ასოების მდგომარეობაზეა დამოკიდებული. – დიახ, შევთნხმდით და სავსებით სამართლიანადაც შევთანხმდით. – მაშასადამე, ჩვენი სახელმწიფოსათვის უდიდესი სიკეთის მიზეზი ისაა, რომ მცველებს საერთო ცოლ-შვილი უნდა ჰყავდეთ. – დიახ. – ეს იმასაც ეთანხმება, რაზედაც ადრე შევთანმდით. აკი ითქვა, რომ მცველებს არც საკუთარი სახლ-კარი უნდა ჰქონდეთ, არც მიწა-წყალი და არც სხვა რამ ავლადიდება. ისინი მოსახლეობისაგან იღებენ სურსათ-სანოვაგეს, თავიანთი სამსახურის სანაცვლოდ, და ერთად მოიხმარენ მას, თუკი სურთ ჭეშმარიტი მცველები ერქვათ. – სწორია. – ჩემის აზრით, ზემოთქმულიცა და, მით უმეტეს, ისიც, რასაც ახლა ვამბობთ, ჭეშმარიტ მცველებად აქცევს და ნებას არ მისცემს მათ, დაგლიჯონ და დააქუცმაცონ სახელმწიფო, რაც ესოდენ ხშირადა ხდება, როცა ადამიანები სიტყვით «ჩემი» ერთსა და იმავეს კი არ აღნიშნავენ, არამედ ზოგი რას გულისხმობს და ზოგი რას: ერთი შინ მიათრევს ყველაფერს, რასაც ხელთ იგდებს, ისე, რომ არავითარ ანგარიშს არ უწევს სხვებს, და ასევე იქცევა მეორეც; ყველას თავ-თავისი ცოლ-შვილი ჰყავს და ამიტომ ყველა თავისი სიხარულით ხარობს და ყველას თავისი სადარდელი აწუხებს. მაგრამ როცა ყველა ერთსულოვანია და ყველას სწრაფვა თანხვდება ერთმანეთს, მაშინ რასაც ერთი განიცდის, იმასვე განიცდის მეორეც, რადგანაც ყველას ერთი აქვს ჭირიც და ლხინიც. – რა თქმა უნდა – კი მაგრამ, განა სამუდამოდ არ ჩაბარდება წარსულს ყოველგვარი დავა, შუღლი თუ შეხლა-შემოხლა, რაკი არავის არავითარი საკუთრება არ ექნება, თავისივე სხეულის გარდა? ყოველივე დანარჩენი კი საერთო იქნება ყველასათვის, ასე რომ, მათ შორის აღარასოდეს იჩენს თავს ცილობა და დავიდარაბა ქონების, შვილებისა თუ ნათესავების გამო. – დიახ. – აღარც სასამართლოში უჩივლებენ ერთმანეთს, რაკიღა აღარავინ შეურაცხყოფს და არც ძალმომრეობით შეავიწროებს ვინმეს. ჩვენ ჩავაგონებთ მათ, რომ საპატიო და სასახელოა თავი დაიცვა ტოლ-სწორებისგან, და დავავალდებულებთ, წვრთნით გაიკაჟონ სხეული. – კეთილი. – აი, კიდევ რითია მოსაწონი ეს კანონი: თუ ვინმე წაეკიდა თავის მოყვასს, კეთილ ინებოს და თვითონვე დაიცხროს რისხვა, რათა ამ აყალ-მაყალში სხვებიც არ ჩაითრიოს. – რა თქმა უნდა. – უფროსებს ნება ექნებათ მბრძანებლობდნენ და კიდევაც სჯიდნენ უმცროსებს. – ცხადია. – უმცროსი კი, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამას უბრძანებენ მმართველები, რა თქმა უნდა, ვერასოდეს ვერ გაბედავს ხელი აღმართოს უფროსზე, ან ასე თუ ისე, შეურაცხყოს იგი. ამის აღსაკვეთად სავსებით საკმარისი იქნება ორი მცველი: შიში და მოწიწება. მოწიწება არავის მისცემს ნებას ხელით შეეხოს მშობლებს, შიში კი აიძულებს ყველას, ივარაუდოს, რომ შეურაცხყოფილს უსათუოდ გამოესარჩლებიან შვილები, ძმები ან მამები – ჰო, როგორც ხდება ხოლმე – ამნაირი კანონების წყალობით, ჩვენს მცველებს შორის მშვიდობა დაისადგურებს. – ჭეშმარიტად. – მაგრამ თუ მათთვის უცხო იქნება ყოველგვარი განხეთქილება, დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ წარმოუდგენელია სახელმწიფოს დანარჩენი მოსახლეობა ან მათ აეშალოს, ანდა შინააშლილობამ თვით ამ დანარჩენებშივე იჩინოს თავი. – რა თქმა უნდა. – რაც შეეხება იმ წვრილმან უსიამოვნებებს, რომლებსაც ისინი საერთოდ აიცილებენ თავიდან, მათზე ლაპარაკი ცოტა არ იყოს, მეჩოთირება: მე ვგულისხმობ ღარიბთა მლიქვნელობას მდიდრების წინაშე, ათასნაირ გასაჭირსა და დავიდარაბას, რაც სჭირდება ბავშვების აღზრდას, ჭაპანწყვეტას ფულის საშოვნელად და ოჯახის სარჩენად, ჭირის ოფლში გაწურვას, როცა იძულებული ხარ ვალი აიღო, ან ფულის სესხებაზე უარი უთხრა სხვებს, ბაზრებში წანწალს სურსათ-სანოვაგის საყიდლად, რომ მერე ცოლსა და შინაურებს ჩააბარო და მათვე მიანდო საოჯახო საქმის გაძღოლა, მოკლედ, ათას უბადრუკ წვრილმანს, ჩემო ძვირფასო, რომელთა ჩამოთვლაც კი სათაკილოა. – ეგ თვით უსინათლოსთვისაც ნათელია. – ამდენი გასაჭირისგან თავდახსნილი ჩვენი მცველების ცხოვრება უფრო ბედნიერი იქნება, ვიდრე ოლიმპიურ ასპარეზობაში გამარჯვებულებისა. – როგორ? – როგორ და ისე, რომ ოლიმპიურ ასპარეზობაში გამარჯვებულებს იმ უპირატესობათა მხოლოდ მცირე ნაწილი ენიჭება, რითაც სარგებლობენ ჩვენი მცველები. ამ უკანასკნელთა გამარჯვება ხომ გაცილებით უფრო დიდებულია, ასე რომ საზოგადოებაც გაცილებით მეტ პატივს მიაგებს მათ. მართლაც, ამ გამარჯვების წყალობით ისინი მთელი სახელმწიფოს მხსნელებად გვევლინებიან. ასე რომ, თავიანთ შვილებთან ერთად უზრუნველყოფილნი იქნებიან არა მარტო სურსათ-სანოვაგით, არამედ ყოველივე იმითაც, რაც აუცილებელია საარსებოდ და თავის სარჩენად. არც სიცოცხლეში მოაკლდებათ პატივისცემა და სიკვდილის შემდეგაც დიდი პატივით მიაბარებენ მიწას. – დიდებულია. – თუ გახსოვს, ზემოთ, არ ვიცი სად, ვიღაცამ გვისაყვედურა, რომ დიდად როდი ვაბედნიერებთ ჩვენს მცველებს, რადგანაც შეეძლოთ ყველაფერი ჰქონოდათ, რაც დანარჩენ მოქალაქეებს აქვთ, მაგრამ არაფერი არ გააჩნიათ. რაზედაც ჩვენ მივუგეთ, რომ ამ საკითხს თავის დროზე განვიხილავდით, ახლა კი მცველები ნამდვილ მცველებად უნდა ვაქციოთ და სახელმწიფოშიც ისეთი კეთილდღეობა უნდა დავამკვიდროთ, მარტოოდენ ერთი რომელიმე წოდების კეთილდღეობას რომ არ გულისხმობს. – მახსოვს, – თქვა მან. – მერედა, თუ ახლა ჩვენი მცველების ცხოვრება უფრო ბედნიერი გვეჩვენება, ვიდრე ოლიმპიურ ასპარეზობაში გამარჯვებულებისა, როგორღა შეიძლება მეწაღეების ან სხვა ხელოსნებისა თუ მიწის მუშაკთა ცხოვრებას შევადაროთ იგი? – მე თუ მკითხავ, ეს შეუძლებელია. – ჰოდა, მე მგონია, დროა ახლაც გავიმეოროთ ის, რაც მაშინ ვთქვით: თუ მცველი ბედნიერებად მიიჩნევს იმას, რომ მცველი არ იყოს, თუ არ დასჯერდება ამ ზომიერ, საიმედო და ჩვენის აზრით, ყველაზე უმჯობეს ცხოვრებას, არამედ ბედნიერებაზე ბალღურსა და სულელურ წარმოდგენას აჰყვება, რაც აიძულებს ძალით მიიტაცოს სახელმწიფოს მთელი ქონება, მაშინ მიხვდება, რომ ჭეშმარიტად ბრძენი იყო ჰესიოდე, როცა ამტკიცებდა, «ნაწილი გარკვეულწილად მთელზე მეტიაო». – ჩემთვის რომ ეგდო ყური, – თქვა მან, – ისე იცხოვრებდა, როგორც ჩვენ ვურჩევთ. – მაშასადამე, შენ დასაშვებად მიგაჩნია, რომ ამ მცველებს საერთო ცოლები ჰყავდეთ, რაზედაც ზემოთ უკვე ვილაპარაკეთ? ეს ეხება ბავშვებსაც, მათ აღზრდასაც და დანარჩენ მოქალაქეთა დაცვასაც. მიუხედავად იმისა, ქალაქში რჩებიან თუ საომრად მიდიან, ქალები კაცებთან ერთად იცავენ სახელმწიფოს და ერთადვე ნადირობენ, ძაღლების მსგავსად. ისინი შეძლებისდაგვარად მონაწილეობენ ყველა საქმეში. მათი ამგვარი საქმიანობა მართლაც რომ საქებარია და სრულიადაც არ ეწინააღმდეგება მამრსა და მდედრს შორის ბუნების მიერ დადგენილ წესს. – გეთანხმები, – თქვა მან. – ამრიგად, ისღა დავრჩა განსახილველი, – ვუთხარი მე, – რამდენად შესაძლებელია ისეთივე ურთიერთობა დავამყაროთ ადამიანებს შორის, რაც სხვა სულდგმულთა შორის არსებობს, ან რა გზით შეიძლება ამის მიღწევა. – დამასწარი, – თქვა მან, – სწორედ ამაზე მინდოდა ჩამომეგდო სიტყვა. – რაც შეეხება ომს, – განვაგრძე მე, – პირადად ჩემთვის ცხადია, როგორც იომებენ ქალები. – მაინც როგორ? – ისინი კაცებთან ერთად მიიღებენ მონაწილეობას ლაშქრობებში, ბავშვებიდან კი თან იახლებენ საამისოდ მოწიფულთა და წამოჩიტულთ, რათა, ხელოსანთა ბავშვების მსგავსად, თვალი ადევნონ იმას, რისი კეთებაც დავაჟკაცების შემდეგ თვითონვე მოუწევთ. თუმცა მარტო თვალყურის დევნებას როდი აკმარებენ: ისინი ხელს უნდა აშველებდნენ მეომრებს, ომის ჭირ-ვარამს იზიარებდნენ და მხარში ედგნენ მამებს და დედებს. ნუთუ არ გინახავს, როგორ იქცევიან სხვა ხელოსნები, როგორ წვრთნიან, ვთქვათ, მეთუნეები თავიანთ შვილებს, რომლებიც დიდხანს შეგირდებივით ემსახურებიან და აკვირდებიან მათ საქმიანობას, ვიდრე თვითონვე ხელს მიჰყოფდნენ იმავე საქმეს. – რასაკვირველია, მინახავს. – მერედა, განა მეთუნეები ჩვენს მცველებზე უფრო გულმოდგინედ უნდა წვრთნიდნენ თავიანთ შვილებს და საკუთარი გამოცდილების გაზიარებისა თუ მათ საქმიანობაზე დაკვირვების გზით ასწავლიდნენ, რისი ქმნა მართებთ? – სასაცილო კი იქნებოდა. – ეგეც არ იყოს, ყველა სულდგმული განსაკუთრებულ შეუპოვრობას იჩენს მაშინ, როცა გვერდით თავისი ნაშიერნი ჰყვანან. – სწორია, მაგრამ უბედურება ისაა, სოკრატე, რომ დამარცხების შემთხვევაში ისინი მარტო თავს კი არ წააგებენ, შვილებსაც თან გადაიყოლებენ და სახელმწიფო ვეღარ შესძლებს ამ დანაკლისის შევსებას. – მართალი ხარ, – მივუგე მე, – მაგრამ როგორ გგონია, ნუთუ, უწინარეს ყოვლისა, სრული უსაფრთხოება უნდა უზრუნველვყოთ მათთვის? – არამც და არამც. – მერედა, თუ საფრთხეში უნდა ჩაიგდონ თავი, განა ამის საზღაურად მხოლოდ ის არ უნდა მიგვაჩნდეს, რომ წარმატების შემთხვევაში უკეთესნი გახდებიან? – დიახ. – კი მაგრამ, ნუთუ იმდენად უმნიშვნელოდ მიგაჩნია ეს, რომ არა ღირს ამ მიზნით გავბედოთ და ომის ქარცეცხლისათვის ბავშვობიდანვე ვაყურებინოთ იმათ, ვინც დავაჟკაცების შემდეგ თვითონვე უნდა ჩაებას ომში? – რა თქმა უნდა, ღირს, იმ მიზნისათვის, შენ რომ გულისხმობ. – მაშასადამე, ბავშვები პატარაობიდანვე უნდა შევაჩვიოთ ბრძოლების ქარცეცხლს, თუმცა, იმავდროულად, მათი უსაფრთხოებისთვისაც უნდა ვიზრუნოთ, და მაშინ ყველაფერი კარგად იქნება, არა? – რა თქმა უნდა. – ჯერ ერთი, – ვთქვი მე, – მათი მამები ომის უნახავნი კი არ იქნებიან, არამედ ბრძოლებში გამობრძმედილნი, ასე რომ, კარგად ეცოდინებათ, რომელი ლაშქრობა შეიძლება იყოს სახიფათო და რომელი არა. – ცხადია. – ამიტომ ზოგიერთ ლაშქრობაში თან იახლებენ ბავშვებს, ზოგიერთს კი აარიდებენ მათ. – მართალს ბრძანებ. – მათ წინამძღოლებადაც უნიათოებს კი არ დანიშნავენ, – განვაგრძე მე, – არამედ იმ ხალხს, ვისაც თავისი ასაკით და გამოცდილებით უნარი შესწევს სათანადოდ უწინამძღვროს და წარმართოს კიდეც ისინი. – ასეც უნდა იყოს. – მაგრამ აქვე უნდა ითქვას, რომ ხშირად ათასნაირ მოულოდნელობასთან გვაქვს საქმე. – ათასნაირსა და მეტთანაც. – სწორედ ამიტომ, ჩემო მეგობრო, ბავშვობაშივე უნდა დავაფრთიანოთ ისინი, რათა, თუ საჭირო შეიქნა, ფრთამალი ჩიტებივით დაუსხლტნენ მტერს. – რას გულისხმობ? – სიყრმითვე უნდა შევაჩვიოთ ცხენის ჭენებას, შემდეგ კი, ჯირითში გაწაფულნი, თან ვიახლოთ, რათა თვალი ადევნონ ბრძოლებს. მაგრამ ფიცხი საომარი ცხენები კი არ უნდა შევურჩიოთ, არამედ თვინიერნი და ფეხმარდნი. ასე უფრო უკეთ შესძლებენ დაუკვირდნენ თავიანთ მომავალ საქმეს, ხოლო თუ საჭირო გახდა, კვალდაკვალ მისდიონ თავიანთ წინამძღოლსაც. – მგონი, მართალს ამბობ. – კი მაგრამ, ომზე რაღას ვიტყვით? როგორ მოიქცევიან ეს შენი მეომრები, როგორც ერთურთის, ისე მტრების მიმართ? ვნახოთ, აქაც მართალი ვარ თუ არა. – ვნახოთ. – თუ რომელიმე მეომარმა მწყობრი მიატოვა, იარაღი დაყარა ან სულმოკლეობის გამო რაღაც ამგვარი ჩაიდინა, განა ხელოსნებსა თუ მიწის მუშებში არ უნდა გადავიყვანოთ იგი? – რა თქმა უნდა. – ხოლო მეომარი, რომელიც ცოცხალი თავით ტყვედ ჩაუვარდა მტერს, განა იმას არ უნდა ვაჩუქოთ, ვინც ისე მოექცევა მხდალს, როგორც თვითონ მოეპრიანება? – რასაკვირველია. – და პირიქით, ვინც სიმამაცით გამოიჩინა თავი, განა მასთან ერთად მოლაშქრე ჭაბუკებმა და ყმაწვილმა ქალებმა სათითაოდ არ უნდა შეამკონ გვირგვინით? – მე მგონია უნდა შეამკონ. – მერე კი ხელი ჩამოართვან? – დიახ. – ალბათ, იმაზეც დამეთანხმები... – რაზე? – რომ გადაჰკოცნონ. – რა თქმა უნდა, და აქვე დავსძენ, რომ ლაშქრობისას ალერსს არ უნდა ვაკლებდეთ გამარჯვებულებს. რადგან თუ მეომარს ყმაწვილი ქალი შეუყვარდა, ეს მეტ სიმხნევეს მიანიჭებს და საგმირო საქმისათვის აღანთებს. – კეთილი. ზემოთ ხომ ისიც ითქვა, რომ სიმამაცით გამორჩეულთ უფრო მეტი ქორწილი ელით და მათ უფრო ხშირად არგუნებენ და ურჩევენ ქალებს, რათა ყველაზე მრავალრიცხოვანი შთამომავლობა ჰყავდეთ. – დიახ, უკვე ითქვა. – აკი ჰომეროსის მიხედვით, სხვაგვარ პატივსაც მიაგებენ სიმამაცით გამორჩეულ ჭაბუკებს. ის ამბობს, რომ ბრძოლაში სახელგანთქმულ აიაქსს ზურგის ყველაზე გრძელი ანაჭერი მიართვეს. ეს იყო ჯანღონით სავსე და ძალგულოვანი ჭაბუკის ჯილდო, ახალი ძალა რომ შეჰმატა მას. – მართალს ბრძანებ. – მაშ, აქაც ჰომეროსს მივსდიოთ. მამაცებს მსხვერპლშეწირვითა და სხვა მისთანა ზარ-ზეიმით უნდა მივაგებდეთ პატივს, ისევე, როგორც იმით, რაც წეღან ითქვა, და მათვე ვთავაზობდეთ «ღირსეულთა კუთვნილ ადგილს, მწვადებსა და სავსე ფიალებს», რათა პატივით განვამტკიცოთ ამ მძლე ვაჟკაცებისა და ქალიშვილების მხნეობა. – მომწონს ეგ სიტყვა. – კეთილი. მაგრამ იმათზე, ვინც ღირსეულად დადო თავი, უპირველესად რა უნდა ვთქვათ, გარდა იმისა, რომ ისინი ოქროს მოდგმას ეკუთვნიან? – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, ღმერთს უნდა დავეკითხოთ, როგორ მივაბაროთ მიწას ეს ღვთაებრივი თუ დემონიური ხალხი, ან რანაირი პატივი მივაგოთ მათ, და ისე მოვიქცეთ, როგორც ზეცის მეუფე გვანიშნებს. – სწორედ ასე უნდა მოვიქცეთ. – ხოლო სამერმისოდ ისე უნდა ვუვლიდეთ და თაყვანს ვცემდეთ მათ საფლავებს, როგორც ეთაყვანებიან დემონებს. წესად დავდებთ, ასეთსავე პატივს მივაგებდეთ მათაც, ვინც სიბერითა თუ სხვა რამ მიზეზით აღესრულა და უებრო სიქველით გამოირჩეოდა ამ ქვეყნად. – სამართლიანი იქნება, – თქვა მან. – კი მაგრამ, მტრებს როგორღა უნდა ექცეოდნენ ჩვენი მეომრები? – რას გულისხმობ? – ჯერ ერთი, დამონებას: განა შეიძლება სამართლიანად მიგვაჩნდეს, რომ ელინები იმონებდნენ ელინურ სახელმწიფოებს? თუ, პირიქით, შეძლებისდაგვარად უნდა ვკრძალავდეთ ამას და ვცდილობდეთ დავინდოთ ელინთა მოდგმა, თორემ ვაითუ ბარბაროსებმა დაიმონონ – ყოველნაირად უნდა ვცდილობდეთ, – თქვა მან. – მაშასადამე, ჩვენს მოქალაქეებს არ უნდა ჰყავდეთ ელინი მონა და დანარჩენ ელინებსაც ამასვე უნდა ვურჩევდეთ. – რა თქმა უნდა. მაშინ მათი ძალისხმევა, უმალ, ბარბაროსებისაკენ იქნება მიმართული და ელინები თავიდან აიცილებენ შინააშლილობებს. – ეგეც არ იყოს, რა საკადრისია ბრძოლის ველზე დაცემული მტრების ძარცვა, გარდა იარაღის აყრისა? ხომ არ აძლევს ეს მხდალთა და ჯაბანთ იმის საბაბს, რომ თავს არიდებდნენ შეიარაღებულ მტერთან პირისპირ შებმას? სამაგიეროდ, თითქოს თავიანთ წმინდათა-წმინდა ვალს იხდიანო, ისინი თავს დასტრიალებენ მოკლულთ, და ამ ძარცვა-გლეჯას არაერთი ლაშქარი დაუღუპავს. – არაერთი და ორი. – განა ეს უკეთური სიხარბე – მკვდრების ძარცვა-გლეჯა, – ამაზრზენად არ გეჩვენება? მხოლოდ დიაცურ სულმოკლეობას თუ შეუძლია მტრად მიიჩნევდეს უსულო გვამს, მაშინ როდესაც მტერმა გაქცევით უშველა თავს და ბრძოლის ველზე მხოლოდ თავისი საჭურველი დაყარა. ან იქნებ გგონია, რომ ეს მძარცველები რითიმე განსხვავდებიან ძაღლებისაგან, გააფთრებით რომ მივარდებიან ხოლმე მათთვის ნასროლ ქვას და არა ქვის მსროლელს? – არაფრითაც არ განსხვავდებიან, – თქვა მან. – ასე რომ, უნდა ავკრძალოთ მოკლულთა ძარცვა და მტერს მათი წაღების საშუალება მივცეთ. – დიახ, ვფიცავ ზევსს. – მაშასადამე, საჭურველს არ შევიტანთ ტაძრებში, როგორც საწირავს, მეტადრე – ელინთა საჭურველს, თუკი ჩვენს გულში სულ მცირეოდენი კეთილმოსურნეობა მაინც ღვივის დანარჩენ ელინთა მიმართ. მით უმეტეს, უნდა ვეკრძალოთ, რომ ტაძრები არ შევბღალოთ იმით, რასაც ჩვენს ნათესავებს წავგლეჯთ და წავართმევთ, თუკი ღმერთმა სხვაგვარად არ განსაჯა. – ცამდე მართალი ხარ. – ელინთა მიწა-წყლის აოხრებასა და მათი სახლ-კარის გადაბუგვაზე რაღას იტყვი? აქ როგორღა მოექცევიან მტერს ჩვენი მეომრები? – თუ შენს აზრს მამცნობ, სიამოვნებით მოგისმენ. – მე თუ მკითხავ, არც ერთს ჩაიდენენ და არც მეორეს, არამედ წლის მოსავალს წაართმევენ; რატომ? – თუ გნებავს, მოგახსენებ. – დიახაც მნებავს. – მე მგონია, როგორც ორი სხვადასხვა სიტყვა აღნიშნავს ომსა და შინააშლილობას, არსებობს ორი სხვადასხვა მიზეზიც, რაც მათ განსხვავებას განაპირობებს: ერთია უთანხმოება – თვისტომთა, ხოლო მეორე – უცხოთა მიმართ. ურთიერთუთანხმოება შინააშლილობას იწვევს, უცხოთა მიმართ უთანხმოება კი – ომს. – ეს განსხვავება ზუსტად განსაზღვრე. – მაშ, დაუკვირდი, ამასაც ზუსტად ვამბობ თუ არა? მე ვამტკიცებ, რომ ელინები თვისტომნი და თანამოძმენი არიან, ბარბაროსები კი – გადამთიელნი და უცხონი. – დიახ. – მაშასადამე, როცა ელინები ბარბაროსებს ებრძვიან, ბარბაროსები კი – ელინებს, ჩვენ ვიტყვით, რომ ისინი ომობენ, რადგანაც ბუნებით ერთმანეთის მტერები არიან, და ამ მტრობას ომის სახელს უნდა ვარქმევდეთ. ხოლო როცა ელინები ელინებსვე უტევენ, ჩვენ ვიტყვით, რომ ისინი ბუნებით მაინც მეგობრები არიან, მაგრამ ამ შემთხვევაში ელადა ავადაა და მისი შვილებიც ერთმანეთს დარევიან, რასაც შინააშლილობა უნდა ეწოდოს. – გეთანხმები, სწორედ ასეა. – ახლა კი, ჩვენი წეღანდელი განსაზღვრის თანახმად, ამასაც დაუკვირდი: – განვაგრძე მე, – როცა ქვეყანაში განხეთქილება ისადგურებს და სახელმწიფო შინააშლილობას მოუცავს, როცა მეომარი მხარეები ერთიმეორის მიწა-წყალს აოხრებენ და ცეცხლს აძლევენ მტრის სახლ-კარს, რაოდენ დამღუპველია ეს შუღლი და რა ნაკლებად ადარდებს სამშობლოს ბედი მოშუღართ! თორემ რა გააბედვინებდათ ხელი აღემართათ მშობელ დედაზე და ნაფლეთებად ექციათ თავიანთი გამზრდელი ძიძა? ნუთუ საკმარისი არ იქნებოდა, გამარჯვებულებს მოწეული მოსავალი წაერთმიათ ძლეულთათვის და წამითაც არ დავიწყნოდათ, რომ მათი მიზანი დაზავებაა და არა მუდმივი ომი? – ეს გაცილებით უფრო კეთილშობილური იქნებოდა. – მერედა, განა ჩვენს მიერ დაარსებული სახელმწიფო ელინური სახელმწიფო არ უნდა იყოს? – რა თქმა უნდა, – მომიგო მან. – ესე იგი, მისი მოქალაქეები კეთილშობილნი და თვინიერნი იქნებიან, არა? – რასაკვირველია. – ამიტომაც ეყვარებათ ყოველივე ელინური, თავიანთ სამშობლოდ მიიჩნევენ ელადას და სხვებთან ერთად იქნებიან მისი სარწმუნოების აღმსარებელნიც. – ცხადია. – თვისტომ ელინთა შორის ჩამოვარდნილ განხეთქილებასაც შინააშლილობად მიიჩნევენ და ომის სახელს არ უწოდებენ მას. – დიახ. – ასე რომ, შინააშლილობის ჟამსაც ემახსოვრებათ მშვიდობა. – რა თქმა უნდა. – ამიტომ არც დაიმონებენ და არც სასიკვდილოდ გასწირავენ თავიანთ მოწინააღმდეგეებს, არამედ ეცდებიან კეთილმოსურნე შეგონებით შეაგნებინონ მათი შეცდომა, როგორც კეთილგონიერ მრჩევლებს შეშვენის და არა მტრებს. – ასეა. – რაკი ელინები არიან, არ დაარბევენ ელადას, არც სახლებს გადაბუგავენ და არც ამა თუ იმ სახელმწიფოს უკლებლივ ყველა მოქალაქეს – ქალებს, კაცებსა თუ ბავშვებს – მიიჩნევენ თავიანთ მტრებად, არამედ მხოლოდ განხეთქილების მოთავეთ, ეს უკანასკნელნი კი ყოველთვის მცირერიცხოვანნი არიან. ამიტომ არ ააოხრებენ იმ მიწა-წყალს, რომლის მკვიდრთა უმრავლესობასაც თავიანთ მეგობრებად თვლიან, და არც მათ სახლ-კარს მისცემენ ცეცხლს, შუღლსა და მტრობას კი მხოლოდ მანამდე გააგრძელებენ, სანამ უდანაშაულოდ ევნება და ეწამება ხალხი, რათა სათანადო სასჯელი მიაგონ ამ ტანჯვა- წამების მიზეზთ. – გეთანხმები; ჩვენი მოქალაქენი სწორედ ასე უნდა ექცეოდნენ თავიანთ მოწინააღმდეგეებს, ბარბაროსებს კი – ისე, როგორც ამჟამად ექცევიან ერთმანეთს ელადის მკვიდრნი. – მცველებს ამასაც დავუდებთ წესად: არ ააოხრონ ქვეყანა და არც სახლები გადაწვან. – ეს წესი არანაკლებ მოსაწონია, ვიდრე ყველა დანარჩენი, რაზედაც წეღან ვილაპარაკეთ. მაგრამ შენ რომ მიგიშვან და ამ საგანზე საუბრის ნება მოგცენ, სოკრატე, – თქვა მან, – მე მგონია, აღარც კი გაგახსენდება ის, რაც განზე გადადე, რათა ყოველივე ეს გეთქვა. ამიტომ მე გაგახსენებ: რამდენად შესაძლებელია ამნაირი სახელმწიფოებრივი წყობილების დაფუძნება, ან რა გზით შეიძლება ამის მიღწევა? რადგანაც ყოველივე ზემოთქმულის ხორცშესხმა რომ შეიძლებოდეს, რა აჯობებდა ამას სახელმწიფოსთვის? ასე მაგალითად, ჩვენი მეომრები გაცილებით უფრო მხნედ იომებდნენ მტრის წინააღმდეგ და თავისიანებს არასოდეს მიატოვებდნენ გასაჭირში, რაკიღა ეცოდინებოდათ, რომ ერთმანეთის ძმები, მამები თუ შვილები არიან, და ამ სახელებითვე მოიხსენიებდნენ ერთმანეთს. ხოლო თუ ლაშქრობაში ქალებიც მიიღებდნენ მონაწილეობას, სულერთია, მამაკაცების მხარდამხარ თუ მათ ზურგს უკან, რათა თავზარი დაეცათ მტრისთვის, დარწმუნებული ვარ, ყოველივე ამის წყალობით, ჩვენი მეომრები უძლეველნი იქნებოდნენ. იმასაც ვხედავ, რა სიამტკბილობით იცხოვრებდნენ მშვიდობიანობის ჟამს. მაგრამ რაკიღა გეთანხმები, რაოდენ ბედნიერნი იქნებოდნენ ამ მხრივ და, ვინ მოსთვლის, კიდევ რა მხრივაც, ჩვენი სახელმწიფოებრივი წყობილების დაფუძნება რომ შეიძლებოდეს; ამიტომ ნუღარ ილაპარაკებ ამაზე, ჩვენ კი ვეცდებით ვირწმუნოთ, რომ ეს შესაძლებელია, და რა გზით შეიძლება ამის მიღწევა, ყოველივე დანარჩენი კი განზე გადავდოთ. – რა ანაზდეულად დაატყდი თავზე ჩემს სიტყვას? – გავაწყვეტინე მე, – რატომ ხარ ასე ულმობელი ჩემი ყოყმანის მიმართ? როგორც ჩანს, არ გესმის, რა გაჭირვებით დავაღწიე თავი ორ მფრთონავ ტალღას, რაკიღა ახლა მესამე ტალღასაც მატეხ თავზე, გაცილებით უფრო დიდს და უფრო საშინელს. როცა დაინახავ და მის ზათქსაც გაიგონებ, ალბათ, უფრო მეტ შემწყნარებლობას გამოიჩენ ჩემს მიმართ და იმასაც მიხვდები, თუ რად ვყოყმანობდი: მეშინოდა გამომეთქვა ჩემი აზრი, იმდენად უჩვეულოა იგი, და მისი განხილვაც მეცადა. – რაც უფრო დიდხანს განაგრძობ ასე, მით უფრო დაჟინებით გაიძულებთ განგვიმარტო, შესაძლებელია თუ არა ამ სახელმწიფოს დაარსება. სიტყვას ბანზე ნუ გვიგდებ, ახლავე გაგვეცი პასუხი. – კეთილი, მაგრამ ჯერ ის უნდა გავიხსენოთ, რომ ამ კითხვამდე იმის კვლევა-ძიებამ მიგვიყვანა, თუ რა არის სამართლიანი და რა – უსამართლო. – ნება შენია, მაგრამ რაში გვჭირდება ეს? – არაფერში, მაგრამ თუ გავარკვიეთ, რა არის სამართლიანობა, ნუთუ იმასაც მოვითხოვთ, რომ სამართლიანი კაცი არაფრით არ განსხვავდებოდეს ამ სამართლიანობისაგან და ზედმიწევნით მისი მსგავსი იყოს? თუ საკმარისი იქნება შეძლებისდაგვარად უახლოვდებოდეს და უფრო სრულად ეზიარებოდეს მას, ვიდრე დანარჩენები? – სავსებით საკმარისი იქნება. – სანიმუშოდ ჩვენ ვიკვლევდით, რა არის სამართლიანობა თავისთავად და როგორი იქნებოდა სავსებით სამართლიანი ადმიანი, ამ ქვეყნად რომ მოიძებნებოდეს; ვიკვლევდით უსამართლობასაც და სავსებით უსამართლო ადამიანსაც, რათა იმის მიხედვით, თუ ამ ორიდან რომელს მივიჩნევდით ბედნიერებად ან უბედურებად, სავალდებულო დასკვნა გამოგვეტანა ჩვენივე თავის მიმართ, რომლის თანახმადაც ჩვენს ბედნიერებასაც და უბედურებასაც ის განსაზღვრავდა, თუ რამდენად ვემგვანებოდით ან ერთსა და ან მეორეს. მაგრამ მიზნად არ დაგვისახავს იმის მტკიცება, თუ რამდენად შესაძლებელია ამის ხორცშესხმა. – მართალს ბრძანებ, – თქვა მან. – როგორ გგონია, განა მხატვრის ნიჭს რამე აკლდება იმით, რომ სანიმუშოდ ხატავს ყველაზე ლამაზ ადამიანს, რომელიც საერთოდ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, და უებრო სრულქმნილებას ანიჭებს მას, თუმცა იმის მტკიცება კი არ შეუძლია, რომ ასეთი ადამიანი მართლაც არსებობს? – არა, ვფიცავ, ზევსს. – კი მაგრამ, განა ჩვენი სიტყვითაც სრულქმნილი სახელმწიფოს ნიმუში არ დავხატეთ? – დიახ. – მერედა, ნუთუ ეს ჩვენი სიტყვიერი ნახატი თავის სრულქმნილებას კარგავს მხოლოდ იმიტომ, რომ ვერ დავამტკიცებთ, თითქოს შესაძლებელი იყოს ამ ნიმუშის მიხედვით დავაფუძნოთ სახელმწიფო? – რა თქმა უნდა, არა. – ამას კი მართალს ამბობ; – ვთქვი მე, – თუ გნებავს, ვეცდები დაგიმტკიცო, მაინც რა გზით და რა პირობით შეიძლება ხორცი შევასხათ ამნაირ სახელმწიფოს, მაგრამ ამის დასამტკიცებლად ერთშიაც უნდა დამეთანხმო. – რაში? – შეიძლება თუ არა რაიმე ისე შეიქმნას, როგორც ითქვა? თუ თვით ბუნებით საქმე უფრო შორსაა სინამდვილისგან, ვიდრე სიტყვა? შეიძლება ზოგი სხვაგვარადაც ფიქრობდეს, მაგრამ შენ რას იტყვი, მეთანხმები თუ არა? – გეთანხმები. – მაშ, ნუ მაიძულებ ყველაფერს ისე შევასხა ხორცი, როგორც სიტყვით აღგიწერე და წარმოგიდგინე. მაგრამ თუ შევძელი და მივაკვლიე, რა გზით შეიძლება ისეთი სახელმწიფოს დაფუძნება, ყველაზე მეტად რომ უახლოვდება სიტყვით აღწერილს, როგორ გგონია, შევასრულე თუ არა შენი მოთხოვნა, ესე იგი, გიჩვენე, რანაირად შეიძლება ხორცი შევასხათ ჩვენს შთანაფიქრს? დასჯერდები თუ არა ამას? მე პირადად დავჯერდებოდი. – მეც. – შემდგომ ამისა, როგორც ჩანს, ჩვენ შევეცდებით მივაკვლიოთ, მაინც რა არის უვარგისი თანამედროვე სახელმწიფოებში, რის გამოც ისინი განსხვავდებიან ჩვენი სახელმწიფოსაგან. არადა, სულ მცირე ცვლილებასაც კი შეეძლო ჩვენს მიერ აღწერილი სახელმწიფოსათვის დაემგვანებინა ისინი, – ცვლილებას, რომელიც ერთ, ორ, ან რამდენიმე არაარსებით მხარეს შეეხებოდა და არაარსებითი იქნებოდა თვითონაც. – რა თქმა უნდა. – საკმარისია შეიცვალოს ერთი რამ, და ჩვენ ვნახავთ, რომ სახელმწიფო გარდაიქმნება, თუმცა ეს ცვლილება არც ისე უმნიშვნელოა და ადვილი, მაგრამ შესაძლებელი კია. – რას გულისხმობ? – ახლა კი პირისპირ შევეგებები იმას, რაც ვეება ტალღას შევადარეთ; თქმით მაინც ვიტყვი, თუნდაც მფრთონავი ტალღასავით დამატყდეს თავს დაცინვა და მასხრად აგდება. მაშ, დაუკვირდი, რისი თქმაც მსურს. – თქვი, რაღას აჭიანურებ? – ვიდრე სახელმწიფოში არ გამეფდებიან ფილოსოფოსები, ანდა ისინი, ვისაც დღეს მეფეებსა და მბრძანებლებს უწოდებენ, ნამდვილ და კეთილშობილ ფილოსოფოსებად არ იქცევიან, რათა ამრიგად ერთმანეთს შეერწყას სახელმწიფოებრივი ძალაუფლება და სიბრძნისმეტყველება, ხოლო მეორეს მხრივ, აუცილებლობის კარნახით არ ჩამოიშორებენ იმათ ბრბოს, ცალკე ძალაუფლებას რომ მიელტვიან და ცალკე – ფილოსოფოსობას, მანამდე, გლავკონ, ვერც სახელმწიფოები და, ჩემი აზრით, ვერც კაცთა მოდგმა თავს ვერ დააღწევენ ბოროტებას. ვერც იმნაირი სახელმწიფო წყობილება იხილავს დღის ნათელს, ზემოთ ჩვენი სიტყვით რომ აღვწერეთ. მიტომაც ვყოყმანობდი და ვერ ვბედავდი ბოლომდე მეთქვა სათქმელი, რომ ვგრძნობდი, რარიგად დავუპირისპირდებოდი საზოგადოებრივ აზრს. ადვილი როდია აღიარო, რომ სხვაგვარად შეუძლებელია, როგორც პირადი, ისე საზოგადო კეთილდღეობა. – ისეთი სიტყვა და აზრი მოგვახალე, სოკრატე, რომ ახლა, მე მგონია, ერთბაშად მოგესევა უამრავი და არცთუ ურიგო ხალხი: ჰიმატიონებს გაიძრობენ და წელზევით გაშიშვლებულნი, რაც პირველად ხელში მოხვდებათ, იმ იარაღით დაგერევიან, რომ გაჩენის დღე გაწყევლინონ. თუ შენი საბუთებით ვერ შეძლებ მათ მოგერიებას და უკუიქცევი, დაცინვით გაზღვევინებენ თავგასულობას. – მერედა, ვისი ბრალი იქნება ეგ, თუ არა შენი? – განა მართალი არ ვიქნები? მაგრამ არ გაგცემ, როგორც შემიძლია ისე დაგიცავ ჩემი კეთილმოსურნეობით, შეგონებით და კიდევ იმით, რომ შენს კითხვებს სხვებზე უკეთეს პასუხს გავცემ. ამნაირი თანადგომის იმედით, ეცადე დაუმტკიცო ყველა ურწმუნოს, რომ საქმე მართლაც ისეა, როგორც შენ ამბობ. – მართლაც ვეცდები, რაკიღა ასე ძლევამოსილ კავშირს მთავაზობ. მე მგონია, თუ გვინდა თავი დავაღწიოთ იმ ხალხის შემოტევას, შენ რომ გულისხმობ, აუცილებელია გავარკვიოთ, ვინ მიგვაჩნია ფილოსოფოსებად და იმის მტკიცებაც გავბედოთ, რომ სწორედ ფილოსოფოსები უნდა მართავდნენ სახელმწიფოს, რათა ყველასათვის ცხადი შეიქნეს, რომ თავის დაცვაც შეგვიძლია და იმის მტკიცებაც, რომ ზოგიერთს თვით ბუნებამ მისცა იმის უნარი, რომ ფილოსოფოსობდნენ და სახელმწიფოსაც მართავდნენ, დანარჩენები კი თავს უნდა არიდებდნენ ამას და მმართველებს კუდში მისდევდნენ. – ახლა სწორედ ამისი გარკვევის დროა. – მაშ, მომყევი, იქნებ ასე მაინც შევძლოთ ამის გარკვევა. – ნება შენია, წამიძეხ. – გაგახსენო თუ ისედაც გახსოვს, რომ თუ კაცს რაიმე უყვარს, მაშინ, თუკი მართებულად მსჯელობენ მასზე, თავისი სიყვარულის საგნის მარტოოდენ ერთი მხარე კი არ უნდა უყვარდეს და გულგრილი იყოს სხვა მხარის მიმართ, არამედ მისთვის ძვირფასი უნდა იყოს მთელი საგანი. – თუ გინდა ჩემი მეშვეობით იმსჯელო იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იქცეოდნენ შეყვარებულნი, ნებას დაგყვები, მაგრამ, იცოდე, მხოლოდ ჩვენი საუბრის გულისთვის. – განა იგივე არ ითქმის ღვინის მოყვარეთა მიმართაც, ნებისმიერი საბაბით რომ შეჰხარიან ყოველგვარ ღვინოს? – დიახ. – მე თუ მკითხავ, მათვე ჰგვანან პატივმოყვარენიც. ალბათ შეგიმჩნევია: თუ მთელი ლაშქრის წინამძღოლობას ვერ ეღირსნენ, ტრიტიების არქონტობას მაინც იგდებენ ხელში. თუ ამა ქვეყნის ძლიერნი და სახელოვანნი არ სწყალობენ, უჩინოთა და უსახელოთა პატივისცემას სჯერდებიან, პატივმოყვარეობის ჟინს აყოლილნი. – მართალს ბრძანებ. – ხლა კი ეს აღიარე ან უარყავი: როდესაც ამბობენ, კაცს ესა და ეს უყვარსო, საგანთა მთელ იმ გვარს გულისხმობენ, რომელსაც ეკუთვნის მისი სიყვარულის საგანი, თუ მხოლოდ ერთ-ერთს მთელი გვარიდან? – არა, მთელ გვარს. – მერედა, განა სიბრძნის მოყვარეზედაც არ ვიტყვით, რომ ის სიბრძნის ამა თუ იმ კერძო სახეს კი არ მიელტვის, არამედ მთელ სიბრძნეს საერთოდ? – დიახ. – მაშასადამე, თუ კაცს სძულს მეცნიერება, მით უმეტეს, როცა ის ახალგაზრდაა და არ ესმის, რა არის სასარგებლო და რა არა, მას ვერც ცოდნის მოყვარედ მივიჩნევთ და ვერც სიბრძნის მოყვარედ, ისევე, როგორც ვერ ვიტყვით, რომ კაცს შია და საჭმელი ენატრება, თუკი ზიზღით უყურებს საჭმელს, რადგანაც ამ შემთხვევაში საჭმელი მისთვის სანატრელი კი არა, საძულველია. – არ შევცდებით თუ ამას ვიტყვით. – ხოლო ვინც ხალისით უსინჯავს გემოს, ყოველგვარ მეცნიერებას, ვინც სიამოვნებით ეწაფება ცოდნას და ამ მხრივ მართლაც რომ გაუმაძღარია, ჩვენ შეგვიძლია ფილოსოფოსად მიგვაჩნდეს იგი. – ამნაირი ხალხი – თქვა გლავკონმა, – ბლომად მოიყრის თავს, და არცთუ ურიგო ხალხი. მე თუ მკითხავ, მათ რიცხვს ეკუთვნის სანახაობათა ყველა მოყვარე, რომლებსაც სიამოვნებას ანიჭებს ამა თუ იმ სიახლის ცქერა. არიან სმენის მოყვარენიც, მაგრამ განა სისულელე არ იქნებოდა ფილოსოფოსებად მიგვეჩნია ისინი? რადგან მათ სულაც არ იზიდავს ისეთი საუბრები, სადაც რაიმე არსებითზე მსჯელობენ. სამაგიეროდ არასდიდებით არ გააცდენენ დიონისესადმი მიძღვნილ დღესასწაულებს, გინდ ქალაქში მართავდნენ მათ და გინდა სოფლად, თითქოს ვიღაცას ყველა ქოროს სასმენად დაექირავებინოს მათი ყურები. ნუთუ ამათ და დანარჩენებსაც, ვინც ამნაირ თავშექცევას მიელტვის ან ცდილობს ამა თუ იმ ყოვლად უსარგებლო ხელობას დაეუფლოს, ფილოსოფოსებს ვუწოდებთ ჩვენ? – არამც და არამც. – მაშ, ვიღას მიიჩნევ ჭეშმარიტ ფილოსოფოსად? – ვინც სიამოვნებით განიხილავს ჭეშმარიტების რაობას. – სწორია; მაგრამ შენ თვითონ როგორღა განმარტავ ამას? – ადვილი საქმე როდია, მაგრამ, მგონია, შენ მაინც დამეთანხმები იმაში, რომ... – რაში? – რაკიღა მშვენიერება უპირისპირდება სიმახინჯეს, მაშასადამე, ისინი ორ სხვადასხვა რამედ უნდა მიგვაჩნდეს. – რა თქმა უნდა. – იგივე შეიძლება ითქვას სამართლიანსა და უსამართლოზე, კარგსა და ცუდზე და ყოველივე ამგვარზედაც. ყოველი მათგანი თავისთავად ერთია, მაგრამ მრავალნი კი ჩანან, რაკიღა სხვადასხვა მოქმედებებსა თუ საგნებში და ერთმანეთში არეული სახითაც იჩენენ თავს. – მართალს ბრძანებ. – ამის მიხედვით ვაფუძნებ ჩემს სხვადასხვაობას: ერთ მხარეს ვაყენებ იმათ, ვისაც შენ წეღან სანახაობათა თუ ხელოვნებათა მოყვარენი უწოდე, მეორე მხარეს კი – იმ ხალხს, ვისზედაც ახლა ვსაუბრობთ და ვინც შეიძლება ნამდვილ ფილოსოფოსებად მიგვაჩნდეს. – რას გულისხმობ? – სმენისა და მზერის მოყვარენი მშვენიერ ბგერებს, ფერებს, ფიგურებს თუ ყოველივე იმას შეჰხარიან, რაშიაც ვლინდება მშვენიერება. მაგრამ მათ სულს არ შეუძლია თავისთავადი მშვენიერების წვდომა და მისი ხიბლით ტკბობა. – ასეა. – ვინც აღიარებს მშვენიერ საგანთა არსებობას, მაგრამ არა თავისთავადი მშვენიერებისას, და არ შეუძლია მისდიოს მას, ვისაც შეეძლო თავისთავადი მშვენიერებისათვის ეზიარებინა იგი, როგორ გგონია, ცხადში ცხოვრობს თუ სიზმარში? თუმცა, რაღა ცხადი და რაღა სიზმარი, თუკი ჰგონია, რომ ის, რაც ამა თუ იმ საგანს ჰგავს, ამ საგნის მსგავსება კი არ არის, არამედ – თვით ეს საგანი. – მე თუ მკითხავ, სწორედ ეს არის სიზმარი. – ხოლო ვინც, ამის საპირისპიროდ, აღიარებს თავისთავად მშვენიერებას და არა მარტო მისი ჭვრეტის უნარი შესწევს, არამედ იმის ჭვრეტისაც, რაც მასთანაა წილნაყარი, შენი აზრით, ცხადში ცხოვრობს თუ სიზმარში? – რა თქმა უნდა, ცხადში. – მისი აზროვნების უნარს ჩვენ ვუწოდებთ შემეცნებას, რადგანაც ის შეიცნობს, მეორისას კი – შეხედულებას, რადგან ის მხოლოდ თავისი ხედვის მიხედვით მსჯელობს. – დიახ. – მაგრამ თუ ის, ვისზედაც ვამბობთ, რომ აზროვნებით კი არ შეიმეცნებს, არამედ შეხედულების მიხედვით მსჯელობს, – აღშფოთებული უარყოფს ჩვენს აზრს, განა იძულებულნი არ ვიქნებით, როგორმე დავაშოშმინოთ და მშვიდად ვცადოთ მისი დარწმუნება? მაშ, პირში ხომ არ მივახლით, რომ ჭკუა აღარ მოეკითხება? – სწორედ ასე უნდა მოვიქცეთ. – ვნახოთ, მაინც რას ვუპასუხებთ; ან, თუ გნებავს, კითხვები დავუსვათ, რათა დავრწმუნდეთ, რომ რაღაცა იცის, და, ამრიგად, ვაგრძნობინოთ, რომ მისი ავისმოსურნენი კი არა ვართ, არამედ გვიხარია, რომ თურმე მცოდნე კაცთან გვქონია საქმე. «ერთი ეს გვითხარი, – ვეტყოდით ჩვენ, – ის, ვინც შეიცნობს, რაღაცას შეიცნობს თუ არაფერს?» – პასუხად ვიტყოდი – რაღაცას-მეთქი. – რაღაც არსებულს თუ არარსებულს? – არა, არსებულს; განა შეიძლება არარსებულის შეცნობა? – ამრიგად, ჩვენთვის ისიც საკმარისია, რომ რა მხრივაც არ უნდა მივუდგეთ საკითხს, სრულად არსებული სრულიად შეცნობადია, სრულად არარსებული კი – სრულიად შეუცნობადი. – სრული სიმართლეა. – კეთილი; მაგრამ თუ ზოგი რამ კიდეც არსებობს და არც არსებობს, განა მათ საშუალო ადგილი არ უჭირავთ წმინდა არსებობასა და სრულ არარსებობას შორის? – რა თქმა უნდა. – რაკიღა ცოდნა არსობობას მიემართება, არცოდნა კი არარსებობისკენაა მიმართული, იმისთვის, რაც ამ ორს შორისაა, უნდა ვეძებოთ რაღაც შუალედური ცოდნასა და არცოდნას შორის, თუკი მართლაც არსებობს რაღაც ამგვარი. – ცხადია. – ჩვენ რაღაცას ვუწოდებთ შეხედულებას? – რა თქმა უნდა. – ეს იგივე უნარია, რაც ცოდნა, თუ განსხვავდება მისგან? – განსხვავდება. – მაშასადამე, შეხედულება ერთ რამეს მიემართება, ცოდნა კი – მეორეს, მათი სხვადასხვაობის შესაბამისად? – დიახ. – ესე იგი, ცოდნა, თავისი ბუნებით, არსებობისკენაა მიმართული, მისი ბუნების შესამეცნებლად? თუმცა, მე მგონია, ჯერ ერთი რამის გარკვევა გვმართებს... – რისა? – უნართა შესახებ ჩვენ ვიტყვით, რომ ისინი არსებულის სახეებად გვევლინებიან; მათი წყალობით შეგვიძლია ყველაფერი, რაც შეგვიძლია; და არა მარტო ჩვენ, არამედ ყველა ქმედით ძალასაც. მე, მაგალითად, ამნაირ უნართა რიცხვს ვაკუთვნებ მზერასაც და სმენასაც. თუ გესმის მაინც რა სახესაც ვგულისხმობ? – მესმის. – მაშ, ყური მიგდე, რა აზრისა ვარ მათზე. მე მათ ვერც ფერს მივაწერ, ვერც ფიგურას და ვერც რაიმე თვისებას, რაც სხვა საგნებს ახასიათებს, რომლებსაც სწორედ ამ უნართა მიხედვით ვასხვავებთ ერთმანეთისგან. უნარში მე ვხედავ მხოლოდ იმას, რომ ის რაღაცისკენაა მიმართული, და მისი ზემოქმედების შედეგსაც. სწორედ ამ ნიშნის მიხედვით ვარქმევ სახელს თვითეულ მათგანს. თუ მისი მიმართულებაც და ზემოქმედებაც ერთი და იგივეა, ისიც ერთსა და იმავედ მიმაჩნია, ხოლო თუ მიმართულება და ზემოქმედება სხვადასხვაა, მასაც სხვა უნარად მივიჩნევ. შენ რაღას იტყვი? – მაგასვე. – მოდი, კვლავ ცოდნას მივუბრუნდეთ, ჩემო კეთილო. შენ ის უნარად მიგაჩნია, თუ სხვა რაიმე სახეს აკუთვნებ? – არა, ამ სახეს: ყველაზე მძლავრსა და ძლიერს. – კი მაგრამ, შეხედულება? მასაც უნარად სახავ, თუ სხვა რაიმე სახედ? – არამც და არამც სხვა სახედ. შეხედულება თუ წარმოდგენა ხომ ისაა, რისი წყალობითაც რაღაცას წარმოვიდგენთ. – მაგრამ წეღან ხომ აღიარე, რომ ცოდნა და შეხედულება ერთი და იგივე როდია? – როგორ შეიძლება ჭკუათმყოფელი კაცი ერთმანეთში ურევდეს იმას, რაც შეუმცდარია. და იმას, რაც ცდომითაა სავსე? – კეთილი და პატიოსანი; მაშასადამე, ჩვენ შევთანხმდით, რომ ცოდნა და შეხედულება ორი სხვადასხვა რამეა. – დიახ. – ესე იგი, თვითეულ მათგანს, ბუნებით, თავისი საკუთარი მიმართება და უნარი ახასიათებს? – უცილობლად. – ცოდნა არსებობას მიემართება, რათა შეიცნოს მისი ბუნება? – დიახ. – შეხედულება თუ წარმოდგენა კი – იმას, რის წარმოდგენასაც ვცდილობთ? – დიახ. – ნუთუ ისიც იმასვე შეიცნობს, რასაც ცოდნა? ნუთუ ერთი და იგივეა ის, რაც შეცნობადია, და ის, რაც შეიძლება წარმოვიდგინოთ? თუ ეს შეუძლებელია? – შეუძლებელია იმის გამო, რაზედაც წეღან შევთანხმდით: რაკი სხვადასხვა უნარი სხვადასხვა საგანს მიემართება, ეს ორი უნარი – ცოდნა და შეხედულება – ორი სხვადასხვა უნარია, და ამიტომაც ვერ ვიტყვით, თითქოს ცოდნისა და შეხედულების საგანი ერთი და იგივე იყოს. – თუ არსებობა შეცნობადია, ის რასაც შეხედულებით ვწვდებით, მისგან განსხვავებული იქნება, არა? – დიახ. – ესე იგი, შეხედულება თუ წარმოდგენა არარსებულს მიემართება? თუ არარსებულს ვერც წარმოვიდგენთ? კარგად დაფიქრდი: წარმოდგენის ქონა ხომ რაღაცის წარმოდგენას ნიშნავს? ან, იქნებ, შესაძლებელია წარმოდგენა, რომელიც არაფერს არ მიემართება? – არა, ეს შეუძლებელია. – ასე რომ, წარმოდგენის მქონეს რაღაცა მაინც წარმოუდგენია? – დიახ. – მაგრამ არარსებობა რაღაცა კი არ არის, არამედ არარა. – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, შეხედულება თუ წარმოდგენა არც არსებობას მიემართება და არც არარსებობას? – არცერს. – ესე იგი, შეხედულება თუ წარმოდგენა არც ცოდნაა და არც არცოდნა? – როგორც ჩანს. – რაკიღა არც ერთია და არც მეორე, სიცხადით ცოდნას აღემატება, ბუნდოვანებით კი – არცოდნას? – არც ერთსა და არც მეორეს. – მაშასადამე, შენი აზრით, შეხედულება უფრო ბუნდოვანია, ვიდრე ცოდნა, და უფრო ცხადი, ვიდრე არცოდნა? – გაცილებით. – მაგრამ მათ ფარგლებს კი არ სცილდება? – არა. – ესე იგი, მათ შორისაა? – დიახ. – ზემოთქმულისა არ იყოს, თუ არის რამე არსებულიც და, იმავდროულად, არარსებულიც, მისი ადგილი წმინდა არსებობასა და სრულ არარსებობას შორის უნდა იყოს, ხოლო მას არც ცოდნა მიემართება და არც არცოდნა, არამედ რაღაც ისეთი, რაც ცოდნასა და არცოდნას შორის ძევს. – სწორია. – ახლა კი მათ შორის აღმოჩნდა ის, რასაც შეხედულებას თუ წარმოდგენას ვუწოდებთ. – დიახ. – როგორც ჩანს, ისღა დაგვრჩენია, ვიპოვოთ ის, რაც წილნაყარია ორივესთან – არსებობასთანაც და არარსებობასთანაც, მაგრამ რასაც, ზუსტად რომ ვთქვათ, ვერც ერთად მოვიჩნევთ და ვერც მეორედ. თუ აღმოჩნდა რაღაც ასეთი, მაშინ მას შეიძლება ვუწოდოთ ის, რასაც წარმოდგენით აღვიქვამთ. კიდურა წევრებს კიდურა თვისებებს მივაწერთ, შუათანას კი – შუალედურს; ასეა, არა? – ასეა. – რახან ასეა, მე ვიტყვი: მითხრას იმ კეთილმა კაცმა, ვინც უარყოფს მშვენიერებას თავისთავად და მშვენიერების ყოველგვარ თვითიგივეობრივ იდეას, რადგანაც სანახაობათ ამ მოყვარულს ჰგონია, რომ არსებობს უთვალავი მშვენიერი საგანი, მაგრამ ვერ იტანს, როცა ეუბნებიან, რომ მშვენიერება ერთია, ისევე, როგორც სამართლიანობა და სხვა მისთანანი; დიახ, მითხრას იმ კეთილმა კაცმა: განა მშვენიერ საგანთა ამ სიმრავლეში არ მოიძებნება რაღაც მახინჯი? სამართლიანთა შორის – უსამართლო, ღვთისმოსავთა შორის კი – მკრეხელი? – მართლაცდა, ყოველივე მშვენიერი ამა თუ იმ მხრივ მახინჯი იქნება, ისევე, როგორც ყველაფერი, რაზედაც შენ ლაპარაკობ. – კი მაგრამ, შეიძლება თუ არა ყოველივე ორადი ისევე მიგვაჩნდეს ნახევრად, როგორც ორადად? – დიახ. – ხოლო თუ ჩვენ რაღაცას დიდს და პატარას, ან მძიმეს და მსუბუქს ვუწოდებთ, განა ამისთვის უფრო მეტი საფუძველი გვაქვს, ვიდრე საპირისპირო სახელებისთვის? – არა, ყველაფერს ორივე სახელი ესადაგება. – ზემოხსენებულ მრავალ საგანთა შორის თვითეული ისეთი იქნება თუ არა, როგორადაც ჩვენ მივიჩნიეთ? – ეს იმ ორაზროვნებას ჰგავს, რომლითაც თავს იქცევენ მეინახენი, ან ბალღურ გამოცანას იმის შესახებ, თუ როგორ აპირებდა ევნუქი ღამურის მოკვლას: უნდა გამოვიცნოთ რას ესროდა, ან რაზე იჯდა ღამურა. აქაც ყველაფერი ორაზროვანია და ვერაფერზე ვერ იტყვი, ასეთია ან ისეთიო, თუმცა იმის თქმაც შეიძლება, რომ მას ორივე სახელი ესადაგება, ანდა – არცერთი. – კი მაგრამ, რას უზამ ამ სახელებს? შეგიძლია უკეთესი ადგილი მიუჩინო მათ, ვიდრე არსსა და არარსს შორის? ისინი არარსზე ბუნდოვანნი როდი არიან, ასე რომ, ვერცერთს ვერ მიიჩნევ მასზე უფრო არარსებულად, და არც არსზე უფრო ცხადნი, რათა შეგეძლოს მასზე უფრო არსებულად მიიჩნიო ისინი. – მართალს ბრძანებ. – ამრიგად, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ უმრავლესობის მსჯელობა მშვენიერებისა თუ სხვა მისთანათა თაობაზე უმეტესწილად არარსებობასა და წმინდა არსებობას შორის მერყეობს. – დიახ, აღმოვაჩინეთ. – ჩვენ კი ადრევე შევთანხმდოთ, რომ თუ აღმოჩნდებოდა რაღაც ამგვარი, ის უნდა მიგვეჩნია იმად, რასაც ცოდნით კი არა, წარმოდგენის წყალობით ვწვდებით. რადგანაც იმის მოხელთება, რაც ამ ორ უკიდურესობას შორის მერყეობს, მხოლოდ ერთგვარი შუალედური უნარის მეშვეობითაა შესაძლებელი. – მართალია, ასე შევთანხმდით. – მაშასადანე, ვინც ხედავს მრავალ მშვენიერ საგანს, მაგრამ ვერ ხედავს მშვენიერებას თავისთავად, და არ შეუძლია მისდიოს მას, ვისაც შეეძლო თავისთავადი მშვენიერებისათვის ეზიარებინა იგი; ვინც ხედავს მრავალ სამართლიან ქცევას, მაგრამ ვერ ხედავს სამართლიანობას თავისთავად და სხვა მისთანათ, ჩვენ ვიტყვით, რომ მას მხოლოდ წარმოდგენა აქვს ყოველივე ამის შესახებ, მაგრამ ცოდნით კი არ იცის, რასაც წარმოდგენით აღიქვამს. – უცილობლად. – კი მაგრამ, იმათზე რაღას ვიტყვით, ვინც ყოველივე თავისთავადსა და თვითიგივეობრივს ხედავს? ისინიც წარმოდგენით წვდებიან ყოველივე ამას თუ შეიცნობენ? – რა თქმა უნდა, შეიცნობენ. – მაშასადამე, ჩვენ ვიტყვით, რომ ესენი შეჰხარიან და სიყვარულით ემსჭვალვიან იმას, რასაც შეიცნობენ, ისინი კი – იმას, რასაც წარმოდგენით სწვდებიან. ხომ გახსოვს, ჩვენ ვთქვით, რომ მათ უყვართ მშვენიერი ბგერები, ფერები და სხვა მისთანანი, მაგრამ წარმოუდგენლად მიაჩნიათ თავისთავადი მშვენიერების არსებობა. – როგორ არ მახსოვს. – ასე რომ, ალბათ არ შევცდებით, თუ მათ უფრო წარმოდგენების მოყვარულებად მივიჩნევთ, ვიდრე სიბრძნისა. ნუთუ ამის გამო გაგვირისხდებიან, ეს რა გვკადრეთო? – ალბათ არა, თუ ყურს მათხოვებენ: ვინ ვის რისხავს სიმართლის გამო? – ხოლო ისინი, ყოველივე თავისთავადს რომ შეჰხარიან, წარმოდგენის კი არა, სიბრძნის მოყვარულებად უნდა მიგვაჩნდნენ. – უცილობლად. ◄ წინა ნაწილი გაგრძელება ► შენიშვნა: პოსტის სათაური არ შეესაბამება პლატონის ამ დიალოგის (სახელწმიფო) მეხუთე წიგნის ავტორისეულ სათაურს. პოსტის სათაური არის პოსტის ავტორის მიერ თემატურად შერჩეული სათაური. …
- დაამატა ლაშა to ფილოსოფია at 4:01pm on ნოემბერი 18, 2016
- თემა: დამატებითი მოსაზრებები შიშების შესახებ
- ვეულწილად, დარღვეულია. პირველ რიგში, ემოციების სფეროდან მისი ვიტალური იმპულსების იზოლაცია და მათი გახლეჩა ხდება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შიზოიდური ადამიანი ვერ ახერხებს განსხვავებული განცდებისა და პიროვნული შრეების ინტეგრაციას ერთ მთლიან ემოციად. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს მოწიფულობის ის განსხვავებული ხარისხი, რომელიც არსებობს შიზოიდის გონებასა და გრძნობას, რაციონალურობასა და ემოციურობას შორის; ემოციური პროცესები და გონებრივი გამოცდილება თითქოს მოწყვეტილია ერთმანეთისაგან და მათი შერწყმა ერთიან განცდად არ ხდება. შიზოიდური პიროვნება სამყაროში ორიენტაციას ადრეული ასაკიდან გონებისა და გრძნობის ორგანოებით აღქმის საშუალებით ახდენდა, მაგრამ მან ვერ შეძლო, ვერ ისწავლა საკუთარი ემოციების მართვა; ამიტომ მისთვის უცნობია გრძნობებისა და განცდების ყოველგვარი სხვა გამოვლინება, რადგან იგი მხოლოდ მათი გამოხატვის წანამძღვრებს – აფექტებს იცნობს. შთაბეჭდილება რჩება, რომ შიზოიდური პიროვნების ემოციურ პალიტრაზე, შავ-თეთრის გარდა, სხვა ფერები არ არსებობს. ადამიანებთან სიახლოვის შიში რომ აიცილოს თავიდან, შიზოიდური პიროვნება ცდილობს, რაც შეიძლება, მეტ დამოუკიდებლობას მიაღწიოს. ავტარკიისადმი სწრაფვისა და ადამიანთაგან თავის დაღწევის ამგვარი მცდელობები ნიშნავს საკუთარი თავის გარშემო დამცავი წრის შემოვლებას და უპირობოდ უკავშირდება მის მზარდ ეგოცენტრულობას, რომლის გამოც იგი სულ უფრო მეტად ექცევა იზოლაციაში. სავსებით გასაგებია, რომ ასეთი ადამიანები შიშს განიცდიან, რადგან ამას მარტოობა და იზოლაცია უწყობს ხელს. შიზოიდურ პიროვნებას აუტანელი შიში, უპირველეს ყოვლისა, იმის გაფიქრებაზე იპყრობს, რომ შეიძლება ჭკუიდან შეიშალოს. ამ შიშში აირეკლება ასევე განცდა იმისა, რომ ის «სხვებისაგან განსხვავებული» და დაუცველია ამქვეყნად. ერთ-ერთმა ასეთმა პაციენტმა ერთხელ თქვა: «ჩემთვის ერთადერთ რეალობას შიში წარმოადგენს». დამახასიათებელია, რომ იგი თავის ამ განცდას აღწერდა არა როგორც შიშს რაიმე განსაზღვრულისა და კონკრეტულის წინაშე; ამით მას იმის თქმა უნდოდა, რომ მთლიანად შიშის ტყვეობაში იმყოფებოდა. მეორე პაციენტმა განაცხადა: «მე არ ვიცი, რა არის შიში; ჩემში, ალბათ, არის რაღაც შიშისმაგვარი, მაგრამ ეს შიში არაა ჩემს «მე»-ში. «ეს პაციენტი» სრულ დისტანცირებას ახდენდა საკუთარი შიშისაგან და ასეთი გრძნობა ჰქონდა, რომ ეს შიში მის ცნობიერებაში, საერთოდ, აღარ არსებობდა. მაგრამ ადვილი წარმოსადგენია, რა არამყარი და ცვალებადია შიზოიდის ამგვარი მდგომარეობა და რა ადვილად შეიძლება წალეკოს დაუძლეველმა შიშმა ადამიანის «მე». შიშის ვინმესთვის გაზიარება შიზოიდს უმსუბუქებს მდგომარეობას, მაგრამ არასოდეს ჰყოფნის საამისო გამბედაობა, რადგან ეშინია, რომ ამით საკუთარ თავს ვინმეს ჩაუგდებს ხელში; შესაძლოა, იგი გიჟადაც შერაცხონ, თუ თავის უმწეობასა და სისუსტეს მთლიანად გამოავლენს. ამ დროს შიში, შეიძლება, ისე გაძლიერდეს, რომ მისი ატანა შეუძლებელი გახდეს. იგი მთელი ძალით ამოხეთქავს, გამოიწვევს ფსიქოზს და ეს შიშისაგან თავდახსნის უკანასკნელი, სასოწარკვეთილი მცდელობა იქნება. შიზოიდი ადამიანი «კარგავს ჭკუას» და, თავის გადარჩენის მიზნით, ირეალურ სამყაროში ეძებს ხსნას, სადაც თავს ნორმალურად გრძნობს; გარესამყარო მას ამ დროს სნეული ეჩვენება, რაც, ზოგ შემთხვევაში, შესაძლოა, მართალიც იყოს. ამრიგად, შიზოიდურ პიროვნებას საკუთარი შიში გარესამყაროს ობიექტებზე გადააქვს, როდესაც მათი დაძლევა და თავიდან მოშორება ადვილად შეუძლია; მაგრამ შინაგან შიშს ადამიანი მაინც ვერსად გაექცევა. მზარდ აუტიზმთან ერთად, შიზოიდური ადამიანი თანდათან კარგავს ინტერესს გარესამყაროსა და ადამიანების მიმართ. ამას «ობიექტის დაკარგვის» პროცესს უწოდებენ, თავად შიზოიდური პიროვნება კი მას «სამყაროს დაღუპვის» განცდას ადარებს. როდესაც ადამიანს გარესამყაროში ემოციური თანამონაწილეობა აღარ აინტერესებს და საკუთარ თავში იკეტება, მისთვის ეს სამყარო «იღუპება», პარტახდება, არარაობად იქცევა და ნადგურდება. მსგავს ცხოვრებისეულ განცდებს ხშირად შიზოიდურ პიროვნებათა სიზმრებიც გამოხატავს, მაგალითად: «ვზივარ უზარმაზარ დისკზე, რომელიც ეშმაკის ბორბალს ჰგავს; ის უფრო და უფრო სწრაფად ტრიალებს; თავს ძლივს ვიკავებ, რომ მისი კიდისაკენ არ გადავქანდე, თუმცა ნელ-ნელა ვუახლოვდები მას და შეიძლება ყოველ წამს სიცარიელეში გადავეშვა». ან კიდევ ერთი მაგალითი: «თვალუწვდენელ ქვიშის უდაბნოში დგას ციხე-სიმაგრე, რომელსაც ბეტონის კედლებში რამდენიმე სათვალთვალო ჭუჭრუტანა აქვს ჩატანებული; ციხე-სიმაგრეში დიდძალი იარაღი და რამდენიმე წლის სურსათის მარაგი ინახება. მე აქ მარტოდმარტო ვცხოვრობ». ალბათ, ძნელია, ამაზე უფრო ზუსტად აღწერო იმ ადამიანის განცდა, რომელიც სიმარტოვის, ადამიანებისაგან განდგომის, შიშისაგან თავდაცვის და ავტარკიის სურვილითაა შეპყრობილი. «თოვლით დაფარული უკაცრიელი ლანდშაფტი; უკან რამდენიმე მოღრეცილი ხე მოჩანს. თოვლზე თბილი წყლით სავსე პატარა აბაზანა დგას; საშინელ სიმარტოვეს ვგრძნობ». ეს სიზმარი ნახა ერთმა ახალგაზრდამ, რომელმაც შემდეგ თავისი ცხოვრებაც გაიხსენა: ის ნაბოლარა შვილი იყო, რომელიც პირველი მსოფლიო ომიდან მამის დაბრუნების შემდეგ დაიბადა. იმის გამო, რომ მამას თავში ჰქონდა მიღებული ჭრილობა, ადვილად ღიზიანდებოდა და ხშირად ბობოქრობდა. რა თქმა უნდა, მას აღარ შეეძლო კარ-მიდამოს მოვლა-პატრონობა. დედა მას მზრუნველობას არ აკლებდა, მერე მან კარ-მიდამოს მოვლაც საკუთარ თავზე აიღო და შვილის აღზრდას ძალიან ცოტა დროს უთმობდა. ყმაწვილის სიზმარი იმაზე მიგვანიშნებს, რომ მას სწორედ ის სითბო აკლდა, თბილი წყლით სავსე აბაზანა რომ განასახიერებდა. ბიჭი მარტოსული იყო; ამიტომ დაახლოებით 12 წლის ასაკში შეეცადა, რამენაირად შეეგრძნო დედის სიახლოვე და ასეთი რამ მოიფიქრა: საღამოობით, როდესაც იგი უკვე ლოგინში იწვა, დედა, ჩვეულებისამებრ, ფორტეპიანოს მიუჯდებოდა ხოლმე და უკრავდა. ბიჭმა მოიფიქრა და ერთ-ერთ კლავიშს მავთულით ნათურიანი ბატარეა მიაბა, რომელიც შემდეგ თავის საწოლზე მიამაგრა. ყოველ ჯერზე, როგორც კი დედა ამ კლავიშს შეეხებოდა, ნათურა ინთებოდა. მსგავსი ფსიქოდინამიური მოვლენები ხშირად ხდება ხოლმე ტექნიკური გამოგონების მიზეზი, რომელთა მეშვეობითაც ადამიანები ქვეცნობიერად ცდილობენ, შეივსონ ბავშვობისდროინდელი განცდების ხარვეზი. აღწერილი შემთხვევა ნორმალური ადამიანური ურთიერთობის დაუცხრომელ სურვილს გამოხატავს. შეუძლებელია «შიზოიდურ სამყაროში ყოფნის» იმაზე უფრო ზუსტად აღწერა, ვიდრე ამას მსგავსი სიზმრები წარმოგვიდგენს. როგორც ჩანს, ამგვარი განწყობა უცხო არ იყო მაქსიმ გორკისათვის, რომელსაც ძალიან მძიმე ბავშვობა ჰქონდა და ლუკმა-პურის საშოვნელად ადრე დაიწყო მოხეტიალე ცხოვრება. ერთხელ, ტოლსტოისთან სტუმრობისას, გორკიმ მას თავისი სიზმარი უამბო: რუსული ზამთრის თვალუწვდენელ ტრამალზე მან დაინახა, როგორ მოემართებოდნენ თოვლზე მისკენ ცარიელი ჩექმები, მხოლოდ ჩექმები. ალბათ, ძნელია სიმარტოვის ამაზე უფრო მოკლედ და სხარტად აღწერა. როდესაც ადამიანი სამყაროს განუდგება და საკუთარ თავში იკეტება, მას ეს სამყარო ფეხქვეშ ეცლება და იპყრობს საშინელი შიში, რომელიც აბსოლუტურ «სიცარიელეში ვარდნის» ან «ეშმაკის ბორბალზე ტრიალის» დროს განცდილ შიშს წააგავს. შიშზე წარმოდგენები და სიზმრები შიზოიდურ ადამიანებს ხშირად აპოკალიფსური, სამყაროსეული კატასტროფების სახით ევლინებათ. ვინც ცდილობს, საკუთარ თავს, რაც შეიძლება, მაგრად ჩაეჭიდოს, მას ემუქრება საფრთხე – სამყარო ფეხქვეშ გამოეცალოს და საბოლოოდ წილად მარტოსული ცხოვრება ერგოს. კიდევ რამდენიმე მაგალითით აღვწერთ იმ შედეგებს, რაც ადამიანებთან სიახლოვის შიშს და «საკუთარი ღერძის გარშემო» ზღვარგადასულ ბრუნვას მოჰყვება ხოლმე. ამ შიშის შედეგად გაჩენილი იჭვნეული სიფრთხილე შიზოიდურ პიროვნებას იმით ემუქრება, რომ ის საკუთარ თავთან მიმართებაში სულ უფრო ავადმყოფურ სახეს მიიღებს. ასეთი ადამიანები გრძნობენ, როგორც ხალხში ამბობენ, «მიწის ქვეშ რა ხდება» ან «ბალახი რას ჩურჩულებს». ეს იმას ნიშნავს, რომ ისინი ყველგან და ყველაფერში რაღაც საფრთხეს ხედავენ და მათში თვით ყველაზე უწყინარი შენიშვნაც კი შემაშფოთებელ ეჭვებს იწვევს. ერთხელ ჩემს პრაქტიკაში ასეთი შემთხვევა მქონდა: მისაღებ ოთახში ერთ-ერთ სურათს კედელზე ადგილი შევუცვალე. შიზოიდმა პაციენტმა ეს მაშინვე საკუთარ თავთან დააკავშირა და იფიქრა, თითქოს ამით მასზე ტესტის ჩატარება დავაპირე, რათა გამეგო, ამ ცვლილებაზე რა რეაქცია ექნებოდა. ეს მაგალითი გვიჩვენებს, რომ შიზოიდურ ადამიანებს თითქმის პარანოიდული განცდები აქვთ საკუთარ თავთან მიმართებაში; ამასთან, გამახვილებული ემოციური სიფრთხილით გამოირჩევიან და გარესამყაროში მომხდარ ისეთ ცვლილებებსაც კი ამჩნევენ, რასაც ნორმალური ადამიანი, საერთოდ, ყურადღებას არ აქცევს. სამყაროსთან მიმართებაში შიზოიდური პიროვნებები თითქმის ყოველთვის საკუთარი, გამახვილებული ემოციებით ხელმძღვანელობენ. იყო სხვა შემთხვევაც, როდესაც ფსიქოთერაპიული სეანსის დროს ტელეფონმა რამდენჯერმე დარეკა. იმავე პაციენტმა იფიქრა, რომ მე სპეციალურად ვარეკინებდი ვიღაცას, რათა გამეგო, რა რეაქცია ექნებოდა მას ასეთ დისკომფორტზე. ამრიგად, შიზოიდი ადამიანი გარესამყაროში მომხდარ თითქმის ყველა მოვლენას საკუთარ თავს უკავშირებს, რაც აზრადაც არ მოუვა ადამიანს, რომელსაც ადამიანებთან მეტი კონტაქტი და ურთიერთობა აქვს. ამ დროს შიზოიდურ პიროვნებას ნელ-ნელა შეიპყრობს ადამიანებთან ურთიერთობის ავადმყოფური შიში და ისეთი მანიაკალური წარმოსახვა, რომელიც, შესაძლოა, «შეშლილობის» მთელ სისტემად ჩამოყალიბდეს, შემდგომ კი მისი კორექცია ვეღარ მოხერხდეს. შიზოიდი პიროვნებისთვის გარესამყაროში აღარ არსებობს აღარავინ და აღარაფერი, რაც იდუმალად თავად მასთან არ არის დაკავშირებული და რასაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა არ ეძლევა; მერე კი ეს თავის დასაბუთებას მოითხოვს. ამ მდგომარეობას შიზოიდი ძალიან მტანჯველად და შემაშფოთებლად განიცდის, რადგან ამ დროს კარგავს არა მხოლოდ ყოველგვარ უშუალობას, არამედ თითქმის ყოველთვის მზად არის, მოულოდნელობებისა და ვითარსი საფრთხეებისაგან თავის დასაცავად. შიზოიდი ადამიანი ძალიან ხშირად გამოყოფს ხოლმე თავის საცეცებს გარესამყაროსკენ და, თუ ვინმე მიუახლოვდება, მაშინვე სასწრაფოდ შემალავს. ახალგაზრდა კაცმა, რომელსაც თავის პროფესიაში ხელი მოეცარა და საქმეში მერეც არ სწყალობდა ბედი, გიჟურად აიკვიატა, რომ უიღბლო იყო. მას სურდა, სოციალურად წარმატებული ყოფილიყო, მაგრამ საკუთარი თავისადმი რწმენა დაკარგული ჰქონდა და ამ საკითხში ოჯახის წევრებისგანაც ვერ გრძნობდა მხარდაჭერას. ოჯახში ფიქრობდნენ, რომ მას მხოლოდ აკვიატებული სურვილი ამოძრავებდა, სხვებზე «უკეთესი» გამოჩენილიყო და «დიდ სიმაღლეებს» შესწვდომოდა. მათი აზრით, უმჯობესი იქნებოდა, თუ ყმაწვილი მამის კვალს გაჰყვებოდა და საკუთარ ადგილ-მამულს უპატრონებდა იმ პრინციპით, რომ პური ხაბაზმა უნდა გამოაცხოს, ანუ ყველამ თავისი საქმე აკეთოს! ახალგაზრდა კაცი კი დიდად პატივმოყვარე იყო და ყოველნაირად ცდილობდა, ახლობლებისთვის დაემტკიცებინა, რომ მიზანს აუცილებლად მიაღწევდა. ამის გამო ის ნებისმიერ მარცხს განსაკუთრებით მტკივნეულად განიცდიდა, რადგან მისი წარუმატებლობა ადასტურებდა, რომ ოჯახის წევრები მის წინაშე მართლები იყვნენ. ჩვენ მანამდეც ბევრჯერ შევეცადეთ, ეს გარემოებები შეგვესწავლა და მისი აკვიატებული წარმოსახვის მიზეზი ზუსტად აგვეხსნა რეალობასთან მიმართებაში. მაგრამ, როცა ახალგაზრდა კაცმა ზემოაღნიშნული მარცხი განიცადა, იგი კვლავ მანიაკალურმა აზრებმა შეიპყრო. ერთხელ ის კლინიკაში დათრგუნული მოვიდა და აღშფოთებულმა გამომწვევად გვითხრა: «ამჯერად ვეღარ დამარწმუნებთ, რომ ეს ყველაფერი შემთხვევით მოხდა. დღეს სადგურზე ვიღაც კაცი შემხვდა; მას ჩამოძენძილი კოსტუმი ეცვა, რომელიც ზუსტად ჰგავდა ჩემს საუკეთესო კოსტუმს. განა მას ამით ჩემთვის იმის თქმა არ უნდოდა, რომ მე ერთი ხელმოცარული და უიღბლო კაცი ვარ?» ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს პაციენტის მიერ საკუთარი არასრულფასოვნების მანიაკალურ განცდასთან; აქვე იმასაც ვხედავთ, რა მყიფე საზღვარი არსებობს ცრურწმენებსა და აკვიატებულ წარმოსახვას შორის. ამასთან, გარკვეულწილად უნდა გამოვთქვათ ვარაუდი, რომ ცრურწმენა, შესაძლოა, გახდეს აკვიატებული აზრების გამომწვევი პირველმიზეზი. ჩვენც ასევე ემოციურად, ჯიუტად ჩავჭიდებივართ ხოლმე ცრურწმენებს, მაგრამ ამავე დროს არ გაგვაჩნია იმის მზაობა, რომ საფუძვლიანად გადავამოწმოთ მათი კავშირი რეალობასთან, თორემ, ალბათ, შევძლებდით იმის გაგებას, ასე რატომ ეჭიდებოდა ეს პაციენტი თავის მანიაკალურ წარმოსახვას. მსგავსი აკვიატებული აზრები საკუთარ თავზე ჩვენც აშკარად გამოგვიცდია, როდესაც, სულიერად დათრგუნულებს, გაუცნობიერებელი შიში ან თვითბრალდების გრძნობა დაგვუფლებია. მაგალითად, მესამე რაიხის დროს იმ ადამიანებს, რომლებიც ნაციონალურ-სოციალისტური პარტიის და ხელისუფლების წინააღმდეგ ხშირად გამოთქვამდნენ საკუთარ აზრს, მოიერიშე რაზმელებისა და «ესესელების» დანახვაზე აკვიატებული დევნის შიში იპყრობდათ, რადგან მათში საშინელ მტერს ხედავდნენ. ამ ადამიანებმა იცოდნენ, რომ საკმარისი იყო, ისინი ვინმეს დაესმინა ან ყურმოკვრით გაეგოთ მათი განწყობის შესახებ, და მაშინვე საკონცენტრაციო ბანაკში უკრავდნენ თავს. სიმარტოვე და იზოლაცია, ისევე როგორც რეალური საფრთხის წინაშე უმწეობის შეგრძნება, ხელს უწყობს ავადმყოფურად აკვიატებული რეაქციების გამოვლინებას. უცხო გარემოში მყოფი ადამიანი, ღამით უჩვეულო ხმაურის გაგონებაზე, ადვილად განეწყობა საიმისოდ, რომ ეს ხმაური არამართებული, აკვიატებული მიზეზით ახსნას, მით უფრო, თუ იგი ამ დროს სულიერად დათრგუნულია ანდა შიშის და თვითბრალდების გრძნობით არის შეპყრობილი. რა თქმა უნდა, ნაცნობი ადამიანების გარემოცვაში, სადაც იგი თავს თავისუფლად და დაცულად გრძნობს, მას ამგვარი შეგრძნებები არა აქვს. ამრიგად, შიზოიდური პიროვნებების აკვიატებული რეაქციები ჩვენ წინაშე ისევ და ისევ მათთან დაკავშირებულ უმთავრეს პრობლემას წამოჭრის: ეს არის საზოგადოებისაგან იზოლაცია და ადამიანების მხრივ თანადგომის არარსებობა. თუმცა მაგალითები იმასაც მოწმობს, რომ ძალიან მყიფეა ზღვარი ჯანმრთელ და ავადმყოფ ადამიანს შორის, რადგან იმ რეაქციებს, რომლებსაც, ჩვეულებრივ, ავადმყოფებში ვხედავთ, საგანგებო სიტუაციებში თავადაც გამოვავლენთ ხოლმე. დაავადებულ ადამიანებში კი ამის მიზეზი სწორედ ისაა, რომ ისინი დიდხანს იმყოფებიან საგანგებო სიტუაციებში და თავდაცვის მიზნით გამოიმუშავებენ ამგვარ «ავადმყოფურ» რეაქციებს. აქ მოვიყვანთ კიდევ ერთი პაციენტის მაგალითს, რომელსაც ადამიანებთან ურთიერთობის დამთრგუნველი სურვილი ავადმყოფურ აკვიატებად გადაექცა: ოცდაათიოდე წლის მარტოსული ადამიანი, რომელსაც გარესამყაროსთან თითქმის არ ჰქონდა ურთიერთობა, ერთ-ერთ კონცერტზე ვიღაც ახალგაზრდა კაცის გვერდით აღმოჩნდა; რაკი მის მიმართ განსაკუთრებული ლტოლვა იგრძნო, გვერდიდან მალულად უთვალთვალებდა და გრძნობდა, როგორ უძლიერდებოდა მასთან კონტაქტისა და გამოლაპარაკების სურვილი. იმის გამო, რომ ამ კაცს გარესამყაროსთან ურთიერთობის გამოცდილება არ ჰქონდა, იგი თავდაპირველად შეიპყრო შიშმა, რომელმაც მხოლოდ ააფორიაქა, მაგრამ მალე პანიკაში ჩააგდო, რადგან მოეჩვენა, რომ ახალგაზრდა კაცი ფერად-ფერად წრეებს ასხივებდა და ამ წრეებით მის ალყაში მოქცევას და ხელში ჩაგდებას ლამობდა; მერე იგრძნო, რომ ცივმა ოფლმა დაასხა და თავს საკონცერტო დარბაზიდან გაქცევით უშველა. გარდა იმისა, რომ ამ კაცს ადამიანებთან ურთიერთობისა და მათთან სიახლოვის დამთრგუნველი სურვილები სტანჯავდა, იგი აშკარად განიცდიდა ახალგაზრდა ყმაწვილისადმი სექსუალურ ლტოლვას, მაგრამ რაკი ამის გამჟღავნება თავად ვერ გაბედა, ამ ლტოლვის პროეცირება ისე მოახდინა, თითქოს იგი ამ ახალგაზრდისაგან მოდიოდა. აქაც რეალური სიტუაციის «გადატანა» მოხდა, რადგან შინაგანმა შიშმა საფრთხის სახე მიიღო და გარეთ გადაინაცვლა, რასაც ამ კაცმა თავი მხოლოდ გაქცევით დააღწია. როდესაც შიზოიდურ ადამიანს შინაგანი სამყაროსა და გარემოს მიმართ ეჭვისა და დაუცველობის გრძნობა უჩნდება, იგი ცდილობს, გარკვეული «ცხოვრებისეული ტექნიკა» შეიმუშაოს. ეს მას საშუალებას აძლევს, თავი ყველაფრისაგან შორს დაიჭიროს, ხელშეუხებელი და შეუვალი გახდეს, ყოველთვის ობიექტური იყოს, ადამიანებთან ახლო ურთიერთობას ერიდოს, მათთან შედარებით უპირატესობა იგრძნოს და მისი წონასწორობიდან გამოყვანა ვერაფერმა შეძლოს; მაგრამ შიზოიდი პიროვნება ამით სინამდვილეში ვერაფერს აღწევს. ამ დროს იგი, შესაძლოა, ყველას განუდგეს, ამპარტავანი, უკარება, საშინლად გულცივი და ხისტი გახდეს. იმ შემთხვევაში, თუ ამგვარი თავდაცვითი საშუალებებითაც გარესამყაროზე ზემოქმედებას ვერ მოახდენს, იგი თავის გრძნობებს მოულოდნელი, გააფთრებული აგრესიით გამოხატავს, რაც ზემოთ უკვე აღვწერეთ. ამ დროს შესაფერისმა გარემომ შეიძლება დიდი სამსახური გაუწიოს შიზოიდურ პიროვნებას, თუ გარშემომყოფნი მისი საქციელის გამომწვევ მიზეზებს გაიაზრებენ და მიხვდებიან, რით არის გამოწვეული მისი ეს მძიმე მდგომარეობა. შიზოიდურ პიროვნებათა მკურნალობის დროს ისეთ ზღვრულ სიტუაციებსაც ვხვდებით, რომლებიც თვალნათლივ დაგვანახვებს საფრთხეებს, ადამიანის არსებობას რომ ემუქრება. სწორედ ამ შემთხვევებიდან უნდა ვისწავლოთ, რა არის ადამიანისათვის ეგზისტენციალურად მნიშვნელოვანი, რამდენად ემუქრება მის განვითარებას ოჯახური და სოციალური ფაქტორები, და, საერთოდ, დავადგინოთ ყველა გამომწვევი მიზეზი, რომელთა აღმოფხვრაც დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. გენიალური ადამიანების არსებობას ხშირად ასეთი ცხოვრებისეული სივრცე განსაზღვრავს. მათი გრძნობები იმდენად ამოუცნობი და დაფარულია, რომ ხშირად ძნელია იმ მყიფე საზღვრის დადგენა, რომელიც გადის გენიალობასა და ფსიქოზს შორის. უნდა აღინიშნოს, რომ შიზოიდური სიმპტომების გამოვლინება სხვადასხვა ინტენსივობით ხდება. თუ შევეცდებით, შიზოიდური პიროვნებების თვისებები თანმიმდევრობით დავადგინოთ (ჯერ კიდევ სრულიად ჯანმრთელებიდან და მსუბუქად დაავადებულებიდან, მძიმე ფსიქიკურ აშლილობამდე მისულ პაციენტებამდე), მივიღებთ შემდეგ სურათს: ნაკლებად კონტაქტურები, ზემგრძნობიარენი, მარტოსულები, ორიგინალურები, ცხოვრებისგან გარიყულები, ბერბიჭები, ახირებულები, აუტსაიდერები, ასოციალურები, კრიმინალები, ფსიქოპათები. მათ შორის არცთუ იშვიათად გამოჩნდებიან ხოლმე გენიალური ნიჭით დაჯილდოებული ადამიანები. გენიალურ ადამიანზე გარესამყაროსაგან განდგომა და მარტოსული ცხოვრება სასიკეთოდ მოქმედებს, რადგან მას თავისუფლად შეუძლია უარი თქვას ტრადიციებზე, ანგარიში არ გაუწიოს ისეთ გარემოებებს, რომლებსაც უზრუნველყოფილი, ტრადიციების ერთგული ადამიანები, ჩვეულებრივ, ან ვერ ხედავენ, ან მათ წინააღმდეგ წასვლას ვერ ბედავენ. სახიფათო სიტუაციას გენიალური ადამიანი იმ შეგნებამდე მიჰყავს, რომ მას უნარი შესწევს, გადააბიჯოს იმ საზღვრებს, რომლებსაც სხვები მორიდებით გვერდს უვლიან. თუ შიზოიდური პიროვნება მთლად არ არის დაცლილი ემოციებისაგან და მხოლოდ კრძალვით ცდილობს მათ დამალვას, მაშინ ის გამორჩეულად მგრძნობიარე ადამიანის თვისებებს ავლენს და ვერ იტანს ერთფეროვნებას, ზედაპირულობას. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შიზოიდურ პიროვნებას მწირი ემოციური სამყარო აქვს, იგი ნაკლებად გამოავლენს საკუთრივ ადამიანურ თვისებებს. რელიგიასთან მიმართებაში შიზოიდური პიროვნებები უმთავრესად სკეპტიკოსები ან ცინიკოსები არიან, მახვილგონივრულად მსჯელობენ რწმენის «უაზრობაზე», კრიტიკული დამოკიდებულება აქვთ რიტუალების, ტრადიციებისა და ყოველგვარი ფორმალობის მიმართ; ისინი ცდილობენ, საერთოდ, ფხიზელი თვალით შეხედონ ყველაფერს, რასაც «იდუმალების» იერი დაჰკრავს, ახსნან ის «აუხსნელი» მოვლენები, რის შესაძლებლობასაც მათ უმთავრესად საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები საკმაოდ ხშირად სთავაზობენ. ამრიგად, შიზოიდური პიროვნებები უმეტესად რაციონალისტები არიან, რომლებსაც განცდების გამოსახატავად აუცილებელი ორგანო არ გააჩნიათ, ამიტომ მათთან კამათი ამასთან დაკავშირებითაც შეუძლებელია. მაგრამ შიზოიდების ამგვარი განწყობა რელიგიისა და რწმენის მიმართ ისე ჩანს, თითქოს იგი მათი იმედგაცრუებისათვის საჭირო, გაუცნობიერებელ პროფილაქტიკას წარმოადგენს. ისინი გაბედულად აცხადებენ უარს რწმენაზე, რათა იმედგაცრუებულები არ დარჩნენ; მალულად კი მაინც იმ «მტკიცებულების» მოლოდინში არიან, რომელიც მათ რწმენას აზიარებდა. შიზოიდური პიროვნებები ხშირად ნიჰილისტურად და დესტრუქციულად არიან განწყობილი და ეშმაკისეულ ნეტარებას გრძნობენ, როდესაც ახერხებენ, სხვებს რწმენაზე ხელი ააღებინონ. მაგრამ სხვა ადამიანების თავიანთ რწმენაზე მოქცევის სურვილი ისევ და ისევ ეჭვებს იწვევს: ხომ არ ეშინიათ მათ საკუთარ ურწმუნოებასთან მარტო დარჩენისა?! მძიმედ დაავადებული შიზოიდები მორწმუნეები ვერ გახდებიან, რადგან მათ არასოდეს უგრძვნიათ თავი უსაფრთხოდ და არ განუცდიათ სიყვარული. ამიტომ ისინი ათეიზმისკენ იხრებიან ან ხშირად საკუთარ თავს ყველაფრის საზომად მიიჩნევენ: ამან კი მათში, შესაძლოა, მანიაკალური ზესთამჩენობის გრძნობა აღძრას და საკუთარი თავის გაღმერთებამდე მიიყვანოს. ამ დროს ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს გარესამყაროს მიმართ საკუთარი ინტერესის უგულებელყოფა და ამ ინტერესის მუდმივად საკუთარ თავზე მორგება შიზოიდურ პიროვნებას ისეთ ძალას და მნიშვნელობას სძენს, რომელიც მთლიანად მოიცავს მის ცნობიერებას; თუმცა ზოგიერთი მათგანი რელიგიურობის განცდაში იმ უსაფრთხოებას ეძებს და პოულობს კიდეც, რომელიც მას არასოდეს განუცდია. მაგრამ ეს არ არის ღმერთისადმი პიროვნულად მიმართული, მოსიყვარულე და უმანკო რწმენა; ეს უფრო ის ზეპიროვნული, შეუცნობელი გრძნობაა, რომელსაც შიზოიდური პიროვნება პირობითად თავისუფალი ინდივიდის ღირსებას უპირისპირებს, ხოლო როგორც ადამიანი, ცნობიერებას იმ ჰუმანური ვალდებულებით აღუდგება წინ, რომელიც თავად აკისრია. ეთიკას და მორალს შიზოიდური პიროვნება ერთგვარად ეჭვის თვალით უყურებს. ის არაფრად დაგიდევთ ადამიანებისადმი წაყენებულ მოთხოვნებს, რადგან მიაჩნია, რომ ისინი გადაჭარბებულია და მათ გამო ადამიანი თვითბრალდების გრძნობას განიცდის, მაშინ როცა თავად შიზოიდურ პიროვნებას, საერთოდ, ნაკლებად გააჩნია ეს გრძნობა. რაკი იგი ადამიანებთან კონტაქტს გაურბის, სოციალურ გარემოს ვერ ესადაგება და თვითგადარჩენის ეგოცენტრისტული ინტერესებით ცხოვრობს, შესაბამისად, შიზოიდური პიროვნება მხოლოდ იმას მიიჩნევს მართებულად, რაც მისთვის ხელსაყრელია; ამიტომ მას შეუძლია განივითაროს «მბრძანებლის მორალი», რომელიც მხოლოდ მის ინტერესებს ემსახურება... შიზოიდური პიროვნება სიძულვილს განიცდის «სუსტი» ადამიანების მიმართ, რომელთაც მორალური მოსაზრებები ამოძრავებთ. შიზოიდს მიაჩნია, რომ ეს ადამიანები საკუთარ დამოუკიდებლობას ლაჩრობისა და სიმხდალის გამო კარგავენ. მისი აზრით, ძლიერი პიროვნება, რომელიც დამოუკიდებელი ცხოვრებით ცხოვრობს, ერთადერთ პრინციპს აღიარებს, რომლის თანახმადაც, «ძლიერი ადამიანი სიმარტოვეშიც ყველაზე ძლიერია». ამ პრინციპში ვლინდება მისი შესაძლებლობებიც და საფრთხეებიც. მხოლოდ ძლიერ ადამიანს გააჩნია ძალა, ღირებულებად აქციოს საკუთარი გამორჩეულობა; სწორედ ესა აქვს წიგნის ამ თავს ეპიგრაფად წამძღვარებული. შედარებით სუსტი და უმწეო ადამიანი განუდგება გარესამყაროს, ცდილობს, პირადი ცხოვრება მოიწყოს და წონასწორობა ისე შეინარჩუნოს, რომ სხვა ადამიანები არ დასჭირდეს; ამ მიზანს იგი ხანდახან მხოლოდ ცხოველების ან საგნებისადმი განსაკუთრებული სიყვარულით აღწევს. ფსიქიკურად მძიმედ დაავადებული, შიზოიდური პიროვნებები ხშირად დესტრუქციული, დამანგრეველი ქმედებებით გამოირჩევიან, ასოციალურები ხდებიან და ყოველგვარი სინდისის ქენჯნის გარეშე, თავიანთი მიზნებისათვის შეუძლიათ სხვა ადამიანების გამოყენება. შიზოიდური მშობლები და აღმზრდელები ბავშვის მიმართ ნაკლებ სითბოსა და მზრუნველობას ავლენენ, მასთან არავითარი სიახლოვე არ აკავშირებთ და ადეკვატურად ვერ აღიქვამენ მის გრძნობებსა და განცდებს, ამასთან ეწინააღმდეგებიან ან ირონიულად ეკიდებიან მის ყოველ სურვილს და ემოციას. ასეთი მშობლები ბავშვს საკუთარი თავისადმი რწმენას უკარგავენ და, რაკი მას აკვირდებიან კიდეც და მისი ქცევის ფსიქოლოგიურ მოტივებსაც იცნობენ, აიძულებენ, ადრეულ ასაკშივე მიეცეს თვითრეფლექსიას. ამ დროს ბავშვი ახლობლების გარემოცვაში საშინელ გულგრილობას გრძნობს და ითრგუნება მათი მოულოდნელი და მისთვის გაუგებარი რეაქციების გამო; ამრიგად, იგი თითქოს გამუდმებით განგაშის მოლოდინში იმყოფება. ამ ადამიანებისგან ბავშვი ვერ შეიგრძნობს სიყვარულს, ამიტომ მათდამი სიახლოვესაც ვერ გრძნობს. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც მშობლები და აღმზრდელები ბავშვს თავდაპირველად ალერსიანად და სიყვარულით ექცევიან, მაგრამ მოგვიანებით კეთილგანწყობას დამცინავი ირონიის სახეს აძლევენ. ეს ბავშვს საშუალებას არ აძლევს, შეიგრძნოს, რომ მისი სიყვარული ახლობლებისადმი რაღაცას ნიშნავს, რადგან იცის, რომ მის გრძნობას სერიოზულად არავინ აღიქვამს («წარმოგიდგენიათ, ჩემს პატარა ვაჟბატონს უეცრად სიყვარულმა წამოუარა!» «ჩემს პატარა ქალბატონს, ეტყობა, უნდა რაღაც დამცინცლოს, რადგან დღეს მეტისმეტად ალერსიანია»). საკუთარი პიროვნული სტრუქტურიდან გამომდინარე, შიზოიდები ხშირად ისეთ პროფესიებს ირჩევენ, რომლებიც ადამიანებთან მჭიდრო კონტრაქტს არ მოითხოვს, ამიტომ მათი ინტერესების სფეროს ზოგადთეორიული და ზუსტი მეცნიერებები შეადგენს. შიზოიდებს შორის ხშირად გვხვდებიან ასტრონომები, მათემატიკოსები, ინჟინრები. მეცნიერული კვლევისას მათ ადამიანებთან ურთიერთობა უშუალოდ არ უხდებათ, მათთან ფსიქოლოგიური ტესტირების მეთოდით, მიკროსკოპით ან რენტგენის აპარატის მეშვეობით ურთიერთობენ; პათანატომებს კი, საერთოდ, მიცვალებულებთან აქვთ საქმე. მათი სულიერი სფერო ადვილად გადაიქცევა ხოლმე ფიზიოლოგიური რეფლექსების თავმოყრის ადგილად, რის საფუძველზეც, შოპენჰაუერის მსგავსად, შეუძლიათ თქვან: «უფალო ღმერთო, თუ სადმე არსებობ, იხსენი ჩემი სული, თუკი ასეთი გამაჩნია». შიზოიდების ფსიქოლოგიაში ხშირად შეინიშნება რაღაცის აღმოჩენისა და ამოცნობის სურვილი, ამიტომ, როგორც ექიმები, ისინი უფრო მკვლევრები არიან, ვიდრე პრაქტიკოსი მკურნალები, და ხშირად განსაკუთრებულ ინტერესს იჩენენ ფსიქიატრიისა თუ მისი მომიჯნავე დისციპლინების მიმართ. როგორც თეოლოგები, შიზოიდური პიროვნებები უფრო რელიგიური მეცნიერებებით ინტერესდებიან, ვიდრე ეკლესიის მსახურის პრაქტიკული საქმიანობით. შიზოიდები ხშირად ზურგს შეაქცევენ ხოლმე ადამიანებს და ცხოვრებას ცხოველების, მცენარეებისა და მინერალების სამყაროში იწყებენ, მერე ამ სამყაროს მგრძნობიარე მიკროსკოპის ან ტელესკოპის საშუალებით მიკრო და მაკროსკოპულად იკვლევენ. ადვილი წარმოსადგენია, რა დიდ საფრთხესთან შეიძლება გვქონდეს საქმე, თუ მეცნიერული კვლევის შედეგად მოპოვებული ცოდნა ისეთი შიზოიდი მეცნიერის ხელში აღმოჩნდება, რომელიც გაურბის ადამიანებთან ურთიერთობას, ცხოვრებას აუტიზმით დაავადებული ადამიანის თვალით უყურებს და თან საკუთარი იდეების რეალურად განხორციელებას ცდილობს; როგორც ითქვა, შიზოიდები გარკვეული სფეროების მიმართ იჩენენ ნიჭსა და მიდრეკილებებს; ისინი პროფესიას იმ მოტივით ირჩევენ, რომ მათ, სახელდობრ, ამ სფეროში შეუძლიათ დაეუფლონ სუბიექტური გრძნობებისაგან თავისუფალ, საიმედო ცოდნას. ფილოსოფოსების რანგში შიზოიდები ხშირად ცხოვრებას მოწყვეტილი, აბსტრაქტულად მოაზროვნე ადამიანები არიან, რომლებიც უპირატესობას ზოგადთეორიულ აზროვნებას ანიჭებენ და არა პრაქტიკულ საქმიანობას. პოლიტიკის სფეროში შიზოიდური პიროვნებები ზოგ შემთხვევაში რევოლუციური და ანარქისტული იდეების მგზნებარე მომხრეები არიან, ზოგჯერ კი უკიდურესად რეაქციული და რადიკალური თვალსაზრისების დამცველებად გვევლინებიან. შიზოიდებს შორის არიან ისეთებიც, რომლებიც პოლიტიკის მიმართ ინტერესს არ იჩენენ – «პოლიტიკა მათ არ ეხებათ». მათივე სოლიფსისტური თვალსაზრისიდან გამომდინარე, არ აინტერესებთ საზოგადოება, როგორი სახისაც უნდა იყოს იგი. შიზოიდურ პიროვნებებს უმთავრესად აბსტრაქტული, უსაგნო ხელოვნება იტაცებთ. ისინი ცდილობენ, ამ სფეროში მთელი იდუმალებით, სიმბოლურად გამოხატონ საკუთარი რთული შინაგანი გრძნობები და განცდები. მათ შორის ხშირად გვხვდებიან მკაცრი კრიტიკოსები, სატირიკოსები და კარიკატურისტები. მათი უჩვეულო სტილი ხშირად თავნებობით გამოირჩევა და ეწინააღმდეგება საყოველთაოდ მიღებულ თვალსაზრისებს, მაგრამ ამასთან ორიგინალურიც არის და, ზოგ შემთხვევაში, მომავლის წინასწარმეტყველების ნიშნებსაც შეიცავს. რაკი ეს ადამიანები საზოგადოებას განუდგებიან, მის აზრს ანგარიშს არ უწევენ და მხოლოდ ზოგადსაკაცობრიო პრინციპებს გამოხატავენ, ამიტომ შეუძლიათ ხელოვნებაში ახალი მიმდინარეობების შექმნას შეუწყონ ხელი. შიზოიდური პიროვნებები ხშირად შეიგრძნობენ არსებულ გარემოებათა ფსიქოლოგიურ ატმოსფეროს, ყურადღებას ამახვილებენ სხვებისთვის შეუმჩნეველ მოვლენებზე და ისეთ სიტუაციებში გამოიჩენენ ხოლმე თავს, რომლებსაც სხვები ან ვერ აღიქვამენ, ან, საერთოდ, გაურბიან. ამიტომ შიზოიდურ პიროვნებათა მიერ შექმნილი ნაწარმოებები საშუალებას გვაძლევენ, უფრო ღრმად ჩავწვდეთ ადამიანის ბუნებას. ასეთი შიზოიდების საყოველთაო აღიარება მათივე სიცოცხლეში იშვიათად ხდება. პროფესიულ საქმიანობას შიზოიდი პიროვნებები არცთუ დიდი გულისყურით ეკიდებიან, რადგან მათთვის, ბოლოს და ბოლოს, სულ ერთია, რა იქნება მათი საარსებო წყარო. ისინი საკუთარი პროფესიის მიღმა ცხოვრობენ და მათი ინტერესების სფერო უმთავრესად გართობითა და სასიამოვნო გატაცებებით შემოიფარგლება. შიზოიდი პიროვნებები ხშირად სიამოვნებით ჰკიდებენ ხელს ისეთ სამუშაოს, რომელიც მარტოობას მოითხოვს და არ საჭიროებს ადამიანებთან კონტაქტს. ისინი, არცთუ იშვიათად, გატაცებულნი არიან ცხოველებით, მცენარეებით, მინერალებით. მათ ასევე მოსწონთ ელექტრიკოსის, ტრანსპორტის მუშაკისა და სხვა ისეთი პროფესიები, რომლებიც საშუალებას აძლევს, ქვეცნობიერად და სიმბოლურად, ასე ვთქვათ – ზოგადად, დაიკმაყოფილონ ადამიანებთან კონტაქტისა თუ ურთიერთობის მოთხოვნილება. უფრო დიდი მასშტაბის შიზოიდურ პიროვნებებს შეუძლიათ გახდნენ დიდი გარდაქმნების მოთავეები და ინიციატორები, რადგან ისინი სკეპტიკურად აღიქვამენ ადამიანის ყოფას და მოვლენებს ინფერნალურად განიცდიან; მარტოობისთვის განწირულ შიზოიდურ პიროვნებებს საკუთარი თავი იმ ზღვრულ მდგომარეობამდე მიჰყავთ, რომლის გაცნობიერებასაც ვეღარ ახერხებენ. ასაკთან ერთად, შიზოიდური პიროვნება სულ უფრო მარტოსული ხდება და მეტ უცნაურობებს ავლენს, თუმცა, ზოგ შემთხვევაში, მეტი გონიერებითაც გამოირჩევა. საერთოდ კი, შეიძლება ითქვას, შიზოიდური პიროვნებები სხვებზე ადვილად ეგუებიან დაბერების პროცესს და სიმარტოვეს უკეთ იტანენ, რადგან დამოუკიდებლობას და იზოლაციას შეჩვეულნი არიან. ისინი ადრევე ქმნიან საკუთარ სამყაროს, რომელშიც შეუძლიათ ისე იცხოვრონ, რომ არ ჰქონდეთ კავშირი ადამიანებთან; ამასთან, მათ არც სიკვდილი აშინებთ და ყოველგვარი სენტიმენტალობის გარეშე, მხნედ აღიქვამენ მას, როგორც ფაქტს. რაკი შიზოიდური პიროვნებები გარესამყაროსა და ადამიანებთან ურთიერთობით დიდად არ იწუხებენ თავს, ამიტომ დასათმობი და დასაკარგიც ბევრი არაფერი აქვთ; ისინი განსაკუთრებულ სიახლოვეს არავის, თვით საკუთარი თავის წინაშეც არ გრძნობენ, ამიტომ უფრო იოლად შეელევიან ხოლმე ყველას და ყველაფერს. შიზოიდური პიროვნების პოზიტიურ თვისებებს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა მივაკუთვნოთ მისი სწრაფვა დამოუკიდებლობისა და თავისუფლებისაკენ, გაბედული ქმედებები საკუთარი თავის მიმართ, მისი, როგორც ინდივიდუუმის, ავტონომია. შიზოიდურ პიროვნებას უნარი შესწევს, გულგრილად, ობიექტურად დააკვირდეს ფაქტებს და კრიტიკულად, მიუკერძოებლად შეაფასოს ისინი. ამასთან, ჰყოფნის გამბედაობა, მოვლენები ყოველგვარი შელამაზების გარეშე აღიქვას; ეს ყველაფერი კი მისი ხასიათის სიძლიერეზე მეტყველებს. შიზოიდი ადამიანები ტრადიციებითა და დოგმებით არ იზღუდავენ დამოუკიდებლობას, თავის თავზე პასუხისმგებლობას არ იღებენ მანამ, სანამ ყველაფერს კარგად არ გადაამოწმებენ და არ გაიაზრებენ; ვერ იტანენ ვერავითარ სენტიმენტალობას, გაურკვევლობას და გრძნობებით კეკლუცობას; ნათლად, უკომპრომისოდ იცავენ თავის პრინციპებს და ყველაფერზე საკუთარი მოსაზრება გააჩნიათ; მათ ირონიულ და სატირულ, მახვილ მზერას არ გამოეპარება სხვა ადამიანების სისუსტეები, ამიტომ ძალიან ძნელია შიზოიდების მოტყუება. ისინი ადამიანებთან ურთიერთობისას ხშირად «უგერგილოდ» გამოიყურებიან, რადგან ვერ იტანენ არაგულწრფელობას და სიყალბეს. შიზოიდები დარწმუნებულნი არიან საკუთარ შესაძლებლობებში, ყოველგვარი ილუზიების გარეშე შეუძლიათ ცხოვრება; მათ სურთ საკუთარი ბედ-იღბალი თავადვე განკარგონ და ფიქრობენ, რომ შეუძლიათ შეებრძოლონ ბედისწერას, რადგან ადამიანი მათთვის საკუთარი ბედის მჭედელია. აქვე უნდა მოვიხსენიოთ ის შიზოიდური ადამიანები, რომლებსაც აშკარად გამოხატული შიზოიდური სტრუქტურა აქვთ, მაგრამ ამის გამო სულაც არ წუხან, შესაბამისად – თავს ჯანმრთელად გრძნობენ. მათ ადამიანებისაგან განდგომა და დამოუკიდებლობა საკუთარ მონაპოვრად მიაჩნიათ, მაგრამ ამავე დროს სხვა ადამიანების ხარჯზე ცხოვრობენ, რომლებისთვისაც მათი შეუპოვრობა ძნელი ასატანია. ასეთ ადამიანებს მრავლად ვხვდებით; მათ შორის არიან ასევე ძლიერნი ამა ქვეყნისანი, რომლებიც სხვებზე მბრძანებლობენ და ადამიანებს ანგარიშგაუწევლად იყენებენ საკუთარი მიზნებისათვის. აქაც და შემდგომაც, ცალკეული სტრუქტურული ტიპის «პოზიტიურ» წარმომადგენლებს ძალიან მოკლედ რომ აღვწერთ, ამის მიზეზი შემდეგია: ოთხი პიროვნული სტრუქტურის პრინციპული ხასიათის თვისებები ყველაზე თვალნათლივ მათი უკიდურესი ფორმების აღწერისას გამოვლინდება, რადგან ასეთ შემთხვევებში ყოველი სტრუქტურა, სავარაუდოდ, განვითარების უმაღლეს დონეს აღწევს. იმედია, ამის გამო არავინ განგვსჯის. შიზოიდური ადამიანისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მან, თვითგადარჩენისა და ავტარკიისაკენ სწრაფვის დროს, მოპირდაპირე სქესისადმი ერთგულების საკითხი კი არ უგულებელყოს, არამედ თავისი განვითარების პროცესში მისი ინტეგრირება მოახდინოს; ეს მას თავიდან ააცილებს «საკუთარი ღერძის გარშემო» ცალმხრივად ზღვარგადასულ ტრიალსა და ავადმყოფურ იზოლაციაში მოქცევას, რაც პიროვნებას ადამიანური ურთიერთობების სფეროდან, საერთოდ, გამორიცხავდა. «ცუდია, როდესაც ადამიანი მარტოა», რადგან ურთიერთობების გარეშე იგი ძალიან ადვილად ხდება კაცთმოძულე. წიგნის უკანასკნელ თავში დავინახავთ, რომ ოთხივე პიროვნული სტრუქტურის წარმომადგენლებს აქვთ მიდრეკილება, შეიცნონ ნებისმიერი საპირისპირო ტიპის მიმზიდველობა. ამაში მინდა დავინახოთ ადამიანის ქვეცნობიერი სწრაფვა იმისაკენ, რომ მოახერხოს საკუთარი თავის შევსება და გათავისუფლდეს ავადმყოფური ცალმხრიობისაგან. ამიტომ უმართებულო იქნება, თუ ამ ოთხი მთავარი იმპულსიდან რომელიმე მათგანს გამოვრიცხავთ და უგულებელვყოფთ მასთან დაკავშირებულ შიშის ფაქტორს. «მე»-საკენ გაბედული შემობრუნება და საკუთარი პიროვნების დავიწყების მამაცური მცდელობა იმის წინაპირობაა, რომ ადამიანმა თავი დააღწიოს მისთვის აგრერიგად სახიფათო სიმარტოვეს; მას ამ დროს ეძლევა შესაძლებლობა, ადამიანების კეთილგანწყობა და ურთიერთობა მიიჩნიოს არა ტვირთად, ბორკილად და საფრთხედ, არამედ შეიგრძნოს იგი, როგორც შინაგანი ღირებულება, გრძნობებისა და განცდების ერთობლივი განვითარება და საკუთარი, შეზღუდული «მე»-ს განვრცობა პარტნიორის მეშვეობით. დამატებითი მოსაზრებები პიროვნებად ჩამოყალიბების შიშის შესახებ მაგალითებმა დაგვანახა, როგორ გამოიყურება შიში და როგორ ხდება მისი დაძლევა დეპრესიული პიროვნებების მიერ. შიშის მეორე მთავარ ფორმას «საკუთარი ღერძის გარშემო ბრუნვის» ანუ საკუთარი არსებობის წინაშე შიში წარმოადგენს, რაც უშუალოდ «დაკარგვის» და «მარტო დარჩენის» შიშთან არის დაკავშირებული. ამრიგად, დეპრესიული პიროვნების შიში განსხვავდება შიზოიდის შიშისაგან, რომელსაც ადამიანებთან სიახლოვე და მათდამი ერთგულება იწვევს. როდესაც ადამიანი არ ცდილობს პიროვნებად ჩამოყალიბებას ანუ ინდივიდუაციას, იგი საკუთარ თავს რაღაც ძალიან არსებითზე ეუბნება უარს და მას ცხოვრების ობიექტად აქცევს. როგორც ჩანს, დეპრესიული ადამიანები დანაშაულის გრძნობის მიმართ იმის გამო იჩენენ მზაობას, რომ არ სურთ დაუპირისპირდნენ ცხოვრებისეულ გამოწვევებს და სრულყოფილ პიროვნებებად იქცნენ. შევეცადოთ, განვაზოგადოთ დეპრესიული პიროვნების სურათი. როდესაც ადამიანი უარს ამბობს ინდივიდუაციის პროცესზე და ამაში საკუთარი თავისადმი მეტისმეტ ერთგულებას ხედავს, ამის ზოგადი შედეგი ის არის, რომ ამ დროს ნებისმიერი სხვა ადამიანის გადაჭარბებული შეფასება ხდება, ხოლო თავად დეპრესიული პიროვნება, შესაბამისად, ღირებულებას კარგავს. საკუთარი «მე»-ს ამგვარი უარყოფის დადებით მხარეს, უპირველეს ყოვლისა, დეპრესიული პიროვნების ისეთი თვისებები წარმოადგენს, როგორიცაა თანაგრძნობა და თანაგანცდა. იგი ყოველთვის სხვა ადამიანზე, მის მდგომარეობასა და ინტერესებზე ფიქრობს და მასთან იდენტიფიკაციას ახდენს. ეს მას შესაძლებლობას აძლევს, უფრო ღრმად ჩასწვდეს მეორე ადამიანის ბუნებას და «საკუთარი თავი გადაიტანოს სხვაში», რაც, ერთი შეხედვით, ერთობ პოზიტიურ თვისებას წარმოადგენს. მაგრამ დეპრესიული პიროვნება მერე თითქოს ვეღარ ახერხებს იდენტიფიკაციის ამ პროცესიდან გამოსვლას და საკუთარ თავს ვეღარ უბრუნდება. ამით იგი მთლიანად კარგავს საკუთარ თვითობას და, შესაძლოა, მეორე ადამიანის ექოდ გადაიქცეს. აქვე უნდა ითქვას, რომ ქრისტიანული მცნება: «გიყვარდეს მოყვასი შენი, ვითარცა თავი შენი», მას არასწორად ესმის და ასე მოიაზრებს: «გიყვარდეს მოყვასი შენი საკუთარ თავზე მეტად». დეპრესიული პიროვნებების ამგვარ განწყობას სხვა ადამიანები ხშირად თავიანთ სასარგებლოდ იყენებენ. ამიტომ დეპრესიული ადამიანის მოლოდინი, რომ სხვებიც მასავით გულისხმიერებას, მგრძნობიარობას და თანადგომას გამოიჩენენ, ცხოვრებაში იშვიათად მართლდება. მას გამოცდილება, პირიქით, უჩვენებს, რომ სხვები უფრო თამამები და ეგოისტურები არიან, და ამით მეტ წარმატებას აღწევენ. სწორედ ამ დროს იქმნება კრიტიკული მდგომარეობა; ჩვენ უკვე აღვწერეთ, ადამიანმა როგორ აქციოს საკუთარი გაჭირვება სათნოებად, როგორ აამაღლოს თავისი საქციელი იდეოლოგიამდე, რათა შურს მოერიოს და ამის წყალობით მორალური უპირატესობა აღიქვას, როგორც ნუგეში; რადგან დიდი ღირსებაა, სხვაში უშურველად აღიარო ის, რასაც საკუთარ თავს უკრძალავ ან რისი მიღწევაც თავად არ შეგიძლია; მით უფრო, რომ ასეთი საქციელი შეესაბამება კოლექტიურ და რელიგიურ იდეალებს, რომლებსაც ქრისტიანულ მოძღვრებაში ვხვდებით. დეპრესიული ადამიანის იდეოლოგია, ნებისმიერი იდეოლოგიის მსგავსად, ძნელად ექვემდებარება გადამოწმებას. იგი უკვე იმის გამო ვერ ამბობს უარს ამ იდეოლოგიაზე, რომ ძალიან ძვირად დაუჯდა თვითაღკვეთა და შურის დაძლევა, თან მორალურ კმაყოფილებასაც განიცდის ამის გამო; და, ბოლოს და ბოლოს, ადამიანი თავად ხომ ვეღარ ჩაიდენს იმას, რასაც სხვებში ასე უარყოფს და განსჯის! ამას ემატება ისიც, რომ დეპრესიულმა პიროვნებამ არ იცის, როგორ ჩაერთოს გარესამყაროსთან და ადამიანებთან უამრავ ახალ ურთიერთობაში, რადგან საამისოდ ცხოვრებისეული ალღო აკლია, ეს კი მას კვლავ ძველი გზით მიაქანებს. ამრიგად, დეპრესიული ადამიანი სულ უფრო და უფრო იხლართება საკუთარი იდეოლოგიის ქსელში, რომელიც მისთვის არანაირად წარმოადგენს ხსნას, რადგან მან ამ დროს ისეთი სისუსტე უნდა გადალახოს, რომელსაც შიში ჰქვია. როგორც გოეთეს ზემოთ მოყვანილი ცოტატა გვამცნობს, ჭეშმარიტი სუბლიმაციის უნარი იშვიათად თუ არსებობს. ამ იდეოლოგიის მქონე თავმდაბალი და მორჩილი ადამიანი ვერ გათავისუფლდება შურისაგან, რადგან იგი მუდმივად შეიგრძნობს ამ ცხოვრების «უსამართლობის» სიმწარეს. ყოველდღიურ ცხოვრებაში გვხვდება მთელი რიგი ისეთი ჩვეულებრივი, უმნიშვნელო შემთხვევები, როცა დეპრესიული პიროვნების ქცევა ნევროზის სახით გამოვლინდება და მასზე ღრმა კვალს ტოვებს. მაგრამ დროული ყურადღების შემთხვევაში, ამას შეიძლება ეშველოს. მაგალითად, თუ დეპრესიულ პიროვნებას სტუმრები ჰყავს, ან თავად იმყოფება სტუმრად, მას ყოველთვის აქვს შეგრძნება, რომ მხოლოდ ის აგებს პასუხს სტუმრების გართობაზე, და, თუ სტუმრობა სათანადოდ არ ჩაივლის, არასრულფასოვნების ან დანაშაულის გრძნობა ეუფლება. ამ დროს თავად მის საქციელს სილაღე და უშუალობა აკლია და აზრად არ მოსდის, რომ სტუმრების გართობაში სხვებმაც უნდა შეიტანონ წვლილი; მან არ იცის, რომ ამ დროს ადამიანი შეიძლება თავს «ბედნიერად» გრძნობდეს, და, ამრიგად, მთელ პასუხისმგებლობას ამ სიტუაციაში საკუთარ თავზე იღებს. ასეთ მტანჯველ მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდა ხოლმე ერთი პაციენტი იმ დროს, როდესაც მეგობრებს უცხო ადამიანს აცნობდა. ის მეტისმეტად დაძაბული იყო და ეშინოდა, ვაითუ მის მეგობრებს ახლად გაცნობილი ადამიანი არ მოსწონებოდათ, ან მისი მეგობრებით ეს უკანასკნელი დარჩენილიყო უკმაყოფილო. ეს პიროვნება ვერც კონცერტზე ყოფნისას განიცდიდა სიამოვნებას, რადგან საკუთარი თავის იდენტიფიკაციას, ერთი მხრივ, შემსრულებელთან, მეორე მხრივ კი – მაყურებელთან ახდენდა. მას ორმაგი შიში ეუფლებოდა იმის გამო, რომ ან შემსრულებელი ვერ გაამართლებდა მაყურებლის მოლოდინს და მას იმედს გაუცრუებდა, ან თავად შემსრულებელი დარჩებოდა უკმაყოფილო იმით, რომ მაყურებელმა იგი მქუხარე ტაშით არ დააჯილდოვა. ამრიგად, პაციენტი არასოდეს განასახიერებდა საკუთარ თავს და მუდმივად შუალედურ პოზიციაში იდგა სხვა ადამიანებს შორის. იგი ამ დროს, გაუცნობიერებლად, ისევ და ისევ ადრინდელ სიტუაციებს იმეორებდა, როდესაც მხოლოდ გარშემომყოფთა განწყობას იზიარებდა და მათ წინაშე კმაყოფილებას გამოხატავდა. პაციენტი ამ დროს ჩრდილში დგომას ამჯობინებდა, რათა თავი ოდნავ მაინც დაცულად ეგრძნო და საფრთხის ქვეშ არ დაეყენებინა ის სიყვარული, რომელსაც ამ ადამიანებისაგან გრძნობდა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ დეპრესიული პიროვნების დამოკიდებულება საკუთარი თავის მიმართ ამ შემთხვევაში მოჩვენებითია და დიდად განსხვავდება შიზოიდური ადამიანისაგან. რაკი ეს უკანასკნელი ადამიანებთან არ კონტაქტობს, მათთან ნებისმიერი ურთიერთობა მის აღელვებას და აგრესიას იწვევს; დეპრესიული პიროვნების ურთიერთობა კი მეორე ადამიანთან მუდამ მოჩვენებითია; იგი ყოველგვარ პასუხისმგებლობას საკუთარ თავზე იღებს, მაგრამ ამ დროს განდიდების მანიით კი არ არის შეპყრობილი, არამედ მას საკუთარი სუსტი «მე» აიძულებს, თავისი ცხოვრების ნაცვლად, უმთავრესად სხვისი ცხოვრებით იცხოვროს. ალბათ, ისიც გასაგებია, რომ დეპრესიულმა პიროვნებამ ბოლოს და ბოლოს თავი უნდა დაიცვას საკუთარი «მე»-ს მიმართ წაყენებული გადაჭარბებული მოთხოვნებისაგან, რასაც იგი ქვეცნობიერად განიცდის და, აქედან გამომდინარე, დანაშაულის გრძნობა არ გააჩნია; სხვაგვარად, იგი ამ მდგომარეობას თავს ვერ დააღწევს და, შესაძლოა, ყველაფერმა ამან სომატურ სიმპტომებში იჩინოს თავი. ასეთ ადამიანებს ძალიან სიამოვნებთ, თუ მათ რაიმე ავადმყოფობას აღმოუჩენენ და საავადმყოფოში მოხვდებიან; ამ დროს, ბოლოს და ბოლოს ერთხელ მაინც მიეცემათ უფლება, რომ სხვებისგან იგრძნონ მზრუნველობა და არავისზე აღარ იდარდონ. ახლა მათ უკვე აღარ აწუხებთ დანაშაულის გრძნობა და აღარ განიცდიან, რომ ავად გახდნენ და «საკუთარი თავი უარყვეს». იმის გამო, რომ დეპრესიული პიროვნება არ არსებობს როგორც «დამოუკიდებელი სუბიექტი», მასში შური და უმწეობა წარმოშობს სიძულვილს, რომელიც გამოწვეულია იმით, რომ სხვებს საკუთარი თავის გამოყენების საშუალებას აძლევს. დანაშაულის მტანჯველი გრძნობისგან განთავისუფლება კი იმ შემთხვევაში ხდება, თუ დეპრესიული ადამიანი საკუთარი თავმდაბალი, მორჩილი, მშვიდობიანი და უპრეტენზიო საქციელისათვის შესაბამის იდეოლოგიას გამოიმუშავებს. ამ შემთხვევაში მას შეუძლია ჰქონდეს იმედი, რომ სიმშვიდეს მოიპოვებს; მაგრამ ეს ისევ ის სახიფათო სიმშვიდეა, რომლის მიღმაც კვლავ ფარული აფექტების დაგროვება ხდება. სახიფათოა ნებისმიერი იდეოლოგია, რომელიც გამარტივებულად ახდენს ადამიანის რომელიმე მთავარი იმპულსის აბსოლუტიზაციას და არ ცდილობს სხვა იმპულსების გათვალისწინებას; ამით იგი უფრო დამაჯერებლად ახდენს ადამიანების იზოლაციას. ადამიანის სულს, მის ქვეცნობიერს, გააჩნია თვისება, ყურადღება ცალმხრივობებზე გადაიტანოს; ეს კი ანტინომიურ ძალებს შორის არსებულ, იმ აგრერიგად ნაყოფიერ დაძაბულობას უქმნის საფრთხეს, რასაც ცხოვრება ჰქვია; ოღონდ ამის გაცნობიერება ჩვენი სიზმრების, არასწორი ქმედებების, პარტნიორებთან ურთიერთობების და, უპირველეს ყოვლისა, შიშის წყალობით ხდება. ასე, მაგალითად, მეტისმეტად თავმდაბალ და მშვიდობიან ადამიანს სხვაზე გადააქვს ის სიზმრები, რომლებშიც დათრგუნული განწყობა უკიდურესი სახით გამოვლინდება. მაგრამ ეს არის მინიშნება იმაზე, რისი ინტეგრაციაც მას საკუთარ თავში უნდა მოეხდინა. მსგავსი დამატებითი მოთხოვნები საკუთარი თავის მიმართ, შესაძლოა, პარტნიორის შერჩევის დროსაც არსებობდეს, რადგან ადამიანს ხშირად იზიდავს და ხიბლავს თავისი საპირისპირო ტიპი; იგი ვარაუდობს, რომ მასთან ურთიერთობის დროს ისწავლის იმას, რისი უნარიც ცხოვრებაში თავად არ გააჩნია, ახლა კი ასეთი შანსი მას, ასე თუ ისე, ეძლევა. მთავარი ადამიანური იმპულსების განხილვის დროს, ჩვენ კვლავ ვხვდებით მოწმე იმისა, რომ ადამიანის ვერგანცდილი თუ დათრგუნული იმპულსი შინაგანად ან გარეგნულად მაინც გამოვლინდება. ზოგიერთ სიტუაციაში ან პარტნიორთან შეხვედრის დროს, შესაძლოა, დეპრესიულ ადამიანს არ ეყოს გამბედაობა, რომ საკუთარი თავი სუბიექტად წარმოაჩინოს; ეს კი გადაუჭრელ კონფლიქტს გამოიწვევს. არსებობს ისეთი სიტუაციებიც, როდესაც დეპრესიული პიროვნების შემწყნარებლობა თავის ზღვარს აღწევს, რის შედეგადაც მას ათასგვარი საქციელის ჩადენა შეუძლია. გამორიცხული არ არის, რომ დეპრესიულ ადამიანში დაგუბებულმა აფექტებმა ჯებირი გაარღვიოს და გამანადგურებელი შედეგები გამოიწვიოს. ამ დროს ჩვენი პიროვნების არაინტეგრირებული ნაწილი თითქოს გამოცალკევდება და არქაული ფორმით გამოვლინდება; ეს იმ ახალგაზრდა ქალის მაგალითზე დავინახეთ, რომელიც ჭამის და ქურდობის მანიით იყო შეპყრობილი. დეპრესიული სტრუქტურის მქონე პიროვნებებს შორის არსებობენ სავსებით ჯანმრთელი ადამიანები, რომლებიც სუსტი დეპრესიის ნიშნებს გამოავლენენ, მაგრამ მძიმე და უმძიმესი დეპრესიის შემთხვევებიც არცთუ იშვიათად გვხვდება. ამის შედეგად მივიღებთ დეპრესიული თვისებების შემდეგ კლასიფიკაციას: კონტემპლაცია (დაკვირვება), გონებით ჭვრეტა, მშვიდი ინტროვერტულობა, თავმდაბლობა, მორიდებულობა, მოთხოვნებისა და საკუთარი თავის დამკვიდრების დამუხრუჭება, სიმყუდროვის განცდის სურვილი, რეცეფციული პასიურობა, პასიური მოლოდინი (ბედნიერი და საამური ცხოვრების მოლოდინი), უიმედობა, დეპრესია, მელანქოლია. ამ ჩამონათვლის ბოლოს, არცთუ იშვიათად, დგას ხოლმე თვითმკვლელობა, სრული აპათია, გულგრილობა. ნარკოტიკული დამოკიდებულების დროს ადამიანი მხოლოდ დროებით გრძნობს შვებას და ეხსნება დეპრესია. მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზი მძიმე სულიერი დაავადებაა და არ ჰგავს შიზოიდებისთვის დამახასიათებელ სულიერ მდგომარეობას, რაც მოწმობს, რომ ორივე დაავადების გენეზისი ადამიანის ფსიქიკის სხვადასხვა დონეზე იწყება; დეპრესიული, დამუხრუჭებული და მანიაკალური, ზეაღტაცებული ფაზების ურთიერთმონაცვლე პროცესები (მწუხარებიდან – აღფრთოვანებამდე) მთლიანად წარმოაჩენს ადამიანის ცხოვრებისეულ სივრცეს. მანიაკალურ ფაზაში გარკვეულ დროით აღარ არსებობს არავითარი დამუხრუჭება და აკრძალვა; დეპრესიული პიროვნება ამ დროს უჩვეულოდ აღტკინებული და მხიარულია, ყიდულობს უამრავ ნივთს, იღებს ვალებს და აღსავსეა ოპტიმიზმით, რის შემდეგაც იწყება დეპრესიის ფაზა; მხიარული განწყობა ქრება და პაციენტი კვლავ აპათიაში ვარდება. როდესაც ხდება გარკვეული რიტმული მონაცვლეობა პაციენტის ზეაწეულ განწყობასა და დათრგუნულ მდგომარეობას შორის, მის ცხოვრებაში იმედიანი გამონათების წუთებს განსაკუთრებით მკვეთრად ცვლის უიმედო სასოწარკვეთა, მაშინ როცა მელანქოლიის დროს მხოლოდ უიმედობა არსებობს. დეპრესიული პიროვნებები ხშირად რელიგიურები არიან. რელიგიაში მათ ყველაზე მეტად ტანჯვისგან თავდახსნისა და მიმტევებლობის იდეა იზიდავთ. ტანჯვას და სევდას ისინი ხშირად მიჰყავს საყოველთაო ერთობის მისტიკურ განცდამდე, რასაც ისინი მედიტაციის გზით აღწევენ. გარდა ქრისტიანული რელიგიისა, რომელსაც, როგორც რწმენას, ისინი მორჩილებით ეზიარებიან, დეპრესიული პიროვნებები ხშირად მიმართავენ ბუდიზმს და სიამოვნებით იზიარებენ ამქვეყნიური ცხოვრებისგან განდგომის მისეულ იდეას. ამ ადამიანებს იზიდავთ რწმენის ნებისმიერი გამოვლინება, რომელიც პიროვნებას თავდავიწყებისა და თვითაღკვეთისკენ მოუწოდებს. მათ სწამთ, რომ, მართალია, ამქვეყნიური ცხოვრება ვერ მოიწყეს, მაგრამ, სამაგიეროდ, იმქვეყნად იპოვიან ბედნიერებას და, რაც უფრო მეტად დაიმცირებენ ან დაამცირებინებენ სხვას თავს, იმქვეყნად მით უფრო ამაღლდებიან. იმქვეყნად სამართლიანობისა და ბედნიერების ზიარება თავდადებას და თვითაღკვეთას მოითხოვს, მაგალითად, ახალგაზრდების მძიმე მუშაობა მომვლელებად და ადამიანის ზრუნვასთან დაკავშირებული სხვა სამუშაოები. დეპრესიული ადამიანები, ალბათ, ყველაზე მეტად განიცდიან საკუთარ რწმენაში მომხდარ ცვლილებებს, რაც გამოწვეულია თანამედროვე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიღწევებით. დეპრესიულ პიროვნებას რწმენა აძლევს ცხოვრების აზრს, მაგრამ თანამედროვე მეცნიერებების ცალმხრივად, რაციონალურად დადასტურებული ფაქტები არყევენ ამ რწმენას, რადგან ისინი ცდილობენ რელიგიური გრძნობები ხან ფსიქოლოგიურ და მეტაფიზიკურ მოვლენებს «დაუკავშირონ», ხანაც წმინდა წარმოსახვითი აზროვნებით ახსნან. ამ დროს დეპრესიული პიროვნება ხშირად ვერ აცნობიერებს, რომ ეს მეცნიერებები, თავიანთი გამოთვლითი და კაუზალური მეთოდებით, ჩვენი ცხოვრების და სამყაროს მხოლოდ ერთ გარკვეულ ასპექტს შეიმეცნებენ; დეპრესიულ ადამიანს ასევე არ ესმის, რომ მეცნიერება, რომლის უმთავრეს მიზანსაც ბუნებასთან ბრძოლა შეადგენს, ადრე თუ გვიან, საკუთარ ხლართებში გაებმება. ამის ნიშნები კი უკვე შეიმჩნევა. ჯანმრთელმა ადამიანმა, რომელსაც აქვს მიდრეკილება დეპრესიისადმი, შესაძლოა, თავისი რელიგიურობით ღრმა შინაგანი სულიერება მოიპოვოს, რასაც იგი, არცთუ იშვიათად, მისტიკურ სამყაროში გადაჰყავს. სიკვდილს იგი უყურებს, როგორც ტანჯვისგან ხსნას და ამ დროს სიკვდილისადმი მორჩილებას ყველაზე ხშირად გამოხატავს. «დაე, აღსრულდეს ნება შენი», – ეს სიტყვები მისთვის ბედისადმი მორჩილებას ნიშნავს და მასზე დიდი ძალა აქვს. დეპრესიული ადამიანი ბედისადმი სრულ შემგუებლურ განწყობას ყველაზე ხშირად amor fati-ს მნიშვნელობით გამოავლენს. იგი თავის ბედ-იღბალს მხოლოდ საკუთარ დანაშაულს უკავშირებს, მზადაა, გამოისყიდოს ყოველგვარი დანაშაული და ადვილად გახდეს იმ ადამიანის მსხვერპლი, ვინც მის ამ თვისებას ბოროტად გამოიყენებს. ზნეობის სფეროში მიღებული წესებისა და აკრძალვების მნიშვნელობა მას სიტყვა-სიტყვით ესმის; ამის გამო დეპრესიული ადამიანი საკუთარ თავს მეტისმეტად დიდ მოთხოვნებს უყენებს, რაც აძლიერებს მასში თვითბრალდების გრძნობას. თვითაღკვეთით, ცხოვრებისგან განდგომით და თავის მსხვერპლად მოტანით იგი ცდილობს, გაექცეს გარესამყაროს და მასთან შეხლა-შემოხლას. როგორც ყოველთვის, ჩვენი სიცოცხლე ამ შემთხვევაშიც ბეწვის ხიდია, რომელზეც ადამიანმა გულწრფელობიდან სიყალბემდე მხოლოდ ერთი ნაბიჯი უნდა გადადგას. შედარებით ნაკლებად დეპრესიული პიროვნებები სანიმუშო მშობლები და აღმზრდელები არიან და ადამიანებთან ურთიერთობას კარგად ახერხებენ. ისინი გრძნობენ ბავშვის განწყობას და ცდილობენ გაუგონ მას. საფრთხე იმაში მდგომარეობს, რომ ცხოვრებისეული სიძნელეებისა და «დაკარგვის შიშის» გამო, მათ შეუძლიათ, ბავშვი ძალიან მიიჩვიონ, მეტისმეტ მზრუნველობას იჩენენ მის მიმართ, რამაც შეიძლება შეაფერხოს ბავშვის განვითარება. ამასთან, ისინი ბავშვთან ხშირად ვერ იცავენ საჭირო დისტანციას, არათანმიმდევრულები არიან და, საჭიროების შემთხვევაში, მის მიმართ სიმკაცრესაც ვერ იჩენენ; მათი ლმობიერება კი ბავშვს მხოლოდ ვნებს. თანაც ეს ადამიანები მას არავითარ მითითებებს არ აძლევენ, რადგან მისი სიყვარულის დაკარგვისა ეშინიათ. დეპრესიული ადამიანის მერყევი ხასიათი ნებისმიერი ურთიერთობისას ვლინდება. დედებს, რომლებსაც უიღბლო ბავშვობა ჰქონდათ, ხშირად აქვთ ასეთი განწყობა და ამბობენ: «მინდა, ჩემი შვილი უკეთეს პირობებში გაიზარდოს». ამის გამო ისინი თავიანთ შვილებს დათვურ სამსახურს უწევენ. დეპრესიულ პიროვნებებს ისეთი საქმიანობა მოსწონთ, როდესაც ვინმეზე ზრუნავენ, ვინმეს ეხმარებიან ან რაიმე სამსახურს უწევენ. ისინი მზად არიან, მსხვერპლად გაიღონ თავი, ადამიანების მიმართ მოთმინება და გულისხმიერება გამოიჩინონ და, ამრიგად, თავიანთი საუკეთესო თვისებები გამოავლინონ. მათ შორის ხშირად გვხვდებიან ექიმები და ფსიქოთერაპევტები, რადგან ეს პროფესიები აძლევს მათ შესაძლებლობას, თანაგრძნობა და მზრუნველობა გამოიჩინონ ადამიანების მიმართ. დეპრესიული პიროვნებები მოთმინებით გამოირჩევიან და, კარგი მებაღის მსგავსად, ლოდინის უნარი გააჩნიათ. ექიმის, ღვთისმსახურის ან პედაგოგის პროფესიის არჩევის დროს ისინი თავიანთი მოწოდებით ხელმძღვანელობენ და არა სახელის, ფინანსური კეთილდღეობის ან რაიმე გამორჩენის გამო. მათთვის ახლობელია აგრეთვე მეტყევის და მომსახურების სფეროს თანამშრომლის საქმიანობა, რომელიც ასევე ადამიანებზე ზრუნვას უკავშირდება. დეპრესიული ადამიანების სტრუქტურული სპეციფიკა სიზმრებში გამოვლინდება; სიზმრებში ადამიანის იმედგაცრუება და გარესამყაროსგან განდგომა განსაკუთრებით ხშირად ჭამის პრობლემებს უკავშირდება. დეპრესიული პიროვნებები ვერ ბედავენ საჭმელზე უარისთქმას. ისინი სიზმარში მიდიან გაშლილ სუფრასთან, მაგრამ იქ მათთვის ან ადგილი აღარ არის, ან ყველაფერი უკვე შეჭმულია. ასეთ სიტუაციებში დეპრესიული ადამიანის განცდები შეიძლება «ტანტალოსის ტანჯვას» შევადაროთ. ჭამის პრობლემა იმაშიც გამოიხატება, რომ სიზმარი იწყება სურვილით და იმპულსით, რომელსაც გზად აუცილებლად წინააღმდეგობა გადაეღობება. სიზმარში მყოფი ადამიანი ვერასოდეს აღწევს მიზანს. ვისაც შეთავაზებულის აღების უფლება არა აქვს, მას ისღა დარჩენია, საკუთარი სურვილების შესრულებას დაელოდოს. ეს ქმნის ფონს სამოთხისეული სიზმრების სივრცისათვის, რომელშიც ადამიანს მისთვის სასურველი ყველაფერი მიერთმევა. ასე ხდება დეპრესიულ პიროვნებაში სურვილისა და პასიური მოთხოვნების ურთიერთდაპირისპირება. დეპრესიულ პიროვნებას ასევე შეიძლება დაესიზმროს მეკობრეები და ავაზაკები, რომლებიც მას თავს ესხმიან. ეს არის გზა, რომლის საშუალებითაც დეპრესიული პიროვნება ათვალსაჩინოებს საკუთარ გამოდევნილ განცდებსა და აზრებს ყაჩაღობისა და ქურდობის მიმართ, რაც მისთვის არაჯანსაღი და მიუღებელია. დეპრესიის დაწყებისათვის ასევე მნიშვნელოვანია საკითხი, რომელიც საკუთარი თავის ან სხვის მიმართ მოთხოვნების წაყენებას ეხება. ამ საკითხმა დეპრესიული ადამიანის სიზმარში შეიძლება, მაგალითად, შემდეგი სახე მიიღოს: «მამასთან ერთად ვმოგზაურობ მთებში. ციცაბო ბილიკით მივდივართ. ზურგზე ჩანთა მაქვს აკიდებული; მის ბარგს და ქურთუკსაც მე მივათრევ». დეპრესიულად განწყობილი, მაგრამ ჯანმრთელი ადამიანისათვის ამ დროს დამახასიათებელია გულისხმიერება და მზაობა, რათა მოყვასს დახმარების ხელი გაუწოდოს და მისი მდგომარეობა გაიზიაროს. ასეთ პიროვნებას შენდობის უნარი გააჩნია, მას შეუძლია დაელოდოს სიტუაციის მომწიფებას და თან ოდნავი ეგოიზმით გამოირჩევა. მისი ურთიერთობები ადამიანებთან ემოციებს ემყარება, თავმდაბალი და უპრეტენზიოა მათ მიმართ, მისთვის ხელსაყრელ პირობებზე ადვილად შეუძლია უარისთქმა. ცხოვრება დეპრესიულ პიროვნებას, პირიქით, მძიმე ეჩვენება, მაგრამ შეუძლია მდგომარეობა იუმორის მეშვეობით გააწონასწოროს და თქვას: «იუმორის დროს ადამიანი, მიუხედავად ყველაფრისა, მაინც იცინის». დეპრესიული ადამიანი ხშირად ღრმად ღვთისმოსავია, თუმცა ამ დროს ყოველთვის ეკლესიური არ არის; ეს უფრო ცხოვრებისეული ღვთისმოსაობაა. მას სწამს, რომ ადამიანის ბედი ღმერთის ხელშია, და, ამასთან, მოსალოდნელ საფრთხეებსაც ხედავს. მაგრამ ცხოვრებაზე ხელის აღება არ სჩვევია, რადგან უყვარს იგი. მისი ყველაზე მთავარი სათნოება თმენისა და გაძლების უნარია. დეპრესიული პიროვნება, ალბათ, მოიწონებდა შპიტელერის აზრს, რომელსაც იგი თავის ნაწარმოებში, «პრომეთე და ეპიმეთევსი» გამოთქვამს: «მოკრძალებით შეაფასე საკუთარი თავი». ამით დეპრესიული პიროვნება ცდილობს, ჩრდილში იდგეს, ამიტომ მისი «აღმოჩენაა» საჭირო; ის ხშირად ღრმა და დამდგარ წყალს მოგვაგონებს. დეპრესიული პიროვნების ყველაზე მშვენიერ თვისებებს გულისხმიერება და ადამიანებისადმი თბილი დამოკიდებულება წარმოადგენს; მიღწეულ წარმატებას იგი ნაკლებად მიაწერს საკუთარ ნიჭსა და უნარს, მას ღვთის წყალობად მიიჩნევს და «მორჩილებით» ცხოვრობს, ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით. დამატებითი მოსაზრებები ცვლილებების წინაშე შიშის შესახებ შეიძლება ითქვას, რომ ჩვევები ჩვენი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების დასაწყისზე მიგვანიშნებენ; დილით ადგომა, ჩაცმა თუ სხვა «სასურველი ჩვევები» ადამიანს თავის დასამკვიდრებლად სჭირდება, მათი შესრულების დროს გარკვეულ თვითკმაყოფილებას გრძნობს და ადვილად ღიზიანდება, თუ ამაში რაიმე უშლის ხელს. მაგრამ ეს ჩვევები ჩვენში არავითარ დაძაბულობას და უსიამოვნო შეგრძნებებს არ იწვევს, ამიტომ მათ აკვიატებასაც ვერ დავარქმევთ. ჩვევები ადამიანს დროისა და ენერგიის დაზოგვის მიზნით უყალიბდება და მათი შეცვლა ან უგულებელყოფა შეუძლია, თუ ამას მოინდომებს ან მიზანშეწონილად მიიჩნევს. ჩვევებს ფართოდ აქვს გადგმული ფესვები ჩვენს სოციალურ, საზოგადოებრივ და რელიგიურ ცხოვრებაში; ისინი იმ წესრიგსა და ქცევის წესებს გვთავაზობენ, ყველანი ერთნაირად რომ ვიცავთ. აკვიატებულ აზრებსა და ქცევებზე კი მხოლოდ მაშინ შეიძლება ლაპარაკი, როდესაც ადამიანს სხვაგვარად მოქცევა არ შეუძლია და გარკვეულ სიტუაციებში თავისდაუნებურად ისეთ საქციელს ჩადის, რაც მას უაზრობად მიაჩნია. ჩვენ ხისტ აღმზრდელობით მეთოდებსაც გავეცანით და დავინახეთ, რომ მეტისმეტად ავტორიტარულმა და პრინციპულმა აღზრდამ, შესაძლოა, ბავშვის განვითარების პროცესში ობსესიური თვისებების გამოვლინებას შეუწყოს ხელი, მით უფრო, თუ ამ მეთოდების გამოყენებას ძალიან ადრეულ ასაკში იწყებენ. როდესაც მშობლები ბავშვის არასასურველი ქცევის დათრგუნვას ცდილობენ, ამან შეიძლება ის შედეგი გამოიღოს, რომ ბავშვს პერფექციონიზმისადმი მიდრეკილება გაუჩნდეს და როგორც საკუთარი თავის, ისე სხვების მიმართ შეუწყნარებლობა და დიქტატორულ-დოგმატური ჩვევები გამოავლინოს. ობსესიური ადამიანი პერფექციონიზმს სადღაც მაინც გამოავლენს და მისმა ქმედებამ ამ დროს, შესაძლოა, უმართებულო და არასასურველი სახე მიიღოს. ობსესიურ პიროვნებას სამყარო ყოველთვის ისეთად წარმოუდგენია, როგორსაც იგი თავის წარმოსახვაში ხედავს. რა ძალითაც იგი საკუთარ თავში თავდაპირველი ცხოვრებისეული საწყისის ჩახშობას შეეცდება, იმავე სიძლიერით გამოვლინდება ეს მცდელობა აკვიატებად; რადგან მხოლოდ «ქაოსზე» და მის მართვაზე მიმართული წესები და კანონები გვაძლევს იმის გარანტიას, რომ არაფერი ისეთი არ მოხდება, რაც არ შეიძლება, რომ მოხდეს. აი, მაგალითად, კედელზე გვერდულად დაკიდებულმა სურათმა შეიძლება უკვე გააღიზიანოს კაცი არა მხოლოდ ესთეტიკური თვალსაზრისით, არამედ იმითაც, რომ ამ დროს დარღვეულია ის წესი და კანონი, რომლის თანახმადაც სურათები უნდა დაიკიდოს. «ნორმიდან» ნებისმიერი ამგვარი უმნიშვნელო გადახვევა შემდეგ საფრთხეებს გულისხმობს: თუ სურათებს ყოველთვის გვერდულად დაკიდებენ, არავინ იცის, რა მოხდება შემდეგ. ხომ შეიძლება უწესრიგობამ მოიცვას ყველაფერი და კონტროლის სადავეები დაიკარგოს?! ობსესიური ადამიანების ზოგიერთი ქცევის წესი უფრო გასაგები გახდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ, დათრგუნული განწყობისა და მგრძნობიარე ბუნების გამო, ისინი წვრილმანებზე ძალიან რეაგირებენ და ზოგჯერ სწორედ ეს წვრილმანი ხდება მათი «დასასრულის დასაწყისი». სისტემურობის სულ მცირე დარღვევის და ყურადღების მოდუნების შემთხვევაში, შესაძლოა, დათრგუნულმა გრძნობებმა მთელი ძალით ამოხეთქონ და იმ თოვლის გუნდასავით აგორდნენ, გამოდევნილი იმპულსების ზვავს რომ იწვევს. გეოლოგებს ეკუთვნით ერთი პარადოქსული მოსაზრება, რომელიც ნათელს გახდის ჩვენ მიერ გამოთქმულ აზრს: ადამიანი ძალიან სასარგებლო საქმეს ეწევა, როდესაც მთის ქანებს თხრის; მაგრამ გათხრის დროს, შესაძლოა, «ქანის ძარღვი» დააზიანოს; ამიტომ გეოლოგების რჩევაა, სიფრთხილე გამოვიჩინოთ და «ძლიერად არ დავკრათ» წერაქვი მთის ქანს. ობსესიურ ადამიანს სწორედ ამ სიფრთხილის დაცვა უჭირს. პერფექციონიზმი აიძულებს, ისევ და ისევ დიდი სიზუსტით აღიქვას მოვლენები. ასეთი სიზუსტე აუცილებელია ისეთი საქმიანობებისთვის, როგორიცაა, მაგალითად, მანქანის ფუნქციონირება ან მშენებლობის სტაბილურობა და სანდოობა. მაგრამ, რამდენადაც ეს სიზუსტე საჭიროა ასეთ სფეროებში, იმდენად ზღუდავს იგი შემოქმედებით აზროვნებას. მხოლოდ ობსესიურ ადამიანს შეუძლია სერიოზულად იკამათოს იმაზე, რამდენი ანგელოზი მოთავსდება ნემსის წვერზე. ობსესიური აზროვნება ადვილად შეიჭრება ტვინის სტერილურ ნეირონებში, ადგილს აღარ უტოვებს თავისუფალ შემოქმედებით ძალებს და მათი დამუხრუჭების მიზეზი ხდება. ობსესიურ პიროვნებას აუცილებლად მიაჩნია სავარაუდო შეცდომებისა თუ მცდარი ნაბიჯებისაგან თავის დაცვა; იგი გადაჭარბებულ მნიშვნელობას ანიჭებს რაიმე საქმეში კორექტივების შეტანას და შეცდომების გასწორებას, რაც შეიძლება დაუსრულებლად გაგრძელდეს, რადგან სრულყოფილებას ვერასოდეს მიაღწევს. ამის გამო ობსესიურ ადამიანებს გამუდმებით ემუქრებათ ის, რომ ისინი საკუთარ მოსაზრებებს და თვალსაზრისებს ad absurdum მიიყვანენ, თუმცა ამ დროს ცდილობენ, ისინი აბსოლუტურად გაამარტივონ და მნიშვნელოვანი გახადონ. მაგრამ, თუ მათ ამ ქმედებას უფრო ფართოდ შევხედავთ, დავინახავთ, რომ ობსესიური ადამიანები ამით, შესაძლოა, ცხოვრებისეულ კანონს აღასრულებენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ, როდესაც ისინი თავიანთი ჩამოყალიბებული, სანუკვარი აზრების წყალობით საწინააღმდეგო რეაქციას იწვევენ, ამით შესაძლებელი ხდება მათი რეალურად და ქმედითად შესწორება და შეჯერება, ეს სტიმულს აძლევს მათ შემდგომ განვითარებას და სტერილური მდგომარეობიდან გამოყვანას. ობსესიური ფრაზა «quod dixi, dixi», ანუ «რაც ერთხელ ვთქვი, ვთქვი, და აღარ გადავთქვამ!» გამორიცხავს შემდგომში განვითარების ყოველგვარ შესაძლებლობას. ობსესიური პიროვნების შინაგან განწყობას კარგად გამოხატავს ექსპერიმენტული ფსიქოლოგის ფრაზა: «ჩვენ ზუსტად არ ვიცით, რას ვზომავთ, მაგრამ, რასაც ვზომავთ, ზუსტად ვზომავთ». ობსესიური ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებაში დგება «კიდევ ერთხელ გადამოწმების აუცილებლობა»; მაგალითად, მას ეჭვი ეპარება, გაზის სახელური ნამდვილად გადაკეტა თუ არა, ან წასვლის წინ ოთახის კარი ღია ხომ არ დარჩა. ამ დროს, შესაძლოა, საქმე იქამდე მივიდეს, რომ ობსესიურ პიროვნებაში თავი იჩინოს მძიმე აკვიატების სინდრომებმა, რომლებიც შემდგომში თითქოს დამოუკიდებლად აგრძელებს არსებობას. ამ აკვიატებებსაც ობსესიური ადამიანი ისე განიცდის, როგორც მის არსებობაში შეჭრილ «რაღაც უცხო ძალას», რომელიც მის დათრგუნვას ცდილობს და რომლის გამოც მას სხვაგვარად მოქცევა არ შეუძლია. როგორც კი ობსესიური ადამიანი ამ იძულებითი, აკვიატებული ქმედებების შესრულებაზე უარს იტყვის, მას უმალ გაურკვეველი შიში და მოუსვენრობა შეიპყრობს. ობსესიურ ადამიანს ასევე ჩვევად აქვს, თავისთავს და სხვებს დაუმტკიცოს საკუთარი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების რაციონალურობა და გონივრულად წარმოაჩინოს ისინი; ალბათ, იმიტომ, რომ გრძნობს, რა უძლურია იგი ამ არაბუნებრივი საქციელის წინაშე და როგორ არ შეუძლია წინ აღუდგეს მას, თუმცა ამის აღიარება არ სურს. როდესაც ვიღაც მისთვის უცხო ტუალეტში უნიტაზზე ქაღალდს აფენს, იქიდან გამოსვლისას კარის სახელურს იდაყვით აღებს და ამას ინფექციის საფრთხეს უკავშირებს, ეს ნამდვილად მისი შეგრძნებების გაზვიადების შედეგია, მაგრამ ამგვარი საქციელი, შესაძლოა, ინფექციის შიშში გადაიზარდოს, რის შედეგადაც ობსესიურ ადამიანს ყველგან ბაქტერიები ელანდება; ამით იგი საკუთარ ცხოვრებისეულ სივრცეს ნელ-ნელა, უფრო და უფრო შემოსაზღვრავს და ამცირებს. ამ ადამიანის შველა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ იგი გააცნობიერებს თავისი აკვიატებების კონკრეტულ მიზეზებს, მერე კი მოახდენს საშიში და ამის გამო უგულებელყოფილი ცოცხალი იმპულსების ინტეგრაციას. ამ შემთხვევაში საქმე ობსესიური ადამიანის აგრესიულ და აფექტურ სექსუალურ იმპულსებს ეხება. როგორც უკვე აღვნიშნე, ობსესიურ ადამიანს ხანგრძლივად უხდება თავის დაცვა მისთვის საძულველი იმპულსებისაგან, ამიტომ, შესაძლოა, იგი ამით უშუალოდ არ იყოს დაკავებული. ეს გარემოება ნათელს ჰფენს იმ ადამიანების საქციელს, რომლებიც ფანატიკურად იბრძვიან რაღაცის წინააღმდეგ: უმანკოებისათვის მებრძოლი ფანატიკოსი ყველგან სექსუალურ პრობლემებს ხედავს და გამუდმებით «ბილწ სექსუალობას» კიცხავს, თუმცა ამას «ზნეობრივი მოტივით» ხსნის. ასეთი რამ საერთოდ სჩვევია ობსესიურ ადამიანს, რომელსაც ბოროტების წინააღმდეგ მებრძოლი უფრო ეთქმის, ვიდრე სიკეთის გულშემატკივარი. ობსესიური სტრუქტურით გამორჩეული ერთი პიროვნება საათობით იჯდა ჩანჩქერის წინ და აღტაცებით შეჰყურებდა იმას, რისი უნარიც თავად არ გააჩნდა – ეს იყო ჩანჩქერის ვარდნა და წყლის ნაკადის მოძრაობა. ამ დროს მას იმის შიში არ ჰქონდა, რომ წყლის ვარდნას უეცრად რაღაც შეაჩერებდა და ეს ყველაფერი დამთავრდებოდა. ბუნებრივია, წარმავლობის წინააღმდეგ მიმართული უსაფრთხოების ზომები ობსესიურ პიროვნებებში დროსთან და ფულთან დამოკიდებულებაშიც იჩენს თავს. ამ შემთხვევაში, წარმავლობასთან ერთად, ჩვენში იმის უნარსაც ძლიერად შევიგრძნობთ, რომ შეგვიძლია გამოვიყენოთ მუდმივობისა და უსაფრთხოების ჩვენეული ილუზიის ძალა; მე ვიცი, როგორ განვკარგო საკუთარი დრო და ფული, რადგან ეს მხოლოდ ჩემს ნებაზეა დამოკიდებული. ივო ანდრიჩი თავის რომანში «ფროილაინ» შესანიშნავად აღწერს ობსესიური პიროვნების ტრაგიკულ ბედს. შემზარავია ამერიკის დამკრძალავი ბიუროების მიერ შემოღებული წესი, რომლის თანახმადაც, წარმავლობისა და სიკვდილის სრული უგულებელყოფა ხდება. აქ მიცვალებულებს ისე ოსტატურად რთავენ და ალამაზებენ, რომ ისინი ცოცხლების შთაბეჭდილებას ტოვებენ. ამ საქმეში კიდევ უფრო შორს მიდიან ის შეძლებული ადამიანები, რომლებიც დიდძალ ფულს იხდიან თავიანთი მიცვალებულების გასაყინად, იმ იმედით, რომ, მეცნიერების განვითარების შედეგად, მომავალში შესაძლებელი გახდება მათი გალხობა და გაცოცხლება. მაგრამ უკვდავება ხომ მხოლოდ იმათი ხვედრია, ვინც სიკვდილის შესახებ არაფერი უწყის?! საერთოდ, სიკვდილთან, მათ შორის საკუთართან, თანამონაწილეობა ადამიანის თვისებაა და მხოლოდ ამის წყალობით შეიგრძნობს იგი თავს ნამდვილ ადამიანად. ახლა გვინდა, ობსესიური პიროვნებებისთვის დამახასიათებელი ქცევის წესები ცხოვრების არსებით სფეროებთან მიმართებაში განვიხილოთ; რელიგიური თვალსაზრისით, ისინი დოგმატური და ორთოდოქსალური აზროვნების ადამიანები არიან და «სხვაგვარად მოაზროვნეებისადმი» შეუწყნარებლობით გამოირჩევიან. მამა ღმერთი მათ ხშირად მკაცრ და შურისმაძიებელ მსაჯულად წარმოუდგენიათ, რომელსაც ყველა პატრიარქალური თვისება ახასიათებს და უცილობელ რწმენას და მორჩილებას მოითხოვს. მაგრამ ობსესიური პიროვნებები უფრო ხშირად ცრურწმენებისა და მაგიური წარმოდგენების ტყვეობაში იმყოფებიან; მათთვის რელიგიურ რიტუალებში მონაწილეობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე თავად რწმენა. ცოდვების ფულით გამოსყიდვისა და ინდულგენციებით ვაჭრობა სწორედ ობსესიური ადამიანის ტვინიდან წამოსული იდეა უნდა იყოს. ლოცვების წაკითხვითა და რიტუალების შესრულებით ისინი უბრალოდ წესებს ემორჩილებიან და მათი გრძნობები ამ დროს ვერ სწვდებიან სულის შინაგან სიღრმეებს. ნიკოლაი ლესკოვი მოთხრობაში «სკომოროხი პამფალონი» შთამბეჭდავად აღწერს ობსესიური ადამიანის პერფექციონისტულ ღვთისმოსაობას და მას უბრალო «სკომოროხის» ადამიანურ თვისებებს უპირისპირებს. ობსესიური პიროვნებები ყოველთვის ზუსტად იცავენ ინსტიტუციონალურ წესებს თუ პრინციპებს და მექანიკურად, უაზროდ ასრულებენ მათ. რაც უფრო მეტად აცნობიერებენ შიშისგან თავდაცვის მნიშვნელობას, მით უფრო შეურიგებლები არიან ყოველგვარი ცვლილების მიმართ, რადგან ფიქრობენ, რომ მათ ამ თავდაცვას საფრთხე შეექმნება. მაგრამ სწორედ იმის გამო, რომ ობსესიურ პიროვნებებს ყველაფერი აბსოლუტის რანგში აჰყავთ, მათ რწმენას გამუდმებით საფრთხე ემუქრება, რადგან ისინი საკუთარ თავს შეკითხვების დასმისა და ეჭვების გამოთქმის უფლებას არ აძლევენ. ალბათ, სწორედ ამის გამო მიმდინარეობს მათ შორის სასტიკი რელიგიური ომები; ამით უნდა იყოს გამოწვეული მათი ახალ-ახალი მცდელობებიც – ჩაახშონ და მოსპონ ადამიანში ყოველგვარი ეჭვი, თუმცა დაგუბებულმა გრძნობებმა, შესაძლოა, მკრეხელური აზრების სახით გადმოხეთქოს. ძალის პოლიტიკიდან გამომდინარე, ეკლესია ბოროტად იყენებს რელიგიას და ცდილობს, მორწმუნეებს შიშისა და დანაშაულის გრძნობა შთაუნერგოს. ამით იგი ხელს უწყობს ადამიანებში ობსესიური სიმპტომების განვითარებას, რასაც რელიგიური ხასიათის ხშირი ნევროზები ადასტურებს. დღესდღეობით აშკარად შეინიშნება ადამიანების მცდელობა, გათავისუფლდნენ ეკლესიის მეურვეობისაგან და თავი დაიცვან მისი გავლენისაგან. ობსესიური პიროვნებები ხშირად კრიზისს განიცდიან, როდესაც მათი მკაცრი პრინციპები, თვალსაზრისები და თეორიები ახალ მიღწევებს, ცოდნას და პროგრესს უპირისპირდება, რაც მათ ორიენტაციას საფრთხეს უქმნის, საკუთარი აზროვნების წესზე უარისთქმას აიძულებს და მათ უსაფრთხოებას ან ქონებას ემუქრება. ობსესიური პიროვნებები, როგორც წესი, საიმედო, თანმიმდევრული და კარგი მშობლები არიან; მათ განვითარებული აქვთ პასუხისმგებლობის გრძნობა, ამასთან, საკუთარი ფასეულობების დაცვას და ცხოვრებაში გატარებას ცდილობენ. მაგრამ ობსესიური თვისებების გართულებასთან ერთად, ისინი უკიდურეს სიჯიუტეს ავლენენ. ცნობილია მათი გამონათქვამები: «სანამ ცოცხალი ვარ, არაფერი შეიცვლება»; «ამის უფლებას ბავშვობაში ჩვენც არ გვაძლევდნენ»; «თუ ასეთი რამ ერთხელ კიდევ განმეორდა, ჩვენ შორის ყველაფერი დამთავრდება!» და ა.შ. ობსესიური პიროვნებები ანგარიშს არ უწევენ ბავშვის ასაკს და ხასიათს, ყველა თვალსაზრისით, უზღუდავენ მას სამოქმედო სივრცეს, და ამ საკითხებზე მეტად ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ. მათი მთავარი პრინციპები გამოიხატება ფრაზით: «ვინც ტყუილს ერთხელ იტყვის, მას აღარავინ დაუჯერებს». ისინი ხშირად იმეორებენ სიტყვებს: «მორჩა და გათავდა!» ობსესიური პიროვნებები თავიანთ «არას» პრინციპულ მნიშვნელობას ანიჭებენ, საკუთარი თვალსაზრისის გატარებას ახსნა-განმარტების გარეშე ცდილობენ, და ამ დროს ყოველგვარ წინააღმდეგობას გამორიცხავენ. ისინი ბავშვის აღზრდის პროცესში მისგან ბრმა მორჩილებას მოითხოვენ და შთააგონებენ, რომ დაშვებული შეცდომების გამოსწორება ძალიან ძნელია; ამასთან, ბავშვს სულ მცირე გადაცდომასაც ხშირად შეახსენებენ და მისდამი შეურიგებლები არიან; ხოლო ბავშვს, რომელიც უფროსებისაგან პატიებას დიდხანს ვერ ეღირსა, სასჯელის წინაშე შიშისა და დანაშაულის გრძნობა უძლიერდება. ობსესიური პიროვნებები ძალიან ადრეულ ასაკში უწესებენ ბავშვს ქცევის ნორმებს; მათი აზრით, თუ მას თავის ნებაზე მიუშვებენ, ეს ცუდად იმოქმედებს მის შემდგომ განვითარებაზე. ასეთი მშობლები მიიჩნევენ, რომ ბავშვმა უნდა გაიაროს გამოცდა, რომლის დროსაც იგი გამოავლენს მისი ასაკისთვის სახიფათო თვისებებს; ამასთან, ბავშვს უყენებენ უამრავ მოთხოვნას, რომელთა სრულყოფილად შესრულება მას ძალიან ადრეულ ასაკში ევალება. ეს მოთხოვნები დაკავშირებულია უაზრო, პუნქტუალურ ქმედებებთან და წესრიგის პედანტურად დაცვასთან; მაგალითად, ბავშვისგან მოითხოვენ, რომ «მან ყველაფერი შეჭამოს, რასაც თეფშზე დაუდებენ». ამ დროს ბავშვს არა აქვს უფლება, თავისი აზრი გამოხატოს და თქვას, რის და რამდენის ჭამა სურს. თუ იგი თავისი ასაკისთვის დამახასიათებელ სიჯიუტეს მაინც გამოიჩენს, მშობლები მასში მომავალ «მეამბოხეს» ხედავენ და ცდილობენ ბავშვში ეს «უკეთურება» დროულად აღმოფხვრან. მეტისმეტი მოთხოვნა, რომ «ბავშვმა ყველაფერი ადრევე უნდა ისწავლოს», მას საკუთარი თავის რწმენას აკარგვინებს და არასრულფასოვნების კომპლექსს უჩენს. ბავშვმა იცის, რომ მშობლების სიყვარულს მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაიმსახურებს, თუ კარგად და წესიერად მოიქცევა; ესეც შეიძლება მიზეზი გახდეს იმისა, რომ იგი პატივმოყვარე ან გულგატეხილ ადამიანად ჩამოყალიბდეს. შიში და მეტისმეტი მოთხოვნები ბავშვის ექსპანსიურ და აგრესიულ, უპირველეს ყოვლისა კი, მის სექსუალურ იმპულსებს ამუხრუჭებს. ადრეულ ასაკში იგი ჯერ ვერ მართავს თავის მოტორულ მოძრაობებს, რის გამოც, თავისდაუნებურად, ნივთებს აფუჭებს, ამტვრევს. ამ დროს მშობლები ფიქრობენ, რომ ბავშვმა ასეთი საქციელი განგებ ჩაიდინა და მის ამ «განზრახვას» რაღაც დამანგრეველ თვისებას მიაწერენ. ასეთი მოპყრობის შედეგად, შესაძლოა, ბავშვმა თავისი მარცხი საკუთარ სხეულს გადააბრალოს და მისდამი ნდობა დაკარგოს, რაც სამომავლოდ მის ტლანქ, მოუხეშავ და «დონდლო» მოძრაობებში გამოვლინდება. ამის მაგალითებს ჩვენ უკვე გავეცანით. ამგვარი აღზრდის მეთოდი ბავშვს ძირშივე უსპობს ყოველგვარი განვითარების უნარს, მშობლებს კი, უკეთეს შემთხვევაში, ლაღად აღმართული, ტოტებგაშლილი ხის ნაცვლად, მიწაზე გართხმული, ხვიარა მცენარე შერჩებათ ხელში. ობსესიური მშობლების მიზანს უფრო ბავშვის გაწვრთნა შეადგენს და არა მისი აღზრდა; ამიტომ ასეთი ბავშვები ხშირად მარიონეტებად ყალიბდებიან. ასეთ შემთხვევებში ხშირად თავს იჩენს მშობლების სადისტური თვისებები. ისინი ცდილობენ, ბავშვი შეურაცხყონ, მკაცრად დასაჯონ და მორჩილებას მიაჩვიონ, რათა თავიანთი ძალა აგრძნობინონ. ბავშვის «კუთხეში დაყენება» და ცემა-ტყეპა, ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დამდეგს, სკოლაში და ოჯახში დასჯის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საშუალება იყო. «ბოდიშის მოხდა» და «პატიების თხოვნაც» («ასე აღარასოდეს მოვიქცევი») იმ ღონისძიებებს განეკუთვნება, რომლებიც ლახავს ბავშვის პიროვნულ ღირსებას, რადგან მისგან ამ დროს ისეთ რამეს მოითხოვენ, რაც ძალების დიდ დაძაბვას მოითხოვს. აღზრდის შეზღუდული მეთოდი ობსესიურ მშობლებს არ აძლევს საშუალებას, შვილები თავისუფალი ბავშვობით უზრუნველყონ, რომელიც თავად არ ღირსებიათ. ასეთი მშობლები განუხრელად იცავენ იმ ტრადიციას, რომელიც მათი აღზრდის საფუძველს შეადგენდა და მათივე საშინელი ტანჯვის მიზეზი იყო. ამის გამო ობსესიურ მშობლებს მწვავე კონფლიქტი აქვთ ახალგაზრდა თაობასთან, რადგან საკუთარი წეს-ჩვეულებების დათმობა არ სურთ. ეს ადამიანები კვლავაც განაგრძობენ «ნაცადი» მეთოდების გამოყენებას და იმას კი ვერ ხვდებიან, რომ ცხოვრება წინ მიდის და თაობები იცვლება. ძველსა და ახალს შორის დაუნდობელი ბრძოლა იწყება. ობსესიური ადამიანების აზრით, ახალგაზრდობას მათ თავიანთი ძალა და უპირატესობა შემდგომშიც უნდა დაუმტკიცონ; ამასთან, საკუთარი შეცდომების აღიარება არ სურთ, რადგან ჰგონიათ, რომ ამით საკუთარ თავს რაღაც ცოდვებს შეუნდობენ. და, რაკი თავს აბსოლუტურ ავტორიტეტებად მიიჩნევენ, ცდილობენ, ახალგაზრდებზე უცდომელი ადამიანების შთაბეჭდილება მოახდინონ. ობსესიურ ადამიანებს განსაკუთრებით მწირი და უფერული სიზმრები ესიზმრებათ. ამასთან, ისინი ძნელად იმახსოვრებენ მათ, ისევე როგორც საერთოდ ძალიან უჭირთ სულის ღრმა და ქვეცნობიერი შრეების წვდომა. ისინი სიზმრების მიმართ უნდობლობას გამოთქვამენ, მათ სერიოზულად არ აღიქვამენ და «ქაფს» უწოდებენ. ობსესიური პიროვნებების სიზმრებში ცხოვრებისეულ მოვლენებს უფრო ტექნიკური და მექანიკური პროცესები ცვლის; ეს სიზმრები ნათელყოფს, რა შორს დგანან ობსესიური ადამიანები ჩვეულებრივი ადამიანური, ფიზიკური და ბუნებრივი მოვლენებისაგან. მათი სიზმრები ხშირად საჩოთირო, ანალური შინაარსისაა და იმაზე მიუთითებს, რომ ამ ადამიანების აკვიატებული ქცევები მათსავე ჰიგიენურ აღზრდას უკავშირდება. ობსესიური ადამიანების დამუხრუჭებული აგრესია სიზმრებში ბუნებრივი კატასტროფების სახით ვლინდება (ვულკანის ამოფრქვევა, მიწისძვრა, ჯებირის გარღვევა და ა.შ.); ხშირად გვხვდება იმპულსისა და საპირისპირო იმპულსის, ასევე ჩადენილი დანაშაულის თემატიკა, რომელიც ერთსა და იმავე სიზმარში წამოიჭრება. ნაწილობრივ ობსესიური სტრუქტურის მქონე პიროვნებებს, ზემოხსენებულის გარდა, ისეთი პროფესიები აინტერესებთ, რომლებიც ადამიანისაგან მოითხოვს სიზუსტეს, საიმედოობას. ამ პროფესიების ადამიანები უფრო მტკიცე ნებისყოფით, საფუძვლიანობით და მოთმინებით გამოირჩევიან, ვიდრე ინიციატივით, მოქნილი აზროვნებითა და შემოქმედებითი თავისუფლებით. ობსესიური ადამიანები გამორჩეულად სანდო პროფესიონალები არიან, თავიანთ საქმეს ერთგულად ემსახურებიან და, ზომიერი ობსესიური თვისებების შემთხვევაში, დიდ წარმატებებს აღწევენ; ამასთან, სასურველია, ისეთ საქმიანობას მიჰყონ ხელი, რომელიც მათ საკუთარი გადაწყვეტილებების მიღებისა და იმპროვიზაციისაგან გაათავისუფლებს. ობსესიური პიროვნებები უმთავრესად პედანტი, საჯარო მოხელეები არიან, რომლებიც საკუთარ პასუხისმგებლობას და მოვალეობას მშვენივრად აცნობიერებენ. მათ შორის ვხვდებით ხელოსნებს, რომელთა ხელობაც განსაკუთრებულ სიზუსტეს მოითხოვს. ობსესიური პიროვნებები ხშირად მუშაობენ ასევე სხვადასხვა საბუნებისმეტყველო დარგის სპეციალისტებად, იურისტებად, ფინანსისტებად, პედაგოგებად და სასულიერო პირებად; ისინი თანმიმდევრულად უძღვებიან ნებისმიერ გეგმურ სამუშაოს; ამ დროს ძალიან ძნელია დადგენა, სად გადის მათი პოზიტიური და ნეგატიური თვისებების ზღვარი. მაგალითად, ერთი მხრივ, შევხვდებით პასუხისმგებლობით აღსავსე, ჭეშმარიტების მაძიებელ მსაჯულს, მეორე მხრივ კი – პედანტ მოსამართლეს, რომელიც კანონს ჩაჰკირკიტებს და სიტყვა-სიტყვით განმარტავს. მისთვის დანაშაული დანაშაულია, ამიტომ არ აინტერესებს მისი ფსიქოლოგიური და სოციალური მოტივაცია; მისი აზრით, ამის ცოდნა შეარყევს სისტემის საფუძვლებს. ამრიგად, სისტემა მოსამართლეს არა მხოლოდ ძალაუფლებას ანიჭებს, არამედ განაჩენის გამოტანის დროს შინაგან სინდისსაც უხშობს. სასულიერო პირი, შესაძლოა, მრევლისთვის სანიმუშო სულიერი მამაც იყოს და, იმავდროულად, ზნეობის დაუღალავი მქადაგებელიც, რომელიც ადამიანებს ჯოჯოხეთის ტანჯვით ემუქრება, მათში შიშსა და დანაშაულის გრძნობას აღძრავს. ობსესიური ადამიანები ინტერესს ძირითადად ისტორიის მიმართ იჩენენ; გარდა საკუთრივ ისტორიისა, ისინი შეისწავლიან ხელოვნების, მედიცინის, ფილოსოფიისა და სხვათა ისტორიას; მათთვის ახლობელია გარდასული მოვლენები, ე.ი. ის, რამაც უკვე ჩაიარა, რაც დროის მდინარებას აღარ ემორჩილება და ამიტომ დროის მიღმა არსებობს. ობსესურ ადამიანებს ასევე იზიდავთ არქეოლოგია, ანტიკური ისტორია და გამოყენებითი დარგები; მათ შორის ვხვდებით ძველი პერიოდების შემსწავლელ ფილოლოგებს და პრეისტორიული ხანით დაინტერესებულ ისტორიკოსებს. ობსესიურ პიროვნებებს განსაკუთრებით პოლიტიკა იზიდავთ. მათი ძალაუფლების მოყვარული ხასიათიდან გამომდინარე, ამ სფეროში შესაძლებლობა ეძლევათ, თავიანთი თვისებების რეალიზაცია ლეგიტიმურად მოახდინონ, მაგრამ როგორ მოახერხებენ ამას, ეს უკვე მათ ხასიათზეა დამოკიდებული. ობსესიური პიროვნება კონსერვატორული ბუნებით გამოირჩევა; იგი მზადაა, თავის პარტიას თუ არსებულ რეჟიმს ერთგულად ემსახუროს, თუნდაც იმიტომ, რომ, მისი აზრით, ყველაფერი «ძველი» უკვე ნაცადი და გამოცდილია. ობსესიური პიროვნებისთვის მიუღებელია ექსტრემიზმის ნებისმიერი გამოვლინება და ექსპერიმენტები. გასაგები მიზეზების გამო, ობსესიურ პიროვნებას, ასაკთან ერთად, უძლიერდება მისთვის დამახასიათებელი თვისებები. ცნობილია, რომ, ღრმა ცხოვრებისეული ინსტინქტიდან გამომდინარე, ადამიანს საერთოდ აქვს მიდრეკილება, შეინარჩუნოს ის, რაც მას ჯერჯერობით გააჩნია, და ამ გზით შეაჩეროს დროის მდინარება. ამრიგად, ობსესიურმა ადამიანმა, შესაძლოა, თავისი განწყობა მეტად უჩვეულო ქცევებით გამოხატოს. მას სურს, თავისი ძალაუფლება და პოზიცია, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, მომავალშიც შეინარჩუნოს, მაშინაც კი, როდესაც ასაკის გამო აღარ შესწევს ძალა, კვლავაც იბრძოლოს მისთვის საძულველი სიახლეებისა და ახალგაზრდული წამოწყებების წინააღმდეგ. ობსესიურ პიროვნებას სიბერესთან შეგუება განსაკუთრებით უჭირს, რადგან აქამდე თუ იგი მთლიანად გადართული იყო თავის საქმიანობაზე და საკუთარი სურვილით მოქმედებდა, ახლა იმას უნდა მიეჩვიოს, რომ ყველაფერი თავის ნებაზე მიუშვას და გათავისუფლდეს მისგან. იგი კმაყოფილებით აღნიშნავს, რომ შეუცვლელია, მაგრამ იმის გამო, რომ ძალები ელევა, იპოქონდრულ მდგომარეობაში ვარდება, თვითდაკვირვებას აწარმოებს და საკუთარ ჯანმრთელობაზე ზრუნვას ფანატიზმამდე მიჰყავს. იმის გამო, რომ ობსესიური პიროვნება მხოლოდ პოზიციების დათმობასა და ჩვეულ საქმიანობაზე ამახვილებს ყურადღებას, ვერ აცნობიერებს დაბერების «სიკეთეს», რომელიც მას მოვალეობებისაგან ათავისუფლებს და შესაძლებლობას აძლევს, შეურიგდეს იმას, რაც ახლა მის თავს ხდება. შესაძლოა, მეტისმეტმა სიჯიუტემ ობსესიური ადამიანის სიკვდილი განსაკუთრებით მტანჯველი გახადოს; რაკი იგი ნებისმიერ დათმობას სისუსტედ აღიქვამს, ამიტომ ხშირად სიკვდილთან სასტიკ ბრძოლაში ჩაებმება ხოლმე. ობსესიური ადამიანები ზოგჯერ სწორედ სიბერეში აღწევენ პატრიარქალურ დიდებას და პატივისცემას და საკუთარი ფასეულობების სიმბოლოებიც კი ხდებიან. ამ დროს მათთვის სიკვდილი ბუნების კანონია, რის გამოც მასთან ბრძოლას აზრი არა აქვს. სიკვდილი ის უკანასკნელი რეალობაა, რომლის წინაშეც, როცა ამის დრო დადგება, ადამიანმა ქედი უნდა მოიხაროს და ღირსეული სიმშვიდით მიიღოს იგი. ობსესიური ადამიანები დროულად აგვარებენ თავიანთ საქმეებს და წინასწარ ადგენენ ანდერძს. ზოგი მათგანი, ანდერძში ჩაწერილი მითითებებით, ცდილობს საკუთარი ძალაუფლება სიკვდილის შემდეგაც აგრძნობინოს ადამიანებს. თუ ობსესიურ პიროვნებას საღი განსჯის უნარი დაკარგული აქვს და მხოლოდ იმაზე ფიქრობს, რომ სიცოცხლე ნებისმიერ ფასად გაიხანგრძლივოს, მაშინ იგი ცოცხალ გვამს ემსგავსება. გამოდევნილი სიკვდილის შიშს მასში ზედმეტი ნივთების შეგროვების სურვილი ჩაანაცვლებს. იგი გადასაგდებად ვერც ერთ ნივთს ვერ ელევა და გაურბის ყველაფერს, რაც მას წარმავლობას და დასასრულს შეახსენებს. ახლა შევეცდებით მოკლედ აღვწეროთ ის გზა, რომელსაც ნაწილობრივ ობსესიური ადამიანი დაავადების უკიდურეს გამოვლინებამდე გაივლის. ამ დროს ორ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე: ძლიერი ხასიათის, ქმედითი ობსესიური ადამიანი, რომელიც გამოირჩევა საქმისადმი კეთილსინდისიერი დამოკიდებულებით და მოვალეობის გრძნობით, ჩამოყალიბდება პატივმოყვარე, ჯიუტ, მოწუწუნე და ახირებულ პედანტად. იგი ხშირად ძალაუფლებისმოყვარული დესპოტისა და ავტოკრატის თვისებებით გამოირჩევა, რომელიც, აკვიატებული აზრებისა და ქცევების წყალობით, სრულად გამოავლენს ობსესიური დაავადების ყველა თავისებურებას. ბოლო ადგილს ამ გზაზე კატატონიით შეპყრობილი ადამიანი დაიკავებს. სუსტი ხასიათის, არაქმედითი ობსესიური ადამიანი შემგუებლობით, საკუთარ უსაფრთხოებაზე ზრუნვით და ცხოვრების წინაშე შიშით გამოირჩევა. ეს არის ეჭვიანი, მოყოყმანე, წუწუნა, მლიქვნელი, მშიშარა პედანტი და ასკეტი იპოქონდრიკი. ამ გზის ბოლოს მძიმე ობსესიით შეპყრობილი ადამიანები დგანან. ჯანმრთელი ადამიანი, რომელიც ოდნავ შესამჩნევ ობსესიურ ნიშნებს გამოავლენს, გამოირჩევა თავისი სტაბილურობით, ამტანობით და მოვალეობის გრძნობით; ამასთან, იგი მიზანსწრაფული და გამრჯეა. ვინაიდან ეს ადამიანი შორსმიმავალ მიზნებზეა ორიენტირებული, მას აღარ აინტერესებს მიღწეული წარმატებები და ამ წარმატებებით ტკბობა; თანმიმდევრული ხასიათის, სიყოჩაღისა და დაჟინებულობის წყალობით, მას რეალობის აღქმის უტყუარი უნარი და პასუხისმგებლობის გრძნობა გააჩნია, რაც შესაძლებლობას აძლევს, წარმატებას მიაღწიოს. როგორც წმინდა ადამიანური, ასევე ზნეობრივი თვალსაზრისით, ამ პიროვნების დამახასიათებელ თვისებებს წარმოადგენს: სიდარბაისლე, კორექტულობა, სანდოობა, ხასიათის სიმტკიცე და ჰიგიენურობა; გრძნობებს ერთობ თავდაჭერილად გამოხატავს, თუმცა თანადგომისა და დახმარების უტყუარი უნარით გამოირჩევა; ყველაფერი წინასწარ მოფიქრებული აქვს და ადვილად არ გადაუხვევს ერთხელ დასახულ მიზანს; ახასიათებს საქმისადმი სერიოზული დამოკიდებულება, იცავს საკუთარ თვალსაზრისს, გამოირჩევა კეთილსინდისიერებით და ცდილობს, ობიექტური იყოს. რაინჰოლდ შნაიდერი თავის წიგნში «ფილიპ II» სწორედ ამ მასშტაბის, ძლიერი ტიპის ადამიანს აღწერს. მაგრამ ზომიერი ობსესიური თვისებების მქონე პიროვნებები საკუთარ თავს საფრთხეს იმით უქმნიან, რომ მათთვის საჭირო მუდმივობისა და უსაფრთხოების შეგრძნებას მეტისმეტად ცალმხრივ მიმართულებას აძლევენ. აქედან გამომდინარე, ისინი მიიჩნევენ, რომ აღიარებული უნდა იყოს მათი შესაძლებლობების მუდმივობა. კარგი იქნებოდა, თუ ისინი ცხოვრების გარდაქმნის მზაობასთან მისი საპირისპირო იმპულსის ინტეგრაციასაც მოახდენდნენ და გაბედულად აღიარებდნენ იმას, რისგანაც თავს იცავენ; ეს კი იმას ნიშნავს, რომ საკუთარი წარმავლობის გრძნობას გააცნობიერებდნენ. ამ ტიპის ობსესიურმა ადამიანებმა უნდა შეიგნონ, რომ მათ მხოლოდ სურვილები როდი უნდა ამოძრავებდეთ, მოვლენების ზემოქმედება საკუთარ თავზეც უნდა იწვნიონ. მთლიანად ხალხის წინაშე კი ამ ადამიანებს მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრიათ – მათ აღმშენებლობის ტრადიცია უნდა შეინარჩუნონ. გარკვეული აზრით, ისინი «საზოგადოების ბურჯებს» წარმოადგენენ, თუ ძალაუფლებისკენ სწრაფვის პატივმოყვარე მიზნებს განვითარების დამამუხრუჭებელ ფაქტორებად არ გადააქცევენ და მათზე უფრო ქმედით, საპირისპირო ძალებთან ბრძოლაში არ დამარცხდებიან. დამატებითი მოსაზრებები აუცილებლობის წინაშე შიშის შესახებ ისტერიული პიროვნებები ფსევდორეალობაში ცხოვრობენ და ეს მათთან დაკავშირებულ ყველა სფეროში წარმოვაჩინეთ. მათ მთავარ პრობლემას «რეალობა» წარმოადგენს, რომელსაც ისინი საკუთარი «როლების» შესრულებით ირიდებენ თავიდან ამ რეალობიდან გაქცევის დროს. რელიგია მათთვის, პრაგმატულობიდან გამომდინარე, რწმენის ხასიათს იღებს, ამიტომ არასოდეს ვიცით, ასეთ ადამიანს ეკლესია სჭირდება თუ არა. ამ შემთხვევაში, ისტერიული პიროვნებისთვის უფრო მნიშვნელოვანია ვითარსი სინამდვილე და გარეგნული ფორმების დაცვა; მისთვის სანუკვარია იმაზე ფიქრი, რომ ადამიანი მონანიებისა და აღსარების გზით გამოისყიდის ყველა ცოდვას და ახალშობილივით უცოდველი გახდება. იგი უფალს სიამოვნებით მიიჩნევს კეთილ მამად, რომელსაც ის განსაკუთრებით უყვარს, და ეს სიყვარული ოდესმე რაღაცაში აუცილებლად იჩენს თავს. ამ ადამიანების დარწმუნება ძალიან ადვილად შეიძლება დაპირებით, რომ ისინი აუცილებლად განიკურნებიან და ამისათვის არავითარი ძალისხმევა არ დასჭირდებათ. ამის გამო, ისინი ხშირად აღმოჩნდებიან ხოლმე რელიგიურ სექტებში: ფსიქოთერაპიული პაციენტები სიამოვნებით თანხმდებიან ჰიპნოზით მკურნალობაზე, რადგან ფიქრობენ, რომ ყველა სიძნელეს საკუთარი ძალისხმევის გარეშე, ერთი ხელის მოსმით გადალახავენ. ეთიკის საკითხებისადმი ისტერიულ პიროვნებებს ასეთივე გაურკვეველი განწყობა აქვთ. ისინი მზად არიან, ყველაფერი ვიღაცას ან რაღაცას დაუკავშირონ და «განტევების ვაცად» გამოაცხადონ, ოღონდ თავი არაფერში დაიდანაშაულონ. მათ არ გააჩნიათ თვითშეფასებისა და თვითკრიტიკის გრძნობა, რის გამოც კრიტიკული სიტუაციიდან იშვიათად გამოაქვთ გონივრული დასკვნები. ისტერიული პიროვნებები, საბოლოო ჯამში, მაინც იმ ზოგადადამიანური თვისებების მატარებლები არიან, რომლებიც ჩვენ ყველას, რაღაცა ზომით, გვახასიათებს, რადგან ყველა ჩვენგანმა უნდა გაიაროს ბავშვობისდროინდელი განვითარების ეტაპები, მისთვის დამახასიათებელი მიზნებითა და შიშებით. ჩვენ ასევე ვაცნობიერებთ საკუთარ ნაკლს, ვიცით, როგორ ხდება ჩვენი დანაშაულის სხვებზე პროეცირება განტვირთვის მიზნით – თვით იმ საზოგადოებაშიც კი, სადაც მსგავსი პროეცირება დიდად სახიფათოა. ასეთი პროეცირებისათვის განსაკუთრებით მოსახერხებელია «მტრის ხატის» შექმნა; ამ დროს ადამიანს ექმნება შთაბეჭდილება, თითქოს მტერი იმისთვის უნდა გამოიგონოს, რომ ამით საკუთარი დანაშაულის გრძნობისაგან გათავისუფლდეს. ერები, რელიგიური გაერთიანებები და რასები, როგორც წესი, იმის პროეცირებას ახდენენ, რისი დანახვაც საკუთარ თავში არ სურთ; უზნეო ხელისუფალთა ხელში კი პროექციისადმი ადამიანის ამგვარი მზაობა, შესაძლოა, პოლიტიკური ან იდეოლოგიური მიზნით იქნეს გამოყენებული. ასეთი სახიფათო პროექციები, რომლებიც კონტროლს არ ექვემდებარება, ფსიქოდინამიურ ფონს ქმნის ომების, რასობრივი სიძულვილისა და რელიგიური შუღლის გასაღვივებლად. დამთრგუნველი და დანაშაულებრივი წარსულისგან გათავისუფლება საყოველთაო ადამიანური მოთხოვნილებაა. დეპრესიული პიროვნებისაგან განსხვავებით, რომელიც ყველაფერში თავის თავს ადანაშაულებს, ისტერიული პიროვნება ცდილობს, საკუთარი დანაშაული დაივიწყოს ან საერთოდ უარყოს. შეიძლება დაგვაფიქროს გერმანული ენის თავისებურებამ, რომელიც ერთი და იმავე სიტყვით («Vergehen»), დროის თვალსაზრისით «რაღაცის შეწყვეტას», «გაქრობას» აღნიშნავს, ხოლო ზნეობის თვალსაზრისით – «გადაცდომას» ან «დანაშაულს». ჰოდა, ისმის კითხვა: ქრება კი დროთა განმავლობაში ჩვენ მიერ ჩადენილი დანაშაულის გრძნობა? ამ კითხვაზე დადებითი პასუხი ჩვენთვის ერთობ მომგებიანი იქნებოდა. მშობლებისა და აღმზრდელების როლში ნაწილობრივ ისტერიული ადამიანები აღფრთოვანებას იწვევენ. მათ შთაგონების დიდი ძალა გააჩნიათ, ამიტომ შეუძლიათ ბავშვი დაარწმუნონ, რომ ამქვეყნად ცხოვრება ღირს, რადგან იგი მშვენიერია. ეს ადამიანები თავიანთ გრძნობებს უფრო სპონტანურად ავლენენ, ვიდრე ზომიერად. შვილები ასეთი მშობლებით ამაყობენ და მათ მიმართ აღტაცებას ვერ მალავენ. ამ ადამიანების სახლში ყოველთვის «სტუმართმოყვარეობის ატმოსფერო» სუფევს; ამის გამო ბევრს შურს მათი, რა თქმა უნდა, იმ დრომდე, ვიდრე მიხვდებიან, რა განწყობა იმალება ამის მიღმა. ისტერიული ადამიანების მეტისმეტად რთული სტრუქტურა იმაში იჩენს ხოლმე თავს, რომ ისინი აღზრდის პროცესში ზომიერებას ვერ იცავენ. მათ საქციელში «განებივრება» და რაიმეს «აკრძალვა» ისე ენაცვლება ერთმანეთს, რომ ბავშვს ხშირად უჭირს ორიენტირება; მან არასოდეს იცის ზუსტად, რას მოიმოქმედებენ მშობლები, რადგან ამ დროს მათი საქციელი წუთიერ განწყობაზეა დამოკიდებული და ნაკლებად უკავშირდება ობიექტურ ფაქტებს. ამგვარი «მარტის ამინდის» განწყობა დამაბნევლად და ქაოტურად მოქმედებს ბავშვის ფსიქიკაზე და მასში ხშირად ცრუ მოლოდინებს აღძრავს. თუ მშობლებმა ბავშვს იმედი გაუცრუეს, დანაპირევი არ შეუსრულეს და მოითხოვენ, რომ რაღაცაზე უარი განაცხადოს, მას გაურკვეველ დაპირებებს აძლევენ და მისი ყურადღება შორეულ მომავალზე გადააქვთ, როდესაც ეუბნებიან: «აი, რომ გაიზრდები, მაშინ...» – ამით ცდილობენ, ბავშვს რაღაცაზე ძალით ათქმევინონ უარი, ნაცვლად იმისა, რომ საქმის ვითარება აუხსნან და თავისი საქციელის აუცილებლობა დაუსაბუთონ. ეს ბავშვში აჩენს იმ სახიფათო მოლოდინს, რომ მას სასწაულებრივი მომავალი ელის, რომელსაც ოდესღაც აღსრულება უწერია. ასე უწყობენ მშობლები ხელს ბავშვის ილუზორულ სურვილებსა და წარმოდგენებს, ნაცვლად იმისა, რომ რეალობასთან დააახლოვონ. ამრიგად, ისინი ბავშვის ცხოვრებას სწორად არ წარმართავენ და მას მცირე გამოცდილებასაც არ აძლევენ, რაც იმის წინაპირობას ქმნის, რომ იგი მოგვიანებით საკუთარი თავით და ცხოვრებით იმედგაცრუებული დარჩეს. შვილები ასეთ მშობლებზე ძალიან მიჯაჭვულნი არიან, მაშინ როდესაც მშობლებს შეუძლიათ ბავშვი ერთი ხელის მოსმით მოიშორონ თავიდან, თუ ფიქრობენ, რომ იგი მძიმე ტვირთად აწვება ან გარკვეულ პასუხისმგებლობას აკისრებს მათ. თუ ბავშვი ცდილობს, მშობლებს საკუთარი აზრები გაუზიაროს, ისინი კი მას ამ დროს ყურადღებას არ აქცევენ, ბავშვი თავს მიტოვებულად გრძნობს და ფიქრობს, რომ მშობლები მხოლოდ ლამაზ სიტყვებს ეუბნებოდნენ, როდესაც სიყვარულს ეფიცებოდნენ. ისტერიული მშობლები ვერ იტანენ და პირად შეურაცხყოფად იღებენ კრიტიკას ბავშვის მხრივ. ისინი, პატივმოყვარეობისა და ეგოიზმის გამო, ძნელად აღიარებენ საკუთარ შეცდომებს ობსესიური ადამიანისგან განსხვავებით, რომელიც ამას ძალაუფლებასა და პერფექციონიზმზე პრეტენზიის მიზეზით არიდებს თავს. თუ ბავშვი ისტერიულ მშობლებს საყვედურს ეუბნება იმის გამო, რომ ანგარიშს არ უწევენ მას, მშობლები არასოდეს მიდიან დათმობაზე, ამასთან, ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ მათ შვილისთვის მხოლოდ სიკეთე სურთ და ამისათვის დიდი მსხვერპლიც გაიღეს. შედეგად ბავშვი თავს დამნაშავედ გრძნობს საკუთარი უმადურობის გამო, ნაცვლად იმისა, რომ მშობლების თანაგრძნობით კმაყოფილი დარჩენილიყო. სახიფათოა ასევე ისტერიული ადამიანების სურვილი, საკუთარი შვილები «თითით საჩვენებელ ბავშვებად» აღზარდონ. მათი აზრით, შვილებმა მშობლებს იმედი არ უნდა გაუცრუონ, რადგან, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათ სიცოცხლეს აზრი აღარ ექნება. ამიტომ შვილები მხოლოდ მშობლების სახელსა და დიდებაზე უნდა ზრუნავდნენ. საერთოდ, ამ დროს მშობლების მხრივ არსებობს დიდი საფრთხე, რომ შვილს რაღაც როლის შესრულებას დააკისრებენ; ჯერ ერთი, მშობლები ბავშვს ბოროტად იყენებენ, რათა საკუთარი პრეტენზია წარმოაჩინონ, მეორეც, ბავშვმა ახლა მათ თავიანთი განუხორციელებელი ოცნებები უნდა შეუსრულოს. აქ მანეკენის მაგალითი უნდა გავიხსენოთ. პოლიტიკაში ისტერიული პიროვნებები ხშირად ლიბერალური და რევოლუციური პარტიების წევრები არიან, რადგან, სენსაციების სიყვარულით თუ გაურკვეველი მომავლის გამო, ასეთსავე გაურკვეველ უკმაყოფილებას და მოლოდინებს გამოხატავენ. შიზოიდებთან შედარებით, ისტერიული ადამიანები მკაცრნი და თანმიმდევრულნი არიან, ხშირად გულუბრყვილოდ სჯერათ პროგრესის, რადგან მხარს უჭერენ ნებისმიერ სიახლეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ის «ახალი» და «სხვაგვარია». ამ მხრივ, ისინი ობსესიური ადამიანის აშკარა ანტიპოდს წარმოადგენენ, რომელიც ყველაფერ ძველს, როგორც უკვე «ცნობილსა» და «ნაცადს», ისე ებღაუჭება. ისტერიული პიროვნებები თავგამოდებული, გულმხურვალე პოლიტიკოსები და ორატორები არიან, რომლებსაც მხოლოდ დაპირებები ეხერხებათ. მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია, შეასრულონ წინამძღოლის როლი, ეძებონ ახალი გზები და წარმართონ მოვლენები, ვიდრე სულ პატარა შრომა მაინც გასწიონ საკუთარი იდეების განსახორციელებლად. მაგრამ ისტერიულ პიროვნებებს ადვილად შეუძლიათ ადამიანების ცდუნება, თავიანთი ამომრჩევლების სურვილების ამოცნობა და საზოგადოებრივი ყურადღების მიპყრობა. ისინი ცხოვრობენ პრინციპით: «apres moi le déluge» – «ჩემს შემდეგ თუნდაც წარღვნა მოსულა». სრულიადაც არ ადარდებთ, რა მოჰყვება შემდეგ მათ მოქმედებებს. ისტერიული ადამიანები ყველანაირ რისკზე მიდიან, დამარცხების შემთხვევაში კი ყოველთვის ფეხზე დგებიან. საზოგადოებაში ისტერიული ადამიანები იმ პროფესიებში არიან წარმატებულნი, რომლებიც ადამიანებთან ურთიერთობას მოითხოვს. ისინი მოხერხებულნი არიან და სიტუაციაზე სწრაფად რეაგირებენ, ადამიანებთან კონტაქტს ადვილად ამყარებენ, მათთან საერთო ენის გამონახვა შეუძლიათ და, იმავდროულად, თავიანთი პატივმოყვარეობისა თუ სურვილების დაკმაყოფილებას ცდილობენ. ისტერიულ ადამიანებს ნებისმიერი საქმე ეხერხებათ და ყველგან შეუძლიათ გამოიჩინონ თავი; ცდილობენ ჰქონდეთ წოდებები და მაღალი თანამდებობები, რომლებსაც სიმბოლოების მნიშვნელობას ანიჭებენ, რადგან საკუთარი თავის იდენტიფიკაციას ამ წოდებებთან და თანამდებობებთან ახდენენ, მაგრამ, ობსესიური ადამიანის მსგავსად, წოდებისა და თანამდებობის წინაშე ნაკლებ პასუხისმგებლობას გრძნობენ. ეს მათთვის მხოლოდ შესაძლებლობაა საკუთარი ბრწყინვალე პიროვნების წარმოსაჩენად. ისტერიულ ადამიანებს ორდენები და ტიტულები სწორედ ამიტომ ხიბლავთ; ისინი წარმატებით მუშაობენ ყველა თანამდებობაზე, რომელიც მოითხოვს ადამიანებთან ურთიერთობას და აკმაყოფილებს «საზოგადოებაში მათი ყოფნის» მოთხოვნილებას. ისტერიულ ადამიანებს შორის გვხვდებიან ენამჭევრი ვაჭრები და შთამაგონებელი გამყიდველები, რომლებიც დაჯილდოებულნი არიან ნიჭით – მუშტარს ჩაწოლილი საქონელი ხელსაყრელ ფასებში «შეასაღონ», ანდა ის მყიდველი, რომელსაც მხოლოდ ჰალსტუხის შეძენა უნდოდა, თავიდან ფეხებამდე შემოსილი გაუშვან მაღაზიიდან. ისტერიული ადამიანები ისეთ ადგილებს ეტანებიან, სადაც შეუძლიათ წარმოაჩინონ თავიანთი მომხიბვლელობა, ფიზიკური უპირატესობა, მოხერხებულობა და სპონტანური მიზანდასახულობა, სადაც საქმე ეხება იმპროვიზაციას, სიურპრიზებს და მოულოდნელ გამარჯვებებს. მათ იზიდავთ ნებისმიერი პროფესია, რომელიც «დიდ სამყაროში» ცხოვრების იმედებს აღუძრავს, ან თუნდაც რაიმეთი დაკავშირებულია ამ სამყაროსთან. ასეთები არიან ფოტომოდელები, მანეკენები და ბიზნესმენები. მათ ასევე იზიდავთ ოქრომჭედლის, დიზაინერის ან სასტუმროს თანამშრომლის საქმიანობა. ისტერიულ პიროვნებას ადამიანური ურთიერთობები უფრო მნიშვნელოვნად მიაჩნია, ვიდრე საკითხის საქმიანი მხარე, ამიტომ თავად საქმის წარმატება მთლიანად იმ ადამიანზეა დამოკიდებული, ვისთვისაც ეს საქმე კეთდება. ნიჭიერ ისტერიულ პიროვნებას შეუძლია თავისი გუნება-განწყობა, ხასიათის თვისებები, სურვილები, წარმოსახვის უნარი და სიხარული ხელოვნების დონეზე, უპირველეს ყოვლისა კი, მსახიობის ან მოცეკვავის როლში წარმოაჩინოს. სიბერე და სიკვდილი ჩვენი ცხოვრების ის უცილობელი და უკანასკნელი რეალობაა, რომელსაც მუდმივად ვერ გაიხანგრძლივებ. ისტერიული პიროვნებები, რომლებსაც არ სჩვევიათ რეალობის აღქმა და აუცილებლობის წინაშე ქედის მოხრა, ცდილობენ, ამ რეალობაზეც, რაც შეიძლება, დიდხანს დახუჭონ თვალი. ისინი არ უარყოფენ, რომ სიბერე და სიკვდილი არსებობს, მაგრამ არსებობს უფრო მეტად სხვებისთვის, ვიდრე კონკრეტულად მათთვის. ამიტომ ისტერიული ადამიანები ცდილობენ, დიდი ხნით შეინარჩუნონ ახალგაზრდობის ილუზია, და სწამდეთ მათ წინაშე მუდმივად არსებული, იმედიანი მომავლისა. ეს ადამიანები განსაკუთრებით წარმატებულად იყენებენ იმ მეთოდებს და პრაქტიკულ გამოცდილებას, რომლებიც მათ ხანგრძლივ ახალგაზრდობას ჰპირდება; მათ უმთავრესად ის მოძღვრებები იზიდავთ, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ სიკვდილის შემდეგ ადამიანი კვლავ აგრძელებს სიცოცხლეს. ისტერიული პიროვნებები საკუთარი სიკვდილის ფაქტს გამორიცხავენ და ამას ხშირად იმით გამოხატავენ, რომ არ ჩქარობენ ანდერძის დაწერას, არ აწესრიგებენ თავიანთ საქმეებს და სიკვდილის შემდეგ ქაოსს ტოვებენ. ისინი, სიკვდილის მოახლოების შიშით, არცთუ იშვიათად, თითქოს, სრულიად სხვა ადამიანებად გარდაიქმნებიან და არაბუნებრივად იქცევიან. მათ საქციელზე გვახსენდება გამოთქმა: «ახალგაზრდა მეძავი სიბერეში პირმოთნე ხდებაო», და ვხვდებით, რომ ისინი ამ დროს რაღაც გამორჩენას მოელიან; ამიტომ ამ ადამიანების ასეთი უეცარი გარდაქმნა ნამდვილად ეჭვს იწვევს. ისტერიულ პიროვნებებს ვერ გაუგიათ, რომ ადამიანი ღირსეულად უნდა ბერდებოდეს; სამაგიეროდ, შესწევთ უნარი, საკუთარი წარსული გაიცისკროვნონ და მოგონებებით იცხოვრონ. ამასთან, ეს წარსული, სურვილისამებრ, გადაასხვაფერონ, მის შუაგულში იტრიალონ და მთავარი როლი შეასრულონ. ზოგი მათგანი იმასაც ახერხებს, რომ სიკვდილი მთელი ბრწყინვალებით წარმოაჩინოს, ცხოვრების სცენიდან ჩამოსვლა შთამბეჭდავ სანახაობად გადააქციოს და ამ სპექტაკლში მთავარი გმირის როლი შეასრულოს. ისტერიული პიროვნება უპირატესობას ანიჭებს ხელოვნების დარგებს და, რასაც ამ სფეროში ქმნის, უდავოდ დაამჩნევს ხოლმე კვალს; დროდადრო ავლენს მიდრეკილებას გაურკვეველი ექსჰიბიციონიზმისადმი; საკუთარი თავის წარმოჩენის მიზნით, წერს წერილებს და თავის ავტობიოგრაფიას; მრავალფეროვნება, ორიგინალობა და სიცოცხლის ხალისი ისტერიული ადამიანის ხასიათის ძლიერ მხარეს განეკუთვნება; საქმის ფორმალური ნაწილი მისთვის ხშირად არცთუ ისე მნიშვნელოვანია; მას განსაკუთრებული მიდრეკილება აქვს ჰალუცინაციებისადმი, რომლებშიც იმალება ის საფრთხე, რომ ისტერიული პიროვნება მათ ჯანსაღ, ცხოვრებისეულ მიმართულებას კი არ აძლევს, არამედ თავისი ოცნებებისა და სურვილების სამყაროში შეუხმობს, რაც მას სულ უფრო აშორებს რეალობას. ამ დროს მხოლოდ ხელოვანს შეუძლია გამოიჩინოს თავისი შემოქმედებითი ნიჭი. ისტერიული პიროვნებების სიზმრები მათი სტრუქტურისათვის დამახასიათებელ, სპეციფიკურ პრობლემას წარმოადგენს და ხშირად სურვილების აღსრულების გულუბრყვილო ფორმით ვლინდება. ეს სიზმრები თავისთავად ილუზორულია; მათში რეალურად არსებული კანონები არ მოქმედებს, მოქმედება იქ ზღაპრული ხდომილებების სახით წარმოჩინდება და პრობლემების გადაჭრა უჩვეულოდ ხდება; მაგალითად, უკიდურესი საფრთხის დროს ადამიანს შეიძლება ფრთები გამოესხას და გაფრინდეს, რადგან ჯადოსნური თვისებები გააჩნია; ან ამ დროს სადღაც სიღრმიდან ზედაპირზე ამოიჭრება deus ex machina და იხსნის სიტუაციას. შიში სიზმარში ხანდახან ისე თრგუნავს ადამიანს, რომ იგი უეცრად უფსკრულის პირას აღმოჩნდება, რაც გვახსენებს სურათს – «მხედარი ბოდენზეეს თავზე». ისტერიული ადამიანები ხშირად ფერად, ცოცხალი ხდომილებებით აღსავსე, გრძელ სიზმრებს ხედავენ, რომლებიც მოგვიანებით კარგად ახსოვთ. დამახასიათებელია ისიც, რომ რთული სიზმრის ახსნას, რომელიც დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, სიზმრის მნახველის ნაცვლად, სხვა ადამიანი კისრულობს. ახლა შევეცდები, წარმოვადგინო ისტერიული პიროვნებების წრე; იგი იწყება ნაწილობრივ ისტერიული, ჯანმრთელი ადამიანით და მთავრდება იმ სტრუქტურული ტიპით, რომელიც ხასიათდება სუსტი და მძიმე ფსიქიური აშლილობით. ეს წრე დაახლოებით შემდეგნაირად გამოიყურება: ქმედითი, იმპულსური, ხაზგასმით პატივმოყვარე და თავკერძა ადამიანები; ისტერიული ტიპები, რომელთაც აქვთ საკუთარი პიროვნების აღიარების ნარცისისეული მოთხოვნა და მოვლენების შუაგულში ყოფნის სურვილი; მეტისმეტად პატივმოყვარე ადამიანები, რომელთაც გააჩნიათ სხვებთან ურთიერთობის მოთხოვნილება. ამავე წრეში შედიან ადამიანები, რომელთაც ახასიათებთ «ოჯახურ რომანთან» მიახლოებული ურთიერთობა, ერთი მხრივ, მამასა და ქალიშვილს, მეორე მხრივ კი – დედასა და ვაჟიშვილს შორის; ვითარსი ისტერიული ადამიანები, რომლებიც საკუთარ თავზე მორგებულ როლებს, რეალობიდან გაქცევისა და ავანტიურისტული ქმედებების გასათამაშებლად იყენებენ. არიან ასევე მარადიული «წიწკვები», ყმაწვილკაცები, კაცთმოძულე ქალები და ქალთმოძულე მამაკაცები. ეს უკანასკნელები უარს ამბობენ საკუთარ სქესზე და ხშირად ჰომოსექსუალები ხდებიან. ეს წრე მოიცავს ასევე «დასაჭურისებულ», დესტრუქციულ ქალებს, რომლებიც აშკარა სიძულვილს გამოხატავენ მამაკაცებისადმი, და დონ-ჟუანის ტიპის მამაკაცებს, რომელთაც ქალების მიმართ შურისძიების გრძნობა ამოძრავებთ. ისინი ქმნიან მძიმე ისტერიული დაავადებების სურათს, რომელიც ფობიებით, ფსიქიკური და სომატური სიმპტომატიკით გამოვლინდება, თუმცა ამის დადგენა თვალნათლივ ვერ ხერხდება, თუ არ ჩავთვლით უკიდურეს შემთხვევებს (დამბლის ნიშნები). ნაწილობრივ ისტერიული ტიპის ჯანმრთელ ადამიანს უყვარს რისკი, ხალისით ასრულებს თავის საქმეს, ყოველთვის მზადაა სიახლეების მისაღებად, მოქნილი, ხალისიანი და ხშირადმომხიბვლელია. ეხერხება იმპროვიზაცია, სიამოვნებით ატარებს ცდებს, კარგი თანამეინახეა და არ სჩვევია მოწყენილობა; მის გარშემო ყოველთვის რაღაც ხდება. უყვარს ახალი საქმეების წამოწყება და დიდ იმედებს ამყარებს ცხოვრებაზე. ასეთი ისტერიული ტიპი ნებისმიერი საქმის დასაწყისში დიდ შესაძლებლობებს და ხიბლს ხედავს, რასაც წიგნის ამ თავში წამძღვარებული სიტყვებიც გამოხატავს. ამ ტიპის ისტერიული ადამიანი, თავისი ქმედითი ხასიათის წყალობით, არღვევს ტრადიციებს და ძველ, დახავსებულ ნორმებს, ფლობს შთაგონების ძალას და იცის, როგორ გამოიყენოს საკუთარი მომხიბვლელობა. იგი არაფერს აღიქვამს სერიოზულად, გარდა, ალბათ, საკუთარი თავისა, რადგან გაცნობიერებული აქვს ცხოვრების უმთავრესი მოვლენების პირობითობა. ისტერიული ადამიანის ხასიათის ძლიერ მხარეს «იმპულსების გამოვლინება» და «რაღაცის ამოქმედება» წარმოადგენს და არა დაგეგმილი საქმის ხანგრძლივად და მოთმინებით განხორციელება. მაგრამ სწორედ თავისი დაუთმენლობის, ცნობისმოყვარეობისა და წარსულისადმი ზერელე დამოკიდებულების წყალობით, შესწევს უნარი, დაინახოს და შეიცნოს ისეთი რამ, რასაც ვერ ხედავენ სხვა ტიპის ადამიანები. ამრიგად, ისტერიული ადამიანი თავდაჯერებით და მამაცურად უყურებს ცხოვრებას, რომელიც მისთვის ნაირფერი თავგადასავლებითაა სავსე. ცხოვრების არსი მისთვის იმაში მდგომარეობს, რომ სურს, რაც შეიძლება მრავალფეროვანი, ქმედითი და სისხლსავსე ცხოვრებით იცხოვროს. ფრიც რიმანი წიგნიდან: შიშის ძირითადი ფორმები …
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 4:30pm on იანვარი 20, 2019
- თემა: გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი - ღვთაებრივი იულიუსი
- ნეალოგია, გამოცხადებულიყო კეისრის დაბადება (თანმხლები წინასწარმეტყველებით) და მისი ცხოვრების დასაწყისი. ერთადერთი მონაკვეთი, როგორც ჩანს, შემონახულია სერვიუსის მიერ („ენეიდას“ კომენტარები, VI, 799): „სვეტონიუსი კეისარის ცხოვრებაში აცხადებს, რომ ორაკულებმა მთელ მსოფლიოს ამცნეს დაუმარცხებელი მხედარმთავრის დაბადება“. 1. თექვსმეტი წლისამ მამა დაკარგა. ერთი წლის შემდეგ, უკვე იუპიტერის ქურუმად დანიშნულმა, კოსუციასთან ნიშნობა ჩაშალა, - გოგონასთან, რომელიც მხედრული, მაგრამ მდიდარი ოჯახიდან იყო და ვისზედაც ჯერ კიდევ მოზარდი დანიშნეს, - და ცოლად შეირთო კორნელია, იმ ცინას შვილი, რომელიც ოთხჯერ იყო კონსულად. კორნელიამ მალე ქალიშვილი გაუჩინა, იულია. დიქტატორმა სულამ ვერაფრით შეძლო, რომ იულიუსი გაშორებოდა კორნელიას. ამიტომ, ქურუმის თანამდებობის, ცოლის მზითევის, საგვარეულო სიმდიდრის გარეშე დარჩენილი დიქტატორის მოწინააღმდეგეებში ითვლებოდა და იძულებულიც კი შეიქმნა, დამალულიყო. მიუხედავად იმისა, რომ ოთხდღიანი მალარიის, იგივე კვარტან მალარიის შეტევები ტანჯავდა, ლამის ყოველ ღამე უნდა შეეცვალა სამალავი, ფულით უნდა მოესყიდა სულას დეტექტივები, სანამ, ბოლოსდაბოლოს, შეწყალება არ მიიღო ქალწულებრივი უწყებითა და თავისი ნათესავების - მამერკიუს ემილიუსისა და აურელიუს კოტას მეოხებით. სულა დიდხანს ისტუმრებდა უარით თავის ერთგულ და სახელოვან მომხრეებს, რომლებიც კეისარს ჯიუტად შუამდგომლობდნენ; ბოლოს, როგორც ცნობილია, სულამ დაუთმო და ან ღვთიური შთაგონებით ან საკუთარი გამჭრიახობით შესძახა: „თქვენ გაიმარჯვეთ და წაიყვანეთ! მაგრამ იცოდეთ: კაცი, ვის გადარჩენასაც ასე ცდილობთ, ერთხელაც სასიკვდილო დარტყმას მოგვაყენებს იმ არისტოკრატიის მიზეზით, რომელსაც ჩვენ ვიცავდით; რადგან ამ ერთ კეისარში ბევრი მარიუსი იმალება!“ 2. სამხედრო სამსახური აზიაში დაიწყო, იმ მხარის გუბერნატორის პრეტორ მარკუს ტერმიუსის ამალაში. ბითინიაში გაგზავნილი ფლოტის იქ მისაყვანად, დიდხანს დაყოვნდა ნიკომედესთან. მაშინვე ხმა დაირხა, რომ მეფესთან შეუფერებელი ურთიერთობა ჰქონდა; თავად კი ეს ჭორი იმით გააღრმავა, რომ რამდენიმე დღის შემდეგ იქ კიდევ წავიდა იმ ვალის დაბრუნების მომიზეზებით, რომელიც თავის კმაყოფაზე მყოფ ერთ თავისუფალ კლიენტს მიეწერებოდა. შემდგომმა სამსახურმა მეტი დიდება მოუტანა და მითილენის აღებისას ტერმუსმა მუხის გვირგვინით დააჯილდოვა. 3. მსახურობდა კილიკიაში სერვილიუს ისავკილიუსის მეთაურობით, მაგრამ ცოტა ხანს; როცა სულას გარდაცვალების ცნობა მიუვიდა და ახალი არეულობის იმედი გაჩნდა, რომელსაც მარკუს ლეპიდუსი იწყებდა, სასწრაფოდ რომში დაბრუნდა. თუმცა ლეპიდუსთან თანამშრომლობაზე უარი თქვა, რომელიც დიდი სარგებელს ჰპირდებოდა. იულიუსს იმედი გაუცრუა როგორც ბელადმა, ასევე წამოწყებამ, რომელიც უფრო ცუდად დატრიალდა, ვიდრე თავად წარმოედგინა. 4. როცა ამბოხება ჩაახშეს, კორნელიუს დოლაბელას, კონსულარს და ტრიუმფატორს სასამართლოში უჩივლა გამოძალვის ბრალდებით; მაგრამ სამართალში მიცემული გაამართლეს. მაშინ გადაწყვიტა, როდოსზე წასულიყო, მტრების თვალსაწიერს რომ მორიდებოდა, თან შემთხვევით ესარგებლა და იმ დროისთვის სახელგანთქმულ მჭევრმეტყველების მასწავლებელთან, აპოლონიუს მოლოსთან ემეცადინა. ამ მოგზაურობის დროს, როცა უკვე ზამთრდებოდა, კუნძულ ფარმაკუსას შორიახლოს მეკობრეებს ჩაუვარდა ხელში და თავისდა სამწუხაროდ ორმოც დღემდე მოუწია მათთან ყოფნა. მხოლოდ ექიმი და ორი მსახურიღა დარჩენოდა. დანარჩენი თანამგზავრები და მონები გამოსასყიდის შესაგროვებლად გააგზავნა. მაგრამ როცა, ბოლოსდაბოლოს, მეკობრეებს ორმოცდაათი ტალანტი გადაუხადა და ნაპირზე გადმოსვეს, დაუყოვნებლოვ შეკრიბა ფლოტი, უკან დაედევნა, ყველა შეიპყრო და სწორედ იმ სასჯელით დასაჯა, რითაც არაერთხელ დამუქრებია ხოლმე ხუმრობით . ამ დროს განაპირა მხარეები მითრიდატემ გააუკაცურა და მოკავშირეებისადმი გულგრილობა რომ არ დაბრალებოდა, კეისარი წავიდა როდოსიდან, აზიაში გადავიდა, შეკრიბა დამხმარე რაზმი და პროვინციიდან გააძევა მეფის მხედართმთვარი, რითაც მორჩილებაში შეინარჩუნა შეყოყმანებული და მერყევი საზოგადოება. 5. რომში დაბრუნების შემდეგ მისი პირველი თანამდებობა ჯარის ტრიბუნობაიყო, რაც სახალხო კენჭისყრით მიენიჭა. აქ დიდი მონდომებით უჭერდა მხარს ლიდერებს, რომ ტრიბუნებს სულას დროს შემცირებული უფლებები აღდგენოდათ. ამას გარდა, ისარგებლა პლოტიუსის დადგენილებით, რომ რომში დაებრუნებინათ ლუციუს სინა, თავისი ცოლისძმა და ყველანი, ვინც ლეპიდუსის მხარეს იყო და იმისი სიკვდილის მერე სერტორიუსში გაიქცა; ამის შესახებ თავად წარმოთქვა სიტყვა. 6. კვესტორად ყოფნისას დეიდა იულია და მეუღლე კორნელია დაასაფლავა და, ჩვეულების მიხედვით, სახოტბო სიტყვებიც წარმოთქვა ტრიბუნიდან. სხვათა შორის, იულიასადმი მიძღვნილ სიტყვაში, ასე ლაპარაკობს თავისი დედის და მამის წარმომავლობაზე: „ჩემი დეიდის გვარი დედის მხრიდან მეფეებიდან მოდის, მამის მხრიდან კი უკვდავი ღმერთებიდან: რამეთუ ანკუს მარციუსიდან (დედამისის გვარი) მომდინარეობენ მარციუს-მეფეები, ხოლო ღმერთქალ ვენერადან კი იულიუსების გვარი, რომელსაც ეკუთვნის ჩვენი ოჯახი. აი, რატომაა ჩვენი გვარეულობა მეფეებივით ხელშეუხებლობით შემოსილი, რომლებიც სიდიადით მაღლა დგანან ჩვეულებრივ მოკვდავებზე, და მოწიწებით, როგორც ღმერთები, რომლებსაც თავად მეფენიც კი ემორჩილებიან“. კორნელიას შემდეგ პომპეა მოიყვანა ცოლად, კვინტუს პომპეუსის ქალიშვილი და ლუციუს სულას შვილიშვილი. მაგრამ მერე გაშორდა, რადგან თავის ცოლზე პუბლიუს კლოდიუსთან ცოლ-ქმრული ღალატი იეჭვა. იმის თაობაზე, რომ კლოდიუსმა საყვარელთან ქალის კაბით შეაღწია საღვთო დღესასწაულისას, ისეთი დამაჯერებლობით ლაპარაკობდნენ, რომ სენატმა სიწმინდეების შეურაცხყოფის გამო გამოძიება დანიშნა. 7. შორეულ ესპანეთში კვესტორის თანამდებობაზე დაინიშნა. ერთხელ, პრეტორის დავალებით, გემთმშენებლობის საკითხებზე ქალაქებს რომ უვლიდა, ჰადესში ჩავიდა და ჰერკულესის ტაძარში ალექსანდრე დიდი იხილა. ამოიოხრა, თითქოს ზიზღი იგრძნო თავისი უმოქმედობის გამო, - ჯერ არაფერი გაეკეთებინა ღირსსახსოვარი, როცა ალექსანდრემ ამ ასაკში უკვე მსოფლიო დაიპყრო, - და მაშინვე გათავისუფლებაზე დაიწყო ზრუნვა, რომ შემდეგ დედაქალაქში პირველივე შემთხვევით ესარგებლა და უფრო დიადი საქმეები ეკეთებინა. მომდევნო ღამეს სიზმარმა შეაცბუნა - დაესიზმრა, თითქოს საკუთარ დედას აუპატიურებდა; მაგრამ სიზმრების ამხსნელებმა უფრო გააცხოველეს მისი იმედები, რაკი გამოუცხადეს, რომ ეს სიზმარი წინასწარმეტყველებს მის ძალაუფლებას მთელ სამყაროზე, რადგან დედა, რომელსაც თავის ქვეშ ხედავდა, სხვა არაფერია, თუ არა დედამიწა, რომელიც ყველა ცოცხალი არსების დედად ითვლება. 8. ამგვარად, ვადაზე ადრე მიატოვა თავისი პროვინცია და ლათინურ კოლონიებში გამოცხადდა, რომლებიც მაშინ სამოქალაქო უფლებებს ითხოვდნენ. უეჭველად, მათ რამე უფრო თავხედურ ნაბიჯსაც გადაადგმევინებდა, რომ არა კონსულები, რომლებმაც ამის შიშით კილიკიისათვის შეგროვებული ლეგიონები დროებით შეაჩერეს. 9. ამას ხელი არ შეუშლია, რომში მალევე წამოეწყო უფრო თამამი საქმე. რამდენიმე დღით ადრე, ვიდრე ედილის მოვალეობის შესრულებას დაიწყებდა, ბრალი დასდეს შეთქმულებაში, ექს-კონსულ მარკუს კრასუსთან, პუბლიუს სულასთან და ლუციუს ოტრონიუსთან ერთად, რომლებიც კონსულები უნდა გამხარიყვნენ, მაგრამ ამომრჩეველთა მოსყიდვაში აღმოჩნდნენ ბრალდებულნი. ვარაუდობდნენ, რომ ახალი წლის დასაწყისში თავს დაესხმებოდნენ სენატს, ამოწყვეტდნენ არასასურველ პირებს, კრასუსი დიქტატორი გახდებოდა, კეისარი ცხენოსანი ჯარის მეთაურად გამოცხადდებოდა, მაშინ სახელმწიფოს თავიანთი შეხედულებით მოაწყობდნენ და, ოტრონიუსსა და სულას კონსულობას დაუბრუნებდნენ.ამ შეთქმულებაზე წერენ: ტანუსიუს გემინიუსი თავის ისტორიაში, მარკუს ბიბულუსი ედიქტებში, გაიუს კურიო უფროსი თავის სიტყვებში. ეტყობა, ციცერონსაც იგივე აქვს მხედველობაში, როცა აქსიუსისადმი ერთ-ერთ წერილში ამბობს, კეისარი კონსული რომ გახდა, ის დესპოტიზმი დაამყარა, რომელსაც ჯერ კიდევ ედილად ყოფნისას იზრახავდაო. ტანუსიუსი დასძენს, რომ ან სინდისის ქენჯნისაგან ან შიშისაგან კრასუსი ხოცვა-ჟლეტვისთვის დანიშნულ დღეს არ გამოჩენილა, ამიტომ კეისარმაც არ მისცა წინასწარ დათქმული ნიშანი; კურიოს სიტყვით, დადგენილი იყო, რომ კეისარს ერთი მხარიდან ტოგა უნდა ჩამოეწია. იგივე კურიო, და მასთან ერთად მარკუს აკტორიუსი აცხადებენ, რომ კეისარმა შეთქმულება დაიწყო ასევე ახალგაზრდა გენიუს პიზოსთან, ხოლო როცა ეჭვი გაჩნდა, რომ რომში შეთქმულება მზადდებოდა, პიზომ უთხოვნელად და ურიგოდ ესპანეთში მიიღო დანიშვნა, მაშინ მათ მოილაპარაკეს, რომ ერთდროულად დაიწყებდნენ ამბოხებას: კეისარი - რომში, პიზო კი ესპანეთში, ამბრანების და ტრანსპადანების მხარდაჭერით. პიზოს სიკვდილმა მათი ჩანაფიქრი ჩაშალა. 10. ედილის თანამდებობაზე ყოფნისას არა მარტო კომიციუმი და ბაზილიკებანი ფორუმი შეამკო, არამედ კაპიტოლიუმზეც ააშენა დროებითი კოლონადები, რათა თავისი სიმდიდრის ნაწილი ეჩვენებინა. თამაშებს და ველურ ნადირებთან ბრძოლებს როგორც ამხანაგთან ერთად, ასევე დამოუკიდებლად წარმოადგენდა, ამიტომ საერთო დანახარჯსაც მხოლოდ მისთვის მოჰქონდა სახელი. მისი ამხანაგი მარკუს ბიბულუსი დაუფარავად აღიარებდა, რომ პოლუქსის ბედი ერგო: როგორც ფორუმზე მდგარ ღვთიური ტყუპების ტაძარს ეძახდნენ მარტო კასტორისას, ასევე მისი კეისართან ერთად გამოჩენილი ხელგაშლილობა მხოლოდ კეისარს მიეწერებოდა. კეისარი დამატებით გლადიატორების ორთაბრძოლებსაც აწყობდა, მაგრამ იმაზე ნაკლები მებრძოლი გამოჰყავდა, ვიდრე აპირებდა - იმის მიერ ყოველი მხრიდან შეკრებილმა მებრძოლების ბრბომ ისე შეაშინა მოწინააღმდეგეები, რომ საგანგებო ბრძანებით ყველასთვის აიკრძალა განსაზღვრულზე მეტი გლადიატორი ჰყოლოდა რომში. 11. როდესაც ხალხის კეთილგანწყობა მოიპოვა, ტრიბუნების მეშვეობით შეეცადა, რომ სახალხო კრებას იგი ეგვიპტეში გაეგზავნა. ამ რიგგარეშე დანიშვნის მიზეზი ის იყო, რომ ალექსანდრიელებმა თავიანთი მეფე გააძევეს, რომელიც სენატში მოკავშირედ და რომაელი ხალხის მეგობრად იყო გამოცხადებული; ამან კი საერთო უკმაყოფილება გამოიწვია რომში. ოპტიმატების წინააღმდეგობის გამო, წარმატებას ვერ მიაღწია. სამაგიეროდ შეეცადა მათი გავლენა ნებისმიერი საშუალებით შეესუსტებინა და გაიუს მარიუსის იუგურთებზე, კიმბრებზე და ტევტონებზე გამარჯვებების აღსანიშნავი ძეგლები აღადგინა, რომელიც თავის დროზე სულამ დაანგრია. სასამართლოს თავმჯდომარეობისას მკვლელობათა საქმეებზე, მკვლელებად გამოაცხადა ისინიც, ვინც პროსკრიპციის დროს ხაზინიდან მაინც იღებდა ფულს რომაელ მოქალაქეთა თავებისთვის, თუმცა კორნელიანეს კანონებით მათთვის გამონაკლისი იყო დაშვებული. 12. კაციც კი დაიქირავა, რომელმაც სახელმწიფო ღალატში დაადანაშაულა გაიუს რაბირიუსი, და რომლის ძალისხმევითაც ცოტა ხნით ადრე სენატმა ტრიბუნ ლუციუს სატურნინუსის ამბოხება ჩაახშო. ხოლო როცა კენჭისყრით ამ საქმის მოსამართლედ დაინიშნა, რაბირიუსს ისეთი მონდომებით დასდო ბრალი, რომ განსასჯელს ხალხთან მიმართვისას ყველაზე მეტად მოსამართლის გადამტერებაზე მინიშნებამ უშველა. 13. როცა პროვინციის მიღების იმედს გამოეთხოვა, თავისი კანდიდატურა დიადი პონტიფიკოსის თანამდებობაზე წამოაყენა, უხვად გაიღო ქრთამები და ისეთ ვალებში ჩავარდა, რომ, როგორც ამბობენ, არჩევნებზე წასვლამდე, დედამისთან საკოცნელად შესულმა წარმოთქვა: „ან პონტიფიკოსად დავბრუნდები, ან, საერთოდ, არ დავბრუნდები“. და მართლაც, იმდენად სძლია თავის ორივე, უაღრესად საშიშ მოწინააღმდეგეს, რომლებიც აღემატებოდნენ როგორც ასაკით, ასევე მდგომარეობით, რომ იმათ ტრიბებში გაცილებით მეტი ხმა შეაგროვა, ვიდრე ორივემ ერთად ყველა ტრიბში. 14. პრეტორად იქნა არჩეული, როცა კატალინას შეთქმულება გაიხსნა და სენატმა შეთქმულებს ერთხმად მიუსაჯა სიკვდილი. მხოლოდ მან წამოაყენა წინადადება, მსჯავრდებულები ბადრაგის თანხლებით გაეგზავნათ მუნიციპალიებში, თითოეული ცალკეულ ქალაქში და მოეხდინათ მათი ქონების კონფისკაცია. ამასთანავე, აღწერა ის სახალხო სიძულვილი, რომელიც საუკუნოდ თავს დაატყდებოდა უფრო გადამჭრელი ღონისძიებების მომხრეებს და დამნაშავეებს. ამან ისეთი შიში აღძრა, რომ დანიშნული კონსული დეციმუს სილენუსი შეეცადა, თავდაპირველი აზრი შეერბილებინა, თანაც ამის აღიარება შერცხვა და გამოაცხადა, თითქოს ეს აზრი უფრო მკაცრად იყო განმარტებული, ვიდრე მხედველობაში ჰქონდა. კეისარმა ბევრი მიიმხრო, მათ შორის კონსულ ციცერონის ძმა და გამარჯვებასაც მიაღწევდა, შეყოყმანებული სენატისთვის მარკუს კატონის სიტყვას სიმტკიცე რომ არ დაებრუნებინა. მაგრამ არც მაშინ შეუწყვეტია წინააღმდეგობა, სანამ შეიარაღებული რომაელი მხედრები, დაცვის მომიზეზებით გარს რომ შემორტყმოდნენ სენტს, სიკვდილით არ დაემუქრნენ ასეთი სიჯიუტისთვის. ისინი უკვე გარს ერტყმოდნენ კეისარს გაშიშვლებული ხანჯლებით, გვერდით მჯდომმა სენატორებმა თავს უშველეს და მხოლოდ რამდენიმე იცავდა, ხელებგადახვეული და ტოგებსაც აფარებდნენ. მხოლოდ მაშინ დაუფარავი შიშით დაიხია უკან და წლის ბოლომდე სენატში აღარ გამოჩენილა. 15. პრეტორად გახდომის პირველსავე დღეს მოითხოვა, რომ კვინტუს კატულუსი ხალხის წინაშე კაპიტოლიუმის აღდგენის ანგარიშით წარმდგარიყო და წინადადებაც წამოაყენა, ეს საქმე სხვისთვის გადაეცათ. მაგრამ უსუსური იყო ოპტიმატების ერთსულოვანი წინააღმდეგობის მიმართ, - რადგან ხედავდა, თუ როგორ იკრიბებოდნენ ბრბოებად, ზურგს აქცევდნენ ახლადარჩეულ კონსულებს და მზად იყვნენ მათთვის პასუხის გასაცემად, საერთოდ, უარი თქვა ამ საქმეზე. 16. თუმცა, როცა სამოქალაქო ტრიბუნი ცეცილიუს მეტელუსი მეტად მეამბოხე კანონპროექტით გამოვიდა, მიუხედავად კოლეგების მიერ დადებული ვეტოსი, კეისარი მის დასაცავად აღდგა და უჩვეულო სიკერპით იცავდა, სანამ თავისი დეკრეტით სენატმა ორივე დროებით არ ჩამოაშორა სახელმწიფოს მართვას. ამის მიუხედავად, კეისარს ეყო სიმამაცე, დარჩენილიყო თავის თანამდებობაზე, ემართა სასამართლო და მომხრეები შეემატებინა. ოღონდ როცა შეიტყო, - ზოგიერთი მზად არის, იარაღით შემაჩეროსო, - თავისი ლიკტორები გაუშვა, პრეტორის ტოგა გაიხადა და ჩუმად გაეშურა შინისკენ, რათა სახელმწიფო მართვას მართლა ჩამოშორებოდა დროებით. მეორე დღეს იმის სახლთან თავისით შეკრებილმა მოსახლეობამ ერთობ მღელვარე დემონსტრაცია მოაწყო და თანამდებობაზე აღსადგენად დახმარებაც შესთავაზა, მაგრამ მათი შეჩერება შეძლო. რაკი ამას არავინ ელოდა, სენატმა, რომელიც სასწრაფოდ მოიწვიეს სწორედ ამ დემონსტრაციაზე ღონისძიებების მისაღებად, სახალხოდ გამოუცხადა მადლობა თავისი საუკეთესო წარმომადგენლების პირით, მერე კურიაში მიიწვიეს, ყველაზე სახოტბო სიტყვებით შეაქეს, თავიანთი გამოცემული დეკრეტი შეცვალეს და თანამდებობაზე დააბრუნეს. 17. მაგრამ ახალი საფრთხე ემუქრებოდა: კატილინას თანამოაზრედ იყო გამოცხადებული. გამომძიებელ ნოვიუს ნიგერის წინაშე ამის შესახებ განაცხადა დამსმენმა ლუციუს ვეტიუსმა, სენატში კი კვინტუს კურიუსმა, რისთვისაც კენჭისყრით სახელმწიფო ფულადი ჯილდო დაუნიშნეს იმისთვის, რომ პირველმა გაამჟღავნა შეთქმულთა ჩანაფიქრი. კურიუსი ამტკიცებდა, ამის შესახებ თავად კატილინასგან სმენოდა, ვეტიუსი კი კეისრის ხელით დაწერილი და კატილინასადმი გაგზავნილი წერილის წარმოდგენას აპირებდა. მაგრამ კეისარმა, რომელიც ფიქრობდა, რომ ამგვარი თავხედობის ატანა არაფრით შეიძლებოდა, ციცერონის მტკიცებულება წარმოადგინა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ თავად მიაწოდა კონსულს ცნობები შეთქმულების გარკვეულ დეტალებზე, რითაც წინ აღუდგა იმას, რომ კურიუსს ჯილდო მიეღო. ვეტიუსი კი, დასჯილი გირაოს შეტანით და ქონების კონფისკაციით, კინაღამ ხალხისგან დაფლეთილი პირდაპირ როსტრიან ტრიბუნასთან, ციხეში ჩააგდეს გამომძიებელ ნოვიუსთან ერთად, რომელმაც საჩივარი მიიღო თანამდებობით აღმატებულზე. 18. პრეტურის შემდეგ კენჭისყრით შორეული ესპანეთი მიიღო. კრედიტორები არ უშვებდნენ. მათ თავდებების მეშვეობით დააღწია თავი და პროვინციაში წავიდა, კანონების და ჩვეულებების საპირისპიროდ, აღარ დაელოდა ბრძანებას და საშუალებებს. ცნობილი არ არის, მოსალოდნელ პირად სარჩელს გაურბოდა თუ მახვეწარი მოკავშირეების დასახმარებლად მიისწრაფოდა. პროვინციაში წესრიგი რომ დაამყარა, იმავე სისწრაფით, შემცვლელს აღარ დალოდებია, რომისკენ გამოეჩქარა ტრიუმფისა და კონსულობის საძებრად. მაგრამ არჩევნების თარიღი უკვე დანიშნული იყო და შეეძლო, მაძიებლად გამოსულიყო როგორ ქალაქში შესული კერძო პირი. ცდილობდა, თავისთვის კანონის გვერდის ასავლელი გზა გამოენახა, მაგრამ წინააღმდეგობას წააწყდა და იძულებული გახდა, უარი ეთქვა ტრიუმფზე, კონსულობა რომ არ დაეკარგა. 19. კონსულობის მაძიებლები კიდევ ორნი იყვნენ: ლუციუს ლუკცეუსი და მარკუს ბიბულუსი. კეისარი პირველს შეუერთდა, რაკი ნაკლებად გავლენიანი, მაგრამ ძალიან მდიდარი იყო; მათ მოილაპარაკეს, რომ ლუკცეუსი ცენტურიონებს თავის პირად ფულს დაპირდებოდა ორივეს სახელით. ეს რომ ოპტიმატებმა გაიგეს, შეეშინდათ, რომ კეისარი არაფრის წინაშე უკან არ დაიხევდა, თუკი უმაღლეს თანამდებობაზე მეგობრად მოკავშირე და თანამოაზრე ეყოლებოდა. მათ მისცეს ბიბულუსს რწმუნება იგივე გულუხვი დაპირებით და ბევრმა ფულითაც მოამარაგა. თავად კატონიც არ უარყოფდა, რომ ეს მოსყიდვა სახელმწიფოს ინტერესებიდან გამომდინარე ხდებოდა. ასე გახდა კონსული ბიბულუსთან ერთად. იმავე მიზეზით ოპტიმატებმა იზრუნეს, რომ მომავალ კონსულებს დანიშვნოდათ უმნიშვნელო პროვინციები - მხოლოდ ტყეები და საძოვრები. ამ წყენამ გნეუს პომპეუსთან მიიყვანა, რომელსაც უთანხმოება ჰქონდა სენატთან, რომელიც მეფე მითრიდატესთან გამარჯვების შემდეგ მისი მოქმედებების რატიფიკაციას აგვიანებდა. პომპეუსთან მარკუს კრასუსი კეისარმა შეარიგა, რომლებიც ჯერ კიდევ თავიანთი ერთობლივი კონსულობიდან მტრობდნენ ერთიმეორეს და ორივეს მოკავშირე გახდა. მოილაპარაკეს, რომ ისეთი სახელმწიფოებრივი ღონისძიება არ დაეშვათ, რომელიც სამიდან რომელიმეს არ დააკმაყოფილებდა. 20. თანამდებობაზე მისვლისთანავე, პირველ რიგში ის ბრძანა, რომ შეედგინათ და გამოექვეყნებინათ ყოველდღიური ანგარიშები სენატის და ხალხის შეკრებებზე. აგრეთვე აღადგინა ძველი ჩვეულება, რომ იმ თვეებში, როცა ფასკები არ იყვნენ მასთან, წინ ყოველთვის მიდიოდა მაცნე, ხოლო ლიკტორები უკან მოსდევნენ. როცა წარადგინა კანონპროექტი მიწაზე[46] და კოლეგამ უკეთურ ზრახვებში დაადანაშაულა, იარაღის ძალით გააგდო ფორუმიდან. მეორე დღეს ბიბულუსმა სენატში შეიტანა საჩივარი, მაგრამ არავის ეყო სიმამაცე, ამ ძალადობაზე მოხსენებით გამოსულიყო ან თუნდაც ის ღონისძიებები შეეთავაზებინა, ჩვეულებრივი მცირე უწესრიგობის დროსაც რომ იღებდნენ ხოლმე. ამან ისე გაამწარა ბიბულუსი, რომ სახლიდან აღარ გამოდიოდა თავისი კონსულობის ბოლომდე და მხოლოდ ედიქტებზე გამოხატავდა თავის პროტესტს.ამ დროიდან კეისარი მარტო, თავის ნებაზე მართავდა ყველას მთელ სახელმწიფოში. ზოგიერთი მახვილგონიერი, ქაღალდებზე მოწმედ ხელმოწერისას, ხუმრობით კეისრისა და ბიბულუსის კონსულობას კი არ აღნიშნავდა, არამედ იულიუსისა და კეისრის კონსულობას, ერთ კაცს აღნიშნავდნენ სახელით და გვარით. მალე ხალხში ასეთი ლექსიც გავრცელდა: კეისრის კონსულობისას აქტი ფაქტადაც ყოფნიდათ. თუმც ბიბულუსის ხანაში არც არაფერი ყოფილა. სტელას ნაკვეთი, რომელიც წინაპრების მიერ ხელშეუხებლად იყო გამოცხადებული და ხაზინის შესავსებად საიჯაროდ დატოვებული კამპანიის მინდორი კენჭისყრის გარეშე დაუნაწილა იმ ოცი ათას მოქალაქეს, ვისაც სამი და მეტი შვილი ჰყავდა. მოიჯარეებმა რომ შეღავათი სთხოვეს, გადასახადის მესამედი შეუმცირა და ყველას სთხოვა, ზომიერები ყოფილიყვნენ, როცა მოუწევდათ საიჯარო თანხის მომატება. საერთოდ, უხვად გასცემდა ყველაფერს, რაც უნდა ეთხოვათ, წინააღმდეგობას არა ხვდებოდა ანდა მუქარით ახშობდა. ლიკტორს უბრძანა, კურიიდან გამოეთრია და ციხეში წაეყვანა მარკუს კატონი, რომელიც სენატში შეკითხვით გამოვიდა. ლუციუს ლუკულუსი, რომელიც მეტისმეტად სასტიკად ეწინააღმდეგებოდა, ისე დაზაფრა ყალბი ბრალდებებით, რომ ფეხებში ჩაუვარდა. ერთხელ ციცერონი სასამართლოში სახელმწიფოს მდგომარეობას დასტიროდა, კეისარმა იმავე დღეს, მეცხრე საათზე, პატრიციებიდან პლებეებში გადაიყვანა მისი მტერი პუბლიუს კლოდიუსი, რასაც თავად კლოდიუსი დიდხანს და წარუმატებლად ცდილობდა. . ბოლოს, მთელი მტრული პარტიის წინააღმდეგ დამსმენი დაიქირავა, რომელსაც უნდა გამოეცხადებინა, რომ პომპეუსის მოსაკლავად აქეზებდნენ, ტრიბუნასთან გამოსულიყო და წამქეზებლების წინასწარ დათქმული სახელები დაესახელებინა. მაგრამ რაკი ინფორმატორმა ერთი თუ ორი სახელი ალალბედზე დაასახელა, ეჭვი გაჩნდა. ასეთი ნაჩქარევი ჩანაფიქრის წარუმატებლობაზე გულაცრუებულმა, როგორც ვარაუდობენ, დამსმენი შხამით მოიცილა. 21. დაახლოებით ამავე დროს ცოლად მოიყვანა კალპურნია, ლუციუს პიზოს, კონსულის პოსტზე თავისი შემცვლელის ქალიშვილი, ხოლო სერვილიუს ცეპიოს, თავისი შვილი იულიას პირველ საქმროს, უარი უთხრა და გაათხოვა გნეუს პომპეუსზე, თუმცა სერვილიუსი მისი მთავარი დამხმარე იყო ბიბულუსის წინააღმდეგ ბრძოლაში. პომპეუსთან დანათესავებული, ხმის მიცემისას პირველად იმას შეეკითხებოდა ხოლმე აზრს, მანამდე კი კრასუსიდან იწყებდა, ხოლო ჩვეულება მოითხოვდა, მთელი წელიწადი გამოკითხვის ის თანმიმდევრობა დაეცვა, რაც კონსულისგან იყო მიღებული იანვრის კალენდში. 22. სიძისა და სიმამრის მხარდაჭერით ყველა პროვინციიდან გალია ამოარჩია სამართავად, რომელიც თავისი შესაძლებლობებით - სიმდიდრეს და კარგი ვითარებით - ტრიუმფებს ჰპირდებოდა. თავიდან, ვატინიუსის კანონით ციზალპური გალია მიიღო, მიმდებარე ილირიკუმით, მაგრამ მალე სენატმა დაუმატა ბანჯგვლიანი გალიაც, - სენატორები შიშობდნენ, რომ უარის თქმის შემთხვევაში ამ ადგილს ხალხიდან მაინც მიიღებდა. სიხარულით ფრთაშესხმულმა, თავი ვეღარ შეიკავა, რამდენიმე დღის შემდეგ მთელი სენატის წინაშე ტრაბახისაგან, რომ თავისი სურვილების მიზანს მიაღწია, მიუხედავად მოწინააღმდეგეთა უკმაყოფილებისა და ჩივილისა, და ახლა კი ყველა სენატორს ამოსდებდა აღვირს. ვიღაცამ საწყენად შენიშნა, რომ ქალისათვის ეს ადვილი არ არის. კეისარმა კი მიუგო, თითქოსდა ხუმრობით, რომ სირიაშიც ხომ მეფობდა სემირამიდა და ძველად აზიის არცთუ პატარა ნაწილს ამაზონები ფლობდნენ. 23. მისი კონსულობის დასასრულს პრეტორებმა გაიუს მემიუსმა და ლუციუს დომიციუსმა მოითხოვეს გამოძიება გასული წლის ღონისძიებებისა. კეისარმა ეს სენატს დაავალა, მაგრამ სენატმა უარი თქვა. სამი დღე უნაყოფო კამათში გალია და მერე თავის პროვინციაში გაემგზავრა. მაშინვე, თითქოსდა კეისრის გასაფრთხილებად, სასამართლოს გადასცეს მისი კვესტორი. მალე თავად ისიც გამოიძახა საპასუხოდ სახალხო ტრიბუნმა ლუციუს ანტისტიუსმა და მხოლოდ სხვა ტრიბუნებთან თხოვნით კეისარმა იმას მიაღწია, რომ სასამართლოსთვის არ გადაეცათ, სანამ სახელმწიფო საქმეზე იყო წასული. და მომავალში რომ დარწმუნებული ყოფილიყო, ძალიან ცდილობდა ყოველ წელს მაგისტრატებს შორის ჰყოლოდა თავისგან დავალებული ხალხი და მხოლოდ იმ მაძიებლებს ეხმარებოდა ან დაუშვებდა ძალაუფლებამდე, რომლებიც ეთანხმებოდნენ, დაეცვათ მისი არყოფნისას. იქამდეც კი მიდიოდა, რომ ზოგიერთისგან ითხოვდა ფიცს და ხელწერილსაც კი. 24. მაგრამ როცა ლუიციუს დომიციუსმა, კონსულობის კანდიდატმა ღია მუქარა დაუწყო, რომ როგორც კი კონსული გახდებოდა, იმას გააკეთებდა, რაც ვერ შეძლო პრეტორობისას და ჯარს ჩამოართმევდა, მაშინ კეისარმა თავისი პროვინციის ერთ-ერთ ქალაქ ლუკაში პომპეუსი და კრასუსი გამოიძახა, და დაარწმუნა ისინი, მოეთხოვათ მეორე ვადით კონსულობა, რათა დომიციუსი დაემარცხებინათ. თავისთვის კი ამ ორივეს დახმარებით კიდევ ხუთი წლით შეინარჩუნა მეთაურობა. ამაზე დაყრდნობით, სახელმწიფოდან მიღებული ლეგიონების დამატებად კიდევ ახლები შეკრიბა თავის ანგარიშში, მათ შორის ერთი ტრანსალპელი გალებისგან (ამ ლეგიონს გალურადვე ერქვა „ალაუდა“), რომლებიც შეაიარაღა და განსწავლა რომაულად და შემდეგში რომის მოქალაქეობაც უბოძა. ამ ხანებიდან ომის ერთი შემთხვევაც კი არ გაუშვია ხელიდან, უსამართლოსიც და სახიფათოსიც კი, და პირველი ესხმოდა თავს როგორც მოკავშირე ტომებს, ასევე მტრულსა და ბარბაროსულს. ასე რომ, ერთხელ სენატმა დაადგინა კიდევაც, რომ გალიაში კომისია გაეგზავნათ, იქაური მდგომარეობის გამოსაძიებლად. სხვები წინადადებას აყენებდნენ, რომ მტრისთვის გადაეცათ კეისარი. მაგრამ როცა საქმეები უკეთ წაუვიდა, მის საპატივცემოდ უფრო ხშირად და დიდხანს ინიშნებოდა სამადლობელი ლოცვები, ვიდრე ვინმე სხვაზე. 25. აი, რა ჩაიდინა თავისი მეთაურობის ათ წელიწადში. მთელი გალია, რომელიც მდებარეობს პირენეის ქედის, ალპების, სევენების და მდინარეებს რონასა და რაინს შორის, სულ 3200 მილი, მთლიანად, მხოლოდ მოკავშირე და რომისთვის სამსახურის გამწევი ტომების გარდა, პროვინციად გადააქცია და ორმოცი მილიონი სესტერცი ყოველწლიური გადასახადი დააკისრა.რომაელებიდან პირველმა მან გააკეთა ხიდი, თავს დაესხა რაინსგაღმა გერმანელებს და სასტიკად დაამარცხა. მანამდე უცნობ ბრიტანელებთანაც შეიჭრა, გატეხა ისინი და, გამოსასყიდი და მძევლები მოითხოვა. ამდენ წარმატებებში მხოლოდ სამჯერ არ გაუმართლა: ბრიტანეთში მისი ფლოტი თითქმის გაანადგურა ქარიშხალმა; გალიაში მისი ერთ-ერთი ლეგიონი დამარცხდა გერგოვიასთან; და გერმანიის საზღვართან, როცა მისი ლეგატები ტიტურიუსი და ორუნკულეიუსი საფარში შეიტყუეს და ამოხოცეს. 26. ამავე წლებში დაკარგა ჯერ დედა, მერე ქალიშვილი და მალე შვილიშვილიც. ამასობაში პუბლიუს კლოდიუსის მკვლელობამ აღაშფოთა მთელი საზოგადოება და სენატმა დაადგინა, მხოლოდ ერთი კონსული აერჩიათ და გნეუს პომპეუსი დაასახელა. სახალხო ტრიბუნებს სურდათ, რომ პომპეუსის კოლეგად გაეყვანათ, მაგრამ თავად ურჩია, ხალხისთვის ეთხოვათ, კეისარს საშუალება ჰქონოდა მივლინების ვადის ამოწურვამდე მეორე კონსულად წამოეყენებინა თავისი კანდიდატურა და ამისთვის რომში ისე არ გამოქცეულიყო, რომ ომი არ დაემთავრებინა.ამას რომ მიაღწია, უფრო მეტზე დაიწყო ფიქრი და იმედების ასასრულებლად ერთი შემთხვევაც არ გაუშვია, გულუხვობა გამოეჩინა ანდა ვინმეს დახმარებოდა, როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო საქმეებში. სამხედრო ალაფის საშუალებით ფორუმის მშენებლობა დაიწყო, რომლის მხოლოდ მიწა ას მილიონ სესტერცზე მეტი ღირდა. თავისი ქალიშვილის სამახსოვროდ გლადიატორთა თამაშები და ბანკეტი გამოაცხადა, - ეს კი მანამდე არავის გაუკეთებია. ამ მოვლენების მოლოდინი რომ უფრო დიდი ყოფილიყო, ბანკეტის კერძები არა მხოლოდ დაქირავებულ მეხორცეებს, არამედ თავის სახლშიც მოამზადებინა.სახელგანთქმულ გლადიატორებს, რომელიმე ორთაბრძოლაში რომ მაყურებელთა რისხვას დაიტეხდნენ თავს, მისი ბრძანებით, ძალით გადაარჩენდნენ ხოლმე და კეისრის ჯარისთვის ინახავდნენ. ახალგაზრდა მებრძოლებს გლადიატორების სკოლაში ანდა ლანისტებთან კი არ მიაბარებდა ხოლმე, არამედ რომაელი რაინდების კერძო სახლებში და იმ სენატორებთანაც კი, რომლებიც კარგად ფლობდნენ იარაღს. მისი წერილებიდან კარგად ჩანს, როგორი დაჟინებით სთხოვდა მათ, რომ ამ ახალგაზრდების სწავლისათვის თვალყური ედევნებინათ და პირადადაც ხელმძღვანელობდა ვარჯიშებს. ლეგიონერებს სამუდამოდ გაუორმაგა ჯამაგირი; როცა ხორბლის მოსავალი აურაცხელი იყო, კეისარი ყოველგვარი შეზღუდვისა თუ ზომის გარეშე უნაწილებდა ლეგიონერებს, ხოლო ზოგჯერ თითოს თითო მონას ჩუქნიდა ტყვეებიდან. 27. პომპეუსთან ნათესაობა და მეგობრობა რომ შეენარჩუნებინა, ცოლად ოქტავია შესთავაზა, თავისი დის შვილიშვილი, არადა ის უკვე გათხოვილი იყო გაიუს მარცელუსზე, თავად კი იმისი ქალიშვილის ხელი ითხოვა, რომელიც თავის მხრივ ფაუსტუს სულაზე იყო დანიშნული. პომპეუსის ყველა მეგობარი და სენატორთა დიდი ნაწილი თავისზე დამოკიდებული გახადა ფულის უპროცენტოდ ანდა პატარა პროცენტით სესხებით. სხვა ფენების მოქალაქეებს, რომლებიც მასთან მიდიოდნენ თავისით ანდა მიწვევით, გულუხვი საჩუქრებით ავსებდა, არც მათი გააზატებულები და მონები ავიწყდებოდა, თუკი ისინი თავისი პატრონის ან მფარველის კეთილგანწყობით სარგებლობდნენ.მოკლედ, ერთადერთი იყო ყველას დასახმარებლად, ვინც იურიდიულ გართულებებში, ვალებსა თუ გაფლანგვებში იყვნენ მხილებულნი, ოღონდ იმათ გარდა, ვისი დანაშაულის, მფლანგველობისა და სიღატაკის სიმძიმე ისეთი დიდი იყო, რომ კეისარიც კი ვეღარ შველოდა. ამნაირებს პირდაპირ ეუბნეოდა, რომ იმათი გადარჩენა მხოლოდ სამოქალაქო ომს შეეძლო. 28. არანაკლებ ძალისხმევას ხარჯავდა მთელი მსოფილოს მეფეთა კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად; ზოგს ათასობით ტყვეს უგზავნიდა საჩუქრად, სხვებს დასახმარებლად ჯარს მიაშველებდა სადაც და როგორც უნდოდათ, თანაც სენატის და ხალხის დაუკითხავად. არა მხოლოდ იტალიის, გალიის და ესპანეთის, არამედ საბერძენეთისა და აზიის დიდ ქალაქებს დიდებული ნაგებობებით ამშვენებდა.ბოლოს, როცა ყველა განცვიფრებული იმას მარჩიელობდა, თუ საით უმიზნებდა, კონსულმა მარკუს კლავდიუს მარცელიუსმა, ედიქტებს გამოუცხადა, რომ აქვს დიდი სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საქმე და სენატს შესთავაზა, - კეისრის შემცვლელი ვადაზე ადრე დაენიშნათ, რადგან ომი დამთავრებული იყო, მშვიდობა დამყარდა და დრო იყო, გამარჯვებულს გაეშვა ჯარი; ხოლო არჩევნებზე კეისრის კანდიდატურა დაუსწრებლად არ უნდა მიეღოთ, რადგან პომპეუსმა ამისთვის არ ჩაწერა სათანადო პუნქტები სახალხო დადგენილებაში.საქმე ის იყო, რომ პომპეუსმა თავის კანონში თანამდებობრივი პირების შესახებ აკრძალა თანამდებობებზე წარდგენა დაუსწრებლად და გულმავიწყობით კეისრისთვისაც არ გაუკეთებია შეღავათი და ეს შეცდომა მხოლოდ მაშინ გაასწორა, როცა კანონი უკვე ამოკვეთილი იყო სპილენძის დაფაზე და ხაზინას ჩაბარებოდა. კეისრისთვის პროვინციების და შეღავათების ჩამორთმევით არ დაკმაყოფილდა მარცელიუსი და ასევე შესთავაზა სენატს, რომ მოქალაქეობრივი უფლებები ჩამოერთმიათ იმ ახალჩამოსახლებულებისთვის, კეისარმა რომ ჩამოიყვანა ვატინიუსის კანონით ნოვუმ კომუმში, - იმის საფუძველზე, რომ იმათ მოქალაქეობა თვალთმაქცური ჩანაფიქრით ჰქონდათ ნაჩუქარი და ეს უკანონობა იყო. 29. ამან კეისარი შეაშფოთა. დარწმუნებული იყო, მისგან ხშირად ესმოდათ, რომ ახლა, როცა პირველი კაცი გახდა სახელმწიფოში, არც ისე ადვილია მისი პირველი ადგილიდან მეორეზე გადმოგდება, როგორც მერე მეორედან - სულ ბოლოზე. ამიტომ მთელი ძალებით დაიწყო წინააღმდეგობის გაწევა, ნაწილობრივ ტრიბუნების ვეტოს მეშვეობით, ნაწილობრივ - მეორე კონსულის, სერვიუს სულპიციუსის მხარდაჭერით. მომდევნო წელს გაიუს მარცელუსმა კონსულის თანამდებობაზე შეცვალა თავისი ბიძაშვილი, მარკუსი და ისევ იგივე მოითხოვა. მაშინ კეისარმა დიდი ქრთამით უზრუნველყო მეორე კონსულის, ემილიუს პაულუსის და ტრიბუნებიდან ყველაზე მამაცის, გაიუს კურიოს მხარდაჭერა.მაგრამ ხედავდა, რომ მის წინააღმდეგ უფრო მეტი გულმოდგინებით მოქმედებდნენ, მომდევნო წლის კონსულებსაც კი მისი გადამტერებულებიდან ირჩევდნენ და სენატს წერილით მიმართა, ითხოვდა, არ ჩამოერთმიათ მისთვის რომაელი ხალხის საჩუქარი; ანდა მაშინ სხვა მხედართმთავრებსაც გაეშვათ თავისი ჯარები. როგორც ვარაუდობენ, იმედი ჰქონდა, საჭიროებისას მისთვის უფრო ადვილი იქნებოდა თავისი ვეტერანების დაძახება, ვიდრე პომპეუსისთვის ახალი მეომრების შეკრება. მოწინააღმდეგეებს შესთავაზა დათანხმებულიყვნენ იმაზე, რომ რვა ლეგიონზე და ტრანსალპური გალიაზე უარის თქმის შემდეგ, კონსულად არჩევამდე შენარჩუნებინა მხოლოდ ორ ლეგიონი და ციზალპური გალია, ანდა ერთ ლეგიონი და ილირიკუმი. 30. როცა არც სენატმა ისურვა ჩარევა, არც მოწინააღმდეგეებმა - რამე შეთანხმებაზე წასვლა, ახლო გალიაში გადავიდა და ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ჩატარების შემდეგ, გაჩერდა რავენაში და ომით დაიმუქრა, თუკი სენატი მკაცრ ღონისძიებებს მიიღებდა მისი მხარდამჭერი ტრიბუნების მიმართ.ეს, რასაკვირველია, მხოლოდ საბაბი იყო სამოქალაქო ომისა; მისი მიზეზები კი, როგორც ვარაუდობენ, სხვა იყო. მაგალითად, გნეუს პომპეუსი არაერთხელ ამტკიცებდა, რომ კეისარი იმიტომ წავიდა საერთო არეულობაზე და გადატრიალებაზე, რომ თავისი პირადი საშუალებებით აღარ შეეძლო არც იმ მშენებლობების დასრულება, რომლებიც წამოიწყო და არც იმ მოლოდინის გამართლება, რასაც მისი დაბრუნება აღძრავდა ხალხში.სხვები ამბობენ, თითქოს შიშობდა, რომ მოუწევს პასუხის გაცემა ყველაფერზე, რაც ჩაიდინა თავის პირველ კონსულობაში ადამიანთა მფარველობის, კანონების და დადებული ვეტოების საწინააღმდეგოდ. მარკუს კატონმაც ხომ არაერთხელ დადო ფიცი, რომ, როგორც კი ჯარს გაუშვებდა, მაშინვე პასუხისგებაში მისცემდა და ხალხში ამბობდნენ, რომ თუ კერძო პირად დაბრუნდებოდა, მაშინ მილოსავით შეიარაღებული დაცვით გარშემორტყმულს მოუწევდა თავის დაცვა სასამართლოში.ეს აზრი უფრო საწმუნოა ასინიუს პოლიოს მტკიცების ფონზე: ფარსალუსთან ბრძოლისას კეისარმა დახოცილი და გაქცეული მტერი რომ ნახა, სიტყვასიტყვით შემდეგი თქვა - „თავად მოინდომეს ეს! მე, გაიუს კეისარს, იმ ყველაფრის შემდეგ, რაც გავაკეთე, დამნაშავედ გამომაცხადებდნენ, ჩემი არმია რომ არ დამეხმარებინა!“ ბოლოს, ზოგიერთი ვარაუდობს, რომ კეისარში ამუშავდა ძალაუფლების ჩვევა და ამიტომ, ჯერ თავისი და მტრის ძალები აწონ-დაწონა, მერე კი შემთხვევით ისარგებლა და ხელში ჩაიგდო უმაღლესი ხელისუფლება, რაზეც ახალგაზრდობიდან ოცნებობდა. როგორც ჩანს, ასევე ფიქრობდა ციცერონი, როცა „მოვალეობების შესახებ“ მესამე წიგნში წერდა, რომ კეისარს სულ პირზე ეკერა ევრიპიდეს სტრიქონები, რომლებსაც ასე თარგმნის: თუ კანონს გადააბიჯებ, - მარტოოდენ მეფობისთვის, ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში კი პატივი უნდა სცე. 31. და აი, როცა ცნობამ მოაღწია, რომ ტრიბუნების ჩარევას წარმატება არ მოჰყოლია, და რომ თავად მოუწიათ რომიდან წასვლა, კეისარმა მაშინვე დაძრა კოჰოტები. და ეჭვი რომ არ გამოეწვია, სხვათა დასანახად სახალხო სანახაობებზე იარებოდა და განიხილავდა გლადიატორთა სკოლის გეგმას, რომლის აგებასაც აპირებდა, და ასევე, ჩვეულებისამებრ, მოაწყო დიდი ვახშამი.მაგრამ მზე რომ ჩავიდა, მეზობლად მდებარე წისქვილიდან ნათხოვარი, ჯორებშებმული საზიდრით მალულად დაადგა გზას, მხოლოდ რამდენიმე თანამგზავრი ახლდა. მაშხალები ჩაქრა, გზაც აებნა, დიდხანს ხეტიალობდა და მხოლოდ გამთენიისას გამცილებელი იპოვა და ფეხით გაიარა ვიწრო ბილიკები და, ბოლოსდაბოლოს, სწორ გზაზე გამოვიდა. ლეგიონებს თავისი პროვინციის საზღვარზე, მდინარე რუბიკონთან წამოეწია. აქ შეყოვნდა და, იმაზე ჩაფიქრების შემდეგ, თუ რა ნაბიჯის გადადგმას ბედავდა, თანამგზავრებს მიუბრუნდა და უთხრა: „ჯერ კიდევ შეიძლება უკან დაბრუნება. მაგრამ საკმარისია, ეს ხიდი გადავიაროთ, რომ ყველაფერს იარაღი გადაწყვეტს“. 32. კიდევ ყოყმანობდა, რომ უცებ ასეთი ხილვა ჰქონდა. შორიახლოს მოულოდნელად უცნობი კაცი გამოეცხადა, უცნაური სიმაღლისა და სილამაზისა - იჯდა და სალამურზე უკრავდა. სალამურის ხმაზე მოირბინეს არა მხოლოდ მწყემსებმა, არამედ ბევრმა მეომარმა და მესაყვირეებმაც. ერთ მათგანს ამ კაცმა საყვირი გამოსტაცა, მდინარეში გადახტა და გამაყრუებელი საომარი სიგნალი დასცხო, თან მეორე ნაპირისკენ მიდიოდა. მაშინ კეისარმა შესძახა: „წინ! წინ, საითაც ღმერთების ნიშანი და ჩვენი მოწინააღმდეგის უსამართლობა გვიხმობს!.. წილი ნაყარია“. 33. ასე გადაიყვანა ჯარი. და შემდეგ, საერთო შეკრებაზე გამოიყვანა მასთან გამოქცეული, გამოძევებული სახალხო ტრიბუნები, ატირდა, ტანსაცმელი შემოიგლიჯა მკერდზე და ჯარისკაცებს ემუდარებოდა, მისი ერთგულები დარჩენილიყვნენ. იმასაც კი ამბობენ, თითქოს თითოეულ მათგანს რაინდის მდგომარეობას დაპირდა, მაგრამ ეს გაუგებრობაა. ჯარისკაცებს რომ მოუწოდებდა, ხშირად აჩვენებდა მათ მარცხენა ხელის თითს და არწმუნებდა, რომ მზად იყო, გაეცა თავისი ბეჭედიც, რათა დაეჯილდოებინა თავისი ღირსების დამცველები. ხოლო უკანა რიგებიდან, საიდანაც უფრო ხედავდნენ, ვიდრე უსმენდნენ ორატორს, უხმო ნიშნები სიტყვებად მიიღეს და აქედან წამოვიდა ხმა, თითქოს რაინდების ბეჭდებს და ოთხასი ათას სესტერცს დაჰპირდა. 34. მისი შემდგომი მოქმედებანი, მოკლედ და წყობისად, ასეთი იყო. შევიდა უმბრიაში, პიცენუმში, ეტრურიაში. მის შემცვლელად უკანონოდ დანიშნული და კორფინიუმის გარნიზონის უფროსი ლუციუს დომიციუსი აიძულა, დანებებოდა, მაგრამ ტყვედ არ დაუტოვებია, გაუშვა. მერე ადრიატიკის გაყოლებაზე ბრუნდიზიუმისკენ განაგრძო გზა, სადაც კონსულები და პომპეუსი გაქცეულიყვნენ და როგორც კი შეძლებდნენ, ზღვის გადაცურვას აპირებდნენ.იმ წარუმატებელი ცდების შემდეგ, რომ ნებისმიერი ხერხით გაცურვის საშუალება არ მიეცა მათთვის, რომისკენ გადაუხვია. და სენატის შეკრების შემდეგ, სადაც სახელმწიფოში შექმნილ მდგომარეობაზე ილაპარაკა, პომპეუსის უძლიერესი არმიის წინააღმდეგ წავიდა, რომელიც ესპანეთში იდგა სამი ლეგატის ხელმძღვანელობით - მარკუს პეტრეიუსის, ლუციუს აფრენიუსის და მარკუს ვარონისა. გასვლის წინ მეგობრებს უთხრა: „ახლა უსარდლო ჯარის შესახვედრად მივდივარ და უჯარო სარდალს მერე დავუბრუნდები“. და თუმცა მასილიას ალყა - გზად მიმავალს რომ გადაუკეტეს კარიბჭეები და სურსათის ნაკლებობა - აყოვნებდა, მალე ყველა დაიმორჩილა. 35. ესპანეთიდან რომში დაბრუნებული, მაკედონიაში გადავიდა და იქ მთელი ოთხი თვე იჭერდა პომპეუსს მძლავრი სიმაგრეების რკალში, ბოლოს გატეხა კიდეც ფარსალის ბრძოლაში და გაქცეულს ალექსანდრიამდე სდია, სადაც უკვე მოკლული იპოვნა. რაკი ხედავდა, რომ მეფე პტოლემეუსი მის მიმართაც ავს იზრახავდა, მოუწია უჩვეულოდ რთული ომის წარმოება, არახელსაყრელ ადგილზე და ცუდ დროს, ზამთარში, მარაგის გარეშე, მოუმზადებლად, მდიდარი და ეშმაკი მტრის დედაქალაქში. გაიმარჯვა და ეგვიპტე კლეოპატრას და მის უმცროს ძმას მისცა, ვერ გაბედა მისი პროვინციად გადაქცევა, რომ რომელიმე მარჯვე ნაცვალს არ შესძლებოდა, ამხელა ქვეყანას დაყრდნობდა ახალი არეულობების წამოსაწყებად. ალექსანდრიიდან სირიაში გაემართა და მერე პონტოში, შეშფოთებული იყო მითრიდატე დიდის შვილზე, ფარნაკეზე მოსული ცნობებით, რომელმაც ისარგებლა ომის დაწყების შესაძლებლობით და უკვე მთვრალიც გახლდათ მრავალი გამარჯვებით. თავისი იქ ჩასვლის მეხუთე დღეს, გამოჩენიდან მეოთხე საათზე, კეისარმა დაამარცხა იგი ერთადერთ ბრძოლაში. მერე ხშირად იხსენებდა, თუ როგორ გაუმართლა პომპეუსს, მხედარმთავრის დიდება მოეპოვებინა ისეთ მტერზე გამარჯვებით, რომელმაც ბრძოლა არ იცის. ამის მერე აფრიკაში სციპიონი და იუბა დაამარცხა, რომლებთანაც თავშესაფარს ეძებდნენ მოწინააღმდეგის გადარჩენილი მომხრეები; და ესპანეთში - პომპეუსის შვილები. 36. მთელ ამ სამოქალაქო ომში ერთხელაც არ დამარცხებულა. წარუმატებლობების გადატანა მხოლოდ მის ლეგატებს უხდებოდათ: გაიუს კურიო აფრიკაში მოკლეს, გაიუს ანტონიუსი ილირიკუმში მტერს ჩაუვარდა ტყვედ, პუბლიუს დოლაბელამ იმავე ილირიკუმში თავისი ფლოტი დაკარგა, ხოლო გნეუს დომიციუს კალვინუსმა პონტოში - თავისი ჯარი. თავად კეისარი შეუცვლელად იბრძოდა შესანიშნავი გამარჯვებებით, საეჭვო წარმატებები რა იყო, არ იცოდა, ორი შემთხვევის გარდა: ერთხელ დირაქიუმთან, როცა პომპეუსმა გააქცია, მაგრამ არ დასდევნებია, შესძახა, რომ პომპეუსმა არ იცის გამარჯვება; და მეორედ, ესპანეთის ბოლო ბრძოლაში, - როცა დარწმუნდა, რომ ბრძოლა წააგო, თავის მოკვლას აპირებდა. 37. ომის დამთავრება ხუთი ტრიუმფით აღნიშნა: ოთხი ერთ თვეში, მაგრამ შუალედებით, - სციპიონზე გამარჯვების შემდეგ, და მეხუთე - პომპეუსის შვილებზე გამარჯვებისას. პირველი და ყველაზე ბრწყინვალე ტრიუმფი გალიისა იყო, მერე - ალექსანდრიისა, შემდეგ - პონტოსი, კიდევ - აფრიკული და ბოლოს - ესპანური, და თითოეული გამოირჩეოდა სხვებისგან თავისი განსაკუთრებული სიუხვითა და მოწყობით.გალური ტრიუმფის დროს ველაბრუმზე ღერძი გაუტყდა და კინაღამ გადმოვარდა ეტლიდან. კაპიტოლიუმზე ცეცხლის თანხლებით შევიდა, ორმოცი მაშხალიანი სპილო მოჰყვებოდა მარჯვნივ და მარცხნივ. პონტოს ტრიუმფში სხვა საგნებს შორის პროცესიას მოჰქონდა სამსიტყვიანი წარწერა: „მივედი, ვნახე, გავიმარჯვე“, - როგორც წესი, ამით ომის მოვლენას კი არ აღნიშნავდა, არამედ მისი დამთავრების სიჩქარეს. 38. თავის ძველ ლეგიონერებს ალაფიდან ოცდაოთხი ათასი სესტერცი დაურიგა, თუ არ ჩავთვლით ორი ათასს, გადახდილს სამოქალაქო ომის დაწყებისას. მიწებიც გამოუყო, მაგრამ არა ერთ ზოლად, თავისი ალაგებიდან რომ არ გაეყარა წინა მფლობელები. ხალხს დაურიგა ათი საწყაო მარცვლეული და ამდენივე ფუნტი ზეთი, ფულით კი სამას-სამასი სესტერცი, ადრე დაპირებული და კიდევ ას-ასიც იმისთვის, რომ ლოდინი მოუწიათ.ისინი, ვინც რომში ცხოვრებისათვის ორი ათას სესტერცამდე იხდიდნენ და იტალიაში - ხუთასამდე, ერთი წლით გაათავისუფლა ამ გადასახადიდან. დამატებით გამართა ლხინი და ხორციც დაარიგა, ხოლო ესპანური ტრიუმფის მერე - კიდევ ორი სადილი: პირველი ღარიბული და თავისი გულუხვობისთვის არასაკადრისი მოეჩვენა, ამიტომ ოთხი დღის შემდეგ მეორე გამართა, გაუგონრად მდიდრული. 39. სანახაობებს სულ ნაირ-ნაირს აწყობდა: გლადიატორების ბრძოლასაც, თეატრალურ წარმოდგენებს ქალაქის ყველა კვარტალში და ყველა ენაზე, დოღებს - ცირკში, ათლეტების შეჯიბრსაც და საზღვაო ბრძოლასაც. საგლადიატორო შეტაკებაში ფორუმზე სასიკვდილოდ იბრძოდნენ ფურიუს ლეპტინუსი პრეტორული გვარიდან და კვინტუს კალპენუსი, ყოფილი სენატორი და სასამართლოს ორატორი. სამხედრო ცეკვას ასრულებდნენ აზიის და ბითინიის მფლობელთა შვილები.რომაელი მხედარი დეციუს ლებერიუსი თავისი შეთხზული ფარსის დეკლამაციით გამოვიდა თეატრში, ჯილდოდ ხუთასი ათასი სესტერცი და ოქროს ბეჭედი მიიღო, და პირდაპირ სცენიდანვე გადაიარა ორქესტრა და თავისი ადგილისკენ გასწია პირველ თოთხმეტ რიგში. დოღებზე, რომლისთვისაც ცირკი ორივე მხრიდან გაფართოვდა და წყლიანი თხრილი შემოერტყა გარს, დიდგვაროვანი ოჯახის ახალგაზრდები მართავდნენ ოთხცხენიან და ორცხენიან სარბოლო ეტლებს. ორი ცხენით ერთდროულად გამოჭენებულები, ერთიდან მეორე ცხენამდე იხრებოდნენ და ხტომას აჩვენებდნენ. ტროას თამაშს ორ ჯგუფად, უფროსებად და უმცროსებად დაყოფილი ბიჭები ასრულებდნენ.ველური ცხოველებით ბრძოლა ხუთი დღე გრძელდებოდა, ბოლოს კი ნაჩვენები იყო ორი ლეგიონის შეტაკება, ხუთას-ხუთასი ქვეითით, ოც-ოცი სპილოთი და სამას-სამასი მხედრით. საბრძოლველად რომ მეტი ფართობი ჰქონოდათ, ცირკში აიღეს მოსახვევის მოსანიშნი ბოძები და მათ ადგილზე ორი ბანაკი ააშენეს ერთიმეორის საპირისპიროდ. ათლეტები ერთმანეთს სამი დღის განმავლობაში ეჯიბრებოდნენ დროებით სტადიონზე, რომელიც მარსის მინდვრის მახლობლად აიგო.საზღვაო ბრძოლისთვის ტბის ალაგი გათხარეს პატარა კოდეტას მინდორზე. ბრძოლაში მონაწილეობდნენ ბირემები, ტირიულისა და ეგვიპტურის მსგავსი ტრიტემები, უამრავი მებრძოლით. ამ სანახაობისთვის ყოველი მხრიდან იმდენი ხალხი მოაწყდა, რომ ბევრი ჩამოსული ქუჩებში და ქუჩაბანდებში გამართულ კარვებში ათევდა ღამეს, ხოლო ჭყლეტა იმისთანა იყო, რომ ბევრი სასიკვდილოდ დაშავდა, მათ შორის ორი სენატორიც. 40. მერე სახელმწიფოებრივი საქმეების მოწყობას მიჰყო ხელი. თავდაპირველად ქურუმების დაუდევრობით არეულ-დარეული კალენდარი შეასწორა, რომლებსაც თავის ნებისაებრ შიგ ისე ჩაესვათ თვეები და დღეები, რომ მომკლეთა ზეიმი ზაფხულს ასცდენოდა, ხოლო ყურძნის მოკრეფისა - შემოდგომას. მზის მოძრაობის გამოყენებით დაადგინა წელიწადში სამას სამოცდახუთი დღე, და ჩასმული თვის ნაცვლად ერთი დამატებული დღე ყოველ ოთხ წელიწადში. დროის სწორი ათვლა რომ დაწყებულიყო მომდევნო იანვრის კალენდებიდან, ნოემბერსა და დეკემბერს შორის ორი სხვა თვე ჩასვა. ასე რომ, წელიწადი, როცა ეს გარდაქმნები ხდებოდა, თხუთმეტთვიანი აღმოჩნდა, თუ ჩვეულებრივ, იმ წელიწადს ჩასასმელ თვესაც მივათვლიდით. 41. შეავსო სენატი, მოხუც პატრიციებს ახლები დაუმატა. გაზარდა პრეტორების, ედილების, კვესტორების რაოდენობა და უმცროსი მოხელეებისაც კი. იმათ, ვისაც ცენზორების მიერ წოდება ჰქონდა ჩამორთმეული ანდა სასამართლოს მიერ მოსყიდვისთვის იყო გასამართლებული, უფლებები აღუდგინა. არჩევნები ხალხთან ერთად გაიყო: კონსულობის მაძიებელთა გამოკლებით, კანდიდატების ნახევარი ხალხის სურვილით აირჩეოდა, მეორე ნახევარი კი კეისრის დანიშვნით. ნიშნავდა ამნაირი მოკლე ჩანაწერებით, რომლებიც ტრიბებში იგზავნებოდა: „დიქტატორი კეისარი - რომელიმე ტრიბს. თქვენს წინაშე წარმოვადგენ ამას და ამას, რათა თქვენი არჩევანისამებრ მიიღოს თავისთვის სასურველი წოდება“. თანამდებობებზე იმათი შვილებიც დაუშვა, ვინც პროსკრიპციის დროს სიკვდილი მიუსაჯეს. სასამართლოში ორი მოსამართლის დეკურია დატოვა: სასენატორო და მხედრული; მესამე - ხაზინის (ერარული) ტრიბუნებისა კი გააუქმა. მოქალაქეთა აღწერა ჩაატარა არა ჩვეულ ადგილას და არა ჩვეული წესით, არამედ კვარტალების მიხედვით და სახლების მფლობელთა დახმარებით, და ხაზინიდან პურის მიმღებთა რაოდენობა სამას ოცი ათასიდან ასორმოცდაათი ათასამდე შეამცირა. ხოლო სიების განახლების დროს ახალი არეულობები რომ არ მომხდარიყო, განაწესა, რომ ყოველ წელს პრეტორს კენჭისყრით ჩაენაცვლებინა გარდაცვლილი მიმღებები ახლებით, იმათი რიცხვიდან, ვინც სიებში არ იყო მოხვედრილი. 42. ამას გარდა, ოთხმოცი ათასი მოქალაქე ზღვისგაღმა კოლონიებში ჩაასახლა. ქალაქის შეთხელებული მოსახლეობის შევსების მიზნით გამოსცა კანონი, რომ არც ერთ ოცზე მეტი და ორმოცზე ნაკლები წლის მოქალაქეს, თუ არ იმყოფებოდა სამხედრო სამსახურში, უფლება არ ჰქონდა, სამ წელზე მეტი ხნით მიეტოვებინა იტალია; და სენატორების შვილებიდან არავინ წასულიყო ქვეყნიდან სხვაგვარად, თუ არა თანამდებობის პირის სამხედრო ან სამოქალაქო ამალის შემადგენლობაში ყოფნით; და ნახირის მფლობელებს თავიანთი მწყემსების არანაკლებ მესამედისა აეყვანათ მოზრდილი, თავისუფალი ადამიანებიდან. ყველას, ვინც რომში მედიცინას ემსახურებოდა, და კეთილშობილ ხელოვნებათა ყველა მასწავლებელს რომის მოქალაქეობა აჩუქა, რომ მეტი მონდომებით დასახლებულიყვნენ ქალაქში და სხვებიც მოეყვანათ. ვერ გაამართლა არაერთხელ გაჩენილი იმედები სესხების ვალდებულებების შეცვლაზე, მაგრამ ბოლოს დაადგინა, რომ მევალეების გადასახადები მსესხებლებისგან განსაზღვრულიყო იმ ღირებულებით, როგორებიც ჰქონდა მათ მამულებს სამოქალაქო ომამდე, და ვალის მთლიან თანხას ჩამოეწერებოდა ყველა გადახდები ანდა გადარიცხვები პროცენტებით. ეს კი ვალს თითქმის მეოთხედით ამცირებდა. დაშალა ყველა კოლეგია, ყველაზე ძველების გამოკლებით. სასჯელი მოუმატა დამნაშავეებს; რაკი მდიდარი ადამიანები იმიტომაც მიდიოდნენ უკანონობაზე, რომ მთელი თავის ქონებას განდევნილობისას ისევ დაინარჩუნებდნენ ხოლმე, - კეისარმა, ციცერონის სიტყვით, დაიწყო დასჯა მოქალქის მკვლელობისათვის ქონების ჩამორთმევით, სხვა დანაშაულების დროს კი - ნახევარი ქონებისა. 43. სასამართლოს უჩვეულოდ ფხიზლად და მკაცრად მართავდა. იმათ, ვინც გამოძალვისთვის იყო გასამართლებული, სენატორების ფენიდან აძევებდა. ერთი ყოფილი პრეტორის ქორწინება წინა დღეს ქმარგაშორებულ ქალთან გააუქმა, თუმცა ღალატზე ეჭვი არა ყოფილა. უცხოურ საქონელზე ბაჟი დააწესა. ტახტრევნები, ასევე სადაფის კაბები და მარგალიტის სამკაულები მხოლოდ განსაზღვრულ პირთა გამოსაყენებლად დატოვა, განსაზღვრულ ასაკში და განსაზღვრულ დღეებში. განსაკუთრებით სასტიკად იცავდა ფუფუნების წინააღმდეგ კანონებს. ბაზრის გარშემო დარაჯები განალაგა, რათა ჩამოერთვათ და მისთვის წარმოედგინათ აკრძალული სანოვაგე, ხოლო თუ რამე გამოეპარებოდათ, ხანდახან გააგზავნიდა ლიკტორებს ჯარისკაცების თანხლებით, რათა აეღოთ უკვე მიტანილი კერძები პირდაპირ მაგიდებიდან. 44. დღითიდღე უფრო და უფრო დიად და მრავალრიცხოვან გეგმებს ჩაიფიქრებდა ხოლმე დედაქალაქის მოსაწყობად და დასამშვენებლად, იმპერიის გასაძლიერებლად და გასაფართოებლად: პირველ რიგში, მარსის ტაძარი ისე განაახლა, როგორიც არასოდეს ყოფილა, რომლისთვისაც ის ტბა ამოავსო და მოასწორა, სადაც საზღვაო ბრძოლებს მართავდა, ხოლო ტარპეის კლდის ფერდობზე დიდებული თეატრი მოაწყო. სამოქალაქო სამართალი მოეყვანა სათანადო წესრიგში, რამდენიმე წიგნში შეერჩია ყველაფერი საუკეთესო და საჭირო უამარავი კანონიდან; გაეხსნა რაც შეიძლება მდიდარი ბიბლიოთეკები, ბერძნული და ლათინური, და მათი შედგენა მარკუს ვარონს მიანდო; ამოეშრო პომპტინეს ჭაობები; ფუკინუსის ტბის დონე დაეწია; გზა გაეყვანა ადრიატიკიდან აპენინის ქედის გადავლით ტიბრამდე; ისტმი გადეთხარა არხით; დაეშოშმინებინა თრაკიაში და პონტოში შემოჭრილი დაკიელები; მერე კი პართელებზე ელაშქრა მცირე არმენიის გავლით, მაგრამ გადამწყვეტ ბრძოლაში მონაწილეობა იქამდე არ მიეღო, სანამ წინასწარ კარგად არ გაიცნობდა მოწინააღმდეგეს. ამგვარ ჩანაფიქრებში და საქმეებში წამოეწია სიკვდილი. თუმცა სანამ ამაზე ვიტყოდეთ, ზედმეტი არ იქნება მოკლედ გადმოვცე ყველაფერი, რაც შეეხება მის გარეგნობას, ჩვეულებებს, სამოსს, ზნეობას, ასევე მის მოღვაწეობას საომარ და მშვიდობიანობის დროს. 45. ამბობენ, რომ მაღალი იყო, თეთრი, კარგი აგებულების, სახე ცოტა სრული, თვალები შავი და ცოცხალი. ჯანმრთელობა შესანიშნავი ჰქონდა, მხოლოდ სიცოცხლის ბოლოს დაეწყო უცაბედი გულისწასვლები და ღამის კოშმარები, ვარჯიშისას ორჯერ ჰქონდა ბნედის შეტევები. თავის სხეულს მეტისმეტი გულმოდგინებით უვლიდა, მარტო კი არ იკრეჭდა და იპარსავდა, იგლეჯდა კიდეც, და ამაზე ბევრი საყვედურობდა. სიმელოტეს ვერ იტანდა, რაკი ხშირად იწვევდა ავისმოსურნეთა სიცილს. ამიტომ შეთხელებულ თმას კეფიდან შუბლზე გადმოივარცხნიდა ხოლმე. დიდი სიამოვნებით მიიღო და სარგებლობდა უფლებით, მუდმივად ეტარებინა დაფნის გვირგვინი. და იცმევდა, როგორც ამბობენ, განსაკუთრებულად, - ატარებდა სენატორის ფოჩებიან და ფურფუჭელებიან ტუნიკას, თან დაუყოვნებლივ შემოირტყამდა ხოლმე სარტყელს, ოღონდ მოფომფლოვებულად. აქედან წამოვიდა სულას ნათქვამი, რომელიც ხშირად სთხოვდა ოპრიმატებს, - ეფრთხილათ ცუდად სარტყელშემოხვეულ ყმაწვილთან. 46. თავიდან სუბურაზე მოკრძალებულ სახლში ცხოვრობდა, ხოლო როცა დიდი პონტიფიკოსი გახდა, დასახლდა წმინდა გზაზე მდგარ სახელმწიფო შენობაში. ბევრი წერს, რომ ძალიან უყვარდა ელეგანტურობა და ფუფუნება. ამბობენ, რომ ტბა ნემისთან დიდ ფულად საძირკველი ჩაუყარა და ააშენა ვილა, მაგრამ მთლად არ მოეწონა და საძირკვლამდე დაანგრია, თუმცა ისევ ვალებში იყო. ლაშქრობებში თან დაჰქონდა მოზაიკური იატაკები. 47. ამბობენ, რომ დიდ ბრიტანეთში მარგალიტის მიღების იმედით შეიჭრა. და რომ მარგალიტების სიდიდის შესადარებლად, ხშირად ეწყო ისინი ხელისგულებზე. ძვირფასი ქვების, ჭედურობების, სტატუეტების და ძველი ნახატების გულმოდგინე კოლექციონერი იყო. მშვენიერ და სწავლულ მონებს ისეთ გაუგონარ ფასებად ყიდულობდა, რომ თავადვე რცხვენოდა და წიგნებში მათ შეტანას კრძალავდა. 48. პროვინციებში მუდმივად ორ მაგიდაზე აწყობდა სადილს, ერთზე სხდებოდნენ სტუმრები სამხედრო ლაბადებით ბერძენი მეგობრები, მეორეზე - სტუმრები ტოგებით და ყველაზე ცნობილი ადგილობრივი მცხოვრებნი. სახლში წესრიგს იმდენად მკაცრად იცავდა დიდსა თუ პატარა საქმეში, რომ ერთხელ მცხობელს ხუნდები დაადო იმისთვის, რომ სტუმრებს ისეთივე პური არ მიუტანა, როგორიც ბატონს. სხვა დროს სიკვდილით დასაჯა თავისი გააზატებული კაცი რომაელი მხედრის ცოლის შეცდენისათვის, თუმცა ამაზე არავინ ჩიოდა. 49. სიბრძნეში მისი ერთადერთი ლაქა იყო მეფე ნიკომედესთან თანაცხოვრება. ეს იყო მძიმე და წარმოუდგენელი სირცხვილი, თავს რომ დაიტეხა მასობრივ ჭორებად. არ ვლაპარაკობ ლიცინიუს კალვას ცნობილ სტრიქონებზე: ...და ყველა დანარჩენი, რასაც ბითინიელებიდან ფლობდა კეისრის უკანა მეგობარი. ხმას არ ამოვიღებ დოლაბელას და კურიო უფროსის სიტყვებზე, სადაც დოლაბელა ეძახის „მეფის საგებელს“ და „დედოფლის გამშორებელს“, ხოლო კურიო - „ნიკომედის მოწყვლად ადგილს“ და „ბითინიელ მოშუშულ ხორცს“. არ ვლაპარაკობ ბიბლუსის ედიქტებზე, რომელშიც თავის კოლეგას ბითინიელ დედოფალს ეძახის და აცხადებს, - ადრე მეფე უნდოდა, ახლა მეფობაო. იმავდროულად, მარკუს ბრუტუსის სიტყვებით, რომელიღაც ოქტავიუსმა, სუსტი ჭკუისა და ამიტომ ენააშვებულმა კაცმა, მთელ ხალხში პომპეუსს მეფე დაუძახა, ხოლო კეისარს - დედოფალი. მაგრამ გაიუს მემიუსი სიტყვას აწყვეტინებს იმით, რომ ის იდგა ნიკომედესთან ღვინისდამსხმელად სხვებთან ერთად დიდ ქეიფში, სადაც ესწრებოდა ზოგიერთი სტუმარი რომის ვაჭრებიდან, რომლებსაც სახელებით ჩამოთვლის. ციცერონი ზოგიერთ თავის წერილში წერს, როგორ წაიყვანეს მეფის მსახურებმა კეისარი საძინებელში, როგორ დაწვა ძოწეულის სამოსელში გამოწყობილი ოქროს ტახტზე და როგორ გაიხრწნა ბითინიაში ამ ვენერას შთამომავლის სიყმაწვილის ყვავილი. უფრო მეტიც, როცა ერთხელ კეისარი ლაპარაკობდა ნისას, ნიკომედესის ქალიშვილის დასაცავად და ჩამოთვლიდა ყველა დამსახურებას, რაც მეფეს მისთვის გაუწევია, ციცერონმა გააწყვეტინა: „მოვეშვათ ამას, გთხოვ. ყველამ მშვენივრად იცის, რაც მოგცა იმან და შენ რაც მიეცი!“ და ბოლოს, გალიის ომის ტრიუმფის დროს, ეტლს ადევნებულები სხვა დამცინავ სიმღერებთან ერთად ამასაც, ძალიან გახმაურებულსაც მღეროდნენ: კეისარი გალებს იპყრობს, ნიკომედეს - კეისარს: ახლა კეისარი ზეობს გალთა მპყრობელ მეისრად, - ნიკომედეს არ ზეიმობს, მეისრად ჰყავს კეისარს. 50. სასიყვარულო შექცევისას, საერთო აზრით, ხარბი და მფლანგველი იყო. ბევრი ცნობილი ქალის საყვარელი იყო, მათ შორის პოსტუმიასი, სერვიუს სულპიციუსის ცოლისა; ლოლიასი, აულუს გაბინიუსის ცოლისა; ტერტულასი, მარკუს კრესუსის ცოლისა და თვით მუციასი, გნეუს პომპეუსის ცოლისა. მართლაც, მამა-შვილი კურიოები და სხვაც მრავალი პომპეუსს საყვედურობდნენ, რომ ხელისუფლების წყურვილის გამო ცოლად მოიყვანა იმ კაცის ქალიშვილი, ვისი გულისთვისაც გააგდო ცოლი, სამი შვილი რომ გაუჩინა, და რომელსაც ოხვრით იგონებდა, როგორც თავისი ეგისთუსს. მაგრამ ყველაზე მეტად მარკუს ბრუტოსის დედა, სერვილია უყვარდა, ვისთვისაც თავისი პირველი კონსულობისას ექვსმილიონიანი მარგალიტი იყიდა, ხოლო სამოქალაქო ომში, სხვა საჩუქრები რომ არ ჩავთვალოთ, ლამის უფასოდ მიჰყიდა აუქციონიდან უმდიდრესი აგარაკი. როცა ბევრი გაოცებული იყო ასეთი სიიაფით, ციცერონმა მახვილგონივრულად შენიშნა: „რით არის ცუდი გარიგება, თუკი მესამედი ნაწილი გამყიდველთან რჩება?“ როგორც ეჭვობდნენ, სერვილიას თავისი საკუთარი შვილი იუნია ტერცია საყვარლად დაუდიოდა კეისართან. 51. პროვინციებშიც რომ არ ეხსნებოდა სხვის ცოლებს, ის ორსტროფედიც აჩვენებს, რომელსაც გალიის ტრიუმფში მღეროდნენ ჯარისკაცები: უდარაჯეთ, არ მოშორდეთ ცოლებს, ქალაქს მოდის თავმელოტი მაცდური. აქ ნასესხებ ფულის მაღალ გორებს გალიაში ფლანგვა უნდა კაცური. 52. მის საყვარლებში დედოფლებიც იყვნენ ევნოე მავრის ჩათვლით, ბოგუდესის ცოლისა და, როგორც ნაზონი წერს, ცოლსაც და ქმარსაც მრავალრიცხოვან და ძვირფას საჩუქრებს უძღვნიდა. მაგრამ ყველაზე მეტად კლეოპატრა უყვარდა, ვისთანაც არაერთხელ მოულხენია გათენებამდე. მზად იყო, კლეოპატრას მდიდრულ სათავსოებიანი ხომალდით გადაეცურა მთელი ეგვიპტე ეთიოპიამდე, ჯარს რომ უარი არ ეთქვა უკან მიყოლაზე. ბოლოს რომში მიიწვია და მანამდე არ გაუშვა, სანამ დიდი პატივით არ მიიღო და ძვირფასი საჩუქრები არ უძღვნა, თანაც კლეოპატრას უფლება მისცა, რომ თავისი ახლად დაბადებული შვილისთვის კეისრის სახელი დაერქმია. ზოგიერთი ბერძენი მწერალი აცხადებს, რომ ეს შვილი კეისარს ჰგავდა სახითაც და აგებულებითაც. მარკუს ანტონიუსი უმტკიცებდა სენატს, რომ კეისარმა ბიჭი თავის შვილად აღიარა და რომ ეს ცნობილია გაიუს მათიუსისთვის, გაიუს ოპიუსისთვის და კეისრის სხვა მეგობრებისთვის. თუმცა ამ გაიუს ოპიუსმა მთელი წიგნი დაწერა იმის მტკიცებაში, რომ ბავშვი, რომელსაც კლეოპატრა კეისრის შვილად ასაღებდა, სინამდვილეში სულაც არ არის კეისრისა. ჰელვიუს ცინა, ქალაქის თავისუფალი მოსახლეობის ტრიბუნი, აღიარებდა, რომ დაწერილი და მომზადებული ჰქონდა კანონპროექტი, რომლის დასამტკიცებლად გატანაც კეისარმა უბრძანა თავის არყოფნაში; ამ კანონის მიხედვით კეისარს უფლება ეძლეოდა, რამდენიც და როგორიც უნდოდა, იმდენი და ისეთი ქალი მოეყვანა ცოლად, მემკვიდრეების გაჩენის მიზნით. ბოლოს, ეჭვები რომ აღარ დარჩეს მისი უზნეობითა და გარყვნილობით შექმნილ სამარცხვინო სახელზე, მოგაგონებთ, რომ კურიო უფროსმა რომელიღაც სიტყვაში მოიხსენია ყველა ცოლის ქმრად და ყველა ქმრის ცოლად. 53. ცოტა ღვინოს რომ სვამდა, მტრებიც კი ვერ უარყოფდნენ. მარკუს კატონს ეკუთვნის სიტყვები: „ყველასგან განსხვავებით კეისარი ფხიზელი აწყობს სახელმწიფო გადატრიალებას“. საკვებთან დამოკიდებულებაში, როგორც გაიუს ოპიუსი გვიჩვენებს, იმდენად არაჭირვეული იყო, რომ როცა ვინმეს სადილზე ახლის მაგივრად ძველი კარაქი ჰქონდა მოტანილი და დანარჩენი სტუმრები უარს ამბობდნენ ჭამაზე, კეისარი მარტო იღებდა ჩვეულებრივზე მეტს, რათა არ ჰგონებოდათ, თითქოს გაუფრთხილებლობის ანდა თავაზიანობის გამო საყვედურობდა მასპინძელს. 54. უანგარობა არ აღმოაჩნდა არც სამხედრო, არც სამოქალაქო პოსტებზე. ზოგიერთი თანამედროვის მოგონებით, ესპანეთში პროკონსულობისას არა მარტო მდაბიოსავით სთხვოდა ფულს მოკავშირეებს თავისი ვალების გადასახდელად, არამედ თავს ესხმოდა და ლუზიტანიელებს რამდენიმე ქალაქი გაუძარცვა, როგორც ომში, თუმცა ისინი თანახმანი იყვნენ მის მოთხოვნებზე და კარიბჭეებსაც უღებდნენ. გალიაში ტაძრების სიწმინდეები და ღმერთების ტაძრებს ძარცვავდა და ქალაქებს აკოტრებდა უფრო ხშირად ალაფისათვის, ვიდრე დასასჯელად. ამიტომ აღმოაჩნდა იმდენი ოქრო, რომ იტალიაში ერთ ფუნტს სამი ათას სესტერცად ჰყიდდა. თავისი პირველი კონსულობისას კაპიტოლიუმის ტაძრიდან სამი ათასი ფუნტი ოქრო მოიპარა და იმის მაგივრად იმდენივე მოოქროვილი სპილენძი დადო. ვაჭრობდა კავშირებით და სამეფოებით, მხოლოდ პტოლემეოსს საკუთარი თავისა და პომპეუსის გამოსასყიდად ექვსი ათასი ტალანტი გამოსძალა. შემდეგში მხოლოდ დაუფარავმა გაძარცვებმა და მკრეხელობებმა შეაძლებინა დაეფარა სამოქალაქო ომის, ტრიუმფებისა და სანახაობების ხარჯები. 55. მჭევრმეტყველებაში და სამხედრო ხელოვნებაში არანაკლები დიდება მოიპოვა, ვიდრე ამ ხელობათა საუკეთესო მცოდნეებმა. დოლაბელას ბრალდების შემდეგ ყველამ უკამათოდ აღიარა ერთ-ერთ საუკეთესო სასამართლოს ორატორად მთელ რომში. ყოველ შემთხვევაში, ციცერონი ორატორებს რომ ჩამოთვლის თავის „ბრუტუსში“, აცხადებს, რომ არავინ უნახავს კეისარს რომ აღმატებოდა და უწოდებს მის სიტყვას დახვეწილს, ბრწყინვალეს და დიდებულსაც და კეთილშობილსაც კი. ხოლო კორნელიუს ნეპოტუსს ასე სწერდა: „როგორ? ვის ამჯობინებ ამას იმ ორატორებიდან, რომლებმაც არაფერი იციან, თავისი ხელოვნების გარდა? ვინ უფრო მახვიგონიერია და მდიდარი აზრებით? ვინ უფრო მრავალფეროვანი და დახვეწილია გამოთქმებით?“ როგორ ჩანს, მჭევრმეტყველების მაგალითად, უფრო ახალგაზრდობაში, მან აირჩია კეისარ სტრაბონიუსი, იმისი სარდინიელების დასაცავი სიტყვიდან რაღაც-რაღაცეები სიტყვასიტყვით გადაიტანა თავის შესავალ სიტყვაში. როგორც გადმოგვცემენ, მჟღერი ხმით ლაპარაკობდა, მგზნებარე, მაგრამ სასიამოვნო მოძრაობებით და ჟესტებით დაგვიტოვა რამდენიმე სიტყა, თუმცა ზოგიერთი ტყუილად მიეწერება. ავგუსტუსი არცთუ უსაფუძვლოდ თვლიდა, კვინტუს მეტელიუსის დასაცავი სიტყვა თავად კეისრის მიერ არ ყოფილა გამოცემული, არამედ ჩამწერის სტენოგრაფიული ნამუშევარია, ორატორის სიტყვას რომ ვერ დასწეოდა. ზოგიერთ ჩანაწერში ვნახე სათაური „მეტელიუსის დასაცავად“ კი არა, „მეტელიუსისთვის“, თუმცა იქ კეისარი თავისი მხრიდან ლაპარაკობს, საკუთარ თავსა და მეტელიუსს იცავს მათი საერთო მაძაგებლების ბრალდებებისგან. სწორედ ასევე ცდილობს ავგუსტუსი კეისარს მიაწეროს სიტყვა მეომრების წინაშე ესპანეთში; სხვათა შორის, ცნობილია ორი ასეთი სიტყვა, ერთი პირველი ბრძოლის წინ და მეორე - მეორე ბრძოლის დაწყებამდე, თუმცა ასპინიუს პოლიონი წერს, რომ ამ დროს მტრის მოულოდნელი თავდასხმისას დრო არა ჰქონდა ამხელა სიტყვების სათქმელად. 56. დატოვა „ჩანაწერები“ თავის მოქმედებებზე გალიის ომში და პომპეუსთან სამოქალაქო ომში. ვის ეკუთვნის ჩანაწერები ალექსანდრიის, აფრიკის და ესპანეთის ომებზე, უცნობია. ერთნი ოპიუსს ასახელებენ, სხვები ჰირციუსს, რომელმაც დაამთავრა აგრეთვე კეისრის მიერ დაუსრულებლად დატოვებული ბოლო წიგნი „გალიის ომები“. კეისრის ჩანაწერებს ასე ეხმაურებოდა ციცერონი იმავე „ბრუტუსში“ - „მისი შეთხზული ჩანაწერები უმაღლეს ქებას იმსახურებს, მათში არის შიშველი უბრალოება და მომხიბვლელობა, თავისუფალი მდიდრული ორატორული სამოსელისგან. მხოლოდ ის უნდოდა, რომ ყველაფერი მოემზადებინა იმათთვის, ვინც ისტორიის დაწერას მოინდომებდა, მაგრამ იმ ბრიყვებს აამა, რომელთაც მოესურვებათ მისი მოთხრობის შელამაზება თავისი დახუჭუჭებითა და კაულებით, გონიერი ხალხი იმის დაწერილის მერე კალამს აღარ მოჰკიდებს ხელს“. ხოლო გირციუსი იმავე „ჩანაწერებში“ ასე ამბობს: „ისეთი ერთსულოვანი მოწონებით შეხვდნენ, რომ, ეტყობა, იმდენს არ იძლევიან, რამდენსაც ართმევენ მასალას ისტორიკოსებს. ჩვენ უფრო მეტად, ვიდრე ვინმე სხვა აღფრთოვანებული ვართ მისით: ყველამ იცის, როგორ კარგად და ზუსტად, ჩვენ კი ისიც ვიცით, როგორ მსუბუქად და სწრაფად დაწერა იგი კეისარმა“. ასინიუს პოლიონი აღმოაჩენს, რომ „ჩანაწერები“ დაწერილია საჭირო გულმოდგინების და ჭეშმარიტებაზე ზრუნვის გარეშე. ბევრი რამ სჯეროდა იქიდან, რასაც სხვები აკეთებდნენ და ბევრს ამახინჯებს, რასაც თავად აკეთებდა, განზრახ ანდა გულმავიწყობით. სხვათაშორის, პოლიონი ვარაუდობს, რომ კეისარი გადააკეთებდა და შეასწორებდა ამ ნაშრომს. კიდევ დატოვა ორი წიგნი „ანალოგიებზე“, ამდენივე წიგნი „კატონის წინააღმდეგ“ და, ბოლოს, პოემა სათაურით „გზა“. ამ თხზულებებიდან პირველი ალპებზე გადასვლისას დაწერა, ჯარით რომ ბრუნდებოდა ახლოგალიიდან სასამართლო შეკრების შემდეგ. მეორე - მუნდასთან ბრძოლის დროს. საბოლოო - როცა ოცდაოთს დღეში რომიდან შორეულ ესპანეთში გადავიდა.აგრეთვე არსებობს მისი მოხსენებები სენატში. როგორც ჩანს, კეისარმა პირვლმა მისცა მათ სამახსოვრო და ფურცლებიანი წიგნის ფორმა, როცა ადრე კონსულები და მხედართმთავრები პირდაპირ ფურცლებზე წერდნენ, ზემოდან ქვემოთ. არსებობს მისი წერილები ციცერონისადმი და წერილები ახლობლებთან შინაურ საქმეებზე, რომლებშიც თუ რამის თქმა უნდოდა დაფარულად, საიდუმლო წერის მეთოდით სარგებლობდა, ანუ ასოებს ისე ცვლიდა, რომ იმათგან არც ერთი სიტყვა აღარ გამოდიოდა. რომ გავარჩიოთ და წავიკითხოთ ისინი, მაგალითად, D ასო A-ს მაგივრად იქნება და ასე შემდეგ. ასევე ცნობილია ზოგიერთ თხზულებაზე, ბავშვობასა და ახალგარდობაში რომ დაუწერია, - „ქება ჰერკულესს“, ტრაგედია „ოიდიპოსი“, „რჩეული თხზულებები“. მაგრამ ყველა ამ წიგნის გამოცემა ავგუსტმა აკრძალა თავის მოკლე და ნათელად დაწერილი წერილში პომპეუს მაცერუსის მიმართ, ვისაც დავალებული ჰქონდა ბიბლიოთეკების მოწყობა. 57. იარაღსა და ცხენს შესანიშნავად ფლობდა, ამტანობა ნებისმიერ წინასწართქმულს აჭარბებდა. ლაშქრობაში ჯარის წინ მიდიოდა, ჩვეულებრივ ფეხით, ხანდახნა ცხენით, უქუდოდ, მიუხედავად მზისა თუ წვიმისა. ყველაზე გრძელ გადასვლებს დაუჯერებელი სისწრაფით ასრულებდა, მსუბუქად ჩაცმული, ქვეითად თუ დაქირავებული ფორანით, რამდენიმე ასეულ მილს გადიოდა დღეში, მდინარეებს ცურვით გადალახავდა ანდა გაბერილი ტიკებით, - ასე რომ, მასზე გავრცელებულ ცნობებს ხშირად წინ უსწრებდა. 58. ძნელია თქმა, სიფრთხილე უფრო მეტი იყო მის სამხედრო წამოწყებებში თუ სიმამაცე. არასოდეს მიჰყავდა ჯარი იმ გზებით, სადაც მოსახერხებელი იქნებოდა ჩასაფრება, თუ წინასწარ არ დაზვერავდა ადგილმდებარეობას. ბრიტანეთში მანამდე არ გადაიყვანა ჯარი, სანამ თავად არ გამოიკვლია მისადგომები, საზღვაო გზები და კუნძულთან მისასვლელები. თავისი ბანაკების ალყაზე რომ შეიტყო გერმანიაში, გალურ სამოსში გამოწყობილმა კეისარმა გაიარა მტრის პოსტები და თავისიანებს შეუერთდა. ბრუნდიზიიდან დირაქიუმში ზამთარში გაემართა, მტრის ხომალდებს შორის, თავის ჯარს ბრძანება დაუტოვა, უკან მიჰყოლოდნენ. ხოლო როცა ისინი შეყოვნდნენ და სულ ტყუილად აჩქარებდა შიკრიკების გაგზავნით, ბოლოს, თავად ღამით, საიდუმლოდ, მარტო, ლაბადაში გამოხვეული, იმათკენ გაემართა პატარა ხომალდით და იმაზე ადრე არ გამოაჩინა თავი, იმაზე ადრე არ მისცა მესაჭეს უფლება, რომ ქარიშხალს მორიდებოდა, ვიდრე ხომალდი ლამის ჩაიძირა ტალღებისგან. 59. ვერავითარი ცრურწმენა ვერ აიძულებდა თავი დაენებებინა ან გადაედო წამოწყება. არ გადაუდია გამოსვლა სციპიონისა და იუბას წინააღმდეგ იმის გამო, რომ მსხვერპლის შეწირვის დროს ცხოველი ხელიდან გაუსხლტა. როცა უკან დაიხია, გემიდან ჩამოსვლისას ეს კარგ წინასწარმეტყველებად აქცია, რაკი ასე შესძახა: „შენ ჩემს ხელში ხარ, აფრიკავ!“ იმ წინასწარმეტყველების დასაცინად, რომელიც სციპიონების სახელს ამ ქვეყნად მუდმივ ბედნიერებას და დაუმარცხებლობას მიაწერდნენ, თავის ბანაკში მიუთითებდა ერთ უბადრუკ ვინმეზე კორნელიუსების საგვარეულოდან, თავისი თავაშვებული ცხოვრების გამო სალუტიონი რომ ერქვა. 60. ბრძოლაში მარტო გათვლით კი არა, შემთხვევითაც ჩაებმებოდა ხოლმე, ხშირად ლაშქრობის დამთავრებისთანავე, ზოგჯერ ყველაზე მკაცრ უამინდობაში, როცა იმისგან ყველაზე ნაკლებად ელოდნენ ამას. მხოლოდ ცხოვრების დასასრულს გახდა ფრთხილი; ასე განსჯიდა, - რაც უფრო მეტი გამარჯვება აქვს, მით ნაკლებად უნდა დაენდოს შემთხვევას, რაკი ვერც ერთი გამარჯვება ვერ მოუტანს იმდენს, რამდენსაც წაართმევს ერთი დამარცხება. მტერს რომ გააქცევდა, ყოველთვის წაართმევდა ხოლმე ბანაკსაც, საშუალებას არ აძლევდა, შიშის ელდას გაევლო. თუკი გამარჯვების სასწორი ირყეოდა, ცხენებს შორს აგზავნიდა, პირველ რიგში - საკუთარს, რომ მეომრები ძალაუნებურად მტკიცედ დამდგარიყვნენ, რაკი გაქცევის საშუალება აღარ ექნებოდათ. 61. (ხოლო ცხენი შესანიშნავი ჰყავდა, კაცივით ფეხებით და ჩლიქებით, რომლებიც თითებივით იყო დანაწილებული. ეს ცხენი რომ დაიბადა, მკითხავებმა მის პატრონს უწინასწარმეტყველეს ძალაუფლება მთელ მსოფლიოზე, და მაშინ კეისარმა ფრთხილად გამოიყვანა და გახედნა, სხვა მხედრებს ის ცხენი არ იკარებდა. შემდეგში ამ ცხენის ქანდაკებაც დადგეს ვენერას ტაძართან). 62. თუკი მისი ჯარი იწყებდა უკან დახევას, მარტოდმარტო ამყარებდა წერიგს. გაქცეულებს წინ გადაუდგებოდა, მარტო იჭერდა მეომრებს, ყელში სწვდებოდა და მტრისკენ შეატრიალებდა ხოლმე. ხოლო პანიკა ისეთი იყო ხოლმე, რომ ერთხელ კეისრის დაჭერილმა მედროშემ მედლის წვერით უჩხვლიტა, სხვა მედროშემ კი ტარი შეატოვა ხელში. 63. არანაკლები ჰქონდა სულიერი ძალა, რომელიც განსაცვიფრებლად იჩენდა ხოლმე თავს. ფარსალასთან ბრძოლის შემდეგ, თავისი ჯარი აზიაში რომ გააგზავნა, გადამყვანის ნავით მიცურავდა ჰელესპონტზე, რომ უცებ გადაეყარა თავის მტერ ლუციუს კასიუსს ათი საბრძოლო ხომალდის თანხლებით. მაგრამ იმის მაგიერ, რომ გაქცეულიყო, კეისარი ახლოს მივიდა მასთან და მოითხოვა, ჩაბარებოდა და ისიც, დაემორჩილა და მისკენ გადავიდა. 64. ალექსანდრიაში, ხიდთან ბრძოლის დროს, მოულოდნელად შემოჭრილმა მტერმა აიძულა ნავამდე დაეხია. მაშინ სხვებიც ბევრნი ჩასხდნენ იგივე ნავში, კეისარი წყალში გადახტა და ცურვით მიაღწია მახლობელ ხომალდამდე, ორასი ნაბიჯი აწეული ხელით გაცურა, რათა არ დაესველებინა თავისი დაფები, თან კბილებით ეჭირა ლაბადა, მტრისთვის რომ არ დაეტოვებინა. 65. მეომრებს ზნეობით, გვარიშვილობით და სიმდიდრით კი არა, მხოლოდ სიმამაცით აფასებდა. მათთან მიმართვისას ერთნაირად მკაცრი და შემწყნარებელი იყო. ყველგან და ყოველთვის კი არ ექცეოდა მკაცრად, არამედ მარტო მტრის სიახლოვეს. მაგრამ მაშინ კი მოითხოვდა მათგან უსიტყვო მორჩილებას და წესრიგს, არ აფრთხილებდა არც ლაშქრობაზე, არც შეტაკებაზე და მუდმივ დაძაბულობაში ჰყავდა, რომ სადაც საჭირო იყო, იქით გამოეყვანა. ხშირად გამოჰყავდა საჭიროების გარეშეც, განსაკუთრებით წვიმაში და ზეიმებისას. ხშირად გასცემდა ბრძანებას, არ დაეკარგათ თვალთახედვიდან და ბანაკიდან გამოსული იმალებოდა დღისით ან ღამით, შორეულ მოგზაურობას აწყობდა, რათა გადაეღალა მისგან ჩამორჩენილი ჯარისკაცები. 66. როცა გავრცელდებოდა საშიში ხმები მტერზე, ჯარისკაცების გასამხნევებლად კი არ უარყოფდა და ამცირებდა მტრის ძალებს, პირიქით, აზვიადებდა თავისი გამონაგონებითაც. მაგალითად, როცა იუბას მოახლოების დროს ყველა დაზაფრული იყო, ჯარისკაცებს დაუძახა შეკრებაზე და უთხრა: „იცოდეთ, რამდენიმე დღეში მეფე აქ იქნება, თან ახლავს ათი ლეგიონი, ოცდაათი ათასი მხედარი, მსუბუქად შეიარაღებულები ასი ათასი, სამასი სპილო. მე ეს დანამდვილებით ვიცი; ასე რომ, აქ ზოგიერთს თავის მტვრევა და მარჩიელობა აღარ სჭირდება, პირდაპირ დაიჯეროს ჩემი სიტყვა. ამისთანებს გახვრეტილ ხომალდში ჩავსხამ და ალალბედზე შევაცურებ ზღვაში“. 67. ჯარიკაცების დანაშაულს ყოველთვის არ შეიმჩნევდა და არც ყოველთვის სჯიდა, როგორც საჭირო იყო. გაქცეულებს და მეამბოხეებს მკაცრად სჯიდა, დანარჩენს თვალს არიდებდა. ხანდახან, დიდი და წარმატებული ბრძოლის მერე ყველას ათავისუფლებდა ყველა მოვალეობისგან და ნებას აძლევდა, დაესვენათ და გაენავარდათ, რაზეც ჩვეულებრივ იკვეხნიდა, რომ მის ჯარისკაცებს კეთილსურნელებაშიც დიდებულად შეუძლიათ ომი. შეკრებებზე მათ მიმართავდა არა „მეომრებო!“, არამედ მოფერებით - „თანამებრძოლებო!“ ზრუნავდა მათ გარეგნობაზე, აჯილდოებდა ვერცხლითა და ოქროთი მოვარაყებული იარაღით, როგორც სილამაზის, ასევე იმისათვის, რომ მაგრად სჭეროდათ ბრძოლისას იმის შიშისგან, რომ არ დაეკარგათ ძვირფასი ნივთი. და ისე უყვარდა ჯარისკაცები, ტიტურიუსთან დამარცხების ამბავი რომ გაიგო, თმა-წვერი მოუშვა და სანამ შური არ იძია, არ შეუჭრია. 68. ამ ყველაფრით ჯარიკაცებში იშვიათ ერთგულებას და სიმამაცეს მიაღწია. სამოქალაქო ომი რომ დაიწყო, ყველა ლეგიონის ყველა ცენტურიონმა შესთავაზა, თავიანთი დანაზოგით აღეჭურვათ თითო მხედარი; ჯარიკაცები კი დაპირდნენ, ემსხურათ ნებაყოფილობით, ჯამაგირისა და ულუფის გარეშე; ვინც უფრო შეძლებული იყო, ვალდებულებას იღებდა, ეზრუნა ღარიბებზე. და ამ გრძელი ომის განმავლობაში არც ერთ ჯარისკაცს არ მიუტოვებია, ხოლო ბევრი ტყვე, რომლებსაც მტერი სიცოცხლის შენარჩუნებას ჰპირდებოდა, თუკი კეისრის წინააღმდეგ საომრად წავიდოდნენ, უარს ამბობდა ამაზე. შიმშილს და სხვა გაჭირვებას, დიდი მოთმინებით იტანდნენ. იქნებოდნენ ალყის შემომრტყმელები თუ ალყაში. როცა პომპეუსმა დირაქიაის სიმაგრეებში დაინახა პური ბალახისგან, რომლითაც იკვებებოდნენ, შეჰყვირა, რომ მხეცები ებრძვიან და არა ადამიანები, თან ბრძანა, რომ ეს პური წაეღოთ და არავისთვის ეჩვენებინათ, რათა მტრის მოთმინებისა და ამტანობის დანახვით იმისი ჯარიკაცები არ წამხდარიყვნენ. (3) თუ როგორ თავგანწირულად იბრძოდნენ, იქიდან ჩანს, რომ ერთადერთი დამარცხების შემდეგ დირაქიასთან, ჯარისკაცები თავად ითხოვდნენ სასჯელს; ასე რომ, მხედართმთავარს უფრო მათი დაწყნარება მოუწია, ვიდრე დასჯა. სხვა ბრძოლებში ისინი არერთხელ ადვილად სძლევდნენ მტრის ურიცხვ ურდოებს გაცილებით ნაკლები ძალებით. მეექვსე ლეგიონის ერთმა კოჰორტამ, სიმაგრეს რომ იცავდა, რამდენიმე საათის განმავლობაში გაუძლო პომპეუსის ოთხი ლეგიონის დაწოლას და თითქმის ყველა მებრძოლი დაეცა ისრების წვიმაში, რომლებიც კედლების შიგნით ნაპოვნი და დათვლილი შეადგენდა ასოცდაათი ათასს. (4) და ეს არც გვიკვირს, თუკი ცალკეული მეომრების გმირობებს გავიხსენებთ. მაგალითად, ცენტურიონ კასიუს სცევას ან რიგითი გაიუს აცილიუსს, სხვებზე რომ არა ვთქვათ რა. სცევამ, ამოთხრილი თვალით, თეძოში და მხარში დაჭრილმა, ას ოცი დარტყმით გახვრეტილი ფარით მაინც არ შეუშვა მტერი ჩაბარებულ ციხე-სიმაგრეში. აცილიუსს საზღვაო ბრძოლაში ხელი მოჰკვეთეს, როცა იმით მტრის კიჩოს ჩაეჭიდა, მაგრამ ის, ბერძნების სახელიან კინეგირუსის მსგავსად, მტრის ხომალდზე გადახტა და მხოლოდ ფარით გარეკა მოწინააღმდეგე. 69. გალიის ომის ათი წლის განმავლობაში მის ჯარში აჯანყებები ერთხელაც არ მომხდარა, სამოქალაქო ომში - მხოლოდ რამდენიმეჯერ. მაგრამ ჯარისკაცები მაშინვე უბრუნდებოდნენ წესრიგს, და არა იმდენად მხედართმთავრის გულსიხმიერების გამო, რამდენადაც მისადმი პატივისცემის ნიშნად. კეისარი არაფერს უთმობდა მეამბოხეებს, ყოველთვის მტკიცედ მიდიოდა მათ წინააღმდეგ. მეცხრე ლეგიონი პლაცენციას წინ ადგილზევე დაშალა სამარცხვინოდ, თუმცა პომპეუსს ჯერ არ დაეყარა იარაღი, და მხოლოდ გრძელი და დამამცირებელი მუდარის შემდეგ აღადგინა იგი, ოღონდ მოთავეები დასაჯა. 70. ხოლო როცა მეათე ლეგიონის ჯარისკაცებმა რომში მღელვარე მუქარით მოითხოვეს განთავისუფლება და ჯილდოები, მიუხედავად აფრიკაში მიმდინარე ომისა, თან დედაქალაქიც საფრთხეში იყო, - მაშინ კეისარმა, მეგობრების რჩევას ყური არ ათხოვა, უყოყმანოდ გამოვიდა ჯარისკაცებთან და ყველა გაათავისუფლა. მერე კი მიმართვით „მოქალაქენო!“, ჩვეულებრივი „მეომრებო!“-ს ნაცვლად, ანუ ამ ერთი სიტყვით ისე შეცვალა მათი განწყობა, რომ კვლავ თავისკენ მიიმხრო. ყველამ ერთხმად შესძახა, რომ მოქალაქენი კი არა, კეისრის მეომრები არიან და თავისი ნებით გაჰყვნენ აფრიკაში, თუმცა უარს ამბობდა მათ წაყვანაზე. მაგრამ აქაც დასაჯა ყველა მთავარი მეამბოხე, დაპირებული წილი და მიწა მესამედით შეუმცირა. 71. ერთგულებით და კლიენტებზე ზრუნვით ახალგაზრდობიდან გამოირჩეოდა. დიდებული ახალგაზრდა მასინთასიგი ისეთი მგზნებარებით იცავდა მეფე ჰიემპსალასგან, რომ კამათის დროს მეფის შვილს იუბას წვერზე სტაცა ხელი. ხოლო როცა მასინთა მაინც გამოცხადდა მეფის მოხარკედ, კეისარმა ხელიდან გამოსტაცა მცველებს, დიდხანს მალავდა თავისთან, მერე კი, პრეტურის შემდგომ ესპანეთში მიმავალმა, თან წაიყვანა ტახტრევნით, რომელიც გარშემორტყმული იყო გამცილებელთა ბრბოთი და ლიკტორებით. 72. მეგობრებთან ყოველთვის ყურადღებიანი და კეთილი იყო. ერთხელ, როცა გაიუს ოპიუსთან ერთად უსიერ ტყეში მიდიოდა და მოულოდნელმა ავადმყოფობამ მოცელა, კეისარმა მეგობარს ერთადერთი გადასაფარებელი დაუთმო, თავად მიწაზე ეძინა, ღია ცის ქვეშ. ხოლო როცა უკვე ხელისუფლებაში მოვიდა, ზოგიერთი მეტად მდაბიო წარმომავლობის კაცი საპატიო თანამდებობებზე აღაზევა, და საყვედურებზე პასუხად დაუფარავად განაცხადა, რომ ყაჩაღებისა და კაცისმკვლელების მიერ რომ ყოფილიყო დავალებული, იმათაც ასევე გადაუხდიდა. 73. და პირიქით, მტრობა არავისთან ჰქონდა ისეთი შეუვალი, რომ მისგან უარი არ ეთქვა პირველსავე ხელსაყრელ შემთხვევაში. გაუის მემიუსს მძვინვარე სიტყვებს ასეთივე გესლიანად პასუხობდა, მაგრამ როცა ის მალევე გამოვიდა კონსულობის მაძიებლად, ხალისით დაუჭირა მხარი. გაიუს კალვუსს, რომელმაც უხეში ეპიგრამები დაუწერა და მერე მეგობრებს სთხოვა, კეისართან შემარიგეთო, თავად პირველმა მისწერა წერილი. პოეტმა ვალერიუს კატულუსმა, რომელმაც, თავად კეისრის აღიარებით, სამუდამოდ შეარცხვინა თავის ლექსებში მამურაზე, როცა ბოდიში მოუხადა, კეისარმა იმავე დღეს მიიწვია სადილზე, ხოლო მამამისთან აგრძელებდა მეგობრულ ურთიერთობას. 74. შურისძიებაშიც კი აღმოაჩენდა ხოლმე თავისი ბუნებით სირბილეს. მეკობრეებთან, ვისაც ტყვედ ჰყავდათ, დაიფიცა, რომ ჯვარზე გააკრავდა ყველას, მაგრამ როცა ისინი შეიპყრო, ბრძანა, ჯერ მახვილით განეგმირათ და მერე გაეკრათ ჯვრებზე. კორნელიუს ფაგიტესისთვის, რომელთანაც ის, ავადმყოფი დევნილი ოდესღაც ალყაში მოხვდა ღამით და მხოლოდ ხვეწნა-მუდარითა და დიდი ფულით დაითანხმა, რომ არ გადაეცა სულასთვის, მერე არაფერი დაუშავებია. მონა ფილემონი, თავისი მდივანი, რომელიც მტრებს დაპირდა, მოეწამლა, სიკვდილით დასაჯა, მაგრამ წამების გარეშე. პუბლიუს კლოდიუსი, მისი ცოლის პომპეიას შემაცდენელი, როცა ამ საქმის გამო სასამართლოს წინაშე წარსდგა, როგორც სიწმინდის შემბღალავი, მაშინ მოწმედ გამოძახებულმა კეისარმა განაცხადა, რომ არაფერი იცოდა, თუმცა დედამისმა ავრელიამ და დამ იულიამ უკვე თქვეს მთელი სიმართლე იმავე მოსამართლეების წინაშე. ხოლო შეკითხვაზე, მაშ, რატომ გასცილდა ცოლს, უპასუხა: „იმიტომ, რომ, ჩემი ახლობლები, როგორც მე მგონია, თავისუფალნი უნდა იყვნენ არა მხოლოდ დანაშაულისგან, არამედ ეჭვებისგანაც“. 75. მისი გაწონასწორებულობა და გულმოწყალება როგორც სამოქალქო ომისას, ისე გამარჯვების მერეც გასაოცარი იყო. იმ დროს, როცა პომპეუსმა თავის მტრად გამოაცხადა ყველა, ვინც რესპუბლიკის დასაცავად არ აღდგებოდა, კეისარმა ბრძანა, რომ იმათ, ვინც თავი შეიკავა და არავის მიემხრო, თავის მეგობრებად ჩათვლის. ყველას, ვისაც პომპეუსის რჩევით წოდება მიანიჭა, შესაძლებლობა მისცა პომპეუსის მხარეზე გადასულივნენ. როცა ილერდაში მოლაპარაკებები მიდიოდა დანებებაზე და ორივე არმია იშვიათად თუღა შეეჯახებოდა ერთიმეორეს, აფრანიუსმა და პეტრეიუსმა, უცაბედად გადაიფიქრეს, შეიპყრეს და დახოცეს კეისრის ყველა ჯარისკაცი თავიანთ ბანაკში. მაგრამ კეისარმა არ მიბაძა მოწინააღმდეგის დანერგილ ამ ვერაგობას. ფესალასთან მოუწოდა თავის ჯარისკაცებს, დაენდოთ რომაელი მოქალაქეების სიცოცხლე, მერე კი თითოეულ თავისიანს საშუალება მისცა გადაერჩინა თითო მოწინააღმდეგე. ომის გარდა, მისგან სხვაგვარად არავინ მომკვდარა, თუ არ ჩავთვლით აფრანიუსს და ფაუსტუსს და ახალგაზრდა ლუციუს კეისარს. მაგრამ ისინიც, როგორც ვარაუდობენ, მოკლეს არა კეისრის ნებით, თუმცა პირველმა ორმა, როცა ერთხელ უკვე შენდობილი ჰქონდათ, მაინც აღმართეს მის წინააღმდეგ იარაღი, ხოლო მესამე ცეცხლით და მახვილით სასტიკად გაუსწორდა კეისრის აზატებსა და მონებს, ცხოველებიც კი ამოწყვიტა, ხალხის გასართობად რომ ჰყავდათ მომზადებული. ბოლო წლებში ყველას მისცა უფლება იტალიაში დაბრუნებულიყო, ვისაც ჯერ არ მიეღო პატიება და დაუშვა ისინი სახელმწიფო თანამდებობებზე და სამხედრო პოსტებზე. ხალხისგან დამტვრეული სულას და პომპეუსის ქანდაკებების აღდგენაც კი ბრძანა. და როცა შემდეგში მის წინააღმდეგ ითქმებოდა ან იგეგმებოდა რამე სახიფათო, ცდილობდა შეეჩერებინა, მაგრამ არ დაესაჯა. შეთქმულებებს და ღამის თავყრილობებს რომ აღმოაჩენდა, იმით იფარგლებოდა, რომ ედიქტში აცხადებდა, რომ ეს ამბავი მისთვის ცნობილია. იმათ, ვინც მასზე ბოროტად ლაპარაკობდა, მხოლოდ ურჩევდა, ასე აღარ მოქცეულიყო. მძიმე დარტყმა, რომელიც მის კარგ სახელს მიაყენა ავლა ციცინას ჭორიკნულმა წიგნმა და პითოლაუსის პასკვილებმა, მშვიდად გადაიტანა, როგორც უბრალო მოქალაქემ. 76. თუმცა ამ ყველაფერს გადაიწონის მისი სხვა რიგის სიტყვები და საქმეები. ამიტომ ითვლება, რომ დამნაშავე იყო ხელისუფლების ბოროტად გამოყენებაში და მოკლეს დამსახურებულად. მარტო ის კი არა, რომ ყველანაირ პატივს ღებულობდა, - უცვლელ კონსულობას, დიქტატურას სიცოცხლის ბოლომდე, ზნეჩვეულებებზე ზედამხედველობას, მერე კეისრის სახელს, სამშობლოს მამის წოდებას, ქანდაკებას მეფეთა სკულპტურების გვერდით, ამაღლებულ ადგილს თეატრში, - მან დაუშვა თავის საპატივცემოდ დადგენილება, ადამიანურ ზღვარს რომ სცილდებოდა: ოქროს ტახტი სენატში და სასამართლოში, წმინდა ეტლი და ტახტრევანი საცირკო პროცესიებზე, ტაძრები, სამსხვერპლოები, ღმერთების გვერდით მოხსენიება, ქურუმის ადგილი ღმერთების გამასპინძლებისათვის, ახალი ლუპერცები, ერთ-ერთ თვეს დარქმეული მისი სახელი. და მთელ ამ პატივს ღებულობდა და არიგებდა თავის ნებაზე. თავის მესამე და მეოთხე კონსულობისას მხოლოდ სახელით იყო კონსული, იმავდროულად მისთვის შეთავაზებული დიქტატორის ძალაუფლებით კმაყოფილდებოდა. ხოლო შემცვლელებად ორივეჯერ კონსულები დანიშნა, მაგრამ მხოლოდ ბოლო სამ თვეს, ასე რომ, შუალედში სახალხო შეკრებაც კი არ მოუწვევიათ, გარდა სახალხო ტრიბუნების და ედილების ასარჩევად, რადგან პრეტორებიც პრეფექტებით შეცვალა, რომლებიც მის არყოფნაში განაგებდნენ ქალაქის საქმეებს. როცა ერთი კონსული მოულოდნელად მოკვდა ახალი წლის დამდეგს, განთავისუფლებული ადგილი ერთ კანდიდატს მისცა რამდენიმე დარჩენილი საათით. კანონის ასეთივე იგნორირებით დანიშნა თანამდებობის პირები რამდენიმე წლით ადრე, ათ ყოფილ პრეტორს კონსულის ნიშნები აჩუქა, სენატში შეიყვანა ხალხი, ახალი მიღებული რომ ჰქონდათ მოქალაქობა და, მათ შორის, რამდენიმე ნახევრადველური გალი. ამას გარდა, მონეტის მოჭრისა და სახელმწიფო შემოსავლების ზედამხედველად საკუთარი მონები დაადგინა, ხოლო ალექსანდრიაში დატოვებული სამი ლეგიონის მართვა და ხელმძღვანელობა თავის ფავორიტ რუფიოს გადაცა, თავისი აზატის შვილს. 77. არანაკლებ ამპარტავნული იყო მისი ღია გამონათქვამები, რომლებზეც ტიტუს ამპიუსი გვიამბობს: „რესპუბლიკა - არარაობაა, ცარიელი სახელია უსხეულო და უსახური“; „სულამ ინჩი-ბინჩი არ იცოდა, როცა ის დიქტატურას ამყარებდა“; „მასთან, კეისართან ადამიანებმა ფრთხილად უნდა ილაპარაკონ და მისი სიტყვები კანონად ჩათვალონ“. იმდენად გაყოყლოჩინდა, რომ ერთხელ, როცა მკითხავმა ცუდ მომავალზე აცნობა, რაკი დაკლული ცხოველი უგულო აღმოჩნდა, ასე განაცხადა: „ყველაფერი კარგად იქნება, თუკი მე მოვინდომებ და იმაში, რომ საქონელს არა აქვს გული, საოცარი არაფერია“. 78. მაგრამ უდიდესი, სასიკვდილო სიძულვილი დაიტეხა თავს ამისთანა საქციელით: დიდად საპატიო დადგენილებებით გამოცხადებული სენატორები მთელი შემადგენლობით ვენერას ტაძრის წინ მჯდომარემ მიიღო. ზოგიერთი წერს, რომ თითქოს წამოდგომა დააპირა, მაგრამ კორნელიუს ბალბუსმა შეაჩერაო. სხვები, პირიქით, - თითქოს არათუ ცდილობდა, არამედ მკაცრად შეხედა გაუის ტრებანციუსს, როცა იმან წამოდგომა შესთავაზა. ეს განსაკუთრებით აღმაშფოთებლად მოეჩვენათ იმის გამო, რომ თავად, ტრიუმფისას ჩავლილმა ტრიბუნების ადგილის წინ, დაინახა, რომ არ წამოდგა ერთ-ერთი ტრიბუნი, სახელად პონტიუს აქვილა და მაშინ ისე აღშფოთდა, რომ შეჰყვირა: „რესპუბლიკა ხომ არ დაგიბრუნოთ უკან, აქვილავ, სახალხო ტრიბუნო?“ და კიდევ მრავალი დღე, ვინმეს რომ რამეს ჰპირდებოდა, დაამატებდა ხოლმე: „თუკი პონტიუს აქვილას ესიამოვნება“. 79. თავისი ქედმაღლობით უსაზღვროდ გაამწარა სენატი და ამას სხვა, უფრო თავხედური საქციელიც დაურთო. ერთხელ, როცა მსხვერპლშეწირვიდან ბრუნდებოდა ლათინურ თამაშებზე, ხალხის წარმოუდგენლად მრავალი ხელის ქნევაში, ვიღაცამ ბრბოდან იმის სტატუეტს დაფნის გვირგვინი დაადგა, თეთრი ბაწრით გადახვეული, მაგრამ სახალხო ტრიბუნებმა ეპიდიუს მარულუსმა და ცესეტიუს ფლავიუსმა ბრძანეს, ჩამოეხსნათ თეთრი ბაწარი გვირგვინიდან, ის კაცი კი ციხეში ჩაეგდოთ. კეისარმა, განაწყენებულმა ან იმ მინიშნებით, რომ სამეფო ხელისუფლებისას არ ჰქონია წარმატება, ანდა იმაზე, რომ მას, თავისივე სიტყვით, წაართვეს უფლება, თავადვე უარი ეთქვა ამაზე, ტრიბუნებს მკაცრი გაფრთხილება მისცა და თანამდებობები ჩამოართვა. მაგრამ ამ დროიდან უკვე აღარ შეეძლო ჩამოეცილებინა მეფის წოდებისკენ ლტოლვის სირცხვილი, - მიუხედავად იმისა, რომ ერთხელ ერთ პლებეის, რომელიც როგორც მეფეს, ისე ადიდებდა, უთხრა: „მე კეისარი ვარ და არა მეფე!“. სხვა დროს, როცა ლუპერკალიებზე ტრიბუნის წინ კონსული ანტონიუსი რამდენჯერმე ცდილობდა, მისთვის დიადემა დაედგა, უარყო ეს და ის დიადემა კაპიტოლიუმზე გააგზავნა, მადლიანი და დიდებული იუპიტერის ტაძარში. მეტიც, სულ უფრო და უფრო ხშირად დადიოდა ხმები, რომ თითქოს აპირებს ალექსანდრიაში ან ილიონში გადასახლებას, და ყველა სახელმწიფოებრივი საშუალების იქ გადატანას, რაკი იტალია სამხედრო გაწვევებით სისხლისგან დაცალა, ხოლო რომის მართვას მეგობრებს გადააბარებს, და თითქოს სენატის უახლოეს სხდომაზე კვინდეციმვირილუციუს კოტა შეიტანს წინადადებას, კეისარი მეფედ გამოაცხადონ, რაკი წისაწარმეტყველთა წიგნებში ჩაუწერიათ, რომ პართელებს მხოლოდ მეფე დაამარცხებს. 80. ამან აიძულა შეთქმულები დაეჩქარებინათ ჩაფიქრებული მოქმედებები, რათა მონაწილეობა არ მიეღოთ ამგვარ კენჭისყრაში. სხვადასხვა აგილებზე უკვე იკრიბებოდნენ საიდუმლოდ, სადაც ორი-სამი კაცი ხვდებოდა ერთმანეთს. ახლა ყველა გაერთიანდა. უკვე ხალხიც არ იყო ქვეყანაში შექმნილი მდგომარეობის მოხარული, ჩუმად თუ ცხადლივ აღშფოთებას გამოთქვამდა დიქტატურით და განმათავისუფლებელს ეძებდა. წარწერებით: „კარგი ამბავი! ახალ სენატორებს არ აჩვენოთ გზა სენატისკენ!“ ხალხში კი ასე მღეროდნენ: გალები კეისარმა ტრიუმფზე წაიყვანა, გალებით კეისარმა სენატში დაივანა. გალებმა შარვლები გაიხადეს, ძოწის ქობიანი ტოგები გაიმზადეს. როცა სამი თვით კონსულად დანიშნული კვინტუს მაქსიმუსი თეატრში შედიოდა და ლიკტორმა, ჩვეულებრივ, ყველას შესთავაზა, მისალმებოდნენ, გაისმა შეძახილები: „ეს კონსული არ არის!“ ცაზეთიუსის და მარულუსის ტრიბუნების თანამდებობებიდან გადაყენების მერე, უახლოს არჩევნებზე მისცეს მრავალი ხმა, რომელიც მათ კონსულებად აცხადებდა. ლუციუს ბრუტუსის ქანდაკებაზე ვიღაცამ მიაწერა: „ო, შენ რომ ცოცხალი ყოფილიყავი!“, ხოლო კეისრის ქანდაკებაზე კი: ბრუტუსი პირველი კონსული გახდა, მეფე გააძევა რომიდან. ეს ბოლოს ისევ მეფე გახდა, კონსულები გაყარა რომიდან. მის წინააღმდეგ შეთქმულებაში სამოც კაცზე მეტი მონაწილეობდა. სათავეში გაიუს კასიუსი, მარკუს და დეციმიუს ბრუტუსები იდგნენ. თავიდან ყოყმანობდნენ, ხომ არ მოეკლათ მარსის მინდორზე, როცა არჩევნებზე ტრიბებს ხმის მიცემისკენ მოუწოდებდა, - ორად გაყოფილებს, უნდოდათ ხიდურებიდან გადაეგდოთ, ქვემოთ კი გამოეჭირათ და მახვილი ჩაეცათ, - ან წმინდა გზაზე დასცემოდნენ, ანდა თეატრში შესვლისას. მაგრამ როცა გამოცხადდა, რომ მარტის იდებზე სენატი სხდომაზე შეიკრიბება კურიოს პომპეაში, მაშინ ყველამ არჩია სწორედ ეს ადგილი და დრო. 81. ამასობაში ძალადობრივი სიკვდილის მოახლოება უეჭველი წინასწარმეტყველებებით ეცნობა კეისარს. ამაზე რამდენიმე თვით ადრე ილუსიუსის კანონით კაპუაში გადასულმა ახალმოსახლეებმა ძველი საფლავები გადათხარეს, რათა აგარაკები მოეწყოთ; მეტისმეტად იბეჯითეს და მიწაში რამდენიმე ჭურჭელი ნახეს, სულ ძველი ნამუშევრები. და აი, იმ საფლავში, სადაც გადმოცემით დამარხული იყო კაპუას დამაარსებელი, კაპისი, იპოვეს სპილენძის დაფა ამნაირი შინაარსის ბერძნული წარწერით: ყოველთვის, როცა კაპისის ნეშტი შეწუხდება, როცა მისი შთამომავალი აღესრულება თანამოძმეთა ხელით, მასზე შურს იძიებენ მთელ იტალიაში უდიდესი სისხლისღვრით. ეს არ უნდა ჩაითვალოს არაკად თუ გამონაგონად, როგორც აცხადებს კორნელიუს ბალბუსი, კეისრის ახლო მეგობარი. ხოლო სიკვდილამდე რამდენიმე დღით ადრე კეისარმა გაიგო, რომ იმ ცხენების რემა, რომელიც რუბიკონზე გადასვლისას ღმერთებს მიუძღვნა და თავისუფლად გაუშვა საძოვრებზე, დაცვის გარეშე, ჯიუტად არ ჭამენ საჭმელს და ცრემლებს ღვრიან. მერე, როცა სამსხვერპლო მიუტანა, მკითხავმა სპურინამ ურჩია, საფრთხეს მორიდებოდა, რომელიც მარტის იდებამდე ელოდა. ამის შემდეგ, ამ დღის წინ კურია პომპეაში შეფრინდა პატარა ფრინველი, სახელად „მეფე-ჩიტი“, ნისკარტში დაფნის რტო ეჭირა, უკან კი მახლობელი ჭალიდან გამოდევნებული ჩიტების გუნდი მოსდევდა, რომლებმაც დაფლითეს კიდეც. ხოლო მკვლელობის წინა ღამეს სიზმარში მოეჩვენა, როგორ დაფრინავდა ღრუბლების ქვემოთ და მერე იუპიტერი მარჯვენას უწვდიდა. იმის ცოლს, კალპურნიას ესიზმრა, რომ მათ სახლში ჭერი ჩამოინგრა, და ქმარს, რომელიც ეხვეოდა, მახვილებით კლავდნენ. და მათი საძინებლის კარი თავისით იღებოდა ბოლომდე. ამ ყველაფრის გამო, აგრეთვე ავადმყოფობისა, დიდხანს ყოყმანობდა, სენატის საქმეები ხომ არ გადაედო და შინ ხომ არ დარჩენილიყო. ბოლოს, დეციმუს ბრუტუსმა დაიყოლია, დასწრებოდა მრავალკაციან და დიდი ხანია მოსალოდნელ მის შეკრებას, და ისიც შინიდან გავიდა დღის მეხუთე საათზე. შემხვედრთაგან რომელიღაცამ ჩანაწერი მიაწოდა, სადაც შეთქმულებაზე ეწერა და ამან სხვა ფურცლებს მიამატა, მარცხენა ხელში რომ ეჭირა და წაკითხვას უპირებდა. მერე რამდენიმე ცხოველი შესწირა ზედიზედ, მაგრამ კეთილისმყოფელი ნიშნები მაინც არ გამოჩნდა. ყურადღება არ მიაქცია ცუდ ნიშნებს და როცა კურიაში შევიდა, სპურინას დასცინოდა იმის გამო, რომ მიუხედავად წინასწარმეტყველებისა, მარტის იდები დადგა და არაფერი უბედურებაც არ მოუტანია. „ჰო, მოვიდა, მაგრამ არ ჩაუვლია“, - მიუგო იმან. 82. დაჯდა და შეთქმულები გარს შემოერტყნენ, ვითომ მისასალმებლად. ამ დროს ტილიუს ციმბრი რომელიც ლიდერობდა, ახლოს მივიდა, თითქოს რაღაც უნდა ეკითხა და როცა კეისარმა ანიშნა, შეჩერებულიყო, ტოგაში წასწვდა, იდაყვებს ზემოთ. კეისარმა იყვირა, - „ეს უკვე ძალადობაა!“ - და ამ დროს უკანიდან გამოსულმა კასკასმა ყელს ქვემოთ მიაყენა ჭრილობა. კეისარმა ხელი დაუჭირა კასკასს, სტილოსით დაჭრა, ცდილობს გადახტეს, მაგრამ მეორე დარტყმა შეაჩერებს. როცა დაინახა, რომ ყოველი მხრიდან გაშიშვლებული ხანჯლები შემორტყმია, თავზე ტოგას გადაიფარებს და მარცხენა ხელით მის ნაკეცებს დაუშვებს მუხლებს ქვემოთამდე, უფრო ბუნებრივად რომ დაეცეს ქუსლებამდე დაფარული. და ოცდასამი ჭრილობა მიაყენეს, მხოლოდ პირველ დარყმაზე ამოიკვნესა, არც კი დაუყვირია, - თუმცა ზოგიერთი გადმოგვცემს, მისკენ გადამხტარ მარკუს ბრუტუსს ბერძნულად უთხრა: „შენც, შვილო ჩემო?“. ყველა გაიქცა. ისღა დარჩა უსულოდ მწოლარე, სანამ სამმა მონამ ტახტრევანზე არ დააგდო და სახლისკენ არ გააქცია, ტახტრევნიდან გადმოკიდებული და აქანავებული ხელით. და ამდენი დარტყმებიდან, ექიმ ანტისტიუსის აზრით, მხოლოდ ერთი გამოდგა სასიკვდილო, - მეორე, მიყენებული მკერდში. შეთქმულები მოკლულის ცხედარს ტიბრში უპირებდნენ გადაგდებას, მის ქონებას - კონფისკაციას, კანონებს - შეცვლას, მაგრამ ვერ გაბედეს კუნსულ მარკუს ანტონიუსისა და კავალერიის უფროსის, ლეპიდუსის შიშით. 83. მოკლულის სიმამრის, ლუციუს პიზოს მოთხოვნით, ანტონის სახლში გახსნეს და წაიკითხეს მისი ანდერძი, შედგენილი ლავიკუმის მამულში, გასული წლის სექტემბრის იდებში და შენახული უფროს მაცნესთან. კვინტუს ტუბერო აცხადებს, რომ კონსულობის დროიდან სამოქალაქო ომის დაწყებამდე ის ჩვეულებრივ, თავის მემკვიდრედ აცხადებდა გნეუს პომპეუსს და ამას კითხულობდა კიდეც შეკრებილი ჯარის წინაშე. მაგრამ ბოლო ანდრეძში მემკვიდრეებად დანიშნა თავისი დების სამი შვილიშვილი. გაიუს ოქტავიუსს ქონების სამი მეოთხედი დაუტოვა. ლუციუს პინარიუსს და კვინტუს პედიუსს - დანარჩენი მეოთხედი. უფრო მეტიც, ანდერძის ბოლოში იშვილა გაიუს ოქტავიუსი და თავისი სახელი გადასცა. მრავალი თავისი მკვლელი დაესახელებინა შვილის მეურვედ, თუკი გაუჩნდებოდა, ხოლო დეციმიუს ბრუტუსი - მეორე ხარისხის მემკვიდრედაც კი. ხალხს უანდერძა ბაღები ტიბრთან საზოგადოებრივ საკუთრებაში და სამას-სამასი სესტერცი თვითოეულ მოქალაქეს. 84. დაკრძალვის დღე გამოცხადდა. მარსის მინდორზე, იულიას საფლავის მახლობლად გამართეს დასაკრძალი კოცონი, ხოლო ტრიბუნის წინ - მოოქროვილი და ვენერას ტაძრისმაგვარი ნაგებობა. შიგნით იდგა სპილოს ძვლის ტახტი, გაწყობილი ძოწით და ოქროთი, თავთან - სვეტი იმ ტანსაცმლით, რომელიც მკვლელობისას ეცვა. ნათელი იყო, რომ ყველას, ვინც შემოწირულობებით მოდიოდა, ერთი დღე არ ეყოფოდა პროცესიისათვის და მაშინ ნება მისცეს მარსის მოედანზე უწესრიგოდ, ნებისმიერი გზით მიეტანათ. დამკრძალავ თამაშებზე, ხალხში წყენა და მწუხარება რომ აღეძრათ მისი სიკვდილის გამო, პაკუვიუსის „იარაღის სასამართლოდან“ ამ ლექსს მღეროდნენ - „მე ხომ არ ვიყავ ჩემთა მკვლელთა გადამრჩენელი?“ და აგრეთვე აცილიუსის „ელექტრადან“ მსგავს სტრიქონებს. სახოტბო სიტყვის ნაცვლად კონსულმა ანტონიუსმა გამომცხადებლის პირით გაახმაურა ჯერ სენატის დადგენილება, რომელშიც კეისარს ენიჭებოდა ყველა ადამიანური და ღვთიური პატივი; შემდეგ ფიცი, სადაც სენატორები პირდებოდნენ, ყველას დაეცვა მისი უსაფრთხოება, და ამას დაურთო რამდენიმე თავისი სიტყვა. კატაფალკი ფორუმზე მიიტანეს იმ და წინა წლის მოსამართლეებმა. ერთნი წინადადებას აყენებდნენ, დაეწვათ კუბო კაპიტოლიუმზე, იუპიტერის ტაძარში, სხვები - პომპეას კურიას ასახელებდნენ და ამ დროს მოულოდნელად გამოჩნდა ორი უცნობი, მახვილებით შეიარაღებულნი, ხელშუბებს იქნევდნენ და ცვილის მაშხალებით დაწვეს ნაგებობა. გარშემორტყმყულმა ბრბომ მაშინათვე ცეცხლში გადაყრა დაუწყო - გამომშრალ ფიჩხს, სკამებს, მოსამართლეების სავარძლებს და ყველაფერს, რაც საჩუქრად იყო მიტანილი. მერე ფლეიტისტებმა და არტისტებმა დაიწყეს საგანგებოდ ტრიუმფისათვის ჩაცმული ტანისამოსის შემოგლეჯა და ცეცხლში გადაყრა. მოხუცი ლეგიონერები იარაღს წვავდნენ, რომლითაც დაკრძალვისთვის მორთულიყვნენ, ხოლო ბევრმა ქალმა - რაც მოსახურები ჰქონდათ, ბულები და ბავშვების კაბები. ამ უსაზღვრო და საერთო მწუხარებაში მრავალი უცხოელი, ხან აქ, ხან იქ დაიტირებდა მოკლულს თავისებურად, განსაკუთრებით იუდევლები, რომელბიც მერეც ბევრ ღამეს იკრიბებოდნენ ხოლმე ფერფლთან. 85. დაკრძალვის შემდეგ რომის თავისუფალი მოქალაქეები მაშხალებით ხელში გაიჭრნენ ბრუტუსის და კასიუსის სახლებისკენ, - დიდი გაჭირვებით შეაჩერეს ისინი. მაგრამ გზად ჰელვიუს ცინა გადაეყარათ, ხალხმა მოკლა, რაკი კორნელიუს ცინა ეგონა, რომელსაც ეძებდნენ წინა დღეს, შეკრებაზე კეისრის წინააღმდეგ წარმოთქმული სიტყვისთვის. ცინა თავი შუბზე წამოაცვეს და ქუჩა-ქუჩა დაატარებდნენ. შემდეგში ხალხმა ფორუმზე მთლიანი ნუმიდიური მარმარილოსგან დაახლოებით ოცი ფუტის სიმაღლის კოლონა აღმართა, წარწერით „სამშობლოს მამას“. მის ძირში კიდევ დიდხანს მიჰქონდათ შესაწირი, ფიცს აძლევდნენ და დავებსაც წყვეტდნენ კეისრის სახელის დაფიცებით. 86. ზოგიერთ მეგობარს დარჩა ეჭვი, რომ თავად კეისარს აღარ უნდოდა მეტი სიცოცხლე, ამიტომ აღარ ზრუნავდა შესუსტებულ ჯანმრთელობაზე და არ უჯერებდა წინასწარმეტყვლებებს და მეგობრების რჩევებს. სხვები ფიქრობენ, რომ ეყრდნობოდა სენატის ბოლო დადგენილებას და ფიცს, და იმის მერე უარი თქვა თავისი დაცვის, მახვილიანი ესპანელების თანხლებაზე. სხვები, პირიქით, ვარაუდობენ, რომ ერჩია ერთხელ შეხვედროდა ყოველი მხრიდან დამუქრებულ საფრთხეს, ვიდრე მუდმივ შიშში გაქცეოდა ხოლმე. ზოგიერთი გადმოგვცემს მის ხშირად ნათქვამსაც, რომ სიცოცხლე თავად მისთვის იმდენად აღარ არის ძვირფასი, რამდენადაც სახელმწიფოსთვის - თავად ხომ დიდი ხანია მიაღწია სრულ ხელისუფლებას და დიდებას. სახელმწიფოს კი, თუკი კეისარს რამე მოუვა, მოსვენება არ ექნება, ბევრად უფრო უარეს სამოქალაქო ომში ჩაეფლობაო. 87. როგორც არ უნდა ყოფილიყო, ერთ რამეში კი თითქმის ყველა თანხმდება, - სწორედ ასეთი სიკვდილი იყო მისთვის სასურველი. მაგალითად, როცა კითხულობდა ქსენოფონტესთან, თუ მომაკვდავი კიროსი როგორ იძლევა თავის დაკრძალვაზე განკარგულებებს სასიკვდილო სარეცელიდან, ზიზღი გამოხატა ამისთანა ნელი-ნელ სიკვდილზე და მოულოდნელი და ჩქარი ისურვა. ხოლო სიკვდილის წინა დღეს, მარკუს ლეპიდუსთან სადილზე გამართულ მსჯელობისას, თუ როგორი სიკვდილია ყველაზე უკეთესი, მან მოულოდნელი და უცაბედი არჩია. 88. მოკვდა ცხოვრების ორმოცდამეთექვსმეტე წელს და მიეთვალა ღმერთებს, არა მარტო ბრძანებების სიტყვებით, არამედ ბრბოს რწემინთაც. ყოველ შემთხვევაში, როცა თამაშების დროს, რომელიც მისი გაღმერთების საპატივცემოდ გამართა მისმა მემკვიდრე ავგუსტუსმა, დაახლოებით თერთმეტ საათზე გამოჩნდებოდა ხოლმე და მიყოლებით შვიდი ღამე ანათებდა ცაზე კუდიანი ვარსკვლავი, ყველას სჯეროდა, რომ ეს ცად ამაღლებული კეისრის სული იყო. აი, რატომ გამოსახავენ თავთან ვარსკვლავით. კურიაში, სადაც მოკლეს, დადგენილებით ამოშენდა შესასვლელი, ხოლო მარტის იდებს დაერქვა მამისმკვლელთა დღე და ამ დღეს არასოდეს მოუწვევიათ სენატი. 89. მისი მკვლელებიდან ამის შემდეგ თითქმის არავის უცოცხლია სამ წელზე მეტი და არავინ მომკვდარა ბუნებრივი სიკვდილით. ყველა გაასამართლეს და ყველა სხვადახვანაირად აღესრულა: ვინ ხომალდის დაღუპვისას, ვინ ბრძოლაში. ზოგიერთმა კი იმავე ხანჯლით მოიკლა თავი, რითაც კეისარი განგმირა. გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი: თორმეტი კეისრის ცხოვრება გამომცემლობა: პეგასი, თბილისი გამოცემის წელი: 2011 ISBN:9789941920615 …
- დაამატა Kakha to მსოფლიო ისტორია at 12:39pm on აპრილი 6, 2014
- თემა: სოლომონიანი
- აღმოსავლეთით შემოდგომის გრილი მზე ამოდიოდა. სოლომონს არც ცუდი სიზმარი უნახავს და არც ავი წინათგრძნობა გასჩენია. და თუ დღეები თავიანთ იდუმალ განზრახვას მართლა ამჟღავნებენ რაიმე ნიშნის მიხედვით, ამ ნიშნების ამოცნობას ალბათ უფრო ნატიფი და მგრძნობიარე სული სჭირდება. ადგა, ხელ-პირი დაიბანა, ჩაი აიდუღა, ისაუზმა და, შინიდან რომ გავიდა, კარი ფრთხილად გაიხურა, რათა ოჯახის დანარჩენი წევრები, რომელთაც ჯერ ისევ ეძინათ, არ გაეღვიძებინა. სოლომონი, რომელიც იმ წელიწადს სამოცდასამისა გახდა და სამოცდამეოთხეში გადადგა, კარგა მაღალი კაცი იყო, ძვალმსხვილი და ფერხორციანი. თავის დროზე ალბათ წარმოსადეგიც ეთქმოდა, მაგრამ, რაც ასაკში შევიდა, თანდათან ქონი მოიკიდა. იმგვარი ღიპი, ღვინის მსმელ ხალხს რომ ედება ხოლმე, არ დასდებია. უბრალოდ, წელის არეში გასქელდა, თანაბრად და ყოველ მხარეს, ხოლო რაკი მხრები იმთავითვე ცოტა ვიწრო და დამრეცი ჰქონდა, საბოლოოდ ისეთი ფორმის ტანი გაუხდა, რომელიც განსაკუთრებით გეცემათ თვალში, როდესაც კაცს მჭიდროდ შემოტმასნილი და ყველა ღილზე შეკრული ლაბადა აცვია. სოლომონს კი ადრე შემოდგომიდან გვიან გაზაფხულამდე სწორედ ასეთი ლაბადა ეცვა - მჭიდროდ შემოტმასნილი, ყველა ღილზე შეკრული, კრემისფერი, გაუგებარი სიგრძის ლაბადა, რომელიც ხან ზომაზე გრძელი გეჩვენებოდათ, ხან ზომაზე მოკლე, იმისდა მიხედვით, თუ რას მოითხოვდა მოდა, ხოლო თავად მოდას არასოდეს თანხვდებოდა. თავზე (უკან გადავარცხნილი, ჭაღარაშერთული თმა ჰქონდა) მუდამ რუხი ფერის შლაპა ეხურა. როდესაც ჩვენში შლაპა შემოვიდა, ეჭვი არაა, სათქმელიც შემოიტანა რაღაც, მაგრამ ეს სათქმელი ძალიან მალე ამოწურა და დეგრადაციის გზას დაადგა: ჯერ მოძველდა, მერე მოდიდან გამოვიდა, ერთი ხანობა ახირებად იქცა, მერე ანაქრონიზმად, საბოლოოდ კი პროვინციალობის მანიშნებელ მყარ სიმბოლოთა შორის დაიმკვიდრა ადგილი. მთელი ეს რთული გზა შლაპამ სოლომონის თავზე გაიარა. თუმცა, უნდა ითქვას, სოლომონი ამას არავითარ ყურადღებას არ აქცევდა. მოდა მისთვის უცხო რამ მეცნიერება იყო, როგორც ჩინური გრამატიკა ან ველის ზოგადი თეორია, რომელიც არსებობით არსებობდა, მაგრამ მასთან არაფერი ესაქმებოდა. ქორწილის დღესაც კი, როდესაც კაცი ცდილობ, ამქვეყნად ყველაზე ლამაზი იყო, რაც ხელთ მოხვდა, ის ჩაიცვა, ისე რომ არც იცოდა, კარგად ეცვა თუ ცუდად. თუ ყოველივე იმას, რაც უკვე ითქვა, დავუმატებთ წითურ, ხორცსავსე სახეს, ჭროღა თვალების უმისამართოდ გულკეთილ მზერას და ხშირ, გრძელბეწვიან, ქერა წარბებს, მივიღებთ ისეთ ტიპიურ გარეგნობას, რომელშიც ხშირად ზედმეტი სიცხადით ირეკლება წუთისოფლის წარმავლობა და ადამიანის გონებრივი ზღვარდადებულობა და ამის გამო, ადვილი შესაძლებელია, ავტობუსში ახალგაზრდა და მჭლე, მაგრამ თავდაჯერებულსა და აზროვნების ურთულეს ლაბირინთებში ოპტიმისტურად ჩაძირულ ინტელექტუალს მის დანახვაზე თვალი გაუშტერდეს, გულზე კოსმიური მელანქოლია შემოაწვეს და ანალიზის ძაფი გაუწყდეს. თუმცა პირადად სოლომონი ამგვარ ხიფათს იშვიათად ქმნიდა, რადგან ფეხით სიარული უყვარდა და ავტობუსში, როგორც წესი, არ ჯდებოდა. მით უმეტეს, რომ შეძლებისდაგვარად ყველაფერი აწყობილი და წინასწარ დაგეგმილი ჰქონდა და ამიტომ თითქმის არასოდეს ეჩქარებოდა. ხელებს, ჩვეულებისამებრ, ზურგსუკან დაიწყობდა, ტანსაც ოდნავ უკან გადაზნექდა, დადიოდა დინჯად, აუჩქარებლად, მძიმე-მძიმედ და, რაკი გარემოსთან შეგუების უნარი კარგად ჰქონდა განვითარებული და ისეთი ჯიშის ხალხს ეკუთვნოდა, რომლებიც ტყვიების ზუზუნს ყურადღებას არ აქცევენ და სანამ თვითონ არ მოხვდებათ, არც სჯერათ, რომ სროლას შეიძლება მსხვერპლი მოჰყვეს, ცხოვრება იმაზე უკეთესი ეგონა, ვიდრე სინამდვილეშია. სწორედ ამ მძიმე-მძიმე სიარულის გამო შეარქვეს ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში სოლომონ ბრძენი და, თუმცა სოლომონმა მშვენივრად იცოდა, რომ ეს სიტყვა სულაც არ ნიშნავდა ამ სიტყვას, ადამიანური სისუსტის წყალობით და ისეთი არაპირდაპირი, ბუნდოვანი მიზეზების გამო, როგორიცაა უეცარი გამოდარება, გემრიელი სადილი, მოულოდნელი განმარტოება, საკუთარი კეთილშობილური საქციელი და სხვა, ზოგჯერ ისე ჩაიხლართებოდა ყოველივე, ისე აირეოდა და აიჭრებოდა, წამით მოეჩვენებოდა, თითქოს ამ მეტსახელში ღრმად ჩამარხული, სხვათათვის უხილავი და თავად მეტსახელის შემრქმევთა მიერ გაუცნობიერებლად გამჟღავნებული სიმართლე იყო. საბედნიეროდ, ეს წამიერი სისუსტე, რომლისგანაც დაზღვეული არავინა ვართ და ამიტომ ღმერთიც იოლად გვპატიობს ხოლმე, მალევე ქრებოდა და მის ადგილს მყარი რეალობის ყოველდღიური და ნაცნობი გრძნობა იკავებდა. იმ დროს, როდესაც სოლომონს სოლომონ ბრძენი შეარქვეს, მის მძიმე, აუჩქარებელ სიარულს (და მძიმე, აუჩქარებელ ლაპარაკს) შესაძლებელია, ხელოვნურობის იერი დაჰკრავდა და ისეთი რამის ჩვენებას ლამობდა, რაც არ არსებობდა, მაგრამ მერე და მერე იგი ბუნებამ შეისისხლხორცა, საკუთარ ჩვევად აქცია და ისეთი ადგილი მიუჩინა თვისებათა ჭრელ ხალიჩაზე, ხელოვნური ახლა ის მოგეჩვენებოდათ, სოლომონი რომ უცებ აჩქარებული და ამჩატებული გენახათ. გარეგნულად ასაკი არ ემჩნეოდა. არა თავშენახულობის გამო, არამედ იმის გამო, რომ იმგვარ ფიზიკურ ტიპს ეკუთვნოდა, ვისშიაც დაბერების პროცესი ფარულად მიედინება და ზედაპირზე გვიან გამოვა ხოლმე, გვიან და ერთბაშად, როგორც მოულოდნელი დასკვნა. თუმცა, ვინც ფიზიკურ ტიპებში კარგად ერკვევა, ზოგიერთი არაპირდაპირი ნიშნის მიხედვით სოლომონის ასაკს მაინც იოლად გამოიცნობდა. პროფესიის გამოცნობა უფრო ძნელი იყო, რადგან ამგვარ გარეგნულ კონსტრუქციას ფართო დიაპაზონი აქვს და მრავალ განსხვავებულ ხასიათს, მრავალ ტიპოლოგიურ განშტოებასა და მრავალ პროფესიას ითავსებს. მაგალითად, ასეთი ბრგე, ფერხორციანი, ასაკის სიმსუქნეშეპარული, კრემისფერ ლაბადაში მჭიდროდ გამოკვართული, რუხშლაპიანი კაცი თავისუფლად შეიძლება იყოს ანტიკური ფილოლოგიის პროფესორიც, ვეტექიმიც, ხელმოცარული მუსიკოსიც, საფინანსო განყოფილების რევიზორ-ბუღალტერიც, ვეტერანი ფეხბურთელიც (უფრო ცენტრალური მცველი) და სხვა. სოლომონი ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი იყო. ასე იყო ოფიციალურად და ასე იყო ფაქტიურად. სულიერი მიდრეკილებითა და ემოციური დამოკიდებულებით, შესაძლებელია, მხოლოდ ლიტერატურის მასწავლებელი იყო, ვინაიდან გრამატიკა მაინცდამაინც არ უყვარდა. თუმცა ეს სუბიექტური მიდრეკილება ხელს არ უშლიდა, რომ გრამატიკასაც ისეთივე პროფესიული კეთილსინდისიერებით მოჰკიდებოდა, როგორც ლიტერატურას ეკიდებოდა. სოლომონი ზურგზე ხელებდაწყობილი და ოდნავ უკან გადაზნექილი გამოვიდა შინიდან, გასცდა მაღალი სახლების ალყაში მოქცეულ ვიწრო ქუჩას, გადაჭრა მომცრო მრგვალი მოედანი, რომელიც დილის მზეს ისე თანაბრად ირეკლავდა, უძრავ ჰაერში გარინდებული კამკამა ტბა გეგონებოდათ, კიდევ ერთი, შედარებით ფართო ქუჩა გაიარა და პატარა ბაღს მიადგა. აქ გზიდან გადაუხვია და ბაღში შევიდა. არა იმიტომ, რომ გზა შეემოკლებინა, არამედ იმიტომ, რომ ეს ბაღი უყვარდა. იქნებ ბაღი კი არა, თავისი ჩვევა უყვარდა, არავინ იცის. ჩვენ ხომ საკუთარ გრძნობებში ცუდად ვერკვევით და ის, რაც სიყვარული გვგონია, ხშირად თანდაყოლილი სიზარმაცეა, რომელიც გვაიძულებს მუდამ გატკეპნილი, ნაჩვევი გზით ვიაროთ, მუდამ იოლი, ნაჩვევი საქმე ვაკეთოთ, მუდამ შაბლონური, ნაჩვევი ფრაზებით ვიაზროვნოთ, ხოლო იმისათვის, რომ მოსალოდნელი თვითმხილება და აქედან გამომდინარე სინდისის ქენჯნა ავირიდოთ, სიზარმაცეს სიყვარულის ყდაში ვსვამთ და ამით იოლად ვიტყუებთ თავს, რადგან იგივე სიზარმაცე საშუალებას გვაძლევს ტვინი არ ვიჭყლიტოთ და სიმართლე არ ვეძიოთ. ასე იყო თუ ისე, სკოლაში რომ მიდიოდა და სკოლიდან რომ ბრუნდებოდა, სოლომონი ამ ბაღს თავისი დინჯი, დარბაისლური ნაბიჯით ყოველთვის თავით ბოლომდე გადაკვეთდა ხოლმე. ბაღი ძალიან ძველი იყო (რაზედაც მეტყველებდა უზარმაზარი, საუკუნეს მიტანებული ხეები), მაგრამ სრულიად გაპარტახებული და ბედის ანაბარა მიტოვებული, ეტყობოდა, პატრონი არ ჰყავდა, ან თუ ჰყავდა, თავის მოვალეობას ცუდად ასრულებდა. თუმცაღა ბებერ ხეებს ალბათ არ სწყინდათ, პირიქით, უხაროდათ კიდეც, რომ ბაღს არავინ უვლიდა. მცენარეს ხომ, ისევე როგორც ცხოველს, ზრუნვა და დამცველი ზღუდე არც რგებს და არც სიამოვნებს, მას თავისუფლება უყვარს და ის ურჩევნია, თავისი წილი ჰაერი და საზრდო თვითონვე მოიპოვოს. ამიტომ დიდრონი ხეები მიტოვებულ ბაღში ლაღად იდგნენ, განიერი ტოტები ამაყად გადაეშალათ და, მიწიდან ამოზრდილები, ცისკენ მიისწრაფოდნენ. სამაგიეროდ, რასაც ადამიანის ხელი სჭირდებოდა, ყველაფერი სავალალო მდგომარეობაში იყო. უკვე უხსოვარი დროიდან აქაურობას არავინ გვიდა, რის გამოც ყველაფერი - დამპალი ნეშო, კონსერვის ცარიელი ქილები, დაჭმუჭნილი გაზეთები, სიგარეტის კოლოფები, სიგარეტის ნამწვი და სხვა - ერთმანეთში იყო არეული და მთელ ბაღში მიმოფანტული. ზოგიერთი ხის ძირას ჯერ კიდევ იდგა მორყეული, ნახევრად დამპალი მერხები, რომლებზედაც, თუ წინასწარ სიმაგრეს არ შეუმოწმებდით, დაჯდომა საშიში იყო და რომლებსაც, როგორც გაფცქვნილ თევზს ქერცლი, აქა-იქ შერჩენოდა საღებავის ნაშთი იმის ნიშნად, რომ ისინი ერთ დროს მწვანეები და, შესაძლოა, ლამაზებიც იყვნენ. შუაგულ ბაღში ერთი გაუქმებული აუზი იყო. ახლა ამ აუზის არსებობას მოწმობდა მხოლოდ ჩამოქცეული კედლები და ამ ჩამოქცეული კედლებიდან ამოშვერილი, ჟანგისაგან შეჭმული რკინის მილები, საიდანაც, ეჭვი არაა, ერთ დროს წყალი ამოჩქეფდა, თუმცა ახლა ალბათ ქალაქში ცოტაღა მოიძებნებოდა ისეთი კაცი, ეს რომ ხსომებოდა. აუზი ნაგვით იყო სავსე. აუზიდან ცოტა მოშორებით თაბაშირის ქანდაკება იდგა, რომელიც მოქანდაკეს ვიღაცის უკვდავსაყოფად აღემართა, რათა ამით საკუთარი უკვდავება უზრუნველეყო, მაგრამ ორივე მიზანი მიუღწეველი დარჩენოდა, რადგან დღეს აღარც იმის სახელი იყო ცნობილი, ვინც აღმართეს, და აღარც იმისი, ვინც აღმართა. ქანდაკება ერთ დროს თეთრი იყო, ახლა კი ისე გაეყვითლებინა ნესტში ღრმად ჩამკვდარ ჭუჭყს, რომ სიყვითლისა და ჭუჭყის გარდა სხვა შთაბეჭდილებას უკვე აღარ ტოვებდა. რომელიმე სუფთა და მოვლილი, თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისად თანაბრად გაკრეჭილი სკვერი ასეთ ქანდაკებას იქნებ დაემახინჯებინა კიდეც, მაგრამ აქაურობას ვეღარაფერს აკლებდა, რადგან ბაღს იგი თავისი გაველურებული ბუნების ნაწილად ექცია და ჩიტებიც კი უკვე ისე ეპყრობოდნენ, როგორც დანარჩენ ხეებს. ბაღის სიღრმეში, სადაც ერთ დროს ღია ესტრადა იყო, ახლა მის მოსაგონებლად იდგა ქვის დაბალი სვეტები (რომლებსაც ცემენტი შემოცლოდა და ამიტომ თავიანთ საიდუმლოს, რაც იმაში მდგომარეობდა, რომ ისინი ერთიანი სვეტები კი არ იყვნენ, არამედ ერთიმეორეზე დაწყობილი ბრტყელი და უთანაბრო ქვები, დაუფარავად ამჟღავნებდნენ), რკინის ჩონჩხი (რომელსაც ადრე იატაკი ეყრდნობოდა და რომელიც ახლაც პატიოსნად შეასრულებდა თავის მოვალეობას, იატაკი რომ არ დამპალიყო და ნაწილ-ნაწილ არ ჩაშლილიყო) და ესტრადაზე ამავალი ოთხსაფეხურიანი კიბე (რომელიც რაღაც მანქანებით ჯერ კიდევ იდგა, მაგრამ მის დგომაში უკვე უაზრობის კომიზმი იყო, რადგან, რაკი ფიცარნაგი აღარ არსებობდა, ისეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა, თითქოს იგი ახლა არარაობაში მიდიოდა). აუზი, ქანდაკება და ესტრადა ისე იყვნენ განლაგებული, რომ ტოლგვერდა სამკუთხედს ქმნიდნენ. სოლომონს რაღაც ძალა ეწეოდა ამ ბაღისაკენ. ზოგჯერ სახლიდან განაგებ ადრე წამოვიდოდა, აუზს, ქანდაკებასა და ესტრადას შორის, დიდი ცაცხვის ძირას, ერთი, შედარებით მყარი მერხი ჰქონდა ამოჩემებული, ჩამოჯდებოდა ამ მერხზე და ფიქრებში ჩაიძირებოდა. ამ ხეებს რომ შესცქეროდა, რომლებიც ჯერ კიდევ მაშინ იდგნენ აქ, როცა ქალაქის დღევანდელ მცხოვრებთაგან დაბადებულიც კი არავინ იყო, ეჩვენებოდა, თითქოს ძველსა და შორეულ, სევდიან სურნელს გრძნობდა, ისეთ სურნელს, როგორსაც, მთელი ქვეყანა რომ შემოგევლოთ, ვეღარსად წააწყდებოდით. რაც შეეხება მერხებს, მათი ახალგაზრდობა და სიმწვანე კარგად ახსოვდა და ახლა, მათს გაქუცულსა და წასაქცევად გამზადებულ სიბერეს რომ უყურებდა, ზოგჯერ თავისი სიყმაწვილე აგონდებოდა, კერძოდ (ამის მიზეზს ვერ მიაკვლია, თუმცა რამდენჯერმე საგანგებოდ ჩაუღრმავდა), ის ხანა, მეზობლის გოგოებმა რომ პირველი კვირტები გამოიტანეს და ამის დანახვაზე ბიჭებს თავზე წინდაჩამოცმულებს ეძინათ, რათა ურჩი თმა მოერჯულებინათ და ისეთი მიმართულება მიეცათ, რომელიც, მათი აზრით, უფრო სოლიდურ შესახედაობას მიანიჭებდათ, ხოლო დილდილაობით, გაღვიძებისთანავე, კედელთან დგებოდნენ, სადაც მათი გუშინდელი სიმაღლის აღმნიშვნელი ხაზი იყო გავლებული, და გულის ფანცქალით ეზომებოდნენ იმ იმედით, რომ წუხელ ერთი-ორ სანტიმეტრს კიდევ მოიმატებდნენ. ხანდახან სოლომონს სულ სხვა პრობლემები გაიტაცებდა, უფრო ზოგადსაკაცობრიო პრობლემები, და თავის დანიშნულებაზე დაიწყებდა ფიქრს, არა თავის, როგორც სოლომონის, დანიშნულებაზე, არამედ სოლომონის, როგორც მთლიანი, განუყოფელი ადამიანის შემადგენელი ნაწილის დანიშნულებაზე. ასეთ დროს გაუვალ ლაბირინთებში იხლართებოდა, ძაფი უწყდებოდა, გზა ებნეოდა და გულში არარაობისა და მკვდარი სიცარიელის ტკივილი უჩნდებოდა, რომელიც მხოლოდ მას შემდეგ ქრებოდა, რაც, სკოლაში მისული, ყოველდღიურსა და გადაუდებელ საქმეებში ჩაეფლობოდა. ზოგჯერ ისე იჯდა ხოლმე, ტყუილად, და არაფერზე არ ფიქრობდა. უფრო სწორად, ალბათ ფიქრობდა, მაგრამ მერხიდან რომ წამოდგებოდა, უკვე აღარაფერი ახსოვდა, თითქოს ამ ხნის მანძილზე მის მაგივრად მერხზე სხვა ვიღაც იჯდა და სხვა ვიღაც ფიქრობდა. სკოლაში ყოველთვის მიუხაროდა. როდესაც ადამიანის მიდრეკილება და საქმიანობა ერთმანეთს ემთხვევა, იტყვიან ხოლმე, სამსახური მისთვის მეორე ოჯახიაო. ასეთი კაცისაგან განსხვავებით, სკოლა სოლომონისათვის პირველი და, გარკვეული აზრით, ერთადერთი ოჯახი იყო. ამგვარმა განცხადებამ შეიძლება შექმნას შთაბეჭდილება, თითქოს სკოლაში გულითადი მეგობრები ჰყავდა, რომელთა წრეში ტრიალი სულიერად ამდიდრებდა, მაგრამ ეს შთაბეჭდილება მცდარი იქნება. მასწავლებლების ურთიერთდამოკიდებულება, იშვიათი და დროებითი გამონაკლისების გარდა, საკმაოდ გულგრილი იყო და ფორმალური თავაზიანობის ზღვარს არ სცილდებოდა. და თუ სოლომონს მაინც მათთან ყოფნა ერჩივნა და კვირა დღე ჭირივით ეჯავრებოდა, ეს იმიტომ, რომ სამსახურსა და ოჯახს, ჩვეულებრივ, სხვადასხვაგვარ მოთხოვნებს ვუყენებთ და ზოგი წვრილმანი უსიამოვნება, რაზედაც სამსახურში იოლად ვხუჭავთ თვალს, ოჯახში გულსა გვტკენს და გუნებას გვიმღვრევს, თორემ, შინ რომ ჩხუბი და აყალ-მაყალი ჰქონოდა და მუდმივ დაძაბულობაში ეცხოვრა, როგორც არა ერთი და ორი ცხოვრობს, სოლომონს ეყოფოდა გამბედაობა (ყოველ შემთხვევაში, საიმისოდ მაინც ჰყოფნიდა, რომ ასე ეფიქრა) სულ მიეტოვებინა ოჯახი და სადმე გადახვეწილიყო. საბედნიეროდ, ასე არ ყოფილა საქმე. ეგ არის მხოლოდ, რომ შინ აღარაფერს ეკითხებოდნენ და ამის გამო თავს, ცოტა არ იყოს, ზედმეტ ბარგად გრძნობდა. შესაძლოა, აზვიადებდა კიდეც. მაგალითად, ხმამაღლა რომ ეთქვა, არაფრად მაგდებთო, იოლად დაუმტკიცებდნენ, რომ ცდებოდა. ზოგჯერ თვითონაც ეჩვენებოდა, რომ აზვიადებდა. უფრო მეტად მაშინ, როცა რაიმე საქმის გამო ქალაქიდან მოუხდებოდა გამგზავრება. საკმარისი იყო ორი დღით მოშორებოდა სახლს, გულზე მძიმე სევდა შემოაწვებოდა, თვალზე ლამის ცრემლი მორეოდა და ერთბაშად იგრძნობდა, თუ რა მწარედ ცდებოდა, როცა თავი ოჯახიდან გარიყული ეგონა. სახლ-კარს მოშორებული და მართლა მარტო დარჩენილი, შორიდან ნათლად ხედავდა, რომ იმ მოჩვენებითი მარტოობის უკან იდგა მყარი, მკვიდრი, მძლავრი ანდამატი, რომელიც თავგანწირულად იზიდავდა და სევდიანი, ცრემლმორევამდე სევდიანი ნატვრით უხმობდა, და მხოლოდ მაშინ, უკან რომ მობრუნდებოდა, შინ შევიდოდა, კედლებს შეხედავდა, ავეჯს შეხედავდა, ცოლ-შვილს შეხედავდა, ხვდებოდა, რომ თურმე ის „მყარი, მკვიდრი, მძლავრი ანდამატი“ საკუთარი ფანტაზიის ნაყოფი ყოფილა, ილუზია, მირაჟი, რომელიც გიზიდავს, მაგრამ არ არსებობს, და კვლავ გარიყულობის ნაცნობი გრძნობა ეუფლებოდა. ეს გაორებული დამოკიდებულება, თუმცა კი ხშირად გულზე უამურად უფხაჭუნებდა, ცხოვრების მთავარ კალაპოტს ვერ ამღვრევდა და ვერ აღელვებდა, გარიყულობისა და ზედმეტობის გრძნობაც ზედაპირზე დაცურავდა, გარედან, მხოლოდ კანზე ეხებოდა და, მართალია, ზოგჯერ მწვავე აფეთქებას იწვევდა, მაგრამ სულის ღრმა ფენებს, სადაც ჩვენი არსებობის ძირითადი ბირთვია მოთავსებული, ვერ წვდებოდა და ვერ აზიანებდა. ამის ერთი მიზეზი ის იყო, რომ სოლომონს მშვიდი ცხოვრება უყვარდა (ხოლო, ვისაც მშვიდი ცხოვრება უყვარს, ის ახერხებს კიდეც მშვიდად იცხოვროს), მეორე ის, რომ ოჯახის სადავეები ერთბაშად კი არ გამოსცლია ხელიდან, ნელ-ნელა დაკარგა, თანდათან, შეუმჩნევლად, ამიტომ ოპტიმიზმი არ დაუკარგავს. მეხის გავარდნა ხომ თავისი მოულოდნელობით გვაკრთობს, თორემ, ნელ-ნელა რომ მოდიოდეს და შეუმჩნევლად უმატებდეს ხმას, ისე გავარდებოდა, ვერც გავიგებდით, ან გავიგებდით, მაგრამ უკვე შეჩვეული ვიქნებოდით და ყურადღებას არ მივაქცევდით. და თუ სოლომონი თავის ცხოვრებას ბედნიერებას ვერ დაარქმევდა, ვერც უბედურებას დაარქმევდა, ეს კი რეალისტი კაცისთვის, ვისაც პატივმოყვარეობა არ ახრჩობს, სავსებით საკმარისია. ცოლი ოცდახუთი წლისამ შეირთო. ნათესავებმა შეურჩიეს ქალი და ერთხელ, წვეულებაზე, შეახვედრეს. ქალი შესახედავად დიდი ვერაფერი შვილი იყო. სამაგიეროდ სოლომონს ძალიან მოეწონა ის, რომ ერთთავად მორცხვად თავდახრილი იჯდა და თვალებში შემოხედვას ვერ უბედავდა. გარდა ამისა, მოეწონა სახელი - ასმათი, რომელიც სიყრმიდანვე, როდესაც პირველად წაიკითხა „ვეფხისტყაოსანი“, რჩეულ სახელთა ნუსხის თავში მოექცა. იმ დროს სოლომონი ახალბედა მასწავლებელი იყო, ხოლო ასმათი ქიმწმენდაში მუშაობდა ტექნოლოგად. რაც შემდეგ მოხდა, იმის გამო სოლომონს არც ერთი საყვედურის სიტყვა არ დასცდენია თავის შუამავალ ნათესავებთან, რადგან იმ ფსიქოლოგიურ ცვლილებებს, რომელთა მოწმეც მოგვიანებით შეიქნა და რომლებიც იქნებ იმთავითვე ეწერა შუბლზე ასმათს, სოლომონის უბირი ნათესავები, ცხადია, წინასწარ ვერ განჭვრეტდნენ. თავიდან ყველაფერი წესსა და რიგზე მიდიოდა. ასმათი მეოჯახე, მოსიყვარულე, ალერსიანი და ერთგული ქალი იყო და ცოლის ყველა მოვალეობას კარგად და გულმოდგინედ ასრულებდა. როდესაც საღამოობით სოლომონი თავის სასკოლო სიხარულსა და გულისტკივილს უზიარებდა ხოლმე, ასმათი ყურადღებით უსმენდა. მართალია, საკუთარ მოსაზრებებს იშვიათად გამოთქვამდა, მაგრამ ამაში ცუდი არაფერი იყო. კაცს მსმენელი გჭირდება და არა მოსაზრებები. განსაკუთრებით ტკბილად აგონდებოდა სოლომონს ღამეული საუბრები, რომლებიც ხმადაბლა, ნახევრად ჩურჩულით მიმდინარეობდა ლოგინში, ძილის წინ, როდესაც საერთო სარეცელი მთელი ცხოვრების მყარ, მტკიცე, უღალატო კალაპოტად იქცეოდა, რომელშიაც ცოლ-ქმრის სული და ხორცი ამ სარეცელივით ერთი და განუყოფელი იყო და რომელშიაც ცოტა ჭარბი გულახდილობა, ცოტა ჭარბი სიმხურვალე, ცოტა ჭარბი რომანტიზმი და ცოტა ჭარბი იდეალიზმი ისე უბრალოდ, ისე ბუნებრივად, ისე კარგად ისხდნენ თავთავიანთ ადგილას, თითქოს ცხოვრება სწორედ ასეთი ყოფილიყოს, ხოლო ის, რაც დღისით ეგონა ცხოვრება, ახლა მის მრუდე ანარეკლად ეჩვენებოდა. ორი წლის შემდეგ ასმათი გაერთიანება „ოქროს საწმისში“ გადავიდა სამუშაოდ და მალე ცეცხლთან თამაში დაიწყო. „ოქროს საწმისი“ ჩვენი პატარა ქალაქის ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და საჭირო დაწესებულება იყო, რომელიც მოსახლეობას ამარაგებდა საკუთარ საამქროებში დამზადებული (მაგრამ უვარგისი) და გარედან შემოტანილი (მაგრამ ძნელად ხელმისაწვდომი) ისეთი აუცილებელი საქონლით, როგორიცაა კაფელის ფილები, აბაზანები, უნიტაზები, ონკანები, ნიჟარები და სხვა. ასმათი ძველ სამსახურშიც გამოირჩეოდა სიყოჩაღითა და ენერგიით, მაგრამ „ოქროს საწმისში“ ისეთი ფხა გამოიჩინა, არა მარტო ბრწყინვალე კარიერა გაიკეთა, არამედ გზადაგზა კიდევ ერთხელ, საკუთარ მაგალითზე, დაამტკიცა, თუ რაოდენ რთული მოვლენაა ადამიანი და რა სახიფათოა მისი დღევანდელი დღის მიხედვით მის ხვალინდელ დღეზე მსჯელობა. ჯერ წუნმდებელი იყო, მერე ეკონომისტი, მერე უფროსი ეკონომისტი, მერე განყოფილების გამგე, ბოლოს კი დირექტორის მოადგილე გახდა. სულ რამდენიმე წელი დასჭირდა იმისათვის, რომ მორცხვი, უთქმელი, უპრეტენზიო ქალი პატივსაცემ, საქმიან, მკაცრ დირექტორის მოადგილედ ქცეულიყო, რომელსაც მანქანაც კი ემსახურებოდა. მართალია, ეს იყო იმ ტიპის „მოსკვიჩი“, უკან რომ ოთხკუთხა, დახურული, კიდობნის მაგვარი ძარა ადგას, მაგრამ მაინც მანქანა იყო, მძღოლი ჰყავდა, ბორბლები ჰქონდა და, რაც მანქანას მოეთხოვება, ყველაფერს მშვენივრად აკეთებდა. და თუ შესახედაობას მაინცდამაინც დიდ ყურადღებას არ მიაქცევდით, იმ სპეციფიკური დანიშნულებისათვის, რომელზედაც ქვემოთ გვექნება ლაპარაკი, შუშებით შემოღობილ, ღია, ყველა ცნობისმოყვარე თვალისთვის სააშკარაოზე მყოფ მანქანას ასეთი გაუმჭვირვალე კიდობანი სჯობდა. ასმათი ჯერ მხოლოდ უფროსი ეკონომისტი იყო და თავისი კარიერის ბოლო პუნქტამდე კიდევ დიდი გზა ედო, როცა პირველად მოიტანა შინ რამდენიმე შეკვრა უცხოური კაფელი და ერთი უცხოური უნიტაზი. სოლომონს გაუკვირდა. საქმე ისაა, რომ არც კაფელი ჰქონდათ გამოსაცვლელი და არც უნიტაზი, ხოლო, რაკი მთელი მისი არსება მშობლიური ლიტერატურის სიყვარულში იყო გახსნილი და ამის გამო პრაქტიკული აზროვნება ცოტა მოჩლუნგებული ჰქონდა, ერთბაშად ვერ მიხვდა, რისთვის დასჭირდა ცოლს ამ ნივთების მოზიდვა. როცა გაიგო, გასაყიდად მოეტანა, აღელდა. ოღონდ აქ ისიც უნდა ითქვას, რასაც შესაძლოა გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს: სოლომონმა ყრუ ტკივილით იგრძნო, რომ მის არსებაში ღელავდა არა მარტო ზნეობრივი აღშფოთება, არამედ (იქნებ უფრო დიდი დოზითაც) შიში, შიში იმისა, რომ ვიღაც პასუხს მოსთხოვდა. თუმცა, როცა თავის აღელვებას გზა მისცა და სიტყვებად ჩამოყალიბებას შეუდგა, აქცენტი, რაღა თქმა უნდა, აღშფოთებაზე გადაიტანა, შიში კი მხოლოდ გაკვრით ახსენა (რაზედაც ასმათმა დამცინავად გაიღიმა). საერთოდ, სოლომონი ისე ვერ ღელავდა და ისე ვერ შფოთავდა, როგორც საჭირო იყო და როგორც აღელდებოდა და აღშფოთდებოდა, კაფელი და უნიტაზი რომ ცხვირწინ არ ჰქონოდა და საკითხი მხოლოდ თეორიულ პლანში ყოფილიყო გადასაწყვეტი. ალბათ ამანაც იმოქმედა, რომ ცოლ-ქმრის შეხლა-შემოხლა დიდხანს არ გაგრძელებულა, მას შემდეგ, რაც ერთმანეთს რამდენიმე მოკლე ფრაზა სტყორცნეს, რომლებშიაც ემოცია მეტი იყო, ვიდრე აზრი, და რომლებიც უმთავრესად ერთიმეორის სუბიექტურ დახასიათებას წარმოადგენდა, ასმათმა დოინჯი მრისხანედ შემოიყარა და ამ მრისხანებასთან შეუთანხმებელი, წყნარი, ჩუმი, ლამის საწყალობელი ხმით თქვა: - ბატონი ბრძანდები. შენა ხარ ოჯახის უფროსი და, როგორც მეტ-ყვი, ისე ვიზამ. ახლა რაღა ეშველება, ამ ერთ ღამეს გაუძელი და ხვალ მოვკიდებ ხელს და, საიდანაც მოვიტანე, ისევ იქ წავიღებ. - დოინჯიც რომ არა, ასეთი დასკვნა ისედაც არ გამომდინარეობდა წინამავალი საუბრიდან, ამიტომ სოლომონი ცდუნებას არ აჰყოლია და თავისი გამარჯვება არ დაუჯერებია, მით უმეტეს, რომ გულის შორეულ სიღრმეში გრძნობდა, რომ გამარჯვების შანსი თითქმის არ ჰქონდა (რადგან კიდევ უფრო შორეულ სიღრმეში, ვინ იცის, ეგებ არც უნდოდა ჰქონოდა). მართლაც ასმათმა თავისი სიტყვი ასე დაასრულა, - სულ მივატოვებ ამ ოხერ სამსახურს, ბავშვებს მაინც მივხედავ (ამ დროს უკვე სამი შვილი ჰყავდათ). ქალი სახლში უნდა იჯდეს და შვილებს ზრდიდეს. ოჯახს კაცი უნდა არჩენდეს, - აქ წამით შეყოვნდა, თითქოს ვითარება აწონ-დაწონაო, მერე დაუმატა, - მე შენ გეტყვი, ვერ გვაცხოვრებ შენი ხელფასით! სოლომონს ეს სიტყვები ემწარა, მაგრამ არც ისე, როგორც მოსალოდნელი იყო, რადგან ახლა იმასაც მიხვდა, რომ შვიდი წლის მანძილზე, რაც ერთად ცხოვრობდნენ, ამ სიტყვებს წინ უამრავი სხვა სიტყვა უძღოდა, რომლებისთვისაც აქამდე ყურადღება არ მიუქცევია და რომლებიც, ამ უყურადღებობის წყალობით, კიდევ უფრო მუყაითად მუშაობდნენ და კიდევ უფრო ბეჯითად ამზადებდნენ საბოლოო სათქმელს. ამიტომ აღარც იმის განცდა გამოდგა ახლა ძალიან მწვავე, რომ სოლომონს თურმე რა ხანია უკვე ოჯახის უფროსობა ჩამორთმეული ჰქონდა, ეკონომიკის სადავეები ასმათს ეპყრა ხელთ და ახლა მხოლოდ იმაზეღა იყო ლაპარაკი, რომ იდეოლოგიური სადავეებიც აეღო, რაც ეკონომიურ ბატონობას ადრე თუ გვიან უეჭველად უნდა მოჰყოლოდა. და სოლომონი გაჩუმდა. ხოლო, რაკი სოლომონი გაჩუმდა, მშვიდობიანობაც ჩამოვარდა და ცოტა ხნის შემდეგ ასმათმა უკვე ტკბილად, დაყვავებით და დამაჯერებლად აუხსნა ქმარს, რომ მის საქციელში საძრახისი არაფერი იყო: როგორც ცნობილია, ადგილობრივი პროდუქცია ძნელად საღდება. ეს ამბავი, რაღა თქმა უნდა, ზემოთაც კარგად იციან. ამიტომ გეგმის შესასრულებლად გაერთიანებას დროდადრო უცხოურ საქონელს აწვდიან. ამ საქონელს, რომლის ეგრეთწოდებული „თავისი ფასი“, დავუშვათ, ასი მანეთია (რეალური ფასები სოლომონის თავში მალე აირ-დაირია, ამიტომ მხოლოდ შეფარდებები დაიხსომა), რაღაც მანქანებით ხელთ იგდებს გადამყიდველი და ყიდის სამას მანეთად. საქონელზე მოთხოვნილება დიდია და მუშტარი, ოღონდაც იშოვოს და, სიამოვნებით იხდის ამ თანხას. ასეთ ვითარებაში ასმათი სრულიად კანონიერად და ოფიციალურად ყიდულობს ამ საქონელს თავისი გაერთიანების მაღაზიაში, იხდის ას მანეთს, მოაქვს შინ და რომელიმე თავის ახლობელს აძლევს ორას მანეთად. ამ უმტკივნეულო კომბინაციით არა მარტო ასმათი იგებს ას მანეთს, არამედ მუშტარიც, მას ხომ ორასი მანეთი დაუჯდა ის, რაშიც უყოყმანოდ გადაიხდიდა სამას მანეთს! განა ცუდია, ადამიანს, რომელსაც, ვინ იცის, როგორ უჭირს, ასი მანეთი გადაუნარჩუნო? ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ეს სპეკულაციის წინააღმდეგ ბრძოლაცაა, რამდენადაც შავ ბაზარზე ფასების დაცემას უწყობს ხელს. ერთი შეხედვით, თითქოს ამგვარ ოპერაციას არც ისე კარგი სუნი უდის, მაგრამ, დავუშვათ, ასმათმა არ წამოიღო ეს საქონელი და სარეალიზაციოდ გაუშვა. რა მოხდება? იმდენი რომ იყოს, მოთხოვნილებას აკმაყოფილებდეს, კაი დაგემართოს ყველაფერი რიგზე იქნებოდა, მაგრამ ამდენი არ არის. ამიტომ იგი უეჭველად რომელიმე გადამყიდველს ჩაუვარდება ხელში და, ვისაც ასმათის წყალობით ორასი მანეთი დაუჯდებოდა, ახლა სამასი მანეთი დაუჯდება. ისიც, თუ იშოვა. ასეთი აღმოჩნდა საქმის ვითარება. და თუმცა სოლომონი გრძნობდა, რომ ამ უცნაური ლოგიკის უკან რაღაც შეუსაბამობა იმალებოდა, მაგრამ ფიქრის დრო აღარ დარჩა, ვინაიდან რვეულები ჰქონდა გასასწორებელი. იმ დღიდან მოყოლებული სოლომონის სახლში (ხოლო სამი წლის შემდეგ უკვე ასმათის სახლში, რადგან ძველი ბინა ჩააბარეს, ხოლო ახალი, რომელშიაც ამჟამად ცხოვრობდნენ, ასმათმა მიიღო) უნიტაზი ინტერიერის განუყოფელ ნაწილად იქცა. როდესაც ასმათმა ახლობლები და მეზობლები (ჯერ ძველ და მერე ახალ ბინაში) მოილია, იძულებული შეიქნა მოქმედების არე გაეფართოებინა. ამ მიზნით დაუკავშირდა ერთ მეზობელს, რომელიც ქვედა სართულზე ცხოვრობდა და სანეპიდსადგურში მუშაობდა მღრღნელებისა და ტარაკანისმაგვართა განყოფილებაში. შავი, პატარა ქალი იყო, გამხდარი, მოუსვენარი და მოძრავი. ერთთავად დარბოდა და დასუნსულებდა, თან სხეული ისე დაჰქონდა, გეგონებოდათ, ფართხალებსო. გაჩერებული რომ დაგენახათ, ვერც კი მოასწრებდით იმის შემჩნევას, რომ გაჩერებული იყო, თითქოს თქვენი გამოჩენის შეეშინდაო, ერთბაშად აკრეფდა სიჩქარეს და უეცრად გასუნსულდებოდა გაურკვეველი მიმართულებით. როცა მათსა ამოვიდოდა (ამოსვლით კი უკვე ხშირ-ხშირად ამოდიოდა), სოლომონს არაერთხელ წაუსწრია საკუთარი თავისთვის და გაკვირვებით გაუცნობიერებია, რომ თურმე სულ იმის მოლოდინში იყო, ან ახლა შეძვრება პლინთუსის ქვეშ და ან ახლაო. ეს ქალი ორი რამით იყო მეზობლებში ცნობილი: ერთი - სამსახურში საწამლავს იპარავდა და უბანში მცირე გასამრჯელოს ფასად კერძო ტარაკნებს სპობდა, და მეორე - დროდადრო უცხო ქალაქებშიც დასუნსულება, რაღაც-რაღაცეები ჩამოჰქონდა და ჰყიდდა. სახელად ლუბა ერქვა. ასმათის უნიტაზებისთვის ახალი სავაჭრო გზების გაჭრა სიამოვნებით იკისრა. იკისრა და, როგორც იტყვიან, შეასრულა კიდეც. ასმათს თავის, პირობითად რომ ვთქვათ, ას მანეთს მუდამ პატიოსნად აბარებდა, თავად რამდენს იგებდა, არავინ იცის, ყოველ შემთხვევაში, ენთუზიაზმის გამო, ცხადია, ასეთ საქმეს ხელს არ მოჰკიდებდა. ამის შემდეგ, როგორც ეს ხშირად ხდება, როცა ადამიანებს საერთო საიდუმლო დააკავშირებს, ლუბა, ეს პატარა მღრღნელი, ისე შეეჩვია და გაუშინაურდა ასმათისა და სოლომონის ოჯახს, რომ, უნიტაზისა არ იყოს, მალე ინტერიერის შემადგენელი ნაწილი გახდა. დროს იშოვიდა თუ არა, მაშინვე ამოსუნსულდებოდა. ხან მურაბის რეცეპტი ამოჰქონდა, ხან მწნილის რეცეპტი მიჰქონდა, ხან ისე, სამუსაიფოდ ამოვიდოდა. თავიდან სოლომონი ვარაუდობდა, რომ ლუბა ტარაკნისგან უნდა ყოფილიყო წარმოშობილი, მაგრამ მერე, როცა თავად ლუბამ მისცა პირველი ბიძგი მისი სამი მნიშვნელოვანი დაკვირვებიდან ერთ-ერთს, კერძოდ იმას, რომელიც დარვინის მოძღვრებას ეხებოდა, სოლომონი იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ საქმე პირიქით იყო - ტარაკანა წარმოიშვა ლუბასგან და არა ლუბა ტარაკნისგან. თვითონ სოლომონს რაც შეეხება, იმ საუბრის მერე, რომელმაც საბოლოოდ მოჰფინა ნათელი მისი ეკონომიური და, შესაბამისად, იდეოლოგიური დამოუკიდებლობის დაკარგვას, პროტესტს ხმამაღლა ვეღარ გამოთქვამდა, მაგრამ თავის გულში ასმათის საქმიანობას არასოდეს შერიგებია. ერთი ხანობა გადაწყვიტა ბავშვები მაინც გაეზარდა ისე, რომ ამ მაცდურ ქსელში არ მოყოლილიყვნენ, მაგრამ ვერ მოახერხა. არა იმიტომ, რომ ასმათი იყო ამის წინააღმდეგი. პირიქით, ასმათი მოხარული იქნებოდა, სოლომონი თუ თავის გადაწყვეტილებას შეასრულებდა, რადგან ადამიანმა, რა გზასაც არ უნდა ადგეს, მშვენივრად იცის, კარგი რა არის და ცუდი რა არის (სხვათა შორის, სწორედ ესაა მათი აქილევსის ქუსლი და არა შიში, როგორც მიამიტურად ვფიქრობთ), და ასმათმა გულის სიღრმეში (ხოლო ნათელ წუთებში გულის ზედაპირზეც) იცოდა თავისი საქმიანობის ფასი და ერჩივნა შვილები მისი გავლენის არეში არ მოქცეულიყვნენ, მაგრამ საქმე ის იყო, რომ, როდესაც სოლომონმა გადაწყვიტა ბავშვები ისე გაეზარდა, ცუდ გზას არ დადგომოდნენ, უბრალოდ, არ იცოდა, კონკრეტულად რა შინაარსი იდო ამ ზოგად და გვარიანად ბუნდოვან სიტყვაში „ისე“. ცხოვრება კი ამასობაში ასმათის ხაზს მიჰყვებოდა. და თუმცა ხაზის დასაწყისში არავითარი საამისო ნიშანი არ ჩანდა და, ვინმეს რომ ეწინასწარმეტყველა, სოლომონი დიდად გაკვირვებული დარჩებოდა, ფაქტი ის არის, რომ ამ ხაზმა ერთ მშვენიერ დღეს კონსპირაციამდე მიიყვანა. ძნელი დასაჯერებელია, მაგრამ, თუ დავუკვირდებით, ლოგიკის მრუდი, კერძოდ, ფსიქოლოგიური ლოგიკის მრუდი, სწორედ აქეთკენ მიდიოდა. სოლომონს, როგორც უკვე ითქვა, მთელი ქართული ლიტერატურა დიდი სიყვარულით უყვარდა. თუმცა რჩეულებიც ჰყავდა. რჩეულთა შორის რჩეული კი ილია ჭავჭავაძე იყო, ვინც თავგანწირვით იბრძოდა ყველა ეროვნულ ფრონტზე, თანაც, სოლომონის აზრით, მრავალთაგან განსხვავებით, იმიტომ კი არ იბრძოდა, რომ ერის წინამძღოლი გამხდარიყო, არამედ იმიტომ გახდა ერის წინამძღოლი, რომ იბრძოდა. რა თქმა უნდა, სოლომონს იმის პრეტენზია არა ჰქონია, ილია ჭავჭავაძის სიმაღლეებს შეჰპოტინებოდა, ან მასთან სულიერი კავშირი ეპოვა (და, საერთოდ, სოლომონი უპრეტენზიო კაცი იყო), უბრალოდ, ცდილობდა მისი ცხოვრების მაგალითზე საკუთარი გადაწყვეტილებანი და ნამოქმედარი შეემოწმებინა, რადგან ეს ცხოვრება ვეება სულიერი ეკრანი იყო და ყველა გადაწყვეტილება და ყველა მოქმედება იქ ჭეშმარიტ სახესა და ჭეშმარიტ ღირებულებას იძენდა. ამ მხრივ სოლომონი ზოგჯერ ღრმადაც შეტოპავდა ხოლმე. მაგალითად, როცა სახლში სანტექნიკური ბუმი დაიწყო, გვარიანად მკრეხელური, თუმცაღა სავსებით ბუნებრივი კითხვა დაებადა: ილია ჭავჭავაძე რომ მის დღეში ჩავარდნილიყო, რას იზამდა? ამ კითხვაზე სოლომონმა პასუხი ვერ იპოვა, რადგან ასეთი ვითარების წარმოდგენა შეუძლებელი აღმოჩნდა. შეუძლებელი აღმოჩნდა არა იმიტომ, რომ ის ილია ჭავჭავაძე იყო, არამედ სხვა, გაცილებით უფრო დიდი და ღრმა მიზეზების გამო, რომლებსაც სოლომონი თუმცა კი გრძნობდა, მოხელთებასა და აზრად ჩამოსხმას ვერ უხერხებდა. ერთი სიტყვით, ილია ჭავჭავაძე რჩეულთა შორის რჩეული იყო. სოლომონს განსაკუთრებით მისი პუბლიცისტური წერილები უყვარდა. ბევრი მათგანი ზეპირად იცოდა. და ყველას, მათ შორის იმათაც, რომლებიც ზეპირად იცოდა, ჟამიდან ჟამზე, უფრო ისეთ დროს, როცა ამა თუ იმ მიზეზის გამო ამბოხის გუნებაზე დგებოდა, მიუბრუნდებოდა და ისე-თი ჯიბრიანი სიამოვნებით ჩაუღრმავდებოდა, თითქოს ვიღაცის ჯავრს იყრიდა ან ვიღაცას ნიშნს უგებდა. იმ დღეს სწორედ „ქუთაისის ბანკის საქმეს“ კითხულობდა, როცა ასმათის ფეხის ხმა მოესმა და ამ ხმის გაგონებაზე გადაშლილი რვეული, რომელიც იქვე ედო, გვერდით, სწრაფად დააფარა წიგნს, თან კალმისტარი მოიმარჯვა და ისეთი სახე მიიღო, თემების გასწორებისას რომ ჰქონდა ხოლმე. როგორც კი თავისი საქციელი გააცნობიერა, წამსვე მიხვდა, რომ რვეულიცა და კალმისტარიც წინდაწინ ჰქონდა მომზადებული და, საერთოდ, ეს პირველი შემთხვევა არ ყოფილა, ასმათის გამოჩენაზე რომ წიგნს მალავდა. სოლომონს ეს ამბავი ცოტა გაუკვირდა. იქნებ უნდა შემცბარიყო კიდეც, მაგრამ არ შემცბარა, რადგან ეს იგივე შენელებული მეხი იყო, რომელსაც ყური ვეღარ აღიქვამს. გაკვირვებითაც მხოლოდ იმიტომ გაუკვირდა, რომ ასმათს არასოდეს მისთვის წიგნის კითხვა არ აუკრძალავს. როგორც ჩანს, სოლომონს თავად გამოუტანია დასკვნა, რომ, იმ დროს, როდესაც ცოლი ოჯახზეა გადაგებული და ყველაფერი ოჯახის სამსხვერპლოზე მიაქვს, ქმრის მხრივ, მეტი რომ არა ვთქვათ, უხერხულია ისეთი რამის კეთება, რასაც უშუალო მატერიალური სარგებლობა არ მოჰყვება. გაცნობიერებას შედეგი არ მოუტანია. არც ავი, არც კარგი. და სოლომონმა არალეგალური მუშაობა განაგრძო, რისთვისაც წარმატებით იყენებდა მოსწავლეთა რვეულებს. რვეულების სწორების გამო, თუნდაც ამ საქმეში ღამეები ეტეხა, ვერავინ დაძრახავდა, დიდი-დიდი, ასმათს ცოტა კომიკური მოსჩვენებოდა შეფარდება შორმასა და ანაზღაურებას შორის და ამის თაობაზე რამე გესლიანი შენიშვნა გამოეთქვა. საკვირველი კი იყო, მაგრამ ასმათი, რაც უფრო წინ მიიწევდა სამსახურებრივი კარიერის გზაზე, მით უფრო სანდომიანი ხდებოდა, თუმცა არავითარ პარფიუმერიასა და სხვა ხელოვნურ საშუალებებს არ იყენებდა. თითქოს უფრო მაღალი და ტანადიც კი გამოჩნდა. ამან სოლომონი იმ აზრამდე მიიყვანა, რომ თანამდებობა ადამიანს ალამაზებს. იქნებ ასეცაა (და, საერთოდ, ულამაზო ქალს ლამაზი ქალი ერჩივნა), მაგრამ უბედურება ის იყო, რომ ასმათის წინსვლისა და, შესაბამისად, გალამაზების კვალობაზე, რატომღაც თანდათან კნინდებოდა სოლომონის მამაკაცური გამბედაობა, რის გამოც ინიციატივამ ღამეულ საქმიანობაშიც ასმათის მხარეს გადაინაცვლა და სოლომონს ოდენ პასიური (ხანდახან გაბოროტებულად პასიური) მომლოდინის როლიღა შერჩა. ხოლო თქმა იმისა, რომ თავის სასკოლო სიხარულსა და გულისტკივილს ცოლს უკვე ვერც დღე და ვერც ღამე ვეღარ უზიარებდა, ალბათ ზედმეტიც კია. საბოლოოდ სოლომონი დაემსგავსა მდინარის ფსკერზე, თეთრი ლოდის ძირას ჩაგუბებულ პატარა მორევს, რომელიც ფორმალურადღაა მდინარის ნაწილი, რადგან, როდესაც მდინარე თავზე გადაუვლის და ხმაურით წავა, ამ დინებას არც აფერხებს და არც მიჰყვება, თავისთვისაა შეყუჟული ლოდქვეშ, თვალდახუჭულია, გატრუნული და, თუ ზაფხულის თბილი ნეტარება ვეღარ ახარებს, ვეღარც ზამთრის სუსხიანი ტკივილი აღონებს, თუ ერთ ადგილზე დგომით ობს მოიკიდებს, ისე ნელ-ნელა მოიკიდებს, ვერც კი მიხვდება, რომ ობი მოიკიდა, თუ ცოტ-ცოტაობით თეთრ ლოდს ძირს უთხრის, ამას თავისდაუნებურად სჩადის და ამიტომ არც ეძრახვის და არც მოეკითხება. ეს შედარება ეგებ ზედმეტად მძაფრია და, რახან სოციალურად შეზღუდულია, მაინცდამაინც ვერც სიზუსტეს დაიკვეხნის. სინამდვილეში, სანამ ცოცხალი ვართ, გვინდა თუ არა, ამ ფაქტს ანგარიში უნდა გავუწიოთ. ამიტომ, მას შემდეგ, რაც ოჯახის ძაფები დაუწყდა და შვილებისაკენ მიმავალი გზებიც დაკარგა, სოლომონმა მთავარი სასიცოცხლო აქცენტი სკოლაზე გადაიტანა. როგორც უკვე ითქვა, სკოლაში (ცხადია, სკოლის გარეთაც) სოლო-მონს მეგობრები არა ჰყოლია. სამაგიეროდ, სკოლაში მოქმედებდა ერთგვარი დაუწერელი ეთიკური კანონი, რომელიც მოითხოვდა, რომ მასწავლებლებს ერთიმეორის არსებობა ეღიარებინათ, ერთიმეორის რეპუტაციას მოფრთხილებოდნენ და ერთიმეორის მიმართ, რამდენადაც ამის საშუალებას ცხოვრება იძლეოდა, თავაზიანობის ნორმები დაეცვათ. მართალია, ეს კანონი, როგორც კანონის წესია, მხოლოდ ზედაპირს ეხებოდა და არა არსს, სოლომონს იგი მაინც სავსებით აკმაყოფილებდა. ცხოვრება ჭრელია და, რაღა თქმა უნდა, ეს სიჭრელე აქაც იჩენდა თავს, შეხლა-შემოხლაც იყო, ინტრიგებიც, აყალ-მაყალიც, მაგრამ მთავარი დოზაა, მაქსიმალისტური მოთხოვნები კი სოლომონს პრაქტიკული ცხოვრების მიმართ არასოდეს ჰქონია. სამასწავლებლოში ხშირად სულიერადაც ისვენებდა. აქ ხშირი იყო საუბარი საკაცობრიო საკითხებზე, მნიშვნელოვან თემებზე, სულზე, მაღალ მატერიებზე. ჭორაობაც კი აქ უფრო ნატიფი და სასიამოვნო მოსასმენი იყო. ამ მხრივ, ეჭვი არაა, სოლომონის კოლეგები გაცილებით სჯობდნენ „ოქროს საწმისის“ ხმაურიან და ტლუ თანამშრომლებს, რომლებსაც ასმათი ზოგჯერ წვეულებას გაუმართავდა ხოლმე და რომელთა ინტელექტუალური და სულიერი დონე სოლომონს ყოველთვის ნაღვლიან გუნებაზე აყენებდა. ლუბაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტი იყო. ლუბა ნაღვლიან გუნებაზე არ აყენებდა. ლუბა აღიზიანებდა. აღიზიანებდა არა იმიტომ, რომ ჩახლეჩილი, რაღაც უწმაწური ხმა ჰქონდა, და ამ ხმით ხშირად უწმაწურ აზრებსაც გამოთქვამდა, არამედ იმიტომ, რომ, საერთოდ, ლაპარაკობდა. სოლომონს რატომღაც მიაჩნდა, რომ ლუბას მეტყველების უნარი არ უნდა ჰქონოდა. დარწმუნებული იყო, მისგან რომ მხოლოდ ღმუილი და დაუნაწევრებელი ბგერები მოესმინა, ასე არ გაღიზიანდებოდა. მოსწავლეებთან ურთიერთობა წლების განმავლობაში ჩამოყალიბდა და უკვე რა ხანია საბოლოო, დასრულებული, ინერციული სახე მიიღო. პედაგოგის პირვანდელ თეორიულ მოდელში, რომელიც გაჟღენთილი იყო ახალგაზრდობისათვის (მაშინდელი ახალგაზრდობისათვის) დამახასიათებელი იდეალიზმით, ცხოვრებამ საჭირო ცვლილებები შეიტანა, ჭრელაჭრულა კვირტები მოაშორა, უნიადაგო იდეალიზმის მყიფე შრეები გამოაცალა, დაწნეხა და პრაქტიკული, გამოყენებითი სახე მისცა. ეს იყო ჩვეულებრივი და გავრცელებული, მაგრამ, ამავე დროს, თუკი შეეგუებოდი და რაღაც ისეთს არ მოინდომებდი, რაც კოორდინატებში არ ეტევა, მყარი, უტყუარი და უღალატო მოდელი. სოლომონი შეეგუა, რადგან უკიდურესობას არც ერთ მხარეს არ ესწრაფოდა. იგი არ მიეკუთვნებოდა ეგრეთ წოდებულ „საყვარელი მასწავლებლის“ კატეგორიას (თუკი ასეთი კატეგორია მართლა არსებობს და იგი პირველკლასელებს არ მოუგონიათ, რომელთაც დედა ენატრებათ და, ეს ნატვრა რომ ილუზიურად მაინც აიხდინონ, უნებურად ჩანაცვლების მეთოდს მიმართავენ), მაგრამ არც იმ კატეგორიას მიეკუთვნებოდა, სკოლაში რომ შემთხვევით აღმოჩნდება. სოლომონი ბუნებით პედაგოგი იყო. მშობლიური ლიტერატურა, გარდა იმისა, რომ ძალიან უყვარდა, კარგადაც იცოდა და ცდას არ აკლებდა, რომ მოსწავლეებისათვის თავისი ცოდნა გადაეცა და თავისი სიყვარული გადაედო. სიყვარულის გადადება, რაც დრო გადიოდა, უფრო და უფრო ძნელდებოდა. ბავშვები იცვლებოდნენ. თაობები სოლომონის თვალწინ მიაბიჯებდნენ და სოლომონი ნათლად ხედავდა ცვლილებებს, რომლებიც უმთავრესად ინტელექტუალური და ფსიქოლოგიური ხასიათისა იყო. ერთი მხრივ, გაცილებით უფრო გონიერი, უფრო ფხიზელი, უფრო მომწიფებული, უფრო ორიგინალური და ინდივიდუალური აზროვნების მქონე ბავშვები მოდიოდნენ, მეორე მხრივ (შესაძლებელია, სწორედ ამ მიზეზით), ძალიან ადრე იბერტყავდნენ რომანტიკულ ყვავილებს (რასაც ზოგჯერ რომანტიკულ ბურბუშელასაც ვუწოდებთ ხოლმე), უფრო რეალისტები ხდებოდნენ, უფრო სკეპტიკოსები, ავტორიტეტები ნაკლებად სწამდათ, მასწავლებლებს ბრმად აღარ ენდობოდნენ, ხშირად მათს ცოდნასა და გემოვნებას კრიტიკულად ეპყრობოდნენ და საკუთარი საზომებით ამოწმებდნენ. დროდადრო ეს პროცესი იმდენად მძაფრი იყო, რომ სოლომონი, რომელიც თავისი საგნის მიხედვით მსჯელობდა, აშკარად და გარდაუვალად მოელოდა ლიტერატურულ ღირებულებათა გადაფასებას და მერე, წლები რომ მაშინდელ მოსწავლეებს მოწიფულ ხალხად აქცევდა და მოსალოდნელი გადაფასება კი არსად ჩანდა, უკვირდა და გულში ფიქრობდა, ნეტა ის ბავშვები რა იქნენ, რომ ხმას აღარ იღებენო. მოსწავლეები არც სოლომონის დიდ სიყვარულს იზიარებდნენ და ზოგჯერ ისეთ სუსტ ადგილებს გაიხსენებდნენ მასწავლებლის სათაყვანებელ მწერალთა ნაწარმოებებიდან, რომლებიც, ერთი მხრივ, შეგნებულ სკეპტიციზმზე მიუთითებდა, საკუთარი შეხედულების გამართლებას რომ ყოველგვარი საშუალებით ცდილობს, მეორე მხრივ კი, მიზნად ისახავდა მასწავლებლის გამოცდას და შეძლებისდაგვარად „ჩაჭრასაც“, და ამიტომ, იმ დროს, როცა გაკვეთილი არ იცოდნენ, ციტატები ყველაზე ნაკლებ ცნობილი ნაწარმოებებიდან მოჰქონდათ. მადლობა ღმერთს, სოლომონი ზოგ-ზოგებს არ ჰგავდა, სასკოლო პროგრამის ფარგლებში რომ არიან გამომწყვდეულები. სოლომონმა საგანი ვრცლად და ღრმად იცოდა და მისი „ჩაჭრა“ იოლი არ იყო, თუმცა ვერც იმას დაიკვეხნიდა, თითქოს მოწაფეების სკეპტიციზმს შერყევას უხერხებდა. ფარ-ხმალს მაინც არ ყრიდა, მაინც ცდილობდა მშობლიური მწერლობის სიყვარული გაეღვივებინა ბავშვებში, რადგან ამ სიყვარულის მართებულობა მისთვის წმინდა და შეუვალი ჭეშმარიტება იყო. ზოგჯერ, დამატებითი ბიძგების ძებნაში, საქართველოს ისტორიაზეც დაიწყებდა ხოლმე საუბარს (რასაც ბავშვები კმაყოფილებით ხვდებოდნენ, რადგან ასეთ დროს სოლომონს ხშირად ახალი მასალის ასახსნელად დრო აღარ რჩებოდა), ერთხელ გაბედული ექსპერიმენტი ჩაატარა, რომელიც კრახით დასრულდა: სოლომონმა ერთი ლექსი იცოდა. ბავშვობაში გაიგონა თავისი ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლისგან და სამუდამოდ დაამახსოვრდა. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ლექსი სადა იყო, ნათელი, ადვილი დასაზეპირებელი და სათქმელს ცხადად და მიუკიბავ-მოუკიბავად ამბობდა, არამედ იმიტომაც (ამას გვიან მიხვდა), რომ, იმ დროს, როცა მასწავლებელმა სოლომონსა და მის თანაკლასელებს ეს ლექსი უთხრა, მისი პათეტიკა სავსებით ბუნებრივი იყო და მის ეროვნულობას კოპწიაობის არავითარი დაღი არ ესვა, რადგან მთქმელიცა და მსმენელებიც ერთსა და იმავე განზომილებაში იმყოფებოდნენ. სოლომონს მთელი თავისი მასწავლებლობის მანძილზე, თითქოს ტანში ეშმაკი უზისო, არ ასვენებდა იმის სურვილი, რომ ეს სცენა გაემეორებინა. გრძნობდა, სხვა დრო იყო, და გაბედვა უჭირდა. მაგრამ უთქმელობაც აწვალებდა, ამიტომ გამუდმებით ემზადებოდა და ხელსაყრელ დროს ეძებდა. გასულ წელს, ბოლოს და ბოლოს, გაბედა, მაგრამ ამდენ ჭოჭმანსა და რჩევა-რჩევაში, როგორც ჩანს, საამისოდ ყველაზე ნაკლებ ხელსაყრელი დრო აირჩია. იმ ღდეს მეცხრე კლასში ახალი ქართული სალიტერატურო ენის შესახებ ჰქონდა საუბარი. როდესაც ამ საქმეში ილია ჭავჭავაძისა და აკაკი წერეთლის დამსახურებაზე ილაპარაკა, შეუმჩნევლად გასცდა საკითხის კონკრეტულ რკალს, ცოტა როლშიც შევიდა, შთაგონების მაგვარი რაღაც იგრძნო, უეცრად მიხვდა, რომ სწორედ ახლა იყო ის ხელსაყრელი დრო, რომელსაც თითქმის ორმოცი წელი ელოდა, აღელდა, გული აუძგერდა, თვალზე თხელი ბურუსი გადაეფარა (რის გამოც ფოკუსი აერია და კლასს ბუნდოვნადღა ხედავდა) და საუბარი ასე დაასრულა: - ...მათი ღვაწლი განუზომელია არა მარტო ახალი ქართული სალიტერატურო ენის დამკვიდრებაში, არამედ, საზოგადოდ, ქართული კულტურის აღორძინებაში. ეს სახელები წმინდა სახელებია, ან, როგორც პოეტი იტყოდა: ილია და აკაკი, აკაკი და ილია, ამისთანა სახელები თაფლზე უფრო ტკბილია. კლასში წამით სამარისებური სიჩუმე ჩამოვარდა და სოლომონმა იგრძნო, რომ გულმაც ძგერა შეწყვიტა. ხოლო მეორე წამს ბოლო მერხიდან (მარცხენა რიგში), სადაც მსუქანი დათეშიძე იჯდა, მკაფიოდ, თითქმის დამარცვლით, გაისმა საპასუხო ლექსი: სოლომონ ბრძენი - სუპერმენი! სოლომონი ორივე ხელით დაეყრდნო ჭიებისგან დაჭმულ, დაფუტუროებულ მერხს, მძიმედ წამოდგა, ხელები ზურგსუკან დაიწყო, ტანიც ოდნავ უკან გადაზნიქა და დინჯი, დარბაისლური ნაბიჯით გაუდგა გზას. არავითარი წინათგრძნობა არა ჰქონია. საერთოდ, წინათგრძნობა მისთვის უცხო ხილი იყო: თვალით არ ენახა, ყურით არ გაეგონა, გემოთი არ გაესინჯა და, როგორც სჩვევია ხალხს, ვინც ასეთ საკითხებში მხოლოდ საკუთარ გამოცდილებას ეყრდნობა და საზომად მხოლოდ საკუთარ თავს იყენებს, არც სჯეროდა მისი არსებობა. ბაღს გასცდა, ქუჩა ჩაათავა და პატარა, ვიწრო ჩიხში შეუხვია, რომლის ბოლოშიაც სკოლა იდგა. სკოლის დანახვაზე ისე აუჩქროლდებოდა ხოლმე გული, როგორც პაემანზე დაგვიანებულ ქალს შეიძლება აუჩქროლდეს შეყვარებულის დანახვაზე, რომელიც ნერვიულობს, ტუჩებს იკვნეტს, წამდაუწუმ საათზე იყურება, მაგრამ მაინც დგას და ელის. ამ ჩიხში რომ შემოუხვევია და ეს აგურით ნაგები, სამსართულიანი, კოხტა შენობა დაუნახავს, რამდენჯერ დარდი გადაჰყრია და ამღვრეული გუნება დასწმენდია. სკოლა სოლომონისათვის ეკლესია იყო, რომელიც სახელმწიფოსგან დამოუკიდებლად არსებობდა და ამიტომ ასმათს მასთან ხელი არ ჰქონდა. ოცდათვრამეტი წლის განმავლობაში ერთადერთი შემთხვევა იყო, როცა ცოლი მის სასკოლო საქმეებში ჩაერია. ეს ამბავიც გასულ წელს მოხდა. ზამთრის პირი იყო. ასმათი სამსახურიდან უგუნებოდ დაბრუნდა. კარგა ხანს უმიზნოდ იწრიალა, როგორც გალიაში გამომწყვდეულმა ძუ ვეფხვმა, ბოლოს სოლომონს მიუახლოვდა და უთხრა, ერთი სათხოვარი მაქვს და უსიკვდილოდ უნდა შემისრულოო. სოლომონს გულმა რეჩხი უყო. „ოქროს საწმისის“ დირექტორის მოადგილე უმნიშვნელო საქმის გამო მის წინაშე თავს არ დაიმცირებდა და, საერთოდ, სოლომონს აღარც კი ახსოვდა, მას შემდეგ, რაც ბრძანების უფლება მოიპოვა, ასმათს მისთვის რამე ეთხოვოს. ასმათმა სოლომონს დამშვიდება აცალა, ამასობაში თვითონ, თავი მისკდებაო და, წამალი დალია და მერე სწრაფად, ერთბაშად, მოკვეთით უთხრა, შენს ერთ მოწაფეს ნიშანი უნდა აუწიოო. სოლომონმა შორს დაიჭირა, არც კი უკითხავს რომელ მოწაფეზე იყო ლაპარაკი. ასმათმა მაშინვე დაანება თავი, მაგრამ კვნესას უმატა. სოლომონი ვერ მიხვდა, კვნესა მეთოდი იყო თუ მართლა ასე აწუხებდა ტკივილი, ყოველ შემთხვევაში, არ დაუჯერებია, რომ იმას, რისთვისაც ქმრის წინაშე თავის დამცირება მოუხდა, ეგრე იოლად დათმობდა. ეჭვი სულ მალე გაუმართლდა. კვნესა მეთოდი გამოდგა, უფრო სწორად, შესავალსა და მეთოდს შორის გადებული ხიდი. თვით მეთოდი სწორხაზოვანი რისხვა იყო, რომელიც სოლომონს ირონიით შეზავებულ მეხად დაატყდა თავს (წმინდანი! მამა აბრამის ბატკანი! ქათქათა ხელები არ დაგილაქავდეს! მე ნემსის ყუნწში უნდა გავძვრე, ეკლებზე უნდა ვიარო და ათასი მამაძაღლობა ჩავიდინო, რომ ოჯახი შევინახო, არ მოგვშივდეს და არ მოგვწყურდეს, ეს კი ფეხიფეხშემოდებული უნდა იჯდეს, ხელში თავისი ქეციანი პატიოსნება ეჭიროს და მარაოსავით ინიავებდეს! მაგრად მოუჭირე ხელი, არავინ მოგტაცოს! შენ იმას როგორ იკადრებ, მოწაფეს ერთი ნიშანი აუწიო! აბა, მე კი არ მგავხარ! მე მიხარია ყოველ საღამოს ლუბასნაირ ვიგინდარებთან ჭუკჭუკი, უნიტაზების თრევა და სირცხვილის ოფლის წურვა! ან როგორ ჩერდები ასეთ ქალთან! მე რომ შენს ადგილას ვიყო, ჩემისთანა ცოლს ერთს გემოზე გავასილაქებდი, რომ ჭკუა ესწავლა და თავის ტყავში დატეულიყო. მაგრამ შენ ამას არ იზამ. ეს რომ ქნა, მერე პატიოსნებას ვიღასი ფულით იყიდი!..). - რა გვარია? - შეაწყვეტინა, სოლომონმა, რომელმაც იგრძნო, რომ ცხრაკლიტულის საგულდაგულოდ ჩაურდულებული კარი იღებოდა, და იმის წარმოდგენაზე, თუ რა სანახაობა ელოდა ხახადაღებული უფსკრულის ძირას, ტანში გააცია. ყურაშვილი, - სწრაფად შეცვალა კილო ასმათმა, - ვარლამ ყურაშვილის გოგოა. მამამისი თავისი სარევიზიო ჯგუფით გუშინდლიდან „ოქროს საწმისში“ გვიზის და გვამოწმებს. შესამოწმებელი რა გვჭირს, ყველაფერი აჟურში გვაქვს, მაგრამ ადამიანები ვართ, გამწარებულმა კაცმა თუ მოინდომა, ყოველთვის გამოძებნის ხელმოსაკიდს. არადა, ფრჩხილის ტოლაც თუ იპოვა რამე, შეიძლება ზედ იმხელა მთა დადგას, მთელი გაერთიანება ქვეშ მოიყოლოს. ერთი ნიშანი ყველაფერს წაღმა შემოაბრუნებს. ყურაშვილის ბავშვმა საგანი გამართულ სამიანზე იცოდა. გამართულ სამიანსა და დამადლებულ ოთხიანს შორის კი აბა რა ისეთი განსხვავებაა, ამდენ დავიდარაბად ღირებულიყო! ეგ კი არა, სოლომონი ზოგჯერ თავადაც ყოყმანობდა, ეგებ ჯობდეს ოთხიანი დავუწერო, წახალისდება და უფრო ბეჯითად იმეცადინებსო. ოპერაციამ მშვიდობიანად და უმტკივნეულოდ ჩაიარა, თუ არ ჩავთვლით, რომ ამით დირექტორმა ისარგებლა და ერთი ნიშანი გიგიაძისთვისაც წაამატებინა. დირექტორმა ყურაშვილი ისე ახსენა, გაკვრით, რათა სოლომონისთვის ეგრძნობინებინა, საქმის კურსში ვარო, მოტივად კი ის გამოიყენა, რომ სკოლა სარემონტო იყო და ამ საქმეს გიგიაძის მამის დაუხმარებლად თავი არ მოებმებოდა. სკოლას ირგვლივ დიდი ეზო ერტყა. წინ ნაძვნარი იყო, რომელსაც ჭიშკრიდან შენობის შესასვლელამდე მოკირწყლული ბილიკი გასდევდა, მარჯვნივ - კალათბურთის მოედანი, სადაც ყოველთვის ფეხბურთს თამაშობდნენ, უკან და მარცხნივ - ეგრეთ წოდებული „დამხმარე მეურნეობა“. აქ უმთავრესად კარტოფილი და სიმინდი მოჰყავდათ. შენობა ეზოს შუაგულში იდგა. სოლომონმა ნელა შეაღო მუხის დიდი, მძიმე კარი. სამივე სართულს ზუსტად ერთნაირი განლაგება ჰქონდა. შესასვლელთან, კიბის ძირას, ორი დერეფანი ემიჯნებოდა ერთმანეთს. ერთი - უფრო მოკლე - პირდაპირ მიდიოდა, მეორე - გრძელი და უფრო ნათელი - ხელმარცხნივ. მოკლე დერეფნების ბოლოში პირველ სართულზე ფიზკულტურის დარბაზი იყო, მეორეზე სამასწავლებლო და დირექტორისა და მისი მოადგილეების კაბინეტები, მესამეზე კლუბი. გრძელი დერეფნების ორსავ მხარეს, კედლებზე, ისეთ სიმაღლეზე, რომ მოწაფეები ვერ მისწვდომოდნენ, ეკიდა გამოჩენილ მწერალთა, მეცნიერთა, ხელოვანთა, სპორტსმენთა და პოლიტიკურ მოღვაწეთა პორტრეტები. ზოგი, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პორტრეტი, სამივე სართულზე მეორდებოდა. პირველი სართულიდან მეორე და მესამე სართულზე ქვის კიბე ადიოდა, დამრეცი, დაბალსაფეხურიანი და სასიარულოდ მოხერხებული. სოლომონი ქვის კიბეს შეუყვა. რამდენიმე საფეხური რომ აიარა, ზემოდან ჩქარი ნაბიჯით მომავალი ნუკრი ვაჩეიშვილი შეეფეთა, ფიზკულტურის მასწავლებელი და მთელი სკოლის მოსწავლეთა კერპი. ნუკრი ვაჩეიშვილმა მისალმების ნიშნად დიდი ხელი მსუბუქად შემოჰკრა მკლავზე, ბეჭის ძირას, და თვალებგაბრწყინებულმა უთხრა: - ნახე, ვერნისაჟამ რა სახინკლე გახსნა? თუმცა შენ სად ნახავდი! ერთი თქვენი რესტორანიცა და თქვენი კარგებიცო, თქვა და მიასნიკოვის და წულუკიძის კუთხეში სახინკლე გახსნა. ხომ იცი მერე, რა ჩალიჩა კაცია! თუმცა შენ საიდან გეცოდინება! ხინკალს აკეთებს, იმის დედა ვატირე! მიმიქარავს ჯოკონდას ღიმილი! ლუდიც მაგარი აქვს! ორმოცდაათი ცალი შევუკვეთე თორმეტი საათისთვის. ხომ არ წამოხვალ? თუმცა შენ რას წამოხვალ! ეს ყველაფერი ერთი ამოსუნთქვით თქვა და ისევ ისეთი სწრაფი, ენერგიული ნაბიჯით განაგრძო გზა. ნუკრი ვაჩეიშვილი თავის დროზე მძიმეწონოსანი მოკრივე იყო და იმ თორმეტ წელს, რომლებიც აქტიურ სპორტს შესწირა, ყოველთვის მწარე სინანულით იგონედა, რადგან, როგორც თვითონ ამბობდა, მაშინ, როცა ისა და სხვა მისი მსგავსი მძიმეწონოსნები ორთქლის აბანოში იხარშებოდნენ და ოფლში ცურავდნენ, რათა ზედმეტი გრამები დაეკლოთ და მერე, რინგზე, უმიზეზოდ და უსასყიდლოდ თავ-პირს ამტვრევდნენ ერთმანეთს, დანარჩენი საზოგადოება არხეინად შეექცეოდა ხინკალს და ზედ ცივ ლუდს აყოლებდა. ამიტომ, ვეტერანებში გადაინაცვლა თუ არა, მტკიცედ გადაწყვიტა, ის გაცდენილი თორმეტი წელი აენაზღაურებინა და წინ წასულებს დასწეოდა, რისთვისაც ყოველ თავისუფალ წუთს სახინკლეში ატარებდა. მართლაც, არათუ დაეწია, მალე ყველა უკან მოიტოვა. ოღონდ იმის შიშით, რომ ამდენ ლუდსა და ხინკალს სპორტული აღნაგობისთვის არა ევნო რა, თითო კათხა ლუდში თითო ჭიქა არაყს ისხამდა ხოლმე. არავინ იცის, მართლა არაყი შველოდა თუ სხვა რამე საიდუმლო ჰქონდა, რომელსაც არ ამხელდა, ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით ქონის ნასახი არ დასტყობოდა, ძველებურად ხმელი იყო, გამართული და სპორტული. ბავშვებს ისე უყვარდათ, სულში იძვრენდნენ. ზოგჯერ ისტორიიდან ან მათემატიკიდან გამოპარულები, იმის მაგივრად, რომ კინოში წასულიყვნენ, მის გაკვეთილს ესწრებოდნენ. ასეთ სიყვარულს სერიოზული მიზეზები ჰქონდა: ჯერ ერთი, ნუკრი ვაჩეიშვილი ძველებურად ფლობდა კრივის ილეთებს და საიმოვნებითაც ასწავლიდა ბავშვებს, მეორე, თავისი სპორტული წარსულიდან ხალისით ყვებოდა ისეთ ეპიზოდებს, რომლებიც რინგს გარეთ, კულისებში, უფრო ზუსტად, სასტუმროს ნომრებში ან მივლინებაში მყოფი ქმრების სახლებში ხდებოდა, და მესამეც, მეტყველებაში არავითარ პირობითობას არა ცნობდა, თანამოსაუბრეებს არასოდეს ახარისხებდა სქესისა და ასაკის მიხედვით და ისეთ სიტყვებს ხმარობდა მეორე-მესამე კლასის მოსწავლეებთან, რომ ზოგი მათგანის მნიშვნელობის დადგენა სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონშიც კი ჭირდა. სოლომონმა, კიბე რომ აათავა და მეორე სართულზე ავიდა, მარცხნივ, დერეფანში, ნატალია დავიდოვნას მოჰკრა თვალი და წამით შეჩერდა, მაგრამ მაშინვე ისევ განაგრძო გზა, რადგან ნატალია დავიდოვნამ, უფრო სწორად, ნატალია დავიდოვნას პიჯაკმა და ქვედა კაბამ, ერთი გაიელვა დერეფნის ბოლოში და მარჯვნივ გაუხვია. იმ დღეს სოლომონს დილის ორი გაკვეთილი ჰქონდა, ერთი მეცხრე კლასში და ერთიც მეათეში, ამიტომ თერთმეტის ნახევარზე უკვე გათავისუფლდა და, რაკი ოთხ საათამდე თავისუფალი იყო, შინ წავიდა. არავითარი წინათგრძნობა არ გასჩენია. თუმცა, სანამ წავიდოდა, ერთი ისეთი ეპიზოდი მოხდა, რომ უფრო ფხიზელი და სკეპტიკური გონების კაცი იქნებ დაეჭვებულიყო კიდეც. სწორედ იმ დროს, როდესაც ლაბადის ღილების შეკვრა მოათავა და სამასწავლებლოდან გასვლა დააპირა, დირექტორმა თავისი კაბინეტიდან გამოსძახა: - სოლომონ! სოლომონი შეჩერდა და სანახევროდ მიტრიალდა. დირექტორი მას ხან სოლომონს ეძახდა, ხან სოლომონ ბატონს. ისე კი მუდამ შენობით ელაპარაკებოდა. - არ დაიგვიანო, - უთხრა დირექტორმა, - ხომ იცი, განათლებიდან გვესწრებიან. სოლომონმა უხმოდ დაუქნია თავი და სამასწავლებლოდენ გამოვიდა. ეს დამატებითი გაფრთხილება სრულიად ზედმეტი იყო, რადგან სოლომონს თუ რამე სწამდა, პირველ რიგში მოვალეობა სწამდა და, საცა კი ოდესმე გამოსაცხადებელი ყოფილა, ყველგან ყოველთვის დაუგვიანებლად გამოცხადებულა, მაგრამ მიუხედავად ამისა, დირექტორის ნათქვამს მაინც არ დაუეჭვებია. პედაგოგიური საბჭოს სხდომა ოთხი საათისთვის იყო დანიშნული. რა საკითხი უნდა განეხილათ, სოლომონმა არ იცოდა, რადგან დირექტორს დღის წესრიგი წინასწარ არ გამოუცხადებია. საკვირველი და დასაეჭვებელი არც ამაში ყოფილა რამე. თავისი ხანგრძლივი მასწავლებლობის მანძილზე სოლომონს ნაირ-ნაირი გარეგნობის, ნაირ-ნაირი ჭკუის, ნაირ-ნაირი ხასიათის დირექტორები ჰყავდა გამოცვლილი, მაგრამ, რაოდენ განსხვავებულიც არ უნდა ყოფილიყვნენ, ყველა მათგანს ჰქონდა რამდენიმე საერთო ნიშანი, რომლებიც, სოლომონის ვარაუდით, ცნება „დირექტორს“ ფორმას აძლევდა და კონკრეტულ სახეს ანიჭებდა. ერთი ამ ნიშანთაგანი იყო ერთგვარი არითმიის კანონი, რომელიც მოითხოვდა, რომ თანამშრომლები ზედმეტად არ შეჩვეოდნენ დირექტორს, როგორც მდინარის პირას დასახლებული კაცი ეჩვევა წყლის მონოტონურ დუდუნს და ვეღარც კი ამჩნევს, მდინარის პირას თუ ცხოვრობს. მდინარეს შეუძლია ფუფუნების ნება მისცეს თავს, დირექტორს კი ამის უფლება არა აქვს, ვინაიდან მისი ძალა, მდინარისაგან განსხვავებით, სწრაფწარმავალია და საყრდენი უმთავრესად გარეთა აქვს. ამიტომ იგი ხან აცხადებს წინასწარ პედსაბჭოს დღის წესრიგს და ხან არა. ახალბედა თანამშრომელს ხშირად აღიზიანებს დირექტორის ამგვარი ჩვევა, მასში უსამართლობას ხედავს და გულში ბუნტარული განწყობილებაც კი უჩნდება (რაც, როგორც წესი, გულის ფარგლებს არ სცილდება), მაგრამ მერე, კანონის ლოგიკას რომ იგრძნობს და მიზეზს დაინახავს, წყნარდება, რადგან ხელქვეითის გულისწყრომას იწვევს არა იმდენად უსამართლობა, რამდენადაც მოტივის უცოდინარობა. სოლომონის ამჟამინდელ დირექტორს, თუ მაინცდამაინც სასწორზე შეაგდებდით, კარგი უფრო ეთქმოდა, ვიდრე ცუდი. შესახედავად კარგი კი არა, მშვენიერი იყო: ახალგაზრდა, ლამაზი, ელეგანტური, მუდამ გამოწკეპილი, სუფთად გაპარსული და სუფთად დავარცხნილი, ლაღი, თამამი, დარდიმანდი. ისე შეგაყვარებდათ თავს, ვერც კი გაიგებდით, განათლების განყოფილებაშიც შინაურ კაცად ითვლებოდა. რაღაც ჭორები კი დადიოდა ვითომც მედლებითა და ატესტატებით ვაჭრობის თაობაზე, მაგრამ ასეთი ჭორები ვისზე აღარ დადის! ხალხის ლაპარაკს რომ ყური უგდო, შეიძლება ადამიანის სახსენებელი შეგძულდეს. სოლომონი აფასებდა დირექტორს და ზომიერების ფარგლებში პატივსაც სცემდა, თუმცა ერთხელ კინაღამ ჩხუბი მოუვიდათ. ეს ამბავი შარშანწინ მოხდა. დირექტორმა სულ სხვა საქმეზე დაიბარა და მერე, იმ საქმეს რომ მორჩა, სასხვათაშორისოდ პენსიაზე ჩამოუგდო სიტყვა. პენსიის ხსენებაზე სოლომონი ის იყო უნდა აფეთქებულიყო, მაგრამ დირექტორმა სწრაფად და სიცილ-სიცილით უკან წაიღო თავისი ნათქვამი, საიდანაც სოლომონმა ის დასკვნა გამოიტანა, რომ დირექტორი ან მართლა შემთხვევით შეეხო ამ საკითხს, ან, თუ გამიზნულად წამოიწყო, მაშინ დამარცხდა და აღიარა კიდეც თავისი დამარცხება. ძველ ბაღში სოლომონი კვლავ შეჩერდა, კვლავ ჩამოჯდა თავის ამოჩემებულ მერხზე აუზს, ქანდაკებასა და ესტრადას შუა და კვლავ მიაჩერდა ბებერ ხეებს, რომელთაც სიბერე დარბაისლურ სილამაზეს ანიჭებდა და რომლებიც გვიანი შემოდგომის ამ მოყვითალო დღეს უკანასკნელ ფოთლებს ეთხოვებოდნენ, მაგრამ ამის გამო ემსგავსებოდნენ არა გაძარცულებს, არამედ განწმენდილებს, ამიტომ ძველებურად ამაყად და მხნედ იდგნენ და მშვიდად, უდრტვინველად, დაჯერებულად უსწორებდნენ თვალს ზეცას. ეჭვი არ იყო, რომ ორი ათასი წლის დასასრულსაც ასე მხნედ შეხვდებოდნენ. სოლომონს თვითონაც უნდოდა ამ საოცარ წამს მოსწრებოდა. საერთოდ, სიცოცხლე უყვარდა და, რაც უფრო დიდხანს იცოცხლებდა, ის ერჩივნა, მაგრამ ახალი ათასწლეულის საკუთარი თვალით ნახვა განსაკუთრებული ნატვრა იყო, რომელსაც ვერავის უზიარებდა (რადგან არ იცოდა, რომ ამ დღეს ასეთივე გულისფანცქალით და თუმცა არაერთგვაროვანი, მაგრამ რაღაცის ერთნაირად გაურკვეველი, იდუმალი მოლოდინით მოელის ყველა - ურწმუნოც, მორწმუნეც და ცრუმორწმუნეც). სოლომონს იმედი ჰქონდა, რომ რაღაც მოხდებოდა. რა, არ იცოდა, ისე კი ხან გლობალურ წარღვნას წარმოიდგენდა, ხან გლობალურ განახლებას (რაც, შესაძლებელია, სულაც ერთი და იგივეა). როდესაც ამაზე ფიქრობდა, სოლომონი გონების თვალით ხედავდა ბუნდოვან კოსმიურ ძალას, რომელიც ცხოვრების მდინარეს კვლავ სათავეში აბრუნებდა და იმ მოუხელთებელ წამს, როცა ორი ათასი წელი უკვე დასრულდებოდა, ხოლო ორი ათას ერთი ჯერ კიდევ არ იქნებოდა დამდგარი, სამყარო ემგვანებოდა პირველი ხელმოცარვის შემდეგ ხელახლა მოზიდულ და გასატყორცნად გამზადებულ ისარს. ამ დროს სოლომონი აღარ იქნებოდა თავისი ოჯახის მამა, რომელსაც ოჯახში აღარაფერს ეკითხებიან, და თავისი მოსწავლეების მასწავლებელი, რომლის სიყვარულს არავინ იზიარებს. ეს იქნებოდა წამი, როცა ყველაფერი თავიდან იწყება, შეგიძლია შენი ცხოვრების გეზი ახალგაზრდობაშივე შეცვალო. მაგალითად, უარით გაისტუმრო შუამავალი ნათესავები და... ნატალია დავიდოვნა სოლომონის პატარა საიდუმლო იყო, საიდუმლო, რომლის არსებობა სოლომონის გარდა ქვეყნად არავინ იცოდა, მათ შორის არც ნატალია დავიდოვნამ. ეს ამბავი ოთხიოდე წლის წინ მოხდა. შუა აპრილი იდგა. ახლადგაღვიძებული ბუნება განახლების მწვანე სისხლად ჩაგუბებულიყო ხეთა ფოთლებსა და კვირტებში, იქიდან დამათრობელ სურნელად ჟონავდა და ქალაქს სიმსუბუქისა და სტიქიური აღორძინების მაცდურ ქსელში ხვევდა, რომელიც მიზიდულობის ძალას ფეხისგულებში უღიტინებდა და საამოდ აფორიაქებდა. ნათელი დილა იდგა. მზე ახალი ამოსული იყო და აპრილის ხასხასა ფერებში გახვეული მისი სხივები ჰაერში ნეტარებით ცახცახებდნენ. სოლომონს, ჩვეულებისამებრ, ხელები ზურგსუკან დაეწყო და გაზაფხულის მძაფრი სუნთქვით ოდნავ გაბრუებული და ოდნავ მოთენთილი, დინჯად მიიკვლევდა გზას იასამნის სურნელოვან ბურუსში. იმ ქუჩაზე რომ გადაუხვია, რომელიც ბოლოში სკოლის ჩიხს უერთდებოდა, უეცრად წინ მიმავალი ნატალია დავიდოვნა დაინახა. მიუხედავად ამისა, რომ ჯერ კიდევ გვარიანად გრილოდა, ნატალია დავიდოვნას თხელი, უმკლავებო კაბა ეცვა, ერთიანი და მწვანე ფოთლებით მოხატული. ეტყობა, სწორედ გაზაფხულის ბრალი იყო, რომ სოლომონს წამით თავბრუ დაეხვა და სამყარო უეცრად იქცა უსასრულო და ცარიელ სივრცედ. და ამ ცარიელ სივრცეში მხოლოდ ნატალია დავიდოვნა მოჩანდა, სავსე და მკვრივი, როგორც ბადრი მთვარე, მწვანეფოთლებიან კაბაში გამოწყობილი და არაამქვეყნიურად მშვენიერი. ნატალია დავიდოვნა თავად იღვრებოდა გაზაფხულის უცხო სილამაზედ, საკუთარი არსების ხატს, ნატალია დავიდოვნათა უსხეულო და უხილავ წყებას, სინათლის ტალღებად ასხივებდა ოთხსავ მხარეს, საკუთარი არსების წარმტაც სილამაზეში ახვევდა ყოველივეს და გაზაფხულის ნათელი და დამათრობელი ნეტარებაც სწორედ ეს იყო. საბედნიეროდ, ხილვა დიდხანს არ გაგრძელებულა და სოლომონი მალევე მოეგო გონს. ისა და ნატალია დავიდოვნა მხოლოდ სალმით იცნობდნენ ერთმანეთს. ზოგჯერ, ვთქვათ, ახალი სასწავლო წლის დადგომისას, როდესაც მასწავლებლებს დიდი ხანია ერთმანეთი არ ენახათ, თანახმად ურთიერთობათა კოდექსის მოთხოვნისა, სალამს თავაზიანი „როგორ ბრძანდებით - გმადლობთ, კარგად - თქვენ როგორ“ მოჰყვებოდა, ამაზე შორს კი საქმე არასოდეს წასულა. ამიტომ, როგორც კი სოლომონი გონს მოეგო, შიში და შვება თითქმის ერთდროულად იგრძნო. შიში იმისა, რომ შეიძლებოდა ასე შორიდან კი არ დაენახა, არამედ შეჰფეთებოდა, და შვება იმისა, რომ, მადლობა ღმერთს, არ შეჰფეთებია. რომ შეჰფეთებოდა, კარგა მოზრდილი მონაკვეთი მასთან ერთად უნდა გაევლო, სოლომონმა კი არ იცოდა, რაზე ელაპარაკა, რადგან ნაცნობობის ფორმათა შორის ყველაზე მძიმე ის არის, როდესაც ადამიანს ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ყოველდღე ხვდები, მაგრამ ეს შეხვედრები არასოდეს ოფიციალური მისალმების ჩარჩოს არ გასცდენია და მუდამ ერთი და იმავე სარიტუალო ფორმულის გამეორებას წარმოადგენს. ეს კი ურთიერთობას არათუ აღარ აღრმავებს და ავითარებს, სიცოცხლის იმ პატარა ნიშანსაც აცლის, რაც თავიდან ჰქონდა, და უაზრო ჩვევად აქცევს, გახევებულ წესად, ერთგვარ მაგნიტურ კარად, რომელიც ჩვენი მიახლოებისას ავტომატურად იღება და, როგორც კი გავივლით, ასევე ავტომატურად იხურება. ასეთი ნაცნობობა ფრიად სახიფათო რამ არის, რადგან ყოველ წუთასაა მოსალოდნელი, რომ ცხოვრების ჭირვეულმა ხლართებმა ისეთ დროს შეგვყაროს მარტო, როცა თავის დაკვრის მშრალი რიტუალი საკმარისი არ იქნება და ვითარება საუბრის გაბმას მოგვთხოვს, საუბრის გაბმა კი მით უფრო ძნელია, რაც უფრო ხანგრძლივი იყო ურთიერთობა მკვდარი ფორმულის გაქვავებულ ფარგლებში. ამიტომ სოლომონი, თუმცა ეს განწყობილების ქაოტური ბრუნვა იყო და არა გამოკვეთილი აზრი, გულში მადლობას სწირავდა უფალს, რომ მასა და ნატალია დავიდოვნას შორის საპატიო მანძილი იდო და ეს მანძილი, მათი სიარულის ტემპის სხვადასხვაობის გამო, კიდევ უფრო იზრდებოდა. სოლომონს გაცილებით ერჩივნა, ასე დინჯად მიჰყოლოდა შორიახლო და ასე დარბაისლურად ემზირა ნატალია დავიდოვნას სრული, მაგრამ ჯერ კიდევ მოქნილი და მოხდენილი სხეულისათვის, რადგან ეს საამოც იყო და არც არაფერს ავალდებულებდა. მაგრამ მოულოდნელად ნატალია დავიდოვნა შეჩერდა, ჩანთა, რომელიც აქამდე მარჯვენა ხელში ეჭირა, მარცხენაში გადაინაცვლა, გახსნა და შიგ რაღაცას დაუწყო ძებნა. სოლომონი შეკრთა, მაგრამ შეშფოთებით არ შეშფოთებულა: მანძილი დიდი იყო და იმედი ჰქონდა, რომ, სანამ ეს მანძილი იმ ზომამდე შემცირდებოდა, რომლის იქითაც უკვე ხიფათია მოსალოდნელი, ნატალია დავიდოვნა იპოვიდა, რასაც ეძებდა, და გზას განაგრძობდა. ეს იმედი (თუ მანძილს გავითვალისწინებთ, სავსებით საფუძვლიანი) ერთხანს მხნედ მიუძღოდა წინ, მაგრამ მალე დნობა დაიწყო, რადგან მანძილი თანდათან მოკლდებოდა, ნატალია დავიდოვნა კი ჯერ კიდევ საქმიანად ჩხრეკდა ჩანთას. სოლომონს მღელვარება მოეძალა, გულში შიშმა თვალი გაახილა, კანის ფორებში ოფლის წვეთები შეირხნენ და ასაგორებლად მოემზადნენ. თუ ნახევარ წუთში ნატალია დავიდოვნა ვერ იპოვიდა, რასაც ეძებდა (ასეთს რას ეძებდა?), ადვილი შესაძლებელია, მერე უკვე გვიანი ყოფილიყო. ნაბიჯის შემდგომი შენელება სოლომონს აღარ შეეძლო, ვინაიდან ეს უკვე მოძრაობის სრული შეწყვეტა იქნებოდა, ამას კი ვერ გაბედავდა: რომ გაჩერებულიყო, ისეთი სურათი წარმოიქმნებოდა, არ შეიძლებოდა გამვლელებს საეჭვოდ არ მოსჩვენებოდათ, და გარდა ამისა, ერთიც ვნახოთ და, ნატალია დავიდოვნას მოეხედა, ხომ მთლად სულელურ ვითარებაში უნდა აღმოჩენილიყო, რომელსაც ვეღარაფრით ვეღარ გაამართლებდა. და სოლომონმა გზა განაგრძო. როდესაც მანძილი სულ რამდენიმე ნაბიჯამდე შემცირდა, უეცრად ნატალია დავიდოვნას შიშველ მკლავებზე ხორკლი დაინახა. ამ სანახაობამ რაღაც უცხო, მაგრამ ტკბილი და გამაბრუებელი გრძნობა აამოძრავა და მღელვარებამ სხვა ძალით და სხვა მხრიდან შემოუტია. ეს თეთრი, მკვრივი და ალბათ გრილი მკლავი წამით თითქოს სოლომონის სულის სარკისებურ ზედაპირს შეეხო და თავისი ხორკლის შესაბამისად დაკეჭნა. სოლომონს ტანში ჟრუანტელმა დაუარა. ამასობაში ის უკანასკნელი რამდენიმე ნაბიჯიც ამოიწურა და დადგა გარდაუვალი და გადამწყვეტი ჟამი, როცა სოლომონი მისალმების ფორმულის შემდეგ ჩვეულებისამებრ ვეღარ განაგრძობდა გზას, იძულებული გახდებოდა შეჩერებულიყო და ამით ერთგვარი შესავალი გაეკეთებინა იმ საუბრისათვის, რომლის გაბმასაც ვერ მოახერხებდა. მაგრამ ხსნა არსაით იყო და სოლომონი შეჩერდა. - დილა მშვიდობისა, ნატალია დავიდოვნა! - აა, ბატონო სოლომონ! - შემოსცინა ნატალია დავიდოვნამ, - დილა მშვიდობისა! - და (ეს საქციელი სოლომონისთვის გაუგებარი დარჩა) მაშინვე დაანება თავი იმის ძებნას, რასაც ეძებდა, ჩანთა დახურა და ისევ მარჯვენა ხელში დაიჭირა. სოლომონმა ერთი პირობა დააპირა ეკითხა, ხომ არაფერი დაკარგეთო, მაგრამ წამსვე უარყო ეს განზრახვა, რადგან მოეჩვენა, რომ ეს სხვის პირად საქმეში უადგილო და უტაქტო ჩარევა იქნებოდა, და გარდა ამისა, რა იცი, რას ეძებდა. ახლა ისინი ერთად, წყვილად მიარღვევდნენ იასამნის სურნელის მსუბუქ ბურუსს და დუმდნენ. ხორკლებიც რომ არ ჰქონოდა ნატალია დავიდოვნას გრილ მკლავებზე, სოლომონს მაინც გაუჭირდებოდა საუბ-რის გაბმა, მაგრამ ხორკლები (თუმცა ალბათ იმაზე მეტს აბრალებდა, ვიდრე იმსახურებდა) მართლა ძალიან უშლიდა. რაკი ნატალია დავიდოვნას გახსნილი ჩანთა საუბრის ამოსავალ წერტილად არ გამოდგა, სოლომონმა სხვა თემებს დაუწყო ძებნა და ვერ იპოვა. უფრო სწორად, პოვნით კი იპოვა - სათქმელის მეტი რა იყო - მაგრამ ისეთი ვერ იპოვა, რომ თქმად ღირებულიყო. მაგალითად, განა სისულელე არ იქნებოდა, ეთქვა: „რა საამური დილაა არა, ნატალია დავიდოვნა?“ როცა ნატალია დავიდოვნა თავადაც მშვენივრად ხედავდა, რომ საამური დილა იყო. ან იმის კითხვას რა აზრი ჰქონდა, დღეს რომელ კლასში გაქვს პირველი გაკვეთილიო. სულ ერთი არ არის, რომელ კლასში აქვს ადამიანს პირველი გაკვეთილი? სოლომონმა ნატალია დავიდოვნას პირადი ბიოგრაფიიდანაც იცოდა ზოგი რამ, მაგალითად ის, რომ ნატალია დავიდოვნა ქვრივი იყო, რომ ქმარი დიდი ხნის წინ გარდაცვლოდა, რომ შვილი არ დარჩენოდა, რომ მოხუც დედასთან ერთად ცხოვრობდა სადღაც, აქვე, სკოლის მახლობლად. მაგრამ საუბრისთვის ეს ცნობები გამოუსადეგარი აღმოჩნდა. რაც იცოდა, იმას ხომ არ გამოიკითხავდა? და რაც არ იცოდა... „დედათქვენი რამდენი წლისაა, ნატალია დავიდოვნა?“ სულელური ცნობისმოყვარეობაა და მეტი არაფერი. ან დაქვრივების დროსა და გარემოებაზე ხომ ვერ ჩამოუგდებდა სიტყვას! ჯერ ერთი, რა შენი საქმეა, და მეორეც, ასეთ თემაზე ლაპარაკი ქალმა შეიძლება რაღაცის ქარაგმად მიიღოს და მთლად აირ-დაირიოს ყველაფერი. ახლა ისინი იასამნის სურნელის მსუბუქი ბურუსის გარდა სიჩუმის მძიმე ტალღებსაც მიარღვევდნენ. უცებ სოლომონის თვალწინ (არა გადატანითი მნიშვნელობით, არამედ პირდაპირი მნიშვნელობით თვალწინ, ზუსტად წარბების სიმაღლეზე, ერთი ხელის დადების მოშორებით, იმდენად ნათლად, რომ ალბათ გარეშესაც თავისუფლად შეეძლო დაენახა) გაჩნდა სიტყვები, წვრილი, იისფერი მელნით დაწერილი სტრიქონი: „ნაპოლეონმა გარდმოავლო თვალი ფრანციას“. სოლომონი თავის თავს შემოსწყრა, რა დროს ფრანციააო, წარმოსახვის ძალით მარჯვენა ხელი ასწია, სტრიქონი ორი თითით აიღო და ტროტუარზე მოისროლა, მაგრამ სტრიქონი ჭიაყელასავით დაიკლაკნა, ასხმარტალდა, მერე რაღაც მანქანებით ჰაერში აიჭრა და ისევ ისე გამაღიზიანებლად და გამომწვევად გაიშალა წარბების სიმაღლეზე. ეს სტრიქონი მოსწავლეებს რატომღაც სასაცილო ეჩვენებოდათ, სოლომონი ამას საგნის უპატივცემულობად თვლიდა და ბრაზობდა, თან ცდილობდა, თვითონაც მოსწავლეების თვალით შეეხედა, რათა მიმხვდარიყო, მართლა იყო ამაში რამე სასაცილო თუ არა. სიჩუმე კი ამასობაში მძიმე ლოდად იქცა და, ვიდრე ამ ლოდის შესაკავებლად (ნაპოლეონმა გარდმოავლო თვალი ფრანციას) კაპიტალურ ბოძებს დაამზადებდა, მანამ რომ დროებით საყრდენი მაინც შეედგა (ნაპოლეონმა გარდმოავლო თვალი ფრანციას), თქვა: - სხვა, როგორ ბრძანდებით, ნატალია დავიდოვნა? - გმადლობთ, არა მიშავს, - გაიღიმა (რაზე გაიღიმა?) ნატალია დავიდოვნამ, - თქვენ როგორ გიკითხოთ? - გახლავართ ასე, გვარიანად. ნატალია დავიოდვნა, გვარად ჯორჯაძე, დედითაც და მამითაც ქართველი იყო, მაგრამ ბავშვობა და ახალგაზრდობა რუსეთში გაატარა და თუმცა ქართული ჩინებულად იცოდა (ამით ცოტ-ცოტას ამაყობდა კიდეც), ოდნავი, ძლივშესამჩნევი აქცენტი მაინც დაჰკრავდა, რაც მოწაფეებს სავსებით ჰყოფნიდათ საიმისოდ, რომ ათასი მაიმუნობა მოეგონებინათ, სოლომონს კი მიაჩნდა, რომ ეს ოდნავი აქცენტი, რომელიც თითქოს ნაზ, უცხო, ნახევრად გამჭვირვალე ქსოვილად ერტყა ირგვლივ (და ყოველდღიურობიდან გაქცევის სავსებით ადამიანურ ოცნებას რაღაც დამატებით საზრდოს აძლევდა), საყვარელი მიამიტობის გარდა, ძნელად განსასაზღვრ, მაგრამ ღრმა შინაგან მომხიბლაობას ანიჭებდა. სოლომონი ერთბაშად მიხვდა, რომ საუბრის გაბმის საუკეთესო საშუალება გაუშვა ხელიდან. მართლაცდა, რა უნდა იყოს იმაზე ჩვეულებრივი და ბუნებრივი, ადამიანს ჰკითხო, ხომ არაფერი დაგიკარგავსო, როცა ხედავ, რომ ჩანთა გაუხსნია და შიგ რაღაცას ეძებს. ახლა ცხადზე უცხადესი იყო, რომ არავითარი უხერხულობა ამ შეკითხვას არ ახლდა, პირიქით, მოვალეც იყო ეკითხა. „დილა მშვიდობისა, ნატალია დავიდოვნა! რამე დაკარგეთ?“ „აა, დილა მშვიდობისა, ბატონო სოლომონ! დიახ... მგონი, გასაღები დამრჩა სახლში“. „ოჰ, რას ბრძანებთ! ეს როგორ დაგემართათ! მერედა, დედათქვენი შინ არ არის?“ „შინ არის, მაგრამ მამიდაჩემთან აპირებდა წასვლას და ვაითუ ჩემს იმედად იყოს და თავისი გასაღები თან არ წაიღოს“. „ეს ვერ იქნება კარგი საქმე... იცით რა? როგორც კი მივალთ სკოლაში, მაშინვე უნდა დაურეკოთ. გაქვთ ტელეფონი?“ „ეგ კარგი მითხარით. სწორედ ასე ვიზამ. ჩვენ არა გვაქვს, მაგრამ მეზობელთან შემიძლია დავრეკო“. „თუ დაირეკა (ირონიული ღიმილი)... ხომ მოგეხსენებათ ჩვენი ტელეფონების ამბავი... თუ არადა (მხნე კილო), შესვენებაზეც მოასწრებთ გადარბენას. მგონი, სადღაც ახლო ცხოვრობთ“. „დიახ, აქვე ვცხოვრობ, კუთხეში. თავისუფლად მოვასწრებ შესვენებაზე გადარბენას“. და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ. მაგრამ უკვე გვიანი იყო. ახლა რომ ეკითხა, წეღან რომ ჩანთაში რაღაცას ეძებდით, რას ეძებდით, ხომ არაფერი დაგიკარგავთო, ამ კითხვას უკვე დაინტერესების სუნი აუვიდოდა და ამიტომ საეჭვოც იქნებოდა და სულელურიც. და იმ დროს, როცა ბეჭებში ჭირის ოფლის მანქანა სრული ძალით ამუშავდა, ნაპოლეონმა უკანასკნელად გარდმოავლო თვალი ფრანციას და მისი ადგილი (საიდან სადაო!) ჯემს უატმა დაიჭირა, ოღონდ სოლომონმა ვერ მოიგონა, ჯემს უატი და პოლზუნოვი სხვადასხვა პიროვნება იყო თუ ერთი და იმავე პიროვნების სხვადასხვა გვარი, ნატალია დავიდოვნას კი ამას ვერ ჰკითხავდა, რადგან შეიძლება არ სცოდნოდა და უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდნილიყო, ხოლო საერთო ნაცნობი, რომელიც უეჭველად წაგადგება თავს, როცა არაფერში გჭირდება, როცა გულით ნატრობ, არასოდეს გამოჩნდება. იმ დღეს სოლომონი, საკუთარ თავზე ისე გაბრაზებული, როგორც სხვაზე გავბრაზდებით ხოლმე, მთელი დღე (განსაკუთრებით კი ღამე) გუნებამოშხამული იყო, მაგრამ მეორე დილით, როდესაც დერეფანში შეხვდა ნატალია დავიდოვნას, რომელმაც ის იყო გაკვეთილი დაამთავრა და, მოწაფეებთან ნაომარი, სახეაწითლებული გამოვიდა საკლასო ოთახიდან, უეცრად ნათლად იგრძნო, რომ, მიუხედავად სამარცხვინო დუმილისა, მიუხედავად ნაპოლეონისა და ჯემს უატისა, გუშინდელ შეხვედრასა და ათიოდე წუთის უბრად, მაგრამ გვერდიგვერდ სიარულს (მკლავებზე ნატალია დავიდოვნას სიგრილის ხორკლები ეყარა) მისალმების გახევებული და გამომშრალი ფორმულისათვის თითქოს სასიცოცხლო ნამი ეპკურებინა და ურთიერთობაში ახალი (თუმცაღა ჯერ კიდევ სუსტი) ძაფი გაება. მაგრამ სოლომონის საიდუმლო ეს არ ყოფილა. სოლომონის საიდუმლო ის იყო, რომ ერთხელ ნატალია დავიდოვნას შინ ეწვია. ამ ამბის შემდეგ წელიწადზე მეტი გავიდა, ცხოვრება კვლავ ძველ, პირობითობის ფორმალურ კალაპოტს დაუბრუნდა და ურთიერთობის დამატებითი ძაფი, რაკი საყრდენი ვერ იპოვა და გვერდით სხვა, ახალი ძაფები ვეღარ დაიგულა, ისევ გაწყდა. მაგრამ ერთხელ, როდესაც სოლომონი, რომელსაც იმ დღეს თერთმეტის ნახევრიდან მოყოლებული ზედიზედ სამი გაკვეთილი ჰქონდა, სკოლაში მივიდა, აღმოჩნდა, რომ იმ სამი გაკვეთილიდან პირველი უცდებოდა, რადგან ქალაქში ვიღაც საპატიო სტუმრები ჩამოსულიყვნენ და განათლების განყოფილების განკარგულებით მთელი სკოლის ბავშვები დილაადრიან შესახვედრად წაელალათ. მომდევნო გაკვეთილამდე ერთი საათიღა იყო დარჩენილი და, რაკი შინ წასვლას აზრი არ ჰქონდა, სოლომონი ეზოში ჩავიდა, ნაძვნარში მერხზე დაჯდა, ფიქრებში ჩაიძირა და მალე თვლემაც წამოეპარა. სწორედ ამ დროს მოესმა ნატალია დავიდოვნას ხმა: - თქვენც გაგიცდათ გაკვეთილი, ბატონო სოლომონ? ნატალია დავიდოვნას სირინოზის ხმა ჰქონდა (რაც ვარაუდი უფრო იყო, ვინაიდან სოლომონს სირინოზის ხმა არასოდეს გაეგონა). - დიახ, - გამოფხიზლდა სოლომონი და ზეზე წამოდგა, - მოვედი და არავინ დამხვდა, მეოთხე გაკვეთილისთვის დაბრუნდებიანო, დირექტორმა. - მესამისთვის უნდა დაბრუნებულიყვნენ, - თქვა ნატალია დავიდოვნამ, - მე ორი გაკვეთილი უკვე გამიცდა. მესამისთვის დაბრუნდებიანო, მითხრეს და მოვედი, მაგრამ არ დაბრუნებულან და ესეც მიცდება. - რას იზამთ, - უადგილოდ დაამშვიდა სოლომონმა. - მთელი საათი აქ უნდა ელოდოთ? - ჰკითხა ნატალია დავიდოვნამ და, როცა პასუხად სოლომონმა დინჯად და უხმოდ აიჩეჩა მხრები, დაუმატა, - იცით, ჩემთან წამობრძანდით, იქ უკეთ დაისვენებთ. თან დედაჩემი საუცხოო ჩაით გაგვიმასპინძლდება. ეს იმდენად მოულოდნელი იყო, რომ, სანამ სოლომონი გაარკვევდა, თუ რატომ შედგებოდა ის ელდა, რომელმაც მთელი მისი არსება შეარყია, ერთმანეთში გადახლართული შიშისა და სიხარულისაგან, ალბათ, წუთზე მეტი გავიდა. შემდეგ, როდესაც ბურუსი გაიფანტა და ნაძვები, ეზო, სკოლა და ნატალია დავიდოვნა კვლავ თავთავიანთ ადგილს დაუბრუნდნენ, სოლომონის არსების რომელიღაც ნაწილმა, რომელიც ძალიან ფხიზელი და ძალიან გონიერი იყო, უარის თქმა დააპირა, რადგან, თუმცა დათანხმებაში არაფერი ისეთი არ იქნებოდა, რაც მორალური საზომით უნდა გაზომილიყო, რაღაც მოუხელთებელი კავშირით მაინც მორალს უკავშირდებოდა, მაგრამ სიხარულმა, უფრო სწორად, უცნაურმა გაბრუებამ, რომელიც, როცა დაიწმინდებოდა და საბოლოო სახეს მიიღებდა, არავინ იცის, სიხარული იქნებოდა თუ არა, იძალა, სიფხიზლე და გონიერება ბნელ ხაროში გამოამწყვდია და საბოლოოდ, მთელი ამ შინაგანი ბრძოლის შემდეგ, სოლომონმა ასეთი მერყევი გადაწყვეტილება მიიღო: - გმადლობთ, ნატალია დავიდოვნა, მაგრამ... უხერხულია... ვაითუ დედათქვენი შევაწუხო... - არა, რას ბრძანებთ! პირიქით, დედაჩემს ძალიან გაეხარდება. სტუმარი ჩვენთვის დღესასწაულია. ჩვენ ხომ აქ სულ მარტონი ვართ. არც ნათესავები გვყავს და არც ახლობლები. სოლომონმა კინაღამ ჰკითხა, როგორ, მამიდაო? კიდევ კარგი, უკანასკნელ წამს გაახსენდა, რომ ეს მამიდა მისი შარშანდელი ფანტაზიის ნაყოფი იყო. მაშინ ცოტა კიდევ, ამჯერად წმინდა ფორმალური თავაზიანობის გამო, იყოყმანა და, როცა ნატალია დავიდოვნამ ეს ყოყმანიც იოლად გაუფანტა, მორჩილად წაჰყვა. საუბრის გაბმასთან დაკავშირებული გაჭირვება ამჯერად აღარ დადგომია, მეტიც: ერთი-ორჯერ სავსებით ბუნებრივი და საჭირო ფრაზაც მოუვიდა თავში, მაგრამ რად გინდა - ნატალია დავიდოვნას სწრაფი და უპაუზო ლაპარაკის მდინარეში, რომელიც სახლამდე სულ ჩუხჩუხით, შეუწყვეტლად დიოდა, ადგილი ვერ მოძებნა, რომ ჩაემატებინა. ნატალია დავიდოვნა ლაპარაკობდა თავის თავზე, დედაზე, ჩაის დაყენების მრავალრიცხოვან მეთოდზე, რასაც დედამისი ჩინებულად ფლობდა, რუსეთზე, სადაც ჰავა შედარებით მშრალია და ამიტომ ზამთრის სიცივეც ნაკლებშემაწუხებელია, სამოვარზე, მოწაფეებზე, რომლებიც ძალიან ანცები არიან, მაგრამ, ანცები რომ არ იყვნენ, არც ასეთი საყვარლები იქნებოდნენ, და კიდევ ათას რამეზე. ნატალია დავიდოვნას დედას სოლომონის სტუმრობა მართლა გაეხარდა. ამ სიხარულს ხშირ-ხშირად ამჟღავნებდა, ხან ქართულად და ხან რუსულად. დედა-შვილი ვიწროდ ცხოვრობდა, ერთ პატარა ოთახში. სამაგიეროდ ოთახი ვრცელ აივანზე გადიოდა, საიდანაც ლამაზი ხედი იშლებოდა. ჩაი სწორედ ამ აივანზე დალიეს და მართლა დიდებული რამ იყო. ნატალია დავიდოვნა სწრაფად, პატარა გოგასავით მიდი-მოდიოდა და სუფრა უცებ და ლამაზად გაშალა. დედამისი ჩინებული ქალი გამოდგა. მართალია, სოლომონს ერთთავად საოპერო მუსიკაზე ელაპარაკებოდა, რაც სოლომონის მრავალრიცხოვან აქილევსის ქუსლთა შორის შესაძლოა ყველაზე სუსტი ქუსლი იყო, მაგრამ ნატალია დავიდოვნას დედა როგორღაც ისე ახერხებდა ამ თემაზე საუბარს, რომ სოლომონს არც ერთხელ თავისი უვიცობა არ უგრძვნია და ჭირის ოფლის მოწმენდა არ დასჭირვებია. საბოლოოდ ისე მოიხიბლა, რომ, როდესაც წასვლის მწუხარე ჟამმა დაჰკრა (გულახდილად უნდა ითქვას, სოლომონს წასვლა უკვე აღარ უნდოდა), რაღაც უცხო და გაუგებარი ელექტრობიძგის წყალობით, გამოთხოვებისას ნატალია დავიდოვნას დედას (ნატალია დავიდოვნას არა) ხელზე აკოცა. იმ დღეს სოლომონს ზეაწეული განწყობა არ მოშორებია და ამიტომ ერთთავად იმის ცდაში იყო, სადავე მუდამ მოზიდული ჰქონოდა და თავი ნებაზე არ მიეშვა, რათა ისე არ ამჩატებულიყო, რომ მისი ქცევა სასაცილო და საეჭვო გამოჩენილიყო. განსაკუთრებით სახლში ფრთხილობდა. შინ დაბრუნებულმა ასმათის დანახვაზე უეცრად იგრძნო, რომ მისი იდუმალი ვიზიტი იყო არა უწყინარი თვითნებობა, როგორც აქამდე ეგონა, არამედ ღალატი (მრისხანე სიტყვაა, მაგრამ ვინ იცის, იქნებ არც შემცდარა. ბოლოს და ბოლოს, ღალატი მარტო ის ხომ არ არის, რაც ღალატია! ალბათ ისიც ღალატია, სხვასთან რომ უკეთ გრძნობ კაცი თავს, ვიდრე საკუთარ ცოლთან!). ამის შემდეგ, თუმცა სოლომონისა და ნატალია დავიდოვნას შეხვედრები კვლავ ოფიციალური და თავაზიანი მისალმების ჩვეულებრივ კალაპოტში ჩადგა, სოლომონს ყოველთვის ისეთი გრძნობა ჰქონდა, თითქოს, მისალმებისას რომ ერთმანეთს გაუღიმებდნენ, მათი ღიმილის უკან რაღაც საიდუმლო იმალებოდა, სხვათათვის გაუგებარი და მხოლოდ მათთვის ცნობილი, შორეული, მაგრამ მთრთოლვარე და რომანტიკული საიდუმლო, და ძველ ბაღშიც სოლომონის ფიქრთა მჭიდრო ქარავანი დროდადრო გაიშლებოდა და თავისუფალ ადგილებში, რომლებიც ამ გაშლის შედეგად ჩნდებოდა, უხმაუროდ, ფრთხილად, შეკავებული მღელვარებით, როგორც იდუმალ და სახიფათო პაემანზე მიმავალი ქალი, შემოდიოდა ნატალია დავიდოვნა. შემოდიოდა და არა მხოლოდ ბუნებრივად და ლამაზად ეხამებოდა მისთვის ამ ახალ და უჩვევ ად-გილს, არამედ ქარავანის თავდაპირველ სიმძიმეში სიმსუბუქე, სიხალისე და უცხო სიცოცხლე შემოჰქონდა. ასეთ დროს სოლომონს ზოგჯერ ახალგაზრდობა მოაგონდებოდა და (სულო ცოდვილო!) წარმოიდგენდა, ვითომ მანამ, სანამ სულწასული ნათესავები ცოლს შერთავდნენ, შეხვდა ნატალია დავიდოვნას, რის გამოც ცხოვრება სულ სხვა გზით წავიდა და სამყარომ სულ სხვა სახე მიიღო. კერძოდ, რა გზით წავიდა და რა სახე მიიღო, ამას სოლომონის ფიქრები აღარ აზუსტებდნენ, რადგან ფიქრებს ბალღამივით უკან მიჰყვებოდა დანაშაულის გრძნობა, რომელიც წარმოდგენას ზედმეტად ფრთების გაშლის ნებას არ აძლევდა. შინიდან რომ წამოვიდა და კვლავ ბაღში შეუხვია (დღეს უკვე მესამედ), სოლომონი ამჯერად თავის საყვარელ მერხზე აღარ დამჯდარა, შეუჩერებლივ, ოღონდ ჩვეული დინჯი და დარბაისლური ნაბიჯით, ჩაუარა ძველ აუზს, ძველ ესტრადას, ძველ ქანდაკებას, ბაღს გასცდა და სკოლის გზას დაადგა. როდესაც სამასწავლებლოში შევიდა და ლაბადის გახდა დაიწყო, ოთხს ჯერ კიდევ ათი წუთი აკლდა. სხდომაზე მოწვეულთაგან ნაწილი, უმთავრესად ისინი, ვისაც გვიანობამდე ჰქონდა გაკვეთილები და ამიტომ შინ წასვლა ვეღარ მოასწრეს, სამასწავლებლოში ტრიალებდა. ბესარიონ ჭედია კუთხეში თავის მაგიდას უჯდა და, როგორც ყოველთვის, გამალებული ფხაჭუნით წერდა რაღაცას. ბატონი დიმიტრი ფანჯარასთან იდგა, ხელები მკერდზე დაეკრიბა, სივრცეს გასცქეროდა და ფიქრებში წასულიყო. ალბათ შვილებზე ფიქრობდა. ბატონ დიმიტრის ორი სახელოვანი ვაჟი ჰყავდა, რომლებიც თბილისში ცხოვრობდნენ. ერთი მწერალი იყო, მეორე - საზოგადო მოღვაწე, და ორივე მაღალ და თბილ თანამდებობაზე მუშაობდა, რაც მამას საშუალებას აძლევდა, თავი იოლად არავისთვის გაეყადრებინა, დირექტორის მოადგილეები არად ჩაეგდო და ზოგჯერ თვით დირექტორისთვისაც კი თამამად შეებრუნებინა სიტყვა, რისთვისაც მხოლოდ ათასში ერთხელ თუ დასჭირდებოდა იმის ხმამაღლა თქმა, ვინ იყვნენ და რას წარმოადგენდნენ მისი ვაჟები. კატო მასწავლებელი, ჭაღარა და სანდომიანი, მშვიდი, საყვარელი ქალი, რომელიც დაწყებით კლასებს ასწავლიდა, სხდომის მოლოდინში დროს არ აცდენდა და თავისი ციცქნა მოწაფეების რვეულებს ჩაჰკირკიტებდა. ერთი გამოსვლა ეთერ გვალია გამოვიდა თავისი კაბინეტიდან და დირექტორის კაბინეტისაკენ გაეშურა, მაგრამ შუა გზაზე შეჩერდა, ცოტა ხანს ადგილზე იწრიალა და უკანვე დაბრუნდა, ეტყობა, დირექტორთან შესასვლელად დამაჯერებელი მიზეზი ვერ მოძებნა. მალე ისინიც მოგროვდნენ, ვისაც შინ წასვლა და დასვენება მოესწრო. მათ შორის პირველი მოვიდა ნესტან ვაჩეიშვილი, ნუკრი ვაჩეიშვილის ალალი ბიძაშვილი, ქიმიის მასწავლებელი და მთელ სკოლაში (ზოგიერთების აზრით, მთელ ქალაქშიც) ულამაზესი ქალი, მაღალი, თხელი, ქანდაკებასავით ჩამოსხმული. შავი, სწორი თმა, რომელიც ისე ჰქონდა დავარცხნილი, რომ სანახევროდ ლოყებსაც უფარავდა, მხრებზე სცემდა. თვალ-წარბიც შავი ჰქონდა, ცხვირი - თხელი და სწორი, სახის ოვალი - მკაფიო და ნატიფი, მაღალი ყელი, მაღალი მკერდი, მაღალი თეძოები და მაღალი ფეხები. ნესტან ვაჩეიშვილის სილამაზე ადრე საკუთარ თავს თვითონვე შეჰხაროდა, უფრო ლაღი იყო, უფრო უშუალო და მახლობელი, და ადიდებულ მდინარეს ჰგავდა, რომელსაც ჯებირები მოურღვევია, ნაპირები გადმოულახავს და, საცა კი გაივლის, ყველგან კვალს ტოვებს. ამ დროს რომ მის გვერდით აღმოჩენილიყავით, თითქოს მისი სილამაზე გადმოგედოთო, თქვენი თავიც ლამაზი და მომხიბლავი მოგეჩვენებოდათ. რაც ასაკში შევიდა (უკვე ორმოცს იყო გადაცილებული), ძველებური სილაღე და სიგიჟმაჟე დაკარგა. ამის მიზეზი, ასაკს გარდა, ალბათ ისიც იყო, რომ ახლა ამ სილამაზის შესანარჩუნებლად საჭირო შეიქნა საგანგებო მოვლა და ყოველდღიური ზრუნვა. ნესტან ვაჩეიშვილიც ზრუნავდა. ამბობდნენ, საათობით შიშველი ზის აბაზანაში და სახისა და სხეულის მასაჟს იკეთებსო. რაღაც სპეციალური ვარჯიშიც სცოდნია. სიცილის დროს პირის ბოლომდე გაღებას უკვე ერიდებოდა, რათა ზედმეტი ნაოჭები არ გასჩენოდა. ნელსაცხებლებსა და სუნამოს, როგორც ირწმუნებოდნენ, თვითონვე ამზადებდა. ეტყობა, კარგადაც ამზადებდა. ყოველ შემთხვევაში, ფაქტია, რომ ოსტატურად ხმარობდა, რადგან, რამდენიც არ უნდა გეცქირათ, მის სახეზე ფერ-უმარილის კვალს ვერ შეამჩნევდით. ასეთი მოვლისა და ყურადღების შედეგად ახლაც წინანდებურად ლამაზი იყო. მართალია, ამ სილამაზეს ძველებური გადამდები ძალა დაკარგული ჰქონდა, ცივი გამხდარიყო, შორეული და ცოტა ამპარტავნულიც, სამაგიეროდ, უფრო დახვეწილი იყო, უფრო ჰარმონიული და უფრო მკაცრ ფორმაში მოქცეული. კოლეგები (ლაპარაკია, რა თქმა უნდა, ქალებზე) ზურგსუკან დასცინოდნენ და ზოგჯერ სოფლელი დედაკაცებივით ქოქოლასაც კი აყრიდნენ. ცხადია, მის უტყუარ სილამაზეში ეჭვს ვერ შეიტანდნენ. ეგ კი არა, თავის მოვლას რომ ამდენ დროს უთმობდა, ამაზეც ვერაფერს ამბობდნენ, რაკი შედეგი ასეთი განსაცვიფრებელი იყო. პირიქით, მისი გარეგნობის საქებრად იმაზე მეტსაც კი ლაპარაკობდნენ, ვიდრე გულში ფიქრობდნენ, რათა ამით უფრო გაესვათ ხაზი იმისთვის, რისკენაც მათი დაცინვის ისარი იყო მიმართული. ისარი კი მიმართული იყო ნესტან ვაჩეიშვილის სილამაზის უაზრობისაკენ. საქმე ის არის, რომ ნესტანი გაუთხოვარი იყო და არც არასოდეს ჰყოლია საყვარელი (რომ ჰყოლოდა, არ დაიმალებოდა). ამრიგად, მისი სილამაზე თითქმის უქმი, უსარგებლო და უაზრო იყო და ქალებმაც, რომელთაც კარგად ჰქონდათ შეგნებული თავიანთი შედარებითი შეუხედაობა, აქ იპოვეს ის სუსტი წერტილი, სადაც შეიძლებოდა შურისთვის დაცინვის სახე მიეცათ. სოლომონი, თუმცაღა ამ აზრს, ცხადია, ხმამაღლა არ გამოთქვამდა, ფიქრობდა, რომ ამ უაზრობაში შესაძლებელია ნამდვილი თავგანწირვა იმალებოდა. რაკი თავისი სილამაზე თვითონ არაფერს რგებდა, მაშასადამე, ნესტან ვაჩეიშვილი, ნებსით თუ უნებლიეთ, სხვებისთვის ზრუნავდა და სხვებისთვის ხარჯავდა იმ ძვირფას დროს, რასაც თავის გარეგნობას ანდომებდა. ვინ იცის, რამდენი დარდიანი კაცი ხასიათზე მოსულა და რამდენ გუნებამოშხამულს გულზე მოჰფონებია, ქუჩაში რომ ასხლეტილი და ყელმოღერებული, ჯიშიანი ცხენივით მიმავალი ნესტან ვაჩეიშვილი დაუნახავს. და ნესტან ვაჩეიშვილიც ცდილობდა, რაც შეიძლება დიდხანს ყოფილიყო ლამაზი, რათა რაც შეიძლება დიდხანს გაეცა ეს სილამაზე და უსასყიდლოდ დაერიგებინა ნაცნობებისთვის და უცნობებისთვის, მეგობრებისა და ამხანაგებისთვის, გამვლელებისთვის და გამომვლელებისთვის. ბოლოს (მაგრამ დაუგვიანებლად, ზუსტად ოთხ საათზე) გამოჩნდა განათლების განყოფილებაც, რომელიც ამჯერად ქალბატონი ცისანას სახით მოვიდა. ქალბატონი ცისანა სქელი და მოსული ქალი იყო, მაგრამ ასეთ ბრგე ტანის კვალობაზეც კი რაღაც უაზროდ დიდი გავა ჰქონდა, დიდი და ყველა ნიშნის მიხედვით (ეს ერთი თვალის შევლებითაც აშკარად ჩანდა), სატარებლად ძალიან მოუხერხებელი. გავა შორ მანძილზე იყო გაშვერილი და ვეება გორელიეფს ჰგავდა, ამიტომ სიმძიმის ცენტრს ტერფებიდან ქუსლებზე გადაენაცვლებინა და ქალბატონ ცისანას, სხეულის ფარული ძალები რომ გამოეთავისუფლებინა და დაკარგული სიმძიმის ცენტრი უკან დაებრუნებინა, მკლავები გან-გან დაჰქონდა, როგორც კულტურისტს, რომელმაც აღარ იცის კუნთები სად დასტიოს, და სიარულის დროს ბეჭებს ღონივრად იქნევდა. ეს მძიმე შრომა იყო. ამიტომ სახე დაძაბული ჰქონდა, გამომეტყველება კუშტი და კონცენტრირებული, რის გამოც მეომარს უფრო ჰგავდა, ვიდრე განათლების განყოფილების წარმომადგენელს, და ადვილი შესაძლებელია გაგჩენოდათ უნებური სურვილი, გონების თვალით წარმოგედგინათ (რათა მერე შეგბრალებოდათ) მისი ქმარი. ქალბატონმა ცისანამ უხმოდ დაუქნია თავი სამასწავლებლოში მყოფთ მისალმების ნიშნად და პირდაპირ დირექტორის კაბინეტში შევიდა. მალე დირექტორმა დანარჩენებიც იქ იხმო. ქალბატონი ცისანა დირექტორის კაბინეტში სრულიად შეცვლილი იყო. ჯერ ერთი, უკვე სათათბირო მაგიდას უჯდა და მხოლოდ წელზევით ჩანდა, რასაც თავისთავად საგრძნობი კორექტივი შეჰქონდა მის გარეგნობაში, გარდა ამისა, და სწორედ ამიტომ (არა იმიტომ, რომ მხოლოდ წელზევით ჩანდა, არამედ იმიტომ, რომ იჯდა), სახე დაამებოდა, დამშვიდებოდა, საომარი გამომეტყველება წაშლოდა. ახლა იგი ოჯახის დედას ჰგავდა, რომელსაც კარგად აღზრდილი შვილები ჰყავს, სანდომიანს, კეთილს, მზრუნველს, ქმრის ერთგულსა და ამ ერთგულებით ქმარზე მეტად კმაყოფილს. მრგვალი თავი ჰქონდა, თეთრი და სუფთა სახის კანი, ცისფერი თვალები, ძალიან ქერა თმა, ვიწრო, პატარა ტუჩები და იშვიათი სილამაზის მოკლე, ნატიფი ცხვირი, რომელიც იქნებ სხვა სახე-ზე უფრო მომგებიანი ყოფილიყო, მაგრამ ქალბატონი ცისანას სახესაც ძალიან შვენოდა. რაკი მჯდომარე ქალბატონი ცისანა ასე მკვეთრად განსხვავდებოდა მოსიარულე ქალბატონი ცისანასაგან, ახლა მთავარი როლი ხმას ეკისრებოდა, ხმა შეიძლებოდა გამომდგარიყო ის ოცდამეერთე კაცი, რომელზედაც გადასაჭრელი პრობლემის ბედი ჰკიდია, რადგან დანარჩენი ოციდან ათი მომხრე აღმოჩნდა და ათიც წინააღმდეგი. მაგრამ, სამწუხაროდ, სხდომა ისე დამთავრდა, ქალბატონ ცისანას ხმა არ ამოუღია. საქმე ისაა, რომ იგი აქ უფრო წონის გამო იყო, ჩარევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში ევალებოდა, თუ უკიდურესი აუცილებლობა წარმოიშობოდა, უკიდურესი აუცილებლობა კი არ წარმოშობილა. სხდომას სულ თორმეტი კაცი ესწრებოდა და საბოლოოდ, როცა თორმეტივემ თავთავისი ადგილი დაიკავა ვიწრო და მოგრძო სათათბირო მაგიდის ირგვლივ, რომელიც დირექტორის საწერი მაგიდიდან მოწყვეტილი იყო და ცალკე იდგა კაბინეტის შუაში, ასეთი სურათი წარმოიქმნა: თავში დირექტორი იჯდა, ბოლოში ნუკრი ვაჩეიშვილი, დანარჩენები მაგიდის გასწვრივ ისხდნენ, ხუთი - ერთ მხარეს და ხუთი - მეორე მხარეს. დირექტორის ხელმარცხნივ, მაგიდის დასაწყისში, მოადგილეები ისხდნენ, ჯერ პირველი, მერე მეორე. პირველი ალექსანდრე ღუდუშაური იყო, წყნარი, ბუნჩულა და უპრეტენზიო კაცი, რომელიც, თუ ძალით არ ჩარევდნენ, თავისი ნებით არაფერში ერეოდა. საერთოდ, როგორც ცნობილია, თანამედროვე იერარქია მოითხოვს, რომ კიბის პირველი საფეხურის შემდეგ, სადაც დირექტორი დგას, მომდევნო რამდენიმე საფეხური ცარიელი იყოს და მხოლოდ კარგა ქვემოთ, ისეთ ადგილას, საიდანაც რიგითი თანამშრომლები უფრო ახლო არიან, ვიდრე დირექტორი, სხედან მოადგილეები და სხედან ძირითადად უსაქმოდ, რადგან დირექტორი მათ ნაკლებად ენდობა და ამიტომ ყველაფერს თვითონ აკეთებს. ზოგ მოადგილეს ასეთი საეჭვო მდგომარეობა არაფრად ეჭაშნიკება, ალექსანდრე ღუდუშაურს კი იგი სავსებით აკმაყოფილებდა და ის ერჩივნა, რაც ნაკლები თავსამტვრევი ექნებოდა. საერთოდ, უკვე ისეთ ასაკში იყო, როცა ცხოვრების საუკეთესო ნაწილი დიდი ხანია უკან დარჩა, ახალგაზრდობის იმედები და ოცნებები ნაწილი ასრულდა და ნაწილიც აუსრულებლად დაჭკნა, ისე რომ მშვიდი ინერციის მეტი წინ აღარაფერი ედო. ინერციას კი ალექსანდრე ღუდუშაური დიაღაც რომ აფასებდა და, საერთოდ, მიაჩნდა, რომ ამ ფუნდამენტური ცნების მიმართ ადამიანების დამოკიდებულება სერიოზულ გადახედვას საჭიროებს. თუმცა ერთი ნატვრა მაინც შემორჩა, რომლის ასრულება, მისი აზრით, ჯერ კიდევ შეიძლებოდა: იგი ისტორიას ასწავლიდა და ძალიან უნდოდა მოსწავლეებს მისთვის ჰეროდოტე შეერქმიათ. ამ მიზნით ისტორიის მამას გაცილებით უფრო ხშირად (ზოგჯერ უადგილოდაც) ახსენებდა ხოლმე, ვიდრე მის შედარებით გვიანდელ კოლეგებს. მაგრამ მოსწავლეებმა, რომლებიც უტყუარი ალღოთი გრძნობდენ, რა ურჩევნია მასწავლებელს და რა არა, არ აუსრულეს ნატვრა და არ შეარქვეს ჰეროდოტე. სამაგიეროდ შეარქვეს ჰეროდე, რაც სრულიად გაუგებარი იყო, რადგან ძნელი დასაჯერებელია, ბავშვებს გაგონილი ჰქონოდათ შორეული, ბუნდოვანი და საეჭვო ლეგენდა სისხლის აღრევის თაობაზე, რაც თითქოსდა ალექსანდრე ღუდუშაურის ახალგაზრდობის წლებს ედო ლაქად. ალექსანდრე ღუდუშაურის გვერდით იჯდა ეთერ გვალია ანუ „შმაგი ეთერი“, როგორც ბავშვები ეძახდნენ, მეორე მოადგილე, რომლისაც მოწაფეებს ყველაზე მეტად, თვით დირექტორზე მეტადაც კი, ეშინოდათ. არა იმიტომ, რომ ქალი იყო, არამედ იმიტომ, რომ უიმედოდ შეყვარებული იყო და, ბუნებრივია, ჯავრს მოსწავლეებზე იყრიდა. სიყვარულით კი დირექტორი უყვარდა, რასაც, მართალია, სიტყვიერად არ ამხელდა, მაგრამ სხვა ყველა შესაძლებელი საშუალებით გამოხატავდა. თათბირებზე და სხდომებზე სევდიანად მიბნედილ თვალებს არ აშორებდა და ამ თვალებში არა მარტო დირექტორს, არამედ ყველას, ვისაც კი ამის სურვილი ჰქონდა, დაწვრილებით შეეძლო წაეკითხა, გულში რა ედო. დღე ერთი იყო და ათჯერ მაინც შეაკითხავდა კაბინეტში. თუ საქმე არაფერი ჰქონდა, რამეს მოიგონებდა. ორი საქმე თუ ჰქონდა, ორივეს ერთდროულად არ მოითავებდა, რათა ხელმეორედ შესვლისთვის საბაბი შემოენახა. მის ცალმხრივ სიყვარულს საუკეთესო წამები მაშინ უდგებოდა, როცა რაიმე ხელმოსაწერი ქაღალდი შეჰქონდა. ასეთ დროს წინიდან კი არ მივიდოდა მაგიდასთან, როგორც სხვები შვრებოდნენ და როგორც, საერთოდ, წესია, გვერდიდან მიადგებოდა, ხელმოსაწერ ქაღალდს წინ დაუდებდა, თვითონაც დაიხრეოდა, ისე რომ მისი სხეულის რომელიმე ნაწილი დირექტორის სხეულის რომელიმე ნაწილს შეჰხებოდა და თავის სხეულში დატრიალებული დენი დირექტორის სხეულისთვის გადაეცა, თან ამ დროს ჩქარ-ჩქარა და მძაფრად სუნთქავდა. დირექტორი, რომელსაც არავითარი სექსუალური გასაჭირი არ ადგა (ან კი რა სექსუალური გასაჭირი უნდა დადგომოდა მისი სილამაზისა და სითამამის პატრონს!), მოადგილის გრძნობებს არ იზიარებდა (თუმცა შეტყობით ატყობდა) და განუხრელად იცავდა დაუწერელ კანონს, რომლის მიხედვითაც ხელმძღვანელი საკუთარ სამწყსოში სამიჯნურო ინტრიგებს უნდა ერიდოს, თორემ, ადვილი შესაძლებელია, ერთ მშვენიერ დღეს ყველაფერი ძმრად წამოსდინდეს. ასე რომ ეთერ გვალია, ვისაც ის კარი, რომლისკენაც დაუოკებლად მიილტვოდა, დაკეტილი დახვდა, ხოლო იმ კარისკენ, რომელიც ყურთამდე იყო ღია (რადგან შიგნით თვინიერი ქმარი ელოდებოდა), თავად აღარ მიუდიოდა გული, სულ მთლად მშრალზე დარჩა. ასეთ ვითარებაში კი არ შეიძლება არ დაგროვდეს ჭარბი მუხტები, რომლებიც ყველაზე იოლად მოსწავლეების თავზე ფეთქდება. ეთერ გვალიას შემდეგ მოდიოდნენ მათემატიკის მასწავლებელი, ჩუმი და უაღრესად თავაზიანი გურამ ხომერიკი, რომელიც ამავე დროს ქალაქის ჩემპიონიც იყო ასუჯრედიან შაშში, რითაც სკოლა ძლიერ ამაყობდა, ჩვენი სოლომონი და ნესტან ვაჩეიშვილი. მაგიდის მეორე მხარეს პირველი იჯდა ქალბატონი ცისანა, მერე ბატონი დიმიტრი, ბესარიონ ჭედია, ნატალია დავიდოვნა და კატო მასწავლებელი. ბოლოში, დირექტორის პირდაპირ, როგორც ითქვა, ნუკრი ვაჩეიშვილი იჯდა. როდესაც მაგიდასთან ყველანი მოხერხებულად დასხდნენ და სკამების ხრიგინი მიწყდა, დირექტორმა მარჯვენა ხელით ჭრელი, ფოთლებიანი ჰალსტუხის სქელი ნასკვი შეისწორა, თუმცა ამის საჭიროება არ ყოფილა, რადგან ნასკვი მწვანედ მოელვარე პერანგის საყელოს ორივე წვეტიდან, რომლებზედაც უფუნქციო ღილები ისხდა, აბსოლუტურად თანაბარი მანძილით იყო დაშორებული (რის გამოც დირექტორის ჟესტსაც ფორმალური ხასიათი ჰქონდა: ცერითა და შუა თითით მან ოდნავ მისწი-მოსწია ჰალსტუხის ნასკვი, მერე ოდნავ ასწი-დასწია და საბოლოოდ იმავე ადგილას დატოვა, სადაც პროცედურის დასაწყისში იყო), და თქვა: - ერთი საჭირბოროტო საკითხი გვაქვს გადასაწყვეტი და ამიტომ შეგკრიბეთ. იმდენად მძიმე საკითხია, რომ აგერ, ქალბატონი ცისანას შეწუხებაც კი მოგვიხდა, - დირექტორმა ხელი წაიღო და ქალბატონ ცისანას მაჯას, რომელიც მაგიდაზე იდო, ოდნავ შეეხო, რათა ამით განათლების განყოფილებაში თავისი პოზიციის სიმტკიცისათვის კიდევ ერთხელ გაესვა ხაზი. ქალბატონმა ცისანამ პასუხად თვალები დახუჭა და გაახილა; ისე დახუჭა და გაახილა, თითქოს ორი პატარა, ოვალური, ოდნავ ნაოჭდაყრილი თეატრალური ფარდა ორ სცენაზე ერთდროულად დაეშვა და აიწია, ხოლო ეთერ გვალიას, რომელიც მარჯვენა ხელისგულს ნიკაპით დაყრდნობოდა და დირექტორს თვალმოუშორებლივ შესცქეროდა, სახეზე ტკივილმა და რისხვამ გადაუარა. დირექტორმა კი განაგრძო, - მშობელთა კოლექტიური განცხადებაა შემოსული. ორი დღის წინ გადმოგვიგზავნა განათლების განყოფილებამ. კიდევ გიმეორებთ: საკითხი რთულია, მძიმე და მტკივნეული. ამიტომ გთხოვთ გულდასმით მოისმინოთ და ყველამ მიიღოთ მონაწილეობა განხილვაში. აბა, ბესარიონ, წაიკითხე. დირექტორი ქალბატონი ცისანასკენ გადაიხარა. ქალბატონმა ცისანამ, ეს რომ შენიშნა, ყური მიუშვირა (პატარა და თხელი, თითქმის გამჭვირვალე ყურები ჰქონდა). დირექტორმა რაღაც ჩასჩურჩულა. ქალბატონმა ცისანამ თავი დაუქნია (მერეც, მთელი სხდომის განმავლობაში, დირექტორი დროდადრო გადაიხრებოდა და მოშვერილ ყურში რაღაცას ჩასჩურჩულებდა, რაზედაც ქალბატონი ცისანა თავს უქნევდა). ბესარიონ ჭედიამ პიჯაკის ჯიბიდან პატარა, მრგვალშუშებიანი სათვალე ამოიღო, ცხვირსახოცით კარგად გაწმინდა, გაიკეთა და საქაღალდე გაშალა. ბესარიონ ჭედია ყურცქვიტა კაცი იყო, ტანმორჩილი, გამხდარი და სულ მთლად ქაჩალი. სამაგიეროდ ულვაში ჰქონდა ძალიან გრძელი. ულვაში, ისევე როგორც ცხვირი, თითქმის ნიკაპამდე სწვდებოდა და სიარული იცოდა რაღაც უცნაური - ფიცხი და მუქარიანი. თქვენკენ მომავალს რომ დაინახავდით, განსაკუთრებით თუ ბინდი იყო და მაინცდამაინც არც სიმამაცით გამოირჩეოდით, გული შეგიქანდებოდათ და ადვილად შეიძლებოდა შეგქმნოდათ ცრუ შთაბეჭდილება, თითქოს ჯიბეში რევლოვერი ედო. სინამდვილეში უწყინარი კაცი იყო. წერა-კითხვა უყვარდა და ხმა ჰქონდა ისეთი ბოხი, მსუყე და სასიამოვნო, რომ დაგელაპარაკებოდათ, გეგონებოდათ, კი არ ლაპარაკობს, არამედ რაღაცას ძალიან გემრიელსა და სასარგებლოს ჭამსო. ამიტომ, თუკი სკოლაში რამე საჯარო წაკითხვას საჭიროებდა (საჩივრები, მადლობები, წინადადებები და სხვ.), ყველაფერს ის კითხულობდა. დაწერითაც ყველაფერს ის წერდა, მოყოლებული დირექტორის გამოსვლათა ტექსტებიდან და ნაირ-ნაირი საანგარიშო მოხსენებებიდან, დამთავრებული კოლეგების დახასიათებებით, შუამდგომლობებით, უბრალო განცხადებებით... ამაში არავითარ გასამრჯელოს არ იღებდა. მეტიც: მოცილე რომ გამოსჩენოდა, ალბათ იქით მისცემდა გასამრჯელოს, ოღონდაც თავიდან მოეშორებინა, ისე უყვარდა ეს საქმე. განსაკუთრებით წერა. უყვარდა და ემარჯვებოდა კიდეც. მართალია, შიგადაშიგ შეცდომებსაც უშვებდა, მაგრამ ეს შეცდომები უმნიშვნელო იყო და, საერთოდ, შეუმცდარი ვინ არის ამქვეყნად! მშობელთა კოლექტიური განცხადებაც, ჩვეულებისამებრ, ნელა წაიკითხა, გემრიელად, გამოთქმით, სასვენ ნიშნებთან ხანგრძლივად ჩერდებოდა და მსმენელებს საშუალებას აძლევდა უკვე წაკითხული აუჩქარებლად და გულდინჯად გადაემუშავებინათ. ეს იყო მხოლოდ, ცოტას კეკლუცობდა, რათა კოლეგები შეცდომაში შეეყვანა და თავის მსახიობურ ნიჭზე, რომელიც სინამდვილეში ჩანასახის სტადიაში იმყოფებოდა, მათთვის არასწორი წარმოდგენა შეექმნა, გარდა ამისა, კილო ჰქონდა ყალბი, სიტუაციისთვის შეუფერებელი და ცოტა ორჭოფულად საზეიმო, როგორც მხცოვან ოფიცერს, რომელიც თვითმოქმედების საღამოზე საკუთარ ლექსს კითხულობს, მაგრამ დანამდვილებით ჯერ კიდევ არ იცის, კარგია ლექსების წერა თუ ცუდი. *გაგრძელება*…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 7:53pm on ოქტომბერი 17, 2016
- თემა: ფსიქოლოგიის დარგების განვითარება
- ბის გზით მიიღო. საუბარი სწორედ დამკვიდრებაზეა, თორემ ექსპერიმენტს უკვე XVIII საუკუნიდან მოყოლებული, საკმაოდ ხშირად მიმართავდნენ ფსიქიკური სამყაროს ამა თუ იმ მხარის შესწავლის მიზნით. ასეთ ცდებს ატარებდნენ ფიზიკოსები, ასტრონომები, ბიოლოგები, ექიმები, ერთი სიტყვით - ნატურალისტები. ეს სავსებით გასაგებია, ვინაიდან იმხანად უკვე საკმაოდ ფართოდ გავრცელებული საბუნებისმეტყველო აზროვნების წესი აღარ კმაყოფილდებოდა მხოლოდ მეტაფიზიკური მსჯელობებით და ყველგან ცოდნის მყარ, ემპირიულ საფუძველს ეძებდა. სამწუხაროდ, მაშინდელი ოფიციალური ფსიქოლოგია, მიუხედავად იმისა, რომ სწორედ თავის “ემპირიულობას” და “ცდისეულობას” უსვამდა ხაზს, სინამდვილეში თითქმის მთლიანად “საწერი მაგიდის ფსიქოლოგიად” რჩებოდა. მისი დებულებები აბსტრაქტული თეორეტიზაციისა და უსისტემო თვითდაკვირვების შეზავების შედეგად იყო მიღებული. უფრო მეტიც, სწორედ ამ პერიოდში პრინციპულად დაისვა საკითხი ფსიქოლოგიაში ექსპერიმენტის გამოყენების შესაძლებლობის შესახებ, თანაც ისეთი ავტორიტეტის მიერ, როგორიც იყო ი. კანტი. მას მიაჩნდა, რომ სულის შესახებ მეცნიერების აგება ბუნებისმეცნიერებათა ყაიდაზე შეუძლებელია, ვინაიდან მას გაზომვად სიდიდეებთან არა აქვს საქმე, რაც გამორიცხავს მათემატიკის გამოყენებას. ამასთანავე, ფსიქოლოგია ვერ გამოიყენებს ექსპერიმენტს, “ვინაიდან აქ შინაგანი დაკვირვების მრავალფეროვნება შეიძლება მხოლოდ გონებრივად იქნეს დაყოფილი და ვერასდროს იქნება შენახული ისეთი განცალკევებული ელემენტების სახით, რომლებიც შემდგომში საჭიროებისამებრ შეიძლება შეერთდნენ; კიდევ უფრო ნაკლებად ექვემდებარება ჩვენ მიერ წინასწარ დაგეგმილ ცდებს სხვა მოაზროვნე სუბიექტი, რომ არაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ დაკვირვება თავისთავად ცვლის და ამახინჯებს დასაკვირვებელი საგნის მდგომარეობას. ამიტომ მოძღვრება სულის შესახებ ვერასდროს გახდება რაიმე უფრო მეტი, ვიდრე ისტორიული მოძღვრება... შინაგანი გრძნობის, ანუ სულის ბუნების აღწერა, მაგრამ არა მეცნიერება სულის შესახებ”. ამრიგად, მათემატიკისა და ექსპერიმენტის გამოყენების სავარაუდო შეუძლებლობის გამო კანტი ფსიქოლოგიას საერთოდ ემპირიული მეცნიერების სისტემის გარეთ ტოვებს. ცოტა მოგვიანებით არსებითად ასეთივე განაჩენს გამოუტანს ფსიქოლოგიას პოზიტივიზმის ფუძემდებელი ოგიუსტ კონტი. მაგრამ იმ დროსაც იყვნენ მოაზროვნეები, რომელნიც სხვაგვარად ფიქრობდნენ. კანტამდე ნახევარი საუკუნით ადრე გერმანელი ფილოსოფოსი გ. გაგენი ამტკიცებდა, რომ შესაძლებელია ორი სახის ექსპერიმენტი: ფიზიკური და ფსიქოლოგიური. მისი სიტყვებით, მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანასკნელი ჯერ კიდევ სიახლეა, ის მთელი სერიოზულობით უნდა იქნეს განხილული, ვინაიდან უთუოდ წარმოადგენს, როგორც საკუთარი თავის, ისე სხვების დაკვირვების სანდო საფუძველს. ხოლო კონტის თანამედროვეები და თანამოაზრეები პოზიტივისტური ფილოსოფიის ჩამოყალიბების საქმეში ჯ. ს. მილი და ჰ. სპენსერი კატეგორიულად უარყოფდნენ კონტის ანტიფსიქოლოგიზმს და პირდაპირ მოუწოდებდნენ ფსიქოლოგიას, ხელი მოეკიდა სისტემატური ექსპერიმენტული კვლევისთვის. ჯ. ს. მილი ასე წერდა: “საჭიროა, დაკვირვების გამო უარი ვთქვათ ინტროსპექციაზე. ჩვენ უნდა შევისწავლოთ გონების ოპერაციები მათი გამოვლინებების მიხედვით, იმის მსგავსად, როგორც ვსწავლობთ ელექტრულ ოპერაციებს მათი შედეგების მიხედვით. უნდა მოვახდინოთ ადამიანების და ცხოველების მოქმედებაზე დაკვირვებების ექსპერიმენტული ვარირება, ხოლო დაკვირვების ხარვეზები ჰიპოთეზის საშუალებით შევავსოთ”. საკმაოდ მალე ფსიქოლოგიური კვლევა სწორედ ასეთი გახდა. ფსიქოლოგიური აზროვნების ლოგიკა სულ უფრო მეტად იხრებოდა ექსპერიმენტისკენ და ამ ტენდენციას კანტისა და კონტის აკრძალვები ვერ შეაჩერებდა. XIX საუკუნის ბოლო მესამედში ფსიქოლოგია ჩამოყალიბდა, როგორც ექსპერიმენტული დისციპლინა. ამით დასრულდა არასისტემატური, შემთხვევითი და არცთუ ყოველთვის სათანადოდ გააზრებული ექსპერიმენტირების ხანა ფსიქიკური მოვლენების სფეროში, რომელიც, ფაქტობრივად, საუკუნეთა განმავლობაში გრძელდებოდა. ცნობებს ფსიქოლოგიური ცდების შესახებ უძველეს დროში მივყავართ. თავი რომ დავანებოთ მონათხრობს ამოცანების (ან ტესტების) შესახებ, რომელთაც მიმართავდა საბიას დედოფალი მეფე სოლომონის სიბრძნის გამოსავლენად, პირველ შეტყობინებას ფსიქოლოგიური ცდის შესახებ გვაწვდის “ისტორიის მამა” ჰეროდოტე (ვს. ძვ.წ.), რომელიც აღწერს ეგვიპტელი ქურუმებისაგან გაგებულ ამბავს: ფარაონ ფსამეტიხს (ვIIს. ძვ.წ.) გაუჩნდა სურვილი, გაერკვია, თუ რომელი ხალხი იყო ყველაზე ძველი. ამის დასადგენად მან ორი ახალშობილი ბავშვი გადასცა მოსავლელად მწყემსს, რომელსაც კატეგორიულად აუკრძალა მათთან ლაპარაკი, უბრძანა ჰყოლოდა ისინი განცალკევებულ ქოხში, ანუ სრულ იზოლაციაში, და მიეყვანა მათთან მხოლოდ თხები, რომელთა რძითაც უნდა გამოეკვება. ასეთი “ექსპერიმენტული სიტუაციის” შექმნით ფსამეტიხს სურდა გაეგო, რომელ სიტყვას წარმოთქვამდენენ პირველად ბავშვები ტიტინის ხანის გასვლის შემდეგ. ორი წლის თავზე, ერთ დღეს, როდესაც მწყემსი შევიდა ქოხში, ხელებგაწვდენილმა ბავშვებმა მიირბინეს მასთან შეძახილებით “ბეკოს!”. მას მერე, რაც ეს მომდევნო დღეებშიც გამეორდა, ყველაფერი მოახსენეს ფარაონს. მან ბრძანა გაერკვიათ, რომელი ხალხი ხმარობს ამ სიტყვას და რა მნიშვნელობით. აღმოჩნდა, რომ სიტყვა “ბეკოს” გვხვდება ფრიგიულ ენაში და ნიშნავს “პურს”. აქედან ფარაონმა დაასკვნა, რომ უძველესი ხალხი წინა აზიაში მცხოვრები ფრიგიელებია და არა ეგვიპტელები, როგორც მისი ქურუმები ფიქრობდნენ. უფრო სანდო ცნობებს სხვა ანტიკური წყაროები შეიცავს. მაგალითად, პლატონის ერთ-ერთ დიალოგში ვინმე სოფისტ გიპიუსს თავი მოჰქონდა იმით, რომ შეეძლო 50 სახელის დახსომება ერთი წაკითხვით, რისი შემოწმებაც სათანადო ცდის ჩატარებას საჭიროებდა. ასევე მეხსიერების ექსპერიმენტულ კვლევას ეხება პირველი საუკუნის ცნობა, რომელსაც გვაწვდის რიტორი სენეკა, ცნობილი რომაელი ფილოსოფოსის მამა. მას შეეძლო 2000 სიტყვისა და 200 ლექსის ზუსტი აღდგენა მოსმენისთანავე. ეს მიღწევა მართლაც შთამბეჭდავია. ის გულისხმობს მნემონიკის ანუ “მეხსიერების ხელოვნების” აქტიურ გამოყენებას, რაც პრაქტიკული საჭიროებით აიხსნება: წარსულში, ინფორმაციის შენახვისა და გადაცემის საშუალებათა შეზღუდულობის პირობებში, მეხსიერების ძალას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა. ამგვარი ცდები შუა საუკუნეებშიც გრძელდებოდა. XვI საუკუნის ცნობილი ფრანგი ჰუმანისტი მარკ ანტონიუს მურეტი აღწერს, როგორ უკითხავდნენ ახალგაზრდა კორსიკელ სტუდენტს ერთმანეთთან დაუკავშირებელი ლათინური, ბერძნული და “ბარბაროსული” წარმოშობის სახელების გრძელ სიას, რის შემდეგ მან უშეცდომოდ გაიმეორა ისინი არა მარტო იმავე თანმიმდევრობით, არამედ შებრუნებული თანმიმდევრობითაც; უფრო მეტიც, იგი ასახელებდა მხოლოდ რიგის კენტ წევრებს. მურეტი არ აზუსტებს სახელების რაოდენობას, მაგრამ შენიშნავს, რომ ის იმდენად დიდი იყო, რომ ცდის ბოლოს ყველა, ვინც სახელებს კითხულობდა, იწერდა ან უბრალოდ აკვირდებოდა ცდას, ძალიან დაიღალა. მნემონიკის გამოყენების ფაქტს ადასტურებს ის, რომ სხვა ახალგაზრდამ, რომელიც არ გამოირჩეოდა კარგი მეხსიერებით, კორსიკელთან ერთკვირიანი ვარჯიშის შემდეგ, შეძლო 500 სიტყვაზე მეტის აღდგენა ნებისმიერი თანმიმდევრობით. ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტი, ცხადია, მხოლოდ მეხსიერების სფეროში არ ტარდებოდა. სულ სხვა სფეროს მიეკუთვნება იეზუიტ ანასთასიუს კირხერის მიერ აღწერილი “ქათმის წარმოსახვის საუცხოო ცდა” (1646). ქათამს შეკრული ფეხებით ვათავსებთ იატაკზე. თავდაპირველად ის განთავისუფლებას ცდილობს, შემდეგ კი წყნარდება და ბედს ეგუება. ამ დროს ქათმის თვალის გაყოლებაზე იატაკზე ცარცით ვავლებთ ხაზს, რომელიც წააგავს ბაწარს. შემდეგ ვუხსნით ქათამს ფეხებს. განთავისუფლებული ქათამი აღარ ცდილობს გაქცევას და იმავე მდგომარეობაში რჩება. ამის მიზეზი, მამა კირხერის აზრით, სხვა არაფერია, თუ არა ქათმის ცხოველი ფანტაზია, რომელიც იატაკზე გავლებულ ხაზს თავის შემბოჭავ ბაწრად წარმოიდგენს. კირხერი იმასაც ამატებს, რომ ეს ცდა მრავალჯერ გაუმეორებია, რაც დამსწრეთა გაოცებას იწვევდა და დარწმუნებულია, რომ ეს მოვლენა სხვა ცხოველებთანაც აღინიშნება. უნდა ითქვას, რომ ამ მოვლენის გამოწვევა ხერხდება ყოველგვარი ფეხების შეკვრისა და ხაზის გავლების გარეშეც. ამისთვის საკმარისია ქათმის მოძრაობა იქამდე შევზღუდოთ, სანამ ის არ დაწყნარდება. აქ სინამდვილეში საქმე გვაქვს ჰიპნოზის გამოვლენასთან ცხოველებში. ისიც ცხადია, რომ “ქათმის წარმოსახვა” არაფერ შუაშია. ასეა თუ ისე, ესეც ნამდვილი ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის მაგალითია. როგორც ითქვა, XVIII საუკუნიდან ფსიქოლოგიურმა ექსპერიმენტმა გავრცელება დაიწყო. რაც მთავარია, ცდები წმინდა მეცნიერული მიზნებით ტარდება და, უპირატესად, ელემენტარულ ფსიქიკურ პროცესებს, კერძოდ, მხედველობით შეგრძნებებს ეხება. მაგალითად, ექსპერიმენტულად შეისწავლებოდა ე.წ. ბრმა წერტილის სიდიდე (ბერნული, სმისი, მესენბრუკი, კოვალო და სხვა), მხედველობის სიმახვილე ანუ მხედველობის უმცირესი კუთხე, რომელიც ჯერ კიდევ იძლევა საგანთა დანახვის შესაძლებლობას (გუკი, ბიუფონი, მაიერი, სმისი, ნოლე და სხვა), თანამიმდევრული კვალის ხანგრძლივობა (ზეგნერი, მესენბრუკი, დარსი, ტეტენსი და სხვა), მხედველობითი გამღიზიანებლების გარჩევის ზღურბლი (ბუგე). ამ ექსპერიმენტების საერთო მეთოდური პრინციპი შემდეგშია: იღებენ გარკვეულ გამღიზიანებელს და თანდათანობით ცვლიან მის ინტენსივობას წინასწარ გამიზნული ეფექტის მიღწევამდე, შემდეგ კი ადგენენ ამ ეფექტის გამომწვევი გამღიზიანებლის ზუსტ სიდიდეს. მაგალითად, მხედველობის ცენტრიდან თანდათან გადააადგილებენ ობიექტს იმ წერტილამდე, სადაც იგი უხილავი გახდება, შემდეგ კი ადგენენ მხედველობის კუთხეს. ამგვარი ექსპერიმენტები იმ მარტივი ფიზიკური ცდების ანალოგიურია, რომლითაც იზომება ფიზიკური მოვლენების ესა თუ ის თვისება. ვთქვათ, რომელიმე სითხის დუღილის ტემპერატურის გასარკვევად ეს სითხე მიჰყავთ დუღილამდე, შემდეგ კი ზომავენ მის ტემპერატურას. შეიძლება ითქვას, რომ ამ ეტაპის ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტისთვის დამასახიათებელია შესასწავლი ფსიქიკური მოვლენებისა და მეთოდური ხერხების სიმარტივე, აგრეთვე ნაკლები სიზუსტე და სანდოობა, რაც, თავის მხრივ, ცდების გამეორებათა მცირე რიცხვითა და შედეგების სტატისტიკური დამუშავების დაბალი დონით აიხსნება. ამ მხრივ ფეხნერის ფსიქოფიზიკური ექსპერიმენტები უდავოდ წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო. ფსიქოფიზიკური ცდებისთვის დამახასიათებელია ის, რომ აქ გამოიყენება სპეციალურად ამ კვლევისთვის შემუშავებული მეთოდიკა (იხ. თავი 5.2.). გარდა ამისა, ფსიქოფიზიკური კვლევისას ზუსტი და სანდო მონაცემების მისაღებად ცდები მრავალჯერ ტარდება [1], ხოლო შედეგების დამუშავება მათემატიკური მეთოდების გამოყენებით ხდება. აქედან გამომდინარე გადაჭარბება არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ფსიქოფიზიკური კვლევის დანერგვა მოასწავებს ფსიქოლოგიის გადასვლას სხვა მეცნიერებათაგან ნასესხები მეთოდებისაგან საკუთარი ექსპერიმენტული პროცედურების გამოყენებაზე ანუ, არსებითად, ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის ფსიქოლოგიზაციასა და, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, გადასვლას მეტ-ნაკლებად დილეტანტური და არაზუსტი ექსპერიმენტიდან მკაცრ და სანდო ექსპერიმენტულ კვლევაზე. ცნობიერების მოვლენათა ასეთ შესწავლას ისახავდა მიზნად ვილჰელმ ვუნდტი, როდესაც 1879 წელს ლაიფციგში პირველი ფსიქოლოგიური კვლევითი ლაბორატორია დააარსა. ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის, როგორც დამოუკიდებელი დისციპლინის, დასაბამი სწორედ ამ თარიღს უკავშირდება. თუმცა ისიც ცნობილია, რომ რამდენიმე წლით ადრე პატარა ლაბორატორიები მოაწყვეს უ. ჯეიმსმა ამერიკაში, ჰარვარდის უნივერსიტეტში და გ.ე. მიულერმა გერმანიაში, გიოტინგენის უნივერსიტეტში. მაგრამ, ვუნდტის ლაბორატორიისაგან განსხვავებით, მათ არ ჰყავდათ თანამშრომელთა შტატი. ისინი არა კვლევით, არამედ სასწავლო პროცესთან დაკავშირებული ამოცანების (ლექციების მომზადება და თვალსაჩინო დემონსტრაციები) გადაწყვეტას ემსახურებოდნენ. ლაიფციგის ლაბორატორია მალე ინსტიტუტად გადაკეთდა, რომელშიც მთელი მსოფლიოდან ჩამოსული პირები გადიოდნენ წვრთნას ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის ჩატარებაში, ვუნდტის ხელმძღვანელობით ეწეოდნენ კვლევით მუშაობას. ვუნდტმა და მისმა თანამშრომლებმა შექმნეს არაერთი ახალი ხელსაწყო (მათ შორის საყოველთაოდ ცნობილი ტაქისტოსკოპი). მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში საწყის ეტაპზე მაინც, ლაბორატორიის ძირითად აღჭურვილობას ფიზიკური და ფიზიოლოგიური პროცესების გამზომი სხვადასხვაგვარი ქრონოგრაფები, ქრონოსკოპები, მეტრონომები და მსგავსი ხელსაწყოები შეადგენდა. ეს გარემოება თავისთავად მიანიშნებს ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის საბუნებისმეტყველო, უპირატესად ფიზიოლოგიურ წარმომავლობაზე. ლაიფციგის ფსიქოლოგიის ინსტიტუტში მიმდინარე კვლევა მეთოდიკის თვალსაზრისით ექსპერიმენტულ ინტროსპექციას წარმოადგენდა. როგორც უკვე ითქვა, ვუნდტის აზრით ფსიქოლოგია არის მეცნიერება ცნობიერების მოვლენების შესახებ, რომლებზეც პირდაპირი და უშუალო დაკვირვება მხოლოდ ინტროსპექციის გზითაა შესაძლებელი. ფაქტობრივად, ექსპერიმენტი ვუნდტისთვის თვითდაკვირვების სისტემატიზაციის საშუალება იყო. იმისთვის, რომ თვითდაკვირვებამ ექსპერიმენტული პროცედურის სახე მიიღოს, იგი მოწესრიგებულ და კონტროლირებად პროცესად უნდა ვაქციოთ. ასეთი ექსპერიმენტული თვითდაკვირვება ოთხ პირობას უნდა აკმაყოფილებდეს: - 1) ცდისპირს უნდა შეეძლოს თვითონ განსაზღვროს გამოსაკვლევი ფსიქიკური მოვლენის დაწყების მომენტი; 2) ცდისპირს უნდა შეეძლოს ამ ფენომენის მაქსიმალური ყურადღებით განცდა; 3) შესაძლებელი უნდა იყოს დაკვირვების მრავალჯერადი გამეორება და 4) შესაძლებელი უნდა იყოს მოვლენის გამომწვევი პირობების ვარიაცია. ვუნდტის თანახმად, ექსპერიმენტი სწრაფმავალი ფსიქიკური პროცესების დაფიქსირებისა და გამეორების საშუალებას იძლევა, რაც ინტროსპექციისთვის მაქსიმალურად კარგ პირობებს ქმნის. ამასთანავე, საჭიროა, რომ ცდისპირიც გარკვეულად გავარჯიშებული იყოს თვითდაკვირვებაში. ვუნდტის ყველაზე ცნობილი და ერთგული მიმდევარი ტიჩენერი იმასაც კი ამბობდა, რომ ყოველი ფსიქოლოგიური ცდა ინტროსპექციის გაკვეთილს წარმოადგენსო. თუმცა თვითდაკვირვება ექსპერიმენტულ პირობებშიც კი ბევრ ობიექტურ და სუბიექტურ სირთულესთან არის დაკავშირებული. ამიტომ იგი ყოველთვის, ერთგვარად, არაზუსტი და არასრულია. მაშასადამე, საჭიროა მისი კონტროლირება, თვლიდა ვუნდტი. კონტროლის ასეთ საშუალებად განცდების თანმხლები ფიზიოლოგიური სიმპტომების (გულისცემა, სისხლის მიმოქცევა, სუნთქვის სიხშირე, კუნთური დაძაბულობა, რეაქციის ხანგრძლივობა და სხვა) რეგისტრაცია გვევლინება. ამგვარად, ვუნდტის თანახმად, ნამდვილი ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტი გულისხმობს თვითდაკვირვებასა და მისი ობიექტური კონტროლის შეხამებას. ინტროსპექციის გარეშე ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტი უბრალო ფიზიოლოგიურ ცდად იქცევა, ხოლო ფიზიოლოგიური მონაცემების რეგისტრაციის გარეშე - ის იქნება წინა ეპოქისთვის დამახასიათებელი უსისტემო თვითდაკვირვება. ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის ბუნების შესახებ ვუნდტის შეხედულებამ პირდაპირ განსაზღვრა მის მიერ ექსპერიმენტის გამოყენების ფარგლები. ექსპერიმენტული მეთოდის გამოყენება მთელი ფსიქიკური სინამდვილის შესასწავლად შეუძლებელია. მისი გამოყენება მართებულია მხოლოდ ფსიქოლოგიისა და ფიზიოლოგიის მიჯნაზე მყოფი, შედარებით მარტივი ფსიქიკური მოვლენების საკვლევად. რთული ფსიქიკური ფენომენები ექსპერიმენტულ შესწავლას არ ექვემდებარება, ვინაიდან ამ უკანასკნელთა ექსპერიმენტული კვლევისას შეუძლებელია ფსიქოლოგიური ექსპრიმენტის მიმართ წაყენებული მოთხოვნების დაცვა. ექსპერიმენტული ზემოქმედების შესაძლებლობა მოცემულია მხოლოდ იქ, სადაც არსებობს მყარი და ერთმნიშვნელოვანი კავშირი გამღიზიანებელსა და ფსიქიკურ პროცესს შორის. ასეთი რამ კი მხოლოდ ელემენტარული ფსიქიკური და ფსიქოფიზიოლოგიური მოვლენების სფეროში გვხდება. ამიტომაცაა შესაძლებელი მათი ხელოვნური გამოწვევა, გამეორება, გამოვლენის პირობების ვარირება, ზუსტი დროითი ფიქსაცია, ერთი სიტყვით, ყველაფერი ის, რაც აუცილებელია ექსპერიმენტისთვის. რთული და ცენტრალური ფსიქიკური პროცესების (ფანტაზია, აზროვნება, ნებელობა, მაღალი გრძნობები და ა.შ.) შემთხვევაში ამ ლაბორატორიული პროცედურების შესრულება ან ძალიან შეზღუდულია, ანდა სულაც შეუძლებელი. ვუნდტი მათ შესწავლას სპეციალური დისციპლინის, ე.წ. ხალხთა ფსიქოლოგიის ფარგლებში ცდილობდა, რაც, ფაქტობრივად, კულტუროლოგიური მასალის ანალიზს ისახავს მიზნად. ვუნდტი ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის სამ სახეს განასხვავებდა: შთაბეჭდილების, გამოსახულების და რეაქციის. პირველ შემთხვევაში მიიღება ინტროსპექციული მონაცემები გარკვეული გამღიზიანებლებით აღძრული შთაბეჭდილების შესახებ, მეორეში - განცდის თანმდევ გამომხატველ მოძრაობათა, ხოლო მესამეში - სამოძრაო თუ სიტყვიერი რეაგირების სიჩქარის შესახებ. შესაბამისად, მათი გამოყენების გზით განსხვავებული ფსიქიკური და ფსიქოფიზიოლოგიური მოვლენები შეისწავლება. ფსიქოლოგიის ისტორიკოსებმა გამოთვალეს, რომ ვუნდტის ინსტიტუტში შესრულებულ ექსპერიმენტულ კვლევათა ნახევარი ეძღვნებოდა შეგრძნებისა და აღქმის საკითხებს; დაახლოებით 17% - რეაქციის დროს; ყურადღების ელემენტარულ გამოვლინებებს, მარტივ გრძნობებს, წარმოდგენათა ასოციაციებს - 10-10% თითოეულს. შეგრძნებათა და აღქმის შესწავლა შთაბეჭდილების მეთოდით მიმდინარეობდა. შეგრძნებებიდან ყველაზე მეტი კვლევა შეეხო მხედველობის, შემდეგ სმენის (სკრიპჩური, კრიუგერი და სხვა) და შეხების (ბლიქსი, გოლდშაიდერი და სხვა) მოდალობებს. შესრულებული იყო რამდენიმე კლასიკური გამოკვლევა ყნოსვის (ცვადემაკერი) და გემოს (კიზოვი) სფეროში. აღქმასთან დაკავშირებული საკითხებიდან ყველაზე მეტი ყურადღება დაეთმო სიდიდის აღქმას, დროის აღქმასა და ოპტიკურ ილუზიებს. 1889 წელს მარტიუსმა პირველად ექსპერიმენტულად გამოავლინა აღქმის ისეთი მნიშვნელოვანი თვისება, როგორიც კონსტანტობაა. აღნიშვნის ღირსია რეაქციის დროის ექსპერიმენტით ჩატარებული კვლევები. საქმე ისაა, რომ ვუნდტი მათზე განსაკუთრებულ იმედს ამყარებდა, ვინაიდან მიაჩნდა, რომ აქ იხსნებოდა გზა ფსიქიკური პროცესების მიმდინარეობის ხანგრძლივობის გაზომვისა, ანუ, მაშინდელი გამოთქმით, ქრონომეტრირებისა. ფსიქოლოგიური კვლევის ამ განხრას ფსიქომეტრია ეწოდა (იხ. თავი 5.3.). მას, ფაქტობრივად, ფ. დონდერსმა ჩაუყარა საფუძველი, როცა განასხვავა ერთმანეთისაგან მარტივი და რთული რეაქციის დრო. პირველ შემთხვევაში ცდისპირი ერთ გამღიზიანებელზე ერთი რეაქციით პასუხობს. მეორე შემთხვევაში ამოცანა გართულებულია: ცდისპირმა უნდა უპასუხოს რამდენიმე გამღიზიანებლიდან ერთ-ერთს (განსხვავების რეაქცია) ან უპასუხოს რამდენიმე შესაძლო რეაქციიდან ერთ-ერთით (არჩევის რეაქცია). რთულ რეაქციას ბუნებრივია მეტი დრო ესაჭიროება; ამ დროით, ფაქტობრივად, იზომება ჩართული ფსიქიკური პროცესების ხანგრძლივობა. ვუნდტის თანამშრომელმა ლუდვიგ ლანგემ 1888 წელს აღმოაჩინა, რომ რეაქციის დრო იცვლება იმის მიხედვით, პროცესის რომელ მხარეზე, მოტორულზე თუ სენსორულზე, არის მიმართული ცდისპირი. ის ნაკლებია, როცა ცდისპირი მომზადებულია (განწყობილია) საპასუხო სამოძრაო რეაქციის სწრაფი შესრულებისთვის და არა სტიმულის სწრაფი აღქმისთვის. ეს განსხვავება, ვუნდტის აზრით, განპირობებულია იმით, რომ პირველ შემთხვევაში ხდება გამღიზიანებლის მხოლოდ პერცეფცია, ხოლო მეორეში - აპერცეფცია. სხვაობა ამ დროებს შორის (ე.წ. გამოკლების მეთოდი) იძლევა აპერცეფციისთვის საჭირო დროს. ეს მაჩვენებელი წამის მეათედის ტოლი აღმოჩნდა. ვუნდტი სულ უფრო ართულებდა ექსპერიმენტის სქემას, რთავდა მასში დამატებით აპერცეფციულ პროცესებს, რათა მათი ქრონომეტრირება მოეხდინა. მაგრამ, საბოლოოდ, ამ კვლევამ არ გაამართლა იმედი, არ გამოიღო სანდო და მდგრადი შედეგი. თვით ლ. ლანგე მის მიერ მიღებულ ეფექტს იმით ხსნიდა, რომ ექსპერიმენტში იქმნება ორი სახის განწყობა - მოტორული და სენსორული. მოტორულ განწყობას მზადყოფნაში მოჰყავს სამოძრაო სისტემა, რაც აადვილებს რეაქციას. ამის შემდეგ მოტორული განწყობის იდეა გამოყენებულ იქნა სხვა ფენომენების, კერძოდ სიმძიმეების აღქმის სფეროში გამოვლენილი ილუზიების ასახსნელად (მაგ., ე.წ. შარპანტიეს ილუზია, როცა სხვადასხვა სიდიდის, მაგრამ ერთნაირი სიმძიმის საგნები განსხვავებული წონის ობიექტებად განიცდება). ეს მოვლენა მიულერისა და შუმანის მიერ 1889 წელს ჩამოყალიბებული მოტორული განწყობის თეორიით იქნა ახსნილი. ამ თეორიის თანახმად, სიმძიმის ილუზიებს მოტორულ აპარატში მიმდინარე პროცესები განსაზღვრავს. მოგვიანებით მოტორული განწყობის თეორიის საპირისპიროდ დიმიტრი უზნაძემ ჩამოაყალიბა განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური კონცეფცია, რომელიც ე.წ. ფიქსირებული განწყობის მეთოდით ჩატარებული მრავალნაირი ექსპერიმენტული მონაცემით იქნა განმტკიცებული (იხ. თავი 13.2.). ლ. ლანგეს გამოკვლევის ისტორიული მნიშვნელობა ისაა, რომ მან სათავე დაუდო განწყობის ფენომენის ექსპერიმენტულ შესწავლას. რეაქციის დროის ცდებში სტიმული სენსორულია, ხოლო რეაქცია - მოტორული. ასოციაციური ექსპერიმენტიც რეაგირების სისწრაფეზეა მიმართული, მაგრამ აქ სტიმულიც და რეაქციაც ვერბალური ხასიათისაა. პირველი, ვინც დაიწყო ვერბალური ასოციაციების ექსპერიმენტული შესწავლა, იყო ფრენისის ჰალტონი (1879). მან შეადგინა სიტყვების რიგი, რომელსაც რაიმეს აფარებდა და სიტყვებს ერთიმეორის მიყოლებით აჩენდა. ყოველი ახალი სიტყვის გამოჩენისას რთავდა წამზომს და გამორთავდა მაშინ, როცა ცნობიერებაში გაჩნდებოდა ამ სიტყვით გამოწვეული რაიმე წარმოდგენა. ჰალტონისთვის ასოციაციების სისწრაფეს გონებრივი პროცესების სისწრაფის მნიშვნელობა ჰქონდა. იგი მათი მეშვეობით ინდივიდუალური გონიერების გაზომვას ცდილობდა (იხ. თავი 7.2.). ვუნდტს, როგორც ცნობილია, ინდივიდუალური განსხვავებები არ აინტერესებდა. მაგრამ ჰალტონის ცდებით იგი ძალიან დაინტერესდა, ვინაიდან ჩათვალა, რომ ამ გზით შესაძლებელია ზოგად კანონზომიერებთა გამოვლენა. გარდა ამისა, ჰალტონის ცდები სრულად ეთანხმებოდა ექსპერიმენტული ინტროსპექციის სქემას - აქაც ხელოვნურად შექმნილ პირობებში სუბიექტი აკვირდება საკუთარ ცნობიერებაში მიმდინარე მოვლენებს. ვუნდტმა გაამარტივა და დახვეწა ასოციაციური ექსპერიმენტი. ამისთვის გამოიყენა ე.წ. გიპის ქრონოსკოპი, რომელსაც ცდისპირი გამორთავდა მაშინ, როდესაც სიტყვაგამღიზიანებლის საპასუხოდ მას ცნობიერებაში სიტყვა-რეაქცია უჩნდებოდა. ასოციაციის დრო განსხვავდება იმისდა მიხედვით, თუ რა სახისაა ასოციაცია. ცდების მონაცემების ანალიზმა და კლასიფიკაციამ სამი ტიპის ასოციაციური კავშირი გამოავლინა: 1) სიტყვიერი, რომელიც ცხოვრების პროცესში სიტყვათა შორის ჩამოყალიბებულ მდგრად კავშირებს გამოხატავს; 2) გარეგანი, ანუ შემთხვევითი ნიშნებით დამყარებული კავშირი და 3) შინაგანი, რომელიც დაფუძნებულია ლოგიკურ მიმართებებზე. ამ კვლევის რეალური მნიშვნელობა ისაა, რომ მან გზა გაუხსნა ასოციაციური მეთოდის გამოყენებას დიაგნოსტიკური ამოცანების გადასაჭრელად გამოყენებითი ფსიქოლოგიის სხვადასხვა სფეროში - კლინიკურში (კ. იუნგი), იურიდიულში (ა. ლურია) და სხვა. ყურადღების ფენომენებთან დაკავშირებული პრობლემებიდან ლაიფციგის ლაბორატორიაში განსაკუთრებით ინტენსიურად შეისწავლებოდა საკითხი ორი გამღიზიანებლის (მაგ., მხდველობითი და სმენითი) ერთდროული აღქმის კანონზომიერებათა შესახებ (ე.წ. კომპლიკაციის ცდები). საკმაოდ ბევრი გაკეთდა ყურადღების მოცულობის დასადგენად. ტაქისტოსკოპური ცდებით გაირკვა, რომ ის 4-6 მარტივი გამღიზიანებლის ტოლია. ვუნდტის რუსეთიდან ჩამოსულმა მოწაფემ ნიკოლოზ ლანგემ (1858-1921) ყოველმხრივ შეისწავლა მოვლენა, რომელსაც ყურადღების რხევა ეწოდა. ნ. ლანგემ დაადასტურა, რომ ნებისმიერი მოდალობის გამღიზიანებელის მიწოდებისას ცდისპირის აღქმის ინტენსივობა 2-4 წამის პერიოდულობით ირხევა (მატულობს და იკლებს). მანვე გამოთქვა მოსაზრება, რომ ეს ფენომენი ცენტრალური ბუნებისაა ანუ გამოწვეულია ყურადღების მოქმედების ტალღისებურობით და არა გრძნობის ორგანოში მიმდინარე პროცესების რითმულობით. სხვათა შორის, ვუდტის კიდევ ერთი გამოჩენილი მოწაფის, ჰ. მიუნსტენბერგის მონაცემების მიხედვით, რომლებიც უკვე სხვა, ფრაიბურგის ლაბორატორიაში იქნა მოპოვებული, ყურადღების რხევის პერიოდი უფრო ხანგრძლივია და უკავშირდება გამღიზიანებლის მოდალობას, რის საფუძველზე შემუშავდა ე.წ. პერიფერიული თეორია. მარტივი გრძნობების შესწავლა, ძირითადად, გამოსახულების მეთოდით მიმდინარეობდა და მიმართული იყო ვუნდტის ემოციების სამგანზომილებიანი თეორიის შემოწმებისკენ. ვუნდტის მიერ ორგანიზებული ექსპერიმენტული კვლევა ეხებოდა მარტივ ფსიქიკურ პროცესებს და მიმდინარეობდა ექსპერიმენტული ინტროსპექციის მეთოდოლოგიით. პირველი, ვინც დაარღვია ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტული კვლევის ეს ტრადიცია, იყო გამოჩენილი გერმანელი ფსიქოლოგი ჰერმან ებინჰაუსი (1850-1909). მან ყველასაგან დამოუკიდებლად ხელი მოჰკიდა ნებისმიერი (განზრახული) მეხსიერების ექსპერიმენტულ შესწავლას, რომელსაც ვუნდტი მაღალ ფსიქიკურ პროცესებს აკუთვნებდა. ებინჰაუსმა აგრეთვე შეიმუშავა კვლევის მეთოდური პრინციპი, რომელშიც თვითდაკვირვება გათვალისწინებული არ იყო. ებინჰაუსი ფართო ინტერესებით გამოირჩეოდა. ჰალესა და ბერლინში იგი ეუფლებოდა ისტორიას, ფილოლოგიასა და ფილოსოფიას. ბოლოს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია ედუარდ ჰარტმანის არაცნობიერის ფილოსოფიის შესახებ. მაგრამ მისი ცნობისმოყვარეობა დაკმაყოფილებული არ იყო და იგი სამი წლით გაემგზავრა საფრანგეთსა და ინგლისში, სადაც ესწრებოდა ლექციებს და ეცნობოდა კულტურას. აქ ებინჰაუსი ინტერესდება ფსიქოლოგიით. პარიზის პატარა ბუკინისტურ მაღაზიაში იგი შემთხვევით წააწყდა ფეხნერის წიგნს “ფსიქოფიზიკის ელემენტები”, რომელმაც თავისი მკაცრი მათემატიკური მიდგომით მასზე უზარმაზარი შთაბეჭდილება მოახდინა. ფეხნერის მიერ შეგრძნებათა გაზომვამ დაარწმუნა ებინჰაუსი ფსიქიკური პროცესების ექსპერიმენტული კვლევის პერსპექტიულობაში და დააფიქრა უმაღლესი პროცესების ექსპერიმენტული შესწავლის შესაძლებლობაზე. საბოლოოდ, მან გადაწყვიტა ფსიქიკის გაზომვისა და კანონებში გამოხატვის იდეა მეხსიერებაზე გამოეცადა. ამისთვის საჭირო იყო ისეთი მეთოდის შემუშავება, რომელშიც მოცემული იქნებოდა მეხსიერების საზომი ერთეული. ასეთ ერთეულად უაზრო მარცვალი იქნა მიჩნეული. ეს მართლაც უაღრესად ნაყოფიერი მიგნება აღმოჩნდა. შინაარსის მატარებელი ვერბალური ან არავერბალური მასალის გამოყენება ართულებს მეხსიერების გაზომვას, რადგანაც ის ყოველთვის ჩვენი ინდივიდუალური წარსულის გამოცდილებით არის გაჯერებული და, ამდენად, სხვადასხვა ასოციაციებითაა დატვირთული. ობიექტური გაზომვისთვის კი აუცილებელია, რომ მასალა ყველასთვის ერთნაირად ინდიფერენტული, ანუ ერთნაირად დამახსოვრებადი იყოს. ამის გათვალისწინებით უაზრო მარცვლების გამოყენება სავსებით მართებულია. თუმცა ამ შემთხვევაშიც საჭიროა დასამახსოვრებელი მარცვლების ისე შერჩევა, რომ ისინი არ იწვევდნენ რაიმე სიტყვის ასოციაციას და თანაბრად უცხოები იყვნენ ყველა ცდისპირისთვის. ამ პრინციპებით ხელმძღვანელობდა ებინჰაუსი, როცა შეადგინა 2300 მარცვალი (ორი თანხმოვანი და შუაში ხმოვანი), დაყო ისინი სერიებად და შეუდგა მეხსიერების კვლევას თავის თავზე, ორი ძირითადი მეთოდით: 1) დასწავლის მეთოდით, რაც გულისხმობს მარცვლების რიგის გამეორებას მანამდე, სანამ არ იქნება მიღწეული უშეცდომო რეპროდუქცია; 2) ეკონომიის ან მომარაგების მეთოდით, რომელიც ადრე დასწავლილი და დავიწყებული მასალის გარკვეული ხნის მერე გამეორებაში მდგომარეობს. თავდაპირველი და ხელახალი დასწავლისთვის საჭირო გამეორების მაჩვენებლებს შორის სხვაობა იძლევა ე.წ. მომარაგების კოეფიციენტს. რაც უფრო მაღალია ამ კოეფიციენტის რიცხვითი მნიშვნელობა, მით უფრო კარგად ყოფილა დასწავლილი მასალა ცდის პირველ ნაწილში. ამ მეთოდით ირკვევა, მაგალითად, რომ აბსოლუტური დავიწყება არ არსებობს. ერთხელ ნასწავლის ხელმეორედ სწავლა ყოველთვის უფრო ადვილია. ეს მხოლოდ ერთ-ერთი კანონზომიერებაა მათ შორის, რაც ებინჰაუსმა თავისი უპრეცედენტო კვლევის შედეგად დაადგინა. ეს, მართლაც, ტიტანური შრომა, სადაც ცდისპირი და ცდის ხელმძღვანელი ერთი ადამიანი იყო, რამდენიმე წელს გაგრძელდა და ყოველდღიურად უზარმაზარი მასალის დამახსოვრებასა და აღდგენას გულისხმობდა. მისი შედეგები ებინჰაუსმა ჩამოაყალიბა ეპოქალური მნიშვნელობის წიგნში - “მეხსიერების შესახებ” (1885). მასში დადგენილი კანონზომიერებანი დღესაც ზოგადი ფსიქოლოგიის ოქროს ფონდს შეადგენს. აღვნიშნოთ მხოლოდ უმთავრესი: ა) დადგენილ იქნა, რომ არსებობს სრულიად გარკვეული კავშირი მასალის მოცულობასა და დახსომების მსვლელობას შორის. მეხსიერების ერთჯერადი მოცულობა 6-8 მარცვლის ტოლი აღმოჩნდა; სწორედ ასეთი ოდენობის მასალის დახსომება შეუძლია ადამიანს ერთი გამეორებით. მასალის შემდგომი მატება აძნელებს დახსომებას, მაგრამ არა პირდაპირპროპორციულად. თუ 6 მარცვლის დახსომებას 1 გამეორება ჰყოფნის, 12 მარცვალის დახსომებას ესაჭიროება არა 2 გამეორება, არამედ 10-12, 24 მარცვალს - 44 და ა.შ. მოგვიანებით ფუკომ ეს კანონზომიერება დახსომებისთვის საჭირო დროის მაჩვენელებს შეუფარდა და ჩამოაყალიბა კანონი, რომლის მიხედვით დახსომების დრო მასალის რაოდენობის კვადრატის პროპორციულად მატულობს. ბ) გაირკვა, რომ მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა ადგილი უკავია დასახსომებელ ერთეულს რიგში. ცდისპირები უკეთესად იხსომებენ სერიის პირველ და ბოლო მარცვლებს. გ) აღმოჩნდა, რომ მრავალჯერადი გამეორებისას თითოეული გამეორების მნემური ღირებულება ტოლფასი არ არის. ის მით უფრო მცირეა, რაც უფრო დაშორებულია დასაწყისიდან. შესაბამისად, ყველაზე ეფექტურია პირველი გამეორება და პირიქით. დ) უკანასკნელი კანონზომიერება ვლინდება მაშინ, როცა გამეორებათა შორის დროის ინტერვალი ჩნდება. აღმოჩნდა, რომ ასეთ შემთხვევაში დასასწავლად საჭირო გამეორებათა რაოდენობა საგრძნობლად კლებულობს, მით უფრო შესამჩნევად, რაც უდრო დიდია იგი (შემდგომ კვლევაში იოსტმა გაარკვია, რომ ინტერვალი აუცილებლად ოპტიმალური უნდა იყოს - არც ძალიან მცირე და არც ძალიან დიდი). ე) ჭარბ გამეორებას, მას მერე, რაც მასალა უშეცდომოდ არის აღდგენილი, მაინც აქვს დადებითი ეფექტი; აგრეთვე ექსპერიმეტულად პირველად გამოვლინდა მეხსიერების ვარჯიშებადობის დამადასტურებელი ფაქტები. ვ) დასწავლის კანონზომიერებებთან ერთად ამ კვლევაში შესწავლილ იქნა დავიწყების კანონზომიერებებიც. ძალიან განზოგადებული სახით დავიწყების ძირითადი კანონი შემდეგია: დავიწყება არის დროის ფუნქცია. უფრო კონკრეტულად კი შეიძლება ასეც ითქვას: რაც უფრო მეტი დრო გადის დასწავლის მომენტიდან, მით უფრო შორს მიდის დავიწყების პროცესი, თუმცა აბსოლუტური დავიწყება, ფაქტობრივად, არასოდეს მიიღწევა. დავიწყების პროცესის ხასიათს გამოხატავს ებინჰაუსის ე.წ. დავიწყების მრუდი, რომელიც აჩვენებს, რომ თავიდან დავიწყების ტემპი ძალიან სწრაფია, შემდეგ კი საგრძნობლად კლებულობს და ბოლოს თითქმის აღარ იცვლება. დასწავლა და დავიწყება შემდგომშიც ინტენსიური ექსპერიმენტული კვლევის საგანი იყო. მიუხედავად ამისა, “თანამედროვე ექსპერიმენტული ფსიქოლოგია ამ საკითხში არსებითად ჯერ კიდევ ებინჰაუსის პოზიციაზე დგას და მთელი მისი მუშაობა ამ უკანასკნელის შევსებისა და დაზუსტების მეტს არაფერს წარმოადგენს”. ეს სიტყვები დიმიტრი უზნაძემ ებინჰაუსის გამოკვლევებიდან ნახევარი საუკუნის მერე დაწერა. მეხსიერების ფსიქოლოგიის დღევანდელი გადასახედიდან კიდევ უფრო კარგად ჩანს ებინჰაუსის შრომის მნიშვნელობა. ფსიქოლოგიის ისტორიის პოზიციიდან ებინჰაუსის მეცნიერული მოღვაწეობის ღირებულება მხოლოდ მის მიერ დადგენილი კანონზომიერებებით არ ამოიწურება. ებინჰაუსმა, ვუნდტთან შედარებით, კვლევაში ორი პრინციპული სიახლე შეიტანა და ამით საგრძნობლად შეუწყო ხელი ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის შემდგომ განვითარებას. ჯერ ერთი, მან, არსებითად, საფუძველი ჩაუყარა ექსპერიმენტის ახალ სახეობას, რომელიც მაქსიმალურად იყო „გაწმენდილი” თვითდაკვირვებისაგან. შესაბამისად, ის უფრო აკმაყოფილებდა ობიექტური მეთოდის მოთხოვნებს. მართლაც, ამ ცდებში აღარ ფიქსირდებოდა სუბიექტის განცდები: ცდისპირს ევალებოდა არა საკუთარ განცდებზე დაკვირვება, არამედ მოქმედება. იგი გარკვეულ ამოცანას (მასალის დასწავლას ან აღდგენას) ასრულებდა, ხოლო ცდის ხელმძღვანელი აღრიცხავდა შედეგებს. საბოლოო ჯამში ხერხდებოდა რაიმე მოვლენასა (დამახსოვრებას ან დავიწყებას) და გარკვეულ ფაქტორს შორის (გამეორებათა სიხშირე ან დროში განაწილება, მასალის მოცულობა და ა.შ.) ობიექტურად არსებული დამოკიდებულების გარკვევა. აღმოჩენილი ფუნქციური კავშირი გამოისახება სათანადო გრაფიკით. ასეთი მეთოდური მიდგომა გავრცელდა ბევრ სფეროში, განსაკუთრებით კი მრავალრიცხოვან ბიჰევიორისტულ კვლევებში, სადაც შეისწავლებოდა ჩვევათა შემუშავების პროცესი ადამიანებთან თუ ცხოველებთან. ამრიგად, ებინჰაუსმა დაძლია ვუნდტის ექსპერიმენტის შეზღუდულობა. თვით უმკაცრესი ინტროსპექციონისტი ტიჩენერიც კი უაზრო მარცვლების გამოყენებას აფასებდა, როგორც ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენას არისტოტელეს შემდგომ ფსიქოლოგიაში. თუმცა ამ მეთოდით ჩატარებულ ცდებს ნამდვილად ვერ ვუწოდებთ “ინტროსპექციის გაკვეთილს”, რასაც ტიჩენერი ყველა ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტისაგან მოითხოვდა. ებინჰაუსზე საუბრისას არ შეიძლება გვერდი აუარო ფსიქოლოგიაში მისი მოღვაწეობის სხვა მხარეებსაც, რომლებიც არაა დაკავშირებული ექსპერიმენტულ კვლევასთან. ორი მათგანი განსაკუთრებულად არის გამოსაყოფი. ერთი ეხება მის მიერ შექმნილ სახელმძღვანელოს “ფსიქოლოგიის საფუძვლები” (1902), რომელსაც საოცარი წარმატება ხვდა. ეს მნიშვნელოვანწილად განაპირობა ავტორის თხრობის ნათელმა და საინტერესო სტილმა. ბორინგის შეფასებით ებინჰაუსი იგივე იყო გერმანიისთვის, რაც ჯეიმსი ამერიკისთვის, როგორც იმ ერთადერთი ფსიქოლოგიური სახელმძღვანელოს ავტორი, რომელიც სიამოვნებით იკითხებოდა. მეორე მომენტი უკავშირდება ებინჰაუსის წარმატებულ ორგანიზაციულ-საგამომცემლო მოღვაწეობას. 1890 წელს არტურ კენიგთან ერთად მან დააფუძნა “ფსიქოლოგიისა და გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიის ჟურნალი”, რომელიც ვუნდტის სკოლისაგან დამოუკიდებელი გერმანელი მკვლევარების ბეჭდვითი ორგანო გახდა. დაბოლოს, აუცილებელია კიდევ ერთხელ გავუსვათ ხაზი იმას, რომ ებინჰაუსმა პირველმა დაარღვია ვუნდტის მიერ დადებული ტაბუ მაღალი ფსიქიკური პროცესების ექსპერიმენტულ შესწავლაზე, თანაც გააკეთა ეს არა მხოლოდ მეხსიერების, არამედ აზროვნების მიმართაც. 1897 წელს ებინჰაუსმა შეიმუშავა ე.წ. დაუსრულებელი წინადადებების მეთოდი მოწაფეთა გონებრივი უნარების გასაზომად და ამით ექსპერიმენტი ინტელექტუალური პროცესების სფეროშიც შეიტანა. მეხსიერების კვლევის ებინჰაუსისეული მიდგომა აიტაცა გეორგ ელიას მიულერმა (1850-1934), რომელიც სამართლიანად ითვლება თავისი დროის გამოჩენილ ექსპერიმენტატორად. გიოტინგენში მის მიერ ჩამოყალიბებული ლაბორატორია თავისი მნიშვნელობით მეორე იყო გერმანიაში ვუნდტის ლაბორატორიის მერე. აქ წლების განმავლობაში მიმდინარეობდა ინტენსიური ექსპერიმენტული მუშაობა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი კვლევები შესრულდა ფსიქოფიზიკის, მხედველობითი აღქმისა და მეხსიერების სფეროში. მიულერმა და მისმა თანამშრომლებმა (იოსტი, კალკინსი, ფუკო, შუმანი და სხვა) შექმნეს მეხსიერების კვლევის ახალი მეთოდები, დააზუსტეს ებინჰაუსის ზოგიერთი მონაცემი და გამოავლინეს ახალი კანონზომიერებანი. მაგალითად, მიულერმა აღმოაჩინა, რომ უაზრო მარცვლების მოგონება დამოკიდებულია არა მხოლოდ მარცვლების ან გამეორებათა რიცხვზე და მსგავს ფაქტორებზე, რომლებიც ებინჰაუსმა შეისწავლა, არამედ დიდწილად იმაზეც, თუ აქტიური დამახსოვრების რა ხერხებს მიმართავს ცდისპირი, ეს შეიძლება იყოს დაჯგუფება, რიტმი ან უაზრო მარცვლებისთვის გარკვეული მნიშვნელობის მინიჭებაც კი. რაც შეეხება აზროვნების ექსპერიმენტულ კვლევას, ამით ყველაზე მეტად სახელი გაითქვა ე.წ. ვიურცბურგის სკოლამ. ამ სკოლის ლიდერად ითვლება გამოჩენილი გერმანელი მეცნიერი ოსვალდ კიულპე (1862-1915). კიულპე ვუნდტის ასისტენტი იყო და მასთან თორმეტ წელს იმუშავა. 1894 წელს იგი დაინიშნა პროფესორად ვიურცბურგის უნივერსიტეტში, სადაც თხუთმეტი წლის განმავლობაში ხელმძღვანელობდა უძლიერესი შემადგენლობით დაკომპლექტებულ ლაბორატორიას. ვიურცბურგის სკოლას მიეკუთვნება მრავალი ცნობილი მეცნიერი: ნ. ახი, კ. ბიულერი, ო. ზელცი, ა. მაიერი, კ. მარბე, ა. მიშოტი, ა. მესერი, ჯ. ორტი, ჰ. უატი და სხვა. გასაკვირი არ არის, რომ ფსიქოლოგების ამ თანავარსკვლავედმა ნამდვილი გარღვევა მოახდინა მთლიანად ზოგად და, კერძოდ, აზროვნების ფსიქოლოგიაში. ლაიფციგში ყოფნისას კიულპემ დაწერა სახელმძღვანელო, რომელიც არ შეიცავდა თავს აზროვნების შესახებ. ეს გარემოება ნიშანდობლივია. კიულპე ამ წიგნში აყალიბებს თავის კრედოს - ილაპარაკოს მხოლოდ მეცნიერულ ფაქტებზე. ვინაიდან აზროვნება იმ დროს სრულებით არ იყო ექსპერიმენტულად შესწავლილი, მან არც ჩათვალა შესაძლებლად ელაპარაკა აზროვნების მეცნიერულ ფსიქოლოგიაზე. ყველაფერი, რაც მანამდე აზროვნების შესახებ იყო ცნობილი, ამოიწურებოდა ასოციაციონისტურ-სენსუალისტური შეხედულებით, რომლის თანახმად ფსიქიკის ერთადერთი საშენი მასალა არის შეგრძნებები და წარმოდგენები; შესაბამისად, ეგონათ, რომ აზროვნებაც ამ მასალითაა აგებული. არც აზროვნების პროცესი შეიცავს რაიმე სპეციფიკურს. აქაც, როგორც სხვაგან, ასოციაციის კანონები ბატონობს. ამ კანონების შესაბამისად აზროვნების პროცესში ხდება წარმოდგენების ურთიერთგაპირობება, კომბინირება, გაერთიანება. ცნება არის წარმოდგენათა ერთდროული ასოციაციის პროდუქტი, მსჯელობა - თანმიმდევრულის. კიულპემ და მისმა თანამშრომლებმა ეს შეხედულებანი ძირფესვიანად შეარყიეს. თავდაპირველად ვიურცბურგში იგივე თემატიკა მუშავდებოდა, რაც ლაიფციგში. მაგრამ მალე კვლევის მეთოდოლოგიაში სპეციფიკური ელემენტი გაჩნდა. ცდისპირებს, რომელთა როლში ლაბორატორიის წევრები გამოდიოდნენ, სთხოვდნენ არა მხოლოდ იმას, რომ ეთქვათ, რომელი საგანია უფრო მძიმე (ფსიქოფიზიკური ექსპერიმენტი), ან ერთ სიტყვაზე მეორეთი ეპასუხათ (ასოციაციური ექსპერიმენტი), არამედ აგრეთვე იმასაც, რომ აღედგინათ, თუ რა შინაარსები უჩნდებოდათ ცნობიერებაში, სანამ გამოიტანდნენ დასკვნას სიმძიმეზე ან წარმოთქვამდნენ სიტყვა-რეაქციას. ამდენად, კვლევამ სხვა შინაარსი მიიღო. აქამდე ინტერესის საგანი იყო რაიმე ზემოქმედების შედეგად აღმოცენებული განცდები. იგულისხმებოდა, რომ ეს განცდები შეიცავდნენ ინფორმაციას ცნობიერების იმ ელემენტების შესახებ, რომელთაგანაც შექმნილია ფსიქიკის სტრუქტურა. ვიურცბურგელებმა თავიანთ ექსპერიმენტებში თვითდაკვირვების მიმართულება შეცვალეს. ახლა ის წარიმართა თვით მოქმედების მიმდინარეობის განცდაზე. ეს მოქმედება განიხილებოდა, როგორც მსჯელობა, რაც, პრაქტიკულად, აზროვნების პროცესია. პირველი ასეთი გამოკვლევა 1901 წელს შეასრულა კარლ მარბემ (18691953), რომელშიც განხილული იყო წონათა შეფასების პროცესი ფსიქოფიზიკური ექსპერიმენტის ფარგლებში. აღმოჩნდა, რომ მსჯელობა ისე მიმდინარეობს, რომ ცდისპირმა არაფერი იცის მის შესახებ. ყოველ შემთხვევაში ცნობიერებაში არ დასტურდება ის თვალსაჩინო შინაარსები თუ წარმოდგენები, რომლებიდანაც ლოგიკის კანონების შესაბამისად გამომდინარეობს დასკვნები. გაგება, დასკვნა, წვდომა არ ნიშნავს სათანადო ხატის გაჩენას ცნობიერებაში. თვით დასკვნა არათვალსაჩინო ფორმაშია მოცემული. ამავე დროს, ამ პროცესში თვითდაკვირვება ადასტურებს განცდებს, რომლებიც მოკლებულია ყოველგვარ სენსორულ შინაარსს. ამ განცდებს ცნობიერების მდგომარეობები ეწოდა. იგივე ვითარება აღინიშნა მაიერის და ორტის მიერ იმავე წელს შესრულებულ გამოკვლევაში, სადაც შეისწავლებოდა ასოციაციის ექსპერიმენტში აღმოცენებული განცდები. თანდათანობით ექსპერიმენტული პროცედურა ტექნიკურად გართულდა, დაიხვეწა და უშუალოდ აზროვნებაზე გახდა მიმართული. მაგალითად, ცდისპირს ოპტიკურად ეძლევა სიტყვა. მან უნდა მონახოს მოცემული სიტყვის თანაქვემდებარე სიტყვა - უფრო ზოგადი ან უფრო კერძო ცნება - ე.ი. ლოგიკური კავშირი დაამყაროს მათ შორის. ეს უკვე ნამდვილი აზროვნებაა. ამასთანავე, ცდისპირს ევალება ამ ამოცანის შესრულების პროცესში აღმოცენებული განცდების აღწერა. ხშირად ეს პროცესი იყოფოდა პერიოდებად ან ინტერვალებად (მოსამზადებელი პერიოდი, გამღიზიანებელი სიტყვის აღქმის, სიტყვა-რეაქციის ძიებისა და საპასუხო სიტყვის გამოვლენის პერიოდი). სხვადასხვა ცდაში ცდისპირების ყურადღება ხან ერთ პერიოდზეა მიპყრობილი, ხან მეორეზე. ამ გზით თანდათან გროვდებოდა სრული ინფორმაცია მთლიანად პროცესის მიმდინარეობის შესახებ. ამ ექსპერიმენტულ პროცედურას სისტემატური ექსპერიმენტული თვითდაკვირვების მეთოდი უწოდეს. ამასთან, ხაზგასმით აღინიშნებოდა, რომ ამ შემთხვევაში ექსპერიმენტული თვითდაკვირვება რეტროსპექტულია. ვიურცბურგელთა ამოსავალი დებულების თანახმად, აზროვნებასთან დაკავშირებულ განცდებზე უშუალო დაკვირვება შეუძლებელია. როგორც კიულპე წერდა, “შეუძლებელია ვიაზროვნოთ და თანაც ისე, რომ მთლიანად მივეცეთ ამ აზრებს, ჩავიძიროთ მათში და, ამავე დროს, დავაკვირდეთ მათ მიმდინარეობას - ფსიქიკის ასეთი გაყოფა ბოლომდე შეუძლებელია. ჯერ პირველი უნდა მოხდეს, შემდეგ მეორე”. ეს ნიშნავს, რომ ექსპერიმენტული ინტროსპექცია აზროვნების აქტში კი არ არის ჩართული, არამედ უშუალოდ მოჰყვება მას, ანუ ეს უკუხედვაა, მიმართული პროცესის ინერციაზე, უშუალო მოგონებაში არსებულ კვალზე. პირველსავე ცდებში გამოჩნდა, რომ სიტყვის მნიშვნელობის გაგებაც კი სრულიად არ მოითხოვს იმ საგნის თვალსაჩინო წარმოდგენას, რომელსაც ის აღნიშნავს. ხშირად დასტურდებოდა შემთხვევები, როცა გაგების ფაქტს (მნიშვნელობის, საზრისის, ცნების მოცემულობის განცდა) არ ახლდა სათანადო წარმოდგენა. შესაბამისად, გაკეთდა დასკვნა უხატო და უსიტყვო აზროვნების, ან სხვაგვარად, არათვალსაჩინო აზროვნების არსებობის შესახებ. ვიურცბურგის სკოლის კვლევების დაწყებიდან ძალიან მალე იმავე დასკვნამდე დამოუკიდებლად მივიდა ორი ცნობილი მეცნიერი: ფრანგი ა. ბინე და ამერიკელი რ. ვუდვორთი. ბინე აზროვნების ასოციაციონისტურ გაგებას ებრძოდა და თავის კვლევაში ვიურცბურგელების ანალოგიური მონაცემები მიიღო (1903). ბინეს სიტყვებით, ხატი წიგნის გრავიურების მსგავსია; ისევე როგორც რამდენიმე ილუსტრაცია ვერ გაგვაგებინებს წიგნის შინაარსს, ხატიც ვერ მოგვცემს იმ შინაარსს, რომელიც იაზრება ხატის (წარმოდგენის) განცდისას. აზროვნება, საზოგადოდ, მწირია თვალსაჩინო შინაარსით, სამაგიეროდ, დატვირთულია განცდებით, რომლებსაც არ გააჩნიათ არც გრძნობადი რომელობა (მაგ., ფერი, ტონი და სხვა), არც ინტენსივობა. ისინი არც სურათებია და არც წარმოდგენები. ამ არათვალსაჩინო განცდების აღსანიშნავად ვიურცბურგის სკოლაში განსხვავებულ ცნებებს იყენებდნენ: ცოდნა (კიულპე), აზრი (მესერი), წმინდა აზრი (ბიულერი), ცნობიერობა (ახი). ვუდვორთი ამბობდა, რომ თვალსაჩინოება მხოლოდ აზრის „სამოსია” და გაშიშვლებულ აზრს ბოლომდე ხელეწიფება თავისი საქმის კეთება. ეს კი ნიშნავს, რომ სუბიექტმა უნდა გააცნობიეროს გარემოში არსებული მიმართებები და მიუსადაგოს მათ თავისი შეგუებითი ქცევა. როგორც ჩანს, იმ დროისთვის შეხედულებამ აზროვნების თვალსაჩინო-წარმოდგენითი ბუნების შესახებ სერიოზული დისკრედიტაცია განიცადა და მისი საწინააღმდეგო მოსაზრებები ერთდროულად გაჩნდა სხვადასხვა ქვეყანაში. და მაინც, დებულება, რომ აზროვნების პროცესის ძირითადი საშენი მასალა არათვალსაჩინო ფსიქიკური ფენომენებია და არა წარმოდგენები, პირველ რიგში და უმთავრესად ვიურცბურგის სკოლაში ჩატარებული მრავალი ექსპერიმენტული გამოკვლევის განზოგადებაა. ეს დებულება შემდეგ ფაქტოლოგიურ საფუძველს ეყრდნობა: ბევრია ე.წ. წმინდა აზრის წარმოდგენის გარეშე მოცემულობის შემთხვევები. ხშირად აზრისა და ხატის შინაარსი სრულიად განსხვავებულია. ისეც ხდება, რომ წარმოდგენა და გაგება (ცოდნა) არ ემთხვევა ერთმანეთს დროში - ხან ერთი უსწრებს წინ, ხან - მეორე. იგივე ითქმის სინათლის ხარისხზეც - ან ერთია უფრო ნათელი, ან მეორე. გარდა ამისა, ერთი და იგივე აზრი სხვადასხვა სიტყვებით და, მაშასადამე, სხვადასხვა წარმოდგენებით შეიძლება გადმოიცეს. სწრაფი კითხვის ან ლაპარაკის დროს გვესმის აზრი, მაგრამ ცნობიერებაში თითოეული სიტყვის ხატი არ წარმოიქმნება. მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც, რომ არსებობს მრავალი განყენებული შინაარსის მქონე სიტყვა (მაგ., მდგომარეობა, თვისება, არსი, აუცილებლობა, მიზეზობრიობა, უსასრულობა, მარადიულობა და ა.შ.), რომელთა შესაბამისი წარმოდგენები საერთოდ არ არსებობს; არათვალსაჩინო ფორმაშია მოცემული იმის განცდაც, რომ ვიცით დიდი მოცულობისა და რთული შინაარსის მქონე მოძღვრება; ასეთი განცდის წარმოდგენა პრინციპულად შეუძლებელია. წმინდა ინტელექტუალურ არათვალსაჩინო განცდებთან ერთად, რომლებიც აზრის, ცოდნის მოცემულობას ადასტურებენ, გამოვლინდა აგრეთვე აზროვნების პროცესთან დაკავშირებული ემოციური ელფერის მქონე განცდებიც. ასეთია უკვე ნახსენები ცნობიერების მდგომარეობები. მაგალითად, სწორისა და მცდარის, ცნობის, შედარების, დარწმუნებულობის, ყოყმანის, ეჭვის, ძიების, მოლოდინის, მიმართულობისა და სხვა განცდები. ეს, მართლაც, თავისებური განცდებია, განსხვავებული როგორც არათვალსაჩინო განცდებისაგან, ისე ჩვეულებრივი ემოციებისაგან. ამაში დავრწმუნდებით, თუ შევადარებთ ეჭვის ან დარწმუნებულობის ცნობიერების მდგომარეობას რაიმე ცნების მნიშვნელობის წვდომის ან მეცნიერული თეორიის დედააზრის გაგების განცდას. ადვილი შესამჩნევია, რომ ეს აშკარად სხვადასხვა ბუნების განცდებია. აზროვნების სპეციფიკური არათვალსაჩინო ფსიქიკური შინაარსების დადგენასთან ერთად ვიურცბურგის სკოლაში წარმოებდა აზროვნების დინამიკის, მისი მიმდინარეობის კვლევა და ამ პროცესის მექანიზმის ძიება. აღნიშნულმა კვლევამ მეცნიერება გაამდიდრა სპეციფიკური, არაასოციაციური ცნებებითა და ფსიქიკური მექანიზმებით. სახელდობრ, უკვე უატის ცნობილ ადრინდელ კვლევაში ნათლად გამოჩნდა, რომ ე.წ. შეზღუდული ასოციაციის ექსპერიმენტებში აზროვნების პროცესი განსაზღვრულია ცდისპირის მიერ მიღებული ამოცანის თავისებურებით. ამ ექსპერიმენტებში ცდისპირმა სიტყვასტიმულის გაგონებისთანავე უნდა დაასახელოს მასთან გარკვეულ დამოკიდებულებაში მყოფი ცნება: უფრო ზოგადი ან უფრო კერძო, გვარეობითი ან სახეობითი და ა.შ. პარალელურად იზომება რეაქციის დრო. თანდათანობით, შემდგომი კვლევების პროცესში, “ამოცანა” ფუნდამენტურ ცნებად გადაიქცა. მიჩნეულ იქნა, რომ ამოცანის მიღება ინდივიდში წარმოქმნის მის გადაწყვეტაზე მიმართულობის მდგომარეობას, რომელიც წარმართავს სწორი პასუხის ძიების პროცესს. აზროვნება აღიწერება, როგორც ამოცანის გადაწყვეტის პროცესი. მას იწვევს ამოცანის (პრობლემის) სიტუაცია, ხოლო აგვირგვინებს ამოცანის გადაწყვეტა. ეს უკანასკნელი სუბიექტისთვის აქამდე უცნობი მიმართების მონახვაში, ახალი მნიშვნელობის წვდომაში მდგომარეობს. აზრის წვდომას, მნიშვნელობის გაგებას თავისებური შვების განცდა ახლავს, რომელსაც კარლ ბიულერმა (1907) აჰა-განცდა უწოდა. გაგება ნიშნავს ახალი აზრისთვის “ლოგიკური ადგილის მონახვას” იმ სფეროში, რომელსაც ეკუთვნის აზრში ნაგულისხმები ობიექტი ან მოვლენა. ამის შემდეგ აზროვნების პროცესი მთავრდება. აჰა-განცდა აზროვნების პროცესის დასრულებას გამოხატავს. ნარცის ახმა (1871-1946) აიტაცა და განავითარა იდეა აზროვნების პროცესის ამოცანით განსაზღვრულობის შესახებ. მან აღიარა, რომ როდესაც ადამიანი გარკვეული ამოცანის წინაშე დგება, ან, უფრო ფართოდ, რაიმე მიზანს ისახავს, მის მოქმედებას განსაზღვრავს არა წარმოდგენების ან აზრების მონაცვლეობის ასოციაციური ტენდენცია, არამედ ამოცანიდან (მიზნიდან) გამომდინარე დეტერმინაციის ტენდენცია. ეს ტენდენცია განაპირობებს არა მხოლოდ აზროვნების, არამედ ყოველგვარი ნებელობითი მოქმედების მიზანმიმართულ და მოწესრიგებულ მიმდინარეობას. მაშასადამე, დეტერმინაციის ტენდენცია საკმაოდ ფართო ცნებაა; ის ეხება ნებელობითი მოქმედების ყველა სახეს, მათ შორის აზროვნებასაც. ამდენად, იგი ნებელობის მოქმედების მექანიზმს გამოხატავს. თავის კლასიკურ კვლევაში ახი შეეცადა გაეზომა დეტერმინაციის ტენდენციის, ანუ, მისი აზრით, ნებელობის ძალა. ექსპერიმენტის სქემა ასეთია: ცდისპირი მრავალჯერადი გამეორების გზით იზეპირებს უაზრო მარცვლების წყვილებისაგან (მაგ., დუს-ფალ, მენ-დიქ და ა.შ) შემდგარ მწკრივს. ამის შემდეგ მას ევალება თვითეული წყვილის პირველი მარცვლის გამოჩენისას (მაგ., დუს ან მენ) უპასუხოს არა წყვილის შესაბამისი წევრით, არამედ წარმოთქვას ეს მარცვალი შებრუნებულად (მაგ., სუდ ან ნემ) ან მოუნახოს მას რითმა (მაგ., დუს-მუს ან მენ-ბენ). პარალელურად იზომება დრო და ფიქსირდება შეცდომები. ახის აზრით, აქ ერთმანეთს უპირისპირდება ორი ტენდენცია: ასოციაციის რეპროდუქციის ტენდენცია, რომელიც, ასოციაციის კანონების თანახმად, ამ სიტუაციაში უნდა გაუჩნდეს ინდივიდს, და დეტერმინაციის ტენდენცია, რომელიც ამოცანიდან (განზრახვიდან) მომდინარე ნებელობით აქტივობას გამოხატავს. იგულისხმება, რომ ასოციაციის რეპროდუქციის ტენდენციის ძალა განისაზღვრება მარცვლების წყვილების გამეორებათა რაოდენობით. ეს არის რეპროდუქციის კოეფიციენტი, რომელიც მით უფრო დიდია, რაც უფრო მეტია გამეორებათა რიცხვი. ის გამოხატავს ნებისყოფის ძალის ასოციაციურ ექვივალენტს. ვთქვათ, ეს რიცხვი ასია. ეს ნიშნავს, რომ თუ დეტერმინაციის ტენდენციამ დაძლია რეპროდუქციის მოცემული ტენდენცია, მისი ძალა არანაკლებ ასის ტოლი ყოფილა (ნებისყოფის კოეფიციენტი). მოგვიანებით გაირკვა, რომ ასოციაციური ექვივალენტით ნებისყოფის გაზომვა ვერ ხერხდება, ვინაიდან ასოციაციის რეპროდუქციის ტენდენცია, რომელსაც დეტერმინაციის ტენდენცია უნდა დაუპირისპირდეს, თავისთავად და ავტომატურად არ წარმოიქმნება მხოლოდ იმიტომ, რომ მას წინ მრავალჯერადი გამეორება უძღვის. კ. ლევინმა სპეციალური ექსპერიმენტებით (1917) აჩვენა, რომ მისი წარმოქმნისთვის საჭიროა დამატებითი მოტივაციის გაჩენა, რეპროდუქციის განწყობის შემუშავება. რაც შეეხება დეტერმინაციის ტენდენციის ცნების საფუძველზე აგებულ თეორიულ მოდელს, იგი შეფასებულია, როგორც ტელეოლოგიური და მექანიცისტური. ტელეოლოგური იმიტომ, რომ ქცევის განმსაზღვრელი ძალა მიზნის ცნობიერებიდან გამოჰყავს, ხოლო მექანისტური იმდენად, რამდენადაც უშვებს მიზნის წარმოდგენის უშუალო ზემოქმედებას ფსიქიკურ შინაარსებზე და, მაშასადამე, სუბიექტის (პიროვნების) აქტივობას ზედმეტად ხდის. დეტერმინაციის ტენდენცია დამკვიდრდა ფსიქოლოგიაში სასარგებლო აღწერითი ცნების სახით, რომელიც ქცევის მოწესრიგებულობასა და მიზნისკენ მიმართულობას გამოხატავს. მაგრამ ფსიქიკური მოქმედების, მათ შორის აზროვნების პროცესის, ცნობიერი ამოცანიდან ან მიზნიდან მომდინარე ტენდენციით ახსნას შეიძლება სერიოზული გაუგებრობა მოჰყვეს. უკვე უატის ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ იმის მერე, რაც ცდისპირი მიიღებს, შეგნებულად გაიაზრებს, შეიწყნარებს ამოცანას და მის შესრულებაზე გადავა, ამოცანის საბოლოო მიზანი ცნობიერების არიდან გადის, ყოველ შემთხვევაში, თვითდაკვირვება მის არსებობას აღარ ადასტურებს. ეს ვითარება გამოვლინდა ახის ცდებშიც. ამიტომ მან დაასკვნა, რომ მოქმედების პროცესში მიზნისა და განზრახვის გაცნობიერება თითქმის არ ხდება. დეტერმინაციის ტენდენცია კი პრაქტიკულად ყოველთვის არაცნობიერ დონეზე მოქმედებს. გამოდის, რომ მიზანი ცნობიერების გარეთაა და ისე განსაზღვრავს პროცესს. მაგრამ მიზანი, როცა ის მართლაც მიზანია, უთუოდ ცნობიერებაში უნდა იყოს. ხოლო ის, რაც მიზნის მსგავსად მოქმედებს, მაგრამ ცნობიერი არ არის, უკვე საკუთრივ მიზანი აღარაა, სხვა მოვლენაა. ახს კი რაიმე სახის შეხედულება აქტივობის რეგულაციის არაცნობიერი ფსიქოლოგიური მექანიზმის შესახებ არ გააჩნია. ამიტომაც დეტერმინაციის ტენდენცია ამხსნელ ცნებად ვერ გამოდგება. აქ კიდევ ერთი რამ არის საყურადღებო. ახი, ფაქტობრივად, თვითდაკვირვების მონაცემებს იყენებს იმის საჩვენებლად, რომ ცდისპირი ვერ აცნობიერებს აზროვნების პროცესს, თავისი აზრების ამა თუ იმ მიმართულების მიზეზს, ანუ თავისი აზროვნების მექანიზმს. გაუცნობიერებელი დეტერმინაციის ტენდენციების არსებობის ყველაზე დამაჯერებელ მტკიცებად ახი თვლიდა თავის ცდებს პოსტჰიპნოზური შთაგონების ტექნიკის გამოყენებით. მაგალითად, ჰიპნოზის მდგომარეობაში მყოფ ცდისპირს ეუბნებიან: შენ გაჩვენებენ ორ ბარათს, რომლებზეც ეწერება ორი რიცხვი. პირველი ბარათის ჩვენებისას უნდა დაასახელო ამ რიცხვების ჯამი, ხოლო მეორის ჩვენებისას - მათი სხვაობა. შემდეგ ჰიპნოზიდან გამოყვანილ ცდისპირს ეძლევა პირველი ბარათი რიცხვებით 7 და 3, რომელზე შეხედვისთანავე იგი პასუხობს - ათი; ხოლო მეორე ბარათს რიცხვებით 5 და 3 - მოჰყვება პასუხი ორი. კითხვაზე, თუ რატომ წარმოთქვა მან ეს რიცხვები, ცდისპირი მხოლოდ იმის კონსტატაციას ახერხებს, რომ მან სწორედ ამ სიტყვის წარმოთქმის დაუძლეველი სურვილი იგრძნო. მისი თვითდაკვირვება ამაზე მეტს არაფერს ამბობს. მაშასადამე, როგორც ამოცანის მიღება, ისე მისი შესრულება ცნობიერების მიღმა რჩება. ამრიგად, ირკვევა, რომ თვითდაკვირვება ვერ იჭერს აზროვნების პროცესის უმნიშვნელოვანეს მახასიათებლებს. მიუხედავად იმისა, რომ ჩატარებულმა კვლევამ ინტროსპექციის შეზღუდულობა აშკარად გამოავლინა, ვიურცბურგელები რჩებოდნენ სისტემატური ექსპერიმენტული თვითდაკვირვების აპოლოგეტებად. უფრო მეტიც, შეიძლება ითქვას, რომ ინტროსპექციამ სწორედ ამ სკოლაში მიაღწია თავის ზენიტს. მისი მეშვეობით, მართლაც, მოპოვებულ იქნა საინტერესო მონაცემები, პირველ რიგში ცნობიერების არათვალსაჩინო შინაარსების აღმოჩენის კუთხით. მაგრამ გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ეს მონაცემები არ დაადასტურეს ვიურცბურგელთა ოპონენტებმა ვუნდტისა და ტიჩენერის სკოლიდან. ჩაატარეს რა იგივე ცდები, მათ არ მიიღეს ისეთივე შედეგები. საფიქრებელია, რომ მონაცემთა განსხვავებულობა ძირითადად გამოწვეული იყო ცდისპირების არაერთგვაროვანი გამოცდილებით. საქმე ისაა, რომ ორივე სკოლაში უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ცდისპირთა გაწაფულობას თვითდაკვირვებაში. ცდისპირს უამრავ წინასწარ ცდაში უნდა მიეღო მონაწილეობა, რათა მისი ინტროსპექცია მომზადებულად ჩათვლილიყო. ექსპერიმენტებში, როგორც წესი, მონაწილეობდნენ ამ სკოლის თუ ფსიქოლოგიური მიმდინარეობის წარმომადგენელი სპეციალისტები. ბუნებრივია, რომ წინასწარ ცდებში მათ გამოუმუშავდებოდათ სწორედ იმის გაცნობიერების უნარი, რაც შეესაბამებოდა მათ თეორიულ შეხედულებებს. ექსპერიმენტში მათი მოქმედება (თვითდაკვირვება) ამგვარი განწყობით თუ ამოცანით იყო განპირობებული. ცდისპირები, ცხადია, ამას არ აცნობიერებდნენ, მაგრამ ეს უეჭველად განსაზღვრავდა ექსპერიმენტის შედეგს. გამოდის, რომ ერთნი აწყობილნი იყვნენ შეემჩნიათ თვალსაჩინო შინაარსები, მეორენი კი - არათვალსაჩინო. ამავე დროს, ორივე მხარე ამტკიცებდა ინტროსპექციული ექსპერიმენტის მისეული ვარიანტის სრულყოფილებას, თუმცა ვერ იძლეოდა თვითდაკვირვების მონაცემთა კონტროლის სარწმუნო ხერხს და ამ მეთოდის სანდოობის კრიტერიუმს. ვიურცბურგის სკოლა XX საუკუნის ათიანი წლების დასაწყისში წყვეტს თავის არსებობას. მან მთლიანად ამოწურა თავი თეორიულად და მეთოდურად. ამ მეცნიერულმა სკოლამ გაამდიდრა ფსიქოლოგია სრულიად ახალი მონაცემებით, აღმოაჩინა რა ცნობიერების არათვალსაჩინო შინაარსები და მაღალი ფსიქიკური პროცესების (აზროვნება, ნებელობა) ამოცანით ან მიზნით დეტერმინირებულობის მოვლენა. ეს მონაცემები საფუძველს აცლიდა იმ დროს ჯერ კიდევ ძალაში მყოფ ცნობიერების ასოციაციურ-სენსუალისტურ თვალსაზრისს. ვიურცბურგელები შესანიშნავი ექსპერიმენტატორები იყვნენ. მათ უმაღლეს დონეზე აიყვანეს ინტროსპექციული ექსპერიმენტის ტექნიკა და, ამავე დროს, თავისდაუნებურად გამოამზეურეს ამ მეთოდის ყველა მანკიერება. დისკუსიამ ინტროსპექციონისტ-ექსპერიმენტატორებს შორის მთლიანად ინტროსპექციული ფსიქოლოგიის კრიზისი გამოიწვია. სკეპტიციზმმა თვით ამ მიმართულების წარმომადგენლებიც შეიპყრო. ცნობილი ბელგიელი ფსიქოლოგი ალბერტ მიშოტი, რომელიც თავდაპირველად ვიურცბურგის სკოლის დიდი გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა, იძულებული გახდა ეღიარებინა, რომ ასეთ ინტროსპექციულ ექსპერიმენტებს მნიშვნელობა მხოლოდ საკუთარი თავის დარწმუნებისთვის აქვთ; ის, რისი შემოწმება შეუძლებელია, ვერ იქნება განხილული როგორც მეცნიერული. ბუნებრივია, რომ სხვა ორიენტაციის მეცნიერთა შეფასება არანაკლებ მკაცრი უნდა ყოფილიყო. განსაკუთრებით ეს ეხება იმ მკვლევარებს, რომელთაც ცხოველების ობიექტური მეთოდებით შესწავლის გამოცდილება ჰქონდათ. 1913 წელს გამოქვეყნდა ბიჰევიორიზმის მანიფესტად წოდებული ჯონ უოთსონის საყოველთაოდ ცნობილი წერილი, რომელიც ინტროსპექციით გაწბილებული ფსიქოლოგების ნაწილის გულისთქმას გამოხატავდა. თვითდაკვირვება, რომელიც ექსპერიმენტშია ჩართული, პრინციპულად ვერ მოგვცემს სანდო მონაცემებს. ამიტომ ექსპერიმენტში ისეთ მოვლენას უნდა დავაკვირდეთ, რომელიც ობიექტურად და, მაშასადამე, ყველასთვის ერთნაირად არის მოცემული. ასეთია, უოთსონის აზრით, ქცევა (იხ. თავი 9.1.). ეს მეთოდოლოგიური პოზიცია ზოოფსიქოლოგიური კვლევებით იყო შთაგონებული. საუკუნეების მიჯნაზე ცხოველთა ქცევის ექსპერიმენტულმა შესწავლამ უკვე საკმაოდ მოიკიდა ფეხი, განსაკუთრებით ამერიკაში. შემუშავდა კლასიკური მეთოდიკები: პრობლემური ყუთი (თორნდაიკი) და ლაბირინთი (სმოლი), რომელთა უამრავი ვარიაცია დღესაც გამოიყენება. შემდგომში ექსპერიმენტის ტექნიკა კიდევ უფრო დაიხვეწა (იხ. თავი 7.4.). მთავარი, რაც განასხვავებს ცხოველთა ექსპერიმენტულ-ფსიქოლოგიურ შესწავლას ისაა, რომ აქ ცდისპირს ვერ მისცემ ინსტრუქციას და ვერ გამოჰკითხავ ცდის მსვლელობაში აღმოცენებული განცდების შესახებ. ცხოველის ცდაში ჩასართველად ინსტრუქციის ნაცვლად გამოიყენება მისი საგანგებოდ აღმოცენებული ესა თუ ის ბუნებრივი მოთხოვნილება (მაგ., შიმშილი, ტკივილის არიდება და ა.შ.). განცდების ნაცვლად ფიქსირდება მოქმედებისა და შინაგანი ორგანოების გარკვეული პარამეტრები. ცხოველთა ექსპერიმენტულ-ფსიქოლოგიურ კვლევას გარკვეული უპირატესობა აქვს. ჯერ ერთი, ცხოველთა ფსიქიკის მოვლენები გაცილებით მარტივია და, ამდენად, უფრო ადვილია მათი ექსპერიმენტული კვლევა. მეორეც, ცხოველებთან ექსპერიმენტის ჩატარებისას შესაძლებელია ცდის პირობების და ფაქტორების უფრო სრული და ზუსტი კონტროლი. დაბოლოს, ექსპერიმენტული ცხოველების სიცოცხლის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება ადამიანისას. ამიტომ მათთან შესაძლებელია ისეთი კვლევის წარმოება, რომელიც ინდივიდის მთელ სიცოცხლეს მოიცავს; უფრო მეტიც, რამდენიმე მომყოლი თაობის სიცოცხლეზე ვრცელდება. ასეთი კვლევების ჩატარება ადამიანებზე ან ძალზე გართულებულია, ანდა სულაც შეუძლებელი. მაგალითად, ერთ-ერთ კვლევაში იმის გასარკვევად, დეტერმინირებულია თუ არა ნიჭიერება გენეტიკურად, მიმართეს ხელოვნური სელექციის მეთოდს. თეთრ თაგვებს ასწავლეს ლაბირინთის გავლა. ცხოველები ორ ჯგუფად გაყვეს: “ჭკვიანები”, რომელთაც საუკეთესო შედეგი აჩვენეს, და “სულელები”, რომელთაც ლაბირინთის დასასწავლად ყველაზე მეტი დრო დასჭირდათ. თითოეული ჯგუფის შიგნით მოხდა ცხოველების შეჯვარება. შემდგომი თაობის ცხოველებზე იგივე პროცედურა ჩატარდა. აქაც ცხოველები ჯერ დაიყო დასწავლის უნარის მიხედვით და შემდეგ მოხდა მათი შეჯვარება ჯგუფის შიგნით. ასე გამეორდა ექვს თაობაში. შედეგებმა ნათლად აჩვენა, რომ შესაძლებელია დასწავლისადმი გენეტიკური მიდრეკილების გაძლიერება ან შემცირება. “ჭკვიანი” ჯგუფის ცხოველების მაჩვენებელი ყოველ თაობაში საგრძნობლად მატულობდა, ხოლო “სულელთა” ჯგუფში დეგრადაციის გამოხატულმა ტენდენციამ იჩინა თავი. ცდის ბოლოს სხვადასხვა ჯგუფის ცხოველების შორის განსხვავება უნარების მიხედვით თავდაპირველთან შედარებით ძალიან გაიზარდა. ამის მსგავსი ცდის ჩატარებას ადამიანებზე, რომ არაფერი ვთქვათ ეთიკურ მხარეზე, სულ ცოტა 180 წელიწადი დასჭირდებოდა, თუ თაობას 30 წლით განვსაზღვრავთ. ამ უპირატესობათა გამო ექსპერიმენტები ცხოველებზე ტარდებოდა და ტარდება არა მხოლოდ თვით ცხოველთა ფსიქიკის საკვლევად, არამედ ადამიანის მსგავსი ფსიქიკური თვისებების შესასწავლად. პარალელურად ექსპერიმენტული მეთოდი გავრცელდა ბავშვებზე. პირველსავე ამერიკულ ფსიქოლოგიურ ლაბორატორიაში, რომელიც 1883 წელს კლარკის უნივერსიტეტში დააარსა ვუნდტის მოწაფემ, ს. ჰოლმა, ცდები ბავშვებზეც ტარდებოდა. იგივე ხდებოდა ევროპაშიც. ბავშვისა და პედაგოგიური ფსიქოლოგიის ავტორიტეტები, კერძოდ, ვ. ანრი, ე. კლაპარედი, ე. მოიმანი და სხვები, პედაგოგიკის რეფორმირების პერსპექტივას სწორედ ექსპერიმენტის დამკვიდრებას უკავშირებდნენ (იხ. თავი 7.3.). ცხადია, ბავშვთან ექსპერიმენტი ბევრ თავისებურებასთან არის დაკავშირებული. რაც უფრო პატარაა ბავშვი, მით უფრო ნაკლებად წააგავს მასზე ჩატარებული ცდა მოზრდილზე განხორციელებულ ექსპერიმენტს. ცხოველისა არ იყოს, პატარა ბავშვს ვერ მისცემ ინსტრუქციას და ვერ მოსთხოვ ანგარიშს. მაგრამ მას ვერც ისე ამოქმედებ, როგორც ცხოველს, ვთქვათ, პრობლემურ ყუთში ან ლაბირინთში. ვ. შტერნი ბავშვის ფსიქოლოგიაში ექსპერიმენტის გამოყენების სხვა სირთულეებსაც აღნიშნავს, კერძოდ, ესაა გაძნელებული კონტაქტი ბავშვსა და ცდის ხელმძღვანელს შორის, ბავშვის შედარებით სწრაფი დაღლა, განსაკუთრებით ერთგვაროვანი საქმიანობის დროს, ბავშვის ინტერესის სისუსტე ექსპერიმენტის პირობების მიმართ და მისი ყურადღების გაუთვალისწინებელი მერყეობა. ექსპერიმენტში ბავშვის ჩართვასა და მის აქტიურ მოქმედებასთან დაკავშირებული სირთულეების დასაძლევად ა. ლაზურსკის მიერ 1910 წელს შემოთავაზებულ იქნა ე.წ. ბუნებრივი ექსპერიმენტის მეთოდი. ეს მეთოდი ცდის ისეთ ორგანიზაციას გულისხმობს, როდესაც ექსპერიმენტი ბავშვისთვის ბუნებრივ სიტუაციაში და ბუნებრივი ქცევის (თამაში, სწავლა და სხვა) ფარგლებში მიმდინარეობს. ლაბორატორიული ექსპერიმენტისაგან განსხვავებით, ცდისპირმა არც იცის, რომ იგი ცდის მონაწილეა. იგი თავის ჩვეულებრივ და მისაღებ საქიანობას ეწევა, რომლის შინაარსი და მსვლელობა (მაგ., გაკვეთილის მიმდინარეობის ესა თუ ის ასპექტი) კვლევითი ამოცანების შესაბამისად არის განსაზღვრული. როგორც ვხედავთ, ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის განვითარება ინტროსპექციასთან დაკავშირებული სირთულეების გამორიცხვის მიმართულებით წარიმართა. ამ მხრივ უკიდურესად რადიკალური პოზიცია ბიჰევიორისტებმა დაიკავეს. მათ საერთოდ უარი თქვეს ცნობიერების მოვლენების შესწავლაზე და მთლიანად ქცევის (უპირატესად, ცხოველების) კვლევას მიმართეს (იხ. თავი 8.). მაგრამ ეს არ იყო ერთადერთი რეაქცია ცნობიერების ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის სირთულეებზე. ბიჰევიორიზმის პარალელურად გერმანიაში ჩამოყალიბდა ძლიერი სამეცნიერო მიმდინარეობა - გეშტალტფსიქოლოგია, რომელიც უფრო გაწონასწორებული პოზიციით გამოირჩევა. ეს გასაგებია, ვინაიდან კლასიკური გეშტალტფსიქოლოგიის ძირითადმა წარმომადგენლებმა მეცნიერული წვრთვნა ინტროსპექტული ექსპერიმენტული კვლევის წამყვან ლაბორატორიებში გაიარეს. მ. ვერთჰაიმერმა დისერტაცია დაიცვა ო. კიულპესთან ვიურცბურგში; ვ. კელერი და კ. კოფკა ბერლინში სწავლობდნენ კ. შტუმფთან, ხოლო დ. კაცი და ე. რუბინი გ.ე. მიულერის გიოტინგენის ლაბორატორიდან გამოვიდნენ. გეშტალტფსიქოლოგიის მიხედვით, ქცევა და ცნობიერება ორგანულადაა დაკავშირებული ერთმანეთთან. ამდენად, უარის თქმა ცნობიერების შესწავლაზე დაუშვებელია. სხვა ამბავია, რომ მისი კვლევა ახლებურად უნდა წარიმართოს. გეშტალტფსიქოლოგია უარყოფს სტრუქტურული ფსიქოლოგიის ელემენტარიზმს და თავის თეორიულ სისტემას ფსიქიკური მთლიანობის პრიმატზე აფუძნებს (იხ. თავი 10.1.). რაც შეეხება კვლევის მეთოდურ მხარეს გეშტალტფსიქოლოგები, შეგნებული და გაწაფული ექსპერიმენტატორები, ე.წ. ფენომენოლოგიურ ორიენტაციას დაადგნენ, რაც მეტწილად მათი მასწავლებლების, განსაკუთრებით შტუმფის და გ.ე. მიულერის გავლენით აიხსნება. ეს მიდგომა გულისხმობს ცნობიერების ფენომენების, განცდების აღწერა-დახასიათებას ყოველგვარი წინასწარი თეორიული ვარაუდებისა თუ დაკვირვების სქემების გარეშე. პირველ რიგში ამით განსხვავდება იგი ტრადიციული თვითდაკვირვებისაგან. ეს უკანასკნელი ფენომენოლოგიურად ორიენტირებულმა მეცნიერებმა გააკრიტიკეს იმის გამო, რომ ის ცნობიერების სამყაროს ცალმხრივად და ფრაგმენტარულად შეისწავლიდა. ვუნდტისა და ტიჩენერის ინტროსპექციულ ექსპერიმენტებში გავარჯიშებული დამკვირვებელი გარკვეული გამღიზიანებლის მიღებისას გადმოსცემს თავის შთაბეჭდილებას ისე, რომ ცდილობს დაიყვანოს იგი ისეთ უმარტივეს მენტალურ ელემენტებამდე, როგორიცაა შეგრძნება, გრძნობა, წარმოდგენა; ამასთანავე, ცდილობს გაარკვიოს მათი თვისებები: რომელობა, ინტენსივობა, ხანიერება და სხვა. ერთი სიტყვით, ცდისპირი იმთავითვე ანალიზურად არის განწყობილი. ფენომენოლოგიური დაკვირვებისას კი არ უნდა არსებობდეს არავითარი წინასწარი განწყობა, რომელიც ეხება შთაბეჭდილებათა თვისებების ერთობლიობას. განსხვავება უფრო შორსაც მიდის. ანალზური ინტროსპექციის პასუხებიდან ცდილობენ მაქსიმალურად გამორიცხონ ობიექტები და მნიშვნელობები იმისთვის, რომ, როგორც ტიჩენერი ამბობდა, არ მოუვიდეთ ე.წ. “სტიმულის შეცდომა”. ეს იმას ნიშნავს, რომ ცდისპირი თვითდაკვირვების მონაცემების გადმოცემისას, ფაქტობრივად, აღწერს საგნებს, სტიმულებს და არა “წმინდა ცნობიერების მონაცემებს”. მაგალითად, თვითდაკვირვება მაშინაა თურმე ჭეშმარიტი, თუ ვილაპარაკებთ არა ლამპარზე, რომელიც ანათებს, არამედ მის მიერ გამოწვეულ შეგრძნებებზე, გრძნობებზე და წარმოდგენებზე. ცხადია, რომ ცნობიერების სამყარო, რომელსაც ამდაგვარი “დაკვირვება” წარმოაჩენს, საგნობრივი მნიშვნელობისაგან პრეპარირებულ და, მაშასადამე, არარეალურ, ხელოვნურ სამყაროდ დაიხატება. ცნობიერება თავის ბუნებრივ მოცემულობაში საგნობრივია. ცნობიერების არსებითი ნიშანი, როგორც ფენომენოლოგიური მიდგომის ერთ-ერთი ფუძემდებელი ფ. ბრენტანო აღნიშნავდა, არის ინტენციონალობა ანუ საგანზე მიმართულობა (იხ. თავი 6.3.). საგნობრივი მნიშვნელობა ფენომენოლოგიური დაკვირვების უცილებელი და არსებითი მომენტია. ფსიქიკური მოვლენების ფენომენოლოგიური აღწერის სისტემური და ეფექტური გამოყენების პირველ მაგალითებს XIX საუკუნის დასაწყისში ვხვდებით. ასეთია გოეთესა და პურკინიეს კვლევები მხედველობითი აღქმის სფეროში. შემდგომში, ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის საწყის ეტაპზე, ამ მეთოდს მიმართავდნენ ჰერინგი, შტუმფი, გ.ე. მიულერი, ფენდერი, რიბო და სხვა. XX საუკუნის დასაწყისში ფენომენოლოგიური კვლევა ახალ საფეხურზე აიყვანეს დ. კაცმა, რუბინმა და ვერთჰაიმერმა, ფერის, ფორმისა და მოძრაობის აღქმისადმი მიეძღვნილ ნაშრომებში. ამ კლასიკურ გამოკვლევებში განხორციელდა ლაბორატორიული ტექნიკისა და ფენომენოლოგიური აღწერის ორგანული შერწყმა, რასაც მოგვიანებით ექსპერიმენტული ფენომენოლოგიია ეწოდა. ის გულისხმობდა უშუალო გამოცდილების, განცდის ისეთ თავისებურებათა გამოვლენას, რომლებიც პირდაპირ არ განისაზღვრება ფიზიკური სტიმულების თვისებებით. ბუნებრივია, რომ ფსიქოლოგიაში ამ მეთოდის გამოყენება, პირველ რიგში, შესაძლებელი იყო აღქმის სფეროში. ასეთ ექსპერიმენტში ცდისპირს ევალებოდა “აღქმის საგნის” მაქსიმალურად ზუსტი აღწერა ყოველგვარი ასოციაციური კავშირებისა და მსჯელობების გარეშე (ამ საგნის ამა თუ იმ ცნებისადმი მიკუთვნებულობის შესახებ). ასეთი გზით აღმოჩენილ იქნა მრავალი საინტერესო მოვლენა მხედველობითი აღქმის სფეროში - კონსტანტობა, ფიგურა-ფონი, სხვადასხვა ილუზია და ა.შ. კლასიკურ ფსიქოლოგიაში ითვლებოდა, რომ მონოკულარული აღქმის თავისებურებები შეზღუდულია ბადურის თვისებებით; ფერიც და სიდიდეც თვალის ბადურის ფუნქციებია. მაგრამ ფენომენოლოგიურ თვალსაზრისს შეუძლია ფერის ფიზიკისა და ბადურის ფიზიოლოგიის უგულებელყოფა; მისი ამოსავალია მხოლოდ განცდის ფენომენოლოგიური მოცემულობა. ასეთმა მიდგომამ აჩვენა, რომ ფერის აღქმა ბევრად არის დამოკიდებული საგნობრივ ვითარებაზე. ამის შესაბამისად დავით კაცმა (1886-1953) სამი ტიპის ფერის არსებობა დაადასტურა: 1) ზედაპირის ანუ ორგანზომილებიანი ფერი. ესაა ჩვეულებრივ აღქმული საგნების ფერი; 2) სიღრმის, ანუ სამგანზომილებიანი ფერი, რომელიც უკავშირდება გამჭვირვალე ობიექტებს (ფერადი სითხე ჭურჭელში, შეფერილი აირი) და 3) სიბრტყის ფერი, რომელსაც უსაგნო ფერადი ბრტყელი სივრცის აღქმა იძლევა. თავის ცნობილ გამოკვლევაში (1911) დ. კაცმა დაამტკიცა, რომ ზედაპირის ფერი შეიძლება დაყვანილ იქნეს სიბრტყის ფერზე, თუკი მას შირმაში გაკეთებული პატარა ხვრელიდან შევხედავთ. ასეთ შემთხვევაში ფერს ეკარგება საგნობრიობა, დისტანციურობა და ტენდენცია განსხვავებული განათების პირობებში დარჩეს უცვლელი ანუ კონსტანტობა. ეს უკანასკნელი ფრიად მნიშვნელოვანი დასკვნა შემდეგი ცდიდან გაკეთდა: ცდისპირი ორ თეთრ მუყაოს დისკოს უყურებს; ერთი მათგანი ნათურასთან უფრო ახლოა და მეტად არის განათებული, მეორე უფრო მოშორებული და ნაკლებ განათებულია. აქ ფერის კონსტანტობის მოვლენა იჩენს თავს და ორივე დისკოს ფერი ერთნაირად - თეთრად აღიქმება. ექსპერიმენტის მომდევნო ნაწილში სიტუაცია იცვლება. ცდისპირი იმავე ფერებს უკვე უყურებს შირმის ნახვრეტიდან ისე, რომ ვეღარ ხედავს მთელ საგანს და შეიგრძნობს მხოლოდ უსაგნო სიბრტყის ფერს. ამ დროს ფერის კონსტანტობა ირღვევა: უკეთ განათებული ფერი თეთრად აღიქმება, ხოლო უარესად განათებული - რუხად. ამრიგად, დ. კაცის მიერ ფენომენოლოგიური ექსპერიმენტის გზით მოპოვებულმა ფაქტებმა სენსორული მასალის მონაცემებზე გამოააშკარავა აღქმის კონსტანტობის მოვლენაში საგნობრიობის პრიორიტეტი. ამავე მეთოდით და ამავე დროს შესრულებულ ედგარ რუბინის (1886-1951) კვლევაში კარგად გამოჩნდა ფიგურის (საგნობრიობის) უპირატესობა ფონთან შედარებით. მ. ვერთჰაიმერის ცდებმა კი აჩვენა, რომ მოძრაობის განცდა წარმოიქმნება მაშინაც, როცა ობიექტი სინამდვილეში არ მოძრაობს (ე.წ. Fფენომენი). ექსპერიმენტული ფენომენოლოგიის მიერ დადგენილი ეს ფაქტები საფუძველად დაედო XX საუკუნის ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან მიმდინარეობას - გეშტალტფსიქოლოგიას (იხ. თავი 10.1.). მომდევნო პერიოდში ამ ფსიქოლოგიური მიმდინარეობის ფარგლებში მრავალი ექსპერიმენტული შრომა შესრულდა. ეს ნაშრომები, ძირითადად, შემეცნებით ფსიქიკურ პროცესებს ეძღვნებოდა. ამავე სკოლაში ჩაისახა და შემდგომში დამოუკიდებელი მიმართულების სახე მიიღო ე.წ. ველის თეორიამ, რომელიც კურტ ლევინის სახელთან არის დაკავშირებული. ლევინი მოტივაციის ექსპერიმენტული შესწავლის ინიციატორია. მისმა თანამშრომლებმა ამ სფეროში ექსპერიმენტებით მრავალი კანონზომიერება აღმოაჩინეს (იხ. თავი 10.2.). ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის შესანიშნავი მიღწევებით აღინიშნა კლასიკური ბიჰევიორიზმის და ნეობიჰევიორიზმის სხვადასხვა სკოლაში ჩატარებული კვლევები (იხ. თავი 9). განსაკუთრებით ეს დასწავლის კანონზომიერებათა დადგენას ეხება. ამერიკულ ფსიქოლოგიაში ეს პრობლემატიკა ექსპერიმენტული შესწავლის საგანი იყო ათწლეულების განმავლობაში. ამჟამად ამერიკულ და ევროპულ ზოგად ფსიქოლოგიაში დომინირებს მიმდინარეობა, რომელსაც კოგნიტივიზმი ეწოდება (იხ. თავი 12.1.). აქ წარმოებული კვლევა, ძირითადად, შემეცნებით პროცესებს შეეხება. ის ექსპერიმენტული, აპარატული და მათემატიკური ტექნიკის უმაღლესი დონით გამოირჩევა. ეს ყოველივე უკვე თანამედროვე ფსიქოლოგიის ანალიზის ჩარჩოებში უნდა იქნეს განიხილული. 7.2. დიფერენციალური ფსიქოლოგიის განვითარება ვუნდტიდან მომდინარე ფსიქოლოგია ორიენტირებული იყო ფსიქიკის ზოგადი კანონების დადგენაზე. ზოგად ფსიქოლოგიას არა განსხვავებული, არამედ საერთო აინტერესებდა, ხოლო ინდივიდუალური თავისებურებები განზოგადოების ხელისშემშლელ ფაქტორად ითვლებოდა. მაგრამ ამავე დროს, ასეთი მიდგომის პარალელურად გაჩნდა ინტერესი საერთოსაგან განსხვავებული, ინდივიდუალური და თავისებური ფსიქიკური თვისებების გარკვევისა და შესწავლის მიმართ. ამან, საბოლოოდ, ე.წ. დიფერენციალურ ფსიქოლოგიამდე მიგვიყვანა. როგორც ცნობილია, ფსიქოლოგიის ეს განხრა შეისწავლის ადამიანთა შორის არსებულ ინდივიდუალურ-ფსიქოლოგიურ განსხვავებებს, ამ განსხვავებათა მიზეზებს და მათი გამოაშკარავების საშუალებებს. ამ მიმართულებას, როგორც მეცნიერების დარგს, XIX საუკუნის მეორე ნახევარში საფუძველი ჩაუყარა ჰალტონმა. თავისთავად, ინტერესი ადამიანთა ინდივიდუალურ-ფსიქოლოგიურ თავისებურებათა დადგენისადმი საზოგადოებაში ყოველთვის არსებობდა და ის, პირველ ყოვლისა, წმინდა პრაქტიკული ამოცანებით იყო ნაკარნახევი. საჭირო იყო იმის შეძლებისდაგვარად ზუსტი შემოწმება, გააჩნიათ თუ არა ადამიანებს ამა თუ იმ საქმიანობისთვის აუცილებელი უნარ-თვისებები. ჯერ კიდევ ძველი წელთაღრიცხვის მესამე ათასწლეულში, ბაბილონში, გადამწერთა სკოლაში ხდებოდა სპეციალური უნარების დადგენა. ძველ ეგვიპტეში ქურუმობის ხელოვნების ასათვისებლად დაიშვებოდნენ მხოლოდ ყველაზე ნიჭიერი ინდივიდები, ვინც მკაცრ ტესტირებას გაივლიდა. სამი ათასი წლის წინ ჩინეთის იმპერიაში შემუშავებული იყო ერთგვარი დიაგნოსტიკური სისტემა სახელმწიფო მოხელეთა შერჩევისთვის, რომელიც გარკვეული ფსიქიკური თვისებების გამოვლენას გულისხმობდა. არსებობს იმის მოწმობა, რომ შაო ლინის მონასტერში გამოიყენებოდა ემოციურ-ნებელობითი მდგომარეობის, ვერბალურ-კოგნიტური და ფიზიკური უნარების, ზნეობრივი და სხვა პიროვნული თვისებების შემოწმების ორიგინალური სისტემა. ანტიკურ ხანაში ტესტირება სწავლების პროცესის აუცილებელ თანმდევ მომენტს წარმოადგენდა. მას მიმართავდენენ სწავლების პროცესის დაწყებამდეც, სახელდობრ, პითაგორა თავის სკოლაში იღებდა მოსწავლეებს, რომლებიც მკაცრ შერჩევას გაუძლებდნენ. მაგრამ ძირითადად, ტესტირება გამოიყენებოდა სწავლების ეფექტურობის გასარკვევად, ფიზიკური და ფსიქიკური ჩვევების დაუფლების დონის შესაფასებლად. ე.წ. სოკრატესეული მეთოდი თავისთავში მოიცავდა სწავლებასა და ტესტირებას (იხ. თავი 2.2.). სოკრატეს მოწაფე პლატონი სახელმწიფოს მოწყობაზე მსჯელობისას ამბობდა, რომ არ არსებობს ორი ერთნაირი ადამიანი. ადამიანები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან ბუნებრივი უნარებით და ამიტომ სხვადასხვა საქმიანობისთვის არიან გამოსადეგნი. იგი გვთავაზობს მეომრებისა და სახელმწიფოს მმართველების შერჩევის პრინციპებს. ეს პრინციპები გულისხმობს მოღვაწეობის ამ სახეობისთვის აუცილებელ თვისებათა შემოწმების ტექნოლოგიას. ამისთვის, პლატონის აზრით, საჭიროა ადამიანები გამოსცადო ყველა ასაკში - ბავშვობაში, ყრმობასა და მოწიფულობაში. დააკვირდე, როგორ მოიქცევიან ისინი, როგორც საშიშ, ისე წყნარ, სასიამოვნო სიტუაციაში და გაარკვიო, შეძლებენ თუ არა ყველა ვითარებაში მოიქცნენ ზომიერად და ჰარმონიულად, მოუტანონ რაც შეიძლება მეტი სარგებლობა თავის თავსა და სახელმწიფოს. მხოლოდ ისინი, ვინც გაივლიან ამ შემოწმებას, შეიძლება დაინიშნონ მეომრებად და მმართველებად. ყოველივე ეს სხვა არაფერია, თუ არა ინდივიდუალურ თვისებათა ტესტირება. ტესტირების გამოყენებით ამოცანასთან ერთად დღის წესრიგში დგებოდა ადამიანთა განსხვავებული ტიპების გამოყოფისა და კლასიფიკაციის თეორიული ამოცანა. პირველი ტიპოლოგიები პრაქტიკული გამოცდილებისა და ფილოსოფიურ-მსოფლმხედველობრივი თვალსაზრისის სინთეზით შემუშავდა. ასეთად უნდა მივიჩნიოთ, მაგალითად, “მედიცინის მამის”, ჰიპოკრატეს ტემპერამენტის თეორია, რომელიც ტექსტებით დადასტურებული პირველი ტიპოლოგიური სისტემაა. ჰიპოკრატე (460-370 ძვ.წ.) ამოდიოდა გავრცელებული ნატურფილოსოფიური შეხედულებიდან, რომ ბუნება საზოგადოდ და ადამიანის სხეული კერძოდ, შედგება ოთხი ელემენტისაგან (ცეცხლი, მიწა, წყალი, ჰაერი), რომელთაც თავისი თვისებები ახასიათებთ (სითბო, სიმშრალე, სისველე, სიცივე). ორგანიზმში მათ შეესაბამება ოთხი სუბსტანცია ან სითხე ( უმოურს - ადამიანის ორგანიზმის წვენები). თავისი ჰუმორალური თვალსაზრისით ჰიპოკრატე არა მხოლოდ ავადმყოფობათა მიზეზების გაგებას ცდილობდა, არამედ ადამიანების თავისებურებათა გარკვევასაც, რასაც ტემპერამენტს უწოდებდა. ტემპერამენტის ტიპი გამოიყოფა იმის მიხედვით, თუ რომელი სითხე ჭარბობს ინდივიდში: თუ ეს არის სისხლი (Sanguis), მაშინ ტიპია სანგვინიკი, თუ ნაღველი (Chole) - ქოლერიკი, თუ ლორწო (Phlegma) - ფლეგმატიკი, ხოლო თუ შავი ნაღველი (Melaina chole) - მელანქოლიკი. ტემპერამენტების ეს სახელწოდებები დღემდე შემორჩა ფსიქოლოგიას, მაგრამ ჰიპოკრატეს მიდგომა წმინდა ფიზიოლოგიური იყო. იგი არ უკავშირებდა ტემპერამენტს ადამიანის ფსიქიკურ ცხოვრებას, უფრო ამა თუ იმ ტიპის ადამიანის ორგანიზმის ფუნქციონირებაზე ამახვილებდა ყურადღებას და ცალკეული ორგანოების (მაგ., გული ან ღვიძლი) ტემპერამენტზეც კი ლაპარაკობდა. დროთა განმავლობაში გაჩნდა მოსაზრებები იმის თაობაზე, თუ სავარაუდოდ როგორი ფსიქიკური თვისებები უნდა ჰქონდეს ადამიანს, რომლის ორგანიზმში ესა თუ ის სითხე ჭარბობს. აქედან აღმოცენდა სხვადასხვა ტიპის ტემპერამენტის ფსიქოლოგიური “პორტრეტები”. პირველი ასეთი დახასიათება ეკუთვნის ძველი რომის სახელგანთქმულ ექიმს, კლავდიუს გალენს (130-200). ახალ დროში იმანუილ კანტმა თავის “ანთროპოლოგიაში” (1798) ტემპერამენტის ტიპების ფსიქოლოგიური აღწერების სისტემატიზაცია მოახდინა და მას საბოლოო სახე მისცა, რომელიც ახლაც შენარჩუნებულია. სანგვინიკი ცოცხალია და მოძრავი, ხასიათდება უპირატესად დადებითი, სწრაფად ცვალებადი, არც თუ ღრმა ემოციებით. ქოლერიკი ენერგიული, ფიცხი, აფექტური ადამიანია, უპირატესად უარყოფითი და აგრესიული ელფერის, ინტენსიური გრძნობებით. ფლეგმატიკი მშვიდი, არააფექტური, ნელი, მტკიცე, უფრო დადებითი გრძნობების მქონე ადამიანია. მელანქოლიკი ზანტია, ღრმა და ხანგრძლივი ემოციებით, გულჩათხრობილი და პესიმისტური, უფრო ხშირად ცუდ გუნებაზე მყოფი ადამიანია. მეორე, ე.წ. კონსტიტუციური მიდგომა, არა ორგანიზმის ჰუმორალურ ან ენდოკრინულ სისტემას, არამედ ინდივიდის ფიზიკურ კონსტიტუციას, აღნაგობას, სხეულის ცალკეული ნაწილებისა თუ ორგანოების განვითარების დონეს და ურთიერთმიმართებას აქცევს ყურადღებას და ამის მიხედვით ადგენს ადამიანთა ფსიქოლოგიურ ტიპოლოგიას. ასე ცნობილი იტალიელი სასამართლო ფსიქიატრი, კრიმინალისტიკაში ე.წ. ანთროპოლოგიური მიმდინარეობის ფუძემდებელი ჩეზარე ლომბროზო (1836-1909) თვლიდა, რომ არსებობს ადამიანის ტიპი, რომელიც ბუნებით მიდრეკილია დამნაშავეობისადმი. მას ახასიათებს გარკვეული ანატომიურ-ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური თვისებები, რომელთა გამო იგი დაბადებიდანვე ფატალურად განწირულია ჩაიდინოს დანაშაული. სხეულებრივ ნიშნებს მიეკუთვნება თავის ქალისა და სახის ასიმეტრიულობა, დამრეცი შუბლი, ჩაბრტყელებული ცხვირი, დიდი ყურები, უზარმაზარი ყბები, მაღალი ყვრიმალები, თვალების ვიწრო ჭრილი, ტკივილისადმი უგრძნობლობა და სხვა. დამნაშავის ტიპის ფსიქოლოგიურ თავისებურებებს შეადგენს გამწვავებული პატივმოყვარეობა, ცინიზმი, დანაშაულის გრძნობის, მონანიებისა და სინდისის ქეჯნის უქონლობა, აგრესიულობა, სისასტიკისადმი და ძალადობისადმი მიდრეკილება, შურისმაძიებლობა, ეგზალტირებულობა და სხვა. დამნაშავის ტიპი თავდაპირველად განიხილებოდა ერთგვარი ცხოველური ატავიზმის გამოვლინებად, რომელსაც არ ძალუძს შეეგუოს ცივილიზებული ყოფის ნორმებს. მოგვიანებით ადამიანის ეს ტიპი გაგებულ იქნა, როგორც ზნეობრივი პათოლოგიის ერთგვარი ფორმა. ნიშანდობლივია, რომ ტიპოლოგიისადმი კონსტიტუციური მიდგომის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი წარმომადგენელი, გერმანელი ფსიქოპათოლოგი ერნსტ კრეჩმერიც (1888-1964) სხეულის მოწყობის გარკვეულ ტიპებს, სახელდობრ, პიკნიკურს, ასთენიკურსა და ათლეტურს ძირითადი ფსიქოზური აშლილობებისადმი მიდრეკილებას უკავშირებდა. ამერიკელი ფსიქოლოგის, უილიამ შელდონის (1898-1957) კლასიფიკაცია შედარებით უფრო რთულია და მრავალფეროვანი, მაგრამ არსებითად, ისიც აგრძელებს კონსტიტუციური ტიპოლოგიის ხაზს. ტიპოლოგიის კიდევ ერთი მიმართულება საერთოდ არ უკავშირებს ადამიანთა ფსიქოლოგიურ თავისებურებებს ორგანიზმის თანდაყოლილ მახასიათებლებს და მათ ძირითადად აღზრდის და სოციალური ცხოვრების შედეგად მიიჩნევს. ასე განიხილავდა ხასიათის ტიპებს არისტოტელე. ასევე ფიქრობდა მისი მეგობარი და მიმდევარი, თავისი დროის ერთ-ერთი გამოჩენილი სწავლული თეოფრასტე (370-285 ძვ.წ.), რომელმაც, შეიძლება ითქვას, საფუძველი ჩაუყარა ქარაქტეროლოგიას. ტრაქტატში “ხასიათები” თეოფრასტემ მოგვცა სხადასხვა ხასიათის ტიპების შესანიშნავი აღწერა. ავტორი არ ცდილობს დაახასიათოს პიროვნების ყველა თვისება, არამედ ისე გვაჩვენოს ხასიათი, რომ სწვდეს მის ყველაზე გამოკვეთილ ინდივიდუალურფსიქოლოგიურ თავისებურებას, გამოავლინოს მისი ერთი უმთავრესი ხასიათობრივი ნიშანი, რომელიც პიროვნებას ამა თუ იმ ტიპს მიაკუთვნებს. ასე გამოიყოფა ხასიათის 30 ტიპი: ეჭვიანი, პირმოთნე, ამაყი, პატივმოყვარე, ყბედი, ძუნწი და სხვა. ხასიათის ეს “მუდმივი ნიშნები” დახატულია იმის ანალიზის გზით, თუ როგორ იქცევა ადამიანი განსხვავებული სიტუაციების სერიაში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს სიტუაციები ოცდასამი საუკუნის წინანდელი ათენის ცხოვრებიდან არის აღებული, თეოფრასტეს მიერ შექმნილი ქცევისა და ხასიათის ტიპები სავსებით შეიძლება გამოვიყენოთ თანამედროვე ადამიანის დახასიათებისთვის. ხასიათის ტიპების ლიტერატურული პორტრეტების თეოფრასტეს მიერ დამკვიდრებული ტრადიცია გრძელდება ნახა ახალი დროის მოაზროვნეთა ნაშრომებში. ამ მხრივ აღნიშვნის ღირსია ფრანგი მორალისტები: მიშელ დე მონტენი - “ცდები” (1580), ფრანსუა დე ლაროშფუკო - “მაქსიმები” (1665), ჟან დე ლაბრიუერი - “ჩვენი დროის ხასიათები და ზნე-ჩვეულებები” (1688). ამ დროის თვალსაჩინო მეცნიერთაგან უნდა გამოიყოს ცნობილი ესპანელი ექიმი ხუან უარტე (1530-1592), რომლის წიგნი “მეცნიერებებისადმი ნიჭიერების გამოკვლევა” შეიძლება მივიჩნიოთ პირველ შრომად, რომელიც სპეციალურად დიფერენციალური ფსიქოლოგიის საკითხებისადმი არის მიძღვნილი. უარტეს აინტერესებს ადამიანთა შორის არსებული ინდივიდუალურ განსხვავებათა დადგენა პროფესიული შერჩევის ამოცანების გადასაწყვეტად. ამ კონტექსტში იგი ოთხ ძირითად საკითხს სვამს: 1) როგორია იმ უნარების ბუნება, რომლებიც განაპირობებენ ამ თუ იმ საქმიანობისადმი ადამიანის მიდრეკილებას; 2) როგორი უნარები არსებობს საერთოდ; 3) ხელოვნების თუ მეცნიერების რა დარგები შეესაბამება თითოეულ უნარს; 4) რა ნიშნების მიხედვით შეიძლება შესაბამისი უნარის გამოვლენა. უარტე გამოყოფს ადამიანის მოღვაწეობის რამდენიმე სფეროს, კერძოდ მედიცინას, სამართალს, სამხედრო საქმეს, სახელმწიფოს მართვას, საეკლესიო-სასულიერო საქმიანობას. თითოეული მათგანი განსაკუთრებულ უნარებს საჭიროებს. უნარებს კი განსაზღვრავს ორგანიზმში ოთხი ნივთიერების თანაფარდობა ანუ ტემპერამენტი. ტემპერამენტის შესახებ მსჯელობა შესაძლებელია სხვადასხვა გარე გამოვლინების მიხედვით, მათ შორის ისეთების, როგორიცაა, მაგალითად, თმის სიმაგრე ან სიცილის თავისებურებები. უარტეს ეს წარმოდგენები დღევანდელი გადასახედიდან სერიოზულად ვერ ჩაითვლება, მაგრამ საკუთრივ ის იდეა, რომ არსებობს მყარი კავშირი შინაგან თვისებებსა და მათ გარეგან გამოხატულებებს შორის ფრიად პოპულარული აღმოჩნდა და, როგორც ზემოთ ვნახეთ, დიფერენციალურ ფსიქოლოგიაში კონსტიტუციურ თეორიებსა და შესაბამის ტიპოლოგიებს დაედო საფუძვლად. უარტე არ უარყოფს აღზრდისა და შრომის მნიშვნელობას ნიჭიერების ფორმირებაში, მაგრამ გადამწყვეტ როლს, ამ მხრივ, ადამიანის ბიოლოგიურ ბუნებას აკისრებს. ინდივიდუალურ განსხვავებათა სისტემატურ ექსპერიმენტულ კვლევას საფუძველი დაუდო ასტრონომების მიერ აღმოჩენილმა ფაქტმა, რომ მათ დაკვირვებებს შორის არსებული განსხვავებები დამკვირვებელთა ინდივიდუალური თავისებურებებით არის განპირობებული. ზემოთ უკვე იყო საუბარი იმ გახმაურებულ ისტორიაზე, როდესაც გრინვიჩის ობსერვატორიის ხელმძღვანელმა სამსახურიდან დაითხოვა თავისი ასისტენტი, რომელიც არაზუსტად, გარკვეული დაგვიანებით აღრიცხავდა ციური სხეულების გასვლის მომენტს ტელესკოპის კოორდინატთა ბადეზე. მოგვიანებით გაირკვა, რომ ეს ასტრონომი აღმოჩნდა უნებლიე “მსხვერპლი” თავისი შენელებული რეაქციისა. XIX საუკუნის პირველ ნახევარში ჯერ ასტრონომების (ბესელი), ხოლო შემდეგ ფიზიოლოგების (დონდერსი, ექსნერი) მიერ ჩატარებული სპეციალური ექსპერიმენტული კვლევით დადასტურდა, რომ რეაქციის დროის მაჩვენებელი ყველას სხვადასხვა აქვს და ის ადამიანის ინდივიდუალურ-განმასხვავებელ ნიშანს წარმოადგენს. ამიტომ მას პირადი განტოლება უწოდეს (იხ. თავი 5.3.). თუ ზოგადი ფსიქოლოგიის ფუძემდებლად ვუნდტი შეიძლება მივიჩნიოთ, კიდევ უფრო დიდი დარწმუნებით დიფერენციალური ფსიქოლოგიისა და ტესტოლოგიის შემქნელად ჰალტონი უნდა ჩაითვალოს. ფრენსის ჰალტონი (1822-1911) იყო გასაოცარი გონებრივი შესაძლებლობების მქონე, ბრწყინვალე და ორიგინალური სწავლული (ირიბი მონაცემებით გამოთვალეს, რომ მისი ინტელექტის კოეფიციენტი დაახლოებით 200-ს უდრიდა, რაც, როგორც ქვევით დავრწმუნდებით, არაჩვეულებრივად მაღალი მაჩვენებელია). ჰალტონი იყო პერი, შეძლებული ინგლისელი არისტოკრატი. მეცნიერება მისთვის არ იყო კეთილდღეობისა და შემოსავლის წყარო, არამედ თავისუფალი პროფესია, რომელიც მისი უაღრესად მრავალმხრივი შემეცნებითი ინტერესების რეალიზაციის საშუალებას იძლეოდა. ამიტომ იგი, არც თუ წარუმატებლად ცდიდა თავის ძალებს სხვადასხვა სფეროში: კრიმინალისტიკაში (მისი შექმნილია დაქტილოსკოპია), მეტეოროლოგიაში (მან ააგო ატმოსფეროს მდგომარეობის მონაცემების ავტომატურად ჩამწერი ხელსაწყო), გამოიგონა ტელეტაიპი, პერისკოპი, იკვლევდა მოდას, გეოგრაფიული ფაქტორების გავლენას მოსახლეობის გარეგნობაზე, ლოცვის რეალურ ეფექტურობას და სხვა. მაგრამ, მაინც განსაკუთრებულია მისი წვლილი ფსიქოლოგიასა და სტატისტიკაში. ჰალტონის მეცნიერული კრედო ევოლუციონისტური შეხედულებების გავლენით ჩამოყალიბდა, რაც, ალბათ, იმანაც განაპირობა, რომ ის და დარვინი ბიძაშვილები იყვნენ. ჰალტონმა პირველ რიგში ბუნებრივი შერჩევისა და მასთან დაკავშირებული შეძენილი ადაპტური თვისებების მემკვიდრეობით გადაცემის იდეები გაიშინაგნა. ფსიქიკური ნიშნები, ინდივიდუალური თავისებურებები, სახელდობრ ნიჭი, ტალანტი, ჰალტონის აზრით, მემკვიდრეობით არის განსაზღვრული. ეს აზრია გატარებული ჰალტონის ნოვატორულ ნაშრომში “მემკვიდრეობითი გენია” (1869), რომელზეც დარვინმა თქვა, რომ ამაზე საინტერესო და ორიგინალური რამ არაფერი წაუკითხავს. ჰალტონი ამ აზრამდე მივიდა გამოჩენილ ადამიანთა ბიოგრაფიების შესწავლის საშუალებით. შემდგომში მან საკითხის კვლევის ემპირიულ გზას მიმართა და ამ მიზნით ბევრ ცნობილ ინგლისელ მეცნიერს დაუგზავნა სპეციალური ანკეტები რითიც, ფაქტობრივად, დასაბამი მისცა ანკეტური მეთოდის გამოყენებას ფსიქოლოგიაში. ცნობილ პიროვნებათა ნათესაური კავშირების შესწავლით იგი მივიდა დასკვნამდე, რომ ნიჭიერება დაკავშირებულია ნათესაობის ხარისხთან და ხასიათთან. ოთხი შვილიდან ერთს აქვს შანსი, ტალანტის მემკვიდრე გახდეს იმ სფეროში, სადაც გამოიჩინა თავი მისმა მშობელმა, მაგალითად, მეცნიერებაში, სპორტში, იურისპრუდენციაში და ა.შ. მთავარია მემკვიდრეობა - გარემო, აღზრდა მეორეხარისხოვანია. აქ მან პირველმა გამოიყენა ე.წ. ტყუპების მეთოდი და დაადასტურა მონოზიგოტური (ერთკვერცხუჯრედოვანი) ტყუპების დიდი ფსიქიკური მსგავსება. ყოველივე ეს განზოგადებულია წიგნში “ინგლისელი მეცნიერები” (1874) და “ადამიანის ნიჭიერებისა და მისი განვითარების გამოკვლევა” (1883). წიგნში “ბუნებრივი მემკვიდრეობა” (1889) ავტორი ნიჭის გენეტიკური განსაზღვრულობის დებულებიდან გენოტიპის ხელოვნური შეცვლის იდეაზე გადადის. ჰალტონს მიაჩნდა, რომ ადამიანთა მოდგმა დეგრადაციის გზაზეა: “აღარ არიან ანტიკური, სოკრატეს დონის ხალხიო” - ამბობდა იგი. ამ მდგომარეობის გამოსწორება შესაძლებელია ნიჭიერი ინდივიდების მიზანდასახული სელექციით. ამას უნდა ემსახურებოდეს სპეციალური დარგი, ე.წ. ევგენიკა. ჰალტონმა ევგენიკის ლაბორატორია და საზოგადოება დააარსა. ადამიანთა მოდგმა ისევე შეიძლება გაუმჯობესდეს, როგორც ძაღლებისა ან ცხენების ჯიში, რამდენიმე თაობაში შესაბამისი არჩევითი ქორწინებების გზით. ამისთვის სახელმწიფომ უნდა შემოიღოს მატერიალური სტიმულების სისტემა, რათა წაახალისოს ქორწინება იმ პირებს შორის, ვინც წარმატებით გაიარა ტესტირება. ბუნებრივია, რომ ჰალტონის წინაშე აქტუალურად დაისვა საკითხი ადამიანთა გონებრივი შესაძლებლობების ინდივიდუალურ განსხვავებულობათა გამოვლენისა თუ გაზომვის შესახებ. ჰალტონმა დიდი ენთუზიაზმით მოჰკიდა ხელი მის გადაწყვეტას. ამ მიზნით მან შექმნა ტესტების სისტემა. მათი საშუალებით იზომებოდა შეგრძნებათა სიმახვილე, რეაქციის დრო, კუნთური ძალა და სხვა მარტივი სენსომოტორული თვისებები. ამისთვის მან გამოიგონა მრავალი ხელსაწყო. მაგალითად, “ჰალტონის საყვირი” სმენის ზღურბლის დასადგენად, “ჰალტონის სახაზავი” თვალზომის გამოსავლენად, ფოტომეტრი ფერების გარჩევის უნარის გასაზომად, წონებისა და სხვადასხვა ნივთიერებებით სავსე ბოთლების სისტემა, რომლითაც ხდებოდა შესაბამისად კუნთურ-კინესთეტიკური და ყნოსვით შეგრძნებათა შემოწმება, რეაქციის დროის გამზომი ქანქარა და სხვა. ჰალტონს მიაჩნდა, რომ მარტივი სენსომოტორული ფუნქციების გაზომვით შესაძლებელია ადამიანის ინტელექტის შეფასება. ამაში თავი იჩინა მისმა სენსუალისტურმა პოზიციამ - გრძნობის ორგანოები გარემოს შესახებ ცნობების ერთადერთი წყაროა და რაც მეტია მათი სიმახვილე, მით მეტი გასაქანი ეძლევა ინტელექტსა და გონებას. შესაბამისად, ნიჭიერ ინდივიდებს უფრო მახვილი შეგრძნებები აქვთ. ჰალტონმა ყურადღება მიაქცია აგრეთვე იმას, რომ გონებრივი ჩამორჩენილობის, იდიოტიზმის შემთხვევაში ირღვევა სითბოს, სიცივის, ტკივილის და სხვა შეგრძნებათა გარჩევის უნარი და დაასკვნა, რომ რაც უფრო მაღალია სენსორული გარჩევის უნარი, მით მეტია ინტელექტი. ჰალტონი არასენსორულ ფსიქიკურ უნარებსაც იკვლევდა. სხვა კონტექსტში უკვე ითქვა, რომ მან პირველმა გამოიგონა ასოციაციური მეთოდი და მისი საშუალებით შეისწავლა ასოციაციების სისწრაფე, რასაც გონებრივი პროცესების ტემპის და, მაშასადამე, ინტელექტუალობის მაჩვენებლად მიიჩნევდა (იხ. თავი 7.1.). მანვე სპეციალური კითხვების მეშვეობით იკვლია მეხსიერების წარმოდგენების აღმოცენების პროცესი. ამ პროცესის სისწრაფე და წარმოდგენების მრავალფეროვნება აგრეთვე ითვლებოდა გონებრივი ძალის მანიშნებლად. მიუხედავად ამისა, თავის ტესტების სისტემაში ჰალტონი ამ პარამეტრებს არ ზომავდა, შესაძლოა იმიტომ, რომ ეს საკმაოდ რთული და შრომატევადი საქმე იყო, ხოლო პრაქტიკული გამოყენებისთვის ტესტური პროცედურები მაქსიმალურად ხანმოკლე და მარტივი უნდა ყოფილიყო. ასეა თუ ისე, 1884 წელს ლონდონის მსოფლიო გამოფენაზე ჰალტონმა დააარსა ანთროპომეტრული ლაბორატორია, რომელშიც ყველას შეეძლო ზომა-წონასთან ერთად გაეზომა თავისი სენსორული და მოტორული უნარები. შემდგომში ეს ლაბორატორია გადაიტანეს ლონდონის სამხრეთ-კენსინგტონის მუზეუმში. სულ ლაბორატორიამ ექვსი წელი იმუშავა და ცხრა ათას ადამიანზე მეტი მონაცემის აკრეფა მოასწრო. მოგვიანებით ჰალტონმა შემოიღო საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მოსწავლეთა სისტემატური ანთროპოლოგიური გაზომვები. ინდივიდუალურ განსხვავებათა კვლევის ეს პროგრამები საკმაოდ ამბიციურ მიზანს ემსახურებოდა - მათ უნდა გაერკვია ინგლისის მოსახლეობის ადამიანური შესაძლებლობები და ერის ინტელექტუალური პოტენციალი. ამის საჭიროებას ჰალტონი სახელმწიფოსთვის პრაქტიკული ამოცანების გადაჭრაში ხედავდა, კერძოდ მრეწველობის, შეიარაღებული ძალებისა თუ კოლონიური პოლიტიკის სფეროში. ამით ჰალტონმა საფუძველი ჩაუყარა ტესტირებას, რომელსაც თავიდანვე პრაქტიკული დანიშნულება ჰქონდა. ჰალტონის კიდევ ერთი დამსახურებაა მათემატიკური სტატისტიკის მეთოდების შემოტანა ინდივიდუალურ განსხვავებათა კვლევის პრაქტიკაში და, საზოგადოდ, ფსიქოლოგიაში. ჰალტონმა კარგად შეისწავლა ბელგიელი მათემატიკოსის, ადოლფ კეტლეს ნაშრომები. კეტლემ პირველმა გამოიყენა სტატისტკური მეთოდები ზოგიერთი ბიოლოგიური (მაგ., ადამიანის წონა ან სიმაღლე) და სოციალური (მაგ., ქორწინება ან თვითმკვლელობა) მოვლენების ანალიზისას და აჩვენა, რომ ისინი გარკვეულ კანონზომიერებებს ემორჩილებიან. სახელდობრ, მათ შესახებ სტატისტიკური მონაცემები ლაგდებიან ე.წ. ნორმალური განაწილების კანონის შესაბამისად - ყველაზე ხშირია საშუალო მნიშვნელობასთან ახლომყოფი სიდიდეები, და რაც უფრო მეტია გადახრა საშუალო სიდიდიდან, მით უფრო იშვიათია ასეთი სიდიდე. მაგალითად, საშუალო სიმაღლის ადამიანები ყველაზე გავრცელებულ ჯგუფს შეადგენენ. მაღლები და დაბლები მით უფრო იშვიათად გვხვდებიან, რაც უფრო მეტია მათი დაშორება ნორმიდან. ჰალტონმა მართებულად მიიჩნია, რომ გონებრივი უნარების შემთხვევაშიც საშუალო მაჩვენებლიდან გადახრის იგივე კანონზომიერება იჩენს თავს, ანუ რაც უფრო დიდია სისულელისა თუ ნიჭიერების ხარისხი და, მაშასადამე, ნორმიდან დაშორებულობა, მით უფრო იშვიათად გვხვდება ის. კვლევებმა ვარიაციული სტატისტიკის სფეროში ჰალტონი მიიყვანეს ფსიქოლოგიისთვის პრინციპული მნიშვნელობის მქონე კორელაციური მეთოდის აღმოჩენამდე. კორელაციური გაზომვა საშუალებას იძლევა გაირკვეს სხვადასხვა ტესტურ მონაცემს შორის კავშირის ხარისხი. გარდა ამისა, ის ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სტატისტიკური მეთოდის ე.წ. ფაქტორული ანალიზის საფუძველია. კორელაციური მეთოდი შემდგომში გააუმჯობესა ჰალტონის მოწაფემ, კარლ პირსონმა. მან შემოიღო კორელაციის გაზომვის ფორმულა, რომელიც დღემდე ნაყოფიერად გამოიყენება და, რომელსაც, პირსონის კორელაციის კოეფიციენტი ეწოდება. როგორც ვხედავთ, ერთი კაცისთვის ჰალტონმა ძალზე ბევრი გააკეთა. ყველაზე მთავარი, მაინც, ტესტების შემოღება იყო. ფსიქოლოგიური კვლევის ამ ხაზის გაგრძელება ჯეიმს კეტელის (1860-1944) სახელს უკავშირდება. კეტელი ვუნდტის ერთ-ერთი ამერიკელი მოწაფე იყო. მაგრამ უკვე ლაიფციგშივე მან კვლევის საკუთარი მიმართულება მონახა და დაიცვა დისერტაცია რეაქციის დროის ინდივიდუალურ განსხვავებებზე. შემდეგ იგი კემბრიჯში კითხულობდა ლექციებს და აქ ჰალტონის გავლენა განიცადა. ჰალტონმა დაწერა წინასიტყვაობა კეტელის ჯურნალ ინდ-ში გამოქვეყნებულ სტატიაზე, რომელშიც პირველად იყო ნახმარი ტერმინი გონებრივი ტესტი. მერე იგი გაემგზავრა ამერიკაში, სადაც თავისი აქტიური სამეცნიერო და საორგანიზაციო მუშაობით დასაბამი მისცა მძლავრ ტესტოლოგიურ მოძრაობას. სტუდენტთა ინტელექტის გასაზომად ნიუ-იორკის კოლუმბიის უნივერსიტეტში მის მიერ ორგანიზებულ ფსიქოდიაგნოსტიკურ ლაბორატორიაში კეტელი, ჰალტონის მსგავსად, ძირითადად სენსომოტორულ ფუნქციებს ზომავდა (შეგრძნებათა მგრძნობიარობა, კუნთური ძალა, მოძრაობათა სისწრაფე, რეაქციის და ამოცნობის დრო, ბგერების დამახსოვრების მაჩვენებელი და სხვა). ობიექტურ მონაცემებზე ორიენტირებულ ამერიკაში, ასეთი ტესტების გამოყენება სხვებმაც დაიწყეს, რაც იმითიც იყო განპირობებული, რომ ეს პროცესები ადვილად იზომებოდნენ ობიექტური მეთოდებით. უფრო რთული ფუნქციების გაზომვა კი, იმჟამად, პრაქტიკულად განუხორციელებელ ამოცანად ითვლებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ XIX საუკუნის ბოლოს ამერიკაში ტესტესტოლოგიამ მძლავრი მოძრაობის სახე მიიღო, მალე ცხადი გახდა გონებრივ შესაძლებლობათა დადგენის ამგვარი მეთოდოლოგიის სერიოზული ნაკლოვანება. ჯერ ერთი, ტესტების მონაცემები არ შეესაბამებოდნენ ერთმანეთს და, რაც მათავარია, არ შეესატყვისებოდა არც მასწავლებლების საექსპერტო შეფასებებს და არც აკადემიური მოსწრების მაჩვენებლებს. ამან, ბოლოს და ბოლოს, თვით კეტელიც დააეჭვა იმაში, მართლაც ზომავდა თუ არა მისი ტესტები ინტელექტს. იმავდროულად ევროპაში განსხვავებული მიდგომა იკიდებდა ფეხს. იქაც დაიწყო გონებრივი ტესტების შემუშავების პროცესი, მაგრამ ისინი თავიდანვე უფრო რთული კოგნიტური ფუნქციების შემოწმებას გულისხმობდნენ. მაგალითად, გამოჩენილი გერმანელი ფსიქიატრის ე. კრეპელინის ტესტებში (1895), რომლებიც ფსიქიკური აშლილობის მქონე პაციენტების გამოსაკვლევად შეიქმნა, ძირითადად გამოიყენებოდა ელემენტარული მათემატიკური ოპერაციები და იზომებოდა დამახსოვრების, ყურადღების მდგრადობის, დაღლილობისადმი წინააღმდეგობის გაწევის და სხვა უნარები. მეხსიერების ექსპერიმენტული კვლევის ინიციატორმა ჰერმან ებინჰაუსმა 1897 წელს შექმნა ერთ-ერთი პირველი საკუთრივ ინტელექტუალური ტესტი. დათვლისა და მოგონების უნარებთან ერთად, ის ზომავდა დაუმთავრებელი წინადადების დასრულების გონებრივ უნარს. ამ დაუსრულებელი წინადადების ტესტის მონაცემები მაღალ კორელაციაში აღმოჩნდა მოსწავლეების აკადემიურ მოსწრებასთან. ნამდვილი გარღვევა გონებრივი ტესტების სფეროში გააკეთა გამოჩენილმა ფრანგმა ფსიქოლოგმა ალფრედ ბინემ (1857-1911). მისი ინტელექტის სკალა კლასიკურია და საყოველთაოდ ცნობილი. ბინე აზროვნების ექსპერიმენტული კვლევის ერთ-ერთი პიონერია. ვიურცბურგის სკოლის წარმომადგენლებთან ერთად მან სრულიად ახლებურ მიდგომას ჩაუყარა საფუძველი ამ სფეროს ზოგადფსიქოლოგიური შესწავლის საქმეში (იხ. თავი 7.1.). მას აინტერესებდა აგრეთვე აზროვნების ონტოგენეტური განვითარების პრობლემატიკაც. ამის გათვალისწინებით საფრანგეთის განათლების სამინისტრომ ბინეს დაავალა შეექმნა ისეთი სკალა, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი იქნებოდა გონებაჩამორჩენილი ბავშვების გამოვლენა სპეციალური სკოლებისა და კლასებისთვის. 1905 წელს ბინემ ფსიქიატრ თეოდორ სიმონთან თანამშრომლობით შექმნა ტესტი, რომელიც ამოწმებდა ზოგადად ინტელექტის განვითარების დონეს სხვადასხვა ასაკის ბავშვებში. პრინციპული სიახლე ბინეს მიდგომაში იყო ის, რომ ჰალტონისა და კეტელისაგან განსხვავებით, იგი ზომავდა საკუთრივ კოგნიტურ ფუნქციებს: მეხსიერებას, ყურადღებას, წარმოსახვას და აზროვნებას ანუ მიხვედრილობას, რაც გარჩევის, გაგების და წვდომის ასპექტებს შეიცავდა. ტესტის შედგენის პროცედურა წმინდად ემპირიული იყო. თუკი ბავშვების 80-90% წყვეტს ამოცანების გარკვეულ სისტემას, მაშასადამე, ეს სისტემა შეესაბამება ამ ასაკის ბავშვების ინტელექტის საშუალო, ნორმალურ დონეს. ამოცანები განლაგებულია მზარდი სირთულის მიხედვით და ზომავენ 3-13 წლის ბავშვების ინტელექტს. ამ დროს დგინდება გონებრივი ასაკი. ესაა ის მაჩვენებელი, რომელსაც ბავშვი ღებულობს ინტელექტის სკალაზე. აღირიცხება აგრეთვე ქრონოლოგიური ასაკი, ანუ რეალურად რამდენი წლისაა ბავშვი. თუ ამ მაჩვენებლების სხვაობა დადებითია (+), მაშინ სახეზეა გონებრივი ნიჭიერება, თუ ეს მაჩვენებელი უარყოფითია (_), მაშინ გონებრივი ჩამორჩენა. ვ. შტერნმა 1911 წელს შემოიღო ე.წ. ინტელექტის კოეფიციენტი (IQ), რომელიც გამოხატავს გონებრივი და ქრონოლოგიური ასაკების შეფარდებას პროცენტებში. IQ კოეფიციენტი გამოითვლება ფორმულით: IQ = გა/ქა x 100%, სადაც გა - აღნიშნავს ბინე-სიმონის სკალით გამოვლენილ გონებრივ ასაკს, ხოლო ქა - ქრონოლოგიურ ასაკს. ნორმალურად ითვლება კოეფიციენტი 80%-დან 120%-მდე. ამ ზონის ქვევით არის ჩამორჩენა, ზევით კი - ნიჭიერება. ტესტების კონსტრუირებისას მრავალი რამ უნდა იყოს გათვალისწინებული. ერთ-ერთი უმთავრესია, რომ ინტელექტის ტესტებში მინიმალიზებულ იქნეს გამოცდილებისა და ცოდნის წვლილი ამოცანების გადაწყვეტაში. პასუხი უნდა გამოხატავდეს გონებრივ უნარს და არა ინფორმირებულობას (ცოდნა სპეციალური ტესტებით იზომება). მაგალითად, პრესტიჟულ სკოლებში მოსწავლეებმა შესაძლებელია მეტი იციან, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი უფრო ჭკვიანები არიან. ბინე ითვალისწინებდა ამას, მაგრამ ტესტების გამოყენების პირველ ეტაპზე ზოგჯერ ამ მოთხოვნის უგულებელყოფა ხდებოდა. ერთ ქვეყანაში გაკეთებულ ტესტს მექანიკურად თარგმნიდნენ და იყენებდნენ ისეთი კონტინგენტის დიაგნოსტიკისთვის, რომელსაც არ გააჩნდა აუცილებელი ინფორმაცია და ჩვევები ტესტური დავალებების სრულყოფილი გააზრებისთვის. მაგალითად, ოციან წლებში ე.წ. პედოლოგიური მოძრაობის ფარგლებში1 საბჭოთა კავშირში დაიწყეს ბავშვების მასობრივი ტესტირება. ამ სამუშაოს შედეგების განზოგადებამ გამოავლინა, რომ სოფლელი ბავშვების ინტელექტის დონე ნაკლებია ქალაქელებზე და რომ, საზოგადოდ, შეძლებული ოჯახების შვილებს ინტელექტის უფრო მაღალი კოეფიციენტი აქვთ. ეს, თავისთავად არასწორი, ხოლო მუშურ-გლეხური სახელმწიფოსთვის - მით უფრო მიუღებელი შედეგი, გახდა საბაბი მწვავე იდეოლოგიური კამპანიისა, რეპრესიებისა და ქვეყანაში პედოლოგიის განადგურებისა. მოგვიანებით გაირკვა, რომ გამოყენებულ ტესტებში გაიპარა ისეთი შეკითხვები, რომლებიც ბავშვების ნაწილისთვის ძნელად გასაგები იყო. მაგალითად, ბინეს ტესტის ერთ-ერთ ამოცანაში ბავშვმა თანაბრად უნდა გაუყოს ექვსი ფორთოხალი დედას, მამას და თავის თავს. საკმაოდ ხშირად 8-9 წლის ბავშვებსაც კი უჭირდათ მისი გადაწყვეტა, მაგრამ არა იმიტომ, რომ ვერ ყოფდნენ ექვსს სამზე, არამედ იმის გამო, რომ უბრალოდ არ იცოდნენ, რა იყო ფორთოხალი. მოშიმშილე რუსეთში ასეთი ბავშვები მრავლად იყვნენ. ბინეს მიაჩნდა, რომ თუ ეს პირობა შესრულებულია, ე.ი. თუ ტესტური მასალა ყველასთვის ერთნაირად ნაცნობი და გასაგებია, მაშინ გონიერი ბავშვი ყოველთვის უკეთ შეასრულებს დავალებას, ხოლო ამოცანების დიდი რაოდენობა შესაძლებელს გახდის გამოირიცხოს შემთხვევითობა. ამასთან, ბინე თვლიდა, რომ ინტელექტის დონე მუდმივია და არ არის დამოკიდებული ასაკზე, ანუ რომელ ასაკშიც არ უნდა ჩავატაროთ ტესტირება, კონკრეტული ბავშვის ინტელექტის მაჩვენებელი იქნება ერთნაირი სწავლებისა და აღზრდის პირობების თუ მთელი სოციალური გარემოს ცვალებადობის მიუხედავად. ეს მიანიშნებდა იმაზე, რომ ინტელექტი თანდაყოლილი უნარია და არ ცვალებადობს ცხოვრების განმავლობაში, თუმცა მიიმართება განსხვავებული ამოცანების გადაწყვეტაზე. ბინე-სიმონის სკალის სრულყოფის პროცესი რამდენიმე წელი მიმდინარეობდა და მისი სამი ვარიანტი იქნა წარმოდგენილი (1905, 1908, 1911). ბინეს ავტორიტეტი იმდენად დიდი იყო, რომ საფრანგეთში სამოციან წლებამდე ეს ტესტები პრაქტიკულად არ შეცვლილა. სამაგიეროდ, ამერიკაში თავიდანვე გამოჩნდა რამდენიმე გადამუშავებული ვარიანტი, რომელთაგან საუკეთესოდაა მიჩნეული 1916 წელს სტენფორდის უნივერსიტეტში ლუის ტურმანის ხელმძღვანელობით გაკეთებული მოდიფიკაცია, რომელიც ცნობილია სტენფორდ-ბინეს სკალის სახელწოდებით. ეს ტესტი დღესაც რჩება ინტელექტის გამზომ ერთ-ერთ საუკეთესო ინსტრუმენტად. ტესტოლოგიური მუშაობა, რომელიც XX საუკუნის დასაწყისში გაიშალა ინდივიდუალურ თავისებურებათა კვლევის სფეროში, ახალ საკითხებს სვამდა. ასე, ინგლისელმა ფსიქოლოგმა ჩარლზ სპირმენმა (1863-1945) აღნიშნა, რომ თუ განსხვავებული უნარების (მაგ., მათემატიკური და ლინგვისტური უნარის) გამზომი ტესტებით მიღებული მონაცემები დადებით კორელაციაში არიან ერთმანეთთან ეს ნიშნავს, რომ ისინი ავლენენ გარკვეულ გენერალურ ფაქტორს, ანუ საერთო ინტელექტუალურ უნარს. ეს არის უნარი, რომელიც ანიჭებს ადამიანს უპირატესობას ყოველგვარ ინტელექტუალურ საქმიანობაში. ამავე დროს, ყოველგვარ ქცევაში გამოიყოფა ფაქტორი, რომელიც სპეციფიკურია მხოლოდ აქტივობის ამ კონკრეტული ფორმისთვის (მაგ., მათემატიკური ამოცანების გადაწყვეტისა ან ლიტერატურული შემოქმედებისთვის). ამდენად, სპირმენმა ორფაქტორიანი (საერთო და სპეციფიკური ფაქტორი) მოდელი წარმოადგინა. მას დაუპირისპირდა ე.წ. მულტიფაქტორული მიდგომა, რომლის მიხედვით არსებობენ განსხვავებული პირველადი უნარები და ლაპარაკი საერთო ფაქტორზე და, მაშასადამე, ერთიან ინტელექტზე უსაფუძვლოა. ამ მიდგომის დამცველების აზრით, არსებობს პირველადი გონებრივი უნარების ფართო სპექტრი ან ინტელექტის რამდენიმე დამოუკიდებელი ტიპი, მაგალითად, ლოგიკურ-მათემატიკური, ხატოვანი, სივრცითი, ლინგვისტური, მუსიკალური და ა.შ. (ლ. ტერსტოუნი, ჯ. გილფორდი და სხვა). დისკუსია ამ მიმართულებით დღესაც გრძელდება. როგორც აღინიშნა, ტერმინი “ინტელექტის კოეფიციენტი” და მისი გამოთვლის ფორმულა შემოიტანა ვილიამ შტერნმა (1871-1938). მასვე ეკუთვნის ტერმინი “დიფერენციალური ფსიქოლოგია” და მისი, როგორც ფსიქოლოგიის ცალკე დარგის პირველი საგანგებო მეთოდოლოგიური დასაბუთება. 1900 წელს გამოსულ წიგნში “ინდივიდუალურ განსხვავებათა ფსიქოლოგია” შტერნი აღნიშნავდა, რომ ბოლო დრომდე ფსიქოლოგია მიმართული იყო ზოგადისა და საერთოს ძიებაზე და თითქმის არ აქცევდა ყურადღებას იმ გასაოცარ მრავალფეროვნებას, რომელშიც ვლინდება ეს საერთო სხვადასხვა პიროვნებაში, ადამიანთა ტიპში, სხვადასხვა სქესში, მოსახლეობის განსხვავებულ ფენაში, ერში და ა.შ. მაგრამ მეცნიერების ყველა პრობლემის გადაჭრა არ შეიძლება “საერთო მიდგომიდან გამომდინარე”. არსებული ცალმხრივობის დასაძლევად ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გაცნობიერდეს, რომ ფსიქიკურის ვარიაბილურობას და დიფერენციაციას ისეთივე უფლება აქვს, გახდეს მეცნიერული შესწავლის საგანი, როგორც ზოგადფსიქოლოგიურ ფაქტებსა და კანონზომიერებებს. განსხვავებულისა და თავისებურის მიმართ ერთგვარი ინტერესი გაჩნდა, წერდა შტერნი, მაგრამ ის უმეტესად მაინც ზოგადფსიქოლოგიური ანალიზის თანმდევ, არამთავარ პროდუქტად განიხილება. კვლევები, რომლებიც პირდაპირაა მიმართული განსხვავებულობათა შესწავლაზე, ჯერ კიდევ მცირეა და დიფერენციალური ფსიქოლოგიის ზოგადი ფსიქოლოგიისაგან ცნობიერი გამიჯვნის პროცესი მხოლოდ იწყება. წიგნში “დიფერენციალური ფსიქოლოგია” (1911) შტერნი საგანგებოდ განიხილავს კვლევის ამ მიმართულების წინამორბედებსა და ამასთან დაკავშირებულ ტერმინებს. მაგალითად, ეთოლოგია (როგორც ზნეობრივი ქცევის შესწავლა) და ქარაქტეროლოგია (როგორც ხასიათის ტიპების შესწავლა) ძალზე ვიწროა და ვერ ფარავს ინდივიდუალურ განსხვავებათა მთელ სპექტრს. ყოფითი აზროვნებისთვისაც კი ნათელია განსხვავება ხასიათსა და, თუნდაც, ინტელექტს შორის, რომლითაც ადამიანები ერთმანეთისაგან განსხვავედებიან. სახელწოდება ინდივიდუალური ფსიქოლოგია, რომელსაც ხმარობდნენ ბინე, კრეპელინი და სხვები, მისაღებია, მაგრამ მას უკვე აქვს თავისი გამოყენების ტრადიცია სოციალური და ხალხთა ფსიქოლოგიის საპირისპიროდ, ე.ი. ის ეხება მხოლოდ ცალკეულ ინდივიდს. ხოლო, მეცნიერების დარგს, რომლის დაფუძნებაც შტერნს განუზრახავს, ინდივიდებს შორის არსებულ განსხვავებებთან ერთად უნდა შეისწავლიდეს ხალხებს, სქესებს, ასაკებს შორის განსხვავებებს, ანუ დიფერენციაციის პრობლემის მთელ წრეს. შტერნის მიხედვით, დიფერენციალურმა ფსიქოლოგიამ უნდა განიხილოს ყველა ეს სახესხვაობა და გამოავლინოს მათი გამომწვევი მიზეზები. აქ პირველ პლანზე გამოდის ურთულესი პრობლემა შინაგანი (მემკვიდრეობა, მიდრეკილება) და გარეგანი (გარემოს ზეგავლენა, აღზრდა, ეტალონები, ნორმები და ა.შ.) ფაქტორების შესახებ. მის გადაწყვეტას შტერნი უდგებოდა ე.წ. კონვერგენციის თეორიის მიხედვით, რომელიც ადამიანის ფსიქიკურ თავისებურებათა ჩამოყალიბებას შინაგანი და გარეგანი ფაქტორების ერთობლივი მოქმედების შედეგად განიხილავს. შტერნის მოსაზრებებმა დიდი გავლენა მოახდინა დიფერენციალური ფსიქოლოგიის დამკვიდრებაზე. ისინი ამჟამადაც ინარჩუნებენ აქტუალობას, რადგან დღესაც ზოგჯერ იჩენს თავს ტენდენცია წარმოაჩინონ დიფერენციალური ფსიქოლოგია მხოლოდ ყოველგვარი ფსიქოლოგიური კვლევის დიფერენციალურ ორიენტაციად და არა ფსიქოლოგიის დამოუკიდებელ დარგად. არადა ფსიქოლოგიას, როგორც, შესაძლოა არც ერთ სხვა მეცნიერებას, ესაჭიროება იმის ცხადყოფა, რომ საერთოსთან ერთად საჭიროა და შესაძლებელი თავისებურის კვლევა, რომ ზოგადის კონკრეტული განხორციელება ყოველთვის შეიცავს ინდივიდუალობის მომენტს, რომ ინდივიდუალურ განსხვავებებში ვლინდება ადამიანის ფსიქიკური მოქმედების ყველაზე ზოგადი კანონზომიერებები, რომ ინდივიდუალური თუ ჯგუფური ვარიაციულობა უნივერსალური ფენომენია და ადამიანური ქცევის არსებითი თვისება. ადამიანის დიფერენციალურ-ფსიქოლოგიური მახასიათებლები რეალური მოვლენებია, რომლებიც სტაბილურად იჩენენ თავს და ტიპოლოგიზაციასა და კლასიფიკაციას ექვემდებარებიან. მაგალითად, მათემატიკური ან მხატვრული ინეტელექტის ტიპის ადამიანი ამ თავის ინდივიდუალურ თავისებურებას მრავალი წლის განმავლობაში და სხვადასხვა სიტუაციაში ავლენს. იგივე ითქმის ტემპერამენტის (მაგალითად სანგვინიკი ან ფლეგმატიკი) თუ ხასიათის (მაგ., პუნქტუალური ან კომუნიკაბელური ადამიანი) ინდივიდუალურ-ტიპოლოგიურ გამოვლინებებზე. ამ სერიოზულ თეორიულ ინტერესებთან ერთად, დიფერენციალურ ფსიქოლოგიას, როგორც ფსიქოლოგიური კვლევის სპეციალურ დარგს, ასაზრდოებდა მნიშვნელოვანი პრაქტიკული ინტერესიც. ადამიანთა ინდივიდუალურ თავისებურებათა გამოვლენა თავიდანვე სტიმულირებული იყო საზოგადოებრივი პრაქტიკის ამოცანებით, პირველ რიგში, პედაგოგიური და სამედიცინო კუთხით. როგორც ვნახეთ, ბინემ ტესტები შექმნა და გამოიყენა სკოლის მოსწავლეების, ხოლო კრეპელინმა სულით ავადმყოფთა დიფერენციაციისთვის. ძალიან მალე აქტუალური გახდა ტესტების გამოყენება საწარმოო და ზოგადად, პროფესიულ საქმიანობასთან დაკავშირებული ამოცანების გადასაწყვეტად. კერძოდ, ე.წ. ფსიქოტექნიკის ფარგლებში გაიშალა მუშაობა სამუშაო პერსონალის პროფშერჩევისა და პროფორიენტაციის მიმართულებით. ტერმინი “ფსიქოტექნიკა” შემოიღო შტერნმა, ხოლო ფსიქოტექნიკაში დიფერენციალურ-ფსიქოლოგიური იდეებისა და მეთოდების ყველაზე აქტიური დამნერგავი გახდა მიუნსტენბერგი. ჰიუგო მიუნსტენბერგი (1863-1916) უკვე საკმაოდ ცნობილი თეორეტიკოსი და ექსპერიმენტატორი იყო, როდესაც იგი 1892 წელს ფრაიბურგის უნივერსიტეტიდან ჰარვარდში მიიწვია ჯეიმსმა ლექციების პარალელური ლაბორატორიული სამუშაოს უზრუნველსაყოფად. მიუნსტენბერგმა, ზოგიერთი სხვა ევროპელი ფსიქოლოგისაგან განსხვავებით, ადვილად აუღო ალღო ამერიკული ცხოვრების წესს. მალე იგი თითქმის მთლიანად გადაერთო პრაქტიკულ საქმიანობაზე და გამოყენებითი ფსიქოლოგიის ერთ-ერთ გამოჩენილ ორგანიზატორად მოგვევლინა. მიუნსტენბერგი ამოდიოდა იქიდან, რომ ინდივიდუალური განსხვავებები ადამიანთა შორის უნდა აისახოს მათ პროფესიულ საქმიანობაშიც. ეს ნიშნავს, რომ არსებობს კონკრეტული ადამიანისთვის შესატყვისი და არაშესატყვისი პროფესიები. მსხვილი კორპორაციების დაკვეთით მიუნსტენბერგმა შექმნა მრავალი დიაგნოსტიკური მეთოდი მუშების და მომსახურე პერსონალის შესარჩევად. პროფესიული ვარგისიანობის ტესტები იქმნებოდა საქმიანობის ამა თუ იმ სფეროში ყველაზე წარმატებული სპეციალისტების გამოკვლევის საფუძველზე. ამ გზით ვლინდებოდა ის უნარ-თვისებები, რომელებიც აუცილებელია კონკრეტული პროფესიისთვის, იქნებოდა ეს სენსომოტორული თუ კოგნიტური ფუნქციები, როგორიცაა მეხსიერება, ყურადღება, ზოგადი, ხატოვანი თუ მანიპულაციური ინტელექტი. ირაკლი იმედაძე წიგნიდან: ფსიქოლოგიის ისტორია « წინა ნაწილი | გაგრძელება » [1] ფეხნერი მართლაც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ცდების მრავალჯერად გამეორებას. ეს იქიდანაც ჩანს, რომ სიმძიმეების აწევასთან დაკავშირებული ცდების ორ სერიაში, რომელთაგანაც თითოეული 32 დღე გრძელდებოდა, სიმძიმეებოს აწევის რიცხვმა ყოველ სერიაში 24 57…
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 1:46pm on მაისი 10, 2018
- თემა: მისის მანტლიპის საშინელი თოჯინები
- გრიეს? - რაღაც ციხე დაუნგრევიათ, ადრე. - ბასტილია, - გამახსენდა მამაჩემის მოტანილი კარლაილის წითელი წიგნი. - რაც არის, - თავი გადააქნია სემმა. - ტაუერი რომ დაენგრიათ, ახლა სადღა ჩაგსვამდნენ? - ლონდონი რომ დაენგრიათ, მაშინ კომენდატურაც არ გაიხსნებოდა ლესტერ სკვერზე. - ეგეც მართალია, მაგრამ სამხედროები რატომ არ ჩანან? აკი ქუჩებში დააბოტებენო? ერთი სამხედრო არ შეგვხვედრია, - დაეჭვდა სემი. - ვიწრო ქუჩებზე არ შემოდიან. შენ გგონია, კომუნიზმი შემოეტევა ამ პატარა სტოუროუდზე? აი, გოლდჰოუკზე კი ნაღდათ შემოვლენ, ბუშმარკეტელ ინდუსებს ტანკებს ქვეშ გაეღვიძებათ... - ჰეი... - დაუსტვინა სემმა, - ეგ შენი საზიზღარი გენერალი კომუნისტების უფროსია? - იცი, კომუნისტი რა არის? ჩვენ კომუნისტები სხვანაირი... - ვიცი, ვიცი, - ხელი აიქნია სემმა, - ვიცი კომუნისტები... საკუთარ ბებიებს და ბაბუებს რომ ჭამენ, ეგენი არ არიან? - მთლად ბებიებს და ბაბუებს არა, მაგრამ, ზოგადად, ყველაფერს. - როგორ არა, რადიოში თქვეს, ეფემ რადიოში... ჩვენ ჩემი სახლის სადარბაზო კარის კიბეზე ვისხედით. მხარმარჯვნივ მისის მანტლიპის ორქიდეების ბუჩქი ირხეოდა, მხარმარჯვნივ კი დიდი, საგულდაგულოდ დახურული სანაგვე ყუთები იდგა. ჩემთან ასვლა არ გვინდოდა, რადგან ვიცოდით, იქ გენერალი როდიონოვი გველოდა. უფრო სწორედ კი, მე მელოდა და სემი სულაც არ აინტერესებდა, მაგრამ შესვლას ვერ ვბედავდი და ამიტომაც ვიჯექი აქ ასე: როგორც ერთ დროს - ორჯონიკიძის რაიონის სამხედრო კომისარიატის კართან. მოგეკალი და იქ შეგეშვი. და ახლა აქ... - მიწის სართულზე ვინ ცხოვრობს? - დაბლა, ფანჯრებს ჩახედა. - დევიდი. - რა კაცია ეგ დევიდი? - კრუპიეა, კაზინოში. - წიგნი რომ დაწერა და მამამ რომ ქალი იმას უქნა? - მაგდენი არ ვიცი. - ეგ არ გამოგვადგება, - ჩაილაპარაკა სემმა და ძმურად გადამხვია ხელი, - მიაფურთხე ამას, ჯორჯია. მიაფურთხე მაგ გენერალს, კაი ამბავში წავიდეთ... - სად? - ტაუერის ეზოში ყვავი რობერტი გარდაიცვალა. ნაღდი შოტლანდიელი ყვავი. მამაჩემის ხნისა... - ახალგაზრდა ყოფილა. - ჰო, შემჯდარა და ცე ჰეპატიტიო... - ეგეც შენი შესმული იქნება. - წამო, წამო, წავიდეთ, გავაცილოთ უკანასკნელ გზაზე, - წამოდგა სემი. - მერე მოვიდეთ და ეგებ აღარც დაგვხვდეს ეგ შენი გენერალი. - მით უარესი, წავა და ჩემს მეგობრებს დახვრეტს... სემი ჩაფიქრდა. ერთხანს ქუჩა ათვალიერა და მერე ტიმოთის პაბს დაადგა თვალი. - აი, „არმზი“. მანდაური ბიჭები სანდო ხალხია? - კი. - ჰოდა, მაგათ მოვიხმარ. - სემ, პაბი კიდევ სამ საათს არ გაიღება. - ვიცი. მაგის მეტი რა ვიცი? ათზე სრულიად ინგლისში ლუდის ჩამოსხმა იწყება. რა სისულელეა... ვითომ, რვაზე რომ ჩამოასხან... - რა მოიფიქრე, სემ? - აქამდე რაც მოვიფიქრე, ყველაფერი სისულელე გამოდგა... ყველაფერში დავმარცხდით. რა მინდოდა ისტ ენდში? ერთი-ორ ჯეელ ბიჭს აქაც ვიშოვი და გავკოჭავთ იმ შენ გენერალს... პირი დავაღე. - მერე, ეგ აჩრდილებს რამეს დააკლებს? - სულ იმის ბრალია, რომ გათენდა, - შეცბა სემი. - ჩემი ნახევრადანგელოზური ამბავი დამთავრებულია... ახლა მხოლოდ პორტობელოელი დილერი ვარ... კიდევ კარგი, გამომაფხიზლე, ჯორჯია, თორემ რაღაც სისულელეს ჩავიდენდი... - წადი, სემ, - ალალად ვუთხარი, - მეტი რაღა უნდა ქნა? ძალიან მომეხმარე და... მთელი ამბავი. წადი, გაახვიე შენი წილი ჰაშიში, თორემ დაგიგვიანდება... - დაგიგვიანდებაო? ჩანს, რაღაც მაგარი გამოთხარე, ჩემო ბიჭუნავ, თორემ დილის შვიდის ნახევარზე რომელ დაგვიანებაზე ლაპარაკობ? - ეს არ იყო სემის ხმა. სემი ჩემ წინ იდგა და ჩემს უკან ვიღაცას მიშტერებოდა. მოვიხედე და, ჩემი ლენდლორდი მისტერ მანტლიპი არ შემრჩა ხელში? ძველი, ხაკისფერი კომბინეზონი ეცვა და ვარდისფერი კედები. თავზე თავისი რუხი კეპი ეხურა, ყელზე მეთოფეთა საკლუბო შარფი მოეგდო. მორგვივით კაცი იყო მისტერ მანტლიპი, დიდი ღიპითა და წითელ ცხვირ-პირზე მიწებებული ოქროსფერი ულვაშით. თვალები თითქმის არ უჩანდა, ამიტომ ბედნიერ ადამიანს ჰგავდა. განა არ ვიცოდი? შეფერდს ბუშ გრინზე მიდიოდა სარბენად. ყოველ დილით ასე იყო და ახლაც ასე იქნებოდა. მისტერ მანტლიპი მისის მანტლიპის ფერფლისფერ შნაუცერს, ვესლის გაიგდებდა ხოლმე წინ და ისე დარბოდა გრინის ბილიკზე. მაგრამ ამჯერად ვესლი არ ჩანდა. - დილა მშვიდობისა, მისტერ მანტლიპ. - დილა მშვიდობისა, - ამოახველა მისტერ მანტლიპმა, - ძაღლი გამომექცა და... - აქ არ გამოსულა, - უთხრა სემმა. მისტერ მანტლიპმა კი გულიანად გაუწოდა ხელი და შესცინა: - ენდრიუ კამელოტ მანტლიპი, ამ სახლის პატრონი... - სემ ფილიპსი, თქვენი მოქირავნის ბიძა, - უთხრა სემმა და შლაპა მოუხადა. - ბიძა? - შეცბა მისტერ მანტლიპი. - დიახ... მაგრამ მისტერ მანტლიპის გონება უკვე სხვაგან ქროდა. - ძალიან კარგი ძმისშვილი გყავთ, მისტერ ფილიპს. პირდაპირ გადასარევი. მე კმაყოფილი ვარ. იცით, რა მომიტანა? იან რაიტის ფოტო ავტოგრაფით. ენდრიუს პირველი მეთოფისაგან... თქვენ კი უნდა გაგეგონოთ იან რაიტი. გაგიგონიათ, არა? მე სულ ვეუბნები, ბიჭუნავ, ნამდვილი ფეხბურთი ჰაიბერიზეა. მე ხომ ისლინგტონელი ვარ. ისლინგტონში დავიბადე... არა, ჩემ პენი აღარ მახსოვს, მაგ დროს, ალბათ, ძალიან შორს ვიყავი და არავინ არაფერს მეკითხებოდა, მაგრამ გახსოვთ, ჩარლი ნიკოლსი? გახსოვთ ჩარლი ჯორჯი? სად არის ჩარლი ჯორჯი?.. აირინს არ უყვარს ფეხბურთი და მე მარტო აღარ დავდივარ ჰაიბერიზე, - მისტერ მანტლიპს სახე მოეღრუბლა და „არმზისკენ“ გაიშვირა ხელი, - აი, იქ ვუყურებ ხოლმე... აირინი ისეთი ქალია, სახლში „სქაიც“ არ მიყენია. აირინს არ უყვარს ფეხბურთი, - და მისტერ მანტლიპის შეძახილმა სისხამის სიჩუმე გაჰკვეთა: - განერზ, განერზ, განერზ!* - მე ნოტინგჰილელი ვარ, - მიუგო სემმა. - მე სამხრეთში დავდივარ და სამხრეთში ვქომაგობ... - „ჩელსი“? - ჩაეკითხა მისტერ მანტლიპი, - ჰა, ხომ გამოვიცანი? ჩაცმულობაზე შეგატყვეთ, ოსგუდის ხალხი... სემი წარბშეჭმუხნილი შესცქეროდა. - მაგრამ ეგ არაფერი... მთავარია, რომ თქვენი ნათესავი სწორ გზაზე დგას, ასე არ არის, ბიჭუნავ? - დიახ, მისტერ მანტლიპ. - მაშ, მე გავიქცევი, თორემ, - შარფი გაისწორა მისტერ მანტლიპმა, - მოიცა ერთი, პირდაპირ მითხარი, გასაღები დაკარგე? - არა... - აბა, აქ რას დამდგარხართ? ბიძას სახლში ვერ შეიპატიჟებ? ოთახი პატარაა, მაგრამ ფასიც ხომ არ არის დიდი? - ჩვენ... და სემმა ნაბიჯი წადგა კეთილი ლენდორდისკენ, ხელკავი გაუყარა მას და წასჩურჩულა: - მხოლოდ ორ წუთს წაგართმევთ... - და ისინი ნელი ნაბიჯით გაუყვნენ სთოუროუდის ქვაფენილს. სახლთან ვიდექი და ვუყურებდი, როგორ მისეირნობდნენ. მისტერ მანტლიპი ორ ნაბიჯს გადადგამდა და შედგებოდა, სემი კი მონდომებით უხსნიდა იმას, რასაც... ვიცოდი, რასაც უხსნიდა, მაგრამ მისტერ მანტლიპს რა უნდა ექნა? დიდი-დიდი, ეთქვა, უმჯობესი იქნება, სხვაგან გადაბარგდეო... ისინი გოლდჰოუკის კუთხემდე მივიდნენ, ზუსტად მანქანების მაღაზიამდე, შემდეგ მოტრიალდნენ. სემი კვლავ ლაპარაკობდა. რაც უფრო მიახლოვდებოდნენ, მისტერ მანტლიპი მით უფრო უჩქარებდა ნაბიჯს. სემი თითქმის სირბილით მოსდევდა. მომიახლოვდნენ თუ არა, მისტერ მანტლიპი გადამეხვია, და სემი რომ არა, ხელის გაშვებას არ აპირებდა. - ჩემო ბიჭუნავ, არასოდეს მიყვარდა ის, რაც აღმოსავლეთში ხდებოდა, - მითხრა ვაჟკაცურად და სემს მიხედა, - არ იციან, რომ ჩემი სახლი - ჩემი სახლია? - მათი აზრით, შენი სახლი მხოლოდ იმიტომაა შენი, რომ ჯერჯერობით მათ არ სჭირდებათ. - ჰმ... გესმის, ჩემო ბიჭუნავ? - მაგან ყველაფერი იცის, - გააწყვეტინა სემმა. - და ის ვიღაც გაფხორილი ინდაური ახლა ჩემს სახლშია, ოთახი უჭირავს და ამ ბიჭუნას... რას უპირებს ამ ბიჭუნას? - ტაუერში ჩასმას. - პირდაპირ ტაუერში? სკოტლენდ იარდშიც არ გაატარებს? - სკოტლენდ იარდსაც, საადმირალოსაც, ბოდიში და, ვესტმინსტერსაც, ტაუერში გაისტუმრებს... - ვინ არის, გენერალიო? - თავისუფლების მხედარი, - აუხსნა სემმა. მისტერ მანტლიპმა კვლავ ამოახველა და სადარბაზოსკენ დაიძრა. - კარგია, კარგია, - ბუტბუტებდა თავისთვის, - კარგია, ხომ იცი, - უკვე სემთან ჰქონდა საქმე და არა ჩემთან. - აქ მოიცადეთ, ფილიპს. აირინი, ხომ იცით... აირინი უნდა შევამზადო. ასე არ გამოვა. აირინი ისეთი ქალია, რომ... ჩემო ბიჭუნავ, შენ ხომ იცნობ ჩემ ცოლს? როგორ არ ვიცნობდი, ბარე ასჯერ მენახა მისის მანტლიპი, უსიტყვო და ოდნავ გაშტერებული დეიდა. მისტერ მანტლიპი რომ სადარბაზოში შევიდა, ჩვენ კვლავ კიბეზე ჩამოვსხედით. - არ მინდოდა, რომ ასე დამთავრებულიყო ეს საქმე, ჯორჯია, მაგრამ სხვა გზას ვერ ვხედავ, - ამოიოხრა სემმა. - როგორ, ასე? - აი, ასე. ამ მანტლიპებით და მთელი... - სემმა ხელი ჩაიქნია, - მაგრამ... რა ვიცი... ეგებ... - ეგებ, სულაც არ არის იქ! - შევძახე მე. - ვინ? - გენერალი როდიონოვი. სემმა გადააფურთხა, თავი ჩაქინდრა. - შენ მე სულელი გგონივარ, ჯორჯია?.. ის გენერალი შენს უბადრუკ სავარძელში ზის და გელის. წათვლიმა, ისაუზმა, მშვენიერ ხასიათზეა. მაგის მეტი რა ვიცი? რაღაც უცნაური გაზეთი უჭირავს და ათვალიერებს. იქაა, ჯორჯია... საუბარი მისტერ მანტლიპმა შეგვაწყვეტინა. უქუდოდ იყო და ბარგიც სახლში დაეტოვებინა. შინ შევედით და კიბეს ავუყევით. ჩემი ოთახის კარს რომ გავუსწორდი, გამაჟრჟოლა. - მხნედ, მხნედ, ტომლინსონ! - შესძახა მისტერ მანტლიპმა და მესამე სართულზე აგვიძღვა, სადაც თვითონ სახლობდა მისის მანტლიპთან ერთად. კარი შეაღო და შესძახა: - აირინ! აი, რა სტუმრები მოგიყვანე, აი-რიინ!.. მისის მანტლიპი გაწეწილი იყო, ჭრელი ხალათი შემოეცვა და უსიტყვოდ, რაღაცაზე ნაწყენი გვათვალიერებდა. - აი, ჩვენი ბიჭუნა, ეს კი - ბიძამისი... სარბენად მივდივარ და კარებთან არ ატუზულან?.. აქეთ, აქეთ, მობრძანდით. აირინს არ უყვარს ხოლმე... მაგრამ ჩაის კი სიამოვნებით მოგართმევთ, არა, აირინ? მიბრძანდით, - მისტერ მანტლიპმა სასადილო ოთახში შეგვიშვა და კარი მოგვიხურა. - რა უთხარი, სემ, ამ კაცს? - არაფერი. ვუთხარი, რომ შენს ოთახში ვიღაც ჩასახლდა. - მერე? - ნუ ნერვიულობ. თავიანთ სახლზე დარდობენ, შენსაზე კი არა. - მერე, რა უნდა ქნან? ქალაქი რუსის ჯარით არის სავსე... - ნახავ, რასაც იზამენ, ოღონდ, ნუ აიფოფრები. მისტერ მანტლიპი ხელების ფშვნეტით შემოთახთახდა ოთახში: - ჩამოსხედით, რას დამდგარხართ? ჩაი ახლავე იქნება... - როგორღაც უხერხულია, მისტერ მანტლიპ. შემოგეჭერით, - ავბლუკუნდი მე. - მე თვითონ დაგპატიჟეთ. აირინი ახლავე გაამზადებს ყველაფერს. ბარე თხუთმეტ წუთს ვისხედით ასე, დაპირებული ჩაი კი არ ჩანდა. მისტერ მანტლიპი მზისფერ ულვაშს იწიწკნიდა კბილებით, თუმცა ვერ მივხვდი, ამგვარი ქცევა უდარდელობას გამოხატავდა თუ მღელვარებას. სემი კედლის საათს უყურებდა. ჩაი არ ჩანდა და სულაც არ ვიყავი ცხელი რამეების ხვრეპის ხასიათზე, მაგრამ მისტერ მანტლიპმა იმდენჯერ ახსენა ჩაი, რომ ახლა სხვა ვეღარაფერზე ვფიქრობდი. - შუქი გამორთე, ენდი, - მოისმა ჰოლიდან. - შუქი ჩამქრალია, ძვირფასო, - წამოხტა მისტერ მანტლიპი და კარი გამოაღო. - რა დავაშავე? - მისის მანტლიპს თავზე წოწოლა შავი შლაპა ეხურა, - რა დავაშავე, ენდრიუ მანტლიპ? თვრამეტი წელიწადია, შენი ცოლი ვარ და ვერაფერი ისწავლე... ქსელში გამორთე, ქსელში! თორემ ნათურები აფეთქდება. რა პირი დაგიღია, ენდი? მისტერ მანტლიპი შემოსასვლელი კარისაკენ გაქანდა. ჩვენც უკან მივყევით. საიდანღაც ელექტროფარანი დააძრო და ნიშაში შეანათა. ღილაკებს მალე მიაგნო და ჰოლშიც ჩამობნელდა. - ჩაი? - წამომცდა მე. მისის მანტლიპმა მეტად ავად შემომაქცია ზურგი და რომელიღაც ოთახის კარი შეაღო. - ნუ აჩქარდები, ჩემო ბიჭუნავ, - მისტერ მანტლიპიც გვარიანად დამფრთხალი ჩანდა, - აირინმა იცის... აირინ, ძვირფასო, შეიძლება, შენთან შემოვიდეთ? ნეტავ არ შევსულიყავით. სემს ღირსეულად ეჭირა თავი, იმაიაკელს და თანაც ნახევრადანგელოზს. მე კი, რა მეჭირა, აღარც კი მახსოვს. თავი რომ არ მეჭირა, ეს კი ვიცი... - აი, ჩვენც მოვედით, აირინ... ოთახში ბნელოდა, ორი რაღაც ტიალი სანთელი ბჟუტავდა მრგვალ მაგიდაზე და ეს წოწოლაქუდიანი დეიდა აირინი უზარმაზარ წიგნს ჩაჰკირკიტებდა. რას ხედავდა იმ შუქზე, ვერ მივხვდი, მაგრამ ბუტბუტებდა კია და იმ ბუტბუტმა იყო, რომ წამახდინა: - დანმორ... მაგორი... ბელია... სინ... სინ... მაგორი... რიჰინ... დორ... ლრუი... დრუი... კორო... თეთრი... მოდის... მოდის... რამლი... შარ... პინო... ამბი... სინ... კონი... შვიდობითი... მოდის... თეთრი... დაიკავებს... მე... ვარ... ალუინი... ალუინი... თეთრი... მომეხმარე... შენ... ბელია... მაგონი... -ისე აცქერდებოდა ამ წიგნს, თითქოს მზერით უნდა გახვრიტოსო, - მიშველი... დღეს... კოშკურის... ბატონო... კოშკების... მეუფევ? აირინმა ამოგვხედა და აი, მაშინ კი მივხვდი, რომ მისტერ მანტლიპი კაი გაძლების კაცი იყო, ამოგვხედა, მაგრამ სად ჰქონდა თვალები? თვალების მაგივრად იისფერი ნათურები უბზინავდა. კატა რომ შემოგხედავს სიბნელეში. იისფერი ნათურებიდან კრთებოდა რაღაც უცნაური ხაზები, მულტფილმებში რომ მოკლე ჩართვას ხატავენ, ისეთი, და მეხი რომ გამოჩნდება ღამის ცაზე, ზუსტად ისეთი. „ნეშენალ ჯიოგრაფიკში“ მინახავს ეგეთი მეხის ფოტოები და იისფერი ნათურების შუქი კი ფილმ „ოთხ ოთახში“. მაგრამ მისის მანტლიპი იმ ფილმის კუდიანებს არ ჰგავდა. - აირინი მოყვარული ჯადოქარია, ჩემო ბიჭუნავ, ვიქენდებზე ერთობა ხოლმე, - ამოღერღა მისტერ მანტლიპმა. - ლამპარი, - თქვა მისის მანტლიპმა. - ეს თუ მოყვარულია, მაშინ მე ძუძუთა ბავშვი ვყოფილვარ, - აღნიშნა სემმა. - ორი ლამპარი, - თქვა მისის მანტლიპმა. - ჩვენი არ ესმის, - განგვიმარტა მისტერ მანტლიპმა, - მაგრამ სამი ლამპარიო რომ იტყვის, უნდა მოვახსენოთ. - რა მოვახსენოთ? - სამი ლამპარი, - თქვა მისის მანტლიპმა. - სურვილი, - ჩქარა უნდა მოახსენოთ, - თქვა მისტერ მანტლიპმა. - რა სურვილი? - ენა დამება მე. - პიტერ ჯეფერსის ოთახი განთავისუფლდეს... - სამი ლამპარი! - ხმას აუწია აირინმა. - მოახსენეთ... - დაიცალოს მანტლიპთა მიერ პიტერ ჯეფერსისათვის მიქირავებული ოთახი... - დააზუსტა სემმა. - სამი ლამპარი!!! - შეჰკივლა აირინმა. სემმა შლაპა დაახეთქა ძირს: - არ მინდოდა ეს საქმე, ჯორჯია! არ მინდოდა ეს საქმე! გასკდეს, აფეთქდეს, დაიგლიჯოს ათას ნაკუწად ის, ვინც სამუდამო სატანჯველი განუზრახა პიტერ ჯეფერსს! იისფერი შუქი გაქრა აირინის თვალებში. - ადასტურებ? - მე შემომხედა. თავი დავუქნიე. - ჰო-თქო, ჰო-თქო, - მუჯლუგუნი წამკრა მისტერ მანტლიპმა. - ჰო. - ჩაისხას ქვაბში გირვანქა წვინტლი! - წაისისინა აირინმა. - ჩაიფქვას ძაღლის კბილის ნახრავი... გაიმეორეთ! - ლაყე კვერცხები და აქლემის მაწვნის დო, ასკილში აგლესილი. - ღამურის კანჭი, სახურავიდან ჩამოტანილი. დამპალი წყალი, დამპალი წყალი... ეგ რა გიჭირავს? - არაფერი, მისის... - მიპასუხე: „მკვდარი კატა“. - მკვდარი კატა. - ჰი, სულ არ გაშეშებულა? - შეიცხადა სემმა. - მკვდარი კატის ნაღველი და ღვიის ფესვის ნამწვავი. გავიმეორეთ. - ყველაფერი მოხმარდეს, ყველაფერი მოხმარდეს. - ყველაფერი მოხმარდეს, - სამ ხმაში გავიმეორეთ. - ღამით სახურავიდან ჩაშვებული თოკები შემოეჭდოს კისერზე... - შემოეჭდოს, - ამოიოხრა სემმა. - აბა, ახლა მომეცით, ნივთი, - აირინმა ხალათის ჯიბიდან უსახო თოჯინა ამოიღო. ნივთი და მაქო, ძაფი და ნემსი. - რა ნივთი? - შევცბით ჩვენ. - ნივთი, - ახლა მისტერ მანტლიპმა გამოგვიცხადა. - ნივთი? - მომეცით ნივთი, - მისის მანტლიპი ჰაერში ხელების ლივლივს მოჰყვა. სემი კედელთან ჩაცუცქდა. - იმ კაცის ნაქონი ნივთი გვინდა, ვისაც ჯადოს ვუტარებთ, - დაგვაკვალიანა მისტერ მანტლიპმა, - სულ დამავიწყდა, ჩემო ბიჭუნავ... - მე წავალ, - ამოიოხრა სემმა, - წავალ, რამეს ავართმევ... - ცხვირსახოცი, ღილი, სათვალე, მობაილის ელემენტი, ფეხსაცმლის ზონარი... - გააგრძელა მისტერ მანტლიპმა. - წვინტლი, წვინტლი შეიძლება? - დაიყმუვლა სემმა. - წვინტლი არა, - განმარტა მისის მანტლიპმა, - წვინტლი არა... - აბა, სულ წვინტლი, წვინტლიო, იძახდით და ახლა აღარ შეიძლება? მისის მანტლიპმა მაჯის საათს დახედა. - მერკური უახლოვდება პლუტონს, ირმის ნახტომზე მესამე პატარა აციაგდება. დრო ილევა... სამ წუთში ვეღარაფერს მოვახერხებთ... - სამ წუთში კიბეზე ჩასვლას ვერ მოვასწრებ, - ხელი ჩაიქნია სემმა. - ეგ რაღა ჯადოქრობაა, მე თუ მარბენინებთ... თანაც იქიდან ცოცხალი დავბრუნდები თუ არა... რომ ვერ მოვასწროთ, რა ვქნა? - საღამომდე უნდა მოვიცადოთ. ვარსკვლავების საჭირო განლაგებას უნდა დაველოდოთ. - საიდან ხედავთ ამ განლაგებას დღისით? - ინტერვიუ ფული ღირს, - მიუგდო მისის მანტლიპმა. - აირინს არ უყვარს, როცა... პატივცემულო ძიავ, - მისტერ მანტლიპი ოფლს თუ იწმენდდა შუბლიდან. - აირინს ბევრი არაფერი უყვარს და ვშიშობ, ვეღარაფერს მოვასწრებთ. - საღამომდე... - დაიწყო სემმა, მაგრამ უეცრად მოისმა: - მოიცათ! მოიცათ! აი, მე რა მაქვს! მოიცათ! ეს ჩემი ხმა იყო. ჯიბეებში ვიქექებოდი, ხურდა, ცხვირსახოცი და გასაღები, უვარგისი საკრედიტო ბარათი, გაზინტლული, ძია ბერტის სისხლშემხმარი ცხვირსახოცი - ყველაფერი გადმომიცვივდა და მაინც, გარეთა ჯიბეში მივაგენი - ის იყო, წყეული წერილი: „პეტას გაუმარჯოს...“ - აი, ეს მაქვს, - წერილი გავუწოდე მისის მანტლიპს, - ეს გამოდგება? - რა არის? - წერილი ჩამომართვა მოყვარულმა ჯადოქარმა, - აჰ, რაღაც ბარათი, მაგიური ნიშნებით. რა საინტერესო ნიშნებია? არც მინახავს ასეთი... - ეგ ანბანია, მისის... - ანბანი. საინტერესოა... შეგიძლია, მასწავლო? - დრო... აირინ, - შეწუხდა მანტლიპი. - რა სულელი ხარ, ენდი. მეოთხე პატარა ვარსკვლავიც ხომ უნდა დაიძრას ირმის ნახტომიდან? - აბა, მესამეო... - ენდი, წადი, უყურე ახალ ამბებს. წადი... ნივთი ხელთა მაქვს და, რაღა მეჩქარება? - აი, ასეთია, ჩემო ბიჭუნავ, ასეთი საყვარელია. - მოიცა, - ხელი აიქნია მისის მანტლიპმა, - მოიცა, ენდი, ეს იმ კაცის ნივთია? - არა, ჩემი, მაგრამ მან მომცა, - მივუგე მე. - ვის დაწერა ეს წერილი? დიდი ხნის წინათ დაწერესო, ასე მითხრა გენერალმა... ერთმა... - ამისმა ბიძამ დაწერა, - თქვა სემმა. - თქვენ, მისტერ ფილიპს? - პირი დააღო ჩემმა ლენდლორდმა. - არა, სხვამ. - რამდენი ბიძა გყოლია, ჩემო ბიჭუნავ, - გახალისდა მისტერ მანტლიპი. - მე ერთხელ ბარბადოსზე ვიყავი, იქ ყველა ერთმანეთის ბიძა ან ბიცოლაა... - ენდი! - დაჰკივლა მისის მანტლიპმა, - ახალი ამბები დაიწყო. - აირინ, აირინ... რამდენი ბიძა ჰყოლია... - ერთი ბიძაა, - თქვა სემმა, - ასე დაგვისაბუთა ლორდმა... - ლორდებთანაც იყავით? ლორდთა პალატაში? - გადაირია მისტერ მანტლიპი. - გამაგებინეთ, იმ კაცს ეჭირა ხელში ეს ქაღალდი? კეფა მოვიქექე. - კონვერტი ეჭირა, ეს წერილი კონვერტში იდო. მისის მანტლიპი წიგნს ჩააცქერდა. - არ ვიცი, რა გამოვა, - თქვა ხმადაბლა, - ეგებ სულ სხვა ვიღაც გავახვიოთ ხლართში... - მკვდარია. - ვინ? - ვინც წერილი გამომიგზავნა. მისის მანტლიპს აღარაფერი უთქვამს. ბარათი ორად გაკეცა და ხალათის ალბათ უძირო ჯიბიდან ძაფის კოჭა ამოაძვრინა. შემდეგ წერილი უსახო თოჯინას შემოაკეცა ტანზე და ძაფი შემოახვია. ახვევდა და ახვევდა, სანამ კოჭა მთლიანად არ დაიცალა. მახათები, ერთი, ორი, სამი... ექვსი მახათი. - მზადაა, - თქვა მისტერ მანტლიპმა, - არ იფიქროთ, რომ აირინი რამეში მრევს... ერთადერთხელ, ოთხმოცდაათ წელს, თასის ფინალი იყო და მხოლოდ ცოტა რამ ვთხოვე, სულ პატარა რამ, უბრალოდ, რომ აეცილებინათ. მგონი, ახლა მართლა დაიწყო ახალი ამბები, ჩემო ბიჭუნავ. ჩაის კი მე მოგართმევთ... წავიდეთ, დანარჩენი მხოლოდ აირინის საქმეა. ასე არ არის, ძვირფასო?.. - გაჩუმდი, ენდი, - თვალები გაკვესა მისის მანტლიპმა - წადი, სინათლე ჩართე. მერე ტელევიზორი ჩართე და უყურე. თქვენ კი სახლში ჩადით... - სახლში რა უნდათ? - ათუხთუხდა მისტერ მანტლიპი. - სახლში ჩადით, მსხვერპლთან მიდით და ჩვეულებრივად მოიქეცით. - კი მაგრამ, - კვლავ მე ვიყავი. - წავედით, - კარი გამოაღო სემმა. - წავიდეთ, წავიდეთ, - კვლავ გახალისდა მისტერ მანტლიპი და ბნელ ჰოლში გავარდა. - შენ აქ დარჩი, ენდი, - მოისმა მისის მანტლიპის ხმა. - ტელევიზორს უყურე. მისტერ მანტლიპი დამნაშავესავით შემოგვაცქერდა. - როცა ყველაფერი მოგვარდება, ამოიარეთ, ჩაი დავლიოთ, - გვითხრა მოწყენით. - ჩაიდანი ჩართე, - ჩაიცინა სემმა და კარი გამოაღო. ქვემოთ ჩავედით და კართან დავდექით პანაშვიდს შემორჩენილი ბიძებივით. - არ მინდოდა ასე, - გაიმეორა სემმა, - მაგრამ რას იზამ? ახლა კარი გააღე, ჯორჯია, და შედი. რაც მოხდება, მოხდეს. თუმცა, ეს ქალი მაგარი ვინმე კი ჩანს, მაგრამ... რაც არ უნდა იყოს, იცოდე - არ მინდოდა, რომ ასე და ამგვარად... - მარტო შევიდე? - ყბა ჩამომივარდა. - შენი სახლია და აბა მე ხომ არ შევალ? სახლი შენია, საქმე შენია, კომენდანტურა შენია. მე რა შუაში ვარ? მე, აი, აქ დავჯდები, კიბეზე... სემს არ ეშინოდა. ვერ დავიჯერებდი, რომ ასეთმა რამემ წაახდინა. მე მეშინოდა, სემს კი - არა, მაგრამ უკვე მერამდენედ, მარტოს მიშვებდა. - აი, ასე, - ჩამოჯდა სემი. - მიდი, მიდი, რას მათვალიერებ? დილერი ვარ, სემი. პირველად მხედავ? გასაღები უკანა ჯიბეში გაქვს... ვაი, შენს გოგიას! ჩხაკ! კარი შევაღე და არც კი ვიცი, მე შევედი, თუ ვიღაც სხვა. ვერცხლისფერ სააღლუმო მუნდირში, ოქროსფერი ეპოლეტებით და მბზინავი ორდენებით მისის მანტლიპის კუთვნილ ჭილის სკამზე იჯდა ამიერკავკასიის წითელდროშოვანი ჯარების სარდალი გენერალი იგორ როდიონოვი და ჩემს საბრალო ელექტროსაპარსს ატრიალებდა ხელში. - ჰეი, მანდ, ვინ მოდის? - მშვენიერ გუნებაზე ჩანდა, - ჰეი, მანდ, ვინ მოდის მომავლიდან? Отзовитесь, горнисты. Вы, студенты ленинских университетов миллионов. - მე ვარ, - ნაბიჯი გადავდგი და ჩემი სათაგურის შუაში აღმოვჩნდი. - ოჰო, არწივი მოფრენილა, - კაი მაგარ ნასაუზმევს ჰგავდა, - არწივი. შეხედეთ, ჩკალოვი, კოკინაკი... იცი, რას გეტყვი, თადარიგის ლეიტენანტო? აქედან რომ მიფრინავდი, მართვე იყავი, პწენჩიკი, არწივად კი დამიბრუნდი. აბა, მომახსენე, როგორ ჩაიარა ოპერაციამ? - კარგად, ამხანაგო გენერალო, - გავიღიმე მე და მუცელი ამტკივდა. - თამამად, ყმაწვილო, თამამად, ამოალაგე ნახაზები ბრუს-პარტინგტონისა. - მხოლოდ მიკროფილმები მაქვს... - ტყუილის თქმა არასოდეს მიჭირდა. - ოჰო, - ხელები მოიფშვნიტა გენერალმა როდიონოვმა. - კაი გამოცდილი ვინმე ყოფილხარ... არც კი ველოდი. ია-ოცდასამი ხაზზეა? - ხაზზეა, - გავიჭიმე მე. - შენ მე მაოცებ, იანეკ. მაქსიმე ისაევი ხომ არ შეგხვედრია ვულიჩის ახლოს? ის შენს დამზღვევად დავაბრუნეთ. - კი მაგრამ, პოლკოვნიკი ისაევი თუ გყავდათ, ჩემგან რა გინდოდათ? - აჰა, რა ჭკვიანი ხარ! - წამოდგა გენერალი და მუნდირის ტოტები დაქაჩა, - ჩვენთვის ის იყო მნიშვნელოვანი, რომ სწორედ შენი დავერბოება მომეხდინა, თორე ისაევი გმირიც კია... - დავერბოება? - ჰო, უმცროსო ლეიტენანტო, დავერბოება. დავერბოება, მგონი, ქართული სიტყვაა და კარგა ხანს მამულიშვილურ საქმიანობად ითვლებოდა თქვენში. ეს მერე იყო, რომ ცხვირი აიბზუეთ და ჰა, შედეგიც... - ვნახე ის თქვენი ისაევი, ისლიგტონში დაეხეტებოდა და ბუტბუტებდა, ინგრიდ, სახელოზე ღილი შემიკარიო. ქუჩის კაცები ამბობდნენ, ეს კაცი ოდესღაც გენერალისიმუსი იყო, ახლა კი შიზოფრენიკიაო... სულაც არ იყო ლამაზი კაცი, თქვენ რომ მეუბნებოდით, ლამაზი კაცია, ლამაზი კაციო... მაგრამ გენერალი მე აღარ მისმენდა. თავის მეოთხე სამმართველოში მოვლილ მუცელზე წაევლო ხელები და თითქოს რაღაცისთვის მიეგდო ყური. განა არ ვიცი? სამხედროები მეოთხე სამმართველოში არ დაიარებიან, თავიანთი პანსიონატ-სანატორიუმები აქვთ ზღვის პირებზე და იქ უვლიან სტომაქს, მაგრამ, პრინციპში, ეს მაინც მეოთხე სამმართველოა. ყველაფერი მეოთხე სამმართველოა. ჯობდა, ყველანაირ მთავრობას მეოთხე სამმართველო რქმეოდა, იმიტომ რომ, მთავრობა თითქოს იმის გამო არსებობდა, რომ არსებობდა მეოთხე სამმართველო. ხოლო მეცხრე სამმართველო კი იმიტომ არსებობდა, რომ არსებობდა მთავრობა. აქედან კი გამოდის, რომ მეცხრე სამმართველო მეოთხე სამმართველოს გამოისობით შეექმნათ. არ ვიცოდი, არსებობდა თუ არა მეათე სამმართველო, მაგრამ მერვე და პირველი, მესამე და მეშვიდე, მეორე, მეხუთე და მეექვსე რომ ნაღდად იქნებოდა, ვერავინ უარყოფს. ეტყობა, ეს არ იყო მნიშვნელოვანი სამმართველოები, თორემ მათი რაობაც გასაგები იქნებოდა. უნივერსიტეტში, სადაც ვსწავლობდით, სამმართველოები არ იყო, თუმცაღა ორ ვიწრო კარს იქით შებუდებულიყო მეორე და მესამე (თუ პირველი) განყოფილება. ერთი ჯარში გვიწვევდა, მეორე თვალყურს გვადევნებდა... ეჰ, გენერალო, მე ვამაყობ, რომ ორჯონიკის რაიონიდან ვარ და, როგორც მრავალი ათასი ორჯონიკიძის რაიონელი წვევამდელი, ავადმყოფი გახლდით. ვამაყობ, გენერალო, და ვმადლობ ყველას, ვინც დეზერტირად მაქცია. ყოველ შემთხვევაში, არ მრცხვენია... მაგრამ ეს ჩემი წილხვედრი გენერალი არ მისმენდა; მუცელზე წაევლო ორივე ხელი და მოკუნტულიყო. სიმართლეს ვიტყვი - არ კვნესოდა. - რა... რა მოგივიდათ? - ამინდი, - ამოღერღა მან, - ამინდის ბრალი თუა. ჰავის... ორმოცდასამში, გომელთან... ძველი ჭრილობა. - აჰ! - და უცებ ბეჭზე წაივლო ხელი, - უჰ! - ახლა ფერდზე იტაცა. ღმერთო! როგორ იკლაკნებოდა. ის დაუთოებული მუნდირი ტანზე ასკდებოდა. - რა... რა... რა... - ავბლუკუნდი და ვეტაკე. ღონიერი მკლავები კი ჰქონდა. ერთი გამკრა და კუთხეში მიმაგდო. წამოჭარხლებული დამხობილიყო იატაკზე და მაინც არ კვნესოდა. მხოლოდ შეხტებოდა ხოლმე. - ამხ...ამხ... - გენერალო, ამხანაგო! - ვყვიროდი მე. - აააააა! - აააააა! - დაიღრიალა უცებ და სცადა, წელში გასწორებულიყო, მაგრამ არაფერი გამოუვიდა, მისის მანტლიპის ვერაგ მახათებს როგორ აჯობებდა? სიმწრისაგან სამკერდე ნიშნებს იგლეჯდა და კვლავ ცდილობდა, წამომდგარიყო და ავი წელკავი დაეჯაბნა. ამასობაში კი მუცელი ებერებოდა, ღილები სულ დაასკდა მუნდირზე... აჰ! არავინ მინახავს უფრო... უფრო... - აააააა! აააააა! - კვლავ აღმოხდა მას. არავინ მინახავს სხვა, არავინ მინახავს ვინმე, ამგვარი სიჯიუტით (უფრო კარგი სიტყვა კი „ვაჟკაცობა“ იქნებოდა) რომ ცდილიყოს ფეხზე წამოდგომას. ჩემს ჭილის სავარძელს ებღაუჭებოდა ღონიერი ხელებით. ცალ მუხლზე წამოჩოქილი ფეხების გამართვას ლამობდა, მაგრამ წყეული ტკივილები სახსრებს ჰკვეთდა და გაოფლილი, თვალებჩასისხლიანებული იგრიხებოდა. და მაინც, უეცრად, მოულოდნელად, წარმოუდგენლად, საწყალობლად დაკრეჭილ კბილთა რიგებს შორის მაინც გამოაღწია - ააააა! აააააა! ააააააა! ააააა-აღსდექ კრულვითა დაააააღ... დაღ...დასმ...აღსდეგ... ეს იყო მისი უკანასკნელი სიტყვები, ვინაიდან გაუგონარმა შელოცვებმა მაღლა ასტყორცნეს და ჭერს შეანარცხეს. თვალებზე ხელებს ვიფარებდი, კუთხეში მიკუნჭული ვცდილობდი, აღარაფერი დამენახა. ეშმაკმა წამიღოს, რა ძვირი ყოფილა სიმშვიდე-მეთქი, ვფიქრობდი და მახსენდებოდა სემის ნათქვამი, ასე არ მინდოდაო. არ მინდოდა, ასე ყოფილიყოო... და ამგვარად მოკუნტული ვიყავი მანამდე, სანამ არ მესმა ხმა საშინელი გრგვინვისა... თითქოს გასკდა ბუშტი ფრიდრიხსაჰაფენიდან ნიუ-იორკს გაფრენილი ცეპელინისა და მოსწყდა ცისკიდურის აპარტამენტი ცეპელინისა და თავზე დაასკდა წითელკანიან მონადირეს, დასავლეთიდან მომფრინავი თეთრი კაცი რომ ეზმანა სამი ათასი წლის წინათ. იმ კაცს, მგონი, ერქვა კეცალკოატლი, ხოლო გოგოს - ლუჩია, იტალიელნი კი ბევრნი იღუპებოდნენ მაშინ აბისინიაში და ჩვენ, მოხეტიალე სტუდენტები, გვარიანად ვითბობდით ხოლმე გულს ამით და რა გასაკვირია, რომ ლუჩიას გამო თვალები გამოვახილე? გამოვიჭვრიტე ჩემი უბადრუკი კუთხიდან და ლუჩია ვერ დავინახე; აღარც გენერალი როდიონოვი იყო იქა და აღარც ჩემი დიდფანჯრიანი კედელი. კედელი აღარ ჰქონდა ჩემს ოთახს. აი, კი გაგიჟდებოდა მისტერ მანტლიპი... გრგვინვა კი, ალბათ, სწორედ ამიტომ მესმა, კედელი თუ გაანგრია იმ ჩემი ცოდვით სავსემ. მაგრამ ლუჩია... - სემ! - ვისი იმედი გექნება კაცს ასეთ დროს? არა მოაკლდეს მთავრობაი შვილთა შენთა და ნათესავთა მათთა, სემი არ ჩანდა. ფანჯრიდან რომ გადავიხედავდი ხოლმე ტიმოთის „არმაზს“ ვხედავდი. მაგრამ რა მეთქვა მისტერ მანტლიპისთვის ამ კედლის გამო? უნდა მეთქვა, რომ ეს სტუმრის პატივისცემის ჩვენებური წესია, კედლებისგან ტივებს ვაკეთებთ და უცხოელ სტუმრებს ტემზაზე ვასეირნებთ-მეთქი. მაგრამ დამიჯერებდა? თბილისში უნდა დამერეკა და კასეტის გამოგზავნა მეთხოვა. ერთ-ერთ ფილმში ხომ არის აღწერილი ეს ამბავი? აი, მაშინ კი დამიჯერებდა მისტერ მანტლიპი. სად წაუვიდოდა ფილმს? შვარცენეგერის გმირობისა სჯეროდა და ამას არ დაიჯერებდა? მაგრამ ფანჯრიდან „არმზი“ კი არ ჩანდა, არამედ რაღაც ძალიან დიდი და მოლივლივე: თითქოს, კვამლში გახვეული ქალაქი. ქალაქი თუ სოფელი. აბა, რა ვიცი? იქნებ მთელი ქვეყანაც ან რაღაც უფრო დიდი. რა ჰქვია რაღაც უფრო დიდს? მგონი, ციხე. ჰო, ციხე ჰქვია. აუღიათ-მეთქი, დაუჭერიათ სიგუტკინებს ლონდონ-თაუნი. დაუჭერიათ და ახლა, ალბათ, ტრიბუნას აშენებენ. იცი, რა იოლია ტრიბუნის აშენება? ბრიტანეთის მუზეუმს ზურგი უნდა გამოუნგრიო, ახლომახლო სახლები ააფეთქო დინამიტით და მერე ამავე ნანგრევებით აღმართო მშვენიერი თაღოვანი კვალრცხლბეკი... მსვლელობა ჰაიდ პარკ კორნერიდან დაიწყება. ოქტომბრის რაიონის მშრომელები... დახე, რა ხდება? მართლა მოდიან. მოდიან და მოაბიჯებენ. მოაქვთ ტრანსპარანტები, ტახტრევნებზე შემოდგმული ძეგლები და დიახ, დიახ, აგუგუნდება მთა-ბარი! რაებსა ვხედავ ამ გამონგრეულიდან? ციხეა, ციხე! ბიჭია, ბიჭი! ხარჩოსა, კაცო! ხარჩოსა! ნახეთ და დარდაკასაც! ვააჰ, ეს რაები ხდება, კაცო? თბილისის ციხესა ვხედავ. დარდაკასა და ხარჩოსა, სულ ყვავილების ვაჭრებსა და ის ვინ არის, ერთობ შილიფი? თმა კი აქვს გრუზა და ულვაშიც - გადაგრეხილი, და ვერაგულ რამეს კი უპირებენ ეს დარდაკა და ხარჩო? ვინ? ვინ არის!? ჰეი, მანდ, ვინ მოდის მომავლიდან! მომავლიდან კი არა, ეგ ხომ უკვე ვთქვი? წარსულიდან. ვინა და, ისა ყოფილა, სერგო ყოფილა ის შილიფი, და რას უპირებენ? ხარჩო და დარდაკა ლექსებს არა სწერავენ და გასაგებია, რასაც დაუპირებენ. ყველაფერია, ყველაფერი და ღამეები კი მიჰქრიან, როგორც ვერცხლის ნალებით დაჭედილი ბედაურები ანუ დიდი მძიმე ღამეებია, რახანღა ვერცხლი უფრო რბილია, ვიდრე ნაბადი და გამცვდარ და გალეულ ნალებს მალიმალ უნდა ცვლა. ჩვენ კი ქალაქისაკენ მივქრივართ. რა ქალაქია? არსებობს ეჭვი, რომ ამ ქალაქს ატნაშენია ჰქვია. აჰ, რა სისულელეა. რას ვფიქრობ? ვბოდავ? გენერალი სადღა წავიდა. აკი ამბობდნენ დილიჟანსელი ქალბატონები, მიადგები ქუხილიან უღელტეხილსო. ამ ნაფანჯრალიდან... მამისონია? რა სისულელეა, მაშ, მარუხი? ეს რა დავინახე... ჩემო ქალაქო, ჩემო კარგო, რად გინდა ტაში... შენ ხომ ატნაშენია გიყვარდა. ატნაშენია! ატნაშენია და არაფერი, ატნაშენიას გარდა. შენ ხომ... ორი ფრთა ატნაშენიასი-ტელეფონი და რესტორანი! ნუთუ ეს ლონდონია? მაშ, რად მღერის გეპეის ჯაზი? არა, ეს გეპეის ჯაზი არ არის. ეს ქვაფენილი ლონდონისას არა ჰგავს. ლონდონს ერთი-ორი აღმართ-დაღმართი აქვს და ისიც ვერ ჩაითვლება ჭეშმარიტ საქოშინო ალაგებად. მაგრამ, ქალაქსა ვხედავ და რა ვქნა? - სემ! შეხედე, სემ! ვეჭვობ მე, ძმანო, რომ დამთავრდა ჩვენი მოგზაურობა! ვფიქრობ მე, ძმანო, რომ სემუელ ფილიპსს დაუკარგავს უნარი ფრენისა, მივუტოვებივარ და დამდგარა პორტობელოზე ჩეკებით ჯიბეგამოტენილი. დგას „ლედბროკის“ კანტორაში და მსოფლიოს გუშინდელი დოღების ტელეტექსტებს აჩითვინებს უმცროს ბუკმეიკერს. მაგრამ, მოიცა - რაებსა ვხედავ! ეს... ეს... ოჰ, რა უცნაური ფანჯარა გამოდგა. თუმცა, რაღა ფანჯარა ეს იყო? ჩემს წინაშე გადაშლილიყო ხედი უცნაური ველ-მინდვრისა თუ ქალაქისა, რომელიც არ ჰგავდა ლონდონს, მაგრამ კი ჩამოჰგავდა თბილისს. მაგრამ თბილისიც ვერ დაერქმეოდა, რადგან ჩამოჰგავდა მინსკს. იცით მინსკი? არის ასეთი დიდი ქალაქი. და, საერთოდ, გიფიქრიათ, რით ჰგავს თბილისი მოსკოვს? მე ვიცი, რით არ ჰგავს. იქ ბევრი კოშკურიანი სახლია, ჩვენთვის კი მხოლოდ ერთი გამოიმეტეს, ისიც სასტუმროდ და სამინისტროდ კი არა, მეშახტეთა სამმართველოდ. რად უნდათ მეშახტეებს კოშკურიანი სახლი და წვეტიანი სახურავი? არა, აეროპორტის შენობასაც ჰქონდა წვეტიანი და სადგურსაც, მაგრამ ეს წვეტები და კოშკურები მალე დაივიწყა ხალხმა. უცნაური ტერიტორია იყო, ჩემმა მზემ, ჯარები მოძრაობდნენ, პოლკები, დივიზიები და თეთრ ცხენზედ ამხედრებული ზორბა ტანის პოეტი შუკებში დააჭენებდა ამ ცხენს და გაჰყვიროდა, დამშვიდდით, დამშვიდდით, ყველაფერი კარგად იქნებაო. ხმა ამ პოეტისა განთქმული და ნაცნობი იყო, ერთ დროს მგრგვინავი, ჭერმიჭალიდან, მეფეთა პალატებიდან, დუქნებიდან და რატომღაც პარიზს დაზომებული ჰიდრომეტცენტრის კოშკიდანაც კი, ამშვიდებდა, ატკბობდა ყველას, ვინაიდან ჰქონდა უნარი უბრალო ამბებისა და ჩვეულებრივი წამწამების რითმებად ქცევისა და ამიტომაც მისი მუდარაგარეული ღრიალი, დამშვიდდით, ყველაფერი კარგად იქნებაო, სარწმუნოდ ჩანდა. დააჭენებდა ამ ცხენს, ვითარცა ძველი მხედარი, და ამშვიდებდა, კარგად იქნებაო. აი, როგორც თქვენ გიყურებთ, ისე ვუყურებდი ამ ამბავს ჩემი გამონგრეული ფანჯრიდან, რომლისგანაც, დიაღაც რომ ტივი გაეკეთებინა ყარაჩოღურ ნაკვალევზე შემდგარ კაცს. მინსკია ვითომ თუ ყარაგანდა? რით ჰგავს თბილისი ყარაგანდას? და გორი - ულან ბატორს? დააჭენებდა ამ ცხენს და დავინახე, რომ ერთ ქუჩაზე ცხენი დაფრთხა. დაფრთხა რა, ამ დაფრთხობით მივხვდი, რომ უფრო თბილისსა ჰგავდა ეს ადგილი, რადგან ქალმა, დედილომ, რომელსაც არ გაუგონია ქალაქში მქროლავი პოეტის დამამშვიდებელი მოწოდებანი, აივანზე ნარეცხი წყლით სავსე ტაშტი გამოიტანა და - თხლაშ! - გადმოუშვა ქვაფენილზე და რას იტყვით? უცნაურია ცხოვრება. განა თეთრი ცხენი, უნაგირის არმკადრებელი, მკადრებელი მხოლოდ პოეტის ყმობისა, უშიში, ვითარცა მამალი ხოხობი განთიადისას, ანუ, მაშინ, როცა მონადირე ვერ ხედავს, ამ არცთუ ჩარექი წყლის გადმოსხმაზე დაფრთხებოდა? ცხენს წყალი მტერი ეგონა და არ იცოდა, რომ პოეტი აგრე შემცბარი და მაინც იმედიანი, იმპერატორის ნათელ-მირონიც კი გამოდგებოდა. დამშვიდდიო!.. და ცხენი შედგა ყალყზე. და განა პოეტი კავალერისტი იყო? ზურგით და კეფით დაენარცხა ქვაფენილს და მჯერა, გაიფიქრა, არ დაიდგამსო, და ის სიმშვიდეც ვეღარ დაინახა, აგრე რომ არ სჯეროდა თვითონ. გაქრა მისი შეძახილი, გაქრა, წაიღო სამხრეთის ქარმა. პოეტი კი წამოჯდა გაჭირვებით, კეფაზე მოისვა ხელი, დახედა გასისხლიანებულ თითებს და, სისხლიო, ამოთქვა. ის არ იყო კავალერისტი, არც არტილერისტი, მაგრამ მაინც მოახერხა და ისროლა. რევოლვერი გამორჩეული იყო, ზარნიშიანი, ალბათ, წარწერიანიც. სამიზნე ახლოს იყო. რა იდიოტური გამოთქმა შემოვიდა: ტყვია პირში მისცა. ორ რამეზე ამბობენ ასე. გაგიჟდები კაცი, სად სექსი და სად ლულაში ჩამჯდარი ტყვია. თუმცა, დოქტორი, ჰემსპტედელი დოქტორი კი გამოიყვანდა აქედან რამეს. ნეტავ შეგვევლო საწყალ ძია ბერტთან ერთად. საგულისხმოებს კი გვეტყოდა, მაგრამ რაღა დროს ვენელი დოქტორია? რაღა დროს ეგაა, ხალხი კოსმოსში გაფრინდა, მაგრამ პოეტი... სიმშვიდეს რომ გვთავაზობდა, ის პოეტი მოკვდა. მოკვდა, როგორც მოტყუებული მიჯნური. ეჰ, ვერ მიხვდა. ამ დროს სად დადგებოდნენ კლოდელი, ჟამი და სიუარესსი, თუმცა, ისინიც... მოკვდა პოეტი და ის ქალიც, ჯერ კიდევ აივანზე რომ იდგა ცარიელი ტაშტით ხელში, აკივლდა. აკივლდა შიშით, უბედურებითა და, რა თქმა უნდა, ოდნავ სცენიურ თავდავიწყებით, ისევე როგორც კივიან ჯორჯიაში ტყვიით მოკლულთა გამო უბედური დედები და ბებიები, რომელთაც უკვირთ, რად მოვესწარით ამ დღესო. თოფ-იარაღი, თოფ-იარაღი, თოფ-იარაღი. შეჰკივლა ქალმა, შეჰკივლა და გაღმა, მეორე აივანზე გამოსულმა კაცმა დაუნანებლად ჰკრა ტყვია ქალს პირდაპირ გულში - ვინ არის, რომ ამ უთენია მიფრთხობს სიმშვიდეს, ეს რა წესია ამ ქალაქში, რომ ყველამ ყველას ყველაფერი უნდა გააგებინოსო. ჰკრა ტყვია, არც უფიქრია და მივხვდი, დასრულდა სიმშვიდე. დამშვიდდითო, ყვიროდა ის პოეტი, როგორც მესიტყვეს, თავისთვის გამოეგონებინა ეს სიტყვა და მიმხვდარიყო, რომ ქუჩის შეძახილი ქარს მიაქვს. შეძახილი ხომ ვაზნა არ არის, რომ ხმა ქარს გაატანოს, ტყვია კი დასტოვოს სამუდამო მოთქმა-ვაების დასაწყებად. თითქოს რადიოს აუწიესო იქ, ქალაქში, სადაც მოძრაობენ ვიღაცეები და სადაც არსებობს ოცნება სტრიპტიზ-ბარების გახსნისა. ოცნება, ჩუმი და გამოუთქმელი, საუკუნო ოცნება თვალის ძღომისა და საუკუნეთა ბოქლომები. ჰეი, თქვენ, მებოქლომენო, გაუმაძღარნო ომითა, თქვენს საფლავებთან მოსვლა მომინდა, ოღონდ არა მუხლის მოსაყრელად. ერთხელ უკვე მოვიყარე მუხლი, ყველამ მოიყარა და დავრჩით მე და წოპე ფეხზე მდგომნი და მუშტშეუკვრელნი. ძალიან შეგვრცხვა და მოვიყარეთ. ბევრი არაფერი გამოსულა იმ საქმიდან, რადგან ყვირილით არავინ ყვიროდა, დამშვიდდითო. სიმშვიდე მოკვდა! ფრანც მოორ! შენ არ არსებობ. სიმშვიდეში, წიგნებში კარგი ვინმე ხარ, ლამის უფსკრულში გადმოგყვები, მუსიო ვალჟან, მაგრამ სიმშვიდე მოკვდა... რა ქალაქია? ულან-უდეა, თუ სიკტივკარი? ეი, პრავადნიკ! უზლავოია! ციმბირისაკენ, ციმბირისაკენ. თოვლისა და ავი სვირინგის მხარეში. დახეთ, რამდენ მატარებელს ვხედავ დეპოში? მატარებლები მიდიან და მოდიან, ტყვია კი რჩება. შიგ გულში! ერთი მოხდენილი დარტყმით ძირს დასცა გაი გისბორნი. რატომ მატყუებდი, რობინ? მთელი ბავშვობა მატყუებდი... პარკს ვხედავ, პარკს. რიჯენთს პარკი. როგორ გეკადრებათ, სერ. აქ ბალახი ცოტაა, ვარდისფერი ხვინჭა კი - ბევრი. სამაგიეროდ, ბაბუები თამაშობენ ჭადრაკს. ათიოდ ბაბუა იქნება? ეჰ, სადღა ნახავ ელამ ბაბუას, გულისფიცარზე მიკიდულ მედლით. აი, სიმშვიდე სად სუფევს. პოეტს ცხენი არ შემოუჭენებია, მაგრამ ამათ არც სჭირდებათ მოწოდება. მოხუცთა ბანაკი ისედაც ზეცას მიემგზავრება! ზეცას მიემგზავრებიან ძველი პალტოებით, შვილების პიჯაკებით. მოხუცთა ბანაკი ზეცას მიემგზავრება... სვეტლანა ტომა! აჰ, ჩვენი ბავშვობის შვიდკაბიანი სტრიპტიზი. ბოლო არა აქვს. წესით, არ უნდა იცოდეს, მაგრამ შავსათვალიანი მოხუცი ამბობს: - ძველ ინდურ დაცვას მეთამაშები? ორმოცდაათი წელია, ძველინდური დაცვით ვარჩენ ოჯახს! ხე-ხე-ხე... გესმის, პლატონიჩ? ამის თქმა და, რას ვხედავ? გამხეცებული პარტნიორი დანას იძრობს და უღერებს: - ყველაფერი ვიცი შენი, ალიოშა შტერო! - აჰა, შინსახკომის ვეტერანები ყოფილან და ჭეშმარიტად არ ვიცი, ვინ მოერევა. ჩეკას ბებერი ნაბოზრები, საბუღალტრო ფრონტის ვალმოხდილი მუშაკები, თუ მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწენი? მარდად იბრძვიან, მარდად ისვრიან, დანის ამბავშიც სწორუპოვარნი ჩანან, აბა, რა იქნება? თითო კილო ძველებური მედალი ყველას სახლში უდევს. - ართმელაძე ვარ მე, ართმელაძე, - წითელ წიგნაკს და ხელჯოხს ერთდროულად იქნევს შლაპიანი და მოვლილი. - ვაგონების ქურდებო! ქვების წვიმა მოდის. - პურის ტალონების ქურდებო! აი, პირველი სისხლი, ძმებო. პირველი სისხლი ვალმოხდილი კაცისა. ჰაი, მოხუცნო, სისხლი. ჰოი, ღამევ, ფიქრისა ჩამისაებრ ბნელო! სემ, შეხედე, სემ? მოხუცები. თოთხმეტი დახვრეტა გადაუდია, მოდი და ნუ დაუჯერებ. ეკლესია ისტორიული ძეგლიაო, ყველაზე კეთილი ასე ამბობს. ისტორიული ძეგლები კი ხშირ-ხშირად ინგრევა ხოლმე მთავარ მოედანზე. ჰო, მართლა, სად არის მთავარი მოედანი? იქ ვისი ძეგლიც იდგება, იმით ამოვიცნობთ, რომელი ქალაქია, სად არის მთავარი მოედანი? აგე, წაიქცა მოხუცი პარკში, გულგანგმირული. მაინც ისროლა იმ საზიზღარმა ვიღაცოვიჩმა. ზეიმობენ სანაყინის უკან, ზეიმობენ. ეს რა მოისმის? კი, ის არის, ის. ის არის, მღერიან ტკბილად და ამაყად. გაფრინდიო, გაფრინდიო და ამბავი ჩამომიტანეო, საფოსტო მტრედებს თუ მოუწოდებენ. - თოთხმეტი დახვრეტა მაქვს გადადებული და მერე გაუქმებული. შევედი ტყიბულის შინსახკომში და დავუგდე გოგლიძის ხელმოწერილი, - გლოვობენ ფოტოატელიეს უკან. - მამამისი ლიოჰკი კავალერისტი იყო. ყველა შეკრული იყო, ლიოჰკი კავალერისტი და ესეც შეიყვანა, მერე შინსახ... ამასობაში კი შევიტყვე, ძმებო, თბილისი ყოფილა, ჩვენი თბილისი. აბა, გოგლიძეო და... სხვაგან სად იქნებოდა? თბილისი ყოფილა, მზის და ვარდების მხარეო. ყველა მოხუცი და ყველა ელამი. სცოდნიათ ომი, სცოდნიათ. მაგრამ რა თბილისი? გოგლიძე მინსკშიაც ყოფილა უფროსად. რა ქვეყანაა? თფუ, რა ქალაქია? ჩემი ქვეყნის ოქროყანა გამოვა. სწორია. ოქროყანაში უნდა ახვიდე და გადმოხედო, მაშინ მიხვდები, რა ქალაქია. მაგრამ თუ ოქროყანაა... მოხუცები კი იბრძვიან. პარკში ომია და აქეთები რომ მტრედს მოუწოდებენ, იქეთებმა თქვეს, ერგეაშვა. ვაჰრადას სულაც არა ჰგავს ერგეაშვა, მაგრამ საკვირველიც ეს არის, რომ მას პარკელი მოხუცები მღეროდნენ. ეს არის და, აფხაზური სიმღერა გავიგონეთო, სანაყინის საფრიდან თავგამეტებით ააკაკანეს ტყვიისმფრქვეველი. - ღალატია, ღალატი! - აფხაზები ყოფილან... - აბა, ქართველი მაგას იზამდა? ვუთხრა ჩემს შვილიშვილს, საგადასახადოში როა... - აქამდე მოსულან! დააყარე, თეოფილე! მორჩა, თბილისია, თბილისია. ჩიტაში აფხაზები არ ცხოვრობენ. ფოტოატელიეს მხრიდან კი თავზე ხელი აიღეს. - სამშობლოსათვის, სტალინისათვის! - და ვირთხებით სავსე ყუთი გადმოისროლეს. სწორედ ეს დროა და პარკში სამხედროთა სასულე ორკესტრი შემოვიდა. მას წინ მოუძღვის „ჩემო ტკბილო მეგობაროს“ ჰანგი. - ჩვენები არიან, - ხრინწი ეპარება ორივე ბანაკს. - ვაშააა, ურაააა!.. ჰაი, აფეთქებულო პრაღის ქუჩებო! პრაღა რაღა შუაშია? ეს თბილისია, ძმებო, თბილისი! მშობელ მიწაში მიდგას ფესვები და აღარაფრისა მეშინია. ჩემი ლამაზი და მშვიდი მოხუცები. არსად ასე არ მღერიან მოხუცები, არსად ასე არ უკრავენ. მხოლოდ მოსკოვში... ისევ მოსკოვი. მოსკოვი, კრემლი. თბილისის თავზე ფრიალებს ჩითის ნიფხავთა სერპანტინი. ეს თოკი მოსწყვეტია ავლაბარში ბოძს. ამიტომაც ფრიალებს აგრე ამაყად. მამაკაცის ჩითის ნიფხავთა მშვენიერი ცეკვები ცაში. გაუმარჯოს ნიფხვოსან რესპუბლიკას! მაგრამ ცაში დარხეული სილამაზეები რას მიეხმარება მიწაზე? დიახ, ბღავიან მოხდენილი ქარიშხლები ცათა შინა, იგრე ბღავიან, რომ სულაც არ არის ბღავილი, არამედ ხმანი ჩვენს განთქმულ ბანთა და ტენორთა, მაგრამ ეს იქ, მაღლა... იმღერებ, რატო არ იმღერებ? სიმღერის მეტი რა დაგრჩენია. და სანამ ჯარი მწყობრი ნაბიჯით ცდილობს სიმშვიდის აღდგენას და ამშვიდებს ამ განუმეორებელი გამონაგონით ანუ ტყვიით, თუ რაცა ჰქვია: მოასვენებენ მოხუცებს, მოასვენებენ თავიანთი ფრონტის ხაზიდან. აჰ, ამას პოეტის სიტყვა დაამშვენებდა, მაგრამ პოეტს ხომ ცხენი დაუფრთხა, ის ტომრიანი კაცი კი დადიოდა. თურქული ფქვილის ტომარა იყო, იმ კაცს კიდევ კაცი არც ეთქმოდა, ცალი ულვაში მომპარსეთო, ვინმე რომ დაიქადნებს და რომ მოპარსავენ, ზუსტად ისეთი იყო, მომიტინგეთა შორის დაძვრებოდა და პირმოხსნილ ტომარას უჩვენებდა, შევეწიოთ ჩვენს განმათავისუფლებელ მოძრაობასო. ეჰ, რამდენი იძრობდა უკანასკნელ სამმანეთიანს, ზოგიერთი შეშინებული კი - ოცდახუთმანეთიანსაც - და მოიკიდებდა ამ ტომარას ზურგზე, რათა შინ წაეღო და სულაც არ ფიქრობდა დამეწყრილთათვის სახლების აშენებას, ვინაიდან თვითონაც არ ჰქონდა სახლი. ჭეშმარიტი გამათავისუფლებელი იყო, ხალხს სამმანეთიანებისგან ათავისუფლებდა განთავისუფლების ფრონტის სახელით. ჰოდა, სწორედ ეს კაცი დავინახე, უჰ, რას დაახალეს ტყვიები? ბიჭები იყვნენ, სულ დარჩეული ჯეელები. რა დაამშვიდებდათ? ზოგჯერ პოეტი რომ გეუბნება, დამშვიდდიო, სწორედ რომ პირიქით გამოდის. ზოგი ალალი პოეტი ცხენს მაინც დააჭენებს ქუჩებში და ასე შეგაგონებს. ზოგიერთი კი შეარჩევს ძნელბედობის ჟამს და სწორედ იმ დროს გამოგვეცხადება ტელევიზორში ძახილით, დამშვიდდი, თორემ არ მოგვითმენენ, დამშვიდდი, თორემ შენ თუ არ დამშვიდდი, მეც არ მომითმენენო. ის ცხენოსანი პოეტი საწყალი იყო და არაფერი გაეგებოდა ამ საქმისა. დააჭენებდა და ფიქრობდა, ეგებ მართლა კარგია, რომ ხალხი მშვიდად იყოსო. ეს ტომრიანი კაცი კი მიცხრილეს, ჩემის არ იყოს, მის სახლსაც აღარ ჰქონდა ფანჯარა, სატანკო ჭურვით გამოენგრიათ და ეგრევე ეგდო საწერ მაგიდასთან მისი ხელი, რომელიც ტომარას ბღუჯავდა. იმ ტომარაში ყოფილა ყველაფერი. ხოლო თავად სად გაქრა, ვეღარ დავინახე. ალბათ, უკეთეს სამყაროში თუ მოხვდა, მაგრამ ხელი, ემაგის მარჯვენა ხელი, გაჯიუტდა თუ რა იყო, არ ვიცი. ეტყობა, ტომარა დაენანა და აქ დარჩა. აი, სულელი. რა თქმა უნდა, ის კაცი, თორემ ხელმა თავის საქმე იცოდა - ჩაებღუჯა ფულით სავსე ტომარა. მერე მოვიდნენ ვიღაცეები, შემოლაგდნენ ნანგრევ ოთახში და იმ ტომარაჩაბღუჯული ხელის გარშემო მდგომებმა დაიწყეს პაპიროსების წევა. რა უნდოდაო, თქვეს, დღეში ოცი ღერი პაპიროსი და ცოტაოდენიც სიყვარულიო. აჰ, როგორ ვიცოდი, რომ ტყუილი იყო! იმ ხელს ტომარა ჩაებღუჯა, რადგან მის ოდინდელ პატრონს დაენახა, ჩემი ფანჯრისკენ საჰაერო ყუმბარა მოშხუილებსო, და ეტაცა ხელი ტომრისთვის. ტანი ყუმბარამ წარიტაცა, ხელი კი დარჩა, ვითარცა ხატი მისი. დაიჭირეს ეს კაცი და მკლავი მოსჭრეს, ფული რატომ აგიღიაო. ჩვენი ფული იყოო და როგორ არ უნდოდა ოც პაპიროსსა და სიყვარულზე მეტი? მეტი უნდოდა, მაგრამ იქ ჩამომსხდარნი სულაც არ ფიქრობდნენ ამის გამო, ეტყობოდა, დიდი ხნით აპირებდნენ ჩამოსხდომას, პაპიროსის წევას და ბჭობას. ამბობდნენ კიდეც, სად შევურჩიოთ სამუდამო ადგილი ამ ხელსო, ერთი ამბობდა, მოდი, ბუხრის თავზე მივაჭედოთო, მეორე - ყველაზე მაღალ ადგილას გამოვდოთ, რათა ადამიანებმა დაინახონ და სამუდამოდ ახსოვდეთ ჩვენი დიდი მეგობარიო. ზოგიერთი პაპიროსს პაპიროსზე უკიდებდა და აგრე იტყოდა, მოდით, კრემაცია მოვუხდინოთ ამ ჩვენი პატიოსანი და მოსიყვარულე კაცის ხელს და ამით ყველანი ავალაპარაკოთ, რახანღა ჩვენს ქალაქში დაფერფვლა ჯერ არ მოხერხებულაო. ამაზე შეთანხმდნენ და ტომარაჩაბღუჯული ხელის გასვენებაც გადაწყვიტეს, ოღონდ კი ისე გამოვიდა, რომ ხელიდან ტომარა ვერ გამოართვეს, ისე ჩაებღუჯა ცხონებულს, რომ შევატყვე, ოფლი დასდიოდათ. ჩამოსხდნენ და გააბოლეს პაპიროსები, გაუშვი, ტომრიანად დავწვათო. მაგრამ ტომარა არ ეთმობოდათ და ამის გამო დიდი კამათი და გაწევ-გამოწევაც მოუხდათ. მერე ერთმა ჩააქრო პაპიროსი და თქვა, ქვემოდან გავჭრათ ტომარა, რაც შიგ ვნახოთ, დავინაწილოთ, რადგან ვიცი, ჩვენთან მოჰქონდა ეს ყველაფერი, სიკეთითა და გულისხმიერებით, ოციოდ პაპიროსითა და ცოტა სიყვარულით გამთბარსო. ამით ყველამ გაიხარა და დაიჭირეს პაპიროსები სამ-სამი თითით, ვითარცა წმინდა სანთლები, და თქვეს მხურვალედ, აქ ვინც ღვიძლები ვართ, შურს ვიძიებთ. გადავტენით და გადმოვტენით... ამასობაში კი წვიმა წამოვიდა. ოჰ, ღმერთო ჩემო, არასოდეს მინახავს ასეთი ლამაზი, ასეთი მათრობელა, ასეთი გემრიელი წვიმა. ერთიხანობა ვიფიქრე, ბორდოს ღვინო თუ მონაკადულობს ციდან-მეთქი, მაგრამ ამ ქალაქს მეწამული ცა როდი ადგა თავზე. სადღაც სკდებოდა საწნახელის ტოლა ჭურვები და ქუჩებშიც ყვიროდნენ, ღმერთი გაწყრა და სრესის ავზების ხეთქვა დაიწყოო, მაგრამ ეს წვიმა, ოჰ, განუმეორებელი და გემრიელი, ვითარცა უზრუნველობა! ეს წვიმა ფერადი იყო და, ქალაქის ასფატლს დამსკდარი, როდი ადნებოდა ზედ, არამედ აქავე რჩებოდა, როგორც ნივთი, ზედ დაგდებული. წვეთები იყო შაურიანის ტოლა, წითელი, ყვითელი, მწვანე და ლურჯი, ფერები საქარხნო წარმოებისა. და ამოვიცანი ამ გემრიელ წვეთებში წვიმა ჩიპებისა: ხუთლარიანისა, ათლარიანისა და სხვათა, უფრო დიდთა და ტევადთა. ერთი-ორი ოქროსიც კი გამოერია, დავინახე იმათი ბრწყინვალება. მოდიოდა ჩიპების წვიმა და გალობდნენ ჩემთვის უცხონი სადღაც ძალიან ახლოს, „ჩიპ-სოლდ, ჩიპ-სოლდ, პას პაროლ, წითელი და შავიო“ და როდესაც მეჩვიდმეტედ გავიგონე „პას-პაროლ, სერვი, სერვი, პას პაროლ“, უეცრად ამოიზარდა მიწიდან მრავალსართულიანი, ორასბინიანი სახლები, თეთრი და ჭუჭყიანი, ჭუჭყიანი და თეთრი და კვლავ შევძახე, ნუთუ მინსკია ანდა კიდევ - ზელინოგრადი? ჩელიაბინსკია თუ ტულა? - აჰ, თბილისია, მგონი, თბილისი, რახანღა სხვაგან არსად ივერცხლება ამგვარად თმა, სხვაგან არსად ისვრის ნაპერწკალს ამგვარად თვალი, შემალული გაფარჩხულ, ჭაღარა წარბების ქვეშ. ეს ფიქრი იყო და, გამოცვივდნენ ამ დიდი სახლების სადარბაზო კართაგან სხვადასხვაგვარი ატნაშენია ბიძიები სულ ნაირ-ნაირად მოსილნი, და გაქანდნენ ჩიპების ნიაღვრებისკენ, დაღმართებში რომ ჩამოჰგავდნენ იმერულ ღელეებს. გზადაგზა უცვიოდათ რევოლვერები, ბლოკნოტები, კრიალოსნები, მობილურები, მალბოროს კოლოფები, ოქროს საათები, მზის სათვალეები, ექვსასიან მერსედესთა გასაღებები, რაიც, აგრეთვე, გახლავსთ ატნაშენია, მაგრამ როდი ბრუნდებოდნენ მათ წამოსაკრებად, არამედ უკან მოუხედავად მირბოდნენ ჩიპის ღელეებისკენ და ხტებოდნენ შიგ, ვითარცა ომარ შარიფი - ერთ დავიწყებულ, მამაპაპურ ფილმში. ძიაკაცები ყლაპავდნენ ჩიპებს და თავ-პირს და ხელებს უშვერდნენ ცით წამოსულ ჩიპეულობას. სადა ნაღდდება ეს ჩიპებიო, ამოიხრიალა ვიღაცამ და მეტი ხმაც არ ყოფილა, დაცურავდნენ ამ ჩიპებ-ღელეებში, პირაღმა ტივტივებდნენ შიგა, თვალგახელილნი და ნეტარნი, დგაფუნობდნენ და ეხვეოდნენ ერთმანეთს, ბედნიერნი და ხრინწიანნი, არასოდეს ამოყვინთავდნენ ამ ბედნიერებიდან... მე კი ვიდექი ჩემს გამონგრეულ კედელთან და მეშინოდა მათი, ვინაიდან ატნაშენია - ატნაშენიად, მაგრამ განა მგლებს აქვთ ატნაშენია? ამოდის, ნათდება! ეს კი აღარ მოეწონებოდა ლეგჩოხა ბიჭ ტოტიას. ვშიშობდი, ვაითუ წვიმამ გადაიღოს და მერე ჩიპების განაწილება გაჭირდეს-მეთქი. ამის ფიქრში რომ ვიყავი, შევნიშნე, ბიძიებს თანდათან იერი ეცვლებოდათ, ვითარცა პინოქიოს, ონავართა კუნძულზე რომ მოხვდა, და ბიძიები დინოზავრებს ემსგავსებიან. კოსტუმებიც კი, კოსტუმებიც, ბედის უხილავ მკერავთა მიერ, ახალ თარგზე ეჭრებოდათ. საყელოები ფართოვდებოდა, ჰალსტუხის მარყუჟები მსხვილდებოდა და პერანგები ფერს იცვლიდა. აქამდე არასოდეს მენახა თმაწამოზრდილი, ქილვაშიანი დინოზავრები, რომლებსაც მოკასინები ეცვათ. ეტყობოდა, ჩიპთა მდინარეებში მოლაღე ბიძიები თავადაც გრძნობდნენ ამ მოულოდნელ ცვალებადობას, ერთმანეთს ათვალიერებდნენ და სინჯავდნენ ხელებით, შენა ხარ, თენგიზ, თუ შენა ხარ, თამაზ, თუ შენა ხარ, რობერტ, ან კიდევ, ავთუშ, ნოდარ და გურამო? ვიფიქრე, ეს უთუოდ თბილისი უნდა იყოს-მეთქი, და ცრემლი მომადგა თვალზე, რადგანაც მივხვდი, რომ ჩემთა, საკუთართა, გადინოზავრებას ვუცქეროდი, ისინი კი დაბნეულნი, ვითარცა ტალახში მოსვრილი სესილია თაყაიშვილი „ნატვრის ხეშია“, ჩიპთა ღელეებში ჩაჩოქილიყვნენ და შველას ითხოვდნენ ნაპერწკალწართმეული თვალებით უძლური მტაცებლებისა, ეს წამია, რომ ტყვია ჰკრა ჩაუქმა მონადირემ და სწორედ ამ დროს, ბუთქა, მაგრამ რა ბუთქა... მეხი იქნებოდა? არასოდეს მინახავს მეხის დაცემა, მაგრამ ეს არ იყო მეხი. თითქოს ვიღაცას დაენაღმა სარდაფები, ვიღაც უცნობს ჩაელაგებინა ჭურვები ქალაქის რესტორნებსა და სხვადასხვა სამმართველოებში და ახლა ბორცვს მოფარებული აჭერდა ღილაკებს. ჩვიდმეტი ადგილი დავთვალე, სადაც იბუთქა, წახდა ყოველი კოხტა ალაგი, და დაემთხვა თუ რა იყო, აღარ ვიცი, შეწყდა ჩიპების წვიმა და ჩრდილოეთიდან მობერილმა ქარმა საიდანღაც შემოაფრიალა ალისფერი ბარათები. მილიონობით ალისფერი ბარათი დაქროდა ამ ნაქალაქარ ადგილას, და რატომ დავმალო, ბარე ორასი ცალი ჩემს გამონგრეულშიაც შემოფრინდა. თავიდან, რომელიღაც საკრედიტო ბარათის სარეკლამო კამპანიის ბარათები მეგონა და ცაში დირიჟაბლს დავუწყე ძებნა, იქიდან ხომ არ ყრიან-მეთქი, მაგრამ, ნურას უკაცრავად, სულ სხვა რამ გამოდგა. რახანღა დავწვდი, მოგახსენებთ - ეს იყო მეთვრამეტე პარტიული კონფერენციის დელეგატთა მანდატები. აღარსად ჩანდა ჩიპების მდინარეები და აღარც ისინი გალობდნენ „ჩიპსოლდის“... სადღაც აგრუხუნდა რადიო და თვალებით დავუწყე ძებნა. რეპროდუქტორი იყო. ერთი მოედნის ერთ კუთხეში გადმოსცემდა და რას? მღერას - ტაშკენტისკენ ცხრა მთა გადავიარეთო. იქნებ ტაშკენტია? პურის ქალაქი. ერთ დროს ხომ იქაც მოხდა უბედურება, დაინგრა ყველაფერი და ხალხი ნანგრევებს ქვეშ დაინთქა. მაგრამ რეპროდუქტორმა ნგრევა შეწყვიტა და ვიღაცის ატმის მურაბაში ჩამბალი უბერებელი ხმა გამოუშვა. ეს ხმა ჯერ რაღაც ლექსს კითხულობდა, მერე კი იმ დღეს სხვადასხვა დანაშაულისათვის დაპატიმრებული ადამიანების გვარების ჩამოთვლას მიჰყო ხელი. რატომღაც სულ გარეუბნელ სიდედრთა გარეუბნელი მკვლელები ჩამოთვალა. მერე კი... თურმე, ნუ იტყვით და, ქალაქში ომი მიმდინარეობს, მე კი არ ვიცოდი. მანდატებში ჩამხრჩვალი ბიძიები კი ჩიპების ღელეებს მიჰქონდა სადღაც, მინგეჩაურისკენ. არა, ეს არ არის ტაშკენტი. ამბობენ, ტაშკენტიდან ქარავნები მოდიანო. აქედან გასული ქარავანი კი ჯერ არ დამინახავს. არც სქელი ქალი ზის აქლემზე და არც რაღაცეები მოაქვს. ამიტომ ეს არ არის ტაშკენტი. და, საერთოდ, რა მტკიცება უნდა? რას ამოვიჩემე? ახლა მთავარი რადიორეპროდუქტორია, ანუ ინფორმაცია. ადრე რომ განათლებულს ეტყოდნენ, ახლა ინფორმირებულია. აგრე აღნიშნავენ. ყველაზე ცუდი კი რადიოში ის არის, რომ შორით მოსულ ხმას გაჩვევიხარ და წარმოიდგენ, ამგვარი სიტკბოებით, მეგობრულობით, ვაჟკაცობით, თუ ათასი სხვა რამით გაჯერებული ხმის პატრონი უეჭველად ასეთი და ასეთი ვინმე უნდა იყოსო, მერე, ერთ მშვენიერ დღესაც, სადმე გაიცნობ წამყვანს და იმედგაცრუებული რჩები პიკასოს ბიჭობის ამბავში. მაგრამ ახლა რადიოზე ფიქრის დროა? გამომცხადებელი უკვე დამჯდარიყო სტუდიაში და ქალაქს ამბავს ამცნობდა. ლაპარაკობდა დინჯად, თითქოს დარდიანად, მაგრამ მაინც უდარდელად. ეტყობოდა, სხვის დაწერილს კითხულობდა, და თანაც - პირველად. დარდიანობა მისი სტილი თუ იყო, უდარდელობა კი ხასიათის ერთ-ერთი ნიშანი. განაპირასო, ასე ჰყვებოდა, სადაც ოდესღაც მაუდ-კამვოლის ქარხნის მილები ალამაზებდნენ ცისკიდურსო, ბლინდაჟი გაუმართავს ყოფილ ბუღალტერთა გაბოროტებულ რაზმეულსო. ბუღალტერთა მთავარ შტაბში, რომელიც მაუდ-კამვოლის ქარხნის პარტკომის აპარტამენტებშია გამართული, უწყვეტ ნაკადად მიედინება ხალხი და მუქარის წერილებიო. შუადღისთვის ველით ყოფილ ბუღალტერთა შემოტევას, რადგან ქარხნის ეზოში უკვე თავს იყრიან ბუღალტერთა მხარდამჭერი გაავებული ყოფილი ინჟინრები და მოუღლელად იქნევენ ჯოხებს, რომლებსაც მალე შეცვლიან თოფ-იარაღით, რახან ბუღალტრებს ფული შეუგროვებიათ და თოთხმეტი ტომარა გაუგზავნიათ ტრაქტორისტებისთვის, რომელთაც დაუფიცნიათ, ამ თოთხმეტი ტომრისთვის ტრაქტორებს ტანკებად გადავაკეთებთო. ათასეულები დგებაო, ანუ დუმნებიო, ამბობდა წამყვანი და მოუღლელად აღნიშნავდა ბუღალტერთა ამბიციების სრულ უადგილობას. ამას ისიც დაერთო, რომ რადიომ ქვეყანას მოჰფინა ჭეშმარიტ ბუღალტერთა და მთავარ ინჟინერთა მრისხანე განცხადება: „მაუდ-კამვოლის მილებს ქვეშ შეკრებილნო, რიგითო მოღვაწენო, დაფიქრდით, განვლილ ცხოვრებას ხაზს ნუ გადაუსვამთ, ხომ იცით, რომ ნამდვილი ბუღალტრები და ინჟინრები ჩვენა ვართ, თქვენი მეთაურები, და თქვენ უჩვენოდ ვერას გახდებით; ამიტომაც მოგიწოდებთ, დასტოვეთ მაუდ-კამვოლის წმინდათაწმიდა აკვანი მშრომელ კაცისა და დაუბრუნდით ქუჩაში პაპიროსისა და მამალოს გაყიდვას, ასევე - ტაქსისტობას და სხვა ამგვარ ხელობებს, რომელთა მეშვეობითაც თავს ირჩენდით ბოლო ხანს, ვინაიდან თქვენი ბუღალტრობა და ინჟინრობა აღარაფრით გამოვა. ყველამ ვიცით, რომ თქვენი ბუღალტრობა და ინჟინრობა ცრუ იყო, ამიტომ, ნავთის ჩამომსხმელობას უნდა დასჯერდეთო“. გამომცხადებელმა ერთი ისე ამოისუნთქა, ბედნიერების ახლო მოტრიალე პატარძალი რომ ამოისუნთქავს ხოლმე. ალბათ, ის გაუხარდა, ადრეც გამომცხადებელი ვიყავი და ახლაც გამომცხადებელი ვარო, და განაგრძო მთავარ ინჟინერთა და ბობოლა ბუღალტერთა მუქარის კითხვა: „თქვენ, გზასაცდენილნო, კარგად იცით, რომ ჩვენ გვყავს ახალი ბუღალტრები და ახალი ინჟინრები, რომლებიც საანგარიშოთი და ყალბი ფაქტურებით კი არ ირჯებიან, არამედ კომპიუტერსა და ინგლისურ ენას ფლობენ და თურქ მუშათა ხელმძღვანელობა და ამერიკელ მენეჯერთა ხელქვეითობა შეუძლიათო. ისინი განაწყენებულან თქვენი უგვანო თავშეყრით და ახლა თავადაც იარაღდებიან, თქვენი დაპირისპირება მესამე ძალის წისქვილზე ასხამს წყალს, მეტს კი ჯერჯერობით ვერაფერს მოგახსენებთო.“ ამის თქმა იყო და, აკაკანდა კიდეც. ტყვიების ჯერმა დაადუმა რეპრდოუქტორი. ვიფიქრე, აჯანყებულ ბუღალტრებს თუ ეწყინათ და სნაიპერი აამოქმედეს-მეთქი, მაგრამ ამ ვერსიის გადამოწმებამ აზრი დაკარგა, რახან მოედანზე ათი-თორმეტი მანქანა შემოგრიალდა და იქაურობას იმგვარი ბუღი აადინა, რომ ერთხანს ვეღარაფერს ვხედავდი. იმ მანქანებიდან ჯეელები გადმოცვივდნენ და იმგვარი ცეკვა-თამაში გააჩაღეს, რომ თვალები ამიჭრელდა. კარგა მოვლილი ჯეელები ჩანდნენ და ზოგიერთი ელვის პრესლის ჰგავდა, ზოგიერთი - ჯონი დეპს, დანარჩენები კი ცდილობდნენ, კინუ რივზის იერისა ყოფილიყვნენ. აქეთ-იქით ქუჩებიდან მედოლეები მორბოდნენ, აქაოდა, საჩქაროდ მოვემსახუროთ ბატონკაცებსო. თუ ფიქრობდნენ, დოლებს სულ ფულით დაგვიტენიანო და ისინიც, მე რომ მეგონა, ავტომატის ჯერით დაადუმეს რადიო-მეთქი, თურმე რევოლვერივით მოხდენილად და სასიკვდილოდ ისროდნენ შამპანურის ბოთლის საცობებს. რასაც დაუმიზნებდნენ, იქვე აჯენდნენ ნიშანში. ჯერ საცობს ისროდნენ, მერე კი საკონტროლო გასროლის ამბავში ბოთლსაც დააყოლებდნენ ხოლმე. თანაც, ამ საქმეს გაქანებული ცეკვა-თამაშის დროს ახერხებდნენ, დაახლოებით ისე, ძველ დროში თავადიშვილ-აფიცრები რომ ჩამოუვლიდნენ ხოლმე ნაგანის სროლით. ქუჩაზე გაჩერებულ მოსეირნე ხალხს ეს კაი ბიჭები წელში უვარდებოდნენ და აშინებდნენ: - დაითესე აქედან! მესამე ძალა მოვედი!.. ხალხს კი ეშინოდა, მაგრამ წასვლას არა ჩქარობდა. ხან ვის შეასკდებოდა საცობი შუბლში და ხან ვის, მაგრამ მეზობელთა დარდი არავის ჰქონდა და არც ამგვარ გასროლათა შიში. აბა, ვინ იფიქრებს, რომ შამპანურის ბოთლის საცობით აღესრულება? ესენი კი, მართლაც, საუცხოოდ ტაშფანდურობდნენ, ოღონდ დოლების ბრაგაბრუგის ხმა ხეირიანად არც ისმოდა, რადგან ღრიანცელი, ტაშისცემა და მანქანებიდან გამოფრენილი ჰანგები ერთმანეთში არეულიყო. ჯეელები მოუღლელად ცეკვავდნენ და თავიანთი მანქანების სახელებს შესძახებდნენ ხოლმე. ცხადია, ამგვარი ხმაურობა ბევრს გაუღვიძებდა მოედანზე გამოჩენის სურვილს. ამიტომ, დიდად არ გამკვირვებია, როცა იქ მოძრავ-მექანიზებული აბანოები შემოახრიგინეს. ყოველ გორგოლაჭებიან აბანოს წინ თითო განთქმული მამაშა მოუძღოდა. ყოველ ასეთ მამაშას ხელში მობილური ტელეფონი ეჭირა. ყოველ მოძრავ-მექანიზებულ აბანოს ბანზე მეგაფონიანი პუტანა შემოსკუპებულიყო და ყოველი მათგანი საჯაროდ აცხადებდა: - გზა, გზა, მიგვიშვით კლიენტებთან! ხალხი გულითადი ტაშით შეეგება მოსულებს. - ძველ დროში ქალი არიგებდა მოსისხლეებს, - თქვა ვიღაცამ, ოდნავ გლეხურად განათლებულმა, - ახლაც ამათი იმედი უნდა გვქონდეს, ესენი შეგვარიგებენ! - ქალი სიტუაციის საუკეთესო ფილტრია, თქვა მიქელანჯელო ანტონიონიმ, - თქვა ვიღაცამ, ოდნავ ინტელექტუალმა. - უგანდონოდ მაინც არ შეიძლება! - მოისმა ბრბოდან. - აპასნია, მა რა, ტრაბზონიდან ეგრე მოგორავენ და სოფელი არ გაუცდენიათ. ამასობაში კი მოცეკვავეთა შორის ერთი რამ გაუგებრობა შეიქნა. ერთმა მოცეკვავემ ექსტაზში შესძახა: - ჩემი ფერარის დალნები ყველაზე მაგარი დალნებია მსოფლიოში! სამწუხაროდ, მის ახლოს მროკავი ვერაგი მსახიობი გამოდგა და ამიტომ ექსტაზში არ იყო. როგორც შევატყვე, მხოლოდ დილიხორისთვის ცეკვავდა და ამიტომ კარგად გაიგონა კომპანიონის ნათქვამი. ჩანს, ეს საწყენად დაურჩა და იქვე მიაძახა: - ჩემი ლენდკრუიზერის დალნები შენი ფერარის დალნებზე შორს დამანახებსო... ამან გამოიწვია მოსალოდნელი შელაპარაკება სინათლის სიჩქარისა და ღირსების საკითხებზე და შედეგად ბოთლებით ხმალაობა მოჰყვა. ეჰ, ორივე დაიღუპა... ალბათ, დაიღუპა, რადგან ძმაკაცებმა ბოთლები დაიმარჯვეს და დაუნანებლად დაუშინეს საცობები მოდავეებს. მოკლედ, ჩაქოლეს შამპანურის საცობებით, მაგრამ ამის შემხედვარე ხალხი აღელდა და წარმოდგენის ჩამშლელებად მედოლეები დასახა, ჯეელები ამათმა უგვანო ბრაგუნმა გააღიზიანაო. ამიტომ ყველანი მედოლეებს დაერივნენ და იმ თავისი ნაქები დოლების თავზე ჩამომხობა უწყეს. მერე ვიღაცამ შესძახა, აბანოს გოგოების ბრალი არ დაივიწყოთ, ხალხო, გაიხსენეთ, რაგვარი მეძვირეები არიანო, და ბრბო მოძრავ-მექანიზებულ საროსკოპოებს შეერია. ყველა მამაშამ იძრო მობილური და წივილ-კივილით უხმო მილიციას, ანუ იმ მილიციელებს, რომლებსაც მუქთად გაესინჯათ მათი გოგოები. მუქთი ხომ კარგი იყოო, კიოდნენ ყურმილებში. როგორც შევატყვე, მილიცია შეშინებული ჩანდა და მოედანზე გამოსვლა უჭირდა. ბედი არ გინდა? ან სად იყო ამდენი გზა პირკეთილ ქალაქ ტაშკენტში... ოჰ, თბი... ოჰ, რა ყველაფერი შემოეტია ამ ოხერში. ფარდა რომ მქონოდა ჩემს გამონგრეულზე, ნაღდად ჩამოვაფარებდი, მაგრამ ამხელა ფარდა სად მქონდა? არადა, ყველაფერს ერთბაშად ხომ არ... ეჰ, როგორ ყველაფერს... წაიმურდლაო, ბიძები რომ იტყვიან. ამხელა ფარდა ოპერაშიც არ ექნებათ. დიახ, ყველაფერი ერთმანეთს ემთხვეოდა. ძალიან შემაშინა ზარის ხმამ. კომპრაჩიკოსთა მეთაურის, ბერინალი დუს გალდაუზენის ნათქვამი გამახსენდა, შუა ზღვაში სიკვდილის ზარი რეკავსო. ამასობაში, გაირკვა, რომ ეს იყო მთელი ქალაქის კერძო უნივერსიტეტების დიდი დასვენების მაუწყებელი ზარი და მე დავინახე, როგორ შეესივნენ სუპერმარკეტებს აშორდიას სტუდენტები. ბედი არ გინდა? ყველაფერი ერთმანეთს დაემთხვა. ახლა ეს სტუდენტები, რომელთაც ჯერ არ გაესინჯათ ყავა „ბუენდიასი“ და ვისკი ჩ(შ)ივას რიგალისა. თანაც, გადაეწყვიტათ, სუპერმარკეტის ქალწულები ზედ სალაროებზე უნდა შევიცნოთ, საღეჭ რეზინთა და ეკლერთა შორისო. სწორედ ამ დროს კი ცვლა დაწყებულიყო და სახელმწიფო დაცვის ათასობით თანამშრომელი ლუდხანების გაღებას და ფენოვან ხაჭაპურს ითხოვდა. ყველაფერი ერთად, ყველაფერი ერთად. წარმოგიდგენია? რა ქალაქია... მაინც არ მასვენებს მწარე სინანული. რომელი ქალაქია, რომელი ქალაქია... უსახელო მაღლობზე... ამხანაგო მიშაკოვ, ძმაო შალამბერიძე. საიდან მოისმის ეს უცნაური შეძახილები? კვლავ აფეთქება. ერთი, ორი, სამი, ოთხი... ფეთქდება და ფეთქდება ნაირგვარ ადგილებში. მივხვდი! ვიღაც მეტროს სადგურებს აფეთქებს. ლამაზ მეტროს სადგურებს. აი, რა იყო მკვიდრი, უბერებელი და უკვდავი. არა, არა, ვიღაც დაძვრება ამ ქალაქში, ვიღაც ეშმაკი და ვერაგი მენაღმე. აბა, რა არის? წეღანაც ააფეთქა, ახლაც ააფეთქა. სტალონესავით კაცია, ვიღაცაა. ვაჰ, დაძვრება და აფეთქებს. ამფეთქებელი. მიყვარს უჩინარი ფრონტის მსახურნი, თუმცა არ მგონია, რომ ბევრისშემძლენი იყვნენ. მაგრამ რა დროს ეგეებია? დახე, ამ წითელ ავტობუსებს? ესენიც მოედნისკენ არ მოეტენებიან? იქნებიან ეგრე, ორასამდე. დიდი სისულელეა, ჩემმა მზემ, ასეთ მოუქნელ რამეს „იკარუსი“ დაარქვა. მოეტენებიან და ვერც მოეტენებიან. აგე, რამხელაა ეს ქალაქი, ავტოსადგურები დაილია? მაგრამ აქეთ უნდათ. ავტობუსებიდან კი დაქანცული, გაოფლილი, ორღამენათევი ქალები ჩამოდიან. თითოს სამ-სამი დიდი ჩანთა უჭირავს, კუბოკრული, ნაცნობი ჩანთები. დაქანცულები კი არიან, მაგრამ არეულობის შემხედვარენი არ იზარებენ და სახელდახელოდ ახდილ წყალსადენის ხუფებთან იკავებენ რიგს. აჰა, მივხვდი, ჩანთებს მალავენ ქალაქის კლოაკაში. და უცებ რეპროდუქტორი ირთვება. უცნაურია, უცნაური. ჯართის ჩამბარებლებიც რიგით ბუღალტრებს მიმხრობიან, იმიტომ რომ, ჯართზე ფასი დაცემულია. გამომცხადებელი გვამცნობს, რომ ყველა ტრაქტორი უკვე ტანკად გადაუკეთებიათ და დაძრულან მაუდ-კამვოლის მხრიდან. ამ სიტყვებზე მიწისქვეშა გადასასვლელებიდან ამოდიან რძის ფხვნილით იმერული ყველის დამამზადებელ მიწისქვეშა საამქროთა მუშაკები და ყველისა და ჰუმანიტარული რძის ფხვნილის ყუთებისაგან აგებენ ბარიკადებს. ფრონდა! ფრონდა! იგვირგვინებს ბაგრატივანი. რადიოში კი დაუნდობლად აცხადებენ, რომ ფინანსურ ბიუროში გაიცემა პროფესორთა დავალიანება. ეს ადამიანები კი პროფესორები ყოფილან! ყველაზე ბოლოს მოდიან, ყველას გზას უთმობენ. ბედია ყველაფერი! ის ვიღაც ვერაგი ახლა ფინანსურ ბიუროს აფეთქებს. ფინანსთა ბიუროსაც და სხვა რამეებსაც, გრუშე. ამოზრდილი სახლების სახურავებზე ალისფერი დროშები ფრიალებს. აჰ, როგორ იცვლება ყველაფერი. მზემ გამოანათა და რას ვხედავ? ეს წითელი დროშები სულაც არ ყოფილა დროშები, არამედ საწმერთულები, თანაც იმგვარი საამო ფერისა, რომ წეღან - ნიფხვები და ახლა კიდევ საწმერთულები. ეტყობა, ამ სახლებში ქალწულები ჰყავთ დატყვევებული. ვიცი, ვიცი თქვენი ამბავი: შაჰინშაჰთან გასაგზავნ მზეთუნახავებს მალავთ. ვხედავ ამ ქალწულებსაც. სანამ გულდამშვიდებული მშობლები რადიოს უსმენენ და ლოჯიის ფანჯრებიდან ხოხბისყელისფერ ხალიჩებს ფენენ, იმათ თავიანთი დალალები გადაუშვიათ საწოლი ოთახების აივნებიდან. რა გასაკვირია, და დალალებს ღატაკი გვარდიელები მოსჭიდებიან. აი, სიყვარული. ძლივს სიყვარული არ გამოჩნდა? ესე იგი, გადაგვარჩენს. მაგრამ დახეთ ვერაგობას! ჭეშმარიტია: სად კაცი დაიბადება, სამარეც იქავეა გამზადებული. ყოფილ ინჟინერთა ლაშქრის სნაიპერები რადიოს კი აცდიდნენ ლაპარაკს, მაგრამ მშობელთაგან მალულ მიჯნურობას კი ვეღარ უძლებენ და, უცნობ ადგილებში მიმალულნი, დამიზნებით, მოკლე ჯერით სწყვეტენ ნაწნავთა თოკებს საბრალო ყმაწვილებს. აჰ, აღარ ვიცი, რა ქალაქია. ჩიპთა ჭაობებში იღვიძებენ დინოზავრებად ქცეული ბიძიები და ავი ღმუთუნით ათვალიერებენ ახმაურებულ გარემოს. ცა ისეთია, როგორიც ტურისტულ ბუკლეტებსა და ლექსებში. იქ, სადაც ადრე რეპროდუქტორი იდგა, ახლა უზარმაზარი ხუთვარსკვლავიანი სასტუმრო წამომართულა. მისი ჩალეწილი მინებიდან კი მაწანწალა ბავშვებს გადმოუყვიათ ლულები. ბარე თორმეტი ლაშქარი დავთვალე უკვე. უცხადესია, ყველა იბრძოლებს. ეჰ, სემ, სემ. გეუბნებოდი, სისხლი, სისხლი-მეთქი, შენ კიდევ იამაიკურად დაიჩემე, უხერხულიაო, რა არის უხერხული? აგე, უყურე, სადა ხარ? შენ მაინც სადა ხარ. ეს კარიც ვიღაცას ჩაუკეტავს. - არ მინდოდა ასე, მაგრამ რას იზამ? ნივთი არ იყო ისეთი... კონვერტში ჩადებული წერილი როგორ გაიჩხიბება? - მისის მანტლიპის ხმა იყო. - კარს ვერ ვაღებ, შიგნიდანაც ჩამიჩუმი არ ისმის, - ამბობდა სემი. - მე შევანგრევ. მახსოვს, ერთხელ ლუთონში გავყევი გუნდს და იქ სტუმართა ტერასის კარი შევანგრიეთ, - მისტერ მანტლიპს თავისი მხარბეჭის იმედი თუ ჰქონდა. - სისულელეებს ნუ ლაპარაკობ. წადი, ტელევიზორს უყურე. ამ კარს გამოლოცვა სჭირდება, შენგრევა კი არა, - მაინც მაგარი იყო ეს ჩვენი მისის მანტლიპი. - აქა ვარ! აქ! - მოვრთე ღრიალი, მაგრამ მივხვდი, რომ ჩემი არ ესმოდათ. ამასობაში კი მილიციელებს გაებედათ და მეძავეთა დასახმარებლად წამოსულიყვნენ. ესენიღა აკლდნენ ჩვენს დროის გატარებასო, ასე იფიქრებდა ადამიანი, მაგრამ სადღა იყო ფიქრის დრო. ავისმომასწავებელი გრუხუნი ტრაქტორებისა უკვე ახლოდან მოისმოდა. ამ გრუხუნში აღარც კი ისმოდა რადიოს წამყვანის უდარდელი სიტყვები: კომპიუტერის მცოდნე ბუღალტრები არ დაუშვებენ უვიცთა დიქტატს და უკვე შეიარაღებულნი მოიწევენ ფრონტის ხაზის გასამაგრებლადო. ამასობაში კიდევ ვიღაც კაცი გამოხტა და მოჰყვა გრგვინვასა და ქაღალდების ფრიალს: - გავერთიანდეთ, ხალხო, რაც კარგები ვართ, იდეოლოგია შევიმუშაოთ და პატაგონიაში წავიდეთ! ქაღალდები ამის თაობაზე უკვე მივიღე და მითვლიან, რაც კარგები ხართ, წამოდითო!.. აი, ქაღალდები!.. ვინ არის შენი პატაგონიაო. და დააყარეს ზოგმა რა, ზოგმა კიდევ - რა. ტყვიით დაწყებული, თავწაწყვეტილი ბეღურებით დამთავრებული, ყველაფერს ესროდნენ. ათიოდე ამგვარი ბეღურა და სამი-ოთხი ტყვია ჩემს ნაოთახარშიაც შემოვარდა და კინაღამ ოხრად დამარჩინა მე, მტვერი სთოუროუდის ქვაფენილისა. იმ უბედურ ქაღალდებიანს რაღას უზამდა? სწორედ ამ დროს აფეთქდა რამდენიმე საპრივატიზაციო ობიექტი. ნეტავ ის ოხერი ამფეთქებელი დამანახვა და ისე მომკლა. ბოლოს ხომ ამ ჩემს გამონგრეულსაც მოსწვდება და აი, მაშინ თუ ვნახავ. ვაჰ! ის იქნება - გენერალი. არა, რა სისულელეა? ის ხომ გასკდა? გასკდა და გაქრა. გაქრა. საპნის ბუშტია? თუ გენერალი? აი, რას ვფიქრობ! ეს ყველაფერი, მთელი ეს ამბავი მის ჯიგარში თუ იყო გამომწყვდეული და რახან მისის მანტლიპმა თავისი მახათები დაუტრიალა გულ-გვამში, ჩემი მტანჯველი გასკდა და ეს უცნაური ქალაქი გადმოისროლა ჩემს გასაგიჟებლად. მოუმზადებელო ყმაწვილებო, ნუ დაეტაკებით დე კუინსის ნაწერებს. იცით, როგორ ვარ? თითქოს სამი ბოთლი ხენდროს ლიქიორი დამელიოს აგვისტოს ღამით და მერე ტაქსი ვერ დამეჭიროს შინ მოსასვლელად. აი, ასე, ლიქიორდანალევს თავწაწყვეტილ ბეღურებს რომ შემოგიყრიან გამონგრეულში, რა დღეში იქნები? ამასობაში კი შევამჩნიე, კვლავ დაიწყო საშინელი გარდასახვა და ეს ხალხი სულ ერთმანეთს დაემსგავსა. ქალს და კაცს ერთმანეთისგან ვეღარ გაარჩევდი, ყველა შავ, ღილებიან კომბინეზონში გამოწყობილიყო. ყველასთვის თავი გადაეპარსათ და რუსული ყურებიანი ქუდები დაერიგებინათ. რატომ დავმალო? მეც ეს წყეული უშანკა მეხურა თავზე. საიდანღაც აგურები გამოეთრიათ და ერთმანეთს აწვდიდნენ, იქით კი ქაფჩა-ცემენტის ამბავი ტრიალებდა. აგურების მოგზაურობა წულუკიძის მხარეშია. რუსთავის მხარეში. ქსანი, ტუბზონა. პაემანის ოთახები? იმუშავეთ, ვირებო, ჭამეთ, ბრიგადირებო. რა ქალაქია? მელიორაციის სისტემას ვაგვარებთ? ტყუილად კი არა ვარ ივან დენისოვიჩი. აი, მოვხვდი აქაც, ხლებარეზკის ვირთხებო! ვირთხუშ პეტროვიჩებო. გრელკით შემოგზავნილი სპირტი. ეს რა არის? ზონა. მთელი ლონდონი ზონაა. ლონდონი? ნეტავ ლონდონს თუ აშენებდნენ გერმანელი ტყვეები? იქნებ სწორედ ესენი არიან გერმანელი ტყვეები. ჰაიტ, აბა, როგორია? ეჰ, მე რომ არა ვარ გერმანელი? ვხვდები, ყველა ამათგანი თავად მე ვარ, მაგრამ ჯერჯერობით ვიმალები ჩემს გამონგრეულში. ჯერჯერობით ვერ მომაგნეს. ეს კიდევ რა ჯანდაბაა? ჰო, სასტუმრო. მივლინებაში ვარ. - რა მიზნით ჩერდებით ჩვენს სასტუმროში? ნახე, რამხელა სასტუმრო ააშენეს უცბად? გარჯა, შრომა. არა, ამას ჩვენ ვერ ავაშენებდით. ნუ ჩხუბობთ, ნუ ჩხუბობთ. ხედავთ, დაერივნენ ადმინისტრაციას. ვაიმე, დედა! აჰ, რა საზარელი მკვლელობაა. ხოცავენ, ხოცავენ, გამარჯვება ახლოა! ისევ დირიჟაბლები, დირიჟაბლები და წითელკანიანი მონადირეები. ლუჩია, ლუჩია, სად არის შენი აბისინიაში მებრძოლი ქმარი? ახია ჩემზე, ნახეთ, როგორ მითრევენ? დროშებით ხელში მობობღავენ ჩემს გამონგრეულში. დამანებეთ, თავი და-მა-ნე-ბეთ. დამიტოვეთ ერთი პატარა გამონგრეული, ჩემი ტკბილი, გამონგრეული ოთახი, ადგილი, სადაც სისუფთავე და სინათლეა. ხელი უშვით! ხელი უშვით ვუდი ალენის წიგნს! აი, თქვე, ჭიანჭველებო. რადიოს ხელი უშვით და „ტაიმსის“ შეხუნებულ ნომრებსა! ხელი უშვი დე კვინსის, შე ვირიშვილო! შე, ტუსაღო! დამანებეთ ჩემი გამონგრეული, ჩემი გამოქვაბული! ჩემი გამოქვაბული ჩემი ციხესიმაგრეა! რა გინდათ? ყვავად ვიქცე და ტაუერის ეზოში ვისეირნო? მაგასაც ვიზამ, მაგრამ იქაც რომ მომადგებით? ხელი უშვი, ბიჭო! ხელი უშვი ჩემს ქაღალდებს... ჩემი ბრალია, ჟან, ჟან ვალჟან, შენი ბრალია. აორთქლება შეიძლებაო, შენსავ ქალაქში შეიძლება, იარო უჩინმაჩინის ქუდით და იყო მშვიდი, მომთმენი და მოარული ვიწრო ქუჩაზეო. აბა, ნახე, თუ შეიძლება... მობობღავენ, მობობღავენ და მეც ჩავყვები, ჩამათრევენ ქვემოთ ჩემი გამონგრეულიდან და მერე მომხვდება შამპანურის საცობი. ნეტავ კი მომხვდეს და გათავდეს, მაგრამ ვინ მოგარტყამს? თქვენ მაინც მიშველეთ, ბიძიებო... ვიცი, ვიცი, რა ქალაქია, გადამწვარა და არც გადამწვარა. ყველაფერი იწვის და დუქნები - არა. მედუქნეებო! მედუქნეებო ყველა უბნისა, შეერთდით და მთელი ქვეყანა თქვენი იქნება! ფეხები წამართვეს, მექაჩებიან. საწოლის კიდეს ვებღაუჭები... აჰა! ეს რა არის? თქვენი ჭირიმე, თქვენი ჭირიმე, ავო მესაყვირენო! ეს რა ჰანგი ჩაჰბერეთ ემაგ წითელდროშოვან საყვირებში, რომ ხელი შემიშვეს? მომიყარეს ჩემი ყდაახეული ვუდი ალენები და დე კვინსები. საით გარბიან? საით გარბიან ასე ერთად? უუუ... თქვენ გენაცვალეთ. ამ ახალგათენებულზე ჩაჰბერეთ, ჩაჰბერეთ დილის საარსა და არღანიც ატირდება იმ თეთრ ადგილებში. რა დაგვრჩენია? ორი მისხალი ენა ვართ. დაასხი, ჩვენს ბიძაშვილებს გაუმარჯოთ. ბიძაშვილებს, ბასკებს გაუმარჯოთ. ბიძაშვილი ეგრე კარგად მოწყობილიყოს, არც გამიგია. კაი ადგილზეა, მარა მაინც უკმაყოფილოა, სამმართველოს უფროსთან ვერ არი კარგათ. დაასხი, დაასხი. ბიძაშვილებისა ხომ გითხარი? დაო დოლორეს, ძმებო ბასკებო, ეი, მეეტლევ, შეაჩერე ელდორადოსთან! ოთხი კარეიკა გაგვიკეთე... დავთვერი თუ რა არის? მესაყვირენი. მწყობრად მოდიან პიონერები. ჩქარა - ზურგჩანთა, შრომით სემესტრში მივემგზავრებით. შენ ჯარში რა გინდა, აქ ვერ დადიხარ ქუჩაში. აჰ, რამსისქე კომისარია! ქაბულში გამიხსენებ, პადლეც? შენ ხარ ავად? ტვინის დამბლა გაქვს? ქაბულში გამიხსენებ, ხო გაიგე. არ მეშინია, შენი არ მეშინია. ვიცი, არ წავსულვარ ქაბულში. კუს ტბაზე კი გნახე ერთხელ, ამხანაგო კომისარო. რა დაღლილი სახე გქონდა. ოჰ, რა დაღლილი. ვიფიქრე, ავად თუ არის-მეთქი. ქაბული კიდევ რა? ჩემზე კარგები ჩაალაგეს თუთიის კუბოებში და, ალბათ, ისინი თუ გიხსენებდნენ. დეზერტირების რაიონი ხართ და ვიღაც გაბრაზებული დეზერტირის მამის ყვირილი იმ სასტუმროს დერეფანში: - ეგ დეზერტირები გაჭმევენ პურს, თქვენი დედა... ქაბული. იქნებ ქაბულია? მაგრამ საყვირი, მაგრამ ჰანგი არ არის მათი. ჰანგი ჩვენია. ჩვენი რომ არ იყოს, გაიქცეოდნენ. მივხვდი - ომი იწყება. კომისარიც ამიტომ ბრაზობდა. სულ ნაკუწებად აქცია საავადმყოფო ფურცელი. ექიმ-ნევროლოგთა დასკვნა დაიკიდა ფეხებზე, ქაბულში წახვალო. ომია და იმიტომ. მაგრამ სად არის რიგით ბუღალტერთა და ყოფილ ინჟინერთა ლაშქარი? ლაშქარი ჩვენი მღელვარებისა. მოდიანო, ჩოჩქოლია. მოდიანო და დედაბუდიანად სპობენ ყველაფერსო. წითელი ძაღლებივით მოდიანო, კრუსუნებენ დინოზავრი ბიძიები და მაუგლის ეძებენ. აჰა, ვხედავ ლაშქრის თავს. ის რა არის, ბუზებსავით რომ მოჩანს მზის ჩასვლის ადგილას? ცხადია, ლაშქარია. ბოდიში და, რომში ხომ არა ვართ? ალარიჰი და იმის ჯეჯგვები ხომ არ მოიწევენ? სადა, ჩვენ ვინ მოგვცა ეგ ადგილები. აქ უნდა ამოგვხდეს სული. ამნისტია მზადდებაო. ამ რადიოს ახლა მე ვესვრი, რაც ხელში მომხვდება, იმას. წყალი რომ გადავასხა? აი, ქალები. დედასამშობლო გეძახის. რამდენი რამ უპოვიათ თავდასაცავად. დაიცავენ და მერე შეუტევენ. ლიმონათის ყუთებიო, ფქვილის ტომრებიო (აი, თურმე, სად ყოფილა ფქვილი, რომ ამბობდნენ, სამი დღის მარაგიღა დაგვრჩაო). ესეც კიდევ ჰალსტუხებისგან გამოკვანძული ქამანდებიო. ბუღალტერთა ტრაქტორები კი თანდათან იკავებენ ქუჩებს. კედლებზეც კი ადიან. ეს ვინღაა? სარეკლამო სიუჟეტს ხომ არ იღებენ? ვიღაც პატიოსანი ტელევიზორებს ისვრის ფანჯრიდან. სწორია! ტელევიზორი მხოლოდ ლუდხანაში უნდა იდგეს. მიხვიდე, ფეხბურთს უყურო და მორჩა. კინო? კინოს კინოში უნდა უყურო. ახალი ამბებიო? ახალ ამბებს ლუდხანაში გაიგებ. აბა, მეტი რად გინდა? მით უმეტეს, რომ არც ერთი ახალი ამბავი არ გამოდგება მთლად ახალი. აჰა, მოდიან! განა ძველები? ახლები, კომპიუტერიანები. თავიანთ ცოდნას იცავენ, განა რაიმე სხვას? ცოდნა უნდა დავიცვათო, დაუჭერიათ ელექტრონის ბოძები და ტრაქტორებს დასდევენ. განა ეს ბრძოლაა? ძიძგილაობაა და მეტი არაფერი. რა ვქნა? ვეღარ ვსუნთქავ და... თუ ომია, ომი იყოს. თორმეტი არმიის ბრძოლა-მეთქი და თითო-თითო დარბიან, როგორც დაუფინანსებელ ფილმებში. ვითომ ომია და ერთი დარბის. კარი, კარი გამიღეთ, სემ! ვიხრჩობი. ეს ქალებიც როგორ კივიან? მოტირალთა ბიუროა თუ ომი? ნახე, იმან გარდერობიც გადმოაყოლა. ქაბული იქნება, ქაბული! ტელევიზორებს ტანკებს ესვრიან ფანჯრებიდან. არა, ეგ ჩვენც ვიცით. ქაბული არ გამოდის. რას ამოვიჩემე? დინოზავრები კი... დახე დინოზავრებს? ჩუმ-ჩუმად დასუნსულებენ. პირველი სართულის ფანჯრებში ძვრებიან, მერე მეორესკენ მიხოხავენ. ნახე - მესამეზეც ასულან. კარგად დაძვრებიან, ხო იცი! სანამ აქ ომია. უბედური მოხუცები, მირახრახებენ უნომრო ტროლეიბუსით. რა უნდათ? ტყვიას ვეძებთო, ყვირიან. ე! ე! ე! ეს ვინ მოძვრება? - ვინა ხარ, ე? - კაი მოგლეჯილი ბიჭია, შობელძაღლი. თვალები დაურბის. ახლა ეს მაკლდა ჩემს გამონგრეულში. - ორი წუთი, ამოვისუნთქო, - ლოგინზე ჯდება. - ვინა ხარ, ე? - ესა, ნახე, ეხლა რა მოხდეს? ნახე, რა დაბათქუნდეს? - ვინა ხარ? - ისა, ამფეთქებელი. ნახე, ეხლა... - წადი აქედან, აქ რა გინდა? - მაიცა რა, ამოვისუნთქო. - წადი აქედან. რატომ აფეთქებ? - პრიკაზია, ჯიგარო. მე რა, ხელობა მაქ ეგეთი... - ვისი პრიკაზია, სიგუტკინის? - ეგ არ ვიცი. წყალი არა გაქ? - ვისი პრიკაზია? - ვინ იძლევა პრიკაზებს? - აბა, რა ვიცი. - მაიტა, დამალევიე... ფუ, - შემთბარი ლუდის ბოთლს დადგამს იატაკზე. საათზე იყურება, - აი, ნახე. აი, ოციდან უკან დაითვალე... - სულ უკან რატომ უნდა ვითვალო? - სულ უკან მიდიხარ და, აბა, წინ როგორ დაითვლი! ბრძენია, ხო იცი. - ვისი პრიკაზია? - მარშლისა. - მარშალი ვინ არის? - არი ეგეთი, ლოყაწითელი, - საათზე იყურება, - ყურებში ხელები გაიკეთე, ჯიგარო. ნახე, როგორ აალდეს. - წამოდგება და ყურებში ირჭობს თითებს, - პირი კარქა დამუწე... ბახ! ბაბახ! ბახ! ბახ! ბარაბახ! მართლა ფეთქდება, ყველაფერი ფეთქდება. ყველაფერი ინგრევა. არა, არა, არა, შე ვირიშვილო. არა, ე, სად წავიდა ეს ჩათლახი? გაიპარა. იწვის. ქანდაკებები ინგრევა, ჩვენი გამზრდელი ცხენოსან-ხმლოსნები! სად მიაქვთ? რაო? ზარბაზნებად ადნობენო? არა, ჯიგარო, არ გაგატანთ. ფრონტს სჭირდებაო? რომელ ფრონტს? სად არი ფრონტი? ცეცხლსა და მტვერში, ამ ნანგრევებში რას გაარჩევ შენიანს და მტერს? რაო? აუცილებელი არ არის? რაო, რა არის მთავარიო? მთავარი მოქმედებააო? მოქმედება როგორ არის მთავარი, შე კაი კაცო? არა ხარ კარგი კაცი? კარგები მხოლოდ სასაფლაოზე ხდებიან? მალე ყველა იქ ვიქნებით? არა, მე არა, მე არა. მე ხომ ტელევიზორი არა მაქვს? არ ვმონაწილეობ. აი, ჩემი ოთახი აი, ჩემი... ჩვენს შორის ხუთი საათი ამოსუნთქული ფრენაა. არაფერი არ არის ჩვენს შორის? არც ერთი ნაბიჯი? უნდა იყოს. აი, ნახავ, იქნება, იქნება... ვხედავ, ვხედავ, ბრძოლა დაიწყო. აჯანყებულთა თავები დაფრინავენ. თუმცა, აჯანყებულები რომლები არიან? ყველანი, ყველანი. ეს ათი-თორმეტი ლაშქარი. აი, ხმალი, აი, ომი. ვინა თქვა, დაგვავიწყდაო. ალბათ, იმან, ვინც „ბორჯომის“ გამორჩეულ როლს და მანდარინის ექსპორტს აწვებოდა. ვაიმე, ნახეთ, ნანგრევებში. ნანგრევებში. რა დროს ქალია, ჯარისკაცო, რა დროს სექსია. არ უნდა. თქვენ კი, რატომ ხვრეტთ ერთმანეთს. კომბლიანო, ფრთხილად, ბავშვია. ბავშვი კი არა, მანქანაა. „მერსედეს-600“. ვაჰ, როგორ შეება. რატომ იმსხვრევა ეს ტანკები ბოცებივით? ალბათ, იმიტომ, რომ ნამდვილი არაა. შეხედეთ, ბუღალტერთა სარდალი! ღმერთო, რა ქაჯური ჰალსტუხი უშოვია. დამიცავ, ჩემო გამონგრეულო! გამიღე, სემ! ყველგან კვამლია, გემრიელი, მაგრამ მახრჩობელა. კვამლია, უჰ. თფუ, ამოვიღე ყველაფერი. რა ნაცნობი, რა გემრიელი სურნელია. რისი კვამლია? რამდენი ცეცხლია! რამდენი ცეცხლია! თითქოს პილპილს მაყრიან ცხვირ-პირში. ცხრა ლახვარი... რატომ? რისთვის? მზე კვლავ მიეფარა ღრუბლებს. ყველაფერი შუშისა ყოფილა. ყველაფერი მე ვარ და მაინც ჩემს გამონგრეულში დავრჩი. ცისკარა ვარ, წყალი დამალევინეთ. გაქვავებულთა ქალაქში დავდივარ. კიდევ კარგი, გაქვავდნენ, თორემ ხომ ამოჟლეტდნენ ერთმანეთს. ეს თქვენ იყავით, ლავრენტი პავლეს ძევ, თუ ვინმე გახლდათ უფრო მასშტაბური? მოიცათ!!! მოიცათ!!! მოიცააათ... რაზმეულო, სწორდი, სმენა! პირველი-მეორეზე გაითვალეთ! ეს რა არის იქ, მაღლა? კომკავშირული გუულიიი... მფრინავი თეფშები? თუ, კომკავშირული ქალაქი ყოფილა. ძნელაძეო, თუ რაღაც. მივხვდი, მივხვდი, რა ქალაქია! ეს რა არის? ჩემი კომკავშირის ბილეთი. მორჩა, ვთავდები. ვისი ხელები და ფეხებია? ამდენი ხელი და ამდენი ფეხი? აკი შუშისააო, ქვისააო, ზღაპარიაო... ისევ ფეთქდება... იქითაც. რა საშინელი ქვაბია, რა მყრალი ფაფაა!!! მოიცათ!!! ხელი!!! ომია, ომი!!! დაგვცხეს, დაგვცხეს, ტო! მოიც... სეეემ!.. ეს რაები გამოჩნდნენ ცაში? არ ჩამოართვა, არ ჩამოართვა ხელი კომანდორს!.. და შაჰრაზადს შემოათენდა ნებადართულ სიტყვებზე. უჰ... რომელი საათია? …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 4:45pm on ოქტომბერი 19, 2018
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
How They Operate, And Why They Subject for Employers
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 26, 2025.
საათი: 2:30pm
0 კომენტარი
0 მოწონება
In the present earth, history checks are getting to be a regular part of the selecting method, tenant screening, and in some cases volunteer variety. From verifying work historical past to examining felony information, qualifications check providers give vital insights into somebody's heritage. In the following paragraphs, we’ll include the kinds of track record checks, how they perform, and why They are really critical for each companies and people.
What exactly…
შემოქმედი მხატვარი
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 22, 2025.
საათი: 11:23pm
0 კომენტარი
3 მოწონება
თვალებს ძლივს ახელდა დასაძინებლად რომ წავედით, მაგრამ მაინც მოვახერხეთ ძილისწინა საუბრები. ამჯერად, თემა ნათესავები და ნათესაური კავშირები იყო და ცოტა ვერ მიხვდა რა სხვაობა შვილიშვილსა და შვილთაშვილს შორის. ის კი გაიგო, რომ პირველი - მესამე თაობას ნიშნავდა, ხოლო მეორე - მეოთხეს, მაგრამ თვითონ ეს სიტყვები - შვილი-შვილი და შვილთა-შვილი რატომ…
სააღდგომო ეპისტოლე 2025
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 20, 2025.
საათი: 2:00am
0 კომენტარი
3 მოწონება
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსისა და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტის, ილია II-ის სააღდგომო ეპისტოლე
საქართველოს წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრთ, მკვიდრთ ივერიისა და ჩვენი ქვეყნის საზღვრებს გარეთ მცხოვრებ თანამემამულეთ:
ქრისტე აღდგა!
აღდგეს ღმერთი, მიმოიფანტონ…
Fresh New Stories
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 9, 2025.
საათი: 5:30am
0 კომენტარი
0 მოწონება
The 12 months 2025 has brought a wave of innovation and creativeness to Bangla natok, redefining the storytelling landscape for audiences worldwide. With refreshing narratives, groundbreaking themes, and Outstanding performances, The brand new natoks of 2025 continue to elevate the art of Bengali drama.
What to anticipate from New Natoks in 2025
Daring Narratives: The most up-to-date natoks are exploring uncharted territories, delving into social…
Qwelly World
© 2025 George.
•
