ძიების შედეგები - ფსიქოლოგიური
- თემა: ალექსანდრე კალომიროსი - ცეცხლის მდინარე
- უკვე ვცხოვრობთ ბოლო დროისათვის ნაწინასწარმეტყველებ აპოსტასიის ეპოქაში. პრაქტიკულად, ადამიანთა უმრავლესობა ურწმუნოა, თუმცა ბევრ მათგანს თეორიულად ჯერ მაინც სწამს. ყველგან განურჩევლობასა და ამა სოფლის სულისკვეთებას დაუსადგურებია. რა არის მიზეზი ასეთი მდგომარეობისა? ამის მიზეზია სიყვარულის განელება. ღვთისადმი სიყვარული აღარ იწვის ადამიანთა გულებში და აქედან გამომდინარე ჩვენს შორის სიყვარულიც მოკვდა. და რა არის მიზეზი ღვთის მიმართ ადამიანის სიყვარულის გაქრობისა? პასუხი ერთმნიშვნელოვანია – ცოდვა. ცოდვა არის ის ბნელი ღრუბელი, რომელიც არ უშვებს ღვთის ნათელს ჩვენამდე. მაგარამ ცოდვა აქამდეც არსებობდა. მაშინ როგორღა მივაღწიეთ ასეთ მდგომარეობას, როდესაც ღმერთს არა მხოლოდ უგულებელვყოფთ არამედ გვძულს. დღევანდელ დღეს ადამიანის დამოკიდებულება ღვთისადმი მართლაც არ არის უბრალოდ იგნორირება ან უინტერესობა. თუ ჩვენ უფრო ყურადღებით შევხედავთ დღევანდელ ადამიანს, აუცილებლად შევამჩნევთ, რომ მის უმეცრებასა და უდიერებაში ჩაქსოვილია საშინელი სიძულვილი. მაგრამ როგორ შეიძლება გვძულდეს ის რაც არ არსებობს? მე მართლაც მგონია, რომ დღეს ადამიანებს უფრო სწამთ ღმერთის არსებობისა ვიდრე ნებისმიერ სხვა დროს კაცობრიობის ისტორიაში. ხალხმა ეხლა უკეთესად იცის სახარება, ეკლესიის სწავლება და საერთოდ ღმერთის ქმნილება ვიდრე სხვა ნებისმიერ დროში. მათ ღრმადა აქვთ გაცნობიერებული ღმერთის არსებობა. თანამედროვე ათეიზმი, სინამდვილეში არ არის ურწმუნოება. ეს არის აუტანლობა იმისა, ვისაც კარგად ვიცნობთ, მაგრამ ვინც გვძულს მთელი ჩვენი არსებით, ზუსტად ისევე, როგორც დემონებს, რომელთაც კარგად იციან და იმავდროულად სძულთ ღმერთი. ჩვენ გვძულს ღმერთი და ზუსტად ამიტომ უგულვებელვყოფთ მას, თვალს ვარიდებთ, თითქოსდა ვერ ვხედავთ და თავი ათეისტებად მოგვაქვს. სინამდვილეში კი ის დაუძინებელ მტრად მიგვაჩნია და მისი უარყოფა ანუ ათეიზმი ჩვენი შურისძიებაა მასზე. მაგრამ, რატომ სძულთ ადამიანებს ღმერთი? არა მხოლოდ იმიტომ რომ საქმენი მათნი ბნელია და ნათელი აღიზიანებთ, არამედ იმიტომ, რომ ის მათთვის მუდმივ საშიშროებას წარმოადგენს, მარადიულ საფრთხეს, ვითარცა მოწინააღმდეგე სასამართლოში, ვითარცა პროკურორი და დაუნდობელი მსაჯული. ღმერთი მათთვის აღარ არის სახიერი და ყოვლისშემძლე მკურნალი, რომელიც განკაცდა, რათა აღედგინა, განეკურნა ისინი სნეულებისა და სიკვდილისაგან, არამედ სასტიკი მსაჯული და შურისმაძიებელი ინკვიზიტორია. დემონმა შეძლო დაერწმუნებინა ადამიანები, რომ ჩვენ ღმერთს არ ვუყვარვართ, რომ მას მხოლოდ თავისი თავი უყვარს და მხოლოდ მაშინ გვწყალობს, როდესაც ისე ვიქცევით, როგორც მას სურს და ვძულვართ მაშინ, როდესაც ისე არ მოვიქცევით, როგორც მან გვიბრძანა და იმ ზომამდე სწყინს ჩვენი ურჩობა, რომ ამას მარადიული ტანჯვით გვაზღვევინებს ჯოჯოხეთში, რომელიც მან სწორედ ამ მიზნით შექმნა. ვის შეუძლია უყვარდეს მტანჯველი? ისინიც კი, ვინც ღვთის რისხვას გაექცევიან და რამენაირად ასიამოვნებენ ამ საშიშ ტირანს, ისინიც ვერ შეძლებენ მის სიყვარულს. ხედავთ, თუ რამხელა სიცრუე დასწამა დემონმა ყოვლადმოწყალე, ყოვლისმოყვარე და უსაზღვროდ კეთილ შემოქმედს, მის შესახებ საყოველთაოდ გავრცელებული, დამახინჯებული სწავლების მეშვეობით? ამიტომაც ჰქვია ეშმაკს ბერძნულად “დიაბოლოს” - ცილისმწამებელი. II მაგრამ რითი შეძლო ეშმაკმა ღმერთის შესახებ ასეთი სიცრუის გავრცელება? რა ხერხი გამოიყენა კაცობრიობის დასარწმუნებლად, რათა აემღვრია ადამიანთა აზროვნება? მან ამისთვის თავად “ღვთისმეტყველება” და სასულიერო იერარქია გამოიყენა! მან ჯერ მცირე, თითქო უმნიშვნელო ცვლილებები და გადახრები შეატანინა ღვთისმეტყველებაში, მცირეოდენ ზნეობრივ კომპრომისებზე დაიყოლია იერარქია და შემდეგ, თანდათან სრულიად აცვლევინა სახე ქრისტიანობას, დაამკვიდრა სრულიად არასწორი წარმოდგენა ღმერთზე. აი ამას ჰქვია დასავლური ღვთისმეტყველება. ოდესმე გიცდიათ ამოგეცნოთ დასავლური ღვთისმეტყველების დედა აზრი? მისი მთავარი დამახასიათებელი აზრი მდგომარეობს იმაში, რომ ის განიხილავს ღმერთს როგორც ბოროტების ნამდვილ მიზეზს. რა არის ბოროტება? განა არ არის ის განშორება ღვთისაგან, რომელიც თავად არის სიცოცხლე? განა ბოროტება სიკვდილი არ არის? “ბოროტება არის გაუცხოება ღვთისაგან” (წმ. ბასილი დიდი). და რას ასწავლის დასავლური ღვთისმეტყველება სიკვდილის შესახებ? კათოლიკეებისა და პროტესტანტების სრულ უმრავლესობას წარმოუდგენია, რომ სიკვდილი არის სასჯელი ღვთისა. ღმერთმა დაადანაშაულა ყველა ადამიანი ადამის ცოდვაში და დასაჯა ისინი სიკვდილით, მოკვეთით, მათი განყენებით ცხოველსმყოფელი ენერგიებისგან, მათი მოკვლით ჯერ სულიერი, ხოლო შემდეგ ხორციელი სიკვდილით ანუ სულიერი შიმშილის მეშვეობით. დაბადებათა წიგნის ამ ეპიზოდს: “უკუეთუ იგემოთ ამა ხისა ნაყოფი, მოკუდებით სიკუდილით”. ავგუსტინე შემდეგნაირად განმარტავს: “უკუეთუ იგემოთ ამ ხის ნაყოფი, მე თქვენ მოგკლავთ. ” ზოგიერთი პროტესტანტი თვლის, რომ სიკვდილი ღმერთის სასჯელი კი არა, არამედ სრულიად ბუნებრივი მოვლენაა. მაგრამ განა თავად ღმერთი არ არის ყოველივე ბუნებრივის შემქმნელი? ასე რომ, ორივე შემთხვევაში, მათთვის სიკვდილის მიზეზი არის ღმერთი. და ეს ეხება არა მხოლოდ ხორციელ სიკვდილს, არამედ სულიერ სიკვდილსაც. განა არ ამბობენ დასავლეთში თეოლოგები, რომ ჯოჯოხეთი, რომელიც მარადიული სულიერი სიკვდილია, არის ღმერთის სასჯელი? და განა არ ამბობენ ისინი, რომ ეშმაკი არის ღმერთის მსახური რომელიც მარადიულად სტანჯავს ადამიანებს ჯოჯოხეთში? დასავლეთის “ღმერთი” არის შეურაცხყოფილი და გაბოროტებული ღმერთი, ღმერთი რომელიც სავსეა მრისხანებით ადამიანთა ურჩობის გამო, რომელსაც სურს რომ საუკუნოდ სტანჯოს მთელი კაცობრიობა მისი ცოდვების გამო, სანამ არ დაიკმაყოფილებს თავის შეურაცხყოფილ სიამაყეს. რას ქადაგებენ დღეს დასავლეთში თუ აღმოსავლეთში? რომ თურმე ცხონება არის გადარჩენა ღვთის რისხვისაგან, და რომ ჯოჯოხეთი არის ღმერთის სასჯელი სადაც ეშმაკი, რომელიც სტანჯავს ადამიანებს, ღვთის ბრძანებას აღასრულებს. რომ ღმერთმა მოკლა ღმერთი (ძე ღმრთისა), რათა დაეკმაყოფილებინა თავისი შეურაცხყოფილი ღირსება, რასაც დასავლეთში ევფემისტურად სამართლიანობას ეძახიან. როგორ შეიძლება ვინმეს უყვარდეს ასეთი ღმერთი? როგორ შეიძლება გვწამდეს ის, ვინც ძრწოლასა და სიძულვილს იწვევს ჩვენში? როგორ შეიძლება გვქონდეს იმის იმედი, ვინც ასეთი დაუნდობელია. ამიტომაცაა, რომ დიდია ადამიანებში იმის სურვილი, რომ არ არსებობდეს ის ვინც ასე გვემუქრება, მითუმეტეს თუ ეს საფრთხე არის მარადიული. ასეთ დასკვნამდე მივიდნენ ადამიანები, რადგან მარადიული სამოთხეც კი აუტანელი იქნებოდა ასეთ სასტიკ ღმერთთან ერთად. ასე დაიბადა ათეიზმი, რომელიც სრულიად უცხო იყო აღმოსავლეთისთვის, ვიდრე დასავლურმა ღვთისმეტყველებამ არ შეაღწია და უდიდესი ზეგავლენა არ იქონია მასზე. ათეიზმი არის ნაყოფი დასავლური ღვთისმეტყველებისა. ათეიზმი არის უარყოფა ბოროტი, შურისმაძიებელი ღმერთისა. ადამიანები გახდნენ ათეისტები რათა თავი დაეღწიათ ამგვარი ღმერთისაგან და ისინი სირაქლემასავით მალავენ თავებს და ხუჭავენ თვალებს. ათეიზმი არის უარყოფა კათოლიკური და პროტესტანტული ღმერთისა. ამიტომაც ათეიზმი კი არ არის ქრისტიანობის მტერი, ჩვენი მტერი გაყალბებული და დამახინჯებული ქრისტიანობაა. III ღმერთის სამართლიანობის შესახებ იურიდიული წარმოდგენა, სხვა არაფერია, თუ არა ადამიანური ვნების გაბატონება ღვთისმეტყველებაზე. ეს დაბრუნებაა ღმერთების გაადამიანურებისა და ადამიანის გაღმერთების, უფრო ზუსტად გაკერპების წარმართულ პროცესთან. აი, როგორ აღიქვამს სქოლასტიკური თეოლოგია ღმერთის სამართლიანობას: ადამიანის ურჩობით შეურაცხყოფილი ღმერთი გადაწყვიტავს, რომ ადამის დანაშაული თანაბრად დააბრალოს მის შთამომავლობას და აი ყველა ისჯება სიკვდილით ადამის ცოდვის გამო, რომელიც მათ არ ჩაუდენიათ. ეს ჰგავს ზოგიერთ ადგილებში დღემდე გავრცელებულ სისხლის აღების წესს; უნდა მოკვდეს არა მხოლოდ დამნაშავე, არამედ მთელი მისი მოდგმა. მაგრამ ტრაგედია იმაშია, რომ მთელი კაცობრიობის სიკვდილიც კი ვერ დაამშვიდებს ღმერთის შეურაცხყოფილ ღირსებას. ეს შელახული პატივი მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაკმაყოფილდება, თუ სასჯელს მისივე ღირსებისა და სიმაღლის არსება დაექვემდებარება. ასე, რომ საკუთარი ღირსებისა და აგრეთვე კაცთა მოდგმის გადასარჩენად საჭირო იყო თავად ღმერთის, მისი მხოლოდშობილი ძის განხორციელება, რომელიც თავისი მსხვერპლშეწირვით აღადგენდა ღმერთის შელახულ პატივს. IV ეს იურიდიულ-წარმართული წარმოდგენა ღმერთის სამართლიანობის შესახებ, რომლის მრისხანების დასაოკებლად საჭიროა მუდმივი მსხვერპლი, აშკარად აქცევს ღმერთს ადამიანთა უზენაეს მტრად და ჩვენი ამქვეყნიური თუ მარადიული უბედურების მიზეზად. ასევე ცხადია, რომ ამგვარი სამართლიანობა წმინდა იურიდიული კუთხითაც ვერ უძლებს კრიტიკას, რადგან ისჯებიან ისინი, ვისაც არანაირი ბრალი არ მიუძღვის წინაპართა ცოდვაში (წმ. კირილე ალექსანდრიელი, PG 74. 788-789). ხოლო თუ ვიტყვით, რომ ისინი თავისი ცოდვების გამო ისჯებიან, რა დააშავეს მაშინ ჩვილმა ბავშვებმა, რომელთაგან ზოგი ისე კვდება ამ ქვეყნისთვის თვალის შევლებასაც კი ვერ ასწრებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იმას რასაც სამართლიანობას ეძახიან, სინამდვილეში ყველაზე სასტიკი სახის შურისძიება შეიძლება დაერქვას მხოლოდ. ქრისტეს სიყვარული და ჯვარზე აღსრულებული მისი მსხვერპლი კი მთელ თავის აზრსა და თანამიმდევრულობას კარგავს იმ გიჟურ მოძღვრებაში, სადაც ღმერთი კლავს ღმერთს, რათა ღმერთის ე. წ. სამართლიანობა დაკმაყოფილდეს. განა აქვს რაიმე საერთო სამართლიანობის ამგვარ გაგებას, იმ სამართლიანობასთან რომელიც ღმერთმა გამოგვიცხადა? განა ასეთი მნიშვნელობით იხმარება სიტყვები “ღმერთის სამართლიანობა” ძველსა და ახალ აღთქმაში? ყველაფერი კი იქიდან დაიწყო, რომ საღმრთო წერილში სიტყვის “სამართლიანობა” თარგმანისას გაჩნდა ბერძნული შესატყვისი - “დიკეოსინი”, რაც ნიშნავს- თანაბრად განაწილებას, ამიტომაცაა, რომ დღემდე მართლმსაჯულების სიმბოლოდ სასწორი მიიჩნევა. ამ სასწორით აღჭურვილი სამართლიანი საზოგადოება აჯილდოვებს კეთილთ და სჯის ბოროტებს. ეს გახლავთ ადამიანური სამართლიანობა და მისი ინსტრუმენტი სასამართლო. მაგრამ განა ასეთია ღმერთის სამართლიანობა? სიტყვა “დიკეოსინი” - სამართლიანობა, არის თარგმანი ებრაული სიტყვისა “ცედაკა”. ეს სიტყვა აღნიშნავს - “საღმრთო ენერგიას, რომელიც კაცთა ცხოვნებას აღასრულებს”. შინაარსით მისი უახლოესი და სინონიმური სიტყვაა - “ჰესედ”, რაც მოწყალებას, თანალმობას, სიყვარულს ნიშნავს. ასევე სინონიმური სიტყვაა - “ემეთ”, რაც ერთგულებას, სიმართლეს ნიშნავს. როგორც ხედავთ, ეს სიტყვები სრულიად სხვა განზომილებას ანიჭებს სამართლიანობას, როგორც რელიგიურ ტერმინს. აი, ამ შინაარსით ესმოდა ყოველთვის ქრისტეს ეკლესიას ღმერთის სამართლიანობა. ასე ასწავლიდნენ წმიდა მამები ღმერთის სამართლიანობის შესახებ. “ნუთუ შეგიძლია ღმერთს სამართლიანი უწოდო?” - წერს წმ. ისააკ ასური, “როდესაც კითხულობ იმ ადგილს სახარებიდან, სადაც ერთნაირი სასყიდელი მიიღეს სხვადასხვა დროს მისულმა ვენახის მუშაკებმა?”. “მე მნებავს უკანასკნელსა ამას მიცემად ვითარცა შენ, რომელი პირველითგან ჟამისა დაჰყევ ჩემთანა, არამედ თვალი შენი ბოროტ არს, ხოლო მე სახიერ ვარ”. “როგორ ვუწოდოთ ღმერთს სამართლიანი?” - აგრძელებს წმ. ისააკი, “როდესაც წაიკითხავ იგავს უძღები შვილის შესახებ, რომელმაც მთელი თავისი სიმდიდრე აღვირახსნილი ცხოვრებით გაფლანგა, და მიუხედავად ამისა, როდესაც შეინანა, მამა მიეგება მას, კისერზე მოეხვია და დაადგინა მთელი თავისი ქონების განმგებელად? და თუ ვინმეს ეჭვი ეპარება ამაში, გავიხსენოთ რომ ყოველივე ეს ძე ღვთისამ გამოგვიცხადა თავისი მამის შესახებ და სწამა მისთვის. მაშ სადღა არის აქ ღმერთის სამართლიანობა, რამეთუ როდესაც ჩვენ ვცოდავდით, ქრისტე მოკვდა ჩვენთვის!” (წმ. ისააკ ასური, სიტყვა 90, 1854 წლის, რუსული გამოცემის მიხედვით). სრულიად ნათელია, რომ ღმერთი არ არის სამართლიანი ამ სიტყვის ადამიანური გაგებით. მისი სამართლიანობა მის წყალობასა და სიყვარულს აღნიშნავს, რომელსაც ის სრულიად არასამართლიანად გასცემს. ღმერთი ყოველთვის გასცემს და არაფერს ითხოვს სანაცვლოდ. ის გასცემს ჩვენნაირი ადამიანებისთვის, რომლებიც ყოვლად უღირსნი ვართ ამის მისაღებად. ზუსტად ამიტომ გვასწავლის წმიდა ისააკი: “ნუ უწოდებ ღმერთს სამართლიანს, რამეთუ მისი სამართლიანობა არანაირად არ გამოიხატება შენთან მიმართებაში. და თუ დავითი უწოდებს მას სამართლიანს და მართალს, მისმა საკუთარმა ძემ გამოგვიცხადა რომ ის არის კეთილი და სახიერი.” “ის კეთილია” დასძენს აბბა ისააკი, “ბოროტთა და უწმიდურთა მიმართაც.” სახიერი ღმერთი კეთილია მათ მიმართაც, ვინც უგულებელყოფს, არ ემორჩილება და ყურადღებასაც არ აქცევს მას. ის არასოდეს უბრუნებს ბოროტს ბოროტებით, არასოდეს იძიებს შურს. მისი სასჯელი სიყვარულითაა აღსავსე და მხოლოდ ჩვენს გამოსწორებას ისახავს მიზნად. მან ყოველივე კეთილად შექმნა. გარეული მხეცებიც კი ცნობენ თავის ბატონად იმ ქრისტიანს, რომელიც თავის თავმდაბლობით მიემსგავსება ღმერთს, ისინი მას შიშით კი არა, სიყვარულითა და მორჩილებით ხვდებიან, მადლიერებით ემსახურებიან მას. უგუნურმა მხეცებმაც კი იციან, რომ მათი შემოქმედი არ არის ბოროტი და შურისმაძიებელი, არამედ ის სიყვარულია. მან ჩვენ დაგვიფარა და გვაცხოვნა როდესაც დავეცით. მარადიულ ბოროტებას არაფერი საერთო არა აქვს ღმერთთან. ის გამომდინარეობს მისი თავისუფალი, გონიერი ქმნილებების ნებიდან, ნებიდან რომელსაც იგი პატივს სცემს. ღმერთს ჩვენ არ დაუსჯივართ სიკვდილით, ეს ჩვენ ჩავვარდით მასში საკუთარი არჩევანითა და ნებით. ღმერთი სიცოცხლეა და სიცოცხლე თავადაა ღმერთი. ადამიანი კი აუჯანყდა ამ ჭეშმარიტ სიცოცხლეს და თავად ჩაუკეტა კარი მის ცხოველმყოფელ მადლს. “რამდენადაც განვეშორეთ სიცოცხლეს”, ამბობს წმ. ბასილი დიდი, “იმდენად მიუახლოვდით სიკვდილს, რადგან ღმერთია სიცოცხლე და სიცოცხლის მოკლება არის სიკვდილი”. “სიკვდილი არ შეუქმნია ღმერთს, ის ჩვენ თავად დავბადეთ ჩვენში. მაგრამ ღმერთმა არ შეაჩერა სიკვდილისა და ხრწნადობის ტირანია ჩვენზე, რათა დაცემა და სნეულება არ გამხდარიყო ჩვენში მუდმივი და უკვდავი” (წმ. ბასილი დიდი. ”Творения”. Т. II. стр. 156). “სიკვდილი ღვთისგან განშორებაა, ისევე როგორც ნათლისაგან განშორება არის სიბნელე, მაგრამ ნათელი ჭეშმარიტი როდი გვსჯის ჩვენ წყვდიადით”. (წმ. ირინეოს ლიონელი. ”Против Ересей”. кн. 5. гл. 27). “სხეულის სიკვდილი შედეგია ღვთისგან განშორებისა, რადგან სიცოცხლე არის ის, ვინც თქვა: “მე ვარ ცხოვრება”. (წმ. მაქსიმე აღმსარებელი). მაგრამ რატომ დაატყდა სიკვდილი მთელ კაცობრიობას? რატომ კვდებიან ადამივით ისინი, ვისაც არ შეუცოდავს ადამთან ერთად? ამაზე გვპასუხობს წმ. ანასტასი სინაელი: “ჩვენ მემკვიდრეები ვართ ადამის წყევისა, მაგრამ იმისთვის კი არ ვისჯებით, რომ ადამთან ერთად დავარღვიეთ საღმრთო მცნება, არამედ იმიტომ, რომ ადამი გახდა რა მოკვდავი ღვთისაგან განშორების გამო, ჩვენ მის მოდგმას, მემკვიდრეობით გადმოგვცა ცოდვისადმი მიდრეკილება. ჩვენ გავხდით მოკვდავნი, რადგანაც დავიბადეთ მოკვდავისაგან. “მოუსმინოთ წმ. გრიგოლ პალამას: “ღმერთს არ უთქვამს ადამისთვის: “იქეც იმათ, რისგანაც შეგქმენი”; არამედ უთხრა:”მიწა ხარ და მიწადვე იქცევი”. მას არ უთქვამს:”მოკვდი იმ დღეს, ოდეს იგემო ამისგან”, არამედ უთხრა: “ოდეს გემო იხილო მოკვდები”, ანუ ამ სიტყვებით მხოლოდ წინასწარ გააფრთხილა, მაგრამ არც ხელი შეუშლია იმისთვის რაც მოხდა, რადგან არ შეეძლო ადამის თავისუფლების ხელყოფა” (PG. 96, 612 a). ასე, რომ სიკვდილი არა ღმერთის სურვილით, არამედ ადამის ურჩობით შემოვიდა კოსმოსში, რადგან ადამმა თავად გაწყვიტა კავშირი სიცოცხლის წყაროსთან, ღმერთი კი თავისი სიყვარულით ყოველთვის აფრთხილებდა მას. “სიბრძნის ხე თავის თავად კეთილი იყო და მისი ნაყოფიც აგრეთვე იყო კეთილი. რამეთუ ხეში კი არა, არამედ ურჩობაში იყო სიკვდილი. და სიბრძნე მხოლოდ მაშინაა სასარგებლო, როდესაც მას გონივრულად გამოიყენებ” (წმ. თეოფილე ანტიოქიელი). სიბრძნის ხის ნაყოფი მხოლოდ დროებით იყო აკრძალული, რადგან ადამი სულიერად ჯერ ჩვილი იყო, ხოლო ჩვილისთვის ყველანაირი საკვების მიღება როდია სასარგებლო. სიბრძნის ხე სწორედ ადამისთვის იყო ჩანერგილი, მაგრამ მისი ნაყოფი მკვრივი იყო, მაშინ როდესაც ადამს ჯერ მხოლოდ რძის მიღება შეეძლო. ასე, რომ საღმრთო წერილის ენაზე, სიტყვა “სამართლიანობა” ნიშნავს სახიერსა (კეთილს) და სიყვარულით აღსავსეს. ასევე სიტყვა “მართალი”, რომელიც ხშირად გვხვდება ბიბლიაში, იმას კი არ ნიშნავს, რომ კარგ მოსამართლეზეა საუბარი, არამედ კეთილ, კაცთმოყვარე და ღვთისმოყვარე ადამიანზე. ეს ნათლად ჩანს თუნდაც მართალი იოსებ დამწინდველის მაგალითზე: “ხოლო იოსებ ქმარი ამისი მართალი იყო და არა უნდა განმხილება მისი, იზრახა ფარულად განტევება მისი’’ (მათე. 1, 19), ანუ გულმოწყალება გამოიჩინა და არ გაახმაურა მარიამის ფეხმძიმობა, რაც სჯულით ევალებოდა და რასაც მარიამის ჩაქოლვა მოჰყვებოდა. ე. ი. ამ შემთხვევაშიც სიტყვა “მართალი’’ არა იურიდიულად სამართლიანს არამედ მოწყალესა და დიდსულოვანს აღნიშნავს. როდესაც ვამბობთ, რომ ღმერთი სამართლიანია, ის კი არ უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ის ობიექტური მოსამართლეა, რომელმაც კარგად იცის თუ როგორ დასაჯოს ადამიანი თავისი ცოდვების სიმძიმის მიხედვით, არამედ პირიქით მის მოწყალებას არა აქვს საზღვარი, ის ყოვლად კეთილი და მოსიყვარულეა, არასოდეს პასუხობს ბოროტებას ბოროტებით, მოგვიტევებს ჩვენ ცოდვებს და ყველა საშუალებას ხმარობს ჩვენი გამოსწორებისა და განკურნებისთვის. ის მუდამ თავისკენ მოგვიწოდებს, რათა მარადიული ნეტარებისთვის მოამზადოს და გაამშვენიეროს ჩვენი სულიერი პორტრეტი. V ჩვენამდე მოაღწია მე-4 საუკუნის ბრწყინვალე ტექსტმა, რომელიც დიდ მეუდაბნოესა და ქრისტიანული ასკეზის დამფუძნებელს წმ. ანტონი დიდს ეკუთვნის: “ღმერთი კეთილია, უვნებო და უცვლელი. მაგრამ იბადება კითხვა:თუ ჩვენ ვამბობთ, რომ იგი ხარობს კეთილთა შემხედვარე, წყალობს მათ ვინც მას პატივს მიაგებს და ზურგს აქცევს იმათ, ვინც ბოროტია და მრისხანეა ცოდვილთა მიმართ, მაშ როგორღაა ის უვნებო? ამაზე ვპასუხობთ: ღმერთს არც უხარია და არც მრისხანებაში ვარდება, რამეთუ ორივე - სიხარულიცა და მრისხანებაც არის ვნება; ღმერთის განწყობა არც მის თაყვანისმცემელთა მიერ მიგებულ პატივზეა დამოკიდებული, რადგან ამ შემთხვევაში ის სიამოვნების გავლენის ქვეშ მოექცეოდა, ღვთაება კი სიამოვნებას არ განიცდის. ღმერთი კეთილია და მხოლოდ წყალობას იქმს, ის არავის ვნებს და ყოველთვის უცვალებლად ჰგიებს, უცვლელია; ჩვენ კი ადამიანები, როდესაც კეთილები ვართ და ამით ღმერთს ვემსგავსებით, უმალ ერთობაში ვართ მასთან, ხოლო როდესაც ბოროტებას ჩავდივართ, უმალ განვეშორებით მას, რადგან საერთო აღარაფერი გვაქვს მაშინ მასთან. კეთილგონიერი ცხოვრებით ჩვენ ღვთის შვილნი ვხდებით, ხოლო გაბოროტებულნი თავად განვეშორებით და ზურგს ვაქცევთ მას; და არა იმიტომ, რომ ის განრისხდა და მიგვატოვა, არამედ იმიტომ, რომ ჩვენი ცოდვების სიბნელე უშლის ხელს გაბრწყინდეს ღმერთს ჩვენში თავისი ნათელით. ასეთ მდგომარეობაში კი ბნელი ძალები ისადგურებენ ჩვენში. მაგრამ თუ ლოცვითა და მოწყალებით კვლავ მივცემთ საშუალებას საღმრთო მადლს გაფანტოს ცოდვათა ჩვენთა წყვდიადი; ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ ამით ღმერთს ვასიამოვნეთ და მისი ჩვენდამი განწყობა შევაცვლევინეთ, არამედ იმას, რომ ამგვარი ქმედებით ჩვენში არსებულ ბოროტებას ვუმკურნალეთ და კვლავ მოვიპოვეთ უნარი, რათა ღვთაებრივი სახიერების გემო გაგვეგო. ასე, რომ იმის თქმა, თითქოს ღმერთი ზურგს აქცევს ცოდვილს, იგივეა, რაც იმის თქმა: ბრმა იმიტომ ვერ ხედავს, რომ მზე მას ემალებაო!” (“Добротолюбие”. т. I). VI აი, რა ცილი დასწამა ღმერთს სქოლასტიკურმა თეოლოგიამ, რა სიცრუე მიაწერეს მას ავგუსტინემ, ანსელიმმა, თომას აქვინელმა და ყველა მათმა მოწაფემ. ზუსტად ისინი არიან ფუძემდებლები დასავლური ღვთისმეტყველებისა, როგორც კათოლიკურის, ასევე პროტესტანტულის. სწორედ მათ მიუძღვით ბრალი ღმერთის შესახებ დამახინჯებული შეხედულებების გავრცელებაში. ცხადია, ისინი პირდაპირ არ ამტკიცებდნენ, რომ ღმერთი სასტიკი და ვნებებს დაქვემდებარებული არსებაა, მაგრამ თვლიდნენ, რომ იგი მიჯაჭვულია რაღაც უზენაეს ძალაზე - ბრმა და დაუნდობელ საჭიროებაზე, მსგავსად იმ ძალისა, რომელიც მართავდა წარმართულ “ღმერთებს”. ეს აუცილებელი საჭიროება აიძულებს ღმერთს, რომ ბოროტებას ბოროტებითვე უპასუხოს, მას არ შეუძლია დაივიწყოს და აპატიოს მის წინაშე ჩადენილი დანაშაული, თუ ამის სანაცვლოდ გამუდმებულ მსხვერპლშეწირვებს არ მიიღებს, რაც დააცხრობს მის წყენას და დააკმაყოფილებს მის შეურაცხყოფილ ღირსებას. აქ ჩვენ მივადექით მეტად მნიშვნელოვან საკითხს - ელინური წარმართობის პარაზიტულ ზეგავლენას ქრისტიანულ აზროვნებაზე. სწორედ წარმართული აზროვნება იყო წყარო ყველა მწვალებლობისა, ანუ ღმერთის შესახებ სწავლების დამახინჯებისა. ეს აზროვნება ძალიან ძლიერი იყო აღმოსავლეთში, ყველა ფილოსოფიური და რელიგიური მიმდინარეობების გზაჯვარედინზე. მაგრამ, როგორც საღმრთო წერილში წერია: “სადაცა სჭარბობს ცოდვა, მით უფრო გარდაემატება მადლი”. როდესაც ძლიერდებოდა მწვალებლობები, ასევე ძლიერდებოდა და ყვაოდა ჭეშმარიტი მოძღვრება ღმერთზე. და თუმცა ეს უკანასკნელი ამა სოფლის ძლიერთა მიერ ყოველთვის იდევნებოდა, საბოლოოდ ის მაინც გამარჯვებული გამოდიოდა. დასავლეთში, აღმოსავლეთისაგან განსხვავებით, ელინურმა წარმართულმა აზროვნებამ სრულიად დაუბრკოლებლად შეაღწია, მას იქ აშკარა მწვალებლობის იერი არ მიუღია. მან დასავლეთში ძირითადად ავგუსტინე ჰიპონელის უამრავი ლათინურენოვანი ნაშრომების მეშვეობით შეაღწია. წმიდა იოანე კასიანე რომაელი, რომელიც იმ დროს დასავლეთში მოღვაწეობდა, მიხვდა, თუ რა საშიშროებას შეიცავდა ავგუსტინეს ზოგიერთი სწავლება და შეუპოვრად იბრძოდა ამ შეხედულებათა წინააღმდეგ. ავგუსტინე ლათინურ ენაზე წერდა საკმაოდ დიდი მოცულობის ნაშრომებს, რამაც ეკლესიის სხვა მამებს არ მისცა მათი შესწავლის შესაძლებლობა, მათმა უმეტესობამ აღმოსავლეთში ლათინური უბრალოდ არ იცოდა, ამიტომაც მისი არასწორი შეხედულებები არ იქნა შესწავლილი და დაგმობილი აღმოსავლეთში. ამ გარემოებამ კი განაპირობა ის, რომ მოგვიანებით ავგუსტინეს ნაშრომებმა ძლიერი ზეგავლენა მოახდინა დასავლურ აზროვნებასა და თეოლოგიაზე. დადგა დრო, როდესაც დასავლეთში აღარავინ იცოდა ბერძნული და შესაბამისად, დასავლეთი მოაკლდა კაპადოკიელების, ალექსანდრიელებისა და ანტიოქიელების უდიდეს საღვთისმეტყველო სიბრძნეს. ავგუსტინეს წიგნები აღმოჩნდა დასავლეთში გასაგებ ენაზე დაწერილი ერთადერთი ძველი დროის ნაშრომები. შესაბამისად, დასავლეთმა მიიღო ისეთი ქრისტიანული შეხედულებანი, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში, უბრალოდ წარმართული იყო. ყოველივე ამის შედეგად დასავლეთი ჰუმანისტურ, წარმართულ აზროვნებაში ჩაიძირა. სინამდვილეში, დაპირისპირება მართლმადიდებლობასა და დასავლურ ქრისტეანობას შორის სხვა არაფერია თუ არა გაგრძელება დაპირისპირებისა ისრაელსა და ელადას შორის. ჩვენ ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ეკლესიის მამები თავს თვლიდნენ აბრაამის სულიერ შვილებად, რომ ეკლესიას თავი მიაჩნდა ახალ ისრაელად და ღვთის ერად, ხოლო ეკლესიის შვილებს - ნათანაელად ანუ ჭეშმარიტ ისრაიტელებად. და როდესაც აღმოსავლეთის ქრისტეანობა ასეთი ცნობიერებით ცხოვრობდა, დასავლეთი სულ უფრო და უფრო ხდებოდა პირმშო წარმართული, ჰუმანისტური საბერძნეთისა და რომისა. VII რა არის ისრაელისა და წარმართობისა ყველაზე განმასხვავებელი ნიშანი? გთხოვთ ყურადღება მიაპყროთ ამ მნიშვნელოვან საკითხს: განსხვავება მდგომარეობს იმაში, რომ ისრაელს სწამს ღმერთის. წარმართობას სწამს ქმნილებისა (სამყაროსი). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქმნილება წარმართობაში გაღმერთებულია. წარმართებისთვის, ღმერთი და ქმნილება ერთი და იგივეა. ღმერთი უპიროვნებოა და განსახიერებულია მრავალი “ღმერთებით”. ხოლო ისრაელი (და როდესაც ვამბობთ ისრაელს, ვგულისხმობთ ჭეშმარიტ ისრაელს, აბრაამის სულიერ შვილებს, მათ რომლებიც ინახავენ სარწმუნოებას მოცემულს ღმერთის მიერ თავისი რჩეული ხალხისადმი, და არა მათ ვინც მიატოვა ეს სარწმუნოება. აბრაამის ჭეშმარიტი შვილები არის ეკლესია ქრისტესი, და არა ის ხორციელი შთამომავლები, ებრაელთა ერი) აღიარებს, რომ ღმერთი და მისი ქმნილება არის ორი სრულიად განსხვავებული რამ. ღმერთი არის თვითმყოფადი, პიროვნული, მარადიული, უკვდავი, სიცოცხლე და წყარო სიცოცხლისა. ის თავად არის არსებობა და წყარო ცხოვრებისა. ის არის ერთადერთი ჭეშმარიტი არსებობა. “მე ვარ, რომელი ვარ” გამ. 3:14, ასე განუცხადა თავი უფალმა მოსეს შეუწველი მაყვლიდან. ის არის ერთადერთი რომელიც ჭეშმარიტად არსებობს. ქმნილებას, ღმერთისგან განსხვავებით, არ გააჩნია თვით-არსებობის უნარი. ის სრულიად დამოკიდებულია ღმერთის ნებაზე. ის არსებობს მხოლოდ იმიტომ რომ ღმერთს სურს რომ ის არსებობდეს. ის არ არის მარადიული. იყო დრო როდესაც ქმნილება არ არსებობდა. ის იყო ნული, ის არაფერი არ იყო. ქმნილებას თავის თავად არ გააჩნია არსებობის ძალა, ის არსებობს ღმერთის ენერგიის წყალობით. თუ ღმერთის ეს სიყვარულით აღსავსე ენერგია ოდესმე შეწყდება, მთელი ქმნილება და ყოველი შექმნილი არსება, გონიერი თუ უგონო, მოაზროვნე თუ აზროვნებას მოკლებული გაქრება არარსებობაში. მაგრამ ჩვენ ვიცით რომ ღმერთის სიყვარული მისი ქმნილებისადმი უსასრულოა. ჩვენ მისგანვე ვიცით, რომ ის არასდროს დაუშვებს რომ ჩვენ ჩავვარდეთ იმ არარსებობაში, რომლიდანაც მოგვიყვანა მან არსებობაში. ეს არის ჩვენი სასოება და ჩვენ ვიცით რომ ღმერთი ყოველთვის ერთგულია თავის დაპირებებში. ჩვენ შექმნილი არსებები, ანგელოზები და ადამიანები, ვცხოვრობთ მარადიულად არა იმიტომ რომ ჩვენში არსებობს მარადიულობის რაღაც ძალა არამედ იმიტომ რომ ასეთია ნება ღმრთისა რომელსაც ჩვენ ვუყვარვართ. ჩვენ ბუნებას არ გააჩნია სიცოცხლისა და არსებობის უმნიშვნელო ენერგიაც; ხოლო რაც კი გაგვაჩნია მთლიანად მომდინარეობს ღვთისაგან, ჩვენი საკუთარი აქ არაფერი არ არის. ჩვენ ვართ მიწის ჭუჭყი, და როდესაც ეს ჩვენ დაგვავიწყდა, ღმერთმა თავისი მოწყალებით დაუშვა რომ დავბრუნებულიყავით იქ საიდანაც წარმოვიშვით, რათა ამით გვესწავლა სიმდაბლე და ზუსტად გვცოდნოდა ჩვენი არარაობა (წმ. იოანე დამასკელი). ეკლესიის ეს სწავლება, მის მსახურებებშიც ნათლად ჩანს, სადაც უამრავჯერ ვხვდებით, ღმრთისადმი მიმართულ შემდეგ სიტყვებს “მხოლოო უკვდავო” ან “შენ რომელი მხოლოო ხარ უკვდავი” ან “რომელსა მხოლოსა გაქვს უკვდავება”. ეს არის სარწმუნოება ისრაელისა. ხოლო რა არის წარმართობა? წარმართობა ღმერთთან შეწყვეტილი ურთიერთობის შედეგია. აურაცხელი ცოდვებისა და სისასტიკის, სულმოკლეობისა და სიცრუის გამო ადამიანს აღარ ძალუძს იხილოს ღვთაებრივი ნათელი, ჰქონდეს ურთიერთობა ცოცხალ ღმერთთან. და შესაბამისად მან ის სამყარო გააღმერთა, რომელსაც ყოველდღე ხედავს. წარმართობას მიაჩნია, რომ ქმნილი სამყარო თვითმყოფადი და უკვდავია, რომ იგი ყოველთვის არსებობდა და იარსებებს. წარმართული ღმერთები, ანუ კერპები ამ სამყაროს ნაწილია, მათ თავად არ შეუქმნიათ სამყარო არაფრისგან, მათ მხოლოდ ფორმა მისცეს უკვე არსებულ მატერიას. მატერია სხვადასხვა ფორმებს ღებულობს, რომლებიც იქმნება და ქრება, მაგრამ თავად მატერია მარადიულია. ადამიანთა სულები, დემონები - აი ნამდვილი ღმერთები წარმართობაში, ისინი თავისთავად უკვდავნი არიან, როგორც მატერია. მაშასადამე წარმართობა ქმნილებას მიაწერს ღვთაებრივ თვისებებს, როგორიცაა: მარადიულობა, თვითმყოფობა. ანუ ღმერთი არის ადამიანი, რადგან ის სულიერი არსებაა და მარადიულია თავისი ბუნებით, იგი თვით მატერიასაც აღემატება. ამიტომაა ასეთი ამპარტავნებითა და ნარცისიზმით გამსჭვალული წარმართული ცივილიზაცია, მისი ფილოსოფია და კულტურა. წარმართული რელიგია საკუთარი თავის თაყვანისცემაა აქ ღმერთებს ადამიანური თვისებები აქვთ, ყველა თავისი მანკიერებით. ელინისტური რელიგია ადამიანის თაყვანისცემაა, რომლის მრწამსია ის, რომ კაცობრიობას არ სჭირდება პიროვნული ღმერთი, რადგან თავად ადამიანები არიან ღმერთები. ძველ საბერძნეთში წარმოუდგენელია თავმდაბლობის, როგორც სათნოების აღქმა. “წყენაზე პასუხის არ გაცემა არის მდაბიო და უღირსი ადამიანის, მონის საქციელი” - ამბობს არისტოტელე. ადამიანი, რომელიც დემონმა დაარწმუნა, იმაში რომ მისი სული თავისი ბუნებით უკვდავია, ვერასოდეს შეძლებს იყოს თავმდაბალი, ვერ შეძლებს იწამოს ღმერთი, რადგან ის სრულიად არ სჭირდება, ის ხომ თავის წარმოდგენაში თავად არის ღმერთი. მოციქულთა უშუალო მოწაფეები, პირველი საუკუნეების ეკლესიის მამები, რომელთაც ჰქონდათ უშუალო შეხება წარმართულ მსოფლმხედველობასთან, ესმოდათ, რა ამ უგუნური შეცდომის საშიშროება, ოდითგანვე აფრთხილებნენ ქრისტიანებს: “სწავლება, თითქოს ადამიანის სული თავისი ბუნებით უკვდავია არის დემონის სიცრუე” (წმ. ირინეოს ლიონელი, “სამოციქულო ქადაგების მტკიცებულება”, III, 20. 1). იგივე გაფრთხილებას ვხვდებით წმ. იუსტინე მარტვილთან (“დიალოგი ტრიფონთან” 6. 1-2), თეოფილე ანტიოქიელთან (“ავტოლიკესადმი”, 2. 97), ტატიანესთან, (“წარმართთა მიმართ”, 13) და ა. შ. “ცდება ის, ვისაც ჰგონია, რომ ადამიანის სული უკვდავია თავისთავად და რადგან იგი არამატერიალურია ამიტომ არ დაისჯება ჩადენილი ცოდვების გამო. გამომდინარე იქიდან, რომ ის, რაც არამატერიალურია იმავდროულად უგრძნობელიცაა, და შესაბამისად ადამიანის სული აღარაფერს საჭიროებს ღმერთისგან” (წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი, “დიალოგი ტრიფონთან”, 1). წარმართობა ჭეშმარიტი ღმერთის უგულებელსყოფაა. ის ამბობს, რომ შექმნილი სამყარო თავადაა ღმერთი, მაგრამ ეს “ღმერთი”, ანუ ბუნება- უპიროვნო, ბრმა ძალაა, რომელიც თვითოეულ წარმართულ ღმერთზე მაღლა დგას და მას საჭიროება, ბერძნულად “ანანგი” ჰქვია. სინამდვილეში ეს ყოვლადძლიერი საჭიროება არის ადამიანური ფანტაზიის ნაყოფი, მათემატიკური საჭიროება, რომელიც საოცარი სიზუსტით მართავს სამყაროს. აი, ეს არის რაციონალიზმის ბატონობა ბუნებაზე. ეს რაციონალური საჭიროება არის კიდევაც წარმართული სამყაროს ნამდვილი უზენაესი, მაგრამ ბრმა ღმერთი. სხვა წარმართული ღმერთები ამ სამყაროს შემადგენელი ნაწილები არიან და უკვდავნი არიან, რადგან უკვდავია თავად ბუნება, რომელიც მათ არსს შეადგენს. ამდაგვარ წარმართულ აზროვნებაში ადამიანს სჯერა, რომ მისი სული თავისთავად, შემოქმედი ღმერთისგან დამოუკიდებლად არის უკვდავი, რადგან ის ნაწილია სამყაროს არსისა, რომელიც წარმართობაში უკვდავად და თვითარსად ითვლება. ასე, რომ ადამიანი თავადაა ღმერთი და ყველაფრის საზომი. მაგრამ ყველაზე უცნაური აქ ის არის, რომ თავად ღმერთებიც არ არიან თავისუფალნი, მათ რაღაც აუცილებელი, გარდაუვალი საჭიროება მართავს; უპიროვნო, ბრმა საჭიროება! VIII სწორედ ეს წარმართული მოსაზრება შეერია ქრისტიანულ სწავლებას სხვადასხვა მწვალებლობათა მეშვეობით. ასე მაგალითად დასავლეთში დაიწყეს ზღვარის გავლება სულსა და მატერიას შორის. ჩათვალეს რა სული თავისთავად უკვდავად, გადაწყვიტეს, რომ ადამიანის არსებობა სიკვდილის შემდეგ არის არა “ძილი ხელთა ღვთისათა”, არამედ სრულფასოვანი არსებობა ადამიანისა, რომელსაც მკვდრეთით აღდგომა ვეღარაფერს შეჰმატებს და ამიტომაც საჭიროება აღდგომის აუცილებლობისა საეჭვო გახდა. შესაბამისად, ქრისტეს აღდგომის დღესასწაული მეორე პლანზე გადადის, რამეთუ მისი მნიშვნელობა დასავლეთში გაუგებარი ხდება ისევე, როგორც გაუგებარი და მიუღებელი იყო პავლე მოციქულის ქადაგება ათინელთათვის ქრისტეს აღდგომის შესახებ. მაგრამ წარმართული აზროვნების ზეგავლენა, ყველაზე უფრო, ადამიანისა და ღმერთის ურთიერთობის შესახებ სწავლებას დაეტყო. დასავლეთში რელიგიურმა მოაზროვნეებმა დაიწყეს მსჯელობა, იმის შესახებ, რომ თითქოს ღმერთი ექვემდებარება რაღაც საჭიროებას, რაციონალურ საჭიროებას. ამ საჭიროების კონტექსტში, სავსებით ლოგიკური ხდება იურიდიული კონცეფცია ღმერთის სამართლიანობის შესახებ. კერძოდ ის, რომ ღმერთს საჭიროებამ აიძულა დაესაჯა ადამიანი ურჩობისთვის. მან ვერ შეძლო პატიება რადგან ზემდგომი საჭიროება შურისძიებას მოითხოვდა. სიკეთითა და სიყვარულით აღსავსე ღმერთი ვერ გამოხატავს ამ თვისებებს, რადგან იძულებულია რომის სამართლის მიხედვით აღასრულოს მართლმსაჯულება და საკუთარი თავის, სიყვარულის წინააღმდეგ მიდის. ერთადერთი რაც მას შეუძლია ადამიანებისთვის გააკეთოს, არის ის, რომ დასაჯოს სიკვდილით საკუთარე ძე ადამიანთა მაგივრად, და ამით ეს იურიდიულად აუცილებელი საჭიროება დააკმაყოფილოს. თავად ღმერთს არ ძალუძს უშუალოდ შევიდეს კონტაქტში ისეთ მდაბიო არსებასთან, როგორიც ადამიანია. ამ თემაზე კამათი ჯერ კიდევ ავგუსტინეს დროს დაიწყო, რომელიც წერდა, რომ მოსეს ღმერთი კი არა, ანგელოზი ელაპარაკებოდაო. ღმერთისა და ადამიანის ურთიერთობის შესახებ სრულიად საწინააღმდეგო სწავლება იყო აღმოსავლეთში, ამის დასტურია კაპადოკიელი მამების საღვთისმეტყველო ნაშრომები, თუნდაც წმ. გრიგოლ ნოსელის “მოსეს ცხოვრება” და სხვა. IX ასეთი ტრიუმფალური გამარჯვებები მოიპოვა წარმართულმა აზროვნებამ სხვადასხვა მიმართულებით. და აი, ორიგენეც, როგორც ჭეშმარიტი ელინისტი მიდის იგივე დასკვნამდე: ღმერთი საჭიროების გამო გვევლინება, როგორც მსაჯული. ის იძულებულია დასაჯოს, შური იძიოს, გააგზავნოს ადამიანები ჯოჯოხეთში, რომელიც ამ მიზეზით მანვე შექმნა, რომ ჯოჯოხეთი არის სასჯელი, რომელსაც მოითხოვს სამართლიანობა. ხოლო ეს სამართლიანობა არის მოთხოვნა იმ აუცილებელი საჭიროებისა, რომელსაც ვალდებულია დაემორჩილოს ღმერთი. არსებობს უზენაესი ძალა, საჭიროება, რომელიც არ აძლევს ღმერთს უფლებას უპირობოდ უყვარდეს ადამიანი. მაგრამ ორიგენე ქრისტიანი იყო, მან კარგად იცოდა, რომ ღმერთი სავსეა სიყვარულით. მაშ, როგორღა შეიძლება იმ აზრის შეგუება, რომ მოსიყვარულე ღმერთი მარადიულად სჯის ადამიანებს ჯოჯოხეთში? თუ ღმერთი არის შემქმნელი ჯოჯოხეთისა, მაშინ ჯოჯოხეთის ტანჯვას უსათუოდ ექნება დასასრული, წინააღმდეგ შემთხვევაში ღმერთი არ ყოფილა კეთილი და მოსიყვარულე. ეს იურიდიული წარმოდგენა ღმერთის შესახებ, როგორც მასზე ზემდგომი ძალის ინსტრუმენტისა, საჭიროების ხელში, თავის ლოგიკურ გამოსავალს პოულობს სწავლებაში აპოკატასტისის შესახებ, ანუ მოსაზრებაში, რომ ჯოჯოხეთი განადგურდება და ყველა პირვანდელ მდგომარეობას დაუბრუნდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში კი უნდა ვაღიაროთ, რომ ღმერთი სასტიკია. წარმართულ-ელინისტური აზროვნება ვერანაირად ვერ ჩასწვდა იმ აზრს, რომ ღმერთი არ არის ჯოჯოხეთის არსებობის მიზეზი, არამედ მის მიერ შექმნილი გონიერი არსებები, ადამიანები არიან მისი არსებობის მიზეზნი. ასევე ვერ მიიღო მან სწავლება ადამიანის, როგორც თავისუფალი არსების შესახებ, რადგან თუ ღმერთი თავად არ არის თავისუფალი, დამოკიდებულია გარკვეულ საჭიროებებზე, მაშინ რანაირად შეეძლო მას თავისუფლება ებოძებინა თავისი ქმნილებისთვის, რადგანაც თავისუფლება ღმერთს ამსგავსებს თავისუფალ ქმნილებებს. წარმართებისთვის წარმოუდგენელი იყო, როგორ შეეძლო ქმნილებას ეთქვა - “არა” ყოვლისშემძლე ღმერთისთვის. თუ ღმერთი მართლაც ყოვლისშემძლეა, მის ქმნილებას არ შეუძლია წინ აღუდგეს მის ნებას. შესაბამისად თუკი ღმერთმა ადამიანებს თავისი მადლი, საღმრთო ენერგიები უბოძა, ადამიანებს არ შეუძლიათ მასზე უარის თქმა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ღმერთი არ არის ყოვლისშემძლე. თუკი დაუშვებთ, რომ ღმერთი ყოვლისშემძლეა, მაშინ მისი მადლიც შეუქცევადი უნდა იყოს და ადამიანებს არ უნდა შეეძლოთ უარი თქვან მასზე. ის ადამიანები კი რომელთაც არა აქვთ იგი, არა აქვთ იმიტომ, რომ ღმერთმა არ მისცათ მათ. ხოლო მადლის დაკარგვა ანუ ჯოჯოხეთი, მარადიული სიკვდილი მთლიანად ღმერთზეა დამოკიდებული. ეს ღმერთი სჯის ადამიანებს, რომელიც მათ მადლის გარეშე ტოვებს. ამრიგად ღმერთია დასჯილთა მარადიული სიკვდილის მიზეზი. სასჯელი კი ღმერთის მოქმედების, მისი მართლმსაჯულების შედეგია. საბოლოო ჯამში ორიგენე თვლიდა, რომ იმისათვის, რათა ქრისტიანები დავრჩეთ, რომ გვწამდეს ღმერთის სახიერება, უნდა ვირწმუნოთ ჯოჯოხეთის, როგორც დროებითი დისციპლინარული სასჯელის შესახებ. რომ ის დასრულდება, მიუხედავად იმისა, რომ საღმრთო წერილი საპირისპიროს ამბობს ამის შესახებ. ასეთია ერთადერთი ლოგიკური გამოსავალი წარმართული ზეგავლენის მქონე აზროვნებიდან: რადგანაც ღმერთია ჯოჯოხეთის მიზეზი, ჯოჯოხეთი უნდა გაქრეს, სხვაგვარად ღმერთი ბოროტი გამოდის. X ორიგენეს და სხვა თეოლოგ-რაციონალისტებს არ შეეძლოთ იმის გაგება, რომ ღვთის მადლის მიღება თუ უარყოფა, მთლიანად გონიერ ქმნილებებზეა დამოკიდებული; რომ ღმერთი, როგორც მზე, ერთნაირად მოჰფენს ნათელს კეთილთაც და ბოროტთაც, ხოლო მის გონიერ ქმნილებებს აქვთ მინიჭებული თავისუფლება, რომ მიიღონ ან უარყონ მისი მადლი და წყალობა, და რომ ღმერთი თავისი სიყვარულიდან გამომდინარე არ აიძულებს ადამიანებს, რომ საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ მიიღონ იგი. პირიქით, ღმერთი პატივს სცემს მათ არჩევანს. ის არ აკლებს, ამ არჩევანის გამო, თავის სიყვარულსა და წყალობას, მაგრამ თავად ადამიანთა დამოკიდებულება ღვთის უშრეტი მადლისა და სიყვარულის მიმართ განსაზღვრავს სწორედ სხვაობას სამოთხესა და ჯოჯოხეთს შორის. ვისაც ღმერთი უყვარს განიხარებს მასთან ყოფნით, ვისაც არც ღმერთი უყვარს და არც ადამიანი, უკიდურესად უბედურია, რადგან იძულებულია იმის თანდასწრებით იცხოვროს მარადისობაში ვინც სძულს და ვისაც ვერსად დაემალება, რამეთუ ღმერთი ყველგან მყოფობს. სამოთხე თუ ჯოჯოხეთი? - ეს იმაზეა დამოკიდებული, თუ როგორ მივიღებთ, როგორ დავხვდებით ღმერთის სიყვარულს; სიყვარულითვე უპასუხებთ მას თუ სიძულვილით. სწორედ ეს არის ის კრიტიკული და განმსაზღვრელი სხვაობა და არჩევანიც მთლიანად ჩვენს თავისუფლებაზეა დამოკიდებული. ამ არჩევანს არ განსაზღვრავს არც მატერიალური და არც ფსიქოლოგიური ფაქტორები, უფრო მეტიც თვით ზნეობრივი მდგომარეობა ანუ ცოდვათა რაოდენობაც არ არის ამ შემთხვევაში გადამწყვეტი. მთავარია ჩვენი გულის განწყობა ანუ როგორ ვუყურებთ ამ ცოდვებს (როგორც ეს მეზვერისა და ფარისევლის იგავში ანდა ორი ჯვარცმული ავაზაკის შემთხვევაშია აღწერილი). ეს არჩევანი, ეს თავისუფლება, ეს შინაგანი დამოკიდებულება ჩვენი შემოქმედისადმი არის სწორედ დაფარული ბირთვი ჩვენი მარადიული პიროვნებისა, ჩვენი მთავარი და ყველაზე სიღრმისეული თვისება. ეს არის ის რაც ჩვენს შინაგან პორტრეტს ქმნის მარადისობაში - ნათელს ან ბნელს, მოსიყვარულეს თუ მოძულეს. არა, ძმებო! ჩვენდა სავალალოდ, სამოთხე ან ჯოჯოხეთი ღმერთზე არ არის დამოკიდებული. ეს რომ ღმერთზე იყოს დამოკიდებული, მაშინ არც აღარაფერი გვექნებოდა სანერვიულო, რადგან როგორღა შეგვეშინდებოდა იმისი, ვინც თავად არის სიყვარული? ეს ღმერთზე კი არა, ჩვენზეა დამოკიდებული და სწორედ ამაშია მთელი ჩვენი ტრაგედია. ღმერთის სურვილია, რომ მისი გონიერი ქმნილება, რომელიც თავის ხატად და მსგავსად შექმნა, მარადიულად თავისუფალი იყოს. ის პატივს სცემს ჩვენ თავისუფლებას და სწორედ ესაა მისი სიყვარულის გამოვლინება ჩვენდამი, რადგან არ არსებობს სიყვარული პატივისცემის გარეშე. და ჩვენ ყოველთვის თავისუფალნი ვიქნებით, ანუ ისეთები, როგორც თავად გადავწყვიტავთ და ამაოდ ვაბრალებთ ჩვენს პრობლემებს ღმერთს. ვიქნებით ისეთები, როგორც მოვისურვებთ - მეგობრები ან მტრები ღვთისა. “ვინც შემოქმედს აყვედრის, რომ ბუნებით უცოდველები არ შეგვქმნა, ის სხვას არაფერს ამბობს ამით, გარდა იმისა, რომ უგუნური ქმნილება გონიერს ჯობიაო” (წმ. ბასილი დიდი. “Творения”. Т. II. стр 156). მრავალი ცვლილება ხდება ადამიანში მთელი ცხოვრების მანძილზე, მის ხასიათში, შეხედულებებში, განწყობებში, მაგრამ ეს ცვლილებები დროებითია. მხოლოდ ჩვენი სიღრმისეული არსი, ჩვენი შინაგანი პორტრეტია მარადიული. ამიტომაა, რომ სამოთხეც და ჯოჯოხეთიც მარადიულია და არასოდეს შეიცვლება ან დაირღვევა, ისევე როგორც არ შეიცვლება გარდაცვალების მომენტისთვის საბოლოოდ ჩამოყალიბებული ჩვენი სიღრმისეული არსი. ყველაფერი გაქრება სიკვდილის შემდეგ, მხოლოდ ჩვენი ნამდვილი სახე დარჩება ჩვენთან ერთად, როდესაც საფლავში მივიძინებთ, და ის იქნება ჩვენი ჭეშმარიტი პორტრეტი საყოველთაო მკვდრეთით აღდგომის ჟამს! ის მარადიულია! XI წმ. იოანე კიბისაღმწერელი წერს: “ჩვენს დაცემამდე, დემონები გვარწმუნებენ, რომ ღმერთი ადამიანთა გულმოწყალე მეგობარია; მაგრამ როდესაც ვცოდავთ, ამის შემდეგ გვეუბნებიან, რომ ღმერთი დაუნდობელია და არ გვაპატიებს”. აი, მზაკვრული ტყუილი ბოროტი ძალისა, რომელიც ყველანაირად ცდილობს დაგვაჯეროს, რომ ჩვენი გასაჭირის სათავე ღმერთის გუნება-განწყობაა, რომელიც ან დაგვსჯის ან შეგვინდობს. დემონის სურვილია, ჯერ ცოდვა ჩაგვადენინოს, შემდეგ კი სასოწარკვეთილებს, ყოველგვარი იმედი დაგვაკარგინოს მანკიერებიდან განთავისუფლებისა. ამიტომაც იგი ხან ულმობელად წარმოგვიდგენს ღმერთს, ხან კი ყველაფრის მპატიებლად. თვით ქრისტიანების უმრავლესობაც ამ ხაფანგშია გაბმული, ისინი ღმერთს აკისრებენ მთელ პასუხისმგებლობას ყველა ჩვენი პრობლემებისთვის. არადა ცოდვაა ის კედელი, რომელიც მსწრაფლ აღიმართება ადამიანსა და ღმერთს შორის, ის ამსხვრევს ჩვენს სულიერ მთლიანობას. ცოდვის გზა არის გეზი, რომელიც ღმერთს გვაშორებს, ის გვაბრმავებს სულიერად და გვართმევს უნარს, რომ ვიხილოთ ღვთაებრივი ნათელი. ხიფათი ღმერთისგან კი არა თავად ჩვენგან მოდის და ჩვენივე დეგრადაციას იწვევს. XII მაგრამ წმ. წერილი განა თავად არ საუბრობს ღვთის რისხვაზე? განა არ ვკითხულობთ ბიბლიაში, რომ იგი დაგვსჯის ან შეგვიწყალებს? ამაზე თავად საღვთო წერილი გვპასუხობს: “არა ესენი გიყვნაა შენ დატევებამან ჩემმან?... გასწავლენ შენ განდგომილებამან შენმან და უკეთურებამან შენმან გამხილენ შენ, და სცან და იხილე, ვითარმედ მწარე არს შენდა დატევებაჲ ჩემი - იტყვის უფალი” (იერემია 2:17-19). საღმრთო წერილი იმ ენაზეა დაწერილი, რომელიც ჩვენთვისაა გასაგები. დაცემული კაცობრიობა კი მას პირდაპირ გებულობს. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი გვასწავლის, რომ: “გამომდინარე ჩვენი აღქმიდან, ღვთაებრივსაც ჩვენ ვარქმევთ სახელებს, რომლებსაც თავად ჩვენი გონებით ვიგონებთ” (სიტყვა 31). “საღმთო წერილი ხშირად იყენებს განსაზღვრებებს, რომლებიც არაპირდაპირი მნიშვნელობით უნდა გავიგოთ. ამას მხოლოდ გონიერნი სწვდებიან (წმ. ისააკ ასური, სიტყვა 4). “როდესაც ღმერთს რაიმე უხეშს, ხორციელს მიაწერენ ეს სიმბოლურადაა (სახისმეტყველებით) ნათქვამი. ყველაფერი, რაც ღმერთზე ჩვეულებრივადაა ნათქვამი, თავის თავში დაფარულ აზრს გულისხმობს, და ჩვენთვის გასაგები ენით გვასწავლის იმას, რაც ამაღლებულია ჩვენზე” (წმ. იოანე დამასკელი “ზუსტი გარდამოცემა მართლმადიდებელი სარწმუნოებისა”. წიგნი 1. ნაწილი 11. “რაოდენიცა ღმრთისთვის ხორციელად ითქუმიან”.). XIII რაც, შეეხება იმ განსაცდელს და მწუხარებას, რომელსაც ღმერთი ადამიანებზე უშვებს და რომელსაც ხანდახან სასჯელის სახეც აქვს ხოლმე, მათი მიზანი მხოლოდ გამოსწორებაა კაცთა მიერ დაშვებული ზნეობრივი შეცდომებისა, მათი დანიშნულება ადამიანის გამოფხიზლება და სიკეთისკენ მობრუნებაა. ეგება რაღაც ამ სიცოცხლეშივე გამოასწოროს ადამიანმა, თორემ საყოველთაო მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ აღარაფერი შეიცვლება ჩვენს მარადიულ პიროვნებაში. მარადისობა და უხრწნელობა უცვალებელნი არიან. მიმართულება, რომელიც კაცმა ამქვეყნად აირჩია უსასრულოდ გაგრძელდება ყოველგვარი ვექტორის შეცვლის გარეშე. “და იქნება ახალი ცა და ახალი ქვეყანა” (აპოკალიფსი) და ამ ახალ კოსმოსში აღარ იქნება არანაირი ცვლილება. ღვთის შეგონებას თითქოს სასჯელის სახე აქვს ამ ცხოვრებაში, მაგრამ თუ ჩვენ ჯოჯოხეთს ღვთის მარადიულ სასჯელად წარმოვიდგენთ, მაშინ ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ ღმერთი უსასრულოდ დაუნდობელი და ბოროტი არსება ყოფილა. ამ საკითხს ეხება წმ. ისააკ ასური: “ის, ვინც გამოსწორებისა და გაჯანსაღების მიზნით შეაგონებს, ამას სიყვარულით აკეთებს; ის კი ვინც შურისგებას ესწრაფის, მასში არ არის სიყვარული. ღმერთი მხოლოდ სიყვარულით შეაგონებს და არა სამაგიეროს გადახდისთვის (ნუ იყოფინ ესე); პირიქით, მისი მიზანი ადამიანის, ღვთის მსგავსი არსების განკურნებაა, და ამიტომაც წყენას კი არ ინახავს და იმახსოვრებს, რათა მარადისობაში იძიოს შური, არამედ მსწრაფლ მოუვლენს აქვე განსაცდელს, საკურნებელად და დაცემისგან აღსადგენად. სიყვარულის ეს მეთოდი არის სწორედ საღმრთო სამართლიანობის გამოვლინება, რამეთუ არასოდეს გადაიხრება შურისძიების ვნებისკენ. ღმერთს ემსგავსება ყველა ის მართალი და ბრძენი აღმზრდელი, ვინც დანაშაულის ჩადენის გამო კი არ იძიებს შურს, თავისი სასჯელით, არამედ მოწაფის გამოსწორებისა და სხვათა დაფიქრებისთვის” (სიტყვა 85). ამრიგად, ნათელია, რომ ღმერთი სჯის მანამდე, სანამ არსებობს გამოსწორების იმედი. საყოველთაო მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ არ შეიძლება იყოს რაიმე საუბარი ღვთის სასჯელის შესახებ. ჯოჯოხეთი ღმერთის სასჯელი კი არა ადამიანის თვითდასჯაა. “ღმერთი კი არ არის ჯოჯოხეთის ტანჯვათა მიზეზი, არამედ თავად ჩვენ ვშობთ მას ჩვენში” (წმ. ბასილი დიდი). XIV შესაძლოა არ დაგვეთანხმონ და მრავალი ციტატა მოიყვანონ საღმრთო წერილიდან და წმ. მამებიდან, სადაც ღმერთზე საუბარია, როგორც უმაღლეს მსაჯულზე, რომელიც საშინელ სამსჯავროზე დააჯილდოვებს მათ, ვინც მისი მორჩილი იყო და დასჯის იმათ, ვინც ეურჩებოდა. როგორ უნდა გავიგოთ ეს სამსჯავრო, თუკი ღვთის სიტყვა არა ადამიანური, არამედ ღვთაებრივი მნიშვნელობით არის ჩასაწვდომი? ღმერთი ჭეშმარიტებაა და ნათელი. და ღვთის სამსჯავრო სხვა არაფერია, თუ არა ჩვენი შეხება ნათელთან და ჭეშმარიტებასთან. საყოველთაო სამსჯავროს დღეს ყველანი განშიშვლებულნი წარვსდგებით ამ ყოვლისგანმსჭვალავი ნათელის წინაშე. “წიგნები” გადაიშლება. რა “წიგნები”? - ჩვენი გულები! ჩვენი გულები გადაიშლება ამ ყველგანშეღწევადი სინათლის მიერ, და ყველაფერი მათში დამალულ-დამარხული გამოაშკარავდება. თუკი გულში ღვთის სიყვარული იყო, ეს გული განიხარებს საღმრთო ნათელის ხილვისას. ხოლო, თუ პირიქით მასში ღვთის სიძულვილი იყო, მაშინ ასეთი ადამიანი ბუნებრივია დაიტანჯება, შეეხება რა თავისი გადახსნილი გულით ჭეშმარიტების გამჭოლ ნათელს, რომელსაც ის მთელი ცხოვრება უგულებელყოფდა და ზურგს აქცევდა. როგორი იქნება მარადიული ხვედრი ამა თუ იმ ადამიანისა, ღმერთის გადაწყვეტილებაზე კი არ იქნება დამოკიდებული, არამედ იმაზე, თუ ვისი გული რითი იყო აღსავსე. რასაც მთელი ცხოვრება გულით ვატარებდით, სრულიად გამჭვირვალე იქნება სამსჯავროს დღეს. და თუკი მაინც ჯილდოს ან სასჯელს დავარქმევთ ამას, - ისინი ღვთისგან კი არა, არმედ სიყვარულისგან ანდა სიძულვილისგან იშვებიან, რომლებიც ბატონობდნენ ჩვენს გულებში. სიყვარულს ნეტარება ეგების, სიძულვილს - სასოწარკვეთა, მწუხარება, ურვა, ტკივილი, გაბოროტება, შეშფოთება, დაბნეულობა, სიბნელე და სხვა შინაგანი განცდები, რომლებიც შეადგენენ კიდევაც ჯოჯოხეთს. სინათლე ჭეშმარიტებისა, ძალა ღვთისა, მადლი მისი, რომლებიც გარდამოვლენ სამსჯავროს დღეს ადამიანებზე, ყველასათვის ერთნაირი იქნებიან, არ იქნება არანაირი სხვაობა. სხვაობა თავად ამ მადლის მიმღებთა გულებში იქნება. მზე ერთნაირად ანათებს ჯანმრთელი და სნეული თვალებისთვის. ჯანმრთელ თვალებს უხარიათ სინათლე და ამიტომაც მკაფიოდ ხედავენ მათ ირგვლივ არსებულ სილამაზეს. სნეული თვალები კი ამ დროს ტკივილს განიცდიან, იტანჯებიან და ცდილობენ დაემალონ იმავე სინათლეს, რომელსაც ესოდენი ბედნიერება მოაქვს იმათთვის, ვისაც ჯანსაღი თვალები აქვს. მაგრამ ვაი, რომ ამ დიდ დღეს შეუძლებელი იქნება ღვთის ნათელისგან დამალვა! ეს მხოლოდ ამქვეყნიური ცხოვრების დროს იყო შესაძლებელი. საყოველთაო მკვდრეთით აღდგომის ჟამს, ახალი ქმნილების - ახალი ცისა და ქვეყანის, ახალი ადამიანის გამოჩინების ჟამს, ღმერთი ყველგან და ყველაფერში იქნება და თავისი სიყვარულითა და სინათლით ყველაფერს მოიცავს. ღვთის სიყვარული ყოველივეს დაფარავს ღვთაებრივი ცეცხლით, რომელიც ვითარცა მდინარე გადმოედინება საღმრთო საკურთხეველიდან და მთელს სასუფეველს მორწყავს. მაგრამ ეს სიყვარულის მდინარე, მათთვის ვისაც გული ღვთისა და ადამიანის სიძულვილით ჰქონდა აღსავსე, შემწველი და მტანჯველი იქნება. “რამეთუ ღმერთი ჩვენი ცეცხლ განმლეველ არს” (ებრ. 12, 29). ცეცხლი, რომელიც განწმენდს ოქროს და კეთილშობილი მეტალები მასში გამოწვით, ვითარცა მზე ბრწყინავენ, დარჩენილი წიდა კი შავი კვამლით ბოლავს. და ყველაფერი ეს, ერთ, - სიყვარულის ცეცხლში ხდება. მასში ზოგნი ბრწყინავენ ვითარცა მნათობნი, ზოგნი კი თიხასავით გამოიწვებიან და ქვავდებიან მხოლოდ. სხვაობის მიზეზი კი თავად ადამიანშია და არა ღმერთში. ის ჩვენი თავისუფალი არჩევანითაა განპირობებული, რომელსაც ღმერ-თი პატივს სცემს. ღვთის სასჯავრო კი ადამიანის ჭეშმარიტი არსის გამოაშკარავება და გამომზეურებაა! XV წმ. მაკარი ეგვიპტელი წერს: “ისევე, როგორც სიბნელისა და ცოდვის მეუფებაა დამალული სულში საყოველთაო მკვდრეთით აღდგომის დღემდე, როდესაც ცოდვილთა სხე-ულები ასევე იმ სიბნელით შეიმოსება, რომელიც ახლა სულის სიღრმეშია დაფარული, ასევე მეუფება სინათლისა, ქრისტე, რომელიც ეხლა საიდუმლოდ განანათლებს სულს და სუფევს წმინდანთა გულებში, თუმცა დამალულია კაცთა თვალთაგან მკვდრეთით აღდგომის დღემდე; სხეულებსაც შემოსავს და გააბრწყინებს საუფლო ნათლით, რომელიც ჯერ კიდევ მისი ამქვეყნიური ცხოვ-რებიდან მოყოლებული დაფარული იყო ადამიანის სულში. ასე, რომ სხეულიც იმეფებს სულთან ერთად, რომელიც უკვე აღდგომამდე განისვენებს და მარადიული სინათლითაა გასხივოსნებული ცათა სასუფეველში” (ჰომილია 2). ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი კი გვასწავლის, რომ მარადისობაში ის კი არ ჩაეთვლება დამსახურებად ადამიანს, რასაც ამქვეყნად იქმოდა, არამედ ის თუ, რამდენად მიემსგავსა მისი პიროვნება უფალსა ჩვენსა იესო ქრისტეს. “მომავალ ცხოვრებაში ქრისტიანი იმის მიხედვით კი არ განიცდება, თუ რამდენად განეშორა ამ სოფელს ან დაარიგა თუ არა თავისი ქონება, იცავდა თუ არა მარხვას, რამდენ ხანს ილოცვიდა თუ მღვიძარებდა, ანდა რამდენ სიკეთეს აკეთებდა; არამედ იმის მიხედვით, თუ როგორია მისი მსგავსება ქრისტესთან. როგორც შვილს ადარებენ მამას, ასევე ჩვენც, წარვსდგებით რა ქრისტეს წინაშე, თავადვე წარმოვაჩენთ ჩვენს მომავალს მისი მსგავსებით თუ არამსგავსებით” (წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი. სიტყვა 2). XVI “ღვთაებრივი სიკეთე ყველას თანაბრად მიენიჭება, მაგრამ საღმრთო ცეცხლის ანუ ღვთის სიტყვის მიღებისას ზოგნი სანთელივით დარბილდებიან, ზოგნი კი ვითარცა თიხა, ცეცხლის შეხებისთანავე ქვავდებიან. თუ არ გვინდა ამ ცეცხლის ანუ ჭეშმარიტების მიღება, უფალი არ გვაიძულებს, არამედ მზესავით გვიგზავნის თავის სხივებს და მთელ სამყაროს ანათებს, და ის, ვისაც ამ სინათლის დანახვა სურს ხედავს კიდეც მას. ღმერთმა თავისი უქმნელი ნათლის დასანახად სულიერი თვალნი ანუ რწმენა მოგვმადლა. და ისინი, ვისაც სარწმუნოებით განათლება სურს და მოუკლებლად იღწვის ამ ასპარეზზე, ღმერთიც მეტ ცოდნას, ძალასა და მოშურნეობას აძლევს” (წმ. პეტრე დამასკელი “ფილოკალია”. ტ. 3). XVII საშინელი სამსჯავროს ხატზე ჩვენ ვხედავთ საყდარზე მჯდომარე უფალს, იესო ქრისტეს. მის მარჯვნივ მისი მეგობრები არიან, ნეტარი მამები და დედები, რომლებმაც მისი სიყვარულით იცხოვრეს. მარცხნივ ისინი დგანან, ვინც მთელი ცხოვრება მის სიძულვილში გალია, თუმცაღა გარეგნულად ღვთისმოშიში და სათნო იერი ჰქონდა. და იქვე, ამ ორ სამყოფელს შორის ვხედავთ ქრისტეს საყდრიდან გამომავალ ცეცხლის ნაკადს, რომელიც თითქოს ჩვენსკენ მოდის და გვიახლოვდება. რა ცეცხლის მდინარეა ეს? წამების იარაღია თუ შურისმაძიებლის რისხვაა ჩვენს თავზე მომავალი, რომელიც ღვთისგან მოედინება და მისი მტრების დასასჯელადაა მოვლენილი? არა, არაფერი მსგავსი. ეს ის მდინარეა, რომელიც ედემიდან გამოდიოდა და მთელ სამოთხეს რწყავდა. ეს ღვთის მადლის მდინარეა, რომელიც მის მეგობრებს, წმინდანებს განანათლებს დასაბამიდან სოფლისა. ერთი სიტყვით, ეს ღვთის სიყვარულის გარდამოღვრაა მის ქმნილებაზე. სიყვარული ცეცხლია. ეს იმან იცის, ვისაც უყვარს. ღმერთი სიყვარულია და იმავდროულად ცეცხლია. და ეს ცეცხლი დასწვავს ყველას ვისშიც არ არის ბუნება ცეცხლისა და ბრწყინვალე ნათლით აანთებს ყველა იმას, ვისშიც არის ეს ცეცხლი, თუნდაც მცირეოდენი. “რამეთუ ღმერთი ჩვენი ცეცხლ განმლეველ არს” (ებრ. 12, 29). ღმერთი არაერთხელ ეცხადებოდა მის რჩეულებს ცეცხლის სახით: აბრაამს, მოსეს ცეცხლმოკიდებულ მაყვლოვანში, ისრაელის ერს, როდესაც მას უდაბნოში მიუძღოდა და გზას ცეცხლოვანი სვეტით უნათებდა და მაშინაც, როდესაც ცეცხლი აწვიმა სინას მთის მწვერვალს. იგი ცეცხლოვანი სახით წარსდგა ფერისცვალების დროს თაბორის მთაზე, და თქვა: “ცეცხლისა მოვედ მოფენად ქვეყანასა ზედა”(ლუკა 12, 49), ანუ სიყვარულისა, როგორც წმ. იოანე კიბისაღმწერელი ამბობს:” სიყვარული - წყაროა ცეცხლისა”. რწმენა ასევე ცეცხლია, რომელიც ათბობს კაცის გულს. სული წმიდა მოციქულებზე ცეცხლის ენების სახით გარდამოვიდა. ქრისტე რწმენას ანთებულ სანთელს ადარებს და იოანე ნათლისმცემელიც ამბობს, რომ ქრისტე ნათელს სცემს “სულითა წმიდითა და ცეცხლითა”(მთ. 3, 11) და მისი ორი მოწაფეც იტყვის:”ანუ არა გულნი ჩვენნი განხურვებულ იყვნეს ჩვენ შორის, ვითარ იგი მეტყოდა გზასა ზედა?”(ლკ. 24, 32). ცეცხლის დამახასიათებელი თვისება სიმხურვალეა, ამიტომაც ვსაუბროთ “მხურვალე რწმენაზე”, ანდა “სარწმუნოება განატფობს”. როგორც რწმენის თვისება სიმხურვალეა, ასევე ურწმუნოების აუცილებელი თვისება გაცივებაა. “გინდათ, რომ იცოდეთ, როგორ შეიძლება მორწმუნე და ურწმუნო ადამიანის გარჩევა? თუკი თქვენ გრძნობთ სითბოს, რომელიც მისი მზერიდან, სიტყვებიდან, საქციელიდან გამოსჭვივის, - დარწმუნებული იყავით, რომ მის გულში რწმენა ღვივის. თუკი თქვენ სიცივეს გრძნობთ, რომელიც ადამიანის შიგნიდან მოდის, ეს ნიშნავს, რომ მას რწმენა არა აქვს, რასაც არ უნდა ამბობდეს. ის შეიძლება მუხლებზე ეცემოდეს, მორჩილად იდრეკდეს თავს, მწყაზარი ხმით წარმოსთქვამდეს ზნეობრივ სწავლებებს, მაგრამ ამ ყველაფრისაგან შესაძლოა ისეთი სიცივე იგრძნოთ, რომ მთლიანად გაიყინოს, რაღაც თქვენს შიგნით” (ფოტი კონტოგლუ). “სამოთხე სიყვარულია ღვთისა, სადაც ყველა ნეტარებაა თავმოყრილი და ხე ცხოვრებისა აგრეთვე სიყვარულია ღვთისა” (წმ. ისააკ ასური, სიტყვა 82). “თავს ნუ მოიტყუებთ, - ამბობს ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი, - ღმერთი ცეცხლია, და როდესაც ის განკაცდა, ცეცხლი გარდამოავლინა დედამიწაზე. ამ ცეცხლს ვერავინ დაემალება, ის ყველგან აღწევს და თავისი კაცთმოყვარებითა და ჩვენდამი კეთილგანწყობის გამო, ეძიებს ადამიანებში იმ ნივთიერებას (მსგავსებას მისდამი და ჩვენს სურვილს), რომლითაც შემოვალს ჩვენში და მსწრაფლ აალდება, რათა დიად ხანძრად გადაიქცეს და ზეცამდე აამაღლოს ისინი, ვისშიც ის დაენთება. ეს ცეცხლი ჯერ განწმენდს ადამიანს ცოდვებისა და ვნებების ბიწისაგან, და შემდგომ ჩვენს საზრდელად, სასმელად, სინათლედ და სიხარულად იქცევა, რათა ჩვენც განგვანათლოს იმ ღვთაებრივი ნათლით, რომელსაც ვეზიარებით.”(სიტყვა 78). ღმერთი მოსიყვარულე ცეცხლია, მას ყველანი თანაბრად უყვარს, კეთილიცა და ბოროტიც. მაგრამ სხვაობა იმაშია, რომ ყველა ერთნაირად როდი ღებულობს ამ სიყვარულის ცეცხლს. წმ. ბასილი დიდი გვასწავლის, რომ “ცხოვრების ხეს ცეცხლოვანი მახვილი იცავს, რომელიც ურწმუნოთათვის საშინელია და დასწვავს მათ, ხოლო მორწმუნეთათვის ადვილად მისადგომია და ნეტარ ნათელს მიანიჭებს მათ”. ეს მოსიყვარულე ცეცხლი გაანათებს იმათ ვინც სიყვარულს სიყვარულით პასუხობს და დასწვავს ყველას, ვინც სიყვარულს სიძულვილით ხვდება. სამოთხეცა და ჯოჯოხეთიც ერთი და იგივე ცეცხლოვანი მდინარეა ღვთისა, სიყვარულის მდინარე, რომელიც ყველაფერს მოიცავს და ფარავს ერთნაირი კეთილი ნებით, ყოველგვარი მიკერძოებისა და განსხვავების გარეშე. ის ცხოველმყოფელი წყარო და მარადიული ნეტარებაა მართალთათვის და მარადიული სიკვდილია ურწმონოთათვის; სამოთხე მავანისთვის ჯოჯოხეთია. ნუ გგონიათ რომ ეს ყველაფერი უცნაურია . მოსიყვარულე შვილი ბედნიერია მამის ალერსით, მაგრამ თუ მას არ უყვარს მამა, მაშინ მოსიყვარულე მამის ამბორი მისთვის ტანჯვად იქცევა. ამიტომაცაა, რომ, როდესაც ჩვენი მოძულეები სანაცვლოდ სიყვარულს გრძნობენ ჩვენგან, ეს მათთვის თავზე ცხელი ნაკვერჩხლის დაყრის ტოლფასია. “ვინც გეენიაში იტანჯება, ის სიყვარულის შოლტით იგვემება! და რაოდენ მწარეა ეს ტანჯვა სიყვარულისა! რამეთუ ეს ტანჯვა განცდაა სიყვარულის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულისა! მწუხარება, რომელიც სერავს გულს სიყვარულის შეურაცხყოფის გამო, ყველა შესაძლო სასჯელზე საშინელია. არავინ იფიქროს, რომ ცოდვილები ღვთის სიყვარულის გარეშე რჩებიან ჯოჯოხეთში. სიყვარული ჭეშმარიტების ხედვისაგან იბადება, და ის ჭეშმარიტების ყველა მაძიებელს ეძლევა. მაგრამ სიყვარულის მოქმედება ორგვარია: ის ტანჯვას მიანიჭებს მოუნანებელ ცოდვილთ და ახარებს ყველას, ვინც ღვთისადმი მეგობრობის ვალი პირნათლად მოიხადა. ჯოჯოხეთის ტანჯვა დაგვიანებული და უნაყოფო სინანულია, დროული სინანულის არ ქონის გამო მწარე დანანებაა ბოლოჟამს! ზეცის შვილთა სულთათვის კი სიყვარული ნეტარების მუდმივი წყაროა” (წმ. ისააკ ასური, სიტყვა 18). ღმერთი სიყვარულია. და თუ ნამდვილად გვწამს ამ ჭეშმარიტებისა, მაშინ იმასაც უნდა ვხვდებოდეთ, რომ ღმერთს არ შეუძლია სიძულვილი, დასჯა, შურისძიება. როგორც დიდი მეუდაბნოე აბბა ამმონი გვასწავლის: “სიყვარულს არ შეუძლია არავის სიძულვილი, არავის განსჯა, დაჩაგვრა, წყევლა, არც ზიზღი და წყენა. ეს ეხება, როგორც მართალთ ასევე ცოდვილთ, უცხოს და თვისტომს, უწმინდურსა და გარყვნილს. პირიქით მას სწორედ ცოდვილთა, უძლურთა და დაცემულთა სულების წყლულები უფრო ადარდებს და სტკივა, იგლოვს და განიცდის მათთვის, თანაუგრძნობს მათ ბევრად უფრო მეტად ვიდრე კეთილთა და მართალთ. ამის მაგალითი თავად ქრისტეა, რომელიც თავად პოულობდა ცოდვილსა და დაცემულს, შედიოდა მის სახლში, ჭამდა და სვამდა მასთან ერთად. გვიჩვენებდა რა, ჭეშმარიტი სიყვარულის მაგალითს, გვასწავლიდა: “იყავით სრულ, კეთილ და მოწყალე, ვითარცა მამა თქვენი ზეცათაი სრულ არს”; და როგორც ის უგზავნის წვიმას ბოროტსაც და კეთილს, მზეს კი უბრძანებს, რათა თანაბრად გაუნათოს მართალსაც და უკეთურსაც, ასევე იქცევა ის, ვისაც ჭეშმარიტად უყვარს, ვისაც თანაგრძნობა და თანალმობა აქვს და ვინც თანაბრად ლოცულობს ყველასთვის”. XVIII თუკი ვინმეს ვერ წარმოუდგენია, რამდენად შესაძლებელია, რომ ღვთის სიყვარულმა ადამიანის სული საბრალო და სავალალო მდგომარეობაში აღმოაჩინოს, უფრო მეტიც ცეცხლში ამყოფოს, დაე უძღები შვილის იგავიდან უფროსი ძმის მდგომარეობა გაიხსენოს. განა არ იყო ის მამის სახლში? განა ყველაფერი მას არ ეკუთვნოდა?განა არ იყო კმაყოფილი მამის სიყვარულით? განა მამა თავად არ სთხოვდა მოსულიყო ლხინის ტრაპეზზე და გაეზიარებინა მამის სიხარული უძღები შვილის დაბრუნების გამო? რამ გახადა ის უბედური, რა სიძულვილისა და წყენის ცეცხლი დატრიალდა მის გულში? განა ვინმემ რაიმე წაართვა მას? რატომ არ გაუხარდა დაკარგული ძმის დაბრუნება? რატომ არ აღმოაჩნდა სიყვარული მამისა და ძმისა? იქნებ, ეს საქციელი მისი შინაგანი გაბოროტების შედეგი იყო? და განა ამის გამო მას ჯოჯოხეთად არ ექცა იქ ყოფნა?სწორედ იქ სადაც საყოველთაო სიხარული და დღესასწაული იყო?განა სხვათა ლხინი მისთვის ჯოჯოხეთი არ იყო? და განა იგი სადმე სხვაგან იყო ამ დროს, სადაც წამების იარაღები ინახებოდა ან ჯალათები იმყოფებოდნენ? ნუთუ ის ისევ მამის სახლში არ ცხოვრობდა? რა განყოფდა მას ყველა მოზეიმისგან, თუ არა მისივე საკუთარი ბოღმა და შური? განა მამას ან ძმას უწინდებურად აღარ უყვარდათ იგი? მათი ეს სიყვარული ხომ არ უქვავებდა და უბოროტებდა უფრო გულს? განა სიხარული მამის სახლში, უფრო არ ამწუხრებდა მას? განა მამისადმი და ძმისადმი წყენა და სიძულვილი არ ენთო მის გულში? და განა ეს სიძულვილი უფრო არ მძაფრდებოდა მამის სიყვარულით უმცროსი ძმისადმი? აი ისიც, ჯოჯოხეთი - უარყოფა სიყვარულისა, სიყვარულის პასუხად სიძულვილი; მწუხარება გამოწვეული სხვათა სიხარულიდან; სიძულვილით აღვსებული გული, როდესაც ირგვლივ სიყვარული სუფევს. ასეთია მარადიული ხვედრი ყველა ბოროტმოქმედისა. ვერავინ დაემალება ღვთის სიყვარულს, ყოველი მათგანი სათუთი სიყვარულით უყვარს ღმერთს, ყველა დაპატიჟა მარადიულ ქორწილში, ცათა სასუფეველში, მაგრამ სამოსელი მათი ანუ გულებია მათი არაწმინდა. ღმერთი კი თავის ახალ ქმნილებაში ყველაფერი იქნება ყველასათვის, “რაითა იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა” (1 კორ. 15, 28). ეს გარემოება იქნება სწორედ მართალთა მარადიული ნეტარების, ხოლო ცოდვილთა მარადიული ტანჯვის მიზეზი, რადგან: “ამქვეყნიურ ცხოვრებაში ჩვენ დაკავშირებული ვართ მრავალრიცხოვან რეალიებთან, როგორიცაა დრო, სივრცე, ადგილსამყოფელი, ჰაერი, საკვები, სასმელი, სამოსი, მზის სინათლე, და სხვა აუცილებელი საგნები, მაგრამ არც ერთი მათგანი არ არის ღმერთი; იმ კურთხეულ მდგომარეობაში კი რომლის მოპოვების იმედიც გვაქვს, არ გვექნება საჭიროება არცერთი ზემოთ ჩამოთვლილისა. ყოველივე ამის სანაცვლოდ ღმერთი იქნება ჩვენთვის ყველაფერი, ის გაგვინაწილებს თავის სიყვარულსა და ენერგიებს შესაბამისად თვითოეულის საჭიროებისა. საღმრთო წერილი გვაუწყებს, რომ ღმერთი მათთვის, ვინც ამის ღირსია თავად იქნება სახლიც, სამოსელიც, საზრდელიც, სასმელიც, სინათლეც, სიმდიდრეც, მეუფებაც და სხვა ყველაფერიც, რასაც სახელი გააჩნია, რათა ცხოვრება ჩვენი ნეტარი იყოს მარადისობაში” (წმ. გრიგოლ ნოსელი. “О душе и воскресении”). ასე, რომ მომავალ ცხოვრებაში ღმერთი ყველასათვის ყველაფერი იქნება, არა მხოლოდ კეთილთათვის, არამედ ბოროტთათვისაც, და არა მხოლოდ მათთვის ვისაც ქრისტე უყვარს, არამედ მათთვისაც, ვისაც ის სძულს. მაგრამ განა ეს ტანჯვა არ იქნება მისი მოძულეებისთვის, როდესაც ყველაფერს იმის მარჯვენიდან მიიღებენ, ვინც ასე სძულდათ? ეს იქნება სწორედ მათთვის ცეცხლი მარადიული და კბილთა ღრჭენა მოუკლებელი!* წარვედით ჩემგან წყეულნო, თქვენს გულებში დანთებულ სიძულვილის ცეცხლში, - იტყვის უფალი, - რამეთუ მე თქვენი სიყვარული მწყუროდა და არ მასვით, მე თქვენი ნეტარება მსურდა და თქვენ არ ისურვეთ, მე ჩემს ადამიანურ ბუნებაში ვიყავი ნებსით ჩამწყვდეული და თქვენ არ მომინახულეთ ჩემს ეკლესიაში; თქვენ თავისუფლები ხართ, და მიდიხართ იქით სადაც თქვენი ბოროტი აზრები გეძახიან, წარვედით ჩემგან, თქვენი გულების მტანჯველ სიძულვილში, რომელიც უცხოა ჩემი მოსიყვარულე გულისთვის, რომელმაც არ იცის არავის სიძულვილი. თქვენ თავისუფლები ხართ, მაშ გაემართეთ თქვენი სიძულვილის წყვდიადისაკენ, რომელიც სრულიად უცხოა მათთვისაც, ვინც ჩემთან რჩებიან. ეს სიძულვილი ეშმაკისგან მიიღეთ თქვენივე ნებით. მაგრამ სადაც არ უნდა წახვიდეთ, თქვენი ბოროტი გულების წინამძღოლობით, ჩემი სიყვარული, ვითარცა ცეცხლის მდინარე, მუდამ და ყველგან თქვენს კვალდაკვალ ივლის, რამეთუ რაც არ უნდა აირჩიონ თქვენმა გულებმა, ხართ და მუდამ იქნებით ჩემი შვილები. ამინ. ---------------------------------------------------------------------- * "ქვეყნის აღსასრული მის ფერისცვალებას ნიშნავს. ყველაფერი თვალის დახამხამებაში შეიცვლება და უფალი მოვალს დიდებით ღრუბელთა ზედა. საყვირის ხმა, რომელიც სულში და სინდისში გასიმება, ნათელს გახდის ყველაფერს ადამიანთა სინდისისათვის. როგორც დანიელი წინასწარმეტყველებს, მარადიული მართლმსაჯული დაბრძანდება დიდების ტახტზე და მის წინ იდინებს ცეცხლის მდინარე (დან. 7, 9-10). ეს ცეცხლი განმწმენდელი სტიქიაა, ის ცოდვებს დასწვავს. ვაი იმას, ვისთვისაც ცოდვა მისი ბუნების ნაწილი გამხდარა, მაშინ ეს ცეცხლი თავად ამ ადამიანს დასწვავს, ის მის შიგნით აენთება. ჯვრის დანახვისას ერთნი განიხარებენ, მეორენი კი სასოწარკვეთილებაში ჩავარდებიან და ძრწოლა აიტანთ მათ. ამგვარად, განიყოფიან მეყვსეულად ადამიანები. თვით კაცის სულიერი მდგომარეობა მიიყვანს კაცს მართლებთან, ზოგს კი ცოდვილებთან. ან მარჯვენით ღმრთისა, ანდა მარცხენით. რაც უფრო შეგნებულად მიისწრაფოდა ადამიანი ღმერთისკენ ამ ცხოვრებაში, მით უფრო დიდი იქნება მისი სიხარული, როდესაც გაიგებს სანატრელ ხმას: "მოვედით ჩემდა კურთხეულნო..." და პირიქით, იგივე სიტყვები შიშის ზარსა და ძრწოლის ცეცხლს აღძრავს მათში, ვინც ამქვეყნად გაურბოდა ღმერთს, ებრძოდა მას, შეურაცხყოფდა მის მიმდევრებს. უკანასკნელმა სამსჯავრომ არც მოწმეები იცის და არც განჩინება გააჩნია! ყველაფერი ადამიანთა სულებშია აღბეჭდილი, ეს წიგნები გადაიშლება უფლის წინაშე და ნათელი გახდება, რომ ყველა მანკიერების ფესვები თავად ადამიანის სულში ყოფილა, რომ მიდრეკილება ცოდვისადმი სულის სიღრმეში იმალებოდა და ტკბებოდა ცოდვით. და თუ ადამიანმა არ მოინანია ცოდვა, არ განთავისუფლდა მისგან, სამსჯავროზე ისეთივე მიდრეკილებით წარსდგება ცოდვისადმი, როგორიც მანამდე იყო. ამ მიდრეკილებასა და სურვილს კი ვეღარასოდეს დაიკმაყოფილებს და ეს იქნება სწორედ ის ტანჯვა, რომელსაც ის მარადისობაში განიცდის. ის ყველასა და ყველაფერს დაადანაშაულებს თავის ტანჯვაში და სიძულვილით იქნება მუდამ შეპყრობილი. უმწეობით გაბოროტებულთა კბილთა ღრჭენა და სიძულვილის ჩაუქორებელი ცეცხლი - აი ჯოჯოხეთი. შინაგანი დაუშრეტელი ცეცხლი - აი გეენია. და იქნება გოდება და კბილთა ღრჭენა, ასეთია მდგომარეობა ჯოჯოხეთისა" (წმ. იოანე მაქსიმოვიჩი. "უკანასკნელი სამსჯავრო"). გამომცემლობა "ორთოდოქსი", 2011 …
- დაამატა ნინო ზედგინიძე to დარიგებანი at 10:23pm on მაისი 17, 2013
- თემა: კითხვარები
- პრობლემურ საკითხსა და მათი გადაწყვეტის გზებს. ეს თავი კითხვარის აგების პროცესის თანმიმდევრობის შესატყვისად არის დალაგებული, რაც, იმედი გვაქვს, გამოადგებათ მკვლევრებს. ქვემოთ ამ თანმიმდევრობას გთავაზობთ: ეთიკური საკითხები; კითხვარის დაგეგმვის დაწყება: - კითხვარის ოპერაციონალიზაცია; - სტრუქტურირებული, ნახევრად სტრუქტურირებული და არასტრუქტურირებული კითხვარები. კითხვარის დებულებების ტიპები: - ღია და დახურული კითხვები; - მონაცემების სკალები; - მოსაზრებების ან ვარაუდის დაშვებასთან დაკავშირებული რისკები; - დიქოტომიური კითხვები; - კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხით; - რანგული რიგი (რანჟირება); - რეიტინგის სკალები; - მუდმივი ჯამის მქონე კითხვები; - თანაფარდობის შესახებ კითხვები; - ღია კითხვები; - მატრიცული კითხვები; - შეჭიდული კითხვები, ფილტრები და განშტოებები. სენსიტიური კითხვების დასმა; კითხვების შედგენისას დაბრკოლების თავის არიდება; კითხვების თანმიმდევრობა: მცირე რაოდენობის ვერბალური ერთეულების შემცველი კითხვარები; კითხვარის სქემა; კითხვარის თანმხლები და შემდგომი წერილები; კითხვარის პილოტირება; კითხვარის შედგენისას გასათვალისწინებელი პრაქტიკული საკითხები; კითხვარის ადმინისტრირება: - თვით-ადმინისტრირებადი კითხვარები; - საფოსტო კითხვარები. კითხვარით მიღებული მონაცემების დამუშავება. მართალია, მკვლევრებისთვის შეიძლება სასარგებლო აღმოჩნდეს, რომ დასახელებულ საკითხებზე მოცემული თანმიმდევრობით იმუშაონ, მაგრამ სასურველია გარკვეული რეკურსიულობაც (ციკლური განმეორება). კითხვარი გამოკითხვის მონაცემების შეგროვების ტიპური და სასარგებლო ინსტრუმენტია, რომელიც სტრუქტურირებულ, ხშირად, რიცხობრივ მონაცემებს იძლევა; შესაძლებელია მკვლევრის დაუსწრებლად მისი ჩატარება და გასაანალიზებლადაც უფრო ხშირად მარტივია ხოლმე (Wilson and McLean 1994). ამ მიმზიდველ მხარეებს აბალანსებს ის დრო, რომელიც კითხვარების შექმნას, პილოტირებასა და დახვეწას სჭირდება, რაც, სავარაუდოდ, დაუმუშავებელი და შეზღუდული მოცულობის მონაცემებით ხორციელდება, რომელიც, ალბათ, ნაკლებად მოქნილი პასუხებით იქნა მიღებული (თუმცა, როგორ ვილსონი და მაკლინი (1994: 3) აღნიშნავენ, ეს მიმზიდველიც შეიძლება იყოს). მკვლევარმა უნდა იმსჯელოს და გადაწყვიტოს, რამდენად შეესაბამება მონაცემების შეგროვებისთვის კითხვარის გამოყენება მის მიზნებს. მკვლევარს მოუწევს იმის გადაწყვეტა მონაცემების შესაგროვებლად რამდენად ადეკვატურია კითხვარის გამოყენება და როგორი უნდა იყოს ეს კითხვარი. ეთიკური საკითხები კითხვარი ყოველთვის იქნება რესპონდენტის ცხოვრებაში შეჭრა, იქნება ეს იმ დროის თვალსაზრისით, რომელიც კითხვარის შევსებას სჭირდება, საფრთხის ან კითხვების სენსიტიურობის მხრივ, თუ პირად ცხოვრებაში შესაძლო შეჭრის გამო. კითხვარის რესპონდენტები არ არიან მკვლევრებისთვის მონაცემების პასიური მიმწოდებლები. ისინი კვლევის სუბიექტები არიან და არა - ობიექტები. აქედან რამდენიმე სიტუაცია გამომდინარეობს. რესპონდენტებს ვერ ვაიძულებთ კითხვარის შევსებას. ისინი შეიძლება წავახალისოთ, მაგრამ კვლევაში მონაწილეობის თუ კვლევის შეწყეტის გადაწყვეტილებას თავად იღებენ. მათი კვლევაში მონაწილეობა შემდეგი ფაქტორებით შეიძლება იყოს განპირობებული: მათ ინფორმირებულ თანხმობაზე (იხილეთ თავი 2, განათლების სფეროში კვლევის ეთიკის შესახებ); მათ უფლებაზე, ნებისმიერ დროს გამოეთიშონ კვლევას და არ უპასუხონ კითხვარის კონკრეტულ დებულებებს; კვლევის შესაძლებლობა, გააუმჯობესოს მათი მდგომარეობა (კეთილდღეობის საკითხი); გარანტია, რომ კვლევა მათ არ ავნებს (ზიანის არიდების საკითხი); კვლევაში კონფიდენციალურობის, ანონიმურობისა და ამოუცნობლობის გარანტიები; კითხვების საფრთხის ან კითხვების სენსიტიურობის ხარისხი, რამაც რესპონდენტი შეიძლება გადაჭარბებულ ან მწირ პასუხებამდე მიიყვანოს (Sudman and Bradburn 1982: 32 და თავი 3); ფაქტორები, რომლებიც თავად კითხვარშია (მაგალითად, კითხვარის საკითხები; რესპონდენტის სათქმელის გაგების უნარი და არა - მკვლევრის პროგრამის განხორციელება), ანუ, კითხვარში მიკერძოებულობის არიდება და ვალიდობისა და სანდოობის უზრუნველყოფა - მეთოდოლოგიური სიზუსტისა და პატიოსნების საკითხები. მეთოდოლოგიური სიზუსტე ეთიკური და არა მხოლოდ ტექნიკური საკითხია (Morrison 1996ც), რესპონდენტს უფლება აქვს, ენდობოდეს კითხვარს და მისგან ვალიდობას ელოდოს; რესპონდენტის რეაქციები, მაგალითად, რესპონდენტებს ექნებათ რეაქცია, თუ დებულებას შეურაცხმყოფელად, ზედმეტად პირადულად, შეცდომაში შემყვანად, მიკერძოებულად, მცდარად, გამაღიზიანებლად, წინდაუხედავად, უადგილოდ ან ძნელად გასაგებად მიიჩნევენ. ეს ფაქტორები კითხვარის გამოყენების ყოველ ეტაპზე მოქმედებენ, ამიტომ ყურადღება უნდა მიექცეს თავად კითხვარს, რესპონდენტებისადმი მიდგომას, მათთვის მიცემულ ახსნა-განმარტებებს, მონაცემების ანალიზსსა და მათ წარმოდგენას. კითხვარის დაგეგმის დაწყება დიზაინის ამ მოსამზადებელ ეტაპზე კითხვების თანმიმდევრობის დაგეგმვისას ბლოკ-სქემის ტექნიკა შეიძლება გამოგადგეთ. ამ გზით მკვლევარს შეუძლია წინასწარ განსაზღვროს იმ პასუხების ტიპი და დიაპაზონი, რომელიც მის კითხვებს მოჰყვება. ჩანართში 15.1 წარმოდგენილია ბლოკ-სქემის ილუსტრაცია, რომელიც ინტერვიუს ფორმით ჩატარებულ კომერციულ გამოკითხვაში გამოიყენეს, თუმცა ნათელია, რომ ეს მეთოდი თვითადმინისტრირებადი კითხვარების შემთხვევაში გამოდგება. სელიცი და მისი თანამშრომლები (Sellitz et al. 1978) მკვლევარს კითხვარის შედგენისთვის საკმაოდ ამომწურავ მითითებებს აძლევენ. მითითებები შეჯამებულია ჩანართში 15.2. საკითხები, რომლებიც აქ განვიხილეთ, მხოლოდ შესავალია. ამ თავში თითოეული მათგანი დაწვრილებით არის განხილული. შესაძლებელია კითხვარის ეტაპობრივი დაგეგმვაც, როგორიცა: განსაზღვრეთ კითხვარის მიზნები/ამოცანები; განსაზღვრეთ პოპულაცია და შერჩევა (ვინაიდან მათი მახასიათებლების შესახებ კითხვები უნდა ჩართოთ კითხვარის „პირადი ინფორმაცია“-ში); ჩამოაყალიბეთ თემები/კონსტრუქტები/ცნებები/საკითხები, რომელიც უნდა მოიცვას კითხვარმა და განსაზღვრეთ მონაცემები, რომელიც გჭირდებათ კვლევის მიზნების მისაღწევად (ამის გაკეთება შეიძლება თემასთან დაკავშირებული ლიტერატურის ან პილოტირებამდე ჩატარებული კვლევის მასალების გამოყენებით, მაგალითად, ფოკუს ჯგუფებით და ნახევრად სტრუქტურირებული ინტერვიუებით); ჩამოყალიბდით, როგორი საზომები/სკალები/კითხვები/პასუხები გჭირდებათ; დაწერეთ კითხვარის დებულებები; გადაამოწმეთ, რომ (3) პუნქტში დასახელებული ყოველი საკითხი გაითვალისწინეთ, თითოეული მათგანისთვის რამდენიმე დებულება გამოიყენეთ; ჩაატარეთ კითხვარის პილოტირება და შედეგად დახვეწეთ დებულებები; ჩაატარეთ საბოლოო კითხვარი. ეს ეტაპები მოიცავს რამდენიმე ქვეკომპონენტს, რომელთაც ამ თავში განვიხილავთ. ---------------------- ჩანართი 15.1 კითხვის დაგეგმვის ბლოკ-სქემის ტექნიკა წყარო: სოციალური და საზოგადოებრივი დაგეგმვის კვლევა 1972 ---------------------- ჩანართი 15.2 კითხვარის აგების სახელმძღვანელო პრინციპები ა) გადაწყვეტილებები კითხვის შინაარსის შესახებ აუცილებელია კითხვა? რას გვარგებს? იმ თემას, რომელსაც ეს კითხვა მიეკუთვნება, რამდენიმე კითხვა სჭირდება? აქვთ თუ არა რესპონდენტებს ამ კითხვაზე პასუხისთვის აუცილებელი ინფორმაცია? საჭიროა თუ არა, რომ კითხვა უფრო კონკრეტული, სპეციფიკური და მიახლოებული იყოს რესპონდენტის პირად გამოცდილებასთან? საკმარისად ზოგადია თუ არა კითხვის შინაარსი? თავისუფალია თუ რა იგი ყალბი კონკრეტიკისა და სპეფიციკურობისგან? პასუხები ზოგად დამოკიდებულებებს ხომ არ გამოხატავს? მოჩვენებითი ხომ არ არის მათი კონკრეტულობა? კითხვის შინაარსი მიკერძოებული და ცალმხრივი ხომ არ არის დამაბალანსებელი კითხვების გარეშე? მოგვცემენ თუ არა რესპონდენტები იმ ინფორმაციას, რასაც ვთხოვთ? ბ) გადაწყვეტილებები კითხვის ვერბალური ფორმულირების შესახებ შეიძლება, რომ კითხვა არასწორად გაიგონ? შეიცავს თუ არა ის რთულ ან დაუზუსტებელ ფრაზებს? გადმოცემული აზრის თვალსაზსირით, ადეკვატურად გამოხატავს თუ არა კითხვა ალტერნატივას? შევყავართ თუ არა კითხვას შეცდომაში ნავარაუდევი დაშვებების ან უხილავი შედეგების გამო? არის თუ არა ფორმულირება მიკერძოებული? ემოციურადაა დატვირთული თუ კონკრეტული კითხვისკენ იხრება? შესაძლებელია თუ არა, რომ რესპონდენტი, ნებისმიერი მოსაზრებით, შეეწინააღმდეგოს კითხვის ფორმულირებას? უკეთეს შედეგს მოგვცემდა თუ არა კითხვის უფრო მეტად პერსონალიზებული ფორმულირება? შეიძლება თუ არა იგივე კითხვის უფრო პირდაპირ ან ოდნავ ირიბად დასმა? გ) გადაწყვეტილებები კითხვაზე პასუხის ფორმის შესახებ კითხვის დასმის საუკეთესო ფორმაა პასუხის არჩევა (მოკლე პასუხი, ერთიორი სიტყვა ან რიცხვი), თავისუფალი პასუხი, თუ მოცემული ჩამონათვალიდან პასუხის არჩევა? თუ პასუხის არჩევა გამოიყენება, როგორი პასუხების შეთავაზება იქნება უპრიანი ამ კითხვისთვის: დიქოტომური, მრავალჯერადი არჩევანის („კაფეტერიის“ კითხვა) თუ სკალის? თუ პასუხების აღნიშნვა გამოიყენება, ადეკვატურად არის თუ არა ყველა მნიშვნელოვანი ალტერნატივა მასში სათანადო თანმიმდევრობით წარმოდგენილი - ისე, რომ ერთმანეთს არ ფარავდნენ ? ზომიერი სიგრძისაა ჩამონათვალი? არის თუ არა პასუხები მიუკერძოებელად და დაბალანსებულად ფორმულირებული? არის თუ არა პასუხის ფორმა მარტივი, განსაზღვრული, ერთგვაროვანი და მიზნის შესატყვისი? დ) გადაწყვეტილებები კითხვარში კითხვის ადგილის თაობაზე შესაძლებელია თუ არა, რომ კითხვის შინაარსზე მისი წინმსწრები კითხვების შინაარსმა იმოქმედოს? ბუნებრივად მივდივართ თუ არა ამ კითხვამდე? არის თუ არა ეს მართებული, ფსიქოლოგიური თანმიმდევრობა? ინტერესის აღძვრის, საკმარისი ყურადღების მიქცევის, წინააღმდეგობის არიდებისა და ა. შ. თვალსაზრისით, ძალიან ადრე ან ძალიან გვიანი ხომ არ არის ამ კითხვის დასმა? წყარო: Sallitz et al. 1976 ---------------------- კითხვარის ოპერაციონალიზაცია კითხვარის ოპერაციონალიზაციისას იღებენ ზოგად მიზანს ან მიზნებს და მათ კონკრეტულ, კვლევად სფეროებად გარდაქმნიან, რომელთა შესახებაც უნდა შეგროვდეს მონაცემები. პირველ რიგში, კითხვარის ზოგადი მიზნები უნდა დაზუსტდეს და სპეციფიკურ, კონკრეტულ ამოცანად ან ამოცანებად ფორმულირდეს. ამგვარად, „რას ფიქრობენ მასწავლებლები საშტატო სამსახურზე“ გაცილებით ბუნდოვანია, ვიდრე ასეთი ფორმულირება: „წარმოებისგან მოუწყვეტლად სასწავლო კურსების შემოღების თაობაზე დაწყებითი და საშუალო სკოლის მასწავლებელების მოსაზრებების დეტალური აღწერა“, ეს უკვე საკმაოდ კონკრეტულია. კითხვარის ძირითადი მიზნის განსაზღვრისა და დაზუსტების შემდეგ, დაგეგმვის მეორე ფაზაში ცენტრალურ მიზანთან დაკავშირებული, დამხმარე თემების გამოყოფა და დებულებების სახით ფორმულირება ხდება. ჩვენს მაგალითში დამხმარე საკითხები შეიძლება იყოს საჭირო კურსების ტიპები, მათი შინაარსი, ადგილმდებარეობა, ვადები, დიზაინი და დაფინანსება. დამხმარე თემების იდენტიფიკაციასა და დებულებებად ფორმულირებას მოსდევს მესამე ფაზა, რომელიც მოიცავს იმ კონკრეტული პირობების ფორმულირებას, რომელსაც თითოეულ ამ საკითხზე მიღებული ინფორმაცია უნდა აკმაყოფილებდეს. მაგალითად, საჭირო კურსების ტიპების შემთხვევაში აუცილებელი იქნებოდა დეტალური ინფორმაცია კურსების ხანგრძლიობის (ერთი შეხვედრა, რამდენიმე შეხვედრა, კვირა, თვე, სემესტრი თუ წელიწადი), სტატუსის (ჯილდოს გარეშე, ჯილდოს გათვალისწინებით, სერტიფიკატი, დიპლომი, კოლეჯის ან უნივერსიტეტის ხარისხი) და ორიენტაციის (თეორიაზე ორიენიტრებული, რაც გულისხმობს ლექციებს, კითხვას და ა. შ., თუ პრაქტიკაზე ორიენტირებული, რაც გულისხმობს სემინარებისა და სასწავლო მასალების შექმნას) შესახებ. ამის გარდა, როგორც მაგალითში შეამჩნევდით, ინტერესთა ზოგადი სფეროდან თუ მიზნიდან ძალზე კონკრეტულ მახასიათებლებზე გადავედით, რომელთა შესახებაც უკვე შესაძლებელია უშუალო მონაცემების შეგროვება. ვილსონი და მაკლინი (1994L 8 – 9) გვთავაზობენ ალტერნატიულ მიდგომას: საკვლევი პრობლემის გამოყოფა, შემდეგ სათანადო ცნებების თუ კონსტრუქტების დაზუსტება, შემდეგ იმის გარკვევა, თუ რა საზომები (თუ შესაძლებელია) ან ემპირიული ინდიკატორები არსებობს მათთვის, ანუ, ამ ცნებებისა თუ კონსტრუქტების შესახებ რელევანტური მტკიცებულებების მისაღებად, მკვლევარს რა სახის მონაცემები სჭირდება; იგულისხმება მათი გამოვლენა, ინტენსიურობა, ძირითადი ნიშნები და განზომილებები, მათი შემადგენელი ძირითადი ელემენტები და ა. შ.). ამ ორ მიდგომას საერთო ისაა აქვს, რომ ორივე საჭიროდ მიიჩნევს შემდეგი საკითხების განხილვას: ნათელია კითხვარის მიზანი; გარკვეულია, რა უნდა ჩაიწეროს კითხვარში მიზნის მისაღწევად; კითხვარი ამომწურავად ფარავს მასში ჩართულ ელემენტებს; მოიცავს ყველაზე შესატყვისი სახის კითხვებს (ქვემოთ არის განხილული); მისი მიზნებისა და ქვეკითხვების საპასუხოდ ყველაზე შესატყვისი სახის მონაცემებს აგროვებს; ემპირიულ მონაცემებს მოითხოვს. სტრუქტურირებული, ნახევრად სტრუქტურირებული და არასტრუქტურირებული კითხვარები მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი სახის კითხვარი არსებობს, გაქვს მარტივი წესი: რაც უფრო დიდია შერჩევის მოცულობა, მით უფრო სტრუქტურირებული, დახურული და რიცხობრივი შეიძლება იყოს კითხვარი, ხოლო რაც უფრო მცირეა შერჩევის მოცულობა - მით ნაკლებად სტრუქტურირებული, უფრო ღია და სიტყვიერი. მკვლევარს რამდენიმე ტიპის კითხვარის არჩევა შეუძლია - უკიდურესად სტრუქტურირებულიდან არასტრუქტურირებულამდე. თუ დახურული და სტრუქტურირებული კითხვარი გამოიყენება, რომელიც მოდელების დაკვირვებისა და შედარების შესაძლებლობას იძლევა, მაშინ საჭიროა კითხვარის პილოტირება და იმგვარად დახვეწა, რომ საბოლოო ვერსია ყველა იმ სავარაუდო პასუხს მოიცავდეს, რომელთა წინასწარ გათვლაც შესაძლებელია. ასეთ კითხვარზე მუშაობა რთულია კვლევის დასაწყისში, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ის ერთხელ აიგება, ანალიტიკური სამუშაო შედარებით სწრაფად მიმდინარეობს. მაგალითად, ორი-სამი თვე შეიძლება დასჭირდეს გამოკითხვის კითხვარის შედგენას, პილოტირებას, დახვეწას და იმ ფორმით ჩამოყალიბებას, რომელიც შესაძლებელს გახდის მიღებული მონაცემების სტატისტიკურ დამუშავებას. თუმცა, ამის სანაცვლოდ შეიძლება სწრაფად გაანალიზდეს. ჩვენ უკვე ვიცით პასუხების კატეგორიები, მონაცემების ბუნება და სტატისტიკური კრიტერიუმები, რომელსაც გამოვიყენებთ. ეს მხოლოდ და მხოლოდ მონაცემების დამუშავების, ხშირად, კომპიუტერული ანალიზის, საქმეა. ალბათ, მცდარი იქნება კითხვარზე „არასტრუქტურირებულის“ თქმა, რადგან კითხვარის არსი სწორედ ისაა, რომ რესპონდენტებისგან გარკვეული სტრუქტურის მიყოლას მოითხოვს. მიუხედავად ამისა, სრულიად ღია კითხვარსა, რომელიც „დაწერეთ, რაც გსურთ“ შეთავაზებას ჰგავს, და სრულიად დახურულ, სტრუქტურირებულ კითხვარს შორის ისეთი მნიშვნელოვანი ინტრუმენტი თავსდება, როგორიც ნახევრად სტრუქტურირებული ინტერვიუა. აქ მოცემულია კითხვები, დებულებები ან პუნქტები და რესპონდენტმა ისე უნდა უპასუხოს, შეარჩიოს პასუხი ან კომენტარი გააკეთოს, როგორც თვითონ მიიჩნევს საჭიროდ. ასეთ კითხვარს აქვს ნათელი სტრუქტურა, თანმიმდევრობა და ფოკუსი, მაგრამ ფორმატი ღიაა და რესპონდენტებს თავიანთი სიტყვებით შეუძლიათ პასუხების გაცემა. ნახევრად სტრუქტურირებულ კითხვარებს აქვთ გეგმა, მაგრამ არა - სავარაუდო პასუხები. კითხვარის დებულებების ტიპები ღია და დახურული კითხვები კითხვარებში კითხვისა და პასუხის რამდენიმე ფორმა არსებობს, მათ შორის, მაგალითად, დიქოტომიური კითხვები, კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხით, რეიტინგის სკალები, მუდმივი ჯამის მქონე კითხვები, სიხშირის მონაცემები, თანაფარდობის მონაცემები და ღია კითხვები. ყველა მათგანი ქვემოთ არის განხილული (ასევე, იხილეთ Wilson 1996). დახურულ კითხვებში მოცემულია პასუხების შესაძლო ვარიანტები, საიდანაც რესპონდენტს სათანადო პასუხის არჩევა შეუძლია. უკიდურესად სტრუქტურირებული, დახურული კითხვების უპირატესობა ისაა, რომ ისინი პასუხების სიხშირეების გამოთვლის შესაძლებლობას იძლევიან, რომლებიც შეიძლება სტატისტუკურად დამუშავდეს და გაანალიზდეს. ისინი შერჩევაში ჯგუფებს შორის შედარებასაც შესაძლებელს ხდიან (Oppenheim 1992: 115). დახურული კითხვის კოდირება და ანალიზი უფრო სწრაფად ხდება, ვიდრე სიტყვიერი მონაცემების (Baily 1994: 118). ისინი ხშირად პირდაპირ საკითხზე ორიენტირებული და, სპეციალურად, უფრო ფოკუსირებულები არიან, ვიდრე - ღია კითხვება. ფაქტობრივად, თითქმის შეუძლებელია, და არც არის აუცილებელი, ხანმოკლე დროში დიდი რაოდენობით სიტყვიერი მასალის დამუშავება. თუ სპეციფიკური, სიტუაციური შემთხვევის შესწავლაა საჭირო, თვისებრივი, ნაკლებად სტრუქტურირებული, სიტყვიერი და ღია კითხვარები შეიძლება უფრო გამოგვადგეს - მათ კონკრეტული სიტუაციის სპეციფიკის ასახვა შეუძლიათ. როდესაც გაზომვაა განზრახული, რაოდენობრივი მიდგომის გამოყენებაა საჭირო; როდესაც მდიდარი და პიროვნული მონაცემების მიღებაა საჭირო, იქ სიტყვიერ მასალაზე აგებული, თვისებრივი მიდგომა უფრო გამოსადეგია. ღია კითხვები მაშინ არის სასარგებლო, როდესაც უცნობია შესაძლო პასუხები ან კითხვარი საკითხის შესწავლას ემსახურება (Baily 1994: 120) ან, როდესაც პასუხების იმდენი შესაძლო ვარიანტია, რომ დახურულ კითხვაში სავარაუდო პასუხების მეტისმეტად გრძელი ნუსხა გამოდის. ღია კითხვები რესპონდენტებს იმდენი პასუხის გაცემის საშუალებას აძლევს, რამდენიც მათ სურთ, და განსაკუთრებით ხელსაყრელი კომპლექსური საკითხების შესასწავლად არის, რომელზედაც მარტივი პასუხების გაცემა შეუძლებელია. ღია კითხვები შეიძლება დებულებების შესაქმნელად გამოვიყენოთ, რომლებიც შემდეგ კითხვარში დახურული კითხვების მასალად გამოდგება (ანუ პრეპილოტირება). ზოგადად, დახურულ კითხვებზე (დოქოტომიური, კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხით, მუდმივი ჯამის მქონე და რეიტინგის სკალები) პასუხის გაცემა სწრაფად ხდება, მარტივია მათი კოდირება (მაგალითად, კომპიუტერული ანალიზისთვის) და რესპონდენტებს უსამართლოდ არ აჯგუფებს იმის მიხედვით, თუ რამდენად მკაფიოდ აყალიბებენ სათქმელს (Wilson and McLean 1994: 21). თუმცა, მეორე მხრივ, ისინი არ აძლევენ რესპონდენტებს პასუხების კატეგორიებისთვის რაიმე შენიშვნების, შეფასებისა და ახსნის დამატების საშუალებას. ამდენად, არსებობს რისკი, რომ კატეგორიები მიკერძოებული და არაამომწურავი იქნება (Oppenheim 1992: 115). ღია კითხვები, ერთი მხრივ, მონაწილეებს საკუთარი სიტყვებით თავისუფლად წერის - პასუხების აღწერის, ახსნისა და შეფასების - საშუალებას აძლევს და არ არიან შეზღუდულები პასუხების წინასწარ განსაზღვრული კატეგორიებით. მეორე მხრივ - შეიძლება შეუსაბამო და ჭარბი ინფორმაცია მოგვცენ. ისინი რესპონდენტისთვის შეიძლება იმდენად ღია იყოს, რომ ის ვერ მიხვდეს, თუ რა სახის ინფორმაციას ითხოვენ მისგან. მათზე პასუხის გაცემას გაცილებით მეტი დრო შეიძლება სჭირდებოდეს (რამაც დებულებაზე პასუხის გაცემაზე უარი შეიძლება ათქმევინოს) და ამიტომ კითხვარი შეიძლება გრძელი და მოსაწყენი გახდეს. ანალიზის თვალსაზრისით, არ არის მარტივი მონაწილეების მონაცემების ურთიერთშედარება და პასუხების კოდირება და დახარისხებაც ძნელია. ქვემოთ უფრო დაწვრილებით განვიხილავთ სხვადასხვა სახის დახურულ და ღია კითხვებს. მონაცემების სკალები კითხვარის შექმნისთვის საჭიროა გაზომვის სისტემის - მონაცემების სკალის - არჩევა. ეს რიცხობრივ მონაცემებს შეეხება და მკითხველს ვურჩევთ, რომ სხვადასხვა სკალაზე შეგროვილი (სახელდების, რიგის, ინტერვალებისა და შეფარდების) მონაცემების ანალიზისა და ამ ანალიზისათვის გამოყენებული სხვადასხვა სტატისტიკის შესახებ ინფორმაცია მეხუთე თავში მოიძიოს. სახელდების სკალის მონაცემები კატეგორიებს აღნიშნავენ, რიგის სკალის მონაცემები - რიგს („მაღლიდან“ „დაბლისკენ“, „თავიდან“ „ბოლოსკენ“, „პატარიდან“ „დიდისკენ“, „სრულად არ ვეთანხმები-დან“ „სრულად ვეთანხმებიმდე“), შეფარდების სკალის მონაცემები - უწყვეტ მნიშვნელობებსა და რეალურ ნულს (მაგალითად, ტესტში მიღებული ქულა, წელიწადში დასწრებების რაოდენობა). ქვემოთ გთავაზობთ კითხვების ტიპებსა და მონაცემების დონეებს შორის მიმართებას: მოსაზრებების ან ვარაუდის დაშვებასთან დაკავშირებული რისკები ხშირად ვარაუდობენ, რომ რესპონდენტს ეცოდინება ან საკუთარი აზრი ექნება მკვლევრისთვის საინტერესო თემაზე. ეს სახიფათო დაშვებაა. ეს განსაკუთრებულად პრობლემურია, როდესაც კითხვარები ბავშვებთან ტარდება, რომელთაც შეიძლება დაწერონ ყველაფერი და არა - არაფერი. ეს ნიშნავს იმას, რომ რესპონდენტებს უნდა მივცეთ შესაძლებლობა, მიუთითონ, რომ არ აქვთ მოსაზრება, მოცემულ კითხვაზე არ იციან პასუხი, ან დაადასტურონ, რომ ფიქრობენ, რომ კითხვა მათ არ შეეხება. ასეთი სიტუაცია ხშირია სოციალურ მეცნიერებაში მომხმარებლის კმაყოფილების გამოკითხვებში, სადაც, მაგალითად, რესპონდენტებს რომელიმე საყოფაცხოვრებო მომსახურების (ელექტროენერგია, გაზი, წყალი, ტელეფონი) შესახებ მთელ რიგ კითხვებზე პასუხის გაცემას სთხოვენ, მათ კი, ამ მომსახურების მიმართ გამოკვეთილი მოსაზრება არა აქვთ. ფაქტობრივად, მომხმარებლებს მხოლოდ ის აინტერესებთ, თუ რამდენად გამართული, სანდო და იაფია მომსახურება, ადვილია გადასახადის გადახდა და რამდენად გვარდება მათი საჩივრების საკითხი. აქ სიტყვების შერჩევის და მათში ნაგულისხმევი აზრისა და მნიშვნელობის საკითხიც დგება. არსებითია, რომ კითხვის ტიპისდა მიუხედავად, რესპონდენტებს ესმოდეთ კითხვარში გამოყენებული ენა და მასში ნაგულისხმევი მნიშვნელობა. ანალოგიურად, ვინაიდან მკვლევარი დაინტერესებულია კონკრეტული თემით და მის შესახებ გარკვეულ ცოდნასაც ფლობს, არ არსებობს გარანტია იმისა, რომ რესპონდენტიც მის მსგავსად იქნება განწყობილი. რესპონდენტზე კითხვარის გავლენა გულდასმით უნდა იქნას განხილული. დიქოტომიური კითხვები სტრუქტურირებულ კითხვარში დახურული კითხვები შედის. დახურული კითხვა რამდენიმე ფორმის შეიძლება იყოს. დიქოტომიურ კითხვებზე პასუხია „დიახ“/„არა“, მაგალითად, „როდესმე სასამართლოში თუ დაუბარებიხართ?“, „ბავშვზე ცენტრირებულ მეთოდებთან შედარებით, დიდაქტიკურ მეთოდებს ანიჭებთ უპირატესობას?“. დიქოტომიური კითხვა ასე შეიძლება გამოიყურებოდეს: სქესი (აღნიშნეთ): მამრობითი მდედრობითი დიქოტომიური კითხვა რესპონდენტს ახალ საკითხზე გადასასვლელი ბარიერის დაძლევას აიძულებს. ის ზუსტ, ერთმნიშვნელოვან პასუხს მოითხოვს. გარდა ამისა, შესაძლებელია პასუხების სწრაფად კოდირება - პასუხების მხოლოდ ორი კატეგორია იქნება. დიქოტომიური კითხვა შემდგომი კითხვების გადასახარისხებლადაც გამოდგება, მაგალითად, „თუ X კითხვას ‚დიახ‘ უპასუხეთ, გადადით Y კითხვაზე; თუ X კითხვას ‚არა‘ უპასუხეთ, გადადით Z კითხვაზე“ (ქვემოთ ნახეთ ქვეთავი შეჭიდული კითხვების შესახებ). სუდმენი და ბრედბერნი (Sudman and Bradburn 1982: 89) თვლიან, რომ თუ დიქოტომიურ კითხვებს ვიყენებთ, მაშინ სასურველია, რომ ერთი და იგივე თემის შესახებ ინფორმაციის მისაღებად რამდენიმე ასეთი კითხვა გამოვიყენოთ, რათა შევამციროთ რესპონდენტების „გამოცნობილ“ პასუხებთან დაკავშირებული პრობლემები. მეორე მხრივ, შეიძლება მკვლევარი დაინტერესდეს, მაგალითად, რამდენად რეალურად იძლევა „დიახ“/„არა“ პასუხი რაიმე სასარგებლო ინფორმაციას. რესპონდენტებისგან „დიახ“/„არა“ სახის არჩევანის გაკეთების მოთხოვნა შეიძლება არაადეკვატური იყოს. შეიძლება უფრო სასარგებლო გამოდგეს პასუხების ჩამონათვალი, მაგალითად, რეიტინგის სკალა, რომელშიც შედარებით ნაკლები რაოდენობის კომპლექსური ან ოდნავ განხვავებული კითხვები იქნება მოცემული, რომლებიც მარტივ „დიახ“/„არა“ კითხვას მოითხოვს. „დიახ“ ან „არა“ შეიძლება არ შეეფერებოდეს სიტუაციებს, რომელთა კომპლექსურობა უკეთ აისახება ისეთ კითხვებში, რომლებიც ახერხებენ ამ კომპლექსურობის დაფიქსირებას. ამასთან, იანგმენი (Youngman 1984: 163) აღნიშნავს, რომ ადამიანს ბუნებრივად ახასიათებს დებულებაზე დათანხმების და არა - მისი უარყოფის ტენდენცია. ეს გვაფიქრებინებს, რომ მარტივმა დიქოტომიურმა კითხვამ რესპონდენტის მიკერძოებულობა შეიძლება გამოიწვიოს. ზოგადად, ადამიანებს უარყოფითად ფორმულირებულ დებულებებზე დათანხმება უფრო უჭირთ, ვიდრე - დადებითად ფორმულირებულ კითხვებზე უარყოფითი პასუხების გაცემა (Weems et al. 2003). დიქოტომიურ კითხვებთან („დიახ“/„არა“ ტიპის კითხვები) ერთად, კვლევაში დიქოტომიურ ცვლადებზეც შეიძლება ითხოვდნენ ინფორმაციას. ასეთია, მაგალითად, სქესი (მამრობითი/მდედრობითი), სკოლის ტიპი (დაწყებითი/საშუალო), კურსის ტიპი (პროფესიული/არაპროფესიული). ამ შემთხვევებში ორიდან მხოლოდ ერთი კითხვა უნდა აირჩიონ; ეს სახელდების სკალის მონაცემების შეგროვების საშუალებას იძლევა, რომლებიც შემდეგ ხიკვადრატის, ბინომიალური ტესტის, G-ტესტისა და კროსტაბულაციის გამოყენებით დამუშავდება (მაგალითებისთვის იხილეთ ჩოჰენ and Hოლლიდაყ (1996)). დიქოტომიური კითხვები სახელდების სკალის მონაცემებად განიხილება (იხილეთ წიგნის მეხუთე ნაწილი). კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხით საკითხის სირთულის გასაგებად მკვლევარს კითხვების გამოყენება შეუძლიათ მრავალი არჩევითი პასუხით, სადაც მოცემული დებულების სავარაუდო, შესაძლო პასუხებია წამოდგენილი. მაგალითად, მკვლევარმა შეიძლება დასვას რიგი კითხვებისა, რომელიც სკოლაში ქიმიის სწავლების ახალ სქემას შეეხება. დებულება ისეთ სავარაუდო პასუხებსაც მოიცავს, როგორიცაა: ქიმიაში ახალი საშუალო განათლება არის: (ა) დროის ფლანგვა; (ბ) ზედმეტი ტვირთი მასწავლებლებისთვის; (გ) ჩვენი სკოლისათვის შეუფერებელი; (დ) სასარგებლო დამხმარე სქემა; (ე) სასარგებლო ძირითადი სქემა მთელი სკოლისთვის; (ვ) კარგად მოწოდებული და განხორციელებადი. კატეგორიები უნდა იყოს დისკრეტული (ანუ, არ უნდა იყოს ურთიერთგადამფარავი და უნდა იყოს ურთიერთგამომრიცხავი) და სრულად ფარავდეს ყველა შესაძლო პასუხს. კითხვებს მრავალი არჩევითი პასუხით თან უნდა ახლდეს პასუხის გაცემის ინსტრუქცია, მაგალითად, დაზუსტება - რესპონდენტმა შეთავაზებული ჩამონათვალიდან მხოლოდ ერთი პასუხი უნდა აღნიშნოს (ერთი პასუხის ფორმა), თუ რამდენიმე პასუხის არჩევა (მავალი პასუხის ფორმა) შეუძლია? დიქოტომიური კითხვების მსგავსად, მრავალი არჩევითი პასუხის მქონე კითხვების კოდირება სწრაფად ხდება და სწრაფადვე გროვდება პასუხები სიხშირეების დასათვლელად. თუ კვლევას შეესაბამება - გამოსადეგი ინსტრუმენტია. მრავალი არჩევითი პასუხის კითხვების დიზაიანი ასეთი შეიძლება იყო: როგორც დიქოტომიური კითხვების ანალოგი დიქოტომიური ცვლადებია, ისე მრავალი არჩევითი პასუხის კითხვებსაც მოეპოვებათ თავიანთი ანალოგი ცვლადის მრავალჯერადი ელემენტების სახით. მაგალითად, მკვლევარმა შეიძლება იკითხოს, რომელ კლასშია მოსწავლე. დიდ სკოლაში, ასე, ორმოცამდე კლასი იქნება; ანდა მკვლევარს შეიძლება აინტერესებდეს, 16 წლის შემდგომ რომელ პროგრამაშია მოსწავლე ჩართული (მაგალითად, აკადემიური, პროფესიული, ფიზიკური შრომა, არა ფიზიკური შრომა). ამ შემთხვევებში მხოლოდ ერთი პასუხი შეიძლება შეირჩეს. დიქოტომიური ცვლადის მსგავსად, ცვლადის რამდენიმე კატეგორიის, ანუ, ელემენტის ჩამონათვალი (მაგალითად, წევრობის ფორმები ან კურსის არჩევანი) სახელდების სკალის მონაცემების შეგროვების საშუალებას იძლევა, რომელიც ხი-კვადრატის, G-ტესტისა და კროსტაბულაციის გამოყენებით დამუშავდება (ჩოჰენ and Hოლლიდაყ 1996). კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხით სახელდების სკალის მონაცემებად განიხილება (იხილეთ წიგნის მეხუთე ნაწილი). კითხვის სავარაუდო პასუხებში შეიძლება ისეთი კატეგორიების ჩართვა იყოს საჭირო, რომლებიც რესპონდენტს საკუთარი მოსაზრების ყველაზე უკეთ ამასხველი პასუხის გაცემის საშუალებას მისცემენ. აქედან გამომდინარე, იმაში დასარწმუნებლად, რომ კატეგორიები ყოველმხრივი, ამომწურავი და რეპრეზენტაციულია, პილოტური კვლევაა საჭირო. მეორე მხრივ, მკვლევარს შეიძლება მხოლოდ კონკრეტული მახასიათებლები აინტერესებდეს და ამიტომ მხოლოდ მათ შეიტანს სავარაუდო პასუხების ჩამონათვალში. კითხვები მრავალი არჩეითი პასუხით იშვიათად იძლევა მარტივ სტატისტიკაზე მეტს. კითხვაში შემავალი ზოგიერთი სიტყვა იმთავითვე ბუნდოვანი შეიძლება იყოს. მაგალითად, ზემოთ მოცემულ მაგალითში, რომელიც ქიმიის სწავლებას შეეხებოდა, ბუნდოვანია სიტყვა „სასარგებლო“. იგივე ითქმის სიტყვებზე „შეეფერება“, „განხორციელებადი“ და „ტვირთი“. რესპონდენტებმა, თავიანთი გამოცდილებიდან გამომდინარე, შეიძლება სხვადასხვაგვარად გაიგონ ეს სიტყვები და ამით მონაცემები არაერთმნიშვნელოვანი გახადონ. ერთი რესპონდენტი ქიმიის კურსის სარგებლიანობას ერთ სფეროში შეიძლება ხედავდეს და ამიტომ თქვას, რომ ის სასარგებლოა და (დ) ვარიანტი აღნიშნოს. მეორე რესპონდენტმა კურსის სარგებელი იმავე სფეროში შეიძლება დაინახოს, მაგრამ, რადგან მხოლოდ ამ ერთ სფეროში ხედავს სარგებელს, შეიძლება ნაკლად მიიჩნიოს და, შედეგად, არ აღნიშნოს (დ) ვარიანტი. ანონიმური კითხვარის შემთხვევაში შეუძლებელი იქნება ამ განსხვავებების გამოვლენა. სხვადასხვა რესპონდენტს რომ სხვადასხვაგვარად ესმის ერთი და იგივე სიტყვები - ეს კითხვარების უმთავრესი პრობლემაა. პასუხებს შორის განსხვავების ხარისხის საჩვენებლად „საყრდენი დებულებები“ (მაგალითად, „სრულიად ვეთანხმები“, „ვეთანხმები“ და ა. შ.) შეიძლება გამოვიყენოთ, მაგრამ არ არსებობს გარანტია იმისა, რომ რესპონდენტი მათ ისევე გაიგებს, როგორც იყო მიწოდებული. ზემოთ მოცემულ მაგალითში შეიძლება არ იდგეს ამის პროვლემა, რადგან მკვლევარს მხოლოდ სარგებლიანობის მაჩვენებელი აინტერესებს იმის ცოდნის გარეშე, თუ რა სფეროებში ხედავენ რესპონდენტები სარგებლიანობას ან რატომ? შემფასებელს შეიძლება მხოლოდ მარტივი სტატისტიკა აინტერესებდეს (რაც შეიძლება, სტატისტიკური თვალსაზრისით, ძალიან გამოსადეგი იყოს პროგრამის შესახებ დამაჯერებელი მსჯელობისთვის). ამ შემთხვევაში ეს უხეში და სწრაფი სტატისტიკა შეიძლება სრულიად მისაღები იყოს. ქიმიის პროგრამის თაობაზე ზემოთ განხილულ მაგალითში არა მარტო დებულებებია ბუნდოვანად ფორმულირებული, არამედ პასუხების ჩამონათვალიც არასრულია და ძნელად თუ წარმოაჩენს ქიმიის სქემის ყველა ასპექტს. პოლიტიკურად შეიძლება მიზანშეწონილიც იყოს, რომ ყოველივე ზემოთქმული ყურადღების მიღმა დარჩეს, რადგან თუ პასუხების არჩევანი შეზღუდულია - კვლევა მიკერძოებული ხდება. მაგალითად, თუ პასუხები მხოლოდ ქიმიის სწავლების სქემის სარგებლიანობასთან დაკავშირებულ დებულებებს მოიცავს, შემფასებელს დიდად არ გაუჭირდება იმის დადგენა, რომ ქიმიის სწავლების შემოთავაზებული სქემა სასარგებლოა. უარყოფითად ფორმულირებული დებულებების გამოყენებისთვის თავის არიდებით კვლევა უცილობლად მიკერძოებული გახდება. კითხვების ფორმულირების საკითხი ზემოთ უკვე განვიხილეთ. მრავალი არჩევითი პასუხის კითხვებისათვის სიტყვების თანმიმდევრობა და დებულებების რიგიც პრობლემას ქმნის. მაგალითად, დილმანი და მისი კოლეგები (2003: 6) აღწერენ გერმანელ მოსწავლეებზე ჩატარებულ კვლევას. მოსწავლეებს სთხოვდნენ, ერთმანეთისთვის შეედარებინათ საშუალო სკოლის თავიანთი მასწავლებლები და შეეფასებინათ, ქალი მასწავლებლები უფრო ემპათიურები იყვნენ თუ მამაკაცები. მათ აღმოაჩინეს, რომ როდესაც მოსწავლეებს სთხოვდნენ, რომ ქალი მასწავლებლები მამაკაცი მასწავლებლებისთვის შეედარებინათ, ისინი ქალ მასწავლებლებს მამაკაცებზე უფრო მაღალ ქულას ანიჭებდნენ, ვიდრე მაშინ, როდესაც მამაკაცი მასწავლებლების ქალ მასწავლებლებთან შედარება მოეთხოვებოდათ. ანალოგიურად, ავტორები აღწერენ კვლევას, რომელშიც ჩოგბურთი ფეხბურთზე ნაკლებ საინტერესოდ იყო მიჩნეული, როდესაც კითხვარში ჯერ ჩოგბურთის ვარიანტი იყო შეთავაზებული და შემდეგ ფეხბურთის და უფრო მეტად საინტერესოდ, როდესაც ჯერ ფეხბურთი იყო დასახელებული და შემდეგ ჩოგბურთი. ეს კვლევები გვაფიქრებინებს, რომ რესპონდენტები უფრო გვიან მიწოდებულ დებულებებს მათი წინმსწრები დებულებების მიხედვით აფასებენ და არა პირიქით; ისინი უყურადღებოდ ტოვებენ გვიან მიწოდებული დებულებების იმ ასპექტს, რომელიც მათ წინმსწრებ დებულებებში არ ხვდებათ. ეს „პირველობის ეფექტის“ ანუ „რიგის ეფექტის“ შემთხვევაა, როდესაც ნუსხის დასაწყისში მყოფ დებულებებს უფრო მეტი წონა ენიჭება, ვიდრე ნუსხის ბოლოსკენ განთავსებულთ. რიგის ეფექტი ძნელად ემორჩილება მისი შემცირების მცდელობას და პირველობის ეფექტი განსაკუთრებით ძლიერია ინტერნეტ კითხვარებში (Dილლმან et al. 2003: 22). რანგული რიგი (რანჟირება) რანგული რიგის კითხვები მრავალჯერადი არჩევანის კითხვებს ჰგავს იმით, რომ მასშიც მოცემულია ვარიანტები, საიდანაც რესპონდენტი ირჩევს პასუხს, თუმცა, ის უფრო მეტია, ვიდრე მრავალჯერადი არჩევანი. აქ რესპონდენტს პრიორიტეტების მითითება მოეთხოვება. ეს უპირატერობის, პრიორიტეტის, ინტენსიურობისა და ა. შ. ფარდობითი ხარისხის დადგენის საშუალებას იძლევა. რანგული რიგის კითხვაში მოცემულია ფაქტორების ჩამონათვალი და რესპონდენტს მათთვის რანგების მინიჭება (მათი რანჟირება) მოეთხოვება, მაგალითად: ამ მაგალითში ათი დებულებაა მოცემული. თუ ეს მკვლევრისთვის მიმზიდველად მოსჩანს, ვინაიდან ნათლად შეუძლია რესპონდენტის პრიორიტეტების ერთმანეთისგან გამიჯვნა, თავად რესპონდენტისთვის, ასეთი დახვეწილი განსხვავებების დაფიქსირება, შეიძლება მეტისმეტის მოთხოვნა იყოს. მათ შეიძლება მართლაც არ შეეძლოთ თავიანთი პასუხების ერთმანეთისგან გამიჯვნა, ან უბრალოდ მიაჩნდეთ, რომ შეთავაზებული ვარიანტები არც ისე განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ძალიან გრძელი ნუსხის შეთავაზება შეიძლება დამაბნებელი აღმოჩნდეს. ვილსონის და მაკლინის (1994: 26) აზრით, რესპონდენტებისგან პრიორიტეტების დალაგების მოთხოვნა, თუ ჩამონათვალში ხუთზე მეტი ვარიანტია მოცემული - არარეალისტურია. ზემოთ განხილული ათდებულებიანი დავალების შემთხვევაში, მკვლევარს პრობლემის მოგვარების ორი გზა აქვს. პირველი - დებულებების რაოდენობა ხუთამდე შეამციროს. ამ შემთხვევაში რესპონდენტის დამოკიდებულების ამსახველი პასუხების დიაპაზონი და სისრულე საგრძნობლად შემცირდება. ამის ალტერნატიული გზა ათივე დებულების შენარჩუნებაა, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, რესპონდენტს მხოლოდ პირველი ხუთი პრიორიტეტის რანჟირება მოეთხოვება. ამ შემთხვევაში ვარიანტების რაოდენობაც უცვლელი რჩება და აღარც დავალებაა დამაბნეველი (თუმცა, მატულობს ანალიზისთვის მონაცემების დახარისხების პრობლემა). ზემოთ მოცემული მაგალითის უფრო მოკლე ვერსია ასე შეიძლება გამოიყურებოდეს: რანჟირება სასარგებლოა პასუხების ხარისხის მისათითებლად. ამ თვალსაზრისით, პასუხები რეიტინგის სკალებს ემსგავსება, რასაც ქვემოთ განვიხილავთ. რანჟირების კითხვები რიგის სკალის მონაცემებად განიხილება (რიგის სკალის მონაცემების შესახებ იხილეთ წიგნის მეხუთე ნაწილი). რეიტინგის სკალები პასუხების ხარისხი და ინტენსივობა და დიქოტომიურ კითხვაზე უარის თქმა კარგად ჩანს რეიტინგის სკალების ცნებაში, როგორიცაა ლაიკერტის სკალა, სემანტიკური დიფერენციალის სკალა, თურსტონისა და გატმანის სკალები. ეს მკვლევრისთვის ძალზე გამოსადეგი საშუალებებია, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ მათ, იმთავითვე, სენსიტიურობის ხარისხი და პასუხების დეფერენცირება ახასიათებთ, მაინც რიცხობრივ მონაცემებს იძლევიან. ამ თავში პირველ ორ სკალაზე ვისაუბრებთ. დანარჩენების განხილვა შეგიძლიათ ოპენჰეიმთან (1992) იხილოთ. ლაიკერტის სკალა (ეს სკალა 1932 წელს შექმნა და სახელი ავტორის, რენსის ლაიკერტის საპატივცემულოდ ჰქვია.) რესპონდენტს მოცემული კითხვისთვის ან დებულებისთვის პასუხების დიაპაზონს სთავაზობს, მაგალითად: წარმოდგენილ მაგალითებში ეს კატეგორიები წყვეტილი უნდა იყოს და რესპონდენტის ყველა შესაძლო პასუხის დიაპაზონს მოიცავდეს. მიუხედავად წინა მაგალითში წამოჭრილი ინტერპრეტაციის პრობლემებისა, როდესაც ერთი რესპონდენტის „ვეთანხმები“ მეორის „სრულიად ვეთანხმები“ შეიძლება იყოს და ერთის „სულ მცირედ“, მეორის „მცირედ“-ს ნიშნავდეს, პასუხების სინატიფე, რომელიც რეიტინგის სკალების არსებითი ნიშანია, მათ ძალიან მიმზიდველსა და კვლევისთვის ფართო გამოყენების ინსტრუმენტად აქცევს. ორივე მაგალითი დამოკიდებულების საზომი ინსტრუმენტის მნიშვნელოვან თვისებას გვიჩვენებს, კერძოდ, სკალის ერთგანზომილებიანობის დაშვებას. სკალაზე ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი რამ შეიძლება გაიზომოს (Oppenheim 1992: 187 – 8). სწორედ ეს არის ლაიკერტის (1932) მსჯელობის საფუძველიც. ძალიან მარტივია დიქოტომიური კითხვის მრავალჯერადი არჩევანის კითხვად გარდაქმნა. მაგალითად, კითხვების “შეგიძლიათ?“, „გაქვთ?“, „ხართ?“. დიქოტომიური სახით დასმის ნაცვლად, ამავე სიტყვების ფორმულირების მარტივი ცვლილებით, გაცილებით ნატიფი რეიტინგის სკალის მიღება შეიძლება. ამისათვის საკმარისია, ზემოთ დასახელებული სიტყვები ჩავანაცვლოთ სიტყვებით „რა ხარისხით?“, „რამდენად შორს?“, „რამდენი?“, „რამდენად ხშირად?“ და ა.შ. სემანტიკური დიფერენციალი რეიტინგის სკალის ნაირსახეობაა, რომელშიც სკალის ორ ბოლოში ანტონიმი ზედსართავის სახელები თავსდება - ერთი ზედსართავი ერთ ბოლოში და მისი საწინააღმდეგო - მეორე ბოლოში, მაგალითად: რესპონდენტები საკუთარ მოსაზრებას სკალის იმ რიცხვის შემოხაზვით ან აღნიშვნით აფიქსირებენ, რომელიც ყველაზე მეტად გამოხატავს მათ დამოკიდებულებას. მკვლევრები საკუთარ ტერმინებსა და ანტონიმურ წყვილებს ქმნიან, მაგალითად: ამ ტექნიკის პიონერების, ოსგუდისა და მის თანამშრომლების (Oსგოოდ et al. 1957) მოსაზრებით, სემანტიკური დიფერენციალის სკალები სამ სიტუაციაში გამოიყენება: შეფასების (მაგალითად, ღირებული-არაღირებული, სასარგებლოუსარგებლო, კარგი-ცუდი), ძალის (მაგალითად, ფართო-მცირე, სუსტი-ძლიერი, მსუბუქი-მძიმე) და მოქმედების (მაგალითად, ჩქარი-ნელი, აქტიური-პასიური, მოძრავი-ზანტი) შემთხვევაში. რეიტინგის სკალებში ხშირად გამოიყენება რამოდენიმე კატეგორია, მაგალითად: სრულიად არ ვეთანხმები-არ ვეთანხმები-არც ვეთანხმები, არც არ ვეთანხმებივეთანხმები-სრულიად ვეთანხმები; ძალიან იშვიათად-ხანდახან-საკმაოდ ხშირად-ძალიან ხშირად; ძალიან მცირე-მცირე-საშუალო-ბევრი-ძალიან ბევრი; არასოდეს-ზოგჯერ-ხშირად-ძალიან ხშირად; სრულიად უმნიშვნელო-უმნიშვნელო-არც მნიშვნელოვანი, არც უმნიშვნელომნიშვნელოვანი-ძალიან მნიშვნელოვანი; სრულიად მართალია-ნაწილობრივ მართალი-არ ვიცი-არც ისეთი მართალიასრულიად არ არის მართალი; სრულიად ვეთანხმები-ვეთანხმები-არ ვარ დარწმუნებული-არ ვეთანხმებისაერთოდ არ ვეთანხმები. დასახელებულ კატეგორიებს შეგვიძლია დავამატოთ „არ ვიცი“ ან „არ მაქვს მოსაზრება“. რეიტინგის სკალები ფართოდ გამოიყენება კვლევაში და სამართლიანადაც, ვინაიდან მოქნილ პასუხებთან ერთად სიხშირეების განსაზღვრის, კორელაციებისა და რაოდენობრივი ანალიზის სხვა ფორმების გამოყენების შესაძლებლობას იძლევა, ამასთან ერთად, მკვლევარს თავად შეუძლია საზომს მოსაზრებები, რაოდენობა და ხარისხი დაამატოს. მიუხედავად იმისა, რომ რეიტინგის სკალები კვლევის სასარგებლო ინსტრუმენტია, მკვლევარს მაინც მართებს მისი შეზღუდვების ცოდნა. მაგალითად, მკვლევარმა სენსიტიურობის ხარისხსა და ნატიფობის შესახებ შეიძლება ისეთ მონაცემებზე დაყრდნობით დაასკვნას, რომლებიც რეალურად ასეთი ინფორმაციის არ შეიცავენ. რეიტინგების სკალებთან დაკავშირებით სხვა გასათვალისწინებელი ფაქტორებიც არსებობს, იქნება ეს ლაიკერტისა თუ სემანტიკური დიფერენციალის სკალები: კატეგორიებს შორის ინტერვალები არ არის თანაბარი, შესაბამისად, რანგი 4 არც იმაზე მიუთითებს, რომ ის ორჯერ ძლიერია, ვიდრე რანგი 2 და არც იმაზე, რომ ორჯერ მეტად იგრძნობა. ვერ დავასკვნით, რომ ლაიკერტის სკალაზე შეხედულების ინტენსივობა „ძალიან ვეთანხმებისა“ და „არ ვეთანხმების“ შორის შეესაბამება ინტენსივობას „ძალიან არ ვეთანხმებისა“ და „ვეთანხმების“ შორის მიმართებას. ეს მცდარი დასკვნებია. თანაბარი ინტერვალების პრობლემა თურსტონის სკალაზე მოგვარებული არის (Thurstone and Chave 1929; Oppenheim 1992: 190 – 5). ვერ შევამოწმებთ, რესპონდენტები სიმართლეს ამბობენ თუ არა. ზოგიერთმა მათგანმა შეიძლება შეგნებულად გააყალბოს საკუთარი პასუხები. ვერ გავიგებთ, უნდოდა თუ არა რესპონდენტს რაიმე შენიშვნის ან კომენტარის გაკეთება მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით. შეიძლება ისეც მომხდარიყო, რომ რაღაც უფრო მეტი, უფრო მნიშვნელოვანი ყოფილიყო სათქმელი მოცემულ თემაზე, ვიდრე ეს სკალაზე იყო მოცემული, რაც კატეგორიების შეზღუდვის გამო, დაიკარგა. ამ საკითხის გადასაჭრელად საკმარისია პილოტური კვლევის ჩატარება და „სხვა (გთხოვთ, დაასახელოთ)“ კატეგორიის დამატება. ბევრი ჩვენგანი აარიდებდა თავს ექსტრემალური პასუხების აღნიშვნას. ხშირად ვცდილობთ, რომ ბევრ ასპექტში ვგავდეთ სხვებს. რეიტინგის სკალების შემთხვევაში ეს იმას ნიშნავს, რომ, შესაძლოა, თავი ავარიდოთ სკალის კონტინუუმის ყველაზე კიდურა პასუხებს და სკალის პუნქტების არჩევანი სამ შესაძლო ვარიანტზე დავიყვანოთ (5-ქულიან სკალზე). ეს ნიშნავს, რომ, ფაქტობრივად, ძალიან მწირი არჩევანი გვექნება. აქედან გამოსავალი უფრო ფართო სკალის შექმნაა, ვიდრე 5-ქულიანისა, მაგალითად, 7-ქულიანის. 7-ქულიან სკალაზე მეტი, უფრო მეტ დეტალიზაციასა და სიზუსტეს ითხოვს, რაც შეიძლება არ შეეფერებოდეს მოცემულ დებულებას, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ მართებულად მივიჩნევთ ზემოთ მოცემულ მსჯელობას იმის თაობაზე, რომ ერთი რესპონდენტის მიერ სკალაზე აღნიშნული ქულა 3, შეიძლება მეორისათვის 4 ქულა იყოს. რესპონდენტები 5 ან 7-ქულიანი სკალის შუა ნაწილისკენ გადახრის ტენდენციით ხასიათდებიან (ცენტრალური ტენდენცია). ეს გასაკუთრებით შესამჩნევი აღმოსავლეთ აზიელი რესპონდენტების შემთხვევაშია, სადაც კონფუციანულ კულტურაში „საშუალოს დოქტრინაა“ მიღებული. ამის დაძლევის ერთი გზა სკალაზე ლუწი რაოდენობის პუნქტების გამოყენებაა, სადაც არ არის შუა წერტილი. მეორე მხრივ, შეიძლება შემოგვეკამათონ, რომ, თუ რესპონდენტებს არც ერთი მხარის დათანხმება და შუა წერტილის არჩევა უნდათ, მაშინ მათ ასეთი არჩევანის შესაძლებლობა უნდა მივცეთ. აქამდე განხილულ სკალებზე გვქონდა შუა წერტილი: 5-ქულიან სკალაზე ესაა კატეგორია 3, ხოლო 7-ქულიანზე - კატეგორია 4. ამის შესაძლებლობას სკალაზე კენტი პუნქტების გამოყენება იძლევა. თუმცა, სკალის წყვილი პუნქტების გამოყენებისას, მაგალითად, 6-პუნქტიანის, საჭიროა, რომ მიუთითოთ, რატომ მიიღეთ ასეთი გადაწყვეტილება. მაგალითად, დავუშვათ სკოლაში ახალი საშტატო სტრუქტურა დანერგეს და დირექტორი მისი ეფექტურობის მართვის გზებს ეძებს. ექვს ქულიანი სკალის შემთხვევაში, რესპონდენტებს სთხოვდნენ პასუხის მითითებას დებულებაზე: ვთქვათ, ერთმა თანამშრომელმა შემოხაზა 1, რვა თანამშრომელმა - 2, თორმეტმა - 3, ცხრამ - 4, ორმა - 5 და შვიდმა -6. ვიანიდან სკალაზე არ იყო შუა წერტილი, მკვლევარს შეუძლია დაასკვნას, რომ რესპონდენტები, რომელთაც 1, 2 და 3 შემოხაზეს, გარკვეულწილად ეთანხმებოდნენ დებულებას, ხოლო ისინი, ვინც 4, 5 და 6 შემოხაზა - არ ეთანხმებოდნენ. ეს ძალიან დაეხმარება, მაგალითად, დირექტორს თანხმობის საჯაროდ გამოცხადებისათვის, როდესაც 21 თანამშრომელი (1+8+12) ეთანხმება მოცემულ დებულებას და 18 (9+2+7) - არა. თუმცა შეგვიძლია, მივუთითოთ, რომ პუნქტმა „საერთოდ არ ვეთანხმები“ - ძალიან ძლიერმა გრძნობამ - შვიდი თანამშრომელი მიიზიდა, რაც არ მოხდა „ძალიან ვეთანხმები“-ის შემთხვევაში, რომელიც მხოლოდ ერთმა თანამშრომელმა აირჩია. უკიდურესი არჩევანი მონაცემების მარტივ შეჯამებაში დაიკარგა. ამასთან, თუ მკვლევარი მიღებულ ქულებს მხოლოდ ორი შუათანა კატეგორიის (კატეგორიები 3 და 4) მიხედვით დააჯგუფებდა, წარმოდგენილი იქნებოდა 21 თანამშრომელი, ხოლო 9 თანამშრომელი (1+8) 1 და 2 კატეგორიებიდან და 9 თანამშრომელი (2+7) 5 და 6 კატეგორიებიდან გამოირიცხებოდა. 1, 2, 5 და 6 კატეგორიებში გადანაწილებულ თანამშრომელთა რაოდენობის შეკრებით ვიღებთ 18-ს, რაც უფრო ნაკლებია, ვიდრე 21 თანამშრომლის ჯამი ორ შუათანა (3 და 4) კატეგორიაში. ამ გამოთვლით არც ისე ნათლად ჩანს, რომ თანამშრომლები დებულებას მართლაც ეთანხმებოდნენ. ფაქტობრივად, შედარებით დიდი რაოდენობით მიღებული „სრულიად არ ვეთანხმების“ გათვალისწინებით, შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ ის თანამშრომლები, რომლებიც, სავარაუდოდ, ჭოჭმანობდნენ (კატეგორიები 3 და 4) და ისინი, ვინც „სრულიად არ ვეთანხმები“ აღნიშნა, ერთად შეკრებილნი, დებულების უაყროფაზე მიუთითებენ და არა - თანხმობაზე. მონაცემების ინტერპრეტაცია დიდი სიფრთხილით უნდა მოხდეს. მონაცემების მკვლევარის მიზნების შესატყვისად დალაგება შეიძლება ძალიან მაცდუნებელი იყოს, მაგრამ სრულიად უმართებულო. ოქროს წესია, რომ მარტივ, უხეშ მონაცემებს ასეთივე ინტერპრეტაცია მოჰყვება. დახვეწილ სტატისტიკას დახვეწილი მონაცემები სჭირდება. მონაცემების ინტერპრეტაციით მონაცემები განზრახ არ უნდა დამახინჯდეს. რეიტინგის სკალის კითხვები რიგის სკალის მონაცემებად განიხილება (იხილეთ ნაწილი მეხუთე) და მათთვის მოდალური ქულები და არაპარამეტრული მონაცემების ანალიზი გამოიყენება, თუმცა, ბევრი მაგალითის პოვნა შეიძლება, სადაც ეს წესი დარღვეულია და არაპარამეტრულ მონაცემებზე პარამეტრულისთვის განკუთვნილ სტატისტიკურ მანიპულაციებს ახორციელებენ, რაც დაუშვებელია. უკვე ითქვა, რომ რეიტინგის სკალების მიმზიდველობას ის განაპირობებს, რომ ისინი, დიქოტომიურ კითხვებთან შედარებით, უფრო სენსიტიური და რესპონდენტისთვის შესატყვისი მონაცემების მიღების მეტ შესაძლებლობას იძლევიან. ეს რეიტინგულ სკალებს განსაკუთრებით სასარგებლოს ხდის რესპონდენტების დამოკიდებულებების, აღქმებისა და მოსაზრებების გასაზომად. მონაცემების შეგროვების ამ მეთოდის აუცილებელი ნაწილია, ამომწურავი და წყვეტილი კატეგორიების შემუშავებისა და დახვეწის მიზნით, პილოტური კვლევის ჩატარება. შესაძლებელია რიცხობრივი ან სიტყვიერი მონაცემების მომცემი კითხვარების კომპიუტერული პროგრამებით დამუშავება (მაგალითად, შესაბამისად, შPშშ ან Eტჰნოგრაპჰ). თუ მკვლევარი მონაცემების დამუშავებას კომპიუტერული პროგრამით აპირებს, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ კითხვარის სქემა და კოდირების სისტემა კონკრეტულ პროგრამულ პაკეტს შეესატყვისებოდეს. ინსტრუქციები ისეთი სქემების შესახებ, რომლებიც მონაცემების კომპიუტერში შეყვანას ამარტივებენ, თან ერთვის ხოლმე ასეთ პროგრამულ პაკეტებს. რეიტინგის სკალები უფრო სენსიტიური ინსტრუმენტებია, ვიდრე დიქოტომიური სკალები, თუმცა მათი სარგებლიანობა მაინც შეზღუდულია, რადგან ფიქსირებული პასუხები აქვთ და რესპონდენტმა შეთავაზებული ვარიანტებიდან ერთი უნდა აირჩიოს. კითხვარი რესპონდენტისათვის უფრო ადეკვატური იქნება, თუ მასში ღია კითხვებს გამოვიყენებთ, ამ კითხვებზე პასუხით რეპოდენტები საკუთარი სიტყვებით საკუთარი მოსაზრების დაფიქსირებას შეძლებენ. ასეთ კითხვებს ოდნავ მოგვიანებით განვიხილავთ. მუდმივი ჯამის მქონე კითხვები ასეთი ტიპის კითხვების შემთხვევაში რესპონდენტს მოცემული ქულების (ნიშნების) მოცემულ დებულებებზე გადანაწილებას სთხოვენ, მაგალითად: ასეთი დავალება პრიორიტეტების დადგენის, მაღალი და დაბალი შეფასებების შედარებისა და თანაბარი არჩევანის მითითების საშუალებას იძლევა და, რაც მნიშვნელოვანია, რეპოდენტი ამას თავისი ტერმინებით აკეთებს. მან უნდა შეადაროს და აირჩიოს დებულება შეთავაზებული დებულებებიდან. მაგალითად, 10 ქულის განწილება, შეიძლება, პიროვნების მახასიათებლებს შორის გვინდოდეს: ეს ნიშნავს, რომ რესპონდენტმა თითოეული შეთავაზებული ასპექტის ფარდობითი წონა უნდა შეაფასოს და ისე მიიღოს ქულის მინიჭების გადაწყვეტილება. ამის გაკეთება შეთავაზებული ტერმინებით პიროვნების მთლიანი ბუნების გააზრებას ნიშნავს, რათა შესაძლებელი იყოს საერთო ჯამში იმის დანახვა, რომელი ასპექტია უფრო გამოკვეთილი სხვებთან შედარებით.1 ამ მიდგომაში რთულია იმის გადაწყვეტა, თუ რამდენი ქულა უნდა გადანაწილდეს მოცემულ დებულებებზე (მრგვალი რიცხვი, მაგალითად, 10, აადვილებს გამოთვლებს) და რამდენი დებულება უნდა შევთავაზოთ რესპონდენტს. მაგალითად, იმდენივე, რამდენიც გასანაწილებელი ქულაა, თუ მეტი ან ნაკლები? ძალიან მცირე რაოდენობის დებულება ვერ ასახავს საკითხის სირთულეს, ხოლო ძალიან ბევრი დებულება შეიძლება რესპონდენტს ქულების მინიჭების გადაწყვეტილების მიღებას ურთულებდეს. ძალიან მცირე რაოდენობის ქულა შეიძლება არაფრის მომცემი იყოს, მაგრამ, ამის საპირისპიროდ, ძალიან ბევრმა ქულამ და ძალიან ბევრმა დებულებამ რესპონდენტს შეიძლება მარტივ ანგარიშში შეუშალოს ხელი. გირჩევდით, 10-მდე ქულისა და 6-8 დებულების გამოყენებას. მუდმივი ჯამის მქონე მონაცემები რიგის სკალას ეკუთვნის და ამიტომ მათი დამუშავებისთვის არაპარამეტრული ანალიზი გამოიყენება (იხილეთ წიგნის მეხუთე ნაწილი). თანაფარდობის შესახებ კითხვები თანაფარდობის მონაცემებს წიგნის მეხუთე ნაწილში განვიხილავთ. იქვე შეგიძლიათ იხილოთ საჭირო განმარტებებიც. აქ მხოლოდ იმას ვიტყვით, რომ თანაფარდობის კითხვები უწყვეტ ცვლადებს შეეხება, რომელთაც რეალური ნული აქვთ, მაგალითად, რამდენი ფული გაქვთ ბანკში? ─ რამდენჯერ დაიგვიანეთ სკოლაში? ─ რა ნიშანი მიიღეთ მათემატიკის ტესტში? ─ რამდენი წლის ბრძანდებით (წლებით)? ─ აქ არ არის ფიქსირებული პასუხები ან კატეგორიები და რესპონდენტი მისი ზუსტი მდგომარეობის შესატყვის რიცხობრივ პასუხს წერს, ანუ, მაღალია სიზუსტის ხარისხი. უფრო მაღალი, ვიდრე მონაცემების კატეგორიების შემთხვევაში. ეს საშუალოების, სტანდარტული გადახრების, დიაპაზონისა და ისეთი მაღალი რანგის სტატისტიკური კრიტერიუმების გამოყენების შესაძლებლობას იძლევა, როგორიცაა რეგრესია, ფაქტორული ანალიზი და სტრუქტურული განტოლების მოდელირება (იხილეთ ნაწილი მეხუთე). თანაფარდობის სკალირების ალტერნატიული ფორმაა, როდესაც რესპონდენტებმა, ვთქვათ, 10 ქულიდან რაღაც ნაწილი კონკრეტულ დებულებას უნდა მიანიჭონ. ეს მეთოდი ბიზნესსა და კომერციაში მომსახურების ხარისხისა და მომხმარებლის კმაყოფილების შესაფასებლად გამოიყენება. ის გეილმა და მორისონმა (2006) განათლებაშიც გამოიყენეს. მაგალითისთვის იხილეთ ჩანართი 15.3 ასეთ სკალირებას ხშირად სატელეფონო ინტერვიუებში იყენებენ, რადგან რესპონდენტებისთვის ადვილად გასაგებია. შესაძლებელია იმის მტკიცებაც რომ ეს მეთოდი რეიტინგის სკალის დახვეწილი ფორმაა, მაგრამ ინსტრუქციაში გამოყენებული ტერმინოლოგიის მიხედვით, სრულიად ნათელია, რომ ის შეფარდების სკალის მონაცემებს მოითხოვს. ---------------------- ჩანართი 15.3 კითხვარში გამოყენებული 10-ქულიანი შეფასების სკალა გთხოვთ, თითოეული დებულება შეაფასოთ 1-დან 10-მდე ქულებით, სადაც 10 ნიშნავს საუკეთესოს და 1 - ძალიან ცუდს. გთხოვთ, თითოეული დებულებისთვის შემოხაზოთ შესაბამისი ციფრი. ---------------------- ღია კითხვები ღია კითხვები ძალზე მიმზიდველი ინსტრუმენტია მცირე ზომის კვლევისთვის ან კითხვარის იმ ნაწილისთვის, სადაც, რიცხვების შემოხაზვისა და პასუხის აღნიშვნების გარდა, რესპონდენტებს გულწრფელ პირად კომენტარებსაც სთხოვენ. კითხვარში უბრალოდ მოცემულია ღია კითხვები და პასუხის ჩასაწერად ადგილია (ან ცარიელი ხაზები) დატოვებული. სწორედ ღია კითხვებზე გაცემულ პასუხებშია ინფორმაციის ის „მარგალიტები“, რომლებიც სხვა შემთხვევაში შეუმჩნეველი დარჩებოდა. გარდა ამისა, ღია კითხვების გამოყენებისას, რესპონდენტის ხელში გაცილებით მეტი პასუხისმგებლობაა მონაცემებზე და საკუთრების მეტი უფლებაც. კარგი იქნება, მკვლევარი რესპონდენტებს დახმარებასაც თუ შესთავაზებს, ასე მათ უკეთ ეცოდინებათ, რა ტიპის პასუხს ელიან მითგან. მაგალითად, ღია კითხვაში შეიძლება ასეთი მინიშნება იყოს: − გთხოვთ, აღნიშნოთ ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორები, რომლებიც გადაწყვეტილების მიღებაში თანამშრომლების მონაწილეობის შემცირებას განაპირობებენ. − გთხოვთ, დაასახელოთ მათემატიკის კურსის ძლიერი და სუსტი მხარეები. − გთხოვთ, მიუთითოთ სკოლაში უცხო ენის სწავლების გასაუმჯობესებელი ასპექტები. ეს არ ნიშნავს, რომ ღია კითხვა იმდენად კარგად ვერ აყალიბებს პასუხებს, როგორც რეიტინგის სკალის კითხვა მოაწესრიგებდა. თუმცა, ღია კითხვას შეუძლია აუთენტურობის, სიმდიდრის, პასუხის სიღრმის, გულწრფელობისა და პირდაპირობის დაფიქსირება, რაც როგორც არაერთხელ აღინიშნა ამ წიგნში, თვისებრივი მონაცემების გამორჩეული მახასიათებელია. ოპენჰეიმის (1992: 56 – 7) მოსაზრებით, დებულება, რომელიც წინადადების დასრულებას მოითხოვს, ღია კითხვის მნიშვნელოვანი დანამატია. მაგალითად: გთხოვთ, თქვენი სიტყვებით დაასრულოთ წინადადება: ეფექტური მასწავლებელი . . . ან ხელისშემშლელი მოსწავლეები ყველაზე მეტად იმით მაღიზიანებენ, რომ . . . ღია კითხვებს მონაცემების ორგანიზების პრობლემები ახლავს თან. მაგალითად, თუ მოსაზრებების რიცხვებად გარდაქმნას შევეცდებით (მაგალითად: ამდენი ადამიანი დირექტორის მიერ შეთავაზებული მართვის ახალი გეგმით ამდენად კმაყოფილია), მაშინ, შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ კითხვარში, პირველ რიგში, რეიტინგის სკალები უნდა გამოგვეყენებინა. შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ მკვლევარმა დაარღვიოს სიტყვიერი მონაცემების ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპი - ასეთი მონაცემები არ არის ვალიდური განკუთვნილი გაერთიენებისათვის, ეს ნიშნავს, რომ სიტყვიერ მონაცემებს რაოდენობრივი მონაცემებისთვის განკუთვნილი პრინციპები მივუყენოთ, რომელთაც ერთი პარადიგმიდან (რაოდენობრივი, პოზიტიური მეთოდოლოგია) მეორეში გადასატანად (თვისებრივი, ინტერპრეტაციული მეთოდოლოგია) გამოვიყენებთ. გარდა ამისა, თუ ჭეშმარიტად ღია კითხვას ვსვამთ, ალბათ, ნაკლებად უნდა ველოდოთ, რომ მიღებული პასუხები იდენტური იქნება და შესაძლებელი გახდება მათი სათანადოდ გაერთიანება. ღია კითხვები ართულებენ რესპონდენტების ურთიერთშედარებას, რადგან მათ შორის შეიძლება ბევრი არაფერი იყოს შესადარებელი. მეტიც, ღია კითხვარის შევსებას გაცილებით მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე რეიტინგის სკალაზე აღნიშნვნების გაკეთებას. აქ არა მარტო დროა შეზღუდული, არამედ დაშვებაც, რომ რესპონდენტებს საკმარისად ან ერთნაირად შეეძლებათ საკუთარი აზრების გამოხატვა და მათი ქაღალდზე გადატანა. პრაქტიკული თვალსაზრისით, რედლაინი და მისი კოლეგები (ღედლინე ატ ელ. 2002) აღნიშნავენ, რომ ღია კითხვების შემთხვევაში რესპონდენტებმა შეიძლება ყურადღება არ მიაქციონ ინსტრუქციებს, ვინაიდან ისინი საკუთარი აზრის გადმოცემით უფრო არიან დაკავებულნი ვიდრე - ინსტრუქციების კითხვით. მიუხედავად ამ გაფრთხილებებისა, ღია კითხვების პასუხებისთვის დატოვებული სივრცე რესპონდენტებს საშუალებას აძლევს, ნათელი მოჰფინოს მოცემულ საკითხსა თუ პროგრამას. ამგვარად, ღია კითხვარებს ბევრის შემოთავაზება შეუძლია მარტიცული კითხვები მატრიცულია არა თავად კითხვები, არამედ მათი მოწოდების სქემა. მატრიცული კითხვები რამდენიმე კითხვაზე მსგავსი ტიპის პასუხის გაცემის საშუალებას იძლევა, მაგალითად, „ძალიან არ ვეთანხმები“-დან „ძალიან ვეთანხმები“-მდე. მატრიცული სქემით კითხვარში ადგილი იზოგება, მაგალითად: გთხოვთ, ქვემოთ მოცემულ დებულებებზე პასუხები შესატყვისი ციფრის ქვეშ აღნიშვნით დააფიქსირეთ. თითო ჯერზე მხოლოდ ერთი ციფრი აღნიშნეთ, სადაც 1 = სულ არა, 2 = ძალიან მცირედ, 3 = ზომიერად, 4 = საკმაოდ, 5 = ძალიან. ამ მაგალითში ხუთ კითხვას მხოლოდ ხუთ სტრიქონში ვსვამთ, ცხადია, ინსტრუქციებისა და პირობითი აღნიშვნების განმარტების გამოკლებით. კითხვების გადმოცემის ასეთი სქემა სივრცის ეკონომიაა. მეორე მაგალითი გვიჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება კითხვების მატრიცული სქემით კითხვარში სივრცის დაზოგვა. აქ (იხილეთ ჩანართი 15. 4) დასმულია კითხვები იმ პროლემების სიდიდის შესახებ, რომლებიც კვლევის ჩატარებისას შეიძლება წამოიჭრას და ითხოვენ მონაცემებს იმის თაობაზე, თუ რამდენად მოგვარებადია ისინი. თითო პრობლემის შესახებ აინტერესებთ მისი მოცულობა (რამდენად დიდია პრობლემა) და მისი მოგვარების ხარისხი (რამდენად შესაძლებელია ამ პრობლემის გადაჭრა). პირველი საკითხისთვის (იგულისხმება პრობლემის სიდიდე), 1 = არანაირი პრობლემა, 2 = მცირე პრობლემა, 3 = ზომიერი პრობლემა, 4 = დიდი პრობლემა, 5 = ძალიან დიდი პრობლემა. მეორე საკითხისთვის (იგულისხმება რამდენად გადაიჭრა პრობლმა), 1 = სრულიად არ მოგვარდა, 2 = მხოლოდ მცირედ მოგვარდა, 3 = საშუალოდ მოგვარდა, 4 = საკმაოდ მოგვარდა, 5 = სრულიად მოგვარდაელი. ამ მაგალითში 30 კითხვა (15×2) ძალიან მცირე ადგილს იკავებს. ---------------------- ჩანართი 15.4. პრობლემები, რომლებიც კვლევის ჩატარებისას შეიძლება წარმოიქმნას ---------------------- კითხვარის ასეთი სქემა, ერთი მხრივ, რესპონდენტს კითხვებზე პასუხების სწრაფად გაცემის საშუალებას აძლევს. მეორე მხრივ, ეს სქემა სარისკოა, რადგან ასეთმა განლაგებამ რესპონდენტში შეიძლება გარკვეული განწყობა შექმნას („განწყობა პასუხზე“, „პასუხზე ფიქსირება“: Bაკერ 1994: 181), ანუ, რესპონდენტი შეიძლება უბრალოდ, ჩაყვეს კითხვარის სვეტებს და ყველგან ერთი და იგივე ციფრი ჩაწეროს (მაგალითად, 3), ან რეიტინგის სკალაზე ყველგან სამიანი შემოხაზოს. ასეთი პასუხების გამოვლენა პასუხების ტიპის გადათვალიერებით და ანალიზიდან ასეთი პასუხების გამორიცხვით არის შესაძლებელი. ასეთი ფიქსირებული პასუხების შემცირების ტრადიციული გზაა ზოგიერთი კითხვის ისე შებრუნება, რომ რესპონდენტებს გულდასმით დასჭირდეთ მათი წაკითხვა. თუმცა უიმსი და მისი კოლეგები (Weems et al. 2003) ამტკიცებენ, რომ დადებითად და უარყოფითად ფორმულირებული დებულებების ერთ სკალაზე გამოყენებით არ იზომება ერთი და იგივე საბაზისო თვისებები. ისინი მიუთითებენ, რომ ზოგიერთი რესპონდენტი უარყოფითად ფორმულირებულ დებულებას უარყოფით პასუხს სცემს. უარყოფითად ფორმულირებული დებულებების სანდოობა კი უფრო ნაკლებია, ვიდრე დადებითად ფორმულირებულების და უარყოფითად ფორმულირებულ დებულებებს უფრო ხშირად ტოვებენ უპასუხოდ, ვიდრე დადებითად ფორმულირებულებს. უიმსი და მისი კოლეგები (2003), ეწინააღმდეგებიან შერეული დებულებების გამოყენებას და არგუმენტად აღნიშნავენ, რომ შეუსაბამოდ ფორმულირებულმა დებულებებმა შეიძლება კიდურა პასუხების გაცემა გამოიწვიოს, რაც, თავის მხრივ, მონაცემების სანდოობას ამცირებს. ისინი ამტკიცებენ, რომ ერთ სკალაზე დადებითად და უარყოფითად ფორმულირებული დებულებების შერევით, ვალიდობასაც და სანდოობასაც ვამცირებთ. ისინი, ასევე, ამტკიცებენ, რომ რესპონდენტებმა შეიძლება ისეთი ყურადღებით არ წაიკითხონ უარყოფითად ფორმულირებული დებულება, როგორც დადებითად ფორმულირებული. შეჭიდული კითხვები, ფილტრები და განშტოებები შეჭიდული კითხვები მათ წინმსწრებ კითხვებზეა დამოკიდებული, მაგალითად, „თუ (1) კითხვაზე ‚დიახ‘ უპასუხეთ, მაშინ გადადით (4) კითხვაზე“. წინა კითხვა ფილტრის ფუნქციას ასრულებს. შემდეგი კითხვა შეჭიდულია მასთან და მისი განშტოებაა. ზოგ კითხვარში სიტყვიერად არის მოცემული იმ კითხვის ნომერი, რომელზეც გადამისამართდა რესპონდენტი (მაგალითად, „გადადით კითხვაზე N6“), ზოგში კი სიტყვები ისრით არის ჩანაცვლებული და მიუთითებს შემდეგ კითხვაზე, რომელსაც იმ შემთხვევაში უნდა უპასუხოს რესპონდენტმა, თუ პირველ კითხვას გარკვეული პასუხი გასცა. შეჭიდული და ფილტრის კითხვები შეიძლება სასარგებლოა მკვლევრისთვის, მაგრამ მათ, შესაძლოა, დააბნიონ რესპონდენტი, რადგან ყოველთვის კარგად არ ჩანს, რა მიმართულებით უნდა წავიდეს რესპონდენტი, კითხვების რომელი რიგი აირჩიოს, ზუსტად სად მთავრება მოცემული განშტოება და მერე საით უნდა წავიდეს. რედლაინმა და მისმა კოლეგებმა (2002) აღმოაჩინეს, რომ რესპონდენტებს განშტოებების ინსტრუქციების უყურადღებოდ დატოვების, მცდარად გაგებისა და არასწორად შესრულების ტენდენციია ახასიათებთ. შედეგად კი უპასუხოდ ტოვებენ მთელ განშტოებას, რომელიც კონკრეტული ქვეშერჩევებისთვისაა განკუთვნილი, რესპონდენტები ტოვებენ მათ და ამიტომ უპასუხოდ ტოვებენ იმ კითხვებს, რომლებზეც, წესით უნდა ეპასუხათ. რედლაინმა და მისმა კოლეგებმა (2002) დაადგინეს, რომ განშტოებების ინსტრუქციების კითხვარში შეტანა უარყოფითად მოქმედებს მის სწორად შევსებაზე. რედლაინი და მისი კოლეგები (2002: 7) აღნიშნავენ, რომ კითხვაში სიტყვების რაოდენობა გავლენას ახდენს რესპონდენტის უნარზე, მიჰყვეს განშტოების ინსტრუქციებს: რაც უფრო მეტ სიტყვას შეიცავს კითხვა, მით მეტია ალბათობა, რომ რესპონდენტს გამორჩება ის. იგივე ავტორები (2002: 19) აღნიშნავენ, რომ ხანმოკლე მეხსიერებაში შეიძლება შეინახოს არა უმეტეს შვიდი დებულებისა. ეს კანონზომიერება სატელეფონო გამოკითხვების დებულებების შედგენისას გამოიყენება, სადაც არ არის დებულებების თვალსაჩინოდ დანახვის ან გადამოწმების საშუალება. ასევე, რაც უფრო მეტი იყო სავარაუდო პასუხების რაოდენობა, მით მეტი იყო შეცდომის დაშვების, მაგალითად, განშტოების ინსტრუქციის გამოტოვების, ალბათობაც. ისინი აღნიშნავენ, რომ რესპონდენტები მაშინ უფრო აღიქვამენ განშტოების ინსტრუქციებს, როდესაც ისინი ბოლო ასარჩევ კატეგორიასთან არის მოცემული, განსაკუთრებით კი მაშინ, თუ რესპონდენტები ამ კატეგორიას ირჩევენ. გარდა ამისა, რედლაინი და მისი კოლეგები (2002: 8) აღნიშნავენ, რომ განშტოებების ინსტრუქციების ჩვეულებრივ დებულებებს შორის მოქცევას, სავარაუდოდ, ორი ტიპის შეცდომა მოყვება თან: ყველა კითხვაზე პასუხის გამოტოვება და მცდარ კითხვებზე პასუხის გაცემა; განშტოების ინსტრუქციის წინა პასუხისაგან დაშორებამაც შეიძლება დააბნიოს რესპონდენტი და ინსტრუქციები არასწორად გაიგოს. რედლაინი და მისი კოლეგები (2002: 17) აღნიშნავენ, რომ „განშტოების ინსტრუქციების ვიზუალური და სიტყვიერი ფორმა მნიშვნელოვანწილად მოქმედებს იმაზე, თუ რამდენად კარგად წაიკითხავენ, გაიგებენ და იმოქმედებენ რესპონდენტები განშტოების ინსტრუქციის მოთხოვნების შესატყვისად“. აქედან გამომდინარეობს, რომ განშტოებების ინსტრუქციების წარმატებით შესასრულებლად მნიშვნელოვანია მათი გამოკვეთილი ადგილმდებარეობა და ვიზუალური ეფექტი. ავტორები აღიარებენ, რომ რესპონდენტთა უმრავლესობა გაუაზრებლად ტოვებს განშტოების ინსტრუქციებს. ისინი უბრალოდ ვერ ამჩნევენ მათ. რედლაინისა და მისი კოლეგების (2002) აღმოჩენების პრაქტიკული გამოყენება მაშინ იქნება სწორი, თუ ინსტრუქციები იქ განთავსდება, სადაც საჭიროება მოითხოვს და სადაც რესპონდენტი დაინახავს. გირჩევთ, ფილტრები და განშტოებები კეთილგონიერად და შეზღუდულად გამოიყენოთ. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რესპონდენტებს, ფილტრებისა და მათი შესაბამისი განშტოებების კითხვების ძიებაში, კითხვარის წინ და უკან ფურცვლა არ მოუხდეთ. ეს საკითხი განსაკუთრებით პრობლემურია ინტერნეტგამოკითხვებში, სადაც ეკრანი ერთ ამობეჭდილ გვერდზე გაცილებით პატარაა. განშტოებების პრობლემის დაძლევის ერთი გზაა კითხვარის სექციებად დაყოფა: კონცეპტუალურად ახლოს მდგომი დებულებების გაერთიანება და თითო განშტოების ამ თითო სექციაში მოქცევა. ◄ წინა თავი მომდევნო ნაწილი ► …
- დაამატა ლაშა to სოციოლოგია at 5:41pm on ივლისი 13, 2017
- თემა: სენსიტიური კითხვები, კითხვარის პილოტირება, კითხვარების ადმინისტრირება
- ზე. მიუხედავად იმისა, რომ კითხვარის ანონიმურობამ და, ხშირად, მკვლევარისა და რესპონდენტის პირისპირ კონტაქტის არარსებობამ შეიძლება ხელი შეუწყოს სენსიტიურ მასალაზე პასუხების გაცემას, სენსიტიურობისა და საფრთხის თემებს მაინც ვერ ავუვლით გვერდს, რადგან ამან შეიძლება მონაცემების ჩატოვება (ინფორმაციის გაუცემლობა და თავის შეკავება) ან ჭარბი (გაზვიადებულ) პასუხები გამოიწვიოს. ზოგიერთ რესპონდენტს შეიძლება არ სურდეს სენსტიური ინფორმაციის გაცემა განსაკუთრებით მაშინ, თუ ამით საკუთარ თავს ან სხვებს მიეყენებს ზიანს. რატომ უნდა მოუყვნენ პირადული ამბები (მაგალითად, ოჯახური, სკოლის მენეჯერებისა და კოლეგების მოსაზრებები) სრულიად უცხო ადამიანს (Cooper and Schindler 2001: 341)? ასაკი, შემოსავალი, განათლება, სპეციალიზაცია და შეხედულებებიც კი შეიძლება პირადულ და/ან სენსიტიურ საკითხად იქნას მიჩნეული. სუდმენი და ბრედბერნი (1982: 55 – 6) რამდენიმე მნიშვნელოვან მოსაზრებას გამოთქვამენ პოტენციური საფრთხის შემცველი ან სენსიტიური საკითხების მოგვარებასთან დაკავშირებით, მაგალითად, სოციალურად არასასურველ ქცევაზე (ნარკოტიკების მოხმარება, სექსუალური შეურაცხყოფა, ძალადობრივი ქცევა, დანაშაული, ავადმყოფობა, დასაქმება და უმუშევრობა, ფიზიკური მახასიათებლები, სექსუალური აქტივობა, ქცევა და სექსუალობა, აზარტული თამაშები, ალკოჰოლი, ოჯახური წვრილმანები, პოლიტიკური მრწამსი, სოციალური ტაბუ). ისინი შემდეგ სტრატეგიებს გვთავაზობენ: სოციალურად არასასურველი ქცევის, განსაკუთრებით მისი სიხშირის, შესახებ ღია კითხვების გამოყენება უფრო ადეკვატური იქნება, ვიდრე - დახურული კითხვებისა. სოციალურად არასასურველი ქცევის, განსაკუთრებით მისი სიხშირის, შესახებ გრძელი კითხვების გამოყენება უფრო ადეკვატური იქნება, ვიდრე - მოკლე კითხვებისა. სოციალურად არასასურველი ქცევის გამოვლენის სიხშირის შესახებ მეტ ინფორმაციას მივიღებთ რესპონდენტისთვის ნაცნობი სიტყვების გამოყენების შემთხვევაში. ინფორმანტებისგან მიღებული მონაცემების გამოყენებით შეიძლება გაიზარდოს საფრთხის შემცველი ქცევის შესახებ ინფორმაციის მიღების ალბათობა. ინფორმაციის მიღების თვალსაზრისით გამართლებულია კითხვის შეგნებულად ისე შედგენა, რომ შემცირდეს სოციალურად სასურველი ქცევის გადაჭარბებულად და არასასურველი ქცევის არასაკმარისად შეფასების ალბათობა. სოციალურად არასასურველი ქცევის შემთხვევაში, სასურველია, რომ რესპონდენტს ჯერ ჰკითხოთ, ადრე თუ განუხორციელებია ეს ქცევა და მხოლოდ ამის შემდეგ დაუსვათ ამ ქცევის შესახებ კითხვები. ამის საწინააღმდეგოდ, როდესაც სოციალურად მისაღებ ქცევაზე ეკითხებით, შებრუნებული თანმიმდევრობა შეიძლება უფრო გამართლებული აღმოჩნდეს, ანუ ჯერ აწმყო, მიმდინარე ქცევაზე ჰკითხოთ და შემდეგ - ზოგადზე, ყოველდღიურზე. საფრთხის მოხსნისთვის შეიძლება სასარგებლო იყოს სენსიტიური თემის სხვა მეტ-ნაკლებად სენსიტიურ თემებს შორის მოქცევა, რათა რესპონდენტს აჩვენოთ, რომ ეს თემა არც ისე მნიშვნელოვანია. გამოიყენეთ სტანდარტული კითხვების დასმის ტექნიკები, მაგალითად, ბარათების დახარისხება, პასუხების დალუქულ კონვერტში ჩადება ან კითხვების რამდენჯერმე გამეორება (ეს ფრთხილად უნდა გაკეთდეს, ისე, რომ რესპონდენტებმა არ იგრძნონ, რომ „ამოწმებენ“). ამით სანდოობაც გაიზრდება. ვალიდობისა და სანდოობის გასაზრდელად რესპონდენტებს დღიურების წარმოება სთხოვეთ. ინტერვიუს დასასრულს გაარკვიეთ, რას ფიქრობს რესპონდენტი განხილული საკითხების სენსიტიურობაზე. თუ შესაძლებელია, მოიძიეთ მონაცემების განმტკიცების გზები. სუდმენისა და ბრედბერნის (1982: 86) მოსაზრებით, კითხვები რაც უფრო მტკივნეული და სენსიტიური ხდება, ცხადია, მით მეტ მიკერძოებასა და უნდობლობას უნდა ველოდოთ. ისინი ყურადღებას აქცევენ იმ ფაქტს, რომ ზოგიერთი დემოგრაფიული დეტალი (სახელდების სკალის მონაცემი) რესპონდენტებმა, შესაძლოა, საფრთხის შემცველად მიიჩნიონ (Sudman and Bradburn 1982: 208). პრაქტიკაში ეს დაკვირვება გამოიყენება კითხვარში კითხვების განლაგებისას (ქვემოთ განვიხილავთ). აქ იმის თქმა გვსურს, რომ სენსიტიურობა და საფრთხე რესპონდენტის თვალით უნდა იქნას დანახული და არა - კითხვარის შემქმნელის. ის, რაც მკვლევრისთვის გულუბრყვილო, უწყინარი კითხვაა, რესპონდენტისთვის უაღრესად სენსიტიური ან შეურაცხმყოფელი შეიძლება აღმოჩნდეს. განათლების სფეროში სენსიტიური კვლევის შესახებ ინფორმაცია ამ წიგნის მეხუთე თავშია მოცემული. კითხვების შედგენისას დაბრკოლების თავის არიდება მიუხედავად იმისა, რომ კითხვების მრავალი სახესხვაობა არსებობს, კითხვარში კითხვის ჩასმისას რამდენიმე პრობლემა შეიძლება შეგვხვდეს: ერიდეთ მიმართულების მიმცემ კითხვებს, ანუ კითხვებს, რომლებიც ისეა ფორმულირებული (ან სავარაუდო პასუხების კატეგორიებია მოცემული), რომ რესპონდენტებს გონიათ, ამის მხოლოდ ერთადერთი სწორი პასუხი არსებობს და სხვა პასუხი ან მოეწონებათ, ან - არა. მაგალითად: უპირატესობას ანიჭებთ აბსტრაქტულ, აკადემიურ კურსებს, თუ მყარად ცხოვრებისეულ, პრაქტიკულ კურსებს, რომლისგანაც რაღაც სარგებელი გექნებათ სწავლების პროცესში? აქ გირჩევთ, შეამოწმოთ ტერმინების ან ზმნების „დატვირთულობა“ ერიდეთ მაღალფარდოვან, ინტელექტუალურ კითხვებს, რესპონდენტებთანაც კი. მაგალითად: მიმდინარე პოზიტივისტური-ინტერპრეტაციული დებატის რა კონკრეტული ასპექტების ნახვას ისურვებდით მასწავლებელთა აუდიტორიისთვის განკუთვნილი განვითარების ფსიქოლოგიის კურსში? როდესაც გამოკითხული შერჩევა პოპულაციის რეპრეზენტაციულია, ჩვეულებრივია, რომ შერჩევის წევრებს გაუგებრად მიაჩნდეთ მკვლევრის სამეტყველო ენა და ის, რაც მას სრულიად გასაგებად ეჩვენება. მაშასადამე, მნიშვნელოვანია გასაგები და მარტივი ენის გამოყენება. ერიდეთ რთულ ქვეწყობილ წინადადებებს, მაგალითად: გირჩევნიათ ხანმოკლე, ჯილდოს გარეშე კურსები (3, 4 ან 5 შეხვედრა/სესია?) ნახევარდღიანი შესვენებით (მაგალითად, ოთხშაბათს დღის მეორე ნახევარში) და კვირაში ერთსაღამოიანი დასწრებით, რის გზის ხარჯებსაც ანაზღაურებენ, თუ უფრო ხანგრძლივი, ჯილდოს გარეშე კურსი (6, 7 ან 8 შეხვედრა) ერთი სრულდღიანი დასვენებით, თუ დღის ერთ ნახევარში ყოველდღიურ კურსსა და და მეორეში დასვენებას ისურვებდით? ერიდეთ გამაღიზიანებელ კითხვებსა თუ ინსტრუქციებს, მაგალითად: მუშაობის პარალელურად ოდესმე თუ გაგივლიათ რაიმე სახის კურსი მთელი თქვენი პედაგოგიური მოღვაწეობის მანძილზე? თუ ორმოც წელზე მეტის ბრძანდებით და არასოდეს გაგივლიათ ასეთი კურსი, აღნიშნეთ პასუხები არასოდეს და ბებერი. ერიდეთ უარყოფის და ორმაგი უარყოფის შემცველ კითხვებს (Oppenheim 1992: 128), მაგალითად: რამდენად ხართ დარწმუნებული, რომ არც ერთ იმ მასწავლებელს, რომელსაც სრულ განაკვეთზე, სულ მცირე, ორ წელზე მეტი არ უსწავლებია, სამსახურიდან მოუწყვეტლად შემოთავაზებულ სერტიფიცირებულ კურსებზე არ გაუშვებენ? ან: მიგაჩნიათ, რომ მშობლებისა და მასწავლებლების ასოციაციის გარეშე მასწავლებლები ვერ შეძლებდნენ მშობლებისთვის თავიანთი მოსაზრებების ნათლად გადაცემას? თუ ამ შემთხვევაში ფიქრობთ, რომ მშობლებისა და მასწავლებლების ასოციაცია არის გადამწყვეტი ფაქტორი, რომ მასწავლებლებმა შეძლონ საკუთარი აზრების გამოთქმა, რას უპასუხებდით - „დიახ“-ს თუ „არა“-ს? ასეთი გადაწყვეტილების მიღებისას რესპონდენტი აუცილებლად იყოყმანებს; შესაძლოა, კითხვის გადაკითხვა რამდენჯერმე დასჭირდეს და შედეგად კითხვას უპასუხოდ დატოვებს და შემდეგ შეკითხვაზე გადავა. აქ პრობლემატური ორმაგი - „გარეშე“ და „ვერ შეძლებენ“ - უარყოფაა, რაც აბნევს რესპონდენტს. ერიდეთ ძალიან ბევრ ღია კითხვას თვითადმინისტრირებად კითხვარებში. ვინაიდან თვითადმინისტრირებად კითხვარებში ვერ დავაკონკრეტებინებთ რესპონდენტს, რას გულისხმობს კონკრეტულ პასუხსში, ღია კითხვებით ნაკლებად ხერხდება ინფორმაციის მოპოვება (თუმცა, ეს გაფრთხილება გამოირიცხება ინტერვიუს სიტუაციაში). მეტიც, ღია კითხვები ძალიან ბევრ დროს ითხოვს რესპონდენტისგან. რესპონდენტისათვის ძალიან გაურკვეველია ასეთი ინსტრუქცია: გამოიყენეთ გვერდები 5, 6 და 7 და აღწერეთ სამუშაოს პარალელურად შემოთავაზებული კურსებისადმი ზოგადად თქვენი დამოკიდებულება და მათი ღირებულება პრაქტიკოსი მასწავლებლის პროფესიული ცხოვრებისთვის. ერიდეთ რეიტინგის სკალების განაპირა პასუხებს, მაგალითად, „არასოდეს“, „ყოველთვის“, „სრულიად“, „სულაც არა“, თუ მათი გამოყენებისთვის მყარი საფუძველი არა გაქვთ. რესპონდენტების უმრავლესობა უარს ამბობს ამ კატეგორიების გამოყენებაზე (Anderson and Arsenault 2001: 174) ერიდეთ ასოციაციით გამოწვეულ ზეწოლას, მაგალითად: „ეთანხმებით თქვენს დირექტორს, რომ ბიჭები უფრო ცელქები არიან, ვიდრე გოგონები?“. ამ შემთხვევაში დირექტორზე მითითება უბრალოდ ამოსაღებია. ერიდეთ ისეთ დებულებებს, რომელზეც ადამიანებს დათანხმების ან უარყოფის ტენდენცია აქვთ, ანუ, თავისთავად უკვე გარკვეული „ტენდენციური “ კითხვები („საბაზისო განაკვეთის“ პრობლემა, როდესაც პოპულაციის თანდაყოლილი მიკერძოებები შერჩევის შედეგებზე ახდენს გავლენას). დაბოლოს, ერიდეთ ბუნდოვან კითხვებს ან კითხვებს, რომლთა ინტერპრეტაცია სხვადასხვაგვარად შეიძლება. სიტყვების ბუნდოვანების და ორაზროვნების პრობლემა ძნელად გადასაჭრელია. საუკეთესო შემთხვევაში შესაძლებელია მისი შემცირება და არა - სრულიად აღმოფხვრა. ყველაზე უწყინარი კითხვებიც კი შეიძლება იყოს ორაზროვანი (Youngman 1984: 158 – 9; Morrison 1993: 71 – 2). განვიხილოთ შემდეგი მაგალითები: თქვენი შვილი რეგულარულად ასრულებს საშინაო დავალებას? რაც ნიშნავს „რეგულარულად“ - დღეში ერთხელ, წელიწადში ერთხელ, სემესტრში ერთხელ თუ კვირაში ერთხელ? რამდენი მოსწავლეა სკოლაში? რა იგულისხმება: ირიცხება; ირიცხება, მაგრამ აცდენს; აღნიშნულია, რომ არის, მაგრამ საველე სწავლებაზეა წასული; ამ კონკრეტულ მომენტში თუ ამ კვირაში (და განსხვავებული იქნება დასწრების მაჩვენებლი ორშაბათსა და პარასკევს), თუ აკადემიური წლის პირველ სემესტრსა და აკადემიური წლის ბოლო სემესტრს შორის საშუალო სკოლის მოსწავლეები, რომელთაგან ზოგიერთს სკოლის დატოვება და მუშაობის დაწყება მოუწევს, დანარჩენები კი სახლში იქნებიან და გამოცდებისთვის მოემზადებიან? რამდენი კომპიუტერი გაქვთ სკოლაში? რა იგულისხმება: აქვთ, მაგრამ არ მუშაობს; იმათი ჩათვლით, რომლებიც გასაკეთებლად არის სკოლიდან წაღებული; სკოლის საკუთრებაში მყოფი თუ თანამშრომლებისა და მოსწავლეების საკუთარი კომპიუტერები? სკოლაში ამჟამად არსებული კომპიუტერების ზუსტი რაოდენობა თუ საშუალო? ამ კვირას გქონდათ ფრანგულის გაკვეთილი? რას ნიშნავს „კვირა“: სასწავლო კვირის დასაწყისი (ანუ ორშაბათიდან პარასკევის ჩათვლით), გასული კვირადღის (ან ორშაბათის, გააჩნია რელიგიას) შემდეგ, ან თუ კითხვა ოთხშაბათს დაისვა, გასული ოთხშაბათიდან დღემდე; რამდენად ჰგავს ეს კვირა ყველა სხვა კვირას? თქვენი ასაკი: 15-20 20-30 30-40 40-50 50-60 კატეგორიები არ არის წყვეტილი. ასაკის შესატყვისი გარეგნობის 40 წლის რესპონდენტისათვის სასიამოვნო იქნება, თუ ის საკუთარ თავს 30-40 კატეგორიას მიაკუთვნებს, ან 20 წლის ახალგაზრდა, რომელიც ცდილობს, რომ მოწიფული იყოს, 20-30 კატეგორიას მიაკუთვნებს თავს? კითხვარის შექმნის წესია, რომ კატეგორიები არანაირად უნდა ფარავდნენ ერთმანეთს. პროფესიული განათლება მხოლოდ ნაკლები უნარების მქოდე მოსწავლეებისთვისაა განკუთვნილი, თუმცა, ის ყველათვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს. ეს, ფაქტობრივად, ორმაგი კითხვაა. როგორ მოიქცეს რესპონდენტი, რომელიც ეთანხმება წინადადების პირველ ნაწილს: „პროფესიული განათლება მხოლოდ ნაკლები უნარების მქოდე მოსწავლეებისთვისაა განკუთვნილი“, მაგრამ არ ეთანხმება მის მეორე ნაწილს, ან პირიქით? კითხვარის შექმნის წესია, რომ ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი კითხვა უნდა დავსვათ. მიუხედავად იმისა, რომ შეუძლებელია კითხვაში სიტყვების რესპონდენტისეული ინტერპრეტაციების გათვალისწინება, მკვლევარი, ცხადია, გაგებით უნდა მიუდგეს ამას და გაითვალისწინოს თანდაყოლილი ორაზროვნება, მაგრამ მაინც შეინარჩუნოს განცდა, რომ შესაძლებელია ასეთ ორაზროვნებაში ცხოვრება. იდეალურ კითხვარს იგივე თვისებები აქვს, რაც კარგ კანონს - ზუსტი, ნათელი და პრაქტიკულია, ამცირებს მონაცემების დამუშავებაში შეცდომებს, მოტივაციას აძლევს მონაწილეებს და შეძლებისდაგვარად უზრუნველყოფს მონაწილეების გულწრფელ პასუხებს (Davidson 1970). ოქროს წესი: კითხვები შეძლებისდაგვარად მოკლე უნდა იყოს. კითხვების თანმიმდევრობა კითხვარში კითხვების თანმიმდევრობა, გარკვეულწილად, სამიზნე შერჩევაზე (მაგალითად, რა რეაქცია ექნებათ გარკვეულ კითხვებზე), კითხვარის მიზნებზე (მაგალითად, ფაქტების ან მოსაზრებების შეკრება), კვლევის სენსიტიურობასა (მაგალითად, რამდენად პირადული და პოტენციურად შემაწუხებელია საკვლევი თემა) და კითხვარის მთლიან ბალანსზეა (მაგალითად, სად იქნება უკეთესი სენსიტიური კითხვების განლაგება ნაკლებად დამაფრთხობელ კითხვებთან მიმართებით და რამდენი უნდა იყოს თითოეული მათგანი) დამოკიდებული. კითხვარში კითხვების რიგი მნიშვნელოვანია საწყისმა კითხვებმა შემდეგი კითხვებისთვის გარკვეული ტონი ან განწყობა შეიძლება შეუქმნან რესპონდენტს. მაგალითად, თუ კითხვარი აღიზიანებს ან აბრაზებს რესპონდენტს დასაწყისში, სავარაუდოდ, ვერ მოხერხდება მისი გაღიზიანების ან ბრაზის ჩაცხრობა კითხვარის ბოლოსკენ. როგორც ოპენჰეიმი (1992: 121) შენიშნავს, ყოველი კითხვის უპირველესი მიზანია, რესპონდენტმა ჩვენთან თანამშრომლობა გააგრძელოს. გარდა ამისა, რესპონდენმა შეიძლება კითხვარის „ნიშნების ამოკითხვა“ დაიწყოს: დებულებებს შორის მსგავსება და თანხვედრა ეძებოს. შედეგად, წინა დებულებებზე გაცემული პასუხები ისევ იმოქმედებს მოგვიანებით გაცემულ პასუხებზე და პირიქით. ჯვარედინი შემოწმებისთვის განკუთვნილმა, კითხვარში გამოყენებულმა მსგავსმა დებულებებმა, ზოგი რესპონდენტი შეიძლება გააღიზიანოს. კროსნიკმა და ალვინმა (Krosnick and Alwin 1987) „პირველობის ეფექტი“ (რომელიც ზემოთ განვიხილეთ) აღმოაჩინეს, ანუ, რესპონდენტები ჩამონათვალის თავში მოცემულ დებულებებს ირჩევენ. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განშტოებების ინსტრუქციებისთვის, სადაც იმის გამო, რომ ინსტრუქცია სიის ბოლოშია მოცემული, შეიძლება იოლად გამოგრჩეთ. კროსნიკმა (1999) ისიც აღმოაჩინა, რომ რაც უფრო რთულია კითხვა, მით მეტია „დამაკმაყოფილებლობის“ ალბათობა, ანუ, ალბათობა იმისა, რომ რესპონდენტი სავარაუდო პასუხების ჩამონათვალიდან პირველივე რაციონალურ პასუხს აირჩევს და ბოლომდე არ ჩაიკითხავს ჩამონათვალს, ყველაზე შესატყვისი ვარიანტის მოსაძებნად. ალბათ, ძირითადი პრინციპი უნდა იყოს კითხვარის საწყის სტადიაზე გუნებაგანწყობილების ფიქსირებისა და კონკრეტული მიმართულებით მოქმედების განწყობის შექმნისთვის თავის არიდება. ამისათვის კარგი იქნება, თუ კითხვარს უსაფრთხო კითხვებით დავიწყებთ. კითხვებით, რომელთაც რესპონდენტი ხალისით უპასუხებს. ამის შემდეგ შეიძლება უფრო პერსონიფიცირებულ/პირად კითხვებზე გადასვლა. კითხვარის შევსება შეგვიძლია სწავლის პროცესს შევდაროთ: რესპონდენტები კითხვარის შევსებასთან ერთად უფრო და უფრო უშინაურდებიან საკვლევ საკითხს. შესაბამისად, საწყისი კითხვები მარტივი უნდა იყოს, დააინტერესოს და წაახალისოს რესპონდენტი. ეს რესპონდენტს თავდაჯერებულობასა და მოტივაციას შემატებს. რთული კითხვები კითხვარის შუა ნაწილში უნდა განთავსდეს, ხოლო იმისთვის, რომ რესპონდენტმა დასრულებული კითხვარები დააბრუნონ, ბოლო რამდენიმე კითხვა მათთვის კვლავ საინტერესო და წამახალისებელი უნდა იყოს. კითხვარის ტიპური თანმიმდევრობა ასეთია: კითხვარი ფაქტობრივი, უსაფრთხო, კითხვებით დაიწყეთ (რითაც მკვლევარი, ალბათ, შერჩევის შესახებ სახელდების სკალის მონაცემებს მიიღებს, მაგალითად, ასაკობრივი ჯგუფი, სქესი, საქმიანობა, სტაჟი, კვალიფიკაცია და ა. შ.). გადადით დახურულ კითხვებზე (მაგალითად, დიქოტომიური, მრავალჯერადი არჩევანის, რეიტინგის სკალები, მუდმივი ჯამის კითხვები) მოცემული დებულებების ან საკითხების შესახებ, რომლებიც პოზიციების, დამოკიდებულებების, აღქმების და მოსაზრებების ამსახველ პასუხებს იძლევიან. შემდეგ გადადით უფრო ღია კითხვებზე (ან, დახურულ კითხვებში გაფანტეთ ღია კითხვები), რომლებიც პოზიციების, დამოკიდებულებების, აღქმებისა და მოსაზრებების შესახებ იძლევიან პასუხებს და ასეთი პასუხების მიზეზებსაც ხსნიან. ეს მიზეზები შეიძლება მოიცავდეს სენსიტიურ ან უფრო პირადულ მონაცემებს. ამდენად, ობიექტური ფაქტებიდან დასაბუთებულ სუბიექტურ დამოკიდებულებებსა და მოსაზრებებზე, ასევე, სენსიტიურ, პირად მონაცემებზე გადავდივართ. ცხადია, რომ ამისათვის კითხვების თანმიმდევრობა ვერც წყვეტილი იქნება და ვერც - სწორხაზოვანი. მაგალითად, აშკარად უწყინარი კითხვა ასაკის თაობაზე, ზოგიერთი რესპონდენტისთვის შეიძლება შეურაცხმყოფელი აღმოჩნდეს. შემოსავლის შესახებ კითხვას გულგრილად ვერ მიიღებს ახლახან უმუშევრად დარჩენილი რესპონდენტი, ხოლო კითხვა აღმსარებლობის თაობაზე, პირად სფეროში შეჭრის მცდელობად შეიძლება ჩაგეთვალოთ. ფაქტობრივად, ბევრ კითხვარში პირადი ინფორმაციის შესახებ კითხვები კითხვარის სულ ბოლოშია ხოლმე მოცემული. საქმე ისაა, რომ კითხვარის შემქმნელმა თემების სენსიტიურობა რესპონდენტის თვალით უნდა შეაფასოს, ეს კი დიდწილად სოციოკულტურული განზომილებაა. ამით იმის თქმა გვსურს, რომ კითხვარის ლოგიკური მიმდევრობა მისი ფსიქოლოგიური მიმდევრობით უნდა იყოს გაშუალებული. ინსტრუმენტი ორივეს - რესპონდენტის და მისი დიზაინერის - თვალით უნდა იქნას განხილული. ოპენჰეიმის (1992: თავი 7) მოსაზრებით, კითხვარის მთლიან წყობასთან ერთად, ძალზე მნიშვნელოვანია კითხვარის სექციების შიგნით კითხვების თანმიმდევრობა. მკვლევარი მიუთითებს, რომ კითხვარის შემქმნელს და ფილტრების გამოყენება შეუძლია. ძაბრისებრი პროცესი ზოგადიდან კერძოსკენ ინაცვლებს: ჯერ ზოგადი კონტექსტის ან თემების შესახებ ვსვამთ კითხვებს, შემდეგ კი ამ კონტექსტის ფარგლებში ვაკონკრეტებთ საკითხებს. ფილტრი გარკვეული რესპონდენტების ჩასართველად ან გამოსარიცხად გამოიყენება, ანუ ვიღებთ გადაწყვეტილებას, რელევანტურია თუ არა მათთვის გარკვეული კითხვები და შემდეგ ვაძლევთ ინსტრუქციას ამის თაობაზე (მაგალითად, რომელი დებულებები გამოტოვონ ან რომელს უპასუხონ). მაგალითად, თუ რესპონდენტები გარკვეულ კითხვაზე პასუხობენ „დიახ“ ან „არა“, მაშინ ისინი აღარ პასუხობენ ამ სექციის ან შემდგომი ნაწილის გარკვეულ კითხვებს. მცირე ოდენობის ვერბალური დებულებების შემცველი კითხვარები აქამდე განხილული კითხვარები მთლიანად სიტყვიერ მასალაზე იყო აგებული; ასეთი კითხვარები მრავალ რესპონდენტს შეიძლება უხერხულ მდგომარეობაში აყენებდეს, განსაკუთრებით ბავშვებს. ასეთ სიტუაციაში კითხვარები ან ვიზუალურ ინფორმაციას უნდა მოიცავდეს და რესპონდენტებს მათზე პასუხის გაცემას სთხოვდნენ (მაგალითად, სურათები, ნახატები, დიაგრამები), ან - გარკვეულ პროექციულ ვიზუალურ ტექნიკებს (მაგალითად, ნახატის ან დიაგრამის დახატვა, ორი ურთიერთდაკავშირებული სურათის ხაზით შეერთება, „ღრუბლიან“ სურათზე გამოხატული პერსონაჟის სიტყვების ან ნაფიქრის „ღრუბელში“ ჩაწერა), ანდა - სურათების თანმიმდევრობაზე მოთხრობის შედგენას რესპონდენტის პირადი დამოკიდებულების მიხედვით. აზრი ისაა, რომ კითხვარის ფორმატის სამიზნე შერჩევაზე მორგებისას მასში არავერბალური ტექნიკების ფართოდ გამოყენება შეიძლება გახდეს საჭირო. ეს ეხება არა მარტო რესპონდენტების მოზიდვას, არამედ, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, რესპონდენტებისთვის კითხვარის ვარგისიანობის, შესაბამისობის საკითხსაც, ესე იგი, სანდოობისა და ვალიდობის საკითხს. კითხვარის სქემა კითხვარის გარეგნული მხარე ძალზე მნიშვნელოვანია. ის მარტივად, მიმზიდველად და საინტერესოდ უნდა გამოიყურებოდეს და არ უნდა ტოვებდეს რთულის, ბუნდოვანის, საშიშის და მოსაწყენის შთაბეჭდილებას. შემჭიდროვებულად დაბეჭდილი კითხვარი არ არის მიმზიდველი და მასში ყველაფერი ერთად არის „ჩაყრილი“. უფრო ფართოდ დაბეჭდილი კითხვარი, სადაც კითხვებსა და პასუხებს საკმარისი ადგილი ეთმობა, უფრო სახალისოა რესპონდენტებისათვის. ვერმა და მალიკი (Verma and Mallick 1999: 120) გვირჩევენ, კითხვარის დასაბეჭდად მაღალი ხარისხის ქალღალდი გამოვიყენოთ, თუ ამის ფინანსური საშუალება გვაქვს. დილმანმა და მისმა კოლეგებმა (1999) აღმოაჩინეს, რომ რესპონდენები უფრო ნაკლებს ელიან კითხვარის შევსებისგან, ვიდრე რეალურად მოეთხოვებათ. მათი მოლოდინი ასეთია: წაიკითხონ კითხვა, წაიკითხონ პასუხები, აღნიშნონ შესატყვისი პასუხი და შემდეგ კითხვაზე გადავიდნენ. მაგრამ, ბევრი კითხვარი ამაზე გაცილებით მეტს ითხოვს. არსებობს მარტივი წესი: კითხვარი, რაც შეიძლება, მარტივი უნდა იყოს. მნიშვნელოვანია, რომ რესპონდენტს გავაცნოთ კითხვარის თითოეული სექციის მიზანი, რათა უკეთ გაერკვეს, რას აკეთებს და რისთვის. თუ საკმარისი ადგილი გვაქვს, კარგია, რომ რესპონდენტს ავუხსნათ კითხვარის ყოველი სექციის მიზნებისა და ფოკუსის შესახებ და ისიც, თუ რა მოსაზრებებით ჩავრთეთ ეს დებულბები კითხვარში. აუცილებელია კითხვების ფორმულირების სიზუსტე და დიზაინის სიმარტივე. რესპონდენტს ზუსტი, გასაგები ინსტრუქციები უნდა მივაწოდოთ: მაგალითად, „დასვით ნიშანი V“ რესპონდენტებს მოსწონთ, ჩახლართული ინსტრუქციები და რთული პროცედურები კი - აფრთხობს. უჯრებში ნიშანი V-ს დასმა, კითხვებზე პასუხების გაცემისას, რესპონდენტთა უმრავლესობისთვის ნაცნობი პროცედურაა, ხოლო კითხვების გასწვრივ, მარჯვნივ მოცემული გადაკოდირებული პასუხების შემოხაზვა შეიძლება დამაბნებელი აღმოჩნდეს და შეცდომებიც გამოიწვიოს. ზოგჯერ შეიძლება რესპონდენტს კითხვარის შევსების მაგალითიც შევთავაზოთ (მაგალითად, დებულების შემოხაზვით, უჯრაში აღნიშვნის გაკეთებით), მაგრამ, ცხადია, უნდა ვერიდოთ, მიწოდებული მაგალითით რესპონდენტს უნებურად კონკრეტული მიმართულების პასუხებისკენ არ ვუბიძგოთ (მაგალითად, შემოდგომი კითხვებისთვის სასურველი პასუხების შეთავაზებით). ვერმა და მალიკი (1999: 121) კითხვარის მნიშვნელოვან პუნქტებზე რესპონდენტის ყურადღების მისაპყრობად განსხვავებული შრიფტის გამოყენებას გვირჩევენ. დარწმუნდით, რომ კითხვარის ყოველ სექციას მოკლე, ზუსტი და გასაგები ინსტრუქცია აქვს. საფოსტო კითხვარებში ინსტრუქციები იმდენჯერ უნდა გაიმეოროთ, რამდენჯერაც აუცილებელია, ვინაიდან ყველაფერი იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად კარგად ესმის რესპონდენტს, რას ითხოვენ მისგან; არსებითი მნიშვნელობა ზუსტ, გასაგებ, ერთმნიშვნელოვან, მსხვილად და გამოკვეთილად დაბეჭდილ ინსტრუქციებს ენიჭება. გასაგებად გადმოცემა და ვიზუალური მხარე კითხვების რაოდენობაზეც ახდეს გავლენას. მაგალითად, ოთხგვერდიან კითხვარში შეიძლება ოთხ სექციად დაყოფილი 60 კითხვა იყოს. რესპონდენტი შეიძლება დააფრთხოს 1-დან 60-მდე გადანომრილმა კითხვებმა, რადგან ჩამონათვალი ძალიან გრძელი მოეჩვენება, ხოლო სექციების 1-დან 4-მდე რიგითი ნომრები კითხვარს ადვილად შესავსებ იერს აძლევს. აქედან გამომდინარე, გასაგები და ლოგიკური რომ იყოს, უმჯობესია კითხვარი დასათაურებულ სექციებად დავყოთ. ამით რესპონდენტს მთლიანი კითხვარის ლოგიკასა და წყობასაც დავანახებთ, რაც კითხვარში გარკვევის საშუალებას მისცემს. ასევე, შეიძლება ყოველი სექციის მოკლე შესავლით დაწყება, და რესპონდენტისთვის სექციის მიზნების ახსნა. კონკრეტული თემების მიხედვით კითხვების დაჯგუფების ეფექტური საშუალებაა მათი სექციებად დაყოფა და გადანომვრა (მაგალითად, Q9, (ა), (ბ), (გ), . . . ). ასე სტრუქტურირებული კითხვარი უფრო პატარა ჩანს, ვიდრე სინამდვილეშია! აქვე ნათლად უნდა იყოს მითითებული, თუ რესპონდენტს გარკვეული კითხვების ან სექციების გამოტოვება მოეთხოვება (ამ საკითხზე ფილტრების შესახებ ქვეთავში ვისაუბრეთ). თუ მას გარკვეული კითხვების გამოტოვება უწევს, მაშინ მთავარია, კითხვები ან სექციები ისე იყოს დანომრილი, რომ რესპონდენტმა ზუსტად იცოდეს, რომელ კითხვაზე გადავიდეს. აქ ასეთი ინსტრუქცია შეიძლება მივცეთ: „თუ კითხვას N10 უპასუხეთ ‚დიახ‘, მაშინ გადადით კითხვაზე N15, თუ - ‚არა‘, მაშინ გააგრძელეთ კითხვით N11“, ან, მაგალითად: „თუ სკოლის დირექტორი ბრძანდებით, მაშინ უპასუხეთ ამ სექციაში შემავალ კითხვებს, თუ არა - გადადით სექციაზე N3“. კითხვარის შინაარსის ასე ორგანიზებით რესპონდენტის თანამშრომლობას მაქსიმალურად გაზრდით. მაგალითად, გამოიყენეთ ზოგადი ინტერესის გამომხატველი კითხვები. დარწმუნდით, რომ კითხვარის დასაწყისში მოცემულმა კითხვებმა რესპონდენტებს არ აფიქრებინოს, რომ ეს კვლევა მათთვის არ ტარდება. დამოკიდებულებების შესახებ კითხვები გაფანტეთ კითხვარში, რათა რესპონდენტებს საკუთარი მოსაზრებების კარგად გამოთქმის და არა - უბრალოდ ქცევის აღწერის - საშუალება მიეცეთ. ასეთი კითხვები ამცირებენ მობეზრებასა და ფრუსტრაციას, ამავე დროს, ღირებულ ინფორმაციას გვაწვდიან. ფერადი ფურცლები რესპონდენტს ეხმარება, გაერკვეს კითხვარის მთლიან სტუქტურაში. განსხვავებული ფერით დაბეჭდილი ინსტრუქციებიც, რესპონდენტებისათვის შეიძლება მოსახერხებელი იყოს. მნიშვნელოვანია, რომ კითხვარში, სავარაუდოდ დასაწყისში, ჩართული იყოს შენიშნვა კონფიდენციალობის, ანონიმურობისა და ამოუცნობლობის შესახებ. მაგალითად, უთხარით რესპონდენტებს, რომ არ მოეთხოვებათ სახელების მითითება, მონაცემები იკრიბება და შეუძლებელი იქნება ინდივიდების ამოცნობა მათ მიერ მითითებული ადგილმდებარეობებისა და დეტალების მიხედვით (ანუ შეუძლებელი იქნება მათ მიერ მოწოდებული სახელდებითი სკალის, აღწერითი მონაცემების მიხედვით რესპონდენტების ვინაობის ამოცნობა). თუმცა, ზოგჯერ რესპონდენტებს შეიძლება მაინც სთხოვონ სახელების დაწერა, რათა შესაძლებელი იყოს მათი პოვნა კვლევით გათვალისწინებული შემდეგი ინტერვიუსთვის (Verma and Mallick 1999: 121). ამ შემთხვევაში მაინც აუცილებელია შემდგომი ანონიმურობისა და ამოუცნობლობის გარანტიის მიცემა. რედლაინი და მისი კოლეგები (2002) მიუთითებენ, რომ სავარაუდო პასუხების იქვე, კითხვის ტექსტის მარჯვნივ განთავსება, პასუხების მიღების შესაძლებლობას ზრდის (ვიზუალური ლოკაცია), ხოლო მასალის უფრო თვალსაჩინოდ მოწოდება (მაგალითად, გამსხვილებული შრიფტის ან დიდი ასოების გამოყენებით) - მათი შემჩნევის შესაძლებლობას (ხილვადობის საკითხი). ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განშტოების კითხვებისა და ინსტრუქციებისათვის. რედლაინი და მისი კოლეგები (2002) იმასაც აღნიშნავენ, რომ გვერდის ბოლოს განთავსებული კითხვები უფრო ხშირად რჩება უპასუხოდ, ვიდრე გვერდის ზედა ნაწილში მოცემული. ფაქტობრივად, მათ დაადგინეს, რომ რესპონდენტები იოლად ტოვებენ უყურადღებოდ გვერდის ბოლოს მოცემულ ინსტრუქციებს, განსაკუთრებით კი მაშინ, თუ ეს ინსტრუქციები შემდეგ გვერდზე მოცემულ დებულებებს ეკუთვნის. ამიტომ, მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა, თუ რა უნდა იყოს გვერდის ბოლოს; ეს, სავარაუდოდ, მოცემული თემისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანი დებულებები უნდა იყოს. რედლაინი და მისი კოლეგები (2002) გვირჩევენ, განშტოებების ინსტრუქციები გვერდის ბოლოში არ განვათავსოთ. დაბოლოს, კითხვარის სულ ბოლოს მოცემულ შენიშვნაში შეგვიძლია: ვთხოვოთ რესპონდენტს, გადაამოწმოს, ხომ არ გამორჩა რომელიმე კითხვა; ვთხოვოთ, დროზე დააბრუნოს შევსებული კითხვარი; მადლობა გადავუხადოთ მონაწილეობისა და თანამშრომლობისათვის და ვაცნობოთ, რომ მონაცემების ანალიზის დასრულების შემდეგ ძირითადი შედეგების მოკლე მიმოხილვას გავუგზავნით. კითხვარის თანმხლები და შემდგომი წერილები კითხვარის თანმხლები წერილის მიზანია, რესპონდენტს აცნობოს კვლევის მიზნისა და მნიშვნელოვნების შესახებ, დაარწმუნოს კონფიდენციალობაში და პასუხების გასაცემად წაახალისოს. თანმხლები წერილი შემდეგი შინაარსისა უნდა იყოს: აცნობდეს კვლევის დასახელებას; წარადგენდეს მკვლევარს: სახელი, გვარი, მისამართი, ორგანიზაცია, საკონტაქტო ტელეფონი/ფაქსი/ელ.ფოსტა. იქვე, აღნიშნული უნდა იყოს, რომ რესპონდენტს არ მოერიდოს მკვლევართან დაკავშირება შემდგომი დეტალებისა და განმარტებებისათვის; აცნობდეს კვლევის მიზნებს; აცნობდეს კვლევის მნიშვნელობასა და სარგებელს; მიუთითებდეს, რატომ შეირჩა მაინცდამაინც ეს რესპონდენტი; მიუთითებდეს ნებისმიერ პროფესიულ დახმარებზე, კვლევის დამტკიცებაზე, დაფინანსებაზე ან ნებართვაზე (მაგალითდ, უნივერსიტეტის პროფესიული ასოციაციები, სამთავრობო დეპარტამენტები, აქ შეიძლება ლოგოც გამოიყენოთ); აღწერდეს, თუ როგორ უნდა დააბრუნონ რესპონდენტებმა კითხვარი (მაგალითად, თანმხლები მარკიანი და უკანა მისამართიანი კონვერტით, კონკრეტული ინსტიტუტის საფოსტო ყუთში, კონკრეტულ, წერილში დასახელებულ პიროვნებას მიაწოდონ; წაიღებენ თუ არა კითხვარებს - როდის, როგორ და ვინ); მიუთითებდეს უკანა მისამართს, რომელზეც უნდა გაიგზავნოს შევსებული კითხვარი; მიუთითებდეს, რა უნდა გააკეთოს რესპონდენტმა, თუ გაუჩნდა კითხვები ან რაღაც ვერ გაიგო; მითითებული იყოს კითხვარის უკან დაბრუნების თარიღი; აღწერილი უნდა იყოს კითხვარის შევსებისათვის გამოყოფილი ნებისმიერი წამახალისებელი; არწმუნებდეს კონფიდენციალობაში, ანონიმურობასა და ამოუცნობლობაში; მიუთითებდეს, თუ როგორ და ვის მიერ გავრცელდება ან არ გავრცელდება მონაცემები; წინასწარ უხდიდეს მადლობას რეპოდენტებს თანამშრომლობისათვის. ვერმა და მალიკი (1999: 122) გვირჩევენ, რომ სადაც შესაძლებელია, კარგი იქნება წერილის პერსონალიზება ყოველგვარი „ძვირფასო კოლეგავ“, „ძვირფასო ქალბატონო/ბატონო“ და ა. შ. გარეშე - კონკრეტული სახელების მითითებით. ამ მიზნების გათვალისწინებით, რეკომენდებულია: თანმხლებ წერილში მოცემული მიმართვა კონკრეტულ აუტიდორიაზე უნდა იყოს მორგებული. ამგვარად, მასწავლებლების გამოკითხვაში ხაზი უნდა გაესვას კვლევის მნიშვნელოვნებას კონკრეტულად მათი პროფესიისთვის; საფოსტო გამოკითხვებში პასუხების სიხშირეზე არ მოქმედებს თანმხლებ წერილში ჩართული პრესტიჟული მხარეების ხელმოწერები, არც ალტრუიზმზე აპელირება და არც ხელით მინაწერები; სპონსორის ან იმ ორგანიზაციის სახელი, რომელიც ატარებს კვლევას, მოცემული უნდა იყოს როგორც თანმხლები წერილის სატიტულო ფურცელზე, ისე - მის ტექსტშიც; პირდაპირ უნდა იყოს მითითებული რესპონდენტის პასუხების კონფიდენციალობაზე და ახსნილი უნდა იყოს ნებისმიერი სერიული ნორმისა და კოდირების მიზანი; დადგენილია, რომ გამოკითხვის წინმსწრები წერილით რესპონდენტებისთვის მომავალი კითხვარის შესახებ შეტყობინება მნიშვნელოვნად მოქმედებს პასუხების სიხშირეზე. ყველაზე ეფექტურია მოკლე თანმხლები წერილი (არა უმეტეს ერთი გვერდისა). ქვემოთ მოცემულია კითხვარის თანმხლები წერილის მაგალითი, რომელიც მასწავლებლებისთვის და სკოლის ხელმძღვანელი პირებისთვის არის განკუთვნილი: ძვირფასო კოლეგავ, სკოლის ეფექტურობის გაუმჯობესება გთხოვთ, თანდართული მოკლე კითხვარის შევსებით მონაწილეობა მიიღოთ სკოლის ეფექტურობის გაუმჯობესების პროექტში. ეს პროექტი თქვენი სკოლის განვითარების ნაწილია, რომელიც სკოლის ეფექტური მართვისა და მონიტორინგისთვისაა მოწოდებული. ის ხელს შეუწყობს მართვის პროგრამის შეცვლას ისე, რომ კარგად მოერგოს სკოლას. მოცემული კითხვარის მიზანია თქვენი სკოლის სხვადასხვა ასპექტის თავისებურებების, ძლიერი და სუსტი მხარეების გამოვლენა, კერძოდ, იმ ასპექტებისა, რომლებსაც სკოლა, გარკვეულწილად, თავად აკონტროლებს. დიდად დაგვეხმარებით, თუ თანდართულ კითხვარს შეგვივსებთ და შევსებულ ფორმას უკან დამიბრუნებთ. გთხოვთ, კითხვარის შევსებისას შეძლებისდაგვარად გულწრფელი იყოთ. საჭირო არ არის თქვენი სახელის მითითება, შესაბამისად კითხვარის საშუალებით შეუძლებელი იქნება ინდივიდების ვინაობის დადგენა და პოვნა, ანუ, გარანტირებული იქნება კონფიდელციალობა და ანონიმურობა. თუ გსურთ ამ დოკუმენტის რომელიმე ასპექტის დამატებით განხილვა, გთხოვთ, არ მოგერიდოთ ჩემთან დაკავშირება. ვიმედოვნებთ, რომ შეძლებთ ამ პროექტში მონაწილეობას. მადლობა ხელმოწერა საკონტაქტო ინფორმაცია (მისამართი, ფაქსი, ტელეფონი, ელ. ფოსტა) კიდევ ერთი მაგალითი ასეთი შეიძლება იყოს: ძვირფასო კოლეგავ, განათლების სფეროში ჩასატარებელი კვლევის პროექტი ვატარებ იმ საკითხების მცირემასშტაბიან კვლევას, რომლებიც განათლების სფეროში მომუშავე მკვლევრებისათვის განსაკუთრებით აქტუალურია. განათლებაში ეს თემა ინტენსიური შესწავლის საგანია და სწორედ ამიტომ განვიზრახე ამ სფეროს შესწავლა. პირადად თქვენ იმიტომ გთხოვთ კვლევაში მონაწილეობას, რომ სამაგისტრო ან სადოქტორო ნაშრომისთვის თავად გაქვთ ჩატარებული ემპირიული კვლევა. არავის ეცოდინება განათლების სფეროში მომუშავე მკვლევრის პრობლემები ისე, როგორც თქვენ. თანდართული კითხვარი ჩემი კვლევის ნაწილია. გთხოვთ, რომ მცირეოდენი დრო დაუთმოთ მას. თუ გსურთ კვლევაში მონაწილეობა, გთხოვთ, შეავსოთ კითხვარი და ნოემბრის ბოლომდე დაუბრუნოთ XXX-ს. კითხვარი შეგიძლიათ მოათავსოთ ჩემი ინსტიტუტის მთავარი კორპუსის საფოსტო ყუთში, გამოგზავნოთ ფოსტით (მარკიანი და უკანა მისამართიანი კონვერტი თან ერთვის) ან ფაქსით ან ელექტრონული ფოსტით კითხვარის შევსება დაახლოებით 15 წუთი დასჭირდება. მასში გამოყენებულია რეიტინგის სკალები და თქვენგან რამდენიმე კომენტარისა და ზოგიერთი პირადი დეტალის მითითებას საჭიროებს. არ უნდა მიუთითოთ თქვენი სახელი: ამდენად, შეუძლებელი იქნება თქვენი ამოცნობა და პოვნა. ანონიმურობა და ამოუცნობლობა გარანტირებულია. კვლევის, შედეგების გამოქვეყნებას განათლების ჟურნალში ვაპირებ. თუ გსურთ კვლევის ნებისმიერი ასპექტის დამატებით განხილვა, გთხოვთ, არ მოგერიდოთ ჩემთან დაკავშირება. ვიმედოვნებ, შეძლებთ კვლევაში მონაწილეობის მიღებას. ნება მომეცით, წინასწარ გადაგიხადოთ მადლობა თანამშრომლობისთვის, რომელსაც ძალიან ვაფასებ. გულწრფელად თქვენი, ხელმოწერა საკონტაქტო ინფორმაცია (მისამართი, ფაქსი, ტელეფონი, ელ. ფოსტა) კითხვარის პილოტირება კიდევ ერთხელ უნდა აღვნიშნოთ, რომ კითხვარების შედგენას უპირველესი მნიშვნელობა აქვს და წარმატებული კვლევისთვის გადამწყვეტია მათი წინასწარი შემოწმება. პილოტურ კვლევას რამდენიმე ფუქნცია აქვს, უპირველეს ყოვლისა, კითხვარის სანდოობის, ვალიდობისა და პრაქტიკულად განხორციელებადობის გაზრდა, ასევე (Oppenheim 1992; Morrison 1993; Wilson and McLean 1994: 47): კითხვარის დებულებების, ინსტრუქციებისა და სქემის სიზუსტის შემოწმება; კითხვარის დებულებების, კონსტრუქტების ოპერაციონალიზაციისა და კვლევის მიზნების შესახებ კომენტარის მიღება; სიტყვების ფორმულირებაში ორაზროვნებისა და სირთულეების აღმოფხვრა; სამიზნე აუდიტორიისთვის ტექსტის გაგებადობის დონის შემოწმება; კითხვის ტიპისა და მისი ფორმატის შესახებ კომენტარის მიღება (მაგალითად, რეიტინგის სკალა, კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხებით, ღია, დახურული და ა. შ.); დახურული და მრავალი არჩევითი პასუხის კითხვების სავარაუდო პასუხებისა და კონკრეტული კითხვების შესატყვისობის შესახებ კომენტარების მიღება; გამოტოვებული, ზედმეტი და შეუსაბამო დებულებების გამოვლენა; შთამაგონებელ/მიმართულების მიმცემ კითხვებზე უკუკავშირის მიღება; კითხვარის გარეგნული მხარისა და დიზაინის შესახებ უკუკავშირის მიღება; კითხვარის სქემის, სექციებად დაყოფის, გადანომვრისა და დებულებებად დაყოფის შესახებ უკუკავშირის მიღება; კითხვარის შევსებისთვის საჭირო დროის გადამოწმება; იმის შემოწმება, თუ რამდენად გრძელი, მოკლე, ადვილი ან რთულია კითხვარი; ღია კითხვებიდან მიღებული კატეგორიების დახურული კითხვებისთვის (მაგალითად, რეიტინგის სკალების დებულებებისთვის) პასუხების შესაქმნელად გამოყენება; იმის დადგენა, თუ რამდენად მამოტივირებელი, არამამოტივირებელი, სენსიტიური, დამაბნეველი, გამაღიზინებლი, შეურაცხმყოფელი შეიძლება იყოს დებულება; ზედმეტი კითხვების გამოვლენა (მაგალითად, კითხვები, რომლებზეც მუდმივად „დიახ“ ან „არა“ პასუხს იძლევიან რესპონდენტები: Youngman 1984: 172) ანუ, ნაკლები დისკრიმინაციული ხარისხის მქონე კითხვები; იმის დადგენა, თუ რომელი დებულებებია ძალიან იოლი, რთული, კომპლექსური ან რესპონდენტის გამოცდილებიდან მოწყვეტილი; ზოგადად გაუგებარი ან დაუსრულებელი დებულებების (მაგალითად, კითხვებზე მოულოდნელი პასუხებისა და კითხვების ჩატოვების ზოგადი ტენდენციის შესწავლა) გამოვლენა (Varma and Mallick 1999: 120); მონაცემების ანალიზისთვის კოდირებისა და კლასიფიცირების სისტემის შემოწმება. ერთი სიტყვით, როგორც ოპენჰეიმი (1992: 48) შენიშნავს, ყველაფერი, რაც კითხვარს შეეხება, პილოტურ კვლევაში უნდა იყოს ჩართული; არაფერი უნდა გამოირიცხოს, შრიფტი და ქაღალდის ხარისხიც კი. ზემოთ წარმოდგენილი სქემა კონკრეტული სახის პილოტურ კვლევას აღწერს: ისეთს, რომელიც კითხვარის შინაარსსა და ფორმატზე ფოკუსირდება და არა - მონაცემებზე. ზემოთ დასახელებული პუნქტების შესახებ უკუკავშირს კი, მცირე რაოდენობის რესპონდენტებისა და ექსპერტებისგან იღებს. არსებობს სხვა ტიპის პილოტური კვლევა, რომელიც დებულებების გრძელი ჩამონათვალით იწყება და, სტატისტიკური ანალიზითა და უკუკავშირით, ამცირებს მათ რაოდენობას (Kgaile and Morrison 2006). მაგალითად, მკვლევარმა კითხვარისთვის შეიძლება, ვთქვათ, 120 დებულება შეადგინოს და იმის გაგება უნდოდეს, რომელი დებულება ამოაკლოს. ამ შემთხვევაში პილოტური კვლევა მნიშვნელოვანი ზომისა და საკმაოდ წარმომადგენლობითი რაოდენობის რესპონდენტების შერჩევაზე (50-100) უნდა ჩატარდეს, რითაც რეალური მონაცემები - რიცხობრივი პასუხები - მიიღება. ეს მონაცემები შემდეგი ფაქტორების მიხედვით შეიძლება გააანალიზდეს: სანდოობა: შეგიძლიათ ამოაკლოთ დაბალი სანდოობის მქონე დებულებები (კრონბახის ალფა შინაგანი შეთანხმებულობისთვის: იხილეთ წიგნის მეხუთე ნაწილი); პარალელურობა: თუ დებულებები მჭიდროდ კორელირებს ერთმანეთთან, შეიძლება ერთი ან რამდენიმე მათგანის ამოღება. ცხადია, ამით არ უნდა დაიკარგოს კვლევის მნიშვნელოვანი ასპექტები (ანუ, ადამიანის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებას სტატისტიკურ ანალიზზე მნიშვნელოვანია); მრავალჯერადი რეგრესია: შეგვიძლია ამოვაკლოთ ბეტას დაბალი მნიშვნელობის მქონე (იხილეთ მეხუთე ნაწილი) დებულებები, ცხადია, ამით არ უნდა დაიკარგოს კვლევის მნიშვნელოვანი ასპექტები (ანუ, ადამიანის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება სტატისტიკურ ანალიზზე უპირატესია); ფაქტორული ანალიზი: ძირითადი ცვლადების ჯგუფებისა და ზედმეტი დებულებების გამოვლენა (იხილეთ წიგნის მეხუთე ნაწილი). ასეთი ანალიზის შედეგად გამოვლინდება ტესტიდან ამოსაღები დებულებები, რითაც კითხვარის ზომა შემცირდება. აქ სტატისტიკური ანალიზისთვის სანდო მონაცემების მისაღებად, შესაბამისი ზომისა და რესპრეზენტაციული შერჩევაა საჭირო. თუ რეპონდენტების რაოდენობა ძალიან ცოტაა, საბოლოო კითხვარიდან შეიძლება მნიშვნელოვანი დებულები აღმოჩნდეს ამოღებული. კითხვარის შედგენისას გასათვალისწინებელი პრაქტიკული საკითხები კითხვარის შედგენასთან დაკავშირებით აქამდე განხილული საკითხების გათვალისწინებით მთელი რიგი პრაქტიკული რჩევების მოცემა შეგვიძლია: ზუსტად განსაზღვრეთ კითხვარის მიზნები (ოპერაციონალიზაცია); მოემზადეთ პილოტური კითხვარისთვის დებულებების გენერირებისთვის პრეპილოტური კვლევისთვის და შემდეგ, საბოლოო ვერსიის მისაღებად, პილოტირებულ კითხვარში ცვლილებების შესატანად; თუ კითხვარის საპილოტე ვარიანტში ძალიან ბევრი დებულებაა და თქვენ მათი შემცირება გსურთ, მათი რაოდენობა სტატისტიკური ანალიზით ან უკუკავშირით შეამცირეთ და პირველი პილოტური კვლევის შედეგად მიღებული კითხვარის პილოტირების მეორე ეტაპისთვის მოემზადეთ; კითხვის ყველაზე შესატყვისი ტიპი შეარჩიეთ - დიქოტომიური, არჩევანის, რანჟირება, რეიტინგის სკალები, მუდმივი ჯამის მქონე, თანაფარდობა, დახურული, ღია; დარწმუნდით, რომ ყველა დებულება ამომწურავად და ყოველმხრივ იქნა შესწავლილი. შეაჯერეთ შინაარსი და ღრმად და დეტალურად გამოიკვლიეთ ის; კონკრეტული დამოკიდებულების, ცნებისა თუ საკითხის გასაზომად რამდენიმე დებულება გამოიყენეთ; დარწმუნდით, რომ მიღებული მონაცემები უპასუხებენ კვლევის კითხვას; ანალიზის გასაიოლებლად მეტი დახურული კითხვა გამოიყენეთ, ვიდრე - ღია (განსაკუთრებით დიდ შერჩევის შემთხვევაში); დააბალანსეთ, რომ საკვლევი საკითხები ამომწურავად იყოს კითხვარში ასახული და კითხვარიც რამდენიმე გვერდიანი არ იყოს, რაც ჩვეულებრივ რესპონდენტების დემოტივაციას იწვევს; ერთ კითხვაში მხოლოდ ერთი რამის შესახებ დასვით კითხვა. გამოიყენეთ თითო წინადადება თითო დებულებაში, სადაც ეს შესაძლებელია; სავარაუდო პასუხები მარტივი უნდა იყოს; არ გამიყენოთ ჟარგონი; სადაც კი შესაძლებელია, დებულებები აწმყო დროში დაწერეთ; ეცადეთ ერთმნიშვნელოვანი, მკაფიოდ განსაზღვრული და ზუსტი ფორმულირებები გქონდეთ; სადაც შესაძლებელია, შეინარჩუნეთ სიმარტივე, სიცხადე და მოკლე ფრაზები; მიუთითეთ, რა ტიპის პასუხებია საჭირო ღია კითხვებში; შეინარჩუნეთ ბალანსი სითამამესა და ზრდილობას შორის (Oppenheim 1992: 122). უხეში ფრაზა „ოჯახური მდგომარეობა“, სასურველია და უმჯობესია ჩაანაცვლოთ უფრო რბილი და ზრდილობიანი ფორმით: „გთხოვთ, მიუთითოთ, დაქორწინებული ხართ, პარტნიორთან ერთად ცხოვრობთ თუ დაუოჯახებელი ხართ . . .“ ან „მადლიერი დაგრჩენით, თუ მეტყვით, ხართ თუ არა დაოჯახებული, პარტნიორთან ერთად ცხოვრობთ თუ მარტო“. დააბალანსეთ ფაქტებისა და მოსაზრებების შესახებ კითხვები (ეს განსაკუთრებით მაშინ, თუ სტატისტიკური კორელაციებისა და ნიშნათა შეუღლების ცხრილების გამოყენებაა საჭირო); ერიდეთ მიმართულების მიმცემ კითხვებს; ეცადეთ, ერიდოთ საფრთხის შემცველ კითხვებს; ნუ დაუშვებთ, რომ რესპონდენტმა იცის პასუხი, აქვს კითხვებზე პასუხის გასაცემად საჭირო ინფორმაცია ან ყოველთვის მართალს იტყვის (ნებსით თუ უნებლიეთ). მაშასადამე, კითხვებში უნდა ჩართოთ კატეგორიები „არ ვიცი“, „შეუსაბამოა“, “არ ვარ დარწმუნებული”, “არც ვეთანხმები და არც არ ვეთანხმები” „არ შეესატყვისება“; ერიდეთ კითხვების გადატვირთვას; თანაბარი რაოდენობით გქონდეთ უარყოფითი და დადებითი კითხვები (Black 1999: 229); გაიაზრეთ, რამდენად კითხვადია კითხვარი და რესპონდენტის წერა-კითხვის უნარი (რამაც შეიძლება მკვლევარი კითხვარის სტრუქტურირებული ინტერვიუს სახით ჩატარებამდე მიიყვანოს); სენსიტიური კითხვები მოგვიანებით დასვით, რათა რესპონდენტებში პასუხებზე წინასწარი განწყობა არ შეექმნათ. მაგრამ, არც ისე გვიან, რომ რესპონდენტს უკვე მობეზრებული ჰქონდეს კითხვებზე პასუხი და კონცენტრაციის უნარი დაკარგული; ერთმანეთს შეურიეთ სენსიტიური და არასენსიტიური კითხვები; გქონდეთ კითხვარის ძალიან ზუსტი და ნათელი სქემა, რომ ის გასაგები და მიმზიდველი იყოს (ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ კომპიუტერული პროგრამით უნდა დამუშავდეს მიღებული მონაცემები); სადაც შესძლებელია, ერიდეთ დებულების ნაწილის მეორე გვერდზე გადატანას, რადგან რესპონდენტმა შეიძლება იფიქროს, რომ წინა გვერდზე დაწყებული დებულება დამთავრდა; დარწმუნდით, რომ რესპონდენტმა იცის, როგორ დააფიქსიროს თითოეული კითხვის პასუხი, მაგალითად, ხაზი გაუსვას, შემოხაზოს, აღნიშნოს, ჩაწეროს. რესპონდენტს მიეცით კითხვარის გაცნობის ან განხილვის, შევსებისა და დაბრუნების (ან აგროვების, აკრეფის) ინსტრუქციები (საფოსტო კითხვარს თან დაურთეთ მარკიანი და მისამართიანი კონვერტი); ჩაატარეთ კითხვარის პილოტირება, გამოიყენეთ მოსალოდნელი ან სამიზნე შერჩევიდან არჩეული რესპონდენტები, რომლებიც არ მიიღებენ მონაწილეობას ძირითად კვლევაში; მონაცემების ანალიზის გათვალისწინებით, განსაზღვრეთ მონაცემების რომელ სკალებსა და სახეებს გამოიყენებთ (მაგალითად, სახელდების, რიგის, ინტერვალებისა და შეფარდების); გადაწყვიტეთ, როგორ აირიდებთ თავიდან პასუხების გაყალბებას (მაგალითად, კითხვარში ჩართეთ კითხვები, რომლებიც იმავე თემასთან დაკავშირებულ კითხვებს გადაამოწმებს); დაკმაყოფილდით, თუ კითხვარების 50 პროცენტზე მიიღებთ პასუხს. გადაწყვიტეთ, რას მოუხერხებთ ჩატოვებულ მონაცემებს, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს ჩატოვებული მონაცემები (ამას შეიძლება პრაქტიკული მნიშვნელობა ჰქონდეს სტრატიფიცირებული შერჩევის სტრატასთვის) და რატომ არ შეივსო სრულად და არ დაბრუნდა კითხვარი. მაგალითად, კითხვები ძალიან დამაფრთხობელი თუ ძალიან გრძელი იყო? (ეს, სავარაუდოდ, უნდა ეჩვენებინა პილოტურ კვლევას). კითხვარში ჩართეთ თანმხლები ახსნა და მომავალი თანამშრომლობისთვის მადლობა გადაუხადეთ პოტენციურ რესპონდენტს; მიუთითეთ კვლევის მიზნები, ანონიმურობისა და კონფიდენციალურობის დაცვის მექანიზმები, თქვენი ვინაობა და პოზიცია, ვინ ისარგებლებს საბოლოო ანგარიშით; თუ კითხვარი სხვამ უნდა ჩაატაროს და არა მკვლევარმა, მაშინ დარწმუნდით, რომ მას სათანადოდ მიეცით ჩატარებისთვის საჭირო ინსტრუქციები და მისთვის ყველაფერი გასაგებია. ზემოთ მოცემულ საკმაოდ გრძელ ნუსხას თან გასდევს ძირითადი თემა: მკვლევარმა მნიშვნელოვანი ყურადღება უნდა დაუთმოს რესპონდენტებს; მათი თვალით დაინახოს კითხვარი და წარმოიდგინოს, როგორ მიიღებენ რესპონდენტები მას (მაგალითად, მტრულად, ეჭვის თვალით, გამოიჩენენ აპათიურობას-უკმაყოფილებას-გულგაშლილობას, იოლად-რთულად, როგორც მოტივიაციის აღმძვრელს-მოსაწყენს, სწორხაზოვანს-კომპლექსურს და ა. შ.). კითხვარების ადმინისტრირება კითხვარის ადმინისტრირების რამდენიმე ხერხი არსებობს: თვით-ადმინისტრირება; ფოსტით; პირპისპირ ინტერვიუ; ტელეფონით; ინტერნეტით. აქ მხოლოდ თვით-ადმინისტრირებისა და საფოსტო კითხვარების შემთხვევებს განვიხილავთ. მეთექვსმეტე თავში განხილულია პირირისპირ ინტერვიუ და სატელეფონო ინტერვიუ, ხოლო ინტერნეტ-კითხვარების შესახებ მეცხრე თავში ვისაუბრეთ. თვით-ადმინისტრირებადი კითხვარები თვით-ადმინისტრირებადი კითხვარის ორი ტიპი არსებობს: კითხვარები, რომლებიც მკვლევრის თანდასწრებით ივსება და კითხვარები, რომლებსაც მკვლევრის დაუსწრებლად ავსებენ რესპონდენტები (მაგალითად, სახლში, სამსახურში). მკვლევრის თანდასწრებით თვით-ადმინისტრირებადი კითხვარები მკვლვარის თანდასწრება კითხვარის შევსება იმით არის სასარგებლო, რომ რესპონდენტს ნებისმიერი კითხვით და კომენტარით შეუძლია მიმართოს მას. ამასთან, ეს, როგორც წესი, პასუხების მაღალ სიხშირეს უზრუნველყოფს (მაგალითად, როდესაც ტარდება მასწავლებლებთან თანამშრომლების შეკრებაზე, ან ერთი ან მეტი კლასის მოსწავლეებთან). ასევე, უზრუნველყოფს, რომ ყველა კითხვას (მკვლევარს შეუძლია კითხვარი გადამოწმება, სანამ საბოლოოდ ჩაიბარებდეს მას) და სწორად (მაგალითად, რეიტინგის კითხვებში მხოლოდ ერთი პასუხი უნდა იყოს აღნიშნული და არაფერი უნდა იყოს გამოტოვებული) გაეცეს პასუხი. ეს ნიშნავს, რომ კითხვარი სწრაფად და ერთ ჯერზე ივსება, ანუ, ბევრი რესპონდენტისგან ერთდროულად შეიძლება მონაცემების მიღება. მეორე მხრივ, რესპონდენტები შეიძლება დააფრთხოს მკვლევარის დასწრებამ და ძალდატანების განცდა გაუჩინოს. მათ შეიძლება უხერხულად იგრძნონ თავი კითხვარის შევსებისას და არ დაასრულონ ის, ანდა სულაც არ დაიწყონ. რესპონდენტებს შეიძლება დამატებითი დროც დასჭირდეთ, რომ გაიაზრონ და სრულად შეავსონ კითხვარი, მაგალითად, სახლში და მათ ასეთ შემთხვევაში არ აქვთ ამის საშუალება. მკვლევრის თანდასწრება მკვლევარს უქმნის დროის პრობლემას: ის უნდა იყოს შეთანხმებულ დროსა და ადგილზე, რაც ასევე დიდ დროსა და ბევრ მოგზაურობას შეიძლება მოითხოვდეს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მონაცემების მოგროვება გაცილებით მეტ დროს წაიღებს. ასევე, გაფანტული შერჩევის შემთხვევაში, საკმაოდ ძვირი ჯდება მგზავრობა. მკვლევრის დაუსწრებლად ჩატარებული თვით-ადმინისტრირებადი კითხვარები მკვლევრის არ ყოფნა სასარგებლოა, რადგან რესპონდენტს საშუალება აქვს თავისით შეავსოს კითხვარი, როცა უნდა და სადაც უნდა: იმდენი დრო დაუთმოს, რამდენიც სჭირდება, ნაცნობ გარემოში იყოს, სადაც არავითარი საფრთხე და ზეწოლა არ დაემუქრება, რაც სავსებით სავარაუდოა მკვლევრის თანსაწრების შემთხვევაში. ამასთან, მკვლევრის გარეშე კითხვარის შევსება უფრო იაფი შეიძლება დაჯდეს, უფრო ანონიმურია, ვიდრე მკვლევრის თანდასწრებით იქნებოდა. ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, მონაცემებს მეტნაკლებად გულწრფელს ხდის: ალბათ, მკვლევრის თანდასწრებით ძნელია ტყუილის ან ნაწილობრივი სიმართლის თქმა. მის გარეშე კი ადვილია სენსიტიურ თემებზე ძალიან გულწრფელი პასუხების გაცემა. თუმცა, ამას მეორე მხარეც აქვს: მკვლევარი ვერ უპასუხებს რესპონდენტის სპონტანურად გაჩენილ კითხვებსა თუ პრობლემებს და მათ შეიძლება გამოტოვონ ან თავი დაანებონ დებულებას. რესპონდენტებმა შეიძლება არასწორადაც გაიგონ კითხვები და, შესაბამისად, არასწორად უპასუხონ. მათ შეიძლება მცდარი სურათი მიაწოდონ მკვლევარს, მაგალითად, იმით, რომ უპასუხონ, თუ რა სიტუაცია შეიძლებოდა ყოფილიყო და არა ის, თუ რეალურად რა სიტუაციაა ამჟამად, ან არამართებულად დადებითად ან უარყოფითად აღწერონ სიტუაცია ან საკუთარი თავი. ფაქტობრივად, მკვლევარი ვერ აკონტროლებს იმ გარემოს, რომელშიც რესპონდენტი კითხვარს ავსებს, მაგალითად, დღის დროს, ხმაურს, სხვების თანდასწრებას, ვისთანაც რესპონდენტმა შეიძლება გაარჩიოს კითხვები და პასუხები, კითხვარის შევსებისადმი დამოკიდებულების სერიოზულობას და იმასაც კი, ვინ ავსებს კითხვარს: ნამდვილად ის ადამიანი ვისთვისაც განკუთვნილი იყო კითხვარი? საფოსტო კითხვარები ხშირად საფოსტო კითხვარები განათლების სფეროში გამოკითხვების წარმოების საუკეთესო საშუალებაა. დავუშვათ, მკვლევარი საშუალო სკოლებში ახალი სასწავლო პროგრამის დამტიცებისა და გამოყენების შესწავლას აპირებს. სკოლების პოპულაციიდან აღებული გარკვეული შერჩევის გამოკითხვა ძვირი დაჯდებოდა და ბევრ დროსაც წაიღებდა. მეორე მხრივ, საფოსტო გამოკითხვას რამდენიმე აშკარა უპირატესობა ექნებოდა. მეტიც, ფინანსებისა და რესურსების შეზღუდულობის შემთხვევაში, ეს შეიძლება ამ კვლევის განხორციელების ერთადერთი რეალური გზა იყოს. საფოსტო გამოკითხვების უპირატესობები და ნაკლოვანი მხარეები სხვა (განათლების სფეროსგან განსხვავებული) ვითარებებიდან მომდინარეობს; თუმცა ბევრი მიღებული შედეგი განათლების სფეროს მკვლევარსაც წაადგება. აქ იმ ზოგიერთ საშუალებას განვიხილავთ, რომლითაც განათლების მკვლევარს საფოსტო გამოკითხვებში მაქსიმალური რაოდენობის პასუხების მიღება შეუძლია. საფოსტო გამოკითხვების შესახებ მითები არ არის ემპირიულ საფუძველს მოკლებული (იხილეთ Hოინვილლე ანდ ჟოწელლ 1978). საფოსტო გამოკითხვებში პასუხების სიხშირე ყოველთვის არ არის ინტერვიუს შედეგად მიღებულ პასუხებზე ნაკლები. ხშირად ეს მაჩვენებლები ტოლია და ზოგჯერ აჭარბებს კიდევ ინტერვიუს მაჩვენებელს. კითხვარის მცირე მოცულობაც არ არის პასუხების დამაკმაყოფილებელი სიხშირის საწინდარი. მაგალითად, განათლებულმა, დახვეწილმა რესპონდენტებმა მოკლე კითხვარი მათთვის ნაცნობი კომპლექსური საკითხების ტრივიალურად წარმოჩენის მცდელობად შეიძლება აღიქვან. ჰოინვილი და ჯოუელი (Hოინვილლე ანდ ჟოწელლ 1978) საფოსტო გამოკითხვაში პასუხების მიღებაზე მოქმედ რამდენიმე ფაქტორს გამოყოფენ. პირველი გზავნილი გამოიყენეთ ხარისხიანი კონვერტები, როდესაც შესაძლებელია ადრესატის დაბეჭდილი მისამართითა და სახელით; სადაც შესაძლებელია, გამოიყენეთ პირველი კლასის, სწრაფი საფოსტო მომსახურება, მარკიანი და არა _ შტამპიანი კონვერტები; რესპონდენტის პასუხისთვის კითხვარს თან დაურთეთ პირველი კლასის მარკიანი კონვერტი; მოსახლეობა გამოსაკითხად ხუთშაბათი საუკეთესო დღეა კითხვარების დასაგზავნად, ორგანიზაციებისთვის კი ორშაბათი და სამშაბათია რეკომენდებული; ყველანაირად ერიდეთ გამოკითხვის დეკემბერში ჩატარებას (დასავლურ სამყაროში კითხვარები საშობაო მისალოცების გროვაში ჩაიკარგება). კითხვარის საკონტროლო წერილი იმ ოთხ ფაქტორს შორის, რომელსაც ჰოინვილი და ჯოუელი (1978) ასახელებენ პასუხების სიხშირის გაზრდა ყველაზე მეტად საკონტროლო წერილს შეუძლია. შეხსენების წერილების მომზადებისას უნდა გვახსოვდეს შემდეგი: ყველა წესი, რომელიც თანმხლებ წერილს შეეხება, უფრო მკაცრად ვრცელდება საკონტროლო წერილზე; საკონტროლო წერილი კიდევ ერთხელ უნდა უსვამდეს ხაზს კვლევის მნიშვნელობასა და რესპონდენტის მონაწილეობის ღირებულებას; ეფექტური ფანდი აღმოჩნდა მიმართვისას მეორე პირის მხოლობითი რიცხვის გამოყენება, წერილის უპასუხოდ დარჩენის შემთხვევაში იმედგაცრუების ელფერის მქონე ქვეტექსტის გამოყენება და გარკვეული გაოცების გამოხატვა იმით, რომ რესპონდენტმა არ ითანამშრომლა თქვენთან; საკონტროლო წერილში არსად უნდა იკითხებოდეს და რესპონდენტს არ უნდა რჩებოდეს შთაბეჭდილება, რომ კითხვარის უპასუხოდ დატოვება ნორმალურია, ან რომ მოცემულ კონკრეტულ კვლევაში უამრავი კითხვარი დარჩა უპასუხოდ; საკონტროლო წერილს ისევ უნდა ახლდეს თან კითხვარის ასლი და პირველი კლასის მარკიანი და მისამართიანი კონვერტი წერილის უკან დასაბრუნებლად; მეორე და მესამე საკონტროლო წერილებს, როგორც წესი, ნაკლები რაოდენობის პასუხები მოჰყვება. ასე რომ, რამდენი ასეთი წერილის გაგზავნაა რეკომენტებული რა და რა შედეგები მოსდევს მას? ძნელია განზოგადება, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს შემდეგი: კარგად დაგეგმილ საფოსტო გამოკითხვაში პასუხების სიხშირე, სულ მცირე, 40 პროცენტი უნდა იყოს და შეხსენების კეთილგონიერად გამოყენების პირობებში ეს მაჩვენებელი 70-80 პროცენტამდეც შეიძლება გაიზარდოს. წინასწარი პილოტური კვლევა არაფრის მომცემია პასუხების მოსალოდნელი სიხშირის პროგნოზირების თვალსაზრისით. ძირითად გამოკითხვაში, ზოგადად, სულ მცირე, პასუხების იგივე ან უფრო მეტი რაოდენობა უნდა მივიღოთ, რასაც პილოტური კვლევაში ვიღებთ. მოსახლეობის აღწერებისა და გამოკითხვების სამსახური (თჰე Oფფიცე ოფ Pოპულატიონ ჩენსუსეს ანდ შურვეყს) სამი შეხსენების გამოყენების რეკომენდაციას იძლევა, რომელთაც თავდაპირველად დაბრუნებული პასუხების რაოდენობის დაახლოებით 30 პროცენტით გაზრდა შეუძლია. კითხვარის შემდგომი სამი შეხსენების შედეგად მიღებული პასუხების ტიპური სურათი ასეთია: − საწყისი გზავნილი 40% − პირველი შეხსენება +20% − მეორე შეხსენება +10% − მესამე შეხსენება +5% − სულ ჯამში 75% Beili (1994: 163 – 9) აჩვენებს, რომ რესპონდენტს ფოსტითაც შეიძლება შევახსენოთ და ტელეფონითაც. თუ საკონტროლო წერილი იგზავნება, ეს პირველი გზავნილის გაშვებიდან დაახლოებით სამ კვირაში უნდა მოხდეს. მეორე შეხსენებაც სასურველია და ის პირველის გაგზავნიდან ერთი კვირის შემდეგ უნდა გაიგზავნოს. ბეილი (1994: 165) აღწერს კვლევას, რომელიც აჩვენებს, რომ მეორე საკონტროლო წერილით პასუხების სიხშირის 95.6 პროცენტამდე გაზრდაც შესაძლებელია. ამ წერილის გარეშე ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 74.8 პროცენტს უდრის. კითხვარის გაგზავნამდე, წინასწარი სატელეფონო ზარითაც შეიძლება პასუხების სიხშირის მომატება (8 პროცენტამდე აწევა). სტიმულები პასუხების გაცემის გაზრდა სტიმულის გამოყენებითაც შეიძლება. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი პრაქტიკა შედარებით იშვიათია დიდ ბრიტანეთში წარმოებულ გამოკითხვებში, მას შეუძლია არსებითად შეამციროს უპასუხოდ დარჩენილი კითხვარების რაოდენობა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც არჩეული სტიმული თან ახლავს საწყის გზავნილს და არა მაშინ, როდესაც ის მოგვიანებით იგზავნება შევსებული კითხვარის დაბრუნებისთვის გაცემული ჯილდოს სახით. ამ კონკრეტული ფანდის ეფექტურობის ახსნა იმ ვალდებულების გრძნობაში ძევს, რომელიც მიმღებს ექმნება. გულდასმით უნდა შეირჩეს რესპონდენტებისთვის შესატყვისი ტიპის სტიმული. ის მკაფიოდ სიმბოლური ხასიათის უნდა იყოს, არ უნდა აღიქმებოდეს, როგორც რესპონდენტის მიერ გაწერული ძალისხმევის ანაზღაურება და, ჰოინვილისა და ჯოუელის (1978) თქმით, მაქსიმალურად ნეიტრალური უნდა იყოს. ამ თვალსაზრისით, ისინი გვთავაზოვენ, რომ საფოსტო მარკების შეკვრა და კალმისტრები იაფია, ადვილად ეტევა კითხვარის კონვერტში და იმ ამოცანის შესატყვისია, რომლის შესრულებასაც რესპონდენტს ვთხოვთ. სხვადასხვა ტიპის საფოსტო გამოკითხვის ვადებისა და თანმიმდევრობის დაგეგმვაში ბლოკ-სქემა დაგეხმარებათ. ერთ-ერთ ასეთ ბლოკ-სქემას ჰოინვილი და ჯოუელი (1978) გვთავაზობენ. სქემა წარმოდგენილია ჩანართში 15. 5. ამ სქემაზე მოცემული მოვლენების დროში უფრო ზუსტად გასაწერად, მკვლევარს შეიძლება ქრონოლოგიური სქემის დამატება დასჭირდეს. ჩანართი 15.5. საფოსტო გამოკითხვის დაგეგმვის ბლოკ-სქემა ვალიდობა აქამდე საფოსტო კითხვარებზე მიღებული პასუხების სიხშირის გაზრდის ტექნიკებზე ვსაუბრობდით და ჯერ არაფერი გვითქვამს ამ კონკრეტული ტექნიკის ვალიდობის შესახებ. ბელსონის (Belson 1986) მიხედვით, საფოსტო კითხვების ვალიდობა ორი თვალსაზრისით შეგვიძლია განვიხილოთ. პირველი _ რესპონდენტი, რომელიც ავსებს კითხვარს, ამას სწორად და ზუსტად აკეთებს თუ არა და _ მეორე: ის, ვინც არ დააბრუნა კითხვარი, თუ არ პასუხებს, როგორიც დაბრუნებული პასუხების შემთხვევაში გვაქვს. სისწორისა და სიზუსტის საკითხი ინტენსიური ინტერვიუს მეთოდით შეიძლება გადამოწმდეს. ეს არის 12 ძირითადი ტაქტიკისგან შემდგარი ტექნიკა, რომელშიც შედის ცნობადობა, დროის რეკონსტრუქცია, ზონდირება და შეკამათება. ამ საკითხებით დაინტერესებულ პირებს შეუძლიათ გაეცნონ ბელსონს (1986: 35 – 8) ნამუშევრებს. მონაცემების ჩატოვების პრობლემა („მოხალისეს მიკერძოებულობის“ საკითხი, როგორც ბელსონი უწოდებს მას), ნაწილობრივ, მაშინ შეიძლება გაკონტროლდეს, თუ კითხვარები რეგულარულად იგზავნება. ეს პროცესი მოიცავს ინტერვიუერების შემდგომ იმ რესპონდენტებთან დაკავშირებას, რომლებმაც არ დააბრუნეს შევსებული კითხვარები (არარესპონდენტები). ამის შემდეგ ერთმანეთს ვუდარებთ რესპონდენტების და არარესპონდენტების პასუხებს. კითხვარით მიღებული მონაცემების დამუშავება დავუშვათ, რომ მკვლევარმა საფოსტო კითხვარების დაგეგმვისთვის მიცემული ყველა რჩევა გაითვალისწინეს და გამოკითხვაში დიდი რაოდენობის სიხშირის პასუხებიც მიიღო. მკვლევრის შემდეგი ამოცანაა მიღებული უამრავი მონაცემის სათანადო ფორმით მოწესრიგება შემდგომი ანალიზისათვის. „მონაცემების მოწესრიგება“, როგორც ამ პროცესს უწოდებენ, ზოგადად, ანალიზისთვის (რომელიც მცირე კვლევის შემთხვევაში ხელით კეთდება, დიდმასშტანიანი კვლევისას კი _ კომპიუტერის გამოყენებით) მონაცემების კოდირებას გულისხმობს. თუმცა, პირველ რიგში, კოდირებამდე საჭიროა კითხვარების გადამოწმება. ამ პროცესს რედაქტირებას უწოდებენ. კითხვარების რედაქტირება რესპონდენტების მიერ დაშვებული შეცდომების გამოვლენასა და გამორიცხვას ნიშნავს. კითხვარებში დაშვებული შეცდომების ხელით გასწორებასთან ერთად, რაზეც ამ ქვეთავში ვსაუბრობთ, მონაცემების რედაქტირება კომპიუტერითაც ხდება. კომპიუტერული სტრუქტურული შემოწმებისა და ვალიდური კოდირების დიაპაზონის გადამოწმების შესახებ გაეცანით ჰოინვილისა და ჯოუელის (1978: 150 – 5) მასალებს. მოსერი და კალტონი (1977) რედაქტირების სამ ძირითად ამოცანაზე მიუთითებენ: დასრულებულობა: მოწმდება, ყველა კითხვაზეა გაცემული პასუხი თუ არა. გამოკითხვების უმრავლესობაში ინტერვიუერს ევალება თითოეულ კითხვაზე პასუხის ჩაწერა (კატეგორია „შეუსაბამოა“ ყოველთვის არის მოცემული). ნაკლული პასუხები ზოგჯერ შეიძლება გამოკითხვის სხვა სექციებიდან გადამოწმდეს. უარეს შემთხვევაში, შეიძლება რესპონდენტებთან კიდევ ერთხელ დაკავშირება და ნაკლული ინფორმაციის შევსება. სიზუსტე: შეძლებისდაგვარად მოწმდება, ყველა კითხვაზე სწორად არის თუ არა პასუხი გაცემული. არაზუსტი პასუხები ინტერვიუერის ან რესპონდენტის უყურადღებობის შედეგია. ზოგჯერ რესპონდენტები მიზანმიმართულად იძლევიან მცდარ პასუხებს. არასწორად აღნიშნული უჯრა, მცდარად შემოხარული კოდი, მარტივი არითმეტიკული შეცდომები _ ეს ყველაფერი მონაცემების ვალიდობაზე იმოქმედებს, თუ არ ამოიკრიფება რედაქტირების პროცესში. ერთგვაროვნება: მოწმდება, ინტერვიუერებმა ერთნაირად აუხსნეს თუ არა რესპონდენტებს ინსტრუქციები და კითხვები. ხანდახან, როდესაც ვერ ახერხებენ რესპონდენტების პასუხების სათანადო ინსტრუქციის მიხედვით ინტერპრეტაციას, ინტერვიუერები ერთსა და იმავე პასუხს სხვადახვა კოდის გასწვრივ იწერენ იმის ნაცვლად, რომ ერთი პასუხი ერთი კოდით აღნიშნონ. მონაცემების მოწესრიგების უპირველესი ამოცანა კოდირებაა, ანუ, გამოკითხვის თითოეული კითხვის თითოეული პასუხისთვის კოდის - ციფრის მინიჭება. ცხადია, გამოკითხვის ყველა კითხვას ვერ გადავიყვანთ კოდურ ციფრში. მაგალითად, ბევრი ღია კითხვა ამ გზით ვერ მოწესრიგდება კომპიუტერული ანალიზისთვის. კოდირება თავად კითხვარის სტრუქტურაში შეიძლება ჩაიდოს ამ შემთხვევაში წინასწარ კოდირებულ პასუხებზე ვლაპარაკობთ. როდესაც კოდირება კითხვარების შევსების შემდეგ ხდება, მაშინ პოსტ-კოდირებული პასუხები გვექნება. წინასწარი კოდირება მისაღებია დახურული კითხვებისთვის, მაგალითად, მამრობითი - 1, მდედრობითი - 2; ან დაუოჯახებელი - 1, დაოჯახებული - 2, დაოჯახებული, მაგრამ ცალკე ცხოვრობს - 3, განქორწინებული - 4. ისეთი კითხვებისთვის, რომელთა პასუხები წინასწარ უკვე ცნობილია, ზოგადად, წინასწარვე, ინტერვიუს დაწყებამდე იქმნება კოდირების სისტემა. ამიტომ, კოდები პირდაპირ კითხვარში შეიძლება ჩაიბეჭდოს. ღია კითხვებისთვის („რატომ აირჩიეთ ეს კონკრეტული კურსი და არა XYZ?“) კოდირების სისტემა კითხვარების შევსების შემდეგ უნდა შეიქმნას. ამის საუკეთესო გზა კითხვარების შემთხვევითი წესით შერჩევა (10 პროცენტი ან მეტი, თუ დრო იძლევა ამის საშუალებას) და პასუხების სიხშირეების აღნიშვნების (როგორც კოდირების კლასიფიკაციის წინასწარი მონახაზის) შემუშავებაა. კოდირების სისტემის შემუშავების შემდეგ მკვლევარს შეუძლია კიდევ შეამოწმოს მისი ვალიდობა კითხვარების დარჩენილი ნაწილის კოდირებით. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ კოდირების სისტემა დასაწყისშივე შემუშავდეს. კვლევის შემდგომ ეტაპებზე მისი განვრცობა ან შეცვლა ძვირიცაა და დამღლელიც. კითხვარების მონაცემების დამუშავებისთვის რამდენიმე პროგრამა არსებობს. ამ წიგნის წერის მომენტისთვის ასეთი პროგრამაა შპჰინხშურვეყ. ეს პაკეტი, სხვა ამ ტიპის პაკეტების მსგავსად, მკვლევრებს ტრადიციული ან ელექტრონული კითხვარის შექმნაში, ჩატარება და დამუშავებაში ეხმარება. პასუხების შეტანა სწრაფად არის შესაძლებელი და მონაცემები ავტომატურად მუშავდება, გრაფიკებისა და ცხრილების სახით შეიძლება მიწოდება; ასევე ხელმისაწვდომია სტატისტიკური ოპერაციების ფართო სპექტრი (ამ პაკეტის Plus-ვერსია ღია კითხვებით მიღებული ტექსტის ლექსიკურ ანალიზსაც გვთავაზობს, ხოლო Lexical Edition-ს თვისებრივი მონაცემების ანალიზისთვის დამატებითი ფუნქციებიც აქვს). მიუხედავად იმისა, რომ კოდირებას, ჩვეულებრივ, მკვლევარი აკეთებს, სუდმენი და ბრედბერნი (1982: 149) იმასაც უშვებენ, რომ ვალიდობის გასაზრდელად თავად რესპონდენტებმა გააკეთონ კოდირება. ეს განსაკუთრებით ღირებულია ღია კითხვების შემთხვევაში, თუმცა, ცხადია, ეს გულისხმობს არა მარტო რესპონდენტების მზაობას, რომ კითხვარის შევსების შემდეგაც მიიღონ კვლევაში მონაწილეობა, არამედ იმასაც, რომ მკვლევარს მათი ვინაობის დადგენა და ამოცნობა შეეძლება, რაც, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ეთიკის საკითხია. ◄ წინა ნაწილი მომდევნო თავი ► …
- დაამატა ლაშა to სოციოლოგია at 6:27pm on ივლისი 20, 2017
- თემა: ოდეტ ტულმონდი
- რდებს ფასადების დერეფანში, გადაუვლის სახურავებს და ზეცაში მტრედების გუნდს შეუერთდებაო. ვისაც „ხელოვნების მთიდან“ ძირს ჩამავალი ეს ჰაეროვანი სილუეტი უნახავს, უდაოდ გაიფიქრებდა, რომ ბუმბულით დალალებდამშვენებულ ამ ქალბატონს რაღაც ჩიტისებური ჰქონდა... ცოტაც და ნახავდა მას! მართლა ნახავდა... მიუახლოვდებოდა... შესაძლოა შეჰხებოდა კიდეც... თუკი ის ხელს ჩამოსართმევად გაუწვდიდა... - დამშვიდდი, ოდეტ, დამშვიდდი! ორმოცს უკვე კარგა ხნის გადაცილებული იყო, მაგრამ გული მოზარდივით უცემდა, სულ ბაგა-ბუგი გაუდიოდა. ყოველ გადასასვლელზე, როცა შუქნიშანი მოცდას აიძულებდა, თეძოებში ჩხვლეტა დაუვლიდა ხოლმე; ფეხის ტერფებს მიწაზე ვეღარ ამაგრებდა, თითქოსდა თავისით იჭრებოდნენ ზევით. რომ შესძლებოდა, თავადაც სიამოვნებით გადააფრინდებოდა მანქანების ნაკადს. წიგნების მაღაზიას მიუახლოვდა. უზარმაზარი რიგი გაჭიმულიყო. მსგავსი რამ განსაკუთრებული შემთხვევების დროს თუ ხდება. სანამ მის წინაშე წარდგებოდა, სავარაუდოდ 45 წუთი ლოდინი მაინც მოუწევდა. მაღაზიის შუაგულში წიგნებისგან უზარმაზარი პირამიდა წამოეჭიმათ. საშობაოდ მორთულ-მოკაზმული ნაძვის ხესავით ლამაზი იყო. კონსტრუქციას ერთი ცალი გამოაძრო და იქვე მომლოდინე ქალბატონებთან საუბარი გააბა. ყველა ბალთაზარ ბალზანის მკითხველი გახლდათ, მაგრამ არც ერთი არ ჩანდა ისეთი გულმოდგინე, ისეთი შეუვალი და აღფრთოვანებული, როგორც ოდეტი. - იცით, მე ყველა მისი ნაწარმოები მაქვს წაკითხული, არაფერი გამომრჩენია. ვერ ვიტყვი, რომ რომელიმე არ მომეწონა, - მორიდებული ხმით თქვა, გეგონება თავისი ნაკითხობის გამო ბოდიშს იხდისო. როცა დარწმუნდა, რომ ავტორსა და მის ნაწარმოებებს ბევრზე უკეთესად იცნობდა, სიამაყით აღივსო. ეს იმიტომ, რომ ზოგადად მოკრძალებული გახლდათ; იმიტომ, რომ დღისით გამყიდველად მუშაობდა, ღამით კი ბუმბულებისგან სამშვენისების დამზადებით იქცევდა თავს; იმიტომ, რომ მშვენივრად იცოდა, საკვეხარი აღზრდა-განათლება რომ ჰქონდა; იმიტომ, რომ შარლერუადან, ყველასგან მივიწყებული საშახტო ქალაქიდან ავტობუსით ჩამოეხეტა. ოდეტისთვის ძალიან სასიამოვნო იყო, ამ გადაპრანჭულ ბრიუსელელ ბურჟუებს შორის თავი რომანტიკულ თაყვანისმცემლად რომ იგრძნო. მაღაზიის ცენტრალურ ნაწილში ესტრადაზე შემომდგარი, ყოველი მხრიდან პროჟექტორების მკვეთრი შუქით გაჩახჩახებული (ზუსტად ისე, როგორც მისთვის ჩვეულებად ქცეულ სატელევიზიო გადაცემებში) მშვენიერ გუნებაზე მყოფი ბალთაზარ ბალზანი ავტოგრაფების ჩამორიგებით იყო გართული. თორმეტი რომანის - ცხადია, თორმეტი ტრიუმფის - გამოქვეყნების შემდეგ უკვე აღარ იცოდა, მოსწონდა ეს ცერემონია თუ არა. ერთი მხრივ, მოსწყინდა ერთი და იმავეს მონოტონური განმეორება, მეორე მხრივ კი საკუთარ მკითხველებთან შეხვედრაც ძლიერ ხიბლავდა და აფასებდა. მიუხედავად ყველაფრისა, დაღლილობამ თავისი გაიტანა და თაყვანისმცემლებთან ურთიერთობისა და დისკუსიების სურვილი, ცოტა არ იყოს, გაუნელდა. შეიძლება ითქვას, ხელმოწერა უფრო ჩვევად ექცა. ყველაფერთან ერთად, მისმა ლიტერატურულმა კარიერამ ისეთ ზღვარს მიაღწია, როცა ნამდვილად არ სჭირდებოდა წიგნების გაყიდვა-გასაღებისთვის შეეწყო ხელი; თუმცა დროდადრო კომერციული წარმატების კლების შიშიც იპყრობდა. ამ შიშში ნაწარმოებთა ხარისხის ვარდნაც მოიაზრებოდა... იქნებ ეს ბოლო ნამოღვაწარი სხვა არაფერი იყო, თუ არა „ერთით მეტი წიგნი“, ჩვეულებრივი, სხვებისგან არაფრით გამორჩეული? იქნებ მისი დაწერა სულაც არ იყო აუცილებელი. ბალთაზარი ეცადა, ყველანაირად გასძალიანებოდა ეჭვს, რომელიც ყოველი ახალი წიგნის გამოცემისას ღრღნიდა. უეცრად უცნობ სახეთა შორის ერთ მშვენიერ მეტისს მოჰკრა თვალი, რომელსაც მოწითალო-მოყავისფრო, უფრო ოქროსფერში გარდამავალი აბრეშუმის პიჯაკი ემოსა. თვალწარმტაც არსებას სხვებისგან განცალკევებულად ეჭირა თავი და ბოლთას სცემდა. მობილურ ტელეფონზე ყურმიკრული, ნაპერწკლებისმყრელი მზერით გამოიხედავდა ხოლმე. - ხომ ვერ მეტყვით, ის ქალბატონი ვინ შეიძლება იყოს? - ჰკითხა ბალთაზარმა კომერციულ მენეჯერს. - თქვენი პრეს-ატაშეა ბელგიაში, თუ გნებავთ გაგაცნობთ. - ძალიან დამავალებთ. ავტოგრაფთა ჯაჭვის დროებითი გაწყვეტის პერსპექტივით აღფრთოვანებულმა მწერალმა ფლორანსის მიერ გამოწვდილი მარჯვენა ხელი კარგა ხანს შეაყოვნა. - რამდენიმე დღის განმავლობაში მე მოგხედავთ, -ჩაიჩურჩულა ცოტა არ იყოს შეცბუნებულმა პრეს-ატაშემ. - დიდი იმედი მაქვს, - უპასუხა მწერალმა ხაზგასმული მგზნებარებით. ფლორანსმა მამაკაცის ძლიერი ხელის მტევნის ტყვეობას თითების შეტოკებით უპასუხა, თანხმობის ნაპერწკალმა მზერაშიც გაუელვა. ბალთაზარი მიხვდა, რომ გაიმარჯვა - სასტუმროში ღამისთევა მარტოს არ მოუწევდა. შესაძლო სექსუალური თამაშებით გამხიარულებული მორიგ მკითხველს კაციჭამიას ღიმილით მიუბრუნდა და მთრთოლარე, ლამის აკანკალებული ხმით ჰკითხა: - აბა, ქალბატონო, რით შემიძლია გემსახუროთ? ოდეტი მამაკაცურმა, ძლიერი ენერგიით გაჟღენთილმა მიმართვამ ძალიან გააკვირვა. მოულოდნელობისაგან ენა მუცელში ჩაუვარდა. - მმმ... ზმუილს სიტყვა ვერა და ვერ მოაყოლა. ბალთაზარ ბალზანმა ოდეტს სრულიად უყურადღებო, არაფრის მთქმელი მზერა შეავლო: - წიგნი თან გაქვთ? - ჰკითხა პროფესიული თავაზიანობით. ოდეტი არც შერხეულა. „დაბლობის მდუმარების“ ერთი ეგზემპლარი გულში ძლიერ ჩაეკრა. - არ გსურთ, ჩემი წიგნი ხელმოწერით დაგიმშვენოთ? ოდეტს თანხმობის გამოსახატად კოლოსალური ძალისხმევა დასჭირდა. მწერალი წიგნის ჩამოსართმევად წინ გადაიხარა. ოდეტმა მისი მოძრაობა, როგორც ჩანს, მართებულად ვერ გაიგო, მყისიერად დაიხია, უკან მდგომ ქალს შეეჯახა და კინაღამ წააქცია. მაგრამ უცებვე მიხვდა ჩადენილ შეცდომას, სწრაფი მოძრაობით ხელი წინ გაიშვირა და წიგნი ბალთაზარს კინაღამ თავში ჩასცხო. - ვის მივუძღვნა ავტოგრაფი? სახელი ბრძანეთ! - ... - თქვენთვის გნებავთ? ოდეტმა თავის კანტურით დაუდასტურა. - რა გქვიათ? - ... - თქვენი სახელი, გეთაყვა. ოდეტმა, როგორც იქნა, გარისკა და პირი დააღო; ნერწყვი გადაყლაპა და წაილუღლუღა: - ...დეტი - უკაცრავად, ვერ გავიგე. - ...დეტი - დეტი? ოდეტი თავს სულ უფრო ცუდად გრძნობდა, იხრჩობოდა, ცოტაც და გულიც წაუვიდოდა. საკუთარი სახელის წარმოთქმა ბოლოჯერ მაინც სცადა: - დეტი! რამდენიმე საათის მიწურულს ოდეტი უკვე ქალაქში ერთ-ერთ გრძელ სკამზე მოკალათებულიყო. დღის სინათლეს ნაცრისფერი შეჰპარვოდა. მიწას მოწყვეტილი სიბნელე ცოტაც და, ზედა სივრცეებს დაეპატრონებოდა. ოდეტს შარლერუაში დაბრუნება ვერ გადაეწყვიტა. გაოგნებული უკვე მერამდენეჯერ კითხულობდა წიგნის თავფურცელს, სადაც მის საყვარელ ავტორს დაეწერა: „დეტს“. ესეც ასე: ოდეტმა თავისი ოცნების მწერალთან ერთადერთი შეხვედრა ჩააფლავა. რა გაუძლებდა ახლა ბავშვების დაცინვას, არც ისე უმიზეზოს, სხვათა შორის. ნეტა თუ არსებობს დედამიწის ზურგზე ქალი, რომელსაც საკუთარი სახელისა და გვარის წარმოთქმა არ ძალუძს?! როგორც კი ავტობუსში ავიდა, ინციდენტიც უმალ დაავიწყდა და მთელი გზა ღრუბლებში დაფრინავდა. ბალთაზარ ბალზანის ახალი რომანის პირველივე ფრაზის წაკითხვისთანავე ოდეტი უცნაური სინათლით აივსო, სხვა სამყაროში აღმოჩნდა, სადაც ყველაფერი წაიშალა - გადატანილი დარდი და წუხილი, განცდილი სირცხვილის გრძნობა, ბანალური საუბრები მეზობლებთან, მანქანა-დანადგარების ხმაური, ინდუსტრიული შარლერუას სევდისმომგვრელი პეიზაჟები. ახალმა წიგნმა მას ფრთები შეასხა და ზეცაში ნავარდის საშუალება მისცა. შინ დაბრუნებული პირდაპირ საკუთარ საძინებელში შეიპარა ფეხაკრეფით. მოერიდა, ვინმე გაეღვიძებინა. განსაკუთრებით არ სურდა, საკუთარ მარცხზე შეკითხვები ესმინა. ლოგინზე წამოჯდა, ზურგს უკან ბალიშები ამოიდო და კედელს მიაშტერდა: ჩინური ლანდებით გამოსახული შეყვარებულები ზღვის სანაპიროზე ჩამავალ მზეს შესცქეროდნენ. ვერაფრით ვერ მოსწყდა წიგნს. სასთუმალთან მდგარი ლამპა მანამ ვერ ჩააქრო, სანამ ბოლომდე არ ჩაიკითხა. * ბალთაზარ ბალზანმა კი ბევრად უფრო მიწიერი ღამე გაატარა. მშვენიერი ფლორანსი ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დანებდა. თავადაც არ დაუკლია ძალისხმევა, რომ შავკანიან მშვენებასთან თავი არ შეერცხვინა. მაგრამ ძლიერი და დაუღალავი საყვარლის როლის შესრულებამ დიდი ენერგია მოითხოვა. ვერც მისმა „იარაღმა“ იყოჩაღა მაინც და მაინც, აშკარად დაეტყო დაქანცულობა. მწერალმა ერთი პირობა ისიც კი გაიფიქრა, ასაკმა ხომ არ მიწიაო. შუაღამისას ფლორანსმა ტელევიზორის ჩართვა და ლიტერატურული გადაცემისთვის თვალყურის დევნება ისურვა - აქ წესით ბალთაზარის ბოლო ნამოღვაწარისთვის ქება-დიდება უნდა შეესხათ. დახარჯული ენერგიის რეაბილიტაციის შესაძლებლობა რომ არა, მწერალი მსგავს ახირებაზე არაფრის დიდებით არ დათანხმდებოდა. წითელშუშებიანი სათვალის მიღმა ბალთაზარმა მოწყენილი მამაკაცის იერი მოირგო. აშკარად ეტყობოდა, სატელევიზიო დისკუსიები გულს ურევდა. სათვალე კი იმ მატადორს ამსგავსებდა, ხართან შეთამაშება რომ გადაუწყვეტია, სანამ არენაზე ორთაბრძოლისას უმოწყალოდ განგმირავს. - მაყურებელი მთხოვს, ბალთაზარ ბალზანის ბოლო ნამუშევარზე საკუთარი მოსაზრებები გავუზიარო. კეთილი. რაოდენ სასიამოვნო იქნებოდა იმის თქმა, რომ ეს ნამდვილად მისი ბოლო ნამუშევარი იყოს. ამაში ოდნავ მაინც რომ ვიყო დარწმუნებული, ვიტყოდი, ბედნიერება მერგო წილად, მაყურებელს სასიამოვნო ახალი ამბავი ვახარო-მეთქი. არ გადავაჭარბებდი, თუ ვიტყოდი, რომ პირადად მე თავზარდაცემული გახლავართ - ლიტერატურული ღირებულების თვალსაზრისით ეს ნამდვილი კატასტროფაა. გავიმეორებ ამ სიტყვას - ყველაფერი თავზარდამცემია ნაწარმოებში - მოთხრობილი ამბავიც, მოქმედი გმირებიც, სტილიც... იყო აგრერიგად მდარე და უინტერესო... უინტერესო დაჟინებულად, უინტერესო უცვლელად თავიდან ბოლომდე. არა, ეს რომ მოახერხო, ნამდვილად დაოსტატებული მწერალი უნდა იყო, მეტიც - შენში გენიოსობის ნაპერწკალი მაინც უნდა კიაფობდეს. ადამიანი მოწყენისგან რომ კვდებოდეს, დღეს წესით თქვენ წინაშე წარდგომის შანსი არ უნდა მომცემოდა ანუ გუშინვე წავიღებდი წერილს. სასტუმროს ნომერში წელზე პირსახოცშემოხვეული, ლოგინზე გაშხლართული ბალთაზარ ბალზანი პირდაპირ ეთერში საკუთარ გაცამტვერებას ადევნებდა თვალყურს. მის გვერდით უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდნილი ფლორანსი ფეხებს უაზროდ იქნევდა, თითქოს ზედ აცოცებულ მწერს იგერიებსო. ოლაფ პიმსი ოლიმპიური სიმშვიდით განაგრძობდა ნგრევას: - ძალიან კი მეუხერხულება მსგავსი განცხადებების საჯაროდ გაკეთება, მით უმეტეს, რომ მქონია ბედნიერება, ბალთაზარ ბალზანს პირადად შევხვედროდი. თავაზიანი და ზრდილობიანი ადამიანია, კოხტად და სუფთად ჩაცმულ-დახურული. მერე რა, თუ ამგვარი სტილით სკოლის ფიზკულტურის მასწავლებელს ჰგავს? ერთი სიტყვით, იმის თქმა მსურს, რომ მასთან ურთიერთობა სავსებით შესაძლებელია. თუმცა, მე მას მაინც იმ მამაკაცთა კატეგორიაში გავამწესებდი, რომლებთან განქორწინებასაც ქალები ერთი წამითაც არ ნანობენ. ოლაფ პიმსი კამერას გაღიმებული სახით მიუბრუნდა და ისე მიმართა, გეგონება წინ ბალთაზარი უზისო: - როგორც ჩანს, თქვენ, ბატონო ბალთაზარ, კლიშეების დიდი ნიჭით ხართ დაჯილდოებული. რატომღა არქმევთ თქვენს ნამოღვაწარს რომანს? თქვენ ადგილას მე მას ლექსიკონად მოვნათლავდი. დიახ, არც მეტი არც ნაკლები - მზამზარეულ გამოთქმათა, უაზრო ნააზრევთა ლექსიკონს დავარქმევდი. სანამ გადარქმევის პროცედურას შეუდგებოდეთ, გნებავთ, გითხრათ რას იმსახურებს თქვენი წიგნი? ნაგვის ყუთში მოსროლას! ოლაფ პიმსმა კამერის წინ ერთი ეგზემპლარი შუაზე გადახია და ზიზღით მოისროლა. ეს ჟესტი ბალთაზარმა ისე აღიქვა, როგორც სახეში გაწნული სილა. პირდაპირ ეთერში მსგავსი აგრესიით თავზარდაცემულმა წამყვანმა ოლაფს მაინც შეჰბედა: - როგორ აგვიხსნით მწერლის მსგავს წარმატებას? - მდარე გემოვნების ადამიანებს სრული უფლება აქვთ, საკუთარი გმირი ჰყავდეთ. ეჭვიც არ მეპარება, რომ კონსიერჟები, მოლარეები და პარიკმახერები, ბაზრობებზე კოლექციის გამდიდრების მიზნით უბადრუკ თოჯინებსა და მწუხრის რომანტიკულ ფოტოებს რომ დაეძებენ, მწერალს მაღალ შეფასებას აძლევენ. ფლორანსმა ტელევიზორი გამორთო და ბალთაზარისკენ შეტრიალდა. უფრო გამოცდილი პრეს-ატაშე რომ ყოფილიყო, დიდი ტვინის ჭყლეტა არ უნდა დასჭირვებოდა, უმალ უნდა მიერთმია ლანგრით ის, რითაც მსგავს შემთხვევებში მასპინძლობენ: „ერთი გაავებული შურიანი ტიპია და მეტი არაფერი, ვერ მოუნელებია შენს წიგნებს ასე ბუზებივით რომ ესევიან. ცხადია, გამოსვლისთანავე ეცნობა მათ და ეჩვენება, რომ ყველაფერს აკეთებ, რათა მკთხველები მოთაფლო და მიიზიდო. ბუნებრივ ამბებში დემაგოგიას ხედავს; ვირტუოზული წერის მანერის უკან კომერციული ხრიკები ელანდება. შენი სურვილი, საინტერესო იყო ადამიანებისათვის, მის თვალში მხოლოდ და მხოლოდ გარკვეული სვლაა. ისე, რომ იცოდე, შენ ვერაფერს გიშავებს, თვითონვე ითხრის სამარეს, როცა საზოგადოებას უღირს, უგონო და ჭკუათხელ არსებათა ბრბოდ აღიქვამს. მისი ასოციალური ზიზღი პირდაპირ აღმაშფოთებელია“ . ისე კი ახალგაზრდა ფლორანსზე ზეგავლენის მოხდენას დიდი ძალისხმევა არ სჭირდებოდა. ერთმანეთში ურევდა ღვარძლსა და კრიტიკულ ალღოს. იმ საღამოს ბალთაზარმა ღრმა დეპრესიულ ფაზაში გადაინაცვლა და ეს შემთხვევითი სულაც არ ყოფილა: შეწუხდა ახალგაზრდა მეტისის იმედგაცრუებული და სიძულვილნარევი მზერის გამო. მისი მისამართით წარმოთქმული ღვარძლიანი და გესლიანი კომენტარები არაერთხელ მოუსმენია, მაგრამ ასე აშკარად პირველად შეიცოდეს. თავი დაბერებულად და საიშინლად სასაცილოდ იგრძნო. იმ საღამოს შემდეგ ოდეტმა „დაბლობის მდუმარება“ კიდევ სამჯერ გადაიკითხა და დაასკვნა, რომ ის ავტორის ერთ-ერთი საუკეთესო რომანი იყო. თავის ვაჟიშვილს, პარიკმახერ რუდის, ბალთაზართან თითქმის შეუმდგარი შეხვედრის შესახებ გამოუტყდა. შვილს დაცინვა და გაქილიკება არც უფიქრია, რადგან მიხვდა, რომ დედა საშინლად იტანჯებოდა. - და რას ელოდებოდი? რა გინდოდა, მისთვის გეთქვა? - აი, რას ვეტყოდი: მისი წიგნები ხომ შესანიშნავია, მაგრამ თან ამ წიგნებმა სიკეთითა და სითბოთი ამავსეს. მისი შემოქმედება ამქვეყნად ერთ-ერთი საუკეთესო ანტიდეპრესანტია. წესით და რიგით, სოციალურ დაზღვევას მთლიანად უნდა აენაზღაურებინა მისი რომანების შეძენისას გაღებული თანხა. - თუ ამის თქმას შეხვედრისას თავი ვერ მოაბი, მისწერე მაინც. - უცნაური არ იქნება, ავდგე და მწერალს მივსწერო? - რა არის ამაში უცნაური? - ქალი, რომელიც ასე ცუდად წერს, სწერს მწერალს, რომელიც ასე კარგად წერს. - ჰო, მაგრამ ხომ არსებობენ მელოტი პარიკმახერებიც? რუდის არგუმენტით შეგულიანებული ოდეტი მისაღები ოთახისკენ გაემართა, რომელიც იმავდროულად სასადილო ოთახის ფუნქციასაც ასრულებდა, ხელსაქმე (ანუ ბუმბულები) გვერდით გადადო და წერილის წერას შეუდგა. „ძვირფასო ბატონო ბალთაზარ! მსურს გამოგიტყდეთ, რომ ცხოვრებაში კალამი არასოდეს ამიღია ხელში, ორთოგრაფიულ წესებს საკმაოდ კარგად ვიცნობ, სამაგიეროდ პოეზიასთან ვარ მწყრალად. არადა პოეტურობა უდაოდ მჭირდება, რათა გადმოვცე ის მნიშვნელობა, რომელიც თქვენ გაქვთ, ჩემი ღრმა რწმენით. სიმართლე გითხრათ, სიცოცხლეს სწორედ თქვენ უნდა გიმადლოდეთ. თქვენ რომ არ არსებობდეთ, აქამდე ასჯერ მაინც მოვიკლავდი თავს. ხედავთ, რა საშინლად ვწერ? სიცოცხლის დასასრულებლად მხოლოდ ეს მიზეზიც კი, ვფიქრობ, სრულიად საკმარისი იქნებოდა. ცხოვრებაში მხოლოდ ერთი მამაკაცი მიყვარდა - ჩემი მეუღლე ანტუანი. ის ისეთი სიმპათიური, ისეთი ახოვანი და ახალგაზრდაა. დაუჯერებელია, მაგრამ იოტის ოდენადაც არ შეცვლილა. აქვე აღვნიშნავ, რომ აგერ უკვე ათი წელი სრულდება, რაც გარდაიცვალა. მიზეზი სწორედ ეს გახლავთ... თავში აზრადაც არ მომსვლია ანტუანი სხვა მამაკაცით ჩამენაცვლებინა. ასე გამოვხატავ ჩემს სიყვარულს. ორი ბავშვი მარტომ გავზარდე: სიუ ელენი და რუდი. მგონი, რუდიმ ცხოვრება აიწყო. პარიკმახერია და თვითონვე ირჩენს თავს. მხიარული და თავაზიანი ბიჭია. მართალია, ხშირად იცვლის მეგობარ ბიჭებს, მაგრამ ეპატიება, ის ხომ ძალიან ახალგაზრდაა, სულ რაღაც 19 წლის, და თავისებურად ერთობა. რაც შეეხება სიუ ელენს, სრულიად განსხვავებული ვინმეა. პირქუშია ძალიან. მგონი, როცა დაიბადა, უკვე გაბრაზებული იყო მთელ სამყაროზე. სიზმარშიც კი ბუზღუნებს და წუწუნებს. ერთი კრეტინი გადაიკიდა, ნამდვილი მაიმუნი, დღედაღამ მოტოროლერებს რომ ჩაჰკირკიტებს, მაგრამ რად გინდა! ოჯახში ერთი სანტიმიც კი არ შემოაქვს. ორი წელია, რაც საცხოვრებლად ჩვენთან გადმობარგდა. ყველა სიკეთესთან ერთად ერთი უბედურებაც სჭირს - ფეხები უყარს ძალიან. გულწრფელად რომ ვაღიარო, სანამ თქვენს არსებობას შევიტყობდი, ჩემი ცხოვრება მახინჯი და უღიმღამო მეჩვენებოდა; ისეთივე უღიმღამო, როგორიც შარლერუაა განსაკუთრებით უამინდობის დროს, როცა ღრუბლები ძირს ჩამოწვება; მახინჯი, როგორც სარეცხი მანქანა, სწორედ მაშინ რომ გაჯიქდება, როცა ყველაზე მეტად გჭირდება; მახინჯი, როგორც ცარიელი ცივი ლოგინი... თითქმის ყოველ ღამით მიპყრობდა სურვილი, დამელია ბევრი საძილე აბი და წერტილი დამესვა ამ უნიათობისათვის. მერე კი, ერთ მშვენიერ დღეს, სრულიად შემთხვევით თქვენი წიგნი წავიკითხე. ჩემთვის თითქოს მძიმე ფარდები გაიხსნა, თითქოს სინათლით გაივსო ჩემი არსებობა. თქვენს წიგნებში თქვენ აჩვენებთ, რომ ნებისმიერი ადამიანის ცხოვრებაში, ყველაზე უღიმღამო და უბადრუკშიც კი, ყოველთვის მოიძებნება სიხარულის, სიცილისა და სიყვარულის საბაბი. თქვენ აცხადებთ, რომ ჩემისთანა პატარა და უმნიშვნელო ადამიანებიც კი იმსახურებენ ყურადღებასა და პატივისცემას. ისინი ხომ მცირე წარმატებასაც კი კოლოსალური ძალისხმევის საზღაურად აღწევენ. თქვენი რომანების წყალობით მე საკუთარი თავის დაფასება და პატივისცემა ვისწავლე, მეტიც, საკუთარი თავი ოდნავ შევიყვარე კიდეც. შევძელი გავმხდარიყავი ოდეტ ტულმონდი - რომელსაც დღეს იცნობენ: ქალი, რომელიც ყოველ დილით სიამოვნებით აღებს დარაბებს და არანაკლები სიამოვნების განცდით ხურავს მათ საღამოს. როგორც კი ანტუანი გარდაიცვალა, თქვენი წიგნები ჩემთვის პირდაპირ ძარღვებში უნდა შეეყვანათ. წარმოიდგინეთ წვეთოვანი, ავადმყოფებს რომ უდგამენ. ეს უბრალოდ დროს მომაგებინებდა. როდესაც ერთ დღეს, - დაე, ეს რაც შეიძლება გვიან მოხდეს, - თქვენ სამოთხის გზას დაადგებით, მაღალი ღმერთი გამოგეცხადებათ და გეტყვით: „უამრავი ადამიანი ისურვებდა, მადლიერება გამოეხატა იმ სიკეთისთვის, თქვენ რომ დედამიწის ზურგზე დათესეთ, ბატონო ბალთაზარ.“ და ამ მილიონთა შორის ოდეტ ტულმონდიც მოიაზრეთ. ოდეტ ტულმონდი, რომელმაც იჩქარა, და - მიუტევეთ კადნიერება, - აღარ დაელოდა ამ საათს.“ ის-ის იყო, ოდეტი წერას მორჩა, რუდი შურდულივით გამოვარდა თავისი ოთახიდან, სადაც მორიგ ახლად გაცნობილ ბიჭუნას ეკურკურებოდა. ამ ორს პერანგისა და საცვლების გადაცმა თუ მოესწროთ, იმდენად ეჩქარებოდათ ვებგვერდზე ამოკითხული ინფორმაციის გახმოვანება. თურმე ბალთაზარ ბალზანი შარლერუადან სულ ახლოს მდებარე ნამიურში ისევ დაარიგებდა ავტოგრაფებს. - ასე რომ, თავად შეძლებ წერილის გადაცემას! ...ბალთაზარ ბალზანი ნამიურის წიგნების მაღაზიაში მარტო არ გამოცხადებულა. გამომცემელი ახლდა თან, რომელსაც საგანგებოდ დაეტოვებინა პარიზი, რათა მწერლის განწყობის გამოკეთებაზე ეზრუნა. ამ მგზავრობის შემდეგ მწერალი კიდევ უფრო დათრგუნული ჩანდა. „თუ გამომცემელი რამდენიმე დღის ჩემს გვერდით გატარებას აპირებს, უნდა ვივარაუდო, რომ საქმე მაინც და მაინც კარგად ვერ მიდის,“ - ფიქრობდა თავისთვის. მართლაც, კრიტიკოსები, მგლებივით ჯგუფურად ნადირობდნენ... ოლაფ პიმსის იერიშმა ყველას გაუღვიძა მადა. ისინი, ვინც ადრე ბრჭყალების გამოყოფას ან ინდიფერენტულობის გამოხატვას ერიდებოდნენ, ახლა საშინლად უღრენდნენ მწერალს. ბევრს არც კი წაეკითხა მისი რომანები. აი, სწორედ ისინი გამოირჩეოდნენ განსაკუთრებული სისასტიკითა და შეუწყნარებლობით. იმათაც კი, საკუთარი აზრი რომ არ გააჩნდათ, ენა ამოიდგეს და პოლემიკაში მონაწილეობის მიღება საკუთარ მოვალეობად მიიჩნიეს. ბალთაზარ ბალზანმა სრული უხრხემლობა გამოავლინა და საკადრისი პასუხი ვერავის გასცა. ბრძოლის ამ ველზე ის სრულიად განიარაღებული, სრულიად უუნარო აღმოჩნდა. მწერალს სძულდა თავდასხმითი მოქმედებები და მოკლებული იყო ყოველგვარ აგრესიულობას. ის ხომ მწერალი მხოლოდ იმისთვის გახდა, რომ ცხოვრების სილამაზისა და სირთულისათვის ემღერა. აღშფოთებაც შეეძლო გამოეხატა, მაგრამ მხოლოდ საზოგადოებისათვის საჭირბოროტო საკითხების გამო. პირად საკითხებზე კი არამც და არამც. მისი ერთადერთი რეაქცია წამება და თვითგვემა აღმოჩნდა. სანამ ღვარძლის ტალღა გადაივლიდა, სიმშვიდის შენარჩუნება ამჯობინა. იმავეს ნამდვილად ვერ იტყოდი გამომცემელზე. მედიის საშუალებების გაცხარებასა და დუღილს ის სიამოვნებით გამოიყენებდა სათავისოდ. ნამიურში მკითხველთა რაოდენობა ნაკლებად შთამბეჭდავი აღმოჩნდა, ვიდრე ბრიუსელში. ამისთვის შეიძლებოდა შესაბამისი ახსნა-განმარტება გამოგვენახა: სულ რაღაც რამდენიმე დღეში ბალთაზარის რომანებით გატაცება, მით უმეტეს - აღფრთოვანების გამოხატვა, „დეჟა ვიუდ“ იქცა. სწორედ ამიტომაც მწერალი განსაკუთრებულ ყურადღებასა და თავაზიანობას იჩენდა მათ მიმართ, ვისაც ეს აღფრთოვანება ჯერ კიდევ არ განელებოდა. ატეხილ აურზაურზე ოდეტმა არაფერი იცოდა. ის ხომ არც ჟურნალ-გაზეთებს კითხულობდა და არც ტელეგადაცემებს უყურებდა კულტურაზე. ვერც კი წარმოიდგენდა, რომ მის საყვარელ მწერალს ერთ მშვენიერ დღეს მძიმე საათები შეიძლებოდა დასდგომოდა. მორთულ-მოკაზმული, თუმცა ნაკლებად ელეგანტური, ვიდრე პირველ ჯერზე, ჭიქა ღვინით გამხნევებული ოდეტი (რუდიმ დააძალა მოპირდაპირე კაფეში დალევა) გულის ფანცქალით ბალთაზარ ბალზანის წინაშე წარდგა: - გამარჯობა, მიცანით? - ოო, დიახ... ჩვენ შევხვედრივართ ერთმანეთს... მგონი შარშან არა?... არა? შემახსენეთ, გეთაყვა... ოდეტი სულაც არ გაუნაწყენდა მწერალს. პირიქით, ერჩივნა, მას სამშაბათის უნიათო შეხვედრა გონებაში არ აღედგინა. ამიტომაც ტვინის ჭყლეტისგან სასწრაფოდ გაათავისუფლა: - არა, უბრალოდ გავიხუმრე. არასდროს შევხვედრივართ ერთმანეთს. - მეც ასე ვფიქრობ, თორემ უსათუოდ გაგიხსენებდით. ვისთან მაქვს საუბრის პატივი? - ოდეტი გახლავართ. ოდეტ ტულმონდი. - მაპატიეთ? - ტულმონდი ჩემი გვარია. ბალთაზარმა ამ კომიკური გვარის გაგონებაზე გაიფიქრა, ხომ არ დამცინისო. - ხუმრობთ? - უკაცრავად? ბალთაზარი მიხვდა, რომ უტაქტოდ გამოუვიდა და ნათქვამის გამოსწორება სცადა: - არა, იმის თქმა მსურდა, რომ ორიგინალური გვარია. - ჩემს ოჯახში ასე არ ფიქრობენ. ოდეტმა ახალი ეგზემპლარი დააძრო და მწერალს ხელმოსაწერად გაუწოდა: შეგიძლიათ უბრალოდ წამიწეროთ „სახსოვრად ოდეტს“. დაბნეულმა ბალთაზარმა კიდევ ერთხელ ისურვა, თავი დაერწმუნებინა, გვარი სწორად გაიგო თუ არა. - ოდეტი? - დიახ, ამ სახელით ჩემმა მშობლებმა ნამდვილად დამცინეს. - რას ბრძანებთ, დიდებული სახელია ოდეტი... - საშინელია. - არა. - კი. - ეს ხომ პრუსტისეულია. - პრუ...? - პრუსტისეული... „დაკარგული დროის ძიებაში“... გაიხსენეთ ოდეტ დე კრესი, რომელიც სვანს უზომოდ უყვარს. - მე ერთი ის ვიცი, რომ პუდელებს არქმევენ ოდეტს. დიახ, პუდელებს. როგორც კი ჩემზე მიდგება საქმე, რატომღაც ყველას ავიწყდება ეს პრუსტის პერსონაჟის სახელი. უკეთესად რომ გამიხსენონ, იქნებ, ჯობდეს ძაღლის საყელური გამეკეთებინა და თმა დამეხვია. მწერალმა ოდეტი შეათვალიერა. არ იყო დარწმუნებული, რომ ყველაფერი კარგად გაიგო, შემდეგ კი გულიანად გაიცინა. ოდეტი მისკენ დაიხარა და კონვერტი მიაწოდა. - ინებეთ, ეს თქვენ გეკუთვნით. როცა გესაუბრებით, პირიდან მხოლოდ სისულელეები ამომდის, ამიტომ გადავწყვიტე, დამეწერა. ოდეტი ბუმბულების ფრთხიალით გაიქცა. პარიზში გასამგზავრებლად თავისი გამომცემლის გვერდით მანქანის უკანა სავარძელზე მოხერხებულად რომ მოკალათდა, ბალთაზარ ბალზანს რაღაც მომენტში წერილის წაკითხვა მოუნდა, მაგრამ როგორც კი თვალი შეავლო ქაღალდზე აღბეჭდილ იასამნებისა და ვარდების ერთმანეთში გადაწნულ გირლიანდებს, ფუმფულადუნდულებიან ანგელოზებს რომ ეჭირათ, გადაიფიქრა. რას ერჩი, ოლაფ პიმსი ნამდვილად სიმართლეს ღაღადებდა -ის მოლარეებისა და პარიკმახერების მწერალი იყო. სხვა თაყვანისმცემლების ღირსი არც არასდროს ყოფილა! დიახ, დიახ, სხვა კატეგორიის თაყვანისმცემლები არ დაუმსახურებია. მწერალმა ღრმად ამოიხვნეშა. წერილი კი ყოველი შემთხვევისათვის აქლემის ტყავისგან შეკერილი მანტოს გულის ჯიბეში შეინახა. პარიზში ნამდვილი ჯოჯოხეთი ელოდა. მეუღლეს, რომლესაც სულ სადღაც მიეჩქარებოდა და თავიდან ფეხებამდე თავის საადვოკატო კარიერაში იყო ჩაფლული, იოტისოდენა თანაგრძნობაც არ გამოუხატავს ქმრის თავს დატეხილი უსიამოვნო აჟიოტაჟის გამო. მოგვიანებით კი გაიგო, რომ მის 10 წლის ვაჟს ლიცეუმში პატარა ავაზაკებთან ჩხუბში ჩაბმაც კი მოუწია, მამის ღირსება და სახელი რომ დაეცვა. წარმოგიდგენიათ? იმ პატარა ქვეშაფსიებმა მამამისს დასცინეს! საერთოდ ბალთაზარი სიმპათიების გამომხატველი წერილებით განებივრებული არც არასდროს ყოფილა. ლიტერატურული წრეებიდან ხომ არასდროს არავინ გამოხმაურებია. შესაძლოა, ეს სულაც მისი ბრალი ყოფილიყო; ის ხომ თავად გაურბოდა სხვა მწერლებთან ურთიერთობას. კუნძულ სენ-ლუიზე გამოკეტილი ამაოდ ელოდა ტელეფონის ზარს, ამაშიც, ცხადია, ვერავის დასდებდა ბრალს: ის ხომ ცოცხალი თავით არავის აძლევდა თავის კოორდინატებს. ბალთაზარმა ობიექტურად შეაფასა მთელი თავისი ცხოვრება და ეჭვი შეეპარა, რომ ის საინტერესო და აზრიანი გამოუვიდა. მართალია, მისი მეუღლე იზაბელი ლამაზი ქალი იყო, მაგრამ სამაგიეროდ ცივი, მკვახე, ამპარტავანი და უზომოდ ამბიციური, უზარმაზარი მემკვიდრეობის პატრონი ამ მტაცებელთა და სისხლისმწოველთა გარემოს ორგანული ნაწილი უფრო იყო, ვიდრე თვითონ. განა თავიდანვე არ შეთანხმდნენ, ქორწინების გარდა სხვა ურთიერთობებზე უარი არ ეთქვათ? დასტური იმისა, რომ მათი წყვილი უფრო სოციალურ სტატუსს ეფუძნებოდა, ვიდრე სიყვარულს. მართალია, ბალთაზარი დედაქალაქის შუაგულში ცხოვრობდა და მისმა ძვირადღირებულმა ბინამ მოშურნეები გაუმრავლა, მაგრამ ნამდვილად სიამოვნებდა ფუფუნება. არც კედლების, არც ფანჯრების, თაროებისა და დივნების სამშვენისად მისი სურვილისა და გემოვნების მიხედვით არაფერი არჩეულა. ეს საქმე დიზაინერმა იტვირთა. სალონში წამოჭიმულ როიალზე არავინ უკრავდა; მაღალი საზოგადოებრივი სტატუსის უბადრუკი მაჩვენებელი გახლდათ და მეტი არაფერი. მისი კაბინეტი მხოლოდ პრესაზე, ეპატაჟზე იყო გათვლილი. თვითონ ხომ წერა მხოლოდ კაფეებში სიამოვნებდა. ბალთაზარმა გააცნობიერა, რომ მუზეუმში, უსულო ექსპონატების გარემოცვაში ცხოვრობდა. კიდევ უარესი - ეს ყველაფერი უცხო და განყენებული იყო მისი ბუნებისთვის. და რა საქმეს წაადგა მისი ფული? იმის ხაზგასმას, რომ ხალხში გაერია და საზოგადოების იმ კატეგორიაში დაიმკვიდრა ადგილი, წარმოშობით არასდროს რომ არ მიესვლებოდა. რასაც ფლობდა სინამდვილეში, მას სრულიად არ ამდიდრებდა. ახალ სოციალურ სტატუსთან შეუთავსებლობა გააზრებული კი ჰქონდა, მაგრამ ამისგან ავად არც არასდროს გამხდარა, რადგან თავისი შემოქმედებისადმი რწმენით იცავდა თავს. აი, სწორედ მის რწმენას შეუტიეს დღეს ასე უმოწყალოდ... თავადაც შეუჩნდა ეჭვის ჭია... მოახერხა კი თუნდაც ერთი ღირებული რომანის დაწერა? ნუთუ მის წინააღმდეგ მიმართულ თავდასხმებს მხოლოდ შური და ღვარძლი კვებავდა? იქნებ მას სამართლიანი განაჩენი გამოუტანეს? სუსტი და დაუცველი რეალური ცხოვრებისკენ მიმავალ გზას ვერა და ვერ პოულობდა. შინაგანი წინააღმდეგობა, რომელიც მასში არასდროს განელებულა, უკვე გაუსაძლისად იქცა. საზოგადოების განსჯის საგანი გახდა: „ხარ თუ არა საკმარისად ნიჭიერი, რომ თავი გაართვა იმას, რისი გაკეთებაც მოგიწევს?“ ყველაფერი იმით დამთავრდა, რომ ერთხელაც, როცა ერთმა კეთილისმსურველმა აუწყა, შენი ცოლი ვნებებს ოლაფ პიმსის ლოგინში იცხრობსო, ბალთაზარმა თვითმკვლელობის გარდა სხვა გამოსავალი ვერ იპოვა. ფილიპინელმა მსახურმა უგონოდ მყოფს დროზე მიუსწრო. სასწრაფო დახმარების ექიმებმა მოასულიერეს, რამდენიმედღიანი დაკვირვების შემდეგ კი ფსიქიატრიული საავადმყოფოს გზას გაუყენეს. ამ დაწესებულებაში კი ბალთაზარი ერთგვარ მარგებელ სამკურნალო სიჩუმეში ჩაიკეტა. ცხადია, რამდენიმე დღეში ყოჩაღი და ყურადღებიანი ფსიქიატრების ყველა შეკითხვაზე გასცემდა კიდეც ამომწურავ პასუხს, მის გათავისუფლებას ასე გულმოდგინედ რომ ცდილობდნენ. სამწუხაროდ, მეუღლის მოულოდნელმა ვიზიტმა მთელი მკურნალობის პროცესი სრულიად შეცვალა. როგორც კი მანქანის ძრავის ხმა ჩაესმა, მწერალს დიდი ფიქრი არ დასჭირვებია, ამდგარიყო და ფანჯრიდან გადაემოწმებინა, რომ ეს ნამდვილად იზაბელი შემოგრიალდა პარკში თავისი უზარმაზარი ტანკით. კუთვნილ ნივთებს წამში ერთად მოუყარა თავი, დასტაცა მანტოს ხელი და კარი გაამტვრია, რომელიც შიდა კიბეზე გადიოდა. საფეხურებზე ჩარბენისას გადაამოწმა, რომ გასაღების ასლი ნამდვილად თან ჰქონდა და როგორც კი გარეთ აღმოჩნდა, მანქანისკენ დაადო თავი. შემდეგ მანქანა სასწრაფოდ დაქოქა და ეზოდან გავარდა. ამ დროს იზაბელი შენობის შიგნით ლიფტის ჩამოსვლას ელოდა. შეშინებულმა და დაბნეულმა რამდენიმე კილომეტრი გაურკვეველი მიმართულებით იარა. რომელ გზას უნდა დასდგომოდა? საით წასულიყო? თუმცა, იმ მომენტისთვის ამას არსებითი მნიშვნელობა არ ჰქონდა. ვინმესთვის თავშესაფრის თხოვნა ახსნა-განმარტებების მიცემას გულისხმობდა, ამიტომ ეს გზა თავიდანვე უარყო. მანქანა ბენზინგასამართი სადგურის მიმდებარე მოედანზე შეაჩერა. კაფეში შევიდა და ყავაც შეუკვეთა, რომელიც მისთვის ზედმეტად ტკბილი აღმოჩნდა, თან სითხეს შერეულმა ქაღალდის ჭიქის გემომ კიდევ უფრო გაუფუჭა განწყობა. ამ დროს მისი ყურადღება აქლემის ტყავისგან შეკერილი პალტოს ამობურცულმა ჯიბემ მიიპყრო. უსაქმურობისაგან თავის დასაღწევად წერილის წაკითხვა გადაწყვიტა. გახსნა თუ არა, ღრმად ამოიოხრა. ცუდი გემოვნებით შერჩეულმა ქაღალდმა ლამის ცუდად გახადა. გზავნილის ავტორი ამას არ დასჯერდა - თაყვანისმცემელს უსტარისთვის წითელი ფლომასტერით დახატული, ბუმბულებით დამშვენებული გული დაერთო. ბალთაზარი კითხვას ცალი თვალით შეუდგა. როცა წერილის დასასრულს მიუახლოვდა, თვალებიდან ცრემლები გადმოუგორდა. ჯიპის უკან გადაწეულ სავარძელზე მისვენებულმა ბალთაზარმა გზავნილი ოცჯერ მაინც გადაიკითხა. ლამის ზეპირად ისწავლა. ოდეტის მიამიტმა და მხურვალე სულმა გულის სიღრმემდე შეძრა. ბოლო სიტყვებმა კი მასზე ჯადოსნური ნაყენის ეფექტი იქონია: „როდესაც ერთ დღეს, - დაე, ეს რაც შეიძლება გვიან მოხდეს, - თქვენ სამოთხის გზას დაადგებით, მაღალი ღმერთი გამოგეცხადებათ და გეტყვით: „უამრავი ადამიანი ისურვებდა, მადლიერება გამოეხატა იმ სიკეთისთვის, თქვენ რომ დედამიწის ზურგზე დათესეთ, ბატონო ბალთაზარ.“ და ამ მილიონთა შორის ოდეტ ტულმონდიც მოიაზრეთ. ოდეტ ტულმონდი, რომელმაც იჩქარა, და - მიუტევეთ კადნიერება, - აღარ დაელოდა ამ საათს.“ როცა ჩათვალა, რომ უსტარის გამამხნევებელი და მანუგეშებელი ეფექტით საკმაოდ დაიმუხტა, მანქანა დაძრა და ამ სტრიქონების ავტორის მონახულება გადაწყვიტა. * ამ საღამოს ოდეტ ტულმონდი ქალიშვილის - ულმობელი და სასტიკი სიუ ელენის საყვარელ კერძს - „მოცურავე კუნძულს“ ამზადებდა. კბილების გასასწორებელი რკინებით დამახინჯებული სიუ-ელენი, რომელსაც გარდატეხის ასაკი ეს-ეს არის უკან ჩამოეტოვებინა, ერთი დამსაქმებლის გასაუბრებიდან მეორისკენ გარბოდა და ამაოდ ცდილობდა, რამე სამსახური ეშოვა. ოდეტი კვერცხის ცილას გულმოდგინედ თქვეფდა და თან ღიღინებდა, კარზე ზარი რომ გაისმა. ამ საპასუხისმგებლო საქმის გაწყვეტით საგონებელში ჩავარდნილმა ხელები მაინც სწრაფად შეიმშრალა. გადაწყვიტა, რომ მეზობლის გულისთვის თავის შეწუხება არ ღირდა და ნეილონის უბრალო კომბინაციაზე ზემოდან არაფერი მოიცვა. ოდეტმა კარი გააღო. ბალთაზარ ბალზანის დანახვისას ენა მუცელში ჩაუვარდა. დაღლილი, მისუსტებული, გაუპარსავი და ზურგზე სამგზავრო ჩანთამოგდებული მწერალი მის კართან იდგა, ცხვირწინ წერილს უფრიალებდა და თან ანთებული თვალებით ათვალიერებდა: - თქვენ გამომიგზავნეთ ეს წერილი? დაბნეულმა ოდეტმა გაიფიქრა, რომ სტუმარს მისი დატუქსვა ჰქონდა გადაწყვეტილი. - დიახ... მაგრამ... - უჰ, როგორც იქნა, გიპოვეთ. ოდეტი გაშეშებული იდგა, სანამ მწერალი შვებისგან ხვნეშოდა. - ერთადერთი კითხვა მსურს დაგისვათ, - წამოიწყო ბალთაზარმა: - ვისურვებდი, რომ მიპასუხოთ. - დიახ, გისმენთ. - გიყვარვართ? - დიახ. ოდეტმა დასმულ კითხვას ყოველგვარი ყოყმანის გარეშე უპასუხა. ბალთაზარისთვის ეს გახლდათ ძვირფასი გაელვება, რომელმაც უზომო სიამოვნება განაცდევინა. აზრადაც არ მოსვლია, რომ მსგავს გარემოებას ოდეტი შესაძლოა უხერხულობაში ჩაეგდო. თავგზააბნეული მასპინძელი ხელებს იფშვნეტდა და ვერ გაებედა, საუბარი ჩამოეგდო იმაზე, რამაც ასე დიდი ხანია მოსვენება დააკარგვინა და დატანჯა. ბოლოს მაინც ვერ მოითმინა და ამოშაქრა: - ჩემი ცილა... - რა ბრძანეთ? - საქმე ისაა, რომ სანამ მობრძანდებოდით, კვერცხის ცილას ვთქვეფდი. იცით, დიდხანს თუ გააჩერე, შესაძლოა... შეწუხებულმა ოდეტმა ჟესტიკულაციით სცადა ჩაფუშვის გამოხატვა. აღელვებულმა ბალთაზარმა ახსნა-განმარტებას თავი და ბოლო მაინც ვერ გაუგო. - სინამდვილეში თქვენთვის მეორე კითხვაც მქონდა მომზადებული. - დიახ, ბრძანეთ. - ესე იგი, შემიძლია გკითხოთ? - დიახ, დიახ. - დარწმუნებული ხართ, რომ ნამდვილად შემიძლია? - დიახ. ბალთაზარმა თვალები დახარა,- არა მის მზერას ნამდვილად ვერ გაუძლებდა და დამნაშავე ბავშვივით ამოილუღლუღა: - შემიძლია თუ არა თქვენთან რამდენიმე დღე დავრჩე? - უკაცრავად, ვშიშობ, ნათქვამს ვერ მიგიხვდით. - კონკრეტული პასუხი გამეცით, ძალიან გთხოვთ: კი თუ არა? ოდეტს ფიქრი მხოლოდ ორი წამი გაუგრძელდა, შემდეგ შთაბეჭდილების ქვეშ მოქცეულმა მისთვის ჩვეული უშუალობით ხმამაღლა წამოიძახა: - დიახ, და ჩქარა შემობრძანდით, თორემ ცილა გადასაღვრელი გამიხდება. ოდეტი სამგზავრო ჩანთას ჩააფრინდა და ბალთაზარი ოთახში შეათრია. ასე და ამგვარად შეეხიზნა ბალთაზარ ბალზანი შარლერუელ ოდეტ ტულმონდს, დღისით მოლარეს, საღამოს კი დეკორატორს. მწერლის სხვა ქალაქში გადაბარგების შესახებ პარიზში არავის არაფერი გაუგია. - რას ნიშნავს მებუმბულე? - დაინტერესდა ერთ მშვენიერ საღამოს მწერალი. - ბუმბულებს ვაკერებ მოცეკვავეთა კოსტიუმებზე. გინახავთ ალბათ „ფოლი ბერჟერისა“ და „კაზინო დე პარის“ წარმოდგენები... ამაში ერთ-ორ სანტიმს მიხდიან და მოლარის უბადრუკ ხელფასს ვავსებ... ბალთაზარ ბალზანმა საკუთარი ცხოვრებისაგან სრულიად განსხვავებულ სამყაროში ამოყო თავი: სამყარო, სადაც არც ფულზე დარდობდნენ და არც სახელზე, მაგრამ ადამიანები თავს მაინც ბედნიერად გრძნობდნენ... ოდეტს ბუნებამ ერთი მეტად შესაშური -მხიარულების ნიჭი მოამადლა. მისი არსების სიღრმეში, შეიძლება ითქვას, უზარმაზარი ჯაზ-ბენდი დაუღალავად უკრავდა ჩამთრევ და გულისშემძვრელ მელოდიებს. ვერანაირი ყოფითი სიძნელე მას წყობიდან ვერ გამოიყვანდა, რაც უნდა მომხდარიყო, ნერვიც კი არ აუტოკდებოდა. თუ ვინიცობაა, პრობლემა წამოიჭრებოდა, დინჯად და აუჩქარებლად, ფორიაქის გარეშე შეუდგებოდა გამოსავლის ძებნას. მოკრძალება და მორჩილება - აი, მისი ხასიათის ძირითადი თვისებები. არც არასდროს მოსვლია თავში, რომ უკეთეს ბედს იმსახურებდა და არასდროს დაუფლებია იმედგაცრუების განცდა. ბალთაზარსაც მისთვის ჩვეული გულუბრყვილობითა და უშუალობით გააცნო თავისი სახლი: აგურით ნაგები, მერიის სოციალურ კმაყოფაზე აყვანილი იაფფასიანი შენობა, პასტელის ფერებში შეღებილი ლოჯიებით (მსგავსი ფერის ნაყინს ბავშვები ეტანებიან ხოლმე ზაფხულში) და პლასტმასის ყვავილებით დამშვენებული აივნებით, კედლებზე ჩამოკონწიალებული დაწნული ზონრებითა და ჰერანიუმის ქოთნებით, რეპროდუქციით, რომელზე გამოსახული მეზღვაურიც ოლიმპიური სიმშვიდით აბოლებდა ჩიბუხს. - როცა აქ ცხოვრების შანსი გეძლევა, სხვაგან გადაბარგებაზე ნაკლებად იფიქრებ. ალბათ მხოლოდ მაშინ, როცა მუხის კუბოში ჩაკვეხებულს გაგასვენებენ... არა, ეს შენობა ნამდვილი სამოთხეა! საერთოდ, კაცობრიობის მიმართ კეთილგანწყობილ ოდეტს ყოველთვის ჰყოფნიდა გონიერება, ნებისმიერი ჯურისა და ხასიათის ადამიანთან გამოენახა საერთო ენა, იმათთანაც კი, საკუთარ თავს რომ მისგან სრულიად განსხვავებულად მიიჩნევდნენ. არ ცდილობდა, ვინმე განეკითხა. იოლად დაუახლოვდა თავის სართულზე მცხოვრებ წითელკანიან ფლამანდრიელთა წყვილს. ცოლ-ქმარი რეგულარულად იძენდა სოლარიუმის აბონემენტებს და ხშირად სტუმრობდნენ კლუბებსაც, სადაც პარტნიორთა გაცვლა სრულიად მიღებული იყო. ასევე დაუდაქალდა მერიის უკმეხ და კატეგორიულ თანამშრომელს, ყველაფერზე რომ ჰქონდა მზამზარეული პასუხი. უცვლიდა რეცეპტებს ახალგაზრდა ამერიკელ ხუთი შვილის დედას, ხშირად რომ ცოფდებოდა და გადარეული კედლებს ფხაჭნიდა. პურსა და ხორცს იმპოტენტ და რასისტ პენსიონერთან, მესიე ვილპუტთან ყიდულობდა. ეს უკანასკნელი ისეთ სისულელეებს როშავდა, ყურით რომ არ გაიგონებოდა, მაგრამ მაინც ადამიანური არსებააო, იტყოდა ხოლმე მოხუცის შეფასებისას. ოდეტი შინაც ყველასთვის ერთნაირად გულღია იყო: მისი ვაჟის, რუდის მამათმავლური თავგადასავლები ნაკლებ სადარდებელს უჩენდა, ვიდრე სიუ-ელენის უჟმურობა, რომელსაც ამჟამად მძიმე ფსიქოლოგიური პერიოდის გადატანა უწევდა. ოდეტმა ქალიშვილთან დაყვავების გზა აირჩია, თუმცა სასტიკ წინააღმდეგობას გადააწყდა. დილიდან საღამომდე ცდილობდა, სიუ-ელენს გაღიმებაში, მოთმინების მოკრებაში, საკუთარი თავისადმი ნდობის შენარჩუნებაში დახმარებოდა. ასევე სურდა, შეეგონებინა, რომ მისთვის ბევრად უკეთესი იქნებოდა, თავის ამოჩემებულ მეგობარს, პარაზიტს, ღორმუცელასა და აყროლებულ პოლოს გაშორებოდა. ბალთაზარი ამ ვიწრო სადგომში ისე მიიღეს, ერთი ზედმეტი კითხვაც არ დაუსვამთ, თითქოს სოფლიდან ქალაქში გავლით ჩამოსულ შორეულ ნათესავს სავალდებულო სტუმარმასპინძლობა გაუწიესო. თავის მხრივ, მწერალს არ შეეძლო ეს მიღება საკუთარი ან მეუღლის რეაქციისთვის არ შეედარებინა, როცა პარიზში მეგობრები რამდენიმე დღით შეკედლებას თხოვდნენ. „აბა, სასტუმროები რისთვის არსებობს?!“- შეჰყვირებდა ხოლმე ყოველ ჯერზე წყობიდან გამოსული იზაბელი, სანამ აბეზარ სტუმრებს შეაგნებინებდა, ბინაში ისე ვიწროდ ვცხოვრობთ, ყველანი უხერხულად ვიგრძნობთ თავსო. რადგან ახალ გარემოში ყოველგვარ გამოკითხვას ასცდა, არც ბალთაზარს შეუწუხებია თავი, ერთხელ მაინც ეკითხა საკუთარი თავისთვის, თუ რას საქმიანობდა ან რამ განაპირობა მისი აქ დარჩენა. ახსნა-განმარტებებისა და დაზუსტებისაგან გათავისუფლებულ ბალთაზარს სრული შესაძლებლობა მიეცა, დაკარგული ძალ-ღონე მოეკრიბა. ისე, ჯეროვნად არც ჰქონდა გაცნობიერებული, რომ სოციალური და კულტურული გარემოს მსგავსმა ცვლამ საკუთარ საწყისებს, საკუთარ ფესვებს დაუბრუნა. ბალთაზარმა არც კი იცოდა, ვინ იყო მამამისი, დედამისმა კი მის გაზრდაზე დაბადებისთანავე თქვა უარი. მას შემდეგ არაერთი მოკრძალებული ფინანსური შესაძლებლობების მქონე ოჯახი გამოიცვალა - კეთილი და გულისხმიერი ადამიანები საკუთარ ბავშვებთან ერთად ობოლსაც ზრდიდნენ. ძალიან ახალგაზრდამ დაიფიცა, რომ კარგი სწავლით საზოგადოების მაღალ ფენებში გაიკაფავდა გზას. მისი ამოსაცნობი და განმასხვავებელი ნიშანი განათლება და ინტელექტი უნდა გამხდარიყო. სტიპენდიებით ზურგგამაგრებული დაეუფლა ბერძნულს, ლათინურს, ინგლისურს, გერმანულსა და ესპანურს. სულ ბიბლიოთეკაში იჯდა, მისთვის საინტერესო არც ერთი წიგნი არ დატოვა წაუკითხავი. მოემზადა და ჩაირიცხა საფრანგეთის ერთ-ერთ პრესტიჟულ სასწავლებელში - „კოლ ნორმალ სუპერიორში“. მოგვიანებით საკუთარი არსენალი კიდევ რამდენიმე საუნივერსიტეტო დიპლომით გაამდიდრა. ბალთაზარის აკადემიურ გმირობას შესაბამისი ნაყოფიც უნდა გამოეღო. თავისუფლად შეეძლო უნივერსიტეტში ლექტორის თანამდებობისთვის გამოეკრა ხელი, გზა ხსნილი ჰქონდა რომელიმე სამინისტროში მაღალი რანგის სახელმწიფო მოხელის კაბინეტისკენაც, რომ არა ერთი გარემოება. ეს მისი მხრიდან შეიძლებოდა აღქმულიყო, როგორც კომფრომისტული დათმობა: ბალთაზარმა საკუთარ თავში წერის ნიჭი აღმოაჩინა და გადაწყვიტა, სამწერლო ასპარეზზე დაემკვიდრებინა თავი. საინტერესოა, რომ თავის წიგნებში იმ წრეს კი არ აღწერდა, სადაც სოციალური აღმავლობის წყალობით აღმოჩნდა, არამედ იმ გარემოს, სადაც ბავშვობისა და ყრმობის წლები გაატარა. შესაძლოა სწორედ ამით აიხსნებოდა მისი შემოქმედებისათვის დამახასიათებელი ჰარმონიულობა, პოპულარობაც, სხვათა შორის, და ზიზღიც, ინტელიგენცია მის მიმართ რომ ავლენდა. ტულმონდების ოჯახში გაწევრიანებამ ის მარტივ, უბრალო ცხოვრებისეულ სიამოვნებებს დაუბრუნა; შეახსენა, თუ რას ნიშნავს ამბიციურობისა და ფარისევლობისაგან დაცლილი ურთიერთპატივისცემა, სტუმართმოყვარე და თბილ ადამიანთა შორის ცხოვრებით მონიჭებული ბედნიერება. და მიუხედავად ყველაფრისა, მეზობლებთან საუბრისას მწერალმა დაადგინა, რომ კორპუსის თითქმის ყველა ბინადარს ის ოდეტის საყვარლად მოენათლა. მეზობელთან პარტნიორთა გაცვლაზე ბჭობისას (აი, იმ მეზობელთან, საკუთარი გარაჟი სპორტულ დარბაზად რომ გადაეკეთებინა) მოკერებული იარლიყის მოხსნას შეეცადა, ამ უკანასკნელმა კი თავი შეურაცხყოფილად იგრძნო და მიახალა, სულელი და მიუხვედრელი ხომ არ გგონივარო. - წლები გავიდა მას შემდეგ, რაც ოდეტს საკუთარ სახლში მამაკაცი არ მიუღია. თანაც მე ძალიან კარგად მესმის შენი: დასაძრახს ვერაფერს ვხედავ, როცა ცდილობ, საკუთარ თავს სიამოვნება მიანიჭო! ოდეტი ნამდვილად ლამაზი ქალია. თანახმა თუ იქნებოდა, არც მე ვიტყოდი უარს. ბალთაზარი დაიბნა. მიხვდა, რომ საწინააღმდეგოს მტკიცება ოდეტის რეპუტაციისათვის საზიანო იქნებოდა. ბინაში ახალი კითხვებით დაბრუნდა. „იქნებ, მასთან ურთიერთობა მსურს და ვერც გამიცნობიერებია? ამაზე არასდროს მიფიქრია. ოდეტი ნამდვილად არ არის ჩემი გემოვნების შესაფერისი ქალი... მეტისმეტად... არ ვიცი... არა, არა, სრულიადაც არა... ამას გარდა, თანატოლები ვართ... თუ მსგავსი სურვილი შემიპყრობდა, ალბათ ახალგაზრდასთან უფრო მომინდებოდა... მერე ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, აქ ყველაფერი არანორმალური ჩანს. ისე, სხვათა შორის, რა ჯანდაბამ მომიყვანა აქ?“ საღამოს ბავშვები პოპ-მუსიკის კონცერტზე წავიდნენ და ბალთაზარი ოდეტთან სრულიად მარტო დარჩა. მწერალმა ქალს განსხვავებული მზერა შეავლო. ოთახს ტორშერის რბილი შუქი ანათებდა. ოდეტს ანგორის პულოვერი ძალიან უხდებოდა. ხელოვნური ძვირფასი ქვებით აბრჭყვიალებულ კოსტიუმზე ბუმბულების მიკერებით იყო გართული. ბალთაზარს მასპინძელი ძალიან ერთობ სიმპათიური და მიმზიდველი ეჩვენა. ადრე მსგავსი რამ არც შეუმჩნევია. „იქნებ ფილიპი სიმართლეს ამბობდა?“ ოდეტმა იგრძნო, რომ ბალთაზარი აკვირდებოდა. თავი ასწია და გაუღიმა. უხერხულობა გაიფანტა. რომ მიახლოვებოდა, მწერალმა წიგნი გვერდზე გადადო და ფინჯნებში ყავა ჩამოასხა. - თუ ოცნებობთ რამეზე, ოდეტ? - დიდი სურვილი მაქვს, ზღვაზე წავიდე. - ხმელთაშუა ზღვაზე? - რატომ მაინც და მაინც ხმელთაშუა ზღვაზე? აქაც გვაქვს ზღვა. მართალია, ნაკლებად ლამაზი, სამაგიეროდ უფრო მოკრძალებული და თავშეკავებული... მხედველობაში მაქვს ჩრდილოეთის ზღვა... ბალთაზარი ოდეტს მიუჩოჩდა. ფინჯანი რომ აეღო, თავი მის მხარზე ჩამოდო. ქალს გააჟრჟოლა. გათამამებულმა მამაკაცმა თითები გაუსვა მკლავზე, მხარზე, ბოლოს კისერს მიუახლოვდა. ქალი აკანკალდა. ბალთაზარი ტუჩებით შეეხო. - არა, გთხოვთ. - არ მოგწონვართ? - რა სისულელეა... რა თქმა უნდა, მომწონხართ, მაგრამ მაინც, არა. - ანტუანის გამო? ისევ ანტუანს იგონებთ? ოდეტმა თავი დახარა, ცრემლები შეიმშრალა და დამწუხრებული ხმით, - გეგონება გარდაცვლილ მეუღლეს ღალატობსო, - განაცხადა: - არა, ანტუანის გამო ნამდვილად არა. ბალთაზარმა გადაწყვიტა, რომ მწვანე შუქი აინთო და ოდეტის ტუჩებს ვნებით დაეკონა. ხმაურიანმა სილამ ბალთაზარს ლოყა აუწვა. ოდეტმა ტაქტიკა წამში შეცვალა. ბრაზს ლმობიერება შეუნაცვლა და ბალთაზარს ლოყებზე თითებით მიეფერა, თითქოს ალიყურის ნაკვალევის წაშლას ეცადა... - ო, მაპატიე, მაპატიე. - ვერაფერი გამიგია, თქვენ არ გსურთ... - გატკინეთ? არა, არა, გთხოვთ, მაპატიოთ. - თქვენ ჩემთან დაწოლა არ გსურთ? პასუხად ოდეტმა მეორეჯერაც მთელი ძალით შემოულაწუნა. თავზარდაცემული დივანიდან წამოხტა, მისაღები ოთახიდან გავარდა და თავის ოთახში ჩაიკეტა. მეორე დღეს, ფილიპის გარაჟში გატარებული ღამის შემდეგ, ბალთაზარმა ისედაც აბსურდული სიტუაციის კიდევ უფრო გამწვავების თავიდან აცილების მიზნით გამგზავრება გადაწყვიტა. უკვე მთავარ გზატკეცილზე მიქროდა, როცა რუდი გაახსენდა. მასთან შევლა და ხელში ბანკნოტების დასტის ჩაჩურთვა არ დაიზარა. - სასწრაფოდ პარიზში მიწევს დაბრუნება. დედაშენი ძალიან გადაიღალა და ზღვის სანაპიროზე დასვენებაზე ოცნებობს. აიღე ეს ფული, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ უთხრა, მე რომ მოგეცი. უთხარი, მაგალითად, რომ შენ დაგაჯილდოვეს კარგი მუშაობისთვის პრემიით. შევთანხმდით? ბალთაზარი პასუხს არც დაელოდა, ისე გავარდა მანქანისკენ. პარიზში მისი არყოფნისას სიტუაცია ჩაწყნარებულიყო. ადამიანებს საჭორაო თემა კარგა ხანია, შეეცვალათ. მისი გამომცემელი ღრმად იყო დარწმუნებული, რომ კიდევ ცოტაც და ბალთაზარი კვლავ მოიპოვებდა მკითხველთა და მასმედიის საშუალებათა სიყვარულსა და სრულ ნდობას. მეუღლეს შემთხვევით რომ არ გადაჰყროდა, ბალთაზარმა სახლში ცოტა ხნით იმ დროს შეირბინა, როცა იზაბელი ჩვეულებისამებრ სამსახურში იმყოფებოდა. ფურცელზე ერთი-ორი ფრაზა დაჩხაპნა, მეუღლე თავისი ამჟამინდელი მდგომარეობის შეტყობინებით დაამშვიდა. ისე, საინტერესოა, ახსოვდა კი საერთოდ იზაბელს ქმრის არსებობა? შემდეგ ჩემოდანი ჩაალაგა და სავუაში გაემგზავრა, სადაც მისი ვაჟიშვილი თანაკლასელებთან ერთად თხილამურებზე სრიალებდა. „სადმე ახლომახლო ვიქირავებ ბინას ,“ - გადაწყვიტა თავისთვის. შვილმა მამა რომ დაინახა, მასთან განშორება საერთოდ არ ინდომა. თოვლზე რამდენიმედღიანი ერთობლივი სრიალის შემდეგ ბალთაზარმა, - გამუდმებით საქმიან მოგზაურობაში მყოფმა მამამ, - გააცნობიერა, რომ ფრანსუასთან სიყვარულისა და ურთიერთობის უზარმაზარი დანაკლისის შევსება უწევდა. ისიც შენიშნა, რომ საკუთრივ მისთვის დამახასიათებელი უსუსურობის, მუდმივი შიშისა და მღელვარების განცდა მისი ვაჟისთვისაც არ ყოფილიყო უცხო. პატარა ფრანსუა ყველა ღონეს ხმარობდა, რომ თანატოლებს დამსგავსებოდა და ამით მათი სიმპათია დაემსახურებინა. თუმცა, იტანჯებოდა იმის გამოც, რომ ეს მცდელობა საკუთარ მეობას აკარგვინებდა. - მალე არდადეგებიც დაიწყება. ზღვაზე ხომ არ წავსულიყავით ერთად? მხოლოდ მე და შენ და სხვა არავინ? ჰა, რას იტყვი? პასუხად მამამ შვილისგან აღფრთოვანებისა და ბედნიერების ყიჟინა მიიღო. * აღდგომის დღეს ოდეტი ცხოვრებაში პირველად ჩრდილოეთის ზღვის პირისპირ აღმოჩნდა. რიდითა და შიშით შეპყრობილს ქვიშაზე უცნაური ფიგურები გამოჰყავდა. ზღვის უკიდეგანო სივრცე, მცხუნვარე მზე და პლაჟი ის ფუფუნება იყო, მისი ფინანსები ვერანაირად რომ ვერ შესწვდებოდა. ოდეტს დაუმსახურებელი მადლით სარგებლობის განცდა დაეუფლა. უეცრად კეფა აეწვა, თითქოს ვიღაც დაჟინებით მიშტერებოდა და რატომღაც ბალთაზარი გაახსენდა. როცა მობრუნდა, დაინახა, რომ მისი სათაყვანო მწერალი იქვე იდგა ვაჟიშვილთან ერთად. განშორების შემდეგ ხელახალი შეხვედრა ემოციურად მეტად ძლიერი, მგზნებარე და ნაზი აღმოჩნდა. ორივე ეცადა, მეორის განცდებისათვის პატივი ეცა და სულიერი ჭრილობა არ მიეყენებინა. - ისევ დაგიბრუნდით, ოდეტ. მინდა, რომ ჩემს ვაჟს გაკვეთილები ჩაუტაროთ. ხომ არ დაიზარებთ? - რა ბრძანეთ? - ხომ არ დაიზარებთ ბედნიერების გაკვეთილების ჩატარებას? ბალზანები და ტულმონდები დაქირავებულ კოტეჯში ერთად მოეწყვნენ, თითქოს ასეც უნდა ყოფილიყო, და არდადეგებიც დაიწყო. როგორც კი ცხოვრებამ ჩვეული დინება დაიბრუნა, ოდეტმა გადაწყვიტა, ბალთაზარისთვის ცეცხლოვანი სილების გაწნის მიზეზი აეხსნა: - მე არ მსურს თქვენთან სექსი. ვიცი, რომ ჩემთან არ დარჩებით. თქვენ ჩემს ცხოვრებაში ერთი გაელვება ხართ და მეტი არაფერი. თქვენ ის ადამიანი ხართ, გამოჩენისთანავე უკვე გამგზავრებაზე რომ ფიქრობს. - მე დავბრუნდი. - თქვენ ისევ გაქრებით... მე ხომ სულელი არ ვარ... ბალთაზარ ბალზანს, სახელგანთქმულ პარიზელ მწერალსა და ოდეტ ტულმონდს, შარლერუელ გამყიდველს ერთობლივი მომავალი არ უწერიათ. მეტისმეტად გვიანაა ამისთვის. ოცი წლით უფრო ახალგაზრდები რომ ვიყოთ, შესაძლოა... - ასაკი არაფერ შუაშია... - არის, არის. ეს იმას ნიშნავს, რომ უკვე დაღმართში დავეშვით. თქვენ თქვენებურად მოიწყვეთ ცხოვრება, მე - ჩემებურად. პარიზი-შარლერუა, ფული-უფულობა, ორივე ჩამოვედით უკვე ფსონს. ჩვენ შესაძლოა შემთხვევით გადავეყაროთ ერთმანეთს, მაგრამ შეხვედრით ვერასდროს შეგხვდებით. ბალთაზარს რიგიანად არც ჰქონდა გაცნობიერებული, რას მოელოდა ოდეტისგან. ერთი რამ კი დანამდვილებით გაიგო - ოდეტს ის სჭირდებოდა. სხვა კუთხით მათი ამბავი არც არაფერს ჰგავდა, - არც თავი ჰქონდა და არც ბოლო. იქნებ ოდეტი არ ცდებოდა, ბანალური სასიყვარულო ურთიერთობისაკენ გზას რომ უღობავდა? მაგრამ ხომ შეიძლებოდა, შემცდარიყო? იქნებ სულაც გადაწყვეტილი ჰქონდა, სხეულის ძახილს არასდროს გამოხმაურებოდა? იქნებ ანტუანის სიკვდილის შემდეგ საკუთარ თავს უაზრო სამუდამო ქვრივობა მიუსაჯა? ბალთაზარი ყველაფერს ღრმად ჩაწვდა, როცა მეთევზის სახლში იმპროვიზებული ცეკვების ერთგვარი საღამო მოაწყო. სამბას რიტმებში ჩართული და მუსიკით გალაღებული ოდეტის მოძრაობები ვნებით, გრაციოზულობით, ცბიერებით, მეტიც, დაუოკებელი ქალური ავხორცობით იყო გაჟღენთილი. ბალთაზარი მას ვერ ცნობდა. ოდეტას გარშემო რამდენიმე პა სცადა. მის მხართან ოდნავი შეხებისას და თეძოებთან შემთხვევითი გახახუნებისას დარწმუნდა, რომ ოდეტის ლოგინში თავისუფლად შეიძლებოდა აღმოჩენილიყო. მთვარის შუქზე ოდეტი ბალთაზარს სრულიად გულწრფელად გამოუტყდა: - იცით, ბალთაზარ, მე თქვენ არ მომწონხართ. - ა??? - მე არ მომწონხართ. მიყვარხართ... ბალთაზარმა ეს განცხადება ყველაზე ლამაზ სიტყვებად მიიჩნია ყველა იმ განცხადებას შორის, რომელიც კი ოდესმე მოესმინა. მეტიც, უფრო ლამაზი ეჩვენა, ვიდრე მის მიერ მოგონილი პერსონაჟები წარმოთქვამდნენ. პასუხად ქალს ტყავის საქაღალდეში ჩადებული ახალი რომანი გაუწოდა, რომლის წერაც ზღვის სანაპიროზე მათი შეხვედრის შემდეგ დაიწყო. - „სხვათა ბედნიერება“, ასე დავარქმევ ჩემს მომავალ წიგნს. მოვყვები რამდენიმე ადამიანის ბედ-იღბალზე, ბედნიერებას რომ ეძებენ, მაგრამ, დიდი მცდელობის მიუხედავად, ვერ პოულობენ. მარცხდებიან მხოლოდ იმიტომ, რომ მემკვიდრეობით გადმოეცათ ან გაიზიარეს მათთვის შეუსაბამო კონცეფციები ბედნიერების შესახებ. ვგულისხმობ ფულს, ძალაუფლებას, ანგარებიან ქორწინებას, გრძელფეხება საყვარლებს, სადოღე ცხენებს, დუპლექსს პარიზის ცენტრში, შალე მეჟევში, ვილას კი სენ-ტროპეში... ერთი სიტყვით სტერეოტიპების გარდა სხვას არაფერს. წარმატების მიუხედავად, ისინი თავს უბედურად გრძნობენ იმიტომ, რომ საკუთარი კი არა, სხვისი ბედნიერებით ცხოვრობენ, ანუ ბედნიერების სხვის მიერ გამოწერილი რეცეპტით. ჩემი ვალია, ეს წიგნი თქვენ მოგიძღვნათ. შეხედეთ შესავალს. პროჟექტორის შუქზე ოდეტმა სატიტულო გვერდზე ამოიკითხა: „ვუძღვნი დეტის.“ ოდეტმა ენით აღუწერელი სიმჩატე იგრძნო, თითქოს ცაში აიჭრაო, ლამის თავით მთვარეს შეეხო. გული საგულეში ვერ უჩერდებოდა. სული რომ მოითქვა, მკერდზე ხელი დაიდო და წაილუღლუღა: „დაწყნარდი, ოდეტ, დაწყნარდი.“ შუაღამისას ლამაზი სიზმრები უსურვეს ერთმანეთს და ლოყაზე კოცნით დაემშვიდობნენ. ბალთაზარის გათვლით, დარჩენილი ორი დღის განმავლობაში ისინი აუცილებლად საყვარლები უნდა გამხდარიყვნენ. მეორე დღეს მწერალს ფრიად უსიამოვნო სიურპრიზი ელოდა. ველოსიპედით სეირნობიდან დაბრუნებულ ბალთაზარს, ფრანსუას, რუდისა და სიუ-ელენს სალონში მომლოდინე გამომცემელი და მეუღლე იზაბელი დახვდათ. როგორც კი იზაბელს მოჰკრა თვალი, ბალთაზარმა იყნოსა, რომ შესაძლოა უსიამოვნო სცენა გამართულიყო. გვერდით ოდეტი რომ არა, არაფერი დაუშლიდა, პირველი გადასულიყო შეტევაზე. - ნურაფერს ნუ ეტყვით მას, ნუ დატუქსავთ, გთხოვთ. მე და მხოლოდ და მხოლოდ მე ვარ ამ თავყრილობის მიზეზი. დაბრძანდით და ნამცხვარი მიირთვით. სახლშია გამომცხვარი. ახლავე მოვიტან დასალევსაც, - იხსნა სიტუაცია ოდეტმა. შემდეგი სცენა ბალთაზარის გაგებით სიურრეალიზმის პრინციპებს ექვემდებარებოდა. თავით ფეხებამდე კოშმარში ჩაფლულს ისეთი შთაბეჭდილება შეექმნა, რომ ოდეტი თავს მის მარპლად ასაღებდა, როდესაც ეს უკანასკნელი ძიების დასასრულს დეტექტივის ყველა პერსონაჟს ჩაისა და ორცხობილების გარშემო უყრის თავს, რათა მათ საქმის არსი აუხსნას და თან სათანადო დასკვნები გამოიტანოს. - ბალთაზარ ბალზანმა თავისი წიგნებით ფასდაუდებელი სამსახური გამიწია, უამრავი რამ შემძინა რამდენიმე კვირის წინ ჩემთან შეკედლებით. საზღაურის მიღებაზე არც კი მიფიქრია. მალე ის პარიზში დაბრუნდება. მისი ასაკისა და რეპუტაციის მქონე ადამიანი ცხოვრებას შარლერუაში თავიდან ვერ დაიწყებს. ჯერჯერობით ეს ნაბიჯი ვერ გადუდგამს, რცხვენია, მეტიც, უკან დაბრუნების ეშინია. ოდეტი იზაბელისკენ შეტრიალდა, რომელიც სიტყვა „შიშისადმი“ ფრიად სკეპტიკურად განწყობილი ჩანდა. - თქვენი ეშინია, ქალბატონო. რატომ? იმიტომ, რომ მისით უწინდებურად აღარ ხართ მოხიბლული. თქვენ უნდა იამაყოთ თქვენი მეუღლით: მან ათასობით ადამიანს ბედნიერება განაცდევინა. შეიძლება ამ იღბლიანთა შორის მოკრძალებული მდივნები, ჩემსავით უბადრუკი მოსამსახურეებიც მოიაზროთ. მან შეძლო გატაცება და აღელვება ადამიანებისა, ასე ცოტას რომ ვკითხულობთ და არ ვართ თქვენსავით განათლებულები. ეს იმის დასტურია, რომ თქვენი მეუღლე სხვებზე ნიჭიერია, ბევრად უფრო ნიჭიერი. იცით, ქალბატონო, შესაძლოა ოლაფ პიმსიც არაჩვეულებრივ წიგნებს წერს, მაგრამ მათი წაკითხვა რომ შევძლო, პირადად მე ლექსიკონი და რამდენიმე შეკვრა ასპირინი დამჭირდება. მხოლოდ ამის შემდეგ თუ ჩავწვდები, რაზეა მის წიგნში საუბარი. ოლაფი სნობია, რომელიც მხოლოდ იმ ადამიანებს მიმართავს, რომლებსაც იმდენივე წიგნი აქვთ წაკითხული, რამდენიც თვითონ. ოდეტმა გამომცემელს ჩაით სავსე ფინჯანი გადააწოდა, თანაც განრისხებული მზერა შეავლო: - ახლა კი თქვენ უნდა მოგმართოთ ერთი-ორი სიტყვით, ბატონო. თქვენ უფრო მეტად უნდა დაიცვათ თქვენი ავტორი იმ პარიზელთა თავდასხმებისაგან, ასე რომ გაუწყალეს გული. თქვენ დაეპატრონეთ უძვირფასეს საგანძურს, კეთილი ინებეთ და დაიცავით ის. თუ ეს არ შეგიძლიათ, მაშინ ღირს, ალბათ, პროფესიის გამოცვლაზე ფიქრი... გასინჯეთ ჩემი კექსი გეთაყვა, საგანგებოდ გამოვაცხვე! დატუქსული გამომცემელი ხმის ამოუღებლად დაემორჩილა. ოდეტი ისევ იზაბელსა და ბალთაზარს მიუბრუნდა. - თქვენ ფიქრობთ, რომ მას არ უყვარხართ? შეიძლება თვითონაც ასე ფიქრობს... მე კიდევ ერთი რამ შევამჩნიე: ის თქვენს ფოტოს მუდამ თან დაატარებს. იზაბელზე ოდეტის უბრალოებამ ძლიერ იმოქმედა. თავი დახარა და გულწრფელად თქვა: - იმდენჯერ მიღალატა... - ო, ქალბატონო, თქვენ თუ გგონიათ, რომ ცოლიანმა კაცმა ფლირტი უნდა დაივიწყოს, გვერდით არ უნდა გაიხედოს და საერთოდ აღარ ისუნთქოს. მაშინ ჯობდა, რომ საერთოდ არ გათხოვილიყავით და ძაღლისთვის მოგევლოთ. აი, ძაღლის ჯაჭვით დაბმას ნამდვილად მოახერხებთ. ვეჭვობ, რომ ჩემი ანტუანიც, ასე ნაზად რომ მიყვარდა და მიყვარს ოცი წლის შემდეგაც, ბოლომდე ჩემი ერთგული იყო და სხვა ქალისკენ არ გაუხედავს. დარწმუნებული ვარ, რომ სხვასაც წაეკურკურა და მოუთათუნა, შესაძლოა უფრო ლამაზს ან უბრალოდ განსხვავებული სურნელის მქონეს. და რა მნიშვნელობა აქვს ამას? ის ხომ ჩემს მკლავებში გარდაიცვალა. დიახ, ჩემს და არა სხვის მკლავებში, თან თვალებში შემომყურებდა. ეს მზერა მის მიერ დატოვებული მარადიული საჩუქარია... რაღაც მომენტში ოდეტი ვერ გაუმკლავდა მოზღვავებულ ემოციებს, - ეს სულაც არ ჰქონდა გათვალისწინებული, - მაგრამ დიდი ძალისხმევის ფასად მაინც მოახერხა თავის ხელში აყვანა და სათქმელის დასრულება: - ბალთაზარ ბალზანი დაგიბრუნდებათ. ყველა ღონეს ვხმარობ, რომ მოვაკეთო და სრულ ფორმაში დაგიბრუნოთ, რომ ღიმილი დაიბრუნოს და სიცილის სურვილი ჰქონდეს. სიმართლე რომ გითხრათ, ბალთაზარის მსგავს მამაკაცებს -კეთილებს, მოუხერხებლებსა და ხელგაშლილებს, დახრჩობისა და ჩაძირვის საშუალება არ უნდა მივცეთ. მე ორ დღეში აქაურობას დავტოვებ და შარლერუაში ჩემს მაღაზიას დავუბრუნდები. დიდი სურვილი მაქვს, ჩემი ძალისხმევა ფუჭი არ გამოდგეს. ბალთაზარი გულისტკივილით შესცქეროდა ოდეტს, რომელმაც მათი სიყვარულის ამბავი ყველას თვალწინ ასე ნაკუწებად აქცია. გულის სიღრმეში გაუნაწყენდა კიდევაც. მეტიც - შეიზიზღა, მსგავსი წამებისთვის რომ გაიმეტა. ოდეტის დაბნეული და შეშლილი გამომეტყველების შემხედვარემ გადაწყვიტა, რომ შეწინააღმდეგებას აზრი არ ჰქონდა. „თუ ასე ფიქრობს, გამორიცხულია, აზრი გამოაცვლევინო,“ - დაასკვნა თავისთვის. პარიზში გამგზავრებამდე ბალთაზარმა და იზაბელმა დიუნებს შორის გაისეირნეს, არც ერთი და არც მეორე არ იყო დარწმუნებული, თანაცხოვრების გაგრძელებას რომ შეძლებდნენ. ფრანსუას გულისთვის კი გადაწყვიტეს, ეცადათ. როცა მეთევზის სახლს მიუახლოვდნენ, იქიდან სასწრაფო დახმარების მანქანა გამოქანდა. სირენის მკივანა ხმა იქაურობას აყრუებდა. ოდეტს გულის შეტევა მოსვლოდა. * სანამ მისი სიცოცხლე ძაფზე ეკიდა, ყველანი ბლეკენბლეკში დარჩნენ. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც სარეანიმაციო სამსახურმა დაასკვნა, რომ ოდეტის ჯანმრთელობას არაფერი ემუქრებოდა, გამომცემელი და იზაბელი ვაჟიშვილითურთ პარიზში დაბრუნდნენ. ბალთაზარი კოტეჯის მეპატრონეს დაელაპარაკა და ქირის გახანგრძლივებაზე დაიყოლია. რუდისა და სიუ-ელენზე ზრუნვაც თვითონვე იტვირთა, სამაგიეროდ ახალგაზრდებს პირობა ჩამოართვა, რომ ოდეტთან მისი აქ დარჩენის შესახებ კრინტსაც არ დაძრავდნენ. „შეგიძლიათ მოგვიანებით გაუმხილოთ, როცა თავს უკეთესად იგრძნობს...“ ბალთაზარს ბავშვები კლინიკაში ყოველდღე დაჰყავდა. თვითონ ჰოლში სავარძელში მოკალათდებოდა ხოლმე და თავს მცენარეების, ოთახის ხალათებში მოსილი ბებიებისა და წვეთოვანს მიჯაჭვული პაციენტების თვალიერებით იქცევდა. საბოლოოდ ოდეტიც მოკეთდა, ჯან-ღონე დაუბრუნდა, სახეზე ადამიანის ფერი დაედო, ხასიათზეც მოვიდა. საწოლთან მიდგმულ პატარა მაგიდაზე ანტუანის სურათს რომ მოჰკრა თვალი, ფრიად გაუკვირდა. - კი მაგრამ, ვის მოაფიქრდა ამის მოტანა? ბავშვები გამოუტყდნენ, რომ ინიციატივის ავტორი ბალთაზარი იყო; რომ ეს უკანასკნელი ბლეკენბლეკში დარჩა და მათ მამობრივ მზრუნველობას არ აკლებდა. დედის მღელვარებაზე, კარდიომონიტორების აფორიაქებაზე, გულცემის მაჩვენებელი მწვანე დიაგრამების კრუნჩხვებზე ბავშვები მიხვდნენ, რომ ბალთაზარი სწორად მოიქცა, ოდეტის გამოჯანმრთელებას რომ დაელოდა. ისინი აღარც ეჭვობდნენ, რომ გულის პირველი შეტევა დედის ნაჩქარევ გადაწყვეტილებას უკავშირდებოდა: ბალთაზარისთვის ზურგის შებრუნებას, მის უკუგდებას გულმა ვეღარ გაუძლო. მეორე დღეს თხუთმეტი წლის ბიჭივით აღელვებული ბალთაზარი ოდეტის პალატაში შეიძურწა. ხელში ორი თაიგული ეჭირა. - რა საჭირო იყო ორი თაიგული? - ერთი ჩემგან, მეორე კი ანტუანის სახელზე. - ანტუანის? ბალთაზარი საწოლთან ჩამოჯდა და ოდეტს თბილი გამომეტყველებით მეუღლის ფოტოზე მიუთითა: - მე და ანტუანი ძალიან დავმეგობრდით. მან მიმიღო. ის მიიჩნევს, რომ საკმარისად მიყვარხართ, მისი პატივისცემა რომ დავიმსახურო. თქვენი მკურნალობის დროს გამომიტყდა, რომ ცოტა არ იყოს ნაჩქარევად გაიხარა. ეგონა, რომ მასთან შესახვედრად ემზადებოდით. შემდეგ კი საკუთარ თავს ტუქსავდა, მსგავსი ეგოისტური აზრი რომ მოუვიდა თავში. ამჟამად თქვენი და თქვენი შვილების გამო კმაყოფილებას გამოთქვამს, უკეთესად რომ გრძნობთ თავს. - კიდევ რა გითხრათ? - ის, რაც მითხრა, თქვენ არ მოუწონებთ. ბალთაზარი მოწიწებითა და პატივისცემით ოდეტისკენ გადაიხარა და ჩასჩურჩულა: - თქვენი თავი მე მომანდო... მთელი არსებით შეძრული ოდეტი ასლუკუნდა, თუმცა მალევე მოთოკა გრძნობები და ხუმრობაც სცადა: - ჩემი აზრით არ დაინტერესებულა? - ანტუანი? არა, არ დაინტერესებულა. მიიჩნევს, რომ თქვენს თავში აზრები ძნელად იბადება. ბალთაზარი კიდევ უფრო გადაიხარა ოდეტასკენ და ენით აღუწერელი სინაზით დასძინა: - მე მივუგე, რომ სავსებით ვიზიარებ მის შეხედულებას. ბოლოს და ბოლოს ისინი ერთმანეთს გადაეხვივნენ. უმალ კარდიოგრაფებიც აღელდნენ. გეგონება იმის გამო, რომ პაციენტს სიხარულისა და ბედნიერებისაგან გული შეეკუმშა, მთელი მოსამსახურე პერსონალის ფეხზე დაყენება გადაწყვიტესო. ბალთაზარი ტუჩებს მოსწყდა, თვალი თვალში გაუყარა და წაიჩურჩულა: - დაწყნარდი, ოდეტ, დაწყნარდი. …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 4:27pm on სექტემბერი 8, 2016
- თემა: ცხოვრებისეული სივრცე და ობსესიური განცდების მაგალითები
- ამოყალიბებას. კონსტიტუციურ ფაქტორებს შორის, როგორც ჩანს, დიდ როლს თამაშობს ადამიანის განსაკუთრებით ცხოველმყოფელი მოტორულ-აგრესიული, სექსუალური და საერთო ექსპანსიური მიდრეკილებები, რასაც მისი ხასიათის თავისებურებაც უწყობს ხელს. ეს ის მიდრეკილებებია, რომლებიც მშობლებს ბავშვში შედარებით ადვილად და ხშირად «აღიზიანებთ». ისინი მიიჩნევენ, რომ ბავშვის ამგვარი «ცელქობები» დროულად უნდა აილაგმოს. ამიტომ მშობლები ასეთი ბავშვის ქცევებს უფრო მეტად და ხშირად ამუხრუჭებენ, ვიდრე მაშინ, როცა «წესიერ» ბავშვს ეხება საქმე. ამ დროს ბავშვის უწყინარმა, დამთმობმა და თვინიერმა ხასიათმა თუ მისმა შემგუებლობამ, შესაძლოა, გარკვეული როლი ითამაშოს, რადგან ის თვითონვე ცდილობს თავი შეიკავოს მკვეთრი რეაქციებისაგან და ზომაზე მეტი შემგუებლობის უნარი გამოავლინოს. როგორც ჩანს, ამ დროს ბავშვის იმ თანდაყოლილ თვისებასაც უნდა მიექცეს ყურადღება, რომ მას საფუძვლიანი და ზუსტი აზროვნების უნარი გააჩნია. ამასთან, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ ბავშვი კავშირს არ კარგავს წარსულის მოვლენებთან, რისი წყალობითაც მის ცნობიერებას ყველა შთაბეჭდილება უფრო ღრმად და ხანგრძლივად შემორჩება. კვლავ ღიად უნდა დავტოვოთ საკითხი და გადაჭრით ვერაფერს ვიტყვით იმის თაობაზე, რამდენად უკავშირდება ეს თვისებები ბავშვის შინაგან განწყობას, ან რამდენად წარმოადგენენ ისინი ბავშვის რეაქციას გარესამყაროს გავლენებზე ან აღზრდაზე. ამდენად, არ ვიცით, ამ შემთხვევაში ბავშვის ქცევები ამ ყველაფრის შედეგად უნდა ჩავთვალოთ, თუ – მიზეზად. ამ კითხვაზე დამაკმაყოფილებელ პასუხს, ალბათ, ვერასოდეს მივიღებთ, რადგან ასეთი დასკვნის გამოტანა მოითხოვს, რომ ერთი და იგივე ბავშვი სხვადასხვა გარემოში იზრდებოდეს. ფაქტია, გარემოს კვლევის დროს, აშკარად უგულებელყოფენ ბავშვის მიდრეკილებებს; ისევე როგორც წინათ, მთელი ყურადღება მემკვიდრეობით პრობლემებზე იყო გადატანილი და ადამიანზე გარემოს გავლენის ფაქტებს საერთოდ არ შეისწავლიდნენ. მაგრამ ამჟამად როგორ უნდა შევხედოთ გარემოს გავლენას, რომლის წყალობითაც განსაკუთრებული საკითხები წამოიჭრა? როგორ ავხსნათ, ერთი მხრივ, ადამიანის მოთხოვნა «უსაფრთხოებისა» და მუდმივობის შესახებ, ხოლო მეორეს მხრივ, შიში, რომელსაც იგი განიცდის წარმავლობისა და ცვლილებების წინაშე? ამ საკითხის უკეთ გაგების მიზნით, საჭიროა, უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ ბავშვის განვითარების ის პერიოდი, რომელსაც მოსდევს ორივე ზემოაღწერილი ფაზა. საქმე ეხება 2-დან 4 წლამდე ასაკის ბავშვს, რომელიც თავის ცხოვრებაში პირველად შეეჩეხება «ნებართვისა» და «აკრძალვის» დაწესებულ სისტემას. ამ დროს იგი უკან მოიტოვებს თავისი ხანმოკლე, «უცოდველი» ბავშვობის «სამოთხისეულ პერიოდს», როცა მისგან არაფერს მოითხოვდნენ, არაფერს უკრძალავდნენ და მის ყველა სურვილს უსიტყვოდ ასრულებდნენ. ახლა ბავშვი პირველად მოდის კონფლიქტში გარემოსთან და თავისი სურვილებით, იმპულსებით, ნებით უპირისპირდება აღმზრდელების მოთხოვნებს და ნებას. ბავშვმა უკვე მიაღწია იმ ასაკს, როდესაც მისგან რაღაცას მოითხოვენ. მაგრამ მას ამ დროისთვის იმდენად განვითარებული აქვს საკუთარი «მე»-ს დამოუკიდებლობის გრძნობა, მოძრაობის სურვილი და თვითგამოხატვის უნარი, რომ ახლა იგი, თავის მხრივ, მიილტვის გარესამყაროსაკენ; ახლა მას ამ სამყაროსთან თანამონაწილეობით სურს წამოიწყოს ახალი ქმედებები, მაშინ როდესაც განვითარების წინა ფაზებში მას ყველაფერი მზამზარეულად მიერთმეოდა. ახლა ბავშვი თავისი სურვილებისა და აფექტების გამოხატვას ენობრივადაც უკეთ ახერხებს; იგი ცდილობს, დაიპყროს მისი გარემომცველი სივრცე, საკუთარი ძალები მოსინჯოს და წინააღმდეგობები დაძლიოს. ამ დროს ბავშვი ნელ-ნელა სწყდება დედის კალთას და დამოუკიდებლობისკენ მიისწრაფვის; განვითარების ამ ფაზაში პირველად გრძნობს, რომ იშლება ის სიმბიოზი დედასთან, როდესაც ჯერ კიდევ ვერ ხედავდა განსხვავებას «მე»-სა და «შენ»-ს შორის. იმავდროულად, ბავშვს სულ უფრო უვითარდება საკუთარი სხეულის შეგრძნების უნარი და მოტორული მოძრაობები; იგი შეპყრობილია ექსპანსიური სურვილით, თავისი ჭირვეულობა და თავნებობა გარესამყაროსაკენ მიმართოს. ამის შედეგად ბავშვი გაიაზრებს, რომ გარესამყარო მას წინააღმდეგობას უწევს და მის ქცევებზე რეაგირებს. ბავშვი ამ დროს არა მხოლოდ საკუთარ ძალებსა და შესაძლებლობებს, არამედ მათი გამოყენების საზღვრებსაც შეიცნობს. სხვათა შორის, განვითარების ამ ფაზაში იგი პირველად აცნობიერებს «ნებართვისა» და «აკრძალვის» საკითხს, რაც «კეთილისა» და «ბოროტის» გააზრების წანამძღვარს წარმოადგენს. ნებისმიერმა ბავშვმა თავად უნდა გააკეთოს არჩევანი თავნებობასა და თვინიერებას, სიჯიუტესა და მორჩილებას შორის. ამ გადაწყვეტილების შედეგი ყოველთვის დამოკიდებულია ბავშვის უნარსა და იმ გარემოზე, რომელშიც მას უხდება ცხოვრება. იმისათვის, რომ ბავშვმა თავისი პირველი, მნიშვნელოვანი ქცევებით გამოავლინოს «თავნებობასა» და «თვინიერებას» შორის განსხვავების უნარი, მან, პირველ რიგში, ჰიგიენის დაცვის აუცილებლობა უნდა გააცნობიეროს. სწორედ აქ შეიძლება ჩაეყაროს საფუძველი როგორც ბავშვის ჯანსაღ თვითგამორკვევას, ასევე მის დამოკიდებულებას ჯიუტი თუ თვინიერი ქცევებისადმი, იმის მიხედვით, თუ როგორ ეპყრობიან მას ჰიგიენური აღზრდის დროს: აცდიან თუ არა, რომ მან ეს ნაბიჯი თანდათანობით გადადგას, თუ მის სიჯიუტეს და თავნებობას ფორსირებული წრთვნით, დროულად აღკვეთენ ძალადობისა და დასჯის საშუალებით. მაგრამ ბავშვს, მისთვის დამახასიათებელ მზარდ უნარჩვევებთან ერთად, უჩნდება მოთხოვნილება, რაიმე მოიმოქმედოს გარესამყაროში და რაღაც მოუხერხოს მის გარშემო მყოფ საგნებს. ამ დროს მას ხშირად უხდება ამ სამყაროსთან შეჯახება და, გარშემომყოფთა რეაქციების მიხედვით, საკუთარ თავს შეიგრძნობს როგორც «ცუდსა» და «უწესოს». 2-დან 4 წლამდე ასაკში წყდება ბავშვის როგორც ექსპანსიურ-მოტორული და აგრესიული ინსტინქტების, ასევე მისი ჯიუტი ხასიათის შემდგომი ბედი. ამ დროში შესწავლილი ქცევის წესები მისი პიროვნული განვითარების სამომავლო ქცევის მოდელებად გადაიქცევა. ახლა უკვე გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, როდის და როგორ ეზიარება ბავშვი «ნებართვისა» და «აკრძალვის» პრინციპებს. როდესაც იგი პირველად იწყებს იმაზე ფიქრს, რა წარმოადგენს მისთვის «ბოროტებას» და «სიკეთეს» – ამ დროს, შესაძლოა, მისი პირველი «ცოდვით დაცემაც» მოხდეს. ამიტომ, როდესაც ბავშვს ესმის სიტყვები: «ახლა ასე უნდა მოიქცე!», «ამის გაკეთება არ შეიძლება!», «ნუ იზამ ამას!» – იგი ხვდება, რომ, თვინიერების შემთხვევაში, «კეთილის» სახელი ექნება, ხოლო მის ურჩობას «ბოროტებად» შეაფასებენ. ამ დროს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, ბავშვს ამ მოთხოვნებთან დაპირისპირება ადრე მოუხდება თუ გვიან; მათ შესრულებას მისგან გადაჭრით და პრინციპულად მოითხოვენ, თუ – უღიმღამოდ და არათანმიმდევრულად; ბავშვის ჯიუტი ხასიათის გატეხვას თავიდანვე მკაცრი მიდგომით ცდილობენ თუ ალერსიანი და მოსიყვარულე მოპყრობით არწმუნებენ მას ამ მოთხოვნების სამართლიანობაში. ეს ყველაფერი დაგვანახებს, რომ ბავშვს სიჯიუტისა და თავნებობისადმი ამგვარი მიდგომა მისი მთავარი იმპულსების სამომავლოდ ჩამოყალიბების საფუძველი ხდება. სწორედ ეს ქმნის იმის წინაპირობას, ბავშვს მომავალში საღი აზროვნება, სიჯიუტის ჯანმრთელი შეგრძნება და მოქალაქეობრივი სიმამაცე ექნება, თუ ხელაღებით უარყოფს ავტორიტეტებს ან მათდამი შემგუებლობას გამოიჩენს; ამით კი შექმნის იმის საფუძველს, რომ მისგან ობსესიური პიროვნება ჩამოყალიბდეს. ამრიგად, ბავშვს ამ დროს მიღებული გამოცდილება ასწავლის, როგორ უნდა მოიქცეს, როდესაც მისი სურვილები წინააღმდეგობაში მოდის აუცილებლად შესასრულებელ ქმედებებთან. მან იცის, საკუთარი ნებელობითი ინსტინქტები თავისუფლების თუ არათავისუფლების მიმართულებით უნდა წარმართოს, მკაცრად თუ ლმობიერად მიუდგეს თავის მორალურ სინდისს, ანუ საკუთარ «ზეგარდმო მე»-ს. ამ ტერმინით აღნიშნავს ფსიქოანალიზი ბავშვობის პერიოდში მოპოვებულ იმ განზომილებას, რომელიც განსაზღვრავს სინდისის დამოკიდებულებას მთელი სამყაროს მიმართ. იგივე გამოცდილება აძლევს ბავშვს საშუალებას, რათა, თვითკონტროლის გზით, ზომაზე მეტად არ დაამუხრუჭოს საკუთარი, ლაღი ქმედებები. გარესამყაროდან წამოსული რეაქციები ბავშვს ახლა კვლავ საკუთარ ქცევებზე გადააქვს, რის დროსაც ეს სამყარო მისთვის გარედან თავდაპირველად დაწესებული «ნებართვებისა» და «აკრძალვების» მსაჯულად გამოდის და, ამრიგად, უკვე ნაცნობი და გაკვალული გზით სიარულს ასწავლის. შედარებით მოგვიანებით დაავადებული ობსესიური პიროვნებების ცხოვრებაში ხშირად ვხვდებით იმ ფაქტის მოწმე, რომ მათ ჯერ კიდევ ადრეულ ასაკში დაიწყეს თავიანთი აგრესიული, აფექტური და ჩამოუყალიბებელი იმპულსების დათრგუნვა; ასევე ხშირად ზღუდავდნენ და ამუხრუჭებდნენ ნებისმიერ თვითნებურ, ჯანმრთელ და ლაღ სურვილსაც. ეს ბავშვის განვითარების ისეთ ფაზაში ხდებოდა, როდესაც საჭირო იყო ასაკის შესაბამისი ახალი უნარ-ჩვევების განვითარება, რაც ბავშვს უფრო დამოუკიდებელს გახდიდა. თუ ბიჰევიორისტული კვლევის შედეგებს გავითვალისწინებთ, დავინახავთ, რომ პირველი შთაბეჭდილებები და გამოცდილება ცოცხალ ორგანიზმებზე ძლიერ ზემოქმედებას იმ შემთხვევაში ახდენს, თუ ეს ახლად ათვისებულ, ქმედით ნაბიჯებს უკავშირდება. ამ დროს ისინი ადვილად იძენენ საგანგებო მნიშვნელობას და შემეცნების სფეროში წანამძღვრებს ქმნიან კატეგორიალური ქცევის წესების დასამკვიდრებლად. ეს ყველაფერი იმით იწყება, რომ გარესამყაროში ბავშვისთვის ყოველთვის ყველაფერი დადგენილი წესების მიხედვით უნდა ხდებოდეს, რათა ბავშვმა ამ წესების დარღვევა სახიფათოდ მიიჩნიოს, ან საკუთარი, «ბოროტი» ბუნების გამოვლინებად განიცადოს. ბავშვის «უმართებულო საქციელის» გამო გამოწვეული რეაქციები (გაკიცხვა, საყვედური, გაფრთხილება ან არასაკმარისი სიყვარული), შესაძლოა, მისი ასაკისათვის შეუსაბამო აღმოჩნდეს. ბავშვებისაგან ამ დროს არ უნდა მოითხოვდნენ, რომ მან ჰიგიენა დაიცვას, მაგიდასთან «წესიერად» ჯდომას მიეჩვიოს, არაფერი დაამტვრიოს და სამართლიანი გულისწყრომაც კი არ გამოხატოს. მოვიყვანთ ამის ერთ-ერთ გროტესკულ მაგალითს: ერთ ოჯახში წესად ჰქონდათ, რომ ბავშვებს ჭამის დროს იღლიის ქვეშ მონეტა უნდა ჰქონოდათ ამოჩრილი, რათა ხელები არ ემოძრავებინათ და მონეტა ძირს არ ჩამოვარდნილიყო. ასე ასწავლიდნენ ბავშვებს «კარგი ქცევის» წესებს. წესიერი და კარგად გაწრთვნილი ბავშვი, რა თქმა უნდა, მშობლებს ნაკლებ პრობლემებს უქმნის და გარშემომყოფნიც მათ სანიმუშოდ მიიჩნევენ. ამ დროს მშობლებს უხარიათ, რომ შვილი სწორად აღზარდეს, და თავიანთი აღმზრდელობითი მეთოდებით ძალიან ამაყობენ. თუ გავიხსენებთ დიდ ქალაქებში თითქმის უკვე დამკვიდრებულ სავალალო საყოფაცხოვრებო პირობებს, მივხვდებით, რომ ბავშვებისთვის ასეთი ცხოვრება საპყრობილეში ყოფნის ტოლფასია, რადგან ისინი გასაქანს ვერ აძლევენ თავიანთ ბუნებრივ, ბავშვურ მოთხოვნილებებს. როდესაც ბავშვი ადრეული ასაკიდანვე საკუთარ თავზეა მიყურადებული და მისი «მოთოკვა» შეუძლია, იგი თანდათანობით მხოლოდ ბავშვურ სილაღეს და უშუალობას კი არ კარგავს, არამედ დასჯის შიში და დანაშაულის გრძნობაც მომძლავრებული აქვს. ამ ასაკში ბავშვი ძალიან მტკივნეულად განიცდის მომდევნო და-ძმის დაბადებას, რადგან ამ დროს «აბელისა და კაენის» პრობლემა მწვავედ იჩენს ხოლმე თავს. ამ ასაკში ბავშვი უკვე ავლენს გარკვეულ სიჯიუტესა და აგრესიულობას და მომავალ და-ძმას, უკვე მთელი შეგნებით, მეტოქეებად აღიქვამს. თუ მშობლები ბავშვის მდგომარეობას ვერ აცნობიერებენ და მის შემსუბუქებას არ ცდილობენ, იგი საშინლად ითრგუნება; მოგვიანებით და-ძმისადმი სიძულვილმა და აგრესიებმა, შესაძლოა, ბავშვში დანაშაულის გრძნობა გამოიწვიოს; ეს კი იმას ნიშნავს, რომ იგი იძულებულია, ძალიან ადრეულ ასაკში მიმართოს ობსესიური პიროვნებისთვის ჩვეულ თავდაცვის ხერხს. დედისერთა პატარა ბიჭს გამუდმებით ესმოდა დედის წუწუნი, რომელსაც შაკიკი აწუხებდა და საშინლად გაღიზიანებული იყო; როდესაც ბავშვი ეზოში ან ქუჩაში თამაშის შემდეგ შინ ბრუნდებოდა, ფეხსაცმელები უნდა გაეხადა და კართან დაეწყო, რათა სახლში უხმაუროდ შესულიყო და იატაკი არ დაესვარა. ბავშვს ხშირად უჩნდებოდა სურვილი, დედისთვის რაღაც ეკითხა ან ეჩვენებინა. მის ოთახში შერბოდა, თან ამ დროს იატაკზე დაფენილ ნოხში ფეხები ებლანდებოდა და მის ფოჩებს აბურდავდა ხოლმე. დედას არაფერი აინტერესებდა; იგი მხოლოდ ბავშვის ამ საქციელზე ამახვილებდა ყურადღებას, ოხრავდა და შვილს საყვედურობდა, რომ დედა არ ანაღვლებდა; მერე კი სავარცხელს იღებდა და ნოხის ფოჩებს გულმოდგინედ და «ბეჯითად» (ეს მისი საყვარელი სიტყვა იყო) ვარცხნიდა, ბავშვის კონკრეტულ თხოვნას კი საერთოდ უგულებელყოფდა. გარდა ამისა, ბავშვი დედისგან გამუდმებით ისმენდა საყვედურებს: «მაინც და მაინც ახლა რატომ მაწუხებ, ვერ ხედავ, რომ თავი მტკივა?!» ან «ხომ ხედავ, რომ ახლა დაკავებული ვარ და დრო არა მაქვს?!» ადვილი წარმოსადგენია, როგორ მოქმედებდა ბავშვზე დედის ამგვარი საქციელი, რომელსაც იგი დიდი ხნის განმავლობაში იტანდა. მაგრამ დედა-შვილს შორის მსგავსი ურთიერთობა, შესაძლოა, ბევრად უფრო ადრეც დაიწყოს. მოვიყვანთ ნაწყვეტს დედის დღიურიდან, რომელიც მისი პირმშოს ცხოვრების პირველ წელს ეხება (დედა ბავშვის მიმართ ძალიან მკაცრ ღონისძიებებს ატარებს; მას აღზრდის ასეთი მეთოდის შესახებ ბევრი რამ წაუკითხავს და ახლა ცდილობს, შვილი ყველა წესის დაცვით აღზარდოს): «ქოთანზე გადაყენებას უკვე მესამე თვიდან მიგაჩვიე; მინდოდა, პატარაობიდანვე გესწავლა სისუფთავე და წესრიგი; მოძრავი და ცოცხალი ბავშვი იყავი; ძუძუს ჭამის დროს ვერ ისვენებდი, ამიტომ იძულებული გავხდი, ერთი-ორჯერ მიმეტყიპე, სანამ არ გასწავლე, რომ ამ დროს წყნარად უნდა ყოფილიყავი; მერე კი ჩემი ერთი შემოხედვა კმაროდა, რომ მაშინვე გასუსულიყავი. ასე და ამრიგად, ადრევე დაგარწმუნე, რომ ჩემთან შენი ჭირვეულობით ვერაფერს გახდებოდი. წიგნშიც სწორედ ასე იყო მითითებული – ბავშვის სიჯიუტე და ჭირვეულობა თავიდანვე უნდა დათრგუნოთო. ოთახიდან გასვლას რომ დავაპირებდი, მაშინვე ბღავილს იწყებდი. ამ დროსაც ერთ-ორს მოგცხებდი ხოლმე; მართალია, შენი ბღავილი ცას სწვდებოდა, მაგრამ მალე იღლებოდი და ღნავილით იძინებდი. აშკარად ვგრძნობდი, რომ შენი ღრიალით გინდოდა, წონასწორობიდან გამოგეყვანე, მერე კი ისევ ალერსითა და სიყვარულით შემომცქეროდი. მოგვიანებით ასეთი ძალისმიერი მეთოდის გამოყენება აღარ მჭირდებოდა; ყველას უკვირდა, რომ მორჩილი შვილი მყავდა, რომელსაც ჩემი ერთი მზერით ვათვინიერებდი. ხანდახან საკუთარ თავს ვაიძულებდი, მკაცრად მოგქცეოდი, მაგრამ ვიცოდი, რომ ეს მხოლოდ სასიკეთოდ წაგადგებოდა. მოგვიანებით ხომ მაინც მიხვდებოდი, რომ ასეთ სიმკაცრეს შენ გამო ვიჩენდი! მამაშენი იმ წლებში ომში იყო, ამიტომ შენზე მთელი პასუხისმგებლობა მე დამეკისრა – შინ რომ დაბრუნდებოდა, მისთვის კარგად აღზრდილი შვილი უნდა ჩამებარებინა.» ამ მაგალითიდან აშკარად ჩანს, რომ ასეთ ბავშვს ძალიან ადრე უნდა ესწავლა საკუთარი იმპულსების სწრაფად დამუხრუჭება და დათრგუნვა, რათა თავისი საქციელით დედა არ გაეღიზიანებინა. ამგვარი ქცევა დროთა განმავლობაში დახვეწილ სახეს იღებს და ბავშვს «მეორე ბუნებად» ანუ იმ რეფლექსებად გადაექცევა, რომელთა მართვაც, ბოლოს და ბოლოს, თავისთავად ხდება. ობსესიური ადამიანი შემდგომ ცდილობს, ნებისმიერი იმპულსის გამოვლინების დროს, წონასწორობა დაიცვას; იგი, ასე ვთქვათ, საპირწონეს ძებნაში იწყებს ყოყმანს – რისკი გასწიოს და მიენდოს იმპულსს, თუ უმჯობესია, დათრგუნოს იგი. მერე კი დროის შუალედი და ფიქრი იმდენად ასუსტებს იმპულსს, რომ მისი გამოვლენა საერთოდ აღარ ხდება. მაგრამ ამ «ყოყმანმა», შესაძლოა, შემდგომ ფართო ხასიათი მიიღოს, გამოცალკევდეს და ნებისმიერ ადამიანში იმ აუცილებელ «ყოყმანად» იქცეს, რომელიც სახიფათო იმპულსად ჩამოყალიბდება, თუმცა არ გამოვლინდება. ეს საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ ობსესიურ პიროვნებაში ყოველგვარი «ყოყმანი» დიდ როლს თამაშობს. იგი იცავს ადამიანს, რათა არ ჩაიდინოს ისეთი სახიფათო და თვითნებური საქციელი, რასაც მერე ინანებს. მომავალში, შესაძლოა, თანდათანობით «ყოყმანის» აბსოლუტიზაცია მოხდეს, თვითმიზნად გადაიქცეს და ადამიანის ქცევები სრულიად არაქმედითი გახადოს. «ყოყმანის» ცნება საბოლოოდ ადამიანის ცხოვრებაში გამოთქმულ იმ ეჭვს უკავშირდება, როდესაც ამბობს: «მაქვს კი უფლება, დამოუკიდებლად ვიმოქმედო და ვაკეთო ის, რაც მინდა? თუ თვინიერება გამოვიჩინო და უარი ვთქვა ჩემს იმპულსებზე? მაშასადამე, შემიძლია, ან «კეთილი» ვიყო ან «ბოროტი». «კეთილსა» და «ბოროტს» შორის არჩევანის გაკეთებაა სწორედ ჩემი სურვილი». ობსესიური პიროვნებისათვის დამახასიათებელი ამგვარი «ყოყმანი» გავლენას ახდენს იმ ადამიანების ქცევაზე, რომლებსაც სჩვევიათ დაყოვნება, მერყეობა, საქმის გადადება და გაჭიანურება-გაჯანჯლება. ეს ადამიანები «ბურიდანის ვირის» მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან ხოლმე, რომელიც მშიერი რჩება, რადგან ვერ გადაუწყვეტია, თივის ორ კონას შორის რომელი აირჩიოს. ამრიგად, ობსესიურმა ადამიანმა გადაწყვეტილება ან გაბედული ქმედების, ან დასჯის შიშით უნდა მიიღოს. თუმცა მას გადაწყვეტილების მიღება იმ კონფლიქტის გამოც უჭირს, რომელიც არსებობს თანდაყოლილ მიდრეკილებასა და აღზრდის შედეგად შთაგონებულ შიშს შორის; ობსესიური პიროვნება თავის მიდრეკილებას სწორედ ამ შიშის გამო ვერ გამოავლენს. მასში ეჭვებისა და ყოყმანის ინტენსიურობა იმაზეა დამოკიდებული, რა კავშირი არსებობდა მის ბავშვობაში ინსტინქტურ მოთხოვნებსა და მათი გამოვლინების შიშს შორის. «ყოყმანის», «გაჭიანურების» და «გადაწყვეტილების ვერმიღების» მტანჯველ გრძნობას უფრო უკეთ შევაფასებთ, თუ გვეცოდინება, რომ ობსესიური პიროვნებები ერთხელ მიღებულ გადაწყვეტილებას არასოდეს ცვლიან. სამაგიეროდ, ეს გადაწყვეტილება მათთვის უპირობოდ მისაღები და «აბსოლუტურად» სწორი უნდა იყოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თვით ყველაზე უმნიშვნელო, არასწორი გადაწყვეტილებაც კი შეიძლება პრობლემად ექცეთ. ამიტომ ობსესიურმა პიროვნებამ ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს, რათა შემდგომში შიშმა არ შეიპყროს. რაც უფრო მეტად არის ადამიანი შეპყრობილი აკვიატებული იდეებით, მით უფრო მეტი ყოყმანითა და ეჭვის თვალით უყურებს იგი საკუთარ ქმედებებს. ყოყმანი და ეჭვი ამ დროს, შესაძლოა, ისეთი რეფლექსის სახით გამოვლინდეს, რომ ნებისმიერ ჩანაფიქრს პასუხად საპირისპირო ჩანაფიქრი მოჰყვეს. თუ ამ დროს იმპულსისა და საპირისპირო იმპულსის ურთიერთმონაცვლეობა სწრაფად ხდება, ისინი ბოლოს ერთდროულად გამოვლინდება. თავდაპირველად, იმპულსსა და საპირისპირო იმპულსს შორის პაუზა უფრო ხანგრძლივია, შემდეგ სულ უფრო ხანმოკლე ხდება, ამ დროს თითქოს იწყება სწრაფი მონაცვლეობა «ჰო-არა-ჰო-არას» შორის. ბოლოს ეს პროცესი შეიძლება სომატურად გამოვლინდეს; ადამიანს კანკალი ეწყება ან ენა ებმის, იმის მიხედვით – «რაღაცის კეთების სურვილი აქვს და ამის უფლება არ გააჩნია», თუ «რაღაცის თქმა სურს და თქმის უფლება არა აქვს»; ორივე იმპულსი, შესაძლოა, დროში პრაქტიკულად დაემთხვეს ერთმანეთს, რაც მათ სრულ პარალიზებას და კატატონიურ გაშეშებას იწვევს. ასეთ მდგომარეობაში ადამიანს ვერ გადაუწყვეტია, ილაპარაკოს თუ არ ილაპარაკოს, ან კარი დახუროს თუ არ დახუროს, რამაც, შესაძლოა, მისი სრული უმოქმედობა გამოიწვიოს; საბოლოოდ, ობსესიურ პიროვნებაში გამღიზიანებლებისა და იმპულსების აღქმა საერთოდ აღარ ხდება, ისინი ვეღარ აღწევენ ცნობიერებამდე, რადგან თავის დაცვა რეფლექსურად მიმდინარეობს, რაც იმპულსს ჩანასახშივე ახშობს. ობსესიურმა ადამიანმა ბავშვობისდროინდელი გამოცდილებით იცის, რომ გარესამყაროში გარკვეული ქცევის წესები მოქმედებს, რომელთა დაცვაც აუცილებელია; მაგრამ იმავდროულად აკრძალულია ბევრი ისეთი რამ, რასაც სიამოვნებით გააკეთებდა. ასე შეექმნა მას წარმოდგენა, რომ ნამდვილად არსებობს ქცევის აბსოლუტურად სწორი წესები; აქედან გამომდინარე, ობსესიურ პიროვნებას მიდრეკილება აქვს პერფექციონიზმისადმი, რომელიც შემდეგ მსოფლმხედველობის დონემდე აჰყავს. მას სურს, ცხოვრებაში ყველას ისეთი პირობები წაუყენოს, რომლებსაც თავად მიიჩნევს საჭიროდ, რადგან, როგორც მორგენშტერნი თავისი ნაწარმოების გმირს ათქმევინებს: «არ შეიძლება არსებობდეს ის, რასაც არსებობის უფლება არა აქვს».[1] ბავშვმა, რომელიც ქაოტურ გარემოში იზრდება, შესაძლოა, გამოავლინოს აკვიატების ნიშნები, მაგრამ მათ რეაქტიული და კომპენსატორული ხასიათი აქვს: ბავშვი თავის გარემოში ვერ ახერხებს ორიენტირებას და ვერ ხედავს ვერავითარ საყრდენს, ამასთან, ეშინია თავისუფლებისა, რადგან მას უამრავი მოულოდნელობა ახლავს თან; ამ დროს ბავშვი თავის შინაგან სამყაროში ეძებს რაღაც ხელჩასაჭიდს, რაც მას გარესამყაროში ვერ უპოვია. იგი ცდილობს, საკუთარი თავიდან გამომდინარე, ისეთი წესრიგი და პრინციპები შეიმუშაოს, რომლებიც მას საყრდენად გამოადგება და საფრთხეს თავიდან ააცილებს. მოგვიანებით ეს პრინციპები აკვიატებული აზრების სახით გამოვლინდება, რადგან გარემო მათ ისევ და ისევ საფრთხეს უქმნის; სწორედ ამიტომ ბავშვი იძულებულია, სულ უფრო მაგრად ჩაეჭიდოს მათ. ობსესიური განცდების მაგალითები ობსესიურ პიროვნებაში ამ სინდრომის ჯერ კიდევ შეუმჩნეველ, საწყის ნიშნებს შემდეგი მაგალითი წარმოაჩენს: კარგადაღზრდილმა, წესიერმა ახალგაზრდა კაცმა, რომელიც ცეკვის წრეში დადიოდა, მეჯლისის შემდეგ თავისი მეწყვილე გოგონა შინ გააცილა. ყმაწვილს გოგონა ძალიან მოსწონდა და გზაში იგრძნო, რომ მისი კოცნა და ალერსი მოუნდა; მაგრამ საკუთარმა წარმოსახვამ იგი ძალიან შეაშინა, რადგან იფიქრა, რომ მისი ასეთი საქციელი გოგონას აღაშფოთებდა. ახალგაზრდა კაცმა ისღა მოახერხა, რომ ქუჩაში ხეების თვლა დაიწყო, რათა თავისი სახიფათო იმპულსები როგორმე გაენეიტრალებინა. ამ შემთხვევის შემდეგ, როგორც კი ახალგაზრდა კაცს ინსტინქტური სურვილების გამო შიშის ან დანაშაულის გრძნობა შეიპყრობდა, იგი ამ საშუალებას მიმართავდა და პედანტურად იწყებდა ყველაფრის თვლას, რაც იმ დროს თვალში მოხვდებოდა. აქტიურად თვლას იგი მაშინ იწყებდა, როდესაც რაიმე გადაწყვეტილება უნდა მიეღო ან რაღაც მნიშვნელოვანი მოემოქმედებინა; მერე კი თვლას იმდენ ხანს აგრძელებდა, ვიდრე შემაწუხებელ ფიქრს თავიდან არ მოიშორებდა. ახალგაზრდა კაცი ამ მოვლენების ურთიერთკავშირს ვერ აცნობიერებდა და საშინლად თრგუნავდა ეს გაუგებარი, აკვიატებული საქციელი. ეს შემთხვევა ნათელყოფს ობსესიური სინდრომის წარმომშობ მიზეზს, მის ჩვეულებად ქცევის ფაქტს და ფუნქციას. ამ მიზეზს ქმნის ორჭოფული სიტუაცია, რომელსაც ახლავს შიში. იმ დროს, როდესაც ადამიანმა რაიმე გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს – რაიმე საქმეზე უარი თქვას ან გარკვეულ საქმეს მოჰკიდოს ხელი, – მას მთელი ყურადღება ნეიტრალურ ქმედებაზე გადააქვს, რომელიც მას მანამდე იცავს, ვიდრე შიში გადაუვლის. საინტერესოა ამ ახალგაზრდა კაცის მანამდე განვლილი ცხოვრებაც: დედამისი, რომელიც ძალიან ადრე დაქვრივებულიყო, ასევე მკვეთრად გამოხატული, ობსესიური პიროვნება იყო. ქმრის სიკვდილის შემდეგ ქალი ცდილობდა, ყველაფერი ძველებურად დაეტოვებინა, როგორც ეს ქმრის სიცოცხლეში იყო. საქმე იქამდე მივიდა, რომ იგი სადილობის დროს ქმრისთვის განკუთვნილ ადგილას, მაგიდაზე, თეფშს და დანა-ჩანგალს აწყობდა; ქმრის საწერ მაგიდაზე წიგნები ზუსტად ისე ეწყო, როგორც მან დატოვა. ქალი თავის საქციელს ასე ხსნიდა: «მამა რომ დაბრუნდება, მას ყველაფერი ხელუხლებელი უნდა დახვდეს». ამრიგად, ქალმა ოჯახში სამუზეუმო ატმოსფერო შექმნა, რომელიც წმინდა ტრადიციებისადმი პატივისცემას გამოხატავდა; ეს ტრადიცია ახლა მამის მიერ გამოთქმულ აზრებზეც ვრცელდებოდა, რომლებიც ურყევ ჭეშმარიტებებს გამოხატავდნენ. ამ სიტუაციის წყალობით ყმაწვილი კაცისთვის მამა უცდომელ, სრულყოფილ და მიუწვდომელ არსებად იქცა; სამაგიეროდ, დედის გამო მას ქალებთან ურთიერთობა გაურთულდა, რადგან იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ქალები ერთობ ნაზი და დახვეწილი არსებები არიან, მამაკაცები კი მათ სათანადო პატივისცემით არ ეპყრობიან; ამ დროს ყმაწვილისთვის მხოლოდ მამა იყო გამონაკლისი. შვილი დედას წლების განმავლობაში თავს ევლებოდა და «ხელისგულზე ატარებდა», რადგან ფიქრობდა, რომ აუცილებლად მამამისნაირი უნდა ყოფილიყო; მაშინ იგი ქალებსაც მოეწონებოდათ და თავადაც დედის მიერ შექმნილი, მიუწვდომელი მამაკაცის იდეალად გადაიქცეოდა. თუ ახალგაზრდა კაცი ობსესიური სიმპტომის მეშვეობით ვერ შეძლებს საკუთარი იმპულსებისგან თავის დაცვას, მაშინ იგი უსაფრთხოების უფრო საიმედო ზომებს მიმართავს; მაგალითად, სექსუალური აზრების გამოვლენისას მას სხვა დამცავი რეაქციები გაუჩნდება; მაგრამ კრიტიკულ სიტუაციებში, შესაძლოა, ახალგაზრდა კაცს «გონება დაებინდოს» და, უეცრად, ხანმოკლე დროით გაითიშოს, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ სახიფათო სიტუაციას დიდი ძალისხმევით დააღწია თავი, თუმცა ამ დროს საშინელ დაღლილობას გრძნობს. ამრიგად, ობსესიურ პიროვნებას უამრავი შესაძლებლობა გააჩნია, კრიტიკული სიტუაციებიდან და კონფლიქტებიდან უვნებლად გამოსვლისა. ბატონ ბ-ს ყოველი კვირის ბოლოს საშინელი ნევროზი ტანჯავდა. შაბათი ახლოვდებოდა თუ არა, გაურკვეველი, აუხსნელი შიში და დანაშაულის გრძნობა იპყრობდა. ამას ისეთი სომატური სიმპტომები ახლდა თან, როგორიცაა მოთენთილობა, თავის ტკივილები და დაღლილობა. მისი ასეთი მდგომარეობა მთელი კვირადღე და ორშაბათი დღის პირველ ნახევარში გრძელდებოდა, ნაშუადღევს კი, მისდა გასაკვირად, თავს ისევ ნორმალურად გრძნობდა. ხანგრძლივი ფსიქოთერაპიული მკურნალობის პროცესში გამოვლინდა, როგორი იყო ის ცხოვრებისეული სივრცე, რომელშიც დაიწყო და განვითარდა პაციენტის დაავადება: ბატონ ბ-ს მშობლებს ერთმანეთში საშინელი ურთიერთობა ჰქონდათ; მაგრამ ყველაზე დრამატული მოვლენა მათ ცხოვრებაში ის იყო, რომ ცოლ-ქმარი კვირის ბოლოს სისტემატურად თვრებოდა, რასაც ხმამაღალი შელაპარაკება, შეხლა-შემოხლა და ცემა-ტყეპაც კი მოჰყვებოდა ხოლმე. ბიჭი და მისი უმცროსი და ამის გამო მუდმივ შიშში იყვნენ და საწინააღმდეგო გრძნობებს განიცდიდნენ. ერთი მხრივ, ბავშვებს ეშინოდათ, რომ გააფთრებული მამა დედას რაღაცას აუტეხავდა, და, როგორც სიმთვრალეში ხშირად იმუქრებოდა, შეიძლებოდა ცოლი მოეკლა კიდეც. მეორე მხრივ, ისინი საშინელ სიძულვილს გრძნობდნენ, უპირველეს ყოვლისა, მამის მიმართ; ამ სიძულვილს ისიც აძლიერებდა, რომ მამა ჩხუბის დროს ბიჭს ხშირად აყენებდა შეურაცხყოფას, უტაქტო შენიშვნებს აძლევდა, მერე კი, უეცრად გრძნობამორეული, მოითხოვდა, მისთვის ეკოცნა, რასაც შეშინებული ბავშვი ზიზღით უსრულებდა. როდესაც კვირა საღამოს ბავშვები დასაძინებლად წვებოდნენ, მათ ხშირად ისევ ესმოდათ მშობლების ჩხუბი; ისინი ერთმანეთს ადანაშაულებდნენ და განქორწინებით იმუქრებოდნენ. ორშაბათობით მამა დილით ადრე მიდიოდა სამუშაოზე, მთვრალ დედას კი ჯერ ისევ ეძინა. ბავშვები საუზმეს თავად იმზადებდნენ და სკოლაში ისე მიდიოდნენ, რომ მშობლებს ვერ ხვდებოდნენ. ბიჭი ორშაბათობით გაკვეთილებზე თავს ცუდად გრძნობდა და სულ იმის შიშში იყო, რომ კვირა საღამოს შემდეგ, მშობლებს შეეძლოთ სახლში რაღაც უბედურება დაეტრიალებინათ. მან არ იცოდა, შინ დაბრუნებულს, დედა სახლიდან გაქცეული დახვდებოდა თუ არა, როგორც ქალი ამას ხშირად იმუქრებოდა. ბიჭი საშინლად განიცდიდა, რომ მის ოჯახში ასეთი სამარცხვინო ამბები ხდებოდა, და წუხდა, რომ, თანატოლებისგან განსხვავებით, თავად ვერაფერს მოუყვებოდა მათ მხიარულად გატარებულ კვირადღეზე; ამიტომ ცდილობდა, ასეთი საუბრებისთვის თავი აერიდებინა, რომ არავის გაეგო, რა უბედურება სჭირდა. ბუნებრივია, ასეთ სიტუაციაში ბიჭი სულ უფრო მეტ სიძულვილს გრძნობდა მშობლების მიმართ, მაგრამ მის ემოციურ მდგომარეობას ისიც ართულებდა, რომ მშობლები ძალიან ებრალებოდა; იგი გუმანით გრძნობდა, რომ ისინიც იტანჯებოდნენ და უბედურები იყვნენ. ბიჭი ორშაბათს სკოლიდან შინ ბრუნდებოდა და ხედავდა, რომ სახლში სიწყნარე სუფევდა და უბედურება არ მომხდარიყო; ამ დროს მას შიში უქრებოდა, სიმშვიდე ეუფლებოდა და იმედი ეძლეოდა, რომ ახლა კვირის ბოლომდე აღარაფერი მოხდებოდა; მერე კი შაბათ-კვირის დღეებს რომ წარმოიდგენდა, კვლავ შიში იპყრობდა. ამრიგად, ყოველი კვირის ბოლოს ბიჭი საშინლად აფორიაქებული იყო და საშუალება არ ჰქონდა, თავისუფალი დრო უზრუნველად გაეტარებინა. მშობლების ურთიერთობის გამო ცხოვრება აუტანლად ეჩვენებოდა, და თან იმაზეც ფიქრობდა, რომ სიმხნევე გამოეჩინა, საკუთარ სურვილებზე უარი ეთქვა, და მშობლებს «თავისი ამ შეგონებით», მსხვერპლის სახით დაპირისპირებოდა. ბატონმა ბ-მ ბოლოს და ბოლოს ისე გაითავისა ეს გრძნობა, რომ წლების განმავლობაში აღარც ძველ შიშს განიცდიდა და დანაშაულის გრძნობაც აღარ აწუხებდა. იგი ისევ და ისევ უხმობდა თავის «მაგიურ შეგონებას» და უარს ამბობდა საკუთარ სურვილებზე, თითქოს ამით კვლავ რაღაც უსიამოვნების თავიდან აცილებას ცდილობდა, რომელიც მას ყოველ წუთს ემუქრებოდა. ბატონ ბ-ს უხაროდა, როდესაც კვირადღე მთავრდებოდა და ორშაბათს კვლავ სამუშაოზე შეეძლო წასვლა; რა თქმა უნდა, ამის მიზეზი ისიც იყო, რომ არ იცოდა, საკუთარი თავისუფლება და თავისუფალი დრო რაში გამოეყენებინა. ბატონი ბ. ბავშვობაში თავის იმპულსებს რომ აჰყოლოდა, მამას ერთხელ მაინც დაბეჯითებით მოახსენებდა თავის აზრს, პირში მიახლიდა, როგორ სძულდა და ეზიზღებოდა იგი, და, ვინ იცის, ამ დროს კიდევ რა საშინელებებს ჩაიდენდა. მაგრამ განა ბავშვს შეეძლო ამ კონფლიქტის გადაჭრა? მან იცოდა, რომ მამა ამის შემდეგ ცემით სულს ამოხდიდა, და ამით ოჯახში სიტუაცია უფრო გამწვავდებოდა. დედა, ალბათ, შვილის მხარეს დაიჭერდა და მამა მთელ ჯავრს ახლა მხოლოდ მასზე იყრიდა. სწორედ ეს კომპლექსური და რთული პრობლემები გახდა ბატონ ბ-ს ნევროზის მიზეზი; ნევროზი იცავდა მას, რათა რაიმე საშინელება არ ჩაედინა. მან ბავშვისთვის იმ «მაგიური შეგონების» ფუნქცია შეასრულა, რომელშიც გაერთიანდა სინანულის, სასჯელის, მსხვერპლისა და თვითბრალდების განცდები. და რაკი ბიჭი ვერც თავის სიძულვილს, ბოღმას და იმედგაცრუებას და ვერც ნატვრას, წუხილს და სირცხვილს გამოხატავდა, ამიტომ მათ დათრგუნვას ცდილობდა, რაც მოგვიანებით მისი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების მიზეზი გახდა. ბატონ ბ-ს რომ მისცემოდა შესაძლებლობა, თავისი მდგომარეობა მშობლებისთვის აეხსნა, ან ვინმესთვის გაეზიარებინა – როგორ იტანჯებოდა და როგორ ჰქონდა გაგლეჯილი გული ურთიერთგამომრიცხავი გრძნობებით, მაშინ იგი საკუთარ თავს სულ სხვაგვარად წარმოაჩენდა და ობსესიურ პიროვნებად არ ჩამოყალიბდებოდა. არსებობს გარემოებები, რომლებიც ობსესიური თვისებების ჩამოყალიბებას ასევე უწყობს ხელს იმ ბავშვებში, რომლებიც მხოლოდ მშობლების პიროვნულ ზეგავლენას კი არ განიცდიან, არამედ მათ სოციალურ როლთან და პრესტიჟთან დაკავშირებულ მოთხოვნებსაც უწევენ ანგარიშს. ასეთ შემთხვევებს ვხვდებით, მაგალითად, სამხედრო პირთა, მასწავლებელთა, ღვთისმსახურთა წრეებში და ოჯახის მამების სხვა პროფესიებში, რომლებიც უმთავრესად ორიენტირებული არიან გარეგნულ შთაბეჭდილებებზე და პრესტიჟზე, ხოლო ამ სფეროებში მუშაობა ვითარს ობსესიურ ქცევებს მოითხოვს. ძველი პრუსიული არმიის სამხედრო პირები ვაჟკაცურ, პროფესიულ იდეოლოგიას განასახიერებდნენ; ეს იყო: თავდაჭერილობა, შეუპოვრობა და სიმამაცე, ხოლო მათ გარეგნულ მხარეს «გაჯგიმული სიარული» და უნიფორმის მაღალი, დამდგარი საყელო აგვირგვინებდა. მაღალი რანგის მავან ოფიცერს ორი ვაჟი ჰყავდა. პატივმოყვარე მამა მათზე დიდ იმედებს ამყარებდა და შვილებთან დაკავშირებით შორსმიმავალი გეგმები ჰქონდა. ვაჟიშვილებს პრუსიული სულისკვეთებით ზრდიდა და მათი მხრივ გრძნობების ნებისმიერ გამოვლინებას, მით უფრო ტირილს, უღირს საქციელად მიიჩნევდა («გერმანელი ახალგაზრდა არ შეიძლება ტიროდეს!»). მამა ოჯახში ყაზარმულ წესრიგს მოითხოვდა და შვილებს კარგად გაწრთვნილი რეკრუტების ცხოვრებით აცხოვრებდა. საღამოობით მამის წინ გაჯგიმულ ყმაწვილებს მისთვის უნდა მოეხსენებინათ – «დასაძინებლად მივდივართ». ამასთან უფროსი ვაჟი, თავის ერთი წლით პატარა ძმაზე ზუსტად ერთი საათით გვიან უნდა დაწოლილიყო, რადგან იგი, თითქოს რაღაც დამსახურების გამო, უფრო მეტი თავისუფლებით სარგებლობდა. უმცროსი შვილი მგრძნობიარე ყმაწვილი იყო და ხელოვნება აინტერესებდა, მაგრამ მამა მას არ სწყალობდა და «ქალაჩუნას» ეძახდა. «საერთოდ არ გეტყობა, რომ კაცი ხარ» – ეუბნებოდა შვილს, თუ შეამჩნევდა, რომ მან რაიმე გრძნობები გამოავლინა ან ცრემლები ვერ შეიკავა. ბიჭი ვერ ეგუებოდა მამის მკაცრი წრთობის მეთოდებს, ზამთარში ხელები ეყინებოდა და საშინლად სტკიოდა, ხელთათმანებს კი ვერ იცმევდა, რადგან მამას ეს «არაკაცურ» საქციელად მიაჩნდა. მერე მამამ გადაწყვიტა, ყმაწვილი იმხანად ერთ-ერთ ცნობილ სკოლაში შეეყვანა, სადაც ნაციონალ-სოციალისტი ფუნქციონერების შვილები სწავლობდნენ. რა თქმა უნდა, მას ამისთვის ბიჭის თანხმობა არ დასჭირვებია, რადგან მამებმა ხომ ყოველთვის ზუსტად იციან, რა უფრო სასიკეთოა მათი შვილებისათვის! ამრიგად, 15 თუ 16 წლის ბიჭი შეიყვანეს სკოლაში, სადაც მას სამხედრო წვრთნა უნდა გაევლო. იგი აქ თავს ძალზე უბედურად გრძნობდა და, არცთუ კარგად სწავლობდა. მალე ერთ-ერთი სამხედრო ვარჯიშის დროს ბიჭი ისე მკაცრად შეახურეს, რომ ენაბლუობა დასჩემდა; მოკლე ხანში მდგომარეობა ისე გაურთულდა, რომ სკოლაში მის დატოვებაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტი იყო, რადგან აქ რჩეულ თაობას ზრდიდნენ. თავისი ენაბლუობის წყალობით, ბიჭმა მამა აიძულა, შვილზე ხელი ჩაექნია და მასზე ყოველგვარი პასუხისმგებლობა მოეხსნა. ამასთან, უეცარი «ენაბლუობა» ბიჭისთვის ერთადერთი მიზეზი იყო, რომელიც მამას აიძულებდა, თავისი გადაწყვეტილება შეეცვალა. ცხადია, შვილი მის წინააღმდეგ თავის პროტესტს ვერანაირად გამოხატავდა, რადგან ამ შემთხვევაში მამა მას მკაცრად დასჯიდა. თუმცა ასეთი რამ ბიჭს თავში აზრადაც არ გაუვლია; მისმა არაცნობიერმა მოქმედებამ, ამ სინდრომის წყალობით, შეძლო სასურველი მიზნისთვის მიეღწია. მისი მიზანი კი იყო, საძულველი სკოლისთვის ისე დაეღწია თავი, რომ თავად არაფერი დაბრალებოდა, მამისთვის წინააღმდეგობა არ გაეწია და თან მასზე სიამოვნებით ეძია შური; ბიჭი გრძნობდა, რომ მამა ამ სიმპტომის წინაშე უძლური იყო. ენაბლუობა ბიჭს საშინლად ტანჯავდა და დიდ უხერხულობას უქმნიდა; ეს ქვეცნობიერი თვითბრალდების გრძნობა იყო, რომელიც მისი პროტესტის შედეგად გამოვლინდა. რამდენადაც აუცილებელია, რომ ბავშვი მშობლებთან ურთიერთობის ზღვარს გრძნობდეს და მათ ავტორიტეტს შეგნებულად აღიარებდეს, იმდენად სახიფათოა მისთვის ავტორიტარული აღზრდა, რომელიც ბავშვისგან უპირობო მორჩილებას მოითხოვს; ამ დროს მას არა აქვს უფლება, იკითხოს, რა მიზეზი აქვს ამა თუ იმ აკრძალვას. ამგვარი ავტორიტარული «აღზრდის» უკიდურეს გამოვლინებას წარმოადგენს «მასის ადამიანი», რომელიც ადრეულ წლებში შთაგონებული ბრმა მორჩილების გამო, უკან არაფერზე დაიხევს და ნებისმიერ ბრძანებას შეასრულებს. «ანტიავტორიტარული აღზრდა» (ვფიქრობ, უფრო მართებული იქნებოდა, თუ მას «არაავტორიტარულ აღზრდას» ვუწოდებდით) მეორე უკიდურესობაა, რამდენადაც იგი ხელს უწყობს ადამიანის აღვირახსნილი თვითნებობის გამოვლენას და მის თავისუფლებას არანაკლებ საფრთხეს უქმნის. არსებობს ისეთი მძიმე შემთხვევები, როდესაც ადამიანი, თავისი ჯიუტი ხასიათის გამო, რეალურ თუ ვითარს ძალადობას მთელი ცხოვრების მანძილზე ებრძვის; იგი ნებისმიერ ბუნებრივ წესრიგს ძალადობად აღიქვამს და მზადაა, მის წინააღმდეგ გაილაშქროს. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს იმ მძიმე ხასიათის ადამიანებთან, რომელთა ემოციური განწყობის საფუძველი მათი თავნებობაა. ისინი ყველაფრის წინააღმდეგ გამოდიან, ჭირვეულად უარყოფენ ყველაფერს და ნერვების უკიდურესი დაძაბვით ცდილობენ შეისრულონ ის, რაც ბავშვობაში ეკრძალებოდათ. კარლ გუსტავ იუნგი «პერსონას» უწოდებს ადამიანს, რომელიც რეალურ სამყაროში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ან თავს ასეთად მიიჩნევს. იმ ოჯახებში, სადაც ასეთ ადამიანებს განსაკუთრებით უწევენ ანგარიშს, ბავშვის ძალისმიერი მეთოდებით აღზრდა სანიმუშოდაა მიჩნეული. ამ დროს ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ მასთან ასეთ მოპყრობას მშობლებს თავიანთი «მდგომარეობა აიძულებს», ამასთან, საზოგადოებაც მოითხოვს მისგან, რომ კარგად აღზრდილი და სანიმუშო იყოს, თავისი წარმატებებითა და საქციელით სხვებისგან გამოირჩეოდეს, მშობლები «არ შეარცხვინოს». ამ დროს განსაკუთრებით რთულ მდგომარეობაში ის მასწავლებლები აღმოჩნდებიან ხოლმე, რომელთა მოსწავლეებიც ასეთი მამების მიერ აღზრდილი შვილები არიან. ბავშვში აუცილებლად გამოვლინდება მამის პიროვნული თვისებები და ოჯახში გამეფებული ატმოსფერო; ამიტომ იგი თავს უფლებას ვერ მისცემს, მშობლებს იმედი გაუცრუოს და თავისი საქციელით მათ სახელი შეულახოს. ამგვარი ძალადობრივი აღზრდა, შესაძლოა, ბავშვის ობსესიური განვითარების მიზეზი გახდეს, თუ იგი საკმაო სიძლიერეს არ გამოიჩენს, როგორც ამბობენ, «არ აიწყვეტს» და ამბოხს არ მოაწყობს. ბავშვის მხრივ ეს ჯანსაღი რეაქციაა, მაგრამ მშობლები ამას არ პატიობენ, რადგან ფიქრობენ, რომ ბავშვის ასეთი საქციელი მის «ცუდ ზნეზე» მეტყველებს და არა არასწორ აღზრდაზე. ბავშვის ამგვარ საქციელს ნებისმიერ გარემოში კიცხავენ, განსაკუთრებით ეს სოფლებზე და პატარა ქალაქებზე ითქმის, სადაც «მეზობლები» ასეთ შემთხვევებში მორალურ აღშფოთებას ნიშნის მოგებით გამოხატავენ. ასეთ პროფესიონალ «პერსონას» თუ საზოგადოებრივ, სამსახურებრივ და სოციალურ პრესტიჟს უამრავი ბავშვი ეწირება მსხვერპლად; ამიტომ მხოლოდ ჭეშმარიტად დიდბუნებოვან მშობლებს შეუძლიათ, ბავშვების კეთილდღეობა სოციალურ პატივმოყვარეობაზე მაღლა დააყენონ. ამასთან დაკავშირებით, ობსესიური პიროვნების კიდევ ერთ თვისებაზე გავამახვილებთ ყურადღებას: საკუთარი უსაფრთხოების მიზნით, ობსესიური ადამიანები მთლიანად საზოგადოებრივი აზრის ზეგავლენის ქვეშ ექცევიან და იმაზე არიან მიყურადებულნი, რას იტყვის ან რას არ იტყვის «ხალხი», ან როგორ იქცევიან ან არ იქცევიან საზოგადოების სხვა წევრები. ამაში ის აღზრდის შედეგებიც იჩენს თავს, როდესაც ამ ადამიანებს გამუდმებით უკრძალავდნენ რაღაცას და ამ აკრძალვების მიზეზს არასოდეს უხსნიდნენ. თუ ბავშვს რაიმე მოთხოვნას უყენებენ ან რამეზე აკრძალვას უწესებენ და ამ დროს გასაგებად არ უხსნიან ამის მიზეზს, ბავშვი მათ შესასრულებლად ნაკლებად განეწყობა. დღესდღეობით, უკვე ყავლგასული პატრიარქატის პირობებში, მიიჩნევენ, რომ მშობლები ყოველთვის მართლები არიან და მათი ავტორიტეტის ეჭვქვეშ დაყენება არ შეიძლება. ბიბლიაში აღწერილია, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე, როგორ ეკრძალება პირველ მამაკაცს და ქალს ცნობადის ხიდან ნაყოფის მოწყვეტა, რაც, მათი ცნობისმოყვარე ბუნებიდან გამომდინარე, ადამიანის «ცოდვით დაცემას» იწვევს. ქვემოთ მოყვანილმა მაგალითმა, შესაძლოა, ნათელი გახადოს, რა რთულად მიმდინარეობს ობსესიური პიროვნებების განვითარების პროცესი, რომელსაც მოკლედ აღვწერთ: ოცდაათ წელს გადაცილებული, აკვიატებული აზრებით შეპყრობილი ქალი ჩაცმა-გახდას საათნახევარს, ბანაობას კი ორ საათს ანდომებდა. როდესაც იგი კლინიკაში სამკურნალოდ მოვიდა, გვითხრა, რომ ახლა უკვე ყოველდღიურად ექვსი საათის განმავლობაში ბანაობდა, ქმართან სექსუალურ ურთიერთობაზე უარს ამბობდა და შვილებს თავისთან მიკარებას უკრძალავდა. პაციენტი ლოგინში იწვა და თავადაც არაფერს ეხებოდა, რადგან ეშინოდა, რომ უწმინდურება «მოეცხებოდა», დაორსულდებოდა, ან თავისი შეხებით ყველაფერს წაბილწავდა. პაციენტს მეტასტაზებივით მოედო შიში, რომ, თუ «წაბილწულ» საგნებს, მაგალითად კარის სახელურს, ხელს მოჰკიდებდა, რომელსაც უამრავი ხელი ეხებოდა, თავადაც «წაიბილწებოდა». თუ მითიური მეფე მიდასი ხელის ერთი შეხებით ყველაფერს ოქროდ აქცევდა, ამ ქალის შემთხვევაში ყველაფერი «იბილწებოდა», რასაც მისი ხელი მოხვდებოდა. კლინიკაში წინასწარი კონსულტაციის დროს, ქალი ფეხებაკეცილი იჯდა საწოლზე, მუხლებზე ხელები შემოეხვია და მთლიანად გაშეშებულიყო; სეანსის შემდეგ კი დაბუჟებულ და გახევებულ კიდურებს ძლივსღა ამოძრავებდა. როდესაც პაციენტი მისაღებ ოთახში შემოვიდა, ერთი წუთის განმავლობაში თავისთვის ჩურჩულებდა: «ბინძური არა ვარ, ბინძური არა ვარ!», და მხოლოდ ამის შემდეგ შემობრუნდა ჩემკენ. ქალი ახლა უკვე მხოლოდ ბანაობის დროს კი არა, ნებისმიერი საგნის შეხებისას იმეორებდა ამ «მაგიური შელოცვასავით» აკვიატებულ სიტყვებს. პაციენტი ამ დროს უკვე ფსიქოზის ზღვარზე იმყოფებოდა. იგი ამერიკის შეერთებული შტატების სამხრეთით მდებარე პატარა ქალაქში, პურიტანულ ოჯახში იზრდებოდა; ძალიან მკაცრი და მომთხოვნი დედა ჰყავდა, მამა კი გულჩვილი ხასიათის კაცი იყო და ცხოვრებას შიშის თვალით შეჰყურებდა. თავისი ქალიშვილის ქორწილის დღეს კი ისე ცუდად გამხდარა, რომ ლოგინში ჩაწოლილა და ცერემონიალში მონაწილეობა ვერ მიუღია. მიღებული აღზრდის წყალობით, პაციენტი მშობლებს ძალიან უწევდა ანგარიშს და პრობლემებს არასოდეს უქმნიდა; მშობლები კი ამაყობდნენ, რომ მათ პატარა ქალაქში გოგონას და მის ძმას ზრდილ და წესიერ ბავშვებად იცნობდნენ. დედ-მამა ცდილობდა, შვილები ყველა თვალსაზრისით სანიმუშონი ყოფილიყვნენ, ამიტომ მათ სიგარეტის მოწევა, ალკოჰოლიანი სასმელები, ცეკვებზე სიარული და ბანქოს თამაში სასტიკად ეკრძალებოდათ. პაციენტი საკვირაო სკოლაში დადიოდა, სადაც გოგონები და ბიჭები ცალ-ცალკე სწავლობდნენ. «კეთილი» მშობლები შვილებს არასოდეს სცემდნენ და არც უხეშად მიმართავდნენ. ამასთან დაკავშირებით, პაციენტმა ერთხელ ძალიან ნიშანდობლივი ფრაზა თქვა: «We killed each other with kindness».[2] მკურნალობის დროს, სხვათა შორის, ისიც გაირკვა, რომ პაციენტის სამი წლით უმცროსი ძმა დედას გამორჩეულად უყვარდა. მას ოჯახში «გენიალურ» ბავშვად აღიარებდნენ და გოგონა ამას ეგუებოდა, რადგან ფიქრობდა, რომ თვითონ დიდი ნიჭით დაჯილდოებული არ იყო; მაგრამ თან იმის იმედი ჰქონდა, რომ თუ საკუთარ თავს სრულყოფდა, სიყვარულს ისიც დაიმსახურებდა. რა თქმა უნდა, ასეთ ვითარებაში გოგონა «წყენას» გულში იკლავდა და არ იმჩნევდა, რომ ძმის მიმართ შურსა და სიძულვილს გრძნობდა, თუმცა იმავდროულად მასაც და მშობლებსაც იდეალურ ადამიანებად წარმოიდგენდა. მალე გოგონას საგნებთან შეხების შიში აეკვიატა და ცდილობდა კარი ისე გაეღო, რომ მისი სახელური იდაყვით ჩამოეწია. მართალია, ოჯახის წევრები ამას ხედავდნენ, მაგრამ გოგონას «ანგარიშს უწევდნენ» და არ იმჩნევდნენ, რადგან ფიქრობდნენ, რომ მათი მხრიდან ამაზე ლაპარაკი უტაქტობა იქნებოდა და მას უხერხულ მდგომარეობაში ჩააგდებდა. და, რაკი პაციენტმა გარედან დახმარება ვერავისგან მიიღო, მისმა აკვიატებულმა აზრებმა და ქცევებმა სულ უფრო იჩინა თავი. გოგონას შემთხვევაშიც, ჩვეულებისამებრ, ადრევე შეინიშნებოდა აკვიატების ნიშნები: 7-8 წლის ასაკში იგი სკოლაში არ წავიდოდა, თუ წინდა ორივე ფეხზე ზუსტად, თანაბრად არ ჰქონდა მორგებული. თავისთავად ეს უკვე საგანგაშო სიგნალი იყო, მაგრამ მაშინ ამისთვის ყურადღება არავის მიუქცევია. ასეთი საქციელის გამო ბავშვებს ხშირად სჯიან ან დასცინიან ხოლმე. მაგრამ გოგონა ამისთვის იმხანად რომ დაესაჯათ ან მასხრად აეგდოთ, ეს მის მდგომარეობას უფრო გაართულებდა, რადგან, თავის დაცვის მიზნით, უფრო ფარული და ფრთხილი ზომების მიღებას შეეცდებოდა. ამჯერად კი ისე მოხდა, რომ გოგონა თავისი პრობლემების წინაშე სრულიად მარტო აღმოჩნდა. მკურნალობის დაწყებიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ პაციენტს მივანიშნე – როგორც ჩანს, თქვენი ოჯახის იდეალიზაციას ახდენთ, რადგან თქვენს მიერ აღწერილ «უცოდველ» ოჯახურ გარემოში მსგავსი სიმპტომები არ გამოვლინდებოდა-მეთქი. მერე პაციენტს ისიც ვუთხარი, რომ, როგორც ჩანს, იმ აფექტებს და აგრესიებს, რომლებსაც იგი არამცთუ ვინმეს, საკუთარ თავსაც კი უმალავდა, ახლა უკვე თავის წინააღმდეგ მიმართავდა. ამ სიტყვების გაგონებაზე, პაციენტმა სიძულვილით შემომხედა და თავდაჯერებით მითხრა, ჩემი მშობლების მხრიდან მე მხოლოდ «კეთილგანწყობას ვგრძნობდიო». მაგრამ პაციენტის ამ ნათქვამმა მის მიერ მოგვიანებით მონაყოლ სიზმარში სრულიად საპირისპირო აზრი შეიძინა: «წინ მედგა დედაჩემის კუბო, რომელზეც რაღაც თარიღი ეწერა, ოღონდ არ მახსოვს, რა» (იმხანად პაციენტის დედა ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო). მშობლებმა შვილის მკურნალობის პერიოდშიც არაფერი იცოდნენ მისი ავადმყოფობის შესახებ; ქალმა თქვა: «თუ მშობლებს მივწერდი, რომ გათხოვებამდე მამაკაცთან მქონდა კავშირი, ამით მათ საშინელ დარტყმას მივაყენებდი, ვიცი, რომ ისინი ამას ვერ გადაიტანდნენ. ამიტომ ისევ ჩემი ავადმყოფობა ვარჩიე». პაციენტი თავის ქალაქში ვერც ერთ ექიმთან ვერ მივიდოდა, რადგან იძულებული გახდებოდა, თავის სექსუალურ პრობლემებზე ელაპარაკა და ეღიარებინა, რომ მამაკაცთან გათხოვებამდე ჰქონდა სექსი. ამიტომ ქალმა ამჯობინა, შემდგომშიც თავისი აკვიატებული აზრებით ეცხოვრა. გათხოვების შემდეგ პაციენტს მდგომარეობა გაურთულდა, რადგან სიცოცხლით სავსე და ტემპერამენტიანი ქმარი მას მეტისმეტად დიდ მოთხოვნებს უყენებდა, მაშინ როცა ქალი სექსის ერთადერთ მიზანს შვილების გაჩენაში ხედავდა. დამატებითი მოსაზრებები შეიძლება ითქვას, რომ ჩვევები ჩვენი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების დასაწყისზე მიგვანიშნებენ; დილით ადგომა, ჩაცმა თუ სხვა «სასურველი ჩვევები» ადამიანს თავის დასამკვიდრებლად სჭირდება, მათი შესრულების დროს გარკვეულ თვითკმაყოფილებას გრძნობს და ადვილად ღიზიანდება, თუ ამაში რაიმე უშლის ხელს. მაგრამ ეს ჩვევები ჩვენში არავითარ დაძაბულობას და უსიამოვნო შეგრძნებებს არ იწვევს, ამიტომ მათ აკვიატებასაც ვერ დავარქმევთ. ჩვევები ადამიანს დროისა და ენერგიის დაზოგვის მიზნით უყალიბდება და მათი შეცვლა ან უგულებელყოფა შეუძლია, თუ ამას მოინდომებს ან მიზანშეწონილად მიიჩნევს. ჩვევებს ფართოდ აქვს გადგმული ფესვები ჩვენს სოციალურ, საზოგადოებრივ და რელიგიურ ცხოვრებაში; ისინი იმ წესრიგსა და ქცევის წესებს გვთავაზობენ, ყველანი ერთნაირად რომ ვიცავთ. აკვიატებულ აზრებსა და ქცევებზე კი მხოლოდ მაშინ შეიძლება ლაპარაკი, როდესაც ადამიანს სხვაგვარად მოქცევა არ შეუძლია და გარკვეულ სიტუაციებში თავისდაუნებურად ისეთ საქციელს ჩადის, რაც მას უაზრობად მიაჩნია. ჩვენ ხისტ აღმზრდელობით მეთოდებსაც გავეცანით და დავინახეთ, რომ მეტისმეტად ავტორიტარულმა და პრინციპულმა აღზრდამ, შესაძლოა, ბავშვის განვითარების პროცესში ობსესიური თვისებების გამოვლინებას შეუწყოს ხელი, მით უფრო, თუ ამ მეთოდების გამოყენებას ძალიან ადრეულ ასაკში იწყებენ. როდესაც მშობლები ბავშვის არასასურველი ქცევის დათრგუნვას ცდილობენ, ამან შეიძლება ის შედეგი გამოიღოს, რომ ბავშვს პერფექციონიზმისადმი მიდრეკილება გაუჩნდეს და როგორც საკუთარი თავის, ისე სხვების მიმართ შეუწყნარებლობა და დიქტატორულ-დოგმატური ჩვევები გამოავლინოს. ობსესიური ადამიანი პერფექციონიზმს სადღაც მაინც გამოავლენს და მისმა ქმედებამ ამ დროს, შესაძლოა, უმართებულო და არასასურველი სახე მიიღოს. ობსესიურ პიროვნებას სამყარო ყოველთვის ისეთად წარმოუდგენია, როგორსაც იგი თავის წარმოსახვაში ხედავს. რა ძალითაც იგი საკუთარ თავში თავდაპირველი ცხოვრებისეული საწყისის ჩახშობას შეეცდება, იმავე სიძლიერით გამოვლინდება ეს მცდელობა აკვიატებად; რადგან მხოლოდ «ქაოსზე» და მის მართვაზე მიმართული წესები და კანონები გვაძლევს იმის გარანტიას, რომ არაფერი ისეთი არ მოხდება, რაც არ შეიძლება, რომ მოხდეს. აი, მაგალითად, კედელზე გვერდულად დაკიდებულმა სურათმა შეიძლება უკვე გააღიზიანოს კაცი არა მხოლოდ ესთეტიკური თვალსაზრისით, არამედ იმითაც, რომ ამ დროს დარღვეულია ის წესი და კანონი, რომლის თანახმადაც სურათები უნდა დაიკიდოს. «ნორმიდან» ნებისმიერი ამგვარი უმნიშვნელო გადახვევა შემდეგ საფრთხეებს გულისხმობს: თუ სურათებს ყოველთვის გვერდულად დაკიდებენ, არავინ იცის, რა მოხდება შემდეგ. ხომ შეიძლება უწესრიგობამ მოიცვას ყველაფერი და კონტროლის სადავეები დაიკარგოს?! ობსესიური ადამიანების ზოგიერთი ქცევის წესი უფრო გასაგები გახდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ, დათრგუნული განწყობისა და მგრძნობიარე ბუნების გამო, ისინი წვრილმანებზე ძალიან რეაგირებენ და ზოგჯერ სწორედ ეს წვრილმანი ხდება მათი «დასასრულის დასაწყისი». სისტემურობის სულ მცირე დარღვევის და ყურადღების მოდუნების შემთხვევაში, შესაძლოა, დათრგუნულმა გრძნობებმა მთელი ძალით ამოხეთქონ და იმ თოვლის გუნდასავით აგორდნენ, გამოდევნილი იმპულსების ზვავს რომ იწვევს. გეოლოგებს ეკუთვნით ერთი პარადოქსული მოსაზრება, რომელიც ნათელს გახდის ჩვენ მიერ გამოთქმულ აზრს: ადამიანი ძალიან სასარგებლო საქმეს ეწევა, როდესაც მთის ქანებს თხრის; მაგრამ გათხრის დროს, შესაძლოა, «ქანის ძარღვი» დააზიანოს; ამიტომ გეოლოგების რჩევაა, სიფრთხილე გამოვიჩინოთ და «ძლიერად არ დავკრათ» წერაქვი მთის ქანს. ობსესიურ ადამიანს სწორედ ამ სიფრთხილის დაცვა უჭირს. პერფექციონიზმი აიძულებს, ისევ და ისევ დიდი სიზუსტით აღიქვას მოვლენები. ასეთი სიზუსტე აუცილებელია ისეთი საქმიანობებისთვის, როგორიცაა, მაგალითად, მანქანის ფუნქციონირება ან მშენებლობის სტაბილურობა და სანდოობა. მაგრამ, რამდენადაც ეს სიზუსტე საჭიროა ასეთ სფეროებში, იმდენად ზღუდავს იგი შემოქმედებით აზროვნებას. მხოლოდ ობსესიურ ადამიანს შეუძლია სერიოზულად იკამათოს იმაზე, რამდენი ანგელოზი მოთავსდება ნემსის წვერზე. ობსესიური აზროვნება ადვილად შეიჭრება ტვინის სტერილურ ნეირონებში, ადგილს აღარ უტოვებს თავისუფალ შემოქმედებით ძალებს და მათი დამუხრუჭების მიზეზი ხდება. ობსესიურ პიროვნებას აუცილებლად მიაჩნია სავარაუდო შეცდომებისა თუ მცდარი ნაბიჯებისაგან თავის დაცვა; იგი გადაჭარბებულ მნიშვნელობას ანიჭებს რაიმე საქმეში კორექტივების შეტანას და შეცდომების გასწორებას, რაც შეიძლება დაუსრულებლად გაგრძელდეს, რადგან სრულყოფილებას ვერასოდეს მიაღწევს. ამის გამო ობსესიურ ადამიანებს გამუდმებით ემუქრებათ ის, რომ ისინი საკუთარ მოსაზრებებს და თვალსაზრისებს ad absurdum[3] მიიყვანენ, თუმცა ამ დროს ცდილობენ, ისინი აბსოლუტურად გაამარტივონ და მნიშვნელოვანი გახადონ. მაგრამ, თუ მათ ამ ქმედებას უფრო ფართოდ შევხედავთ, დავინახავთ, რომ ობსესიური ადამიანები ამით, შესაძლოა, ცხოვრებისეულ კანონს აღასრულებენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ, როდესაც ისინი თავიანთი ჩამოყალიბებული, სანუკვარი აზრების წყალობით საწინააღმდეგო რეაქციას იწვევენ, ამით შესაძლებელი ხდება მათი რეალურად და ქმედითად შესწორება და შეჯერება, ეს სტიმულს აძლევს მათ შემდგომ განვითარებას და სტერილური მდგომარეობიდან გამოყვანას. ობსესიური ფრაზა «quod dixi, dixi», ანუ «რაც ერთხელ ვთქვი, ვთქვი, და აღარ გადავთქვამ!» გამორიცხავს შემდგომში განვითარების ყოველგვარ შესაძლებლობას. ობსესიური პიროვნების შინაგან განწყობას კარგად გამოხატავს ექსპერიმენტული ფსიქოლოგის ფრაზა: «ჩვენ ზუსტად არ ვიცით, რას ვზომავთ, მაგრამ, რასაც ვზომავთ, ზუსტად ვზომავთ». ობსესიური ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებაში დგება «კიდევ ერთხელ გადამოწმების აუცილებლობა»; მაგალითად, მას ეჭვი ეპარება, გაზის სახელური ნამდვილად გადაკეტა თუ არა, ან წასვლის წინ ოთახის კარი ღია ხომ არ დარჩა. ამ დროს, შესაძლოა, საქმე იქამდე მივიდეს, რომ ობსესიურ პიროვნებაში თავი იჩინოს მძიმე აკვიატების სინდრომებმა, რომლებიც შემდგომში თითქოს დამოუკიდებლად აგრძელებს არსებობას. ამ აკვიატებებსაც ობსესიური ადამიანი ისე განიცდის, როგორც მის არსებობაში შეჭრილ «რაღაც უცხო ძალას», რომელიც მის დათრგუნვას ცდილობს და რომლის გამოც მას სხვაგვარად მოქცევა არ შეუძლია. როგორც კი ობსესიური ადამიანი ამ იძულებითი, აკვიატებული ქმედებების შესრულებაზე უარს იტყვის, მას უმალ გაურკვეველი შიში და მოუსვენრობა შეიპყრობს. ობსესიურ ადამიანს ასევე ჩვევად აქვს, თავისთავს და სხვებს დაუმტკიცოს საკუთარი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების რაციონალურობა და გონივრულად წარმოაჩინოს ისინი; ალბათ, იმიტომ, რომ გრძნობს, რა უძლურია იგი ამ არაბუნებრივი საქციელის წინაშე და როგორ არ შეუძლია წინ აღუდგეს მას, თუმცა ამის აღიარება არ სურს. როდესაც ვიღაც მისთვის უცხო ტუალეტში უნიტაზზე ქაღალდს აფენს, იქიდან გამოსვლისას კარის სახელურს იდაყვით აღებს და ამას ინფექციის საფრთხეს უკავშირებს, ეს ნამდვილად მისი შეგრძნებების გაზვიადების შედეგია, მაგრამ ამგვარი საქციელი, შესაძლოა, ინფექციის შიშში გადაიზარდოს, რის შედეგადაც ობსესიურ ადამიანს ყველგან ბაქტერიები ელანდება; ამით იგი საკუთარ ცხოვრებისეულ სივრცეს ნელ-ნელა, უფრო და უფრო შემოსაზღვრავს და ამცირებს. ამ ადამიანის შველა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ იგი გააცნობიერებს თავისი აკვიატებების კონკრეტულ მიზეზებს, მერე კი მოახდენს საშიში და ამის გამო უგულებელყოფილი ცოცხალი იმპულსების ინტეგრაციას. ამ შემთხვევაში საქმე ობსესიური ადამიანის აგრესიულ და აფექტურ სექსუალურ იმპულსებს ეხება. როგორც უკვე აღვნიშნე, ობსესიურ ადამიანს ხანგრძლივად უხდება თავის დაცვა მისთვის საძულველი იმპულსებისაგან, ამიტომ, შესაძლოა, იგი ამით უშუალოდ არ იყოს დაკავებული. ეს გარემოება ნათელს ჰფენს იმ ადამიანების საქციელს, რომლებიც ფანატიკურად იბრძვიან რაღაცის წინააღმდეგ: უმანკოებისათვის მებრძოლი ფანატიკოსი ყველგან სექსუალურ პრობლემებს ხედავს და გამუდმებით «ბილწ სექსუალობას» კიცხავს, თუმცა ამას «ზნეობრივი მოტივით» ხსნის. ასეთი რამ საერთოდ სჩვევია ობსესიურ ადამიანს, რომელსაც ბოროტების წინააღმდეგ მებრძოლი უფრო ეთქმის, ვიდრე სიკეთის გულშემატკივარი. ობსესიური სტრუქტურით გამორჩეული ერთი პიროვნება საათობით იჯდა ჩანჩქერის წინ და აღტაცებით შეჰყურებდა იმას, რისი უნარიც თავად არ გააჩნდა – ეს იყო ჩანჩქერის ვარდნა და წყლის ნაკადის მოძრაობა. ამ დროს მას იმის შიში არ ჰქონდა, რომ წყლის ვარდნას უეცრად რაღაც შეაჩერებდა და ეს ყველაფერი დამთავრდებოდა. ბუნებრივია, წარმავლობის წინააღმდეგ მიმართული უსაფრთხოების ზომები ობსესიურ პიროვნებებში დროსთან და ფულთან დამოკიდებულებაშიც იჩენს თავს. ამ შემთხვევაში, წარმავლობასთან ერთად, ჩვენში იმის უნარსაც ძლიერად შევიგრძნობთ, რომ შეგვიძლია გამოვიყენოთ მუდმივობისა და უსაფრთხოების ჩვენეული ილუზიის ძალა; მე ვიცი, როგორ განვკარგო საკუთარი დრო და ფული, რადგან ეს მხოლოდ ჩემს ნებაზეა დამოკიდებული. ივო ანდრიჩი[4] თავის რომანში «ფროილაინ» შესანიშნავად აღწერს ობსესიური პიროვნების ტრაგიკულ ბედს. შემზარავია ამერიკის დამკრძალავი ბიუროების მიერ შემოღებული წესი, რომლის თანახმადაც, წარმავლობისა და სიკვდილის სრული უგულებელყოფა ხდება. აქ მიცვალებულებს ისე ოსტატურად რთავენ და ალამაზებენ, რომ ისინი ცოცხლების შთაბეჭდილებას ტოვებენ. ამ საქმეში კიდევ უფრო შორს მიდიან ის შეძლებული ადამიანები, რომლებიც დიდძალ ფულს იხდიან თავიანთი მიცვალებულების გასაყინად, იმ იმედით, რომ, მეცნიერების განვითარების შედეგად, მომავალში შესაძლებელი გახდება მათი გალხობა და გაცოცხლება. მაგრამ უკვდავება ხომ მხოლოდ იმათი ხვედრია, ვინც სიკვდილის შესახებ არაფერი უწყის?! საერთოდ, სიკვდილთან, მათ შორის საკუთართან, თანამონაწილეობა ადამიანის თვისებაა და მხოლოდ ამის წყალობით შეიგრძნობს იგი თავს ნამდვილ ადამიანად. ახლა გვინდა, ობსესიური პიროვნებებისთვის დამახასიათებელი ქცევის წესები ცხოვრების არსებით სფეროებთან მიმართებაში განვიხილოთ; რელიგიური თვალსაზრისით, ისინი დოგმატური და ორთოდოქსალური აზროვნების ადამიანები არიან და «სხვაგვარად მოაზროვნეებისადმი» შეუწყნარებლობით გამოირჩევიან. მამა ღმერთი მათ ხშირად მკაცრ და შურისმაძიებელ მსაჯულად წარმოუდგენიათ, რომელსაც ყველა პატრიარქალური თვისება ახასიათებს და უცილობელ რწმენას და მორჩილებას მოითხოვს. მაგრამ ობსესიური პიროვნებები უფრო ხშირად ცრურწმენებისა და მაგიური წარმოდგენების ტყვეობაში იმყოფებიან; მათთვის რელიგიურ რიტუალებში მონაწილეობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე თავად რწმენა. ცოდვების ფულით გამოსყიდვისა და ინდულგენციებით ვაჭრობა სწორედ ობსესიური ადამიანის ტვინიდან წამოსული იდეა უნდა იყოს. ლოცვების წაკითხვითა და რიტუალების შესრულებით ისინი უბრალოდ წესებს ემორჩილებიან და მათი გრძნობები ამ დროს ვერ სწვდებიან სულის შინაგან სიღრმეებს. ნიკოლაი ლესკოვი[5] მოთხრობაში «სკომოროხი პამფალონი» შთამბეჭდავად აღწერს ობსესიური ადამიანის პერფექციონისტულ ღვთისმოსაობას და მას უბრალო «სკომოროხის» ადამიანურ თვისებებს უპირისპირებს. ობსესიური პიროვნებები ყოველთვის ზუსტად იცავენ ინსტიტუციონალურ წესებს თუ პრინციპებს და მექანიკურად, უაზროდ ასრულებენ მათ. რაც უფრო მეტად აცნობიერებენ შიშისგან თავდაცვის მნიშვნელობას, მით უფრო შეურიგებლები არიან ყოველგვარი ცვლილების მიმართ, რადგან ფიქრობენ, რომ მათ ამ თავდაცვას საფრთხე შეექმნება. მაგრამ სწორედ იმის გამო, რომ ობსესიურ პიროვნებებს ყველაფერი აბსოლუტის რანგში აჰყავთ, მათ რწმენას გამუდმებით საფრთხე ემუქრება, რადგან ისინი საკუთარ თავს შეკითხვების დასმისა და ეჭვების გამოთქმის უფლებას არ აძლევენ. ალბათ, სწორედ ამის გამო მიმდინარეობს მათ შორის სასტიკი რელიგიური ომები; ამით უნდა იყოს გამოწვეული მათი ახალ-ახალი მცდელობებიც – ჩაახშონ და მოსპონ ადამიანში ყოველგვარი ეჭვი, თუმცა დაგუბებულმა გრძნობებმა, შესაძლოა, მკრეხელური აზრების სახით გადმოხეთქოს. ძალის პოლიტიკიდან გამომდინარე, ეკლესია ბოროტად იყენებს რელიგიას და ცდილობს, მორწმუნეებს შიშისა და დანაშაულის გრძნობა შთაუნერგოს. ამით იგი ხელს უწყობს ადამიანებში ობსესიური სიმპტომების განვითარებას, რასაც რელიგიური ხასიათის ხშირი ნევროზები ადასტურებს. დღესდღეობით აშკარად შეინიშნება ადამიანების მცდელობა, გათავისუფლდნენ ეკლესიის მეურვეობისაგან და თავი დაიცვან მისი გავლენისაგან. ობსესიური პიროვნებები ხშირად კრიზისს განიცდიან, როდესაც მათი მკაცრი პრინციპები, თვალსაზრისები და თეორიები ახალ მიღწევებს, ცოდნას და პროგრესს უპირისპირდება, რაც მათ ორიენტაციას საფრთხეს უქმნის, საკუთარი აზროვნების წესზე უარისთქმას აიძულებს და მათ უსაფრთხოებას ან ქონებას ემუქრება. ობსესიური პიროვნებები, როგორც წესი, საიმედო, თანმიმდევრული და კარგი მშობლები არიან; მათ განვითარებული აქვთ პასუხისმგებლობის გრძნობა, ამასთან, საკუთარი ფასეულობების დაცვას და ცხოვრებაში გატარებას ცდილობენ. მაგრამ ობსესიური თვისებების გართულებასთან ერთად, ისინი უკიდურეს სიჯიუტეს ავლენენ. ცნობილია მათი გამონათქვამები: «სანამ ცოცხალი ვარ, არაფერი შეიცვლება»; «ამის უფლებას ბავშვობაში ჩვენც არ გვაძლევდნენ»; «თუ ასეთი რამ ერთხელ კიდევ განმეორდა, ჩვენ შორის ყველაფერი დამთავრდება!» და ა.შ. ობსესიური პიროვნებები ანგარიშს არ უწევენ ბავშვის ასაკს და ხასიათს, ყველა თვალსაზრისით, უზღუდავენ მას სამოქმედო სივრცეს, და ამ საკითხებზე მეტად ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ. მათი მთავარი პრინციპები გამოიხატება ფრაზით: «ვინც ტყუილს ერთხელ იტყვის, მას აღარავინ დაუჯერებს». ისინი ხშირად იმეორებენ სიტყვებს: «მორჩა და გათავდა!» ობსესიური პიროვნებები თავიანთ «არას» პრინციპულ მნიშვნელობას ანიჭებენ, საკუთარი თვალსაზრისის გატარებას ახსნა-განმარტების გარეშე ცდილობენ, და ამ დროს ყოველგვარ წინააღმდეგობას გამორიცხავენ. ისინი ბავშვის აღზრდის პროცესში მისგან ბრმა მორჩილებას მოითხოვენ და შთააგონებენ, რომ დაშვებული შეცდომების გამოსწორება ძალიან ძნელია; ამასთან, ბავშვს სულ მცირე გადაცდომასაც ხშირად შეახსენებენ და მისდამი შეურიგებლები არიან; ხოლო ბავშვს, რომელიც უფროსებისაგან პატიებას დიდხანს ვერ ეღირსა, სასჯელის წინაშე შიშისა და დანაშაულის გრძნობა უძლიერდება. ობსესიური პიროვნებები ძალიან ადრეულ ასაკში უწესებენ ბავშვს ქცევის ნორმებს; მათი აზრით, თუ მას თავის ნებაზე მიუშვებენ, ეს ცუდად იმოქმედებს მის შემდგომ განვითარებაზე. ასეთი მშობლები მიიჩნევენ, რომ ბავშვმა უნდა გაიაროს გამოცდა, რომლის დროსაც იგი გამოავლენს მისი ასაკისთვის სახიფათო თვისებებს; ამასთან, ბავშვს უყენებენ უამრავ მოთხოვნას, რომელთა სრულყოფილად შესრულება მას ძალიან ადრეულ ასაკში ევალება. ეს მოთხოვნები დაკავშირებულია უაზრო, პუნქტუალურ ქმედებებთან და წესრიგის პედანტურად დაცვასთან; მაგალითად, ბავშვისგან მოითხოვენ, რომ «მან ყველაფერი შეჭამოს, რასაც თეფშზე დაუდებენ». ამ დროს ბავშვს არა აქვს უფლება, თავისი აზრი გამოხატოს და თქვას, რის და რამდენის ჭამა სურს. თუ იგი თავისი ასაკისთვის დამახასიათებელ სიჯიუტეს მაინც გამოიჩენს, მშობლები მასში მომავალ «მეამბოხეს» ხედავენ და ცდილობენ ბავშვში ეს «უკეთურება» დროულად აღმოფხვრან. მეტისმეტი მოთხოვნა, რომ «ბავშვმა ყველაფერი ადრევე უნდა ისწავლოს», მას საკუთარი თავის რწმენას აკარგვინებს და არასრულფასოვნების კომპლექსს უჩენს. ბავშვმა იცის, რომ მშობლების სიყვარულს მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაიმსახურებს, თუ კარგად და წესიერად მოიქცევა; ესეც შეიძლება მიზეზი გახდეს იმისა, რომ იგი პატივმოყვარე ან გულგატეხილ ადამიანად ჩამოყალიბდეს. შიში და მეტისმეტი მოთხოვნები ბავშვის ექსპანსიურ და აგრესიულ, უპირველეს ყოვლისა კი, მის სექსუალურ იმპულსებს ამუხრუჭებს. ადრეულ ასაკში იგი ჯერ ვერ მართავს თავის მოტორულ მოძრაობებს, რის გამოც, თავისდაუნებურად, ნივთებს აფუჭებს, ამტვრევს. ამ დროს მშობლები ფიქრობენ, რომ ბავშვმა ასეთი საქციელი განგებ ჩაიდინა და მის ამ «განზრახვას» რაღაც დამანგრეველ თვისებას მიაწერენ. ასეთი მოპყრობის შედეგად, შესაძლოა, ბავშვმა თავისი მარცხი საკუთარ სხეულს გადააბრალოს და მისდამი ნდობა დაკარგოს, რაც სამომავლოდ მის ტლანქ, მოუხეშავ და «დონდლო» მოძრაობებში გამოვლინდება. ამის მაგალითებს ჩვენ უკვე გავეცანით. ამგვარი აღზრდის მეთოდი ბავშვს ძირშივე უსპობს ყოველგვარი განვითარების უნარს, მშობლებს კი, უკეთეს შემთხვევაში, ლაღად აღმართული, ტოტებგაშლილი ხის ნაცვლად, მიწაზე გართხმული, ხვიარა მცენარე შერჩებათ ხელში. ობსესიური მშობლების მიზანს უფრო ბავშვის გაწვრთნა შეადგენს და არა მისი აღზრდა; ამიტომ ასეთი ბავშვები ხშირად მარიონეტებად ყალიბდებიან. ასეთ შემთხვევებში ხშირად თავს იჩენს მშობლების სადისტური თვისებები. ისინი ცდილობენ, ბავშვი შეურაცხყონ, მკაცრად დასაჯონ და მორჩილებას მიაჩვიონ, რათა თავიანთი ძალა აგრძნობინონ. ბავშვის «კუთხეში დაყენება» და ცემა-ტყეპა, ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დამდეგს, სკოლაში და ოჯახში დასჯის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საშუალება იყო. «ბოდიშის მოხდა» და «პატიების თხოვნაც» («ასე აღარასოდეს მოვიქცევი») იმ ღონისძიებებს განეკუთვნება, რომლებიც ლახავს ბავშვის პიროვნულ ღირსებას, რადგან მისგან ამ დროს ისეთ რამეს მოითხოვენ, რაც ძალების დიდ დაძაბვას მოითხოვს. აღზრდის შეზღუდული მეთოდი ობსესიურ მშობლებს არ აძლევს საშუალებას, შვილები თავისუფალი ბავშვობით უზრუნველყონ, რომელიც თავად არ ღირსებიათ. ასეთი მშობლები განუხრელად იცავენ იმ ტრადიციას, რომელიც მათი აღზრდის საფუძველს შეადგენდა და მათივე საშინელი ტანჯვის მიზეზი იყო. ამის გამო ობსესიურ მშობლებს მწვავე კონფლიქტი აქვთ ახალგაზრდა თაობასთან, რადგან საკუთარი წეს-ჩვეულებების დათმობა არ სურთ. ეს ადამიანები კვლავაც განაგრძობენ «ნაცადი» მეთოდების გამოყენებას და იმას კი ვერ ხვდებიან, რომ ცხოვრება წინ მიდის და თაობები იცვლება. ძველსა და ახალს შორის დაუნდობელი ბრძოლა იწყება. ობსესიური ადამიანების აზრით, ახალგაზრდობას მათ თავიანთი ძალა და უპირატესობა შემდგომშიც უნდა დაუმტკიცონ; ამასთან, საკუთარი შეცდომების აღიარება არ სურთ, რადგან ჰგონიათ, რომ ამით საკუთარ თავს რაღაც ცოდვებს შეუნდობენ. და, რაკი თავს აბსოლუტურ ავტორიტეტებად მიიჩნევენ, ცდილობენ, ახალგაზრდებზე უცდომელი ადამიანების შთაბეჭდილება მოახდინონ. ობსესიურ ადამიანებს განსაკუთრებით მწირი და უფერული სიზმრები ესიზმრებათ. ამასთან, ისინი ძნელად იმახსოვრებენ მათ, ისევე როგორც საერთოდ ძალიან უჭირთ სულის ღრმა და ქვეცნობიერი შრეების წვდომა. ისინი სიზმრების მიმართ უნდობლობას გამოთქვამენ, მათ სერიოზულად არ აღიქვამენ და «ქაფს» უწოდებენ. ობსესიური პიროვნებების სიზმრებში ცხოვრებისეულ მოვლენებს უფრო ტექნიკური და მექანიკური პროცესები ცვლის; ეს სიზმრები ნათელყოფს, რა შორს დგანან ობსესიური ადამიანები ჩვეულებრივი ადამიანური, ფიზიკური და ბუნებრივი მოვლენებისაგან. მათი სიზმრები ხშირად საჩოთირო, ანალური შინაარსისაა და იმაზე მიუთითებს, რომ ამ ადამიანების აკვიატებული ქცევები მათსავე ჰიგიენურ აღზრდას უკავშირდება. ობსესიური ადამიანების დამუხრუჭებული აგრესია სიზმრებში ბუნებრივი კატასტროფების სახით ვლინდება (ვულკანის ამოფრქვევა, მიწისძვრა, ჯებირის გარღვევა და ა.შ.); ხშირად გვხვდება იმპულსისა და საპირისპირო იმპულსის, ასევე ჩადენილი დანაშაულის თემატიკა, რომელიც ერთსა და იმავე სიზმარში წამოიჭრება. ნაწილობრივ ობსესიური სტრუქტურის მქონე პიროვნებებს, ზემოხსენებულის გარდა, ისეთი პროფესიები აინტერესებთ, რომლებიც ადამიანისაგან მოითხოვს სიზუსტეს, საიმედოობას. ამ პროფესიების ადამიანები უფრო მტკიცე ნებისყოფით, საფუძვლიანობით და მოთმინებით გამოირჩევიან, ვიდრე ინიციატივით, მოქნილი აზროვნებითა და შემოქმედებითი თავისუფლებით. ობსესიური ადამიანები გამორჩეულად სანდო პროფესიონალები არიან, თავიანთ საქმეს ერთგულად ემსახურებიან და, ზომიერი ობსესიური თვისებების შემთხვევაში, დიდ წარმატებებს აღწევენ; ამასთან, სასურველია, ისეთ საქმიანობას მიჰყონ ხელი, რომელიც მათ საკუთარი გადაწყვეტილებების მიღებისა და იმპროვიზაციისაგან გაათავისუფლებს. ობსესიური პიროვნებები უმთავრესად პედანტი, საჯარო მოხელეები არიან, რომლებიც საკუთარ პასუხისმგებლობას და მოვალეობას მშვენივრად აცნობიერებენ. მათ შორის ვხვდებით ხელოსნებს, რომელთა ხელობაც განსაკუთრებულ სიზუსტეს მოითხოვს. ობსესიური პიროვნებები ხშირად მუშაობენ ასევე სხვადასხვა საბუნებისმეტყველო დარგის სპეციალისტებად, იურისტებად, ფინანსისტებად, პედაგოგებად და სასულიერო პირებად; ისინი თანმიმდევრულად უძღვებიან ნებისმიერ გეგმურ სამუშაოს; ამ დროს ძალიან ძნელია დადგენა, სად გადის მათი პოზიტიური და ნეგატიური თვისებების ზღვარი. მაგალითად, ერთი მხრივ, შევხვდებით პასუხისმგებლობით აღსავსე, ჭეშმარიტების მაძიებელ მსაჯულს, მეორე მხრივ კი – პედანტ მოსამართლეს, რომელიც კანონს ჩაჰკირკიტებს და სიტყვა-სიტყვით განმარტავს. მისთვის დანაშაული დანაშაულია, ამიტომ არ აინტერესებს მისი ფსიქოლოგიური და სოციალური მოტივაცია; მისი აზრით, ამის ცოდნა შეარყევს სისტემის საფუძვლებს. ამრიგად, სისტემა მოსამართლეს არა მხოლოდ ძალაუფლებას ანიჭებს, არამედ განაჩენის გამოტანის დროს შინაგან სინდისსაც უხშობს. სასულიერო პირი, შესაძლოა, მრევლისთვის სანიმუშო სულიერი მამაც იყოს და, იმავდროულად, ზნეობის დაუღალავი მქადაგებელიც, რომელიც ადამიანებს ჯოჯოხეთის ტანჯვით ემუქრება, მათში შიშსა და დანაშაულის გრძნობას აღძრავს. ობსესიური ადამიანები ინტერესს ძირითადად ისტორიის მიმართ იჩენენ; გარდა საკუთრივ ისტორიისა, ისინი შეისწავლიან ხელოვნების, მედიცინის, ფილოსოფიისა და სხვათა ისტორიას; მათთვის ახლობელია გარდასული მოვლენები, ე.ი. ის, რამაც უკვე ჩაიარა, რაც დროის მდინარებას აღარ ემორჩილება და ამიტომ დროის მიღმა არსებობს. ობსესურ ადამიანებს ასევე იზიდავთ არქეოლოგია, ანტიკური ისტორია და გამოყენებითი დარგები; მათ შორის ვხვდებით ძველი პერიოდების შემსწავლელ ფილოლოგებს და პრეისტორიული ხანით დაინტერესებულ ისტორიკოსებს. ობსესიურ პიროვნებებს განსაკუთრებით პოლიტიკა იზიდავთ. მათი ძალაუფლების მოყვარული ხასიათიდან გამომდინარე, ამ სფეროში შესაძლებლობა ეძლევათ, თავიანთი თვისებების რეალიზაცია ლეგიტიმურად მოახდინონ, მაგრამ როგორ მოახერხებენ ამას, ეს უკვე მათ ხასიათზეა დამოკიდებული. ობსესიური პიროვნება კონსერვატორული ბუნებით გამოირჩევა; იგი მზადაა, თავის პარტიას თუ არსებულ რეჟიმს ერთგულად ემსახუროს, თუნდაც იმიტომ, რომ, მისი აზრით, ყველაფერი «ძველი» უკვე ნაცადი და გამოცდილია. ობსესიური პიროვნებისთვის მიუღებელია ექსტრემიზმის ნებისმიერი გამოვლინება და ექსპერიმენტები. გასაგები მიზეზების გამო, ობსესიურ პიროვნებას, ასაკთან ერთად, უძლიერდება მისთვის დამახასიათებელი თვისებები. ცნობილია, რომ, ღრმა ცხოვრებისეული ინსტინქტიდან გამომდინარე, ადამიანს საერთოდ აქვს მიდრეკილება, შეინარჩუნოს ის, რაც მას ჯერჯერობით გააჩნია, და ამ გზით შეაჩეროს დროის მდინარება. ამრიგად, ობსესიურმა ადამიანმა, შესაძლოა, თავისი განწყობა მეტად უჩვეულო ქცევებით გამოხატოს. მას სურს, თავისი ძალაუფლება და პოზიცია, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, მომავალშიც შეინარჩუნოს, მაშინაც კი, როდესაც ასაკის გამო აღარ შესწევს ძალა, კვლავაც იბრძოლოს მისთვის საძულველი სიახლეებისა და ახალგაზრდული წამოწყებების წინააღმდეგ. ობსესიურ პიროვნებას სიბერესთან შეგუება განსაკუთრებით უჭირს, რადგან აქამდე თუ იგი მთლიანად გადართული იყო თავის საქმიანობაზე და საკუთარი სურვილით მოქმედებდა, ახლა იმას უნდა მიეჩვიოს, რომ ყველაფერი თავის ნებაზე მიუშვას და გათავისუფლდეს მისგან. იგი კმაყოფილებით აღნიშნავს, რომ შეუცვლელია, მაგრამ იმის გამო, რომ ძალები ელევა, იპოქონდრულ მდგომარეობაში ვარდება, თვითდაკვირვებას აწარმოებს და საკუთარ ჯანმრთელობაზე ზრუნვას ფანატიზმამდე მიჰყავს. იმის გამო, რომ ობსესიური პიროვნება მხოლოდ პოზიციების დათმობასა და ჩვეულ საქმიანობაზე ამახვილებს ყურადღებას, ვერ აცნობიერებს დაბერების «სიკეთეს», რომელიც მას მოვალეობებისაგან ათავისუფლებს და შესაძლებლობას აძლევს, შეურიგდეს იმას, რაც ახლა მის თავს ხდება. შესაძლოა, მეტისმეტმა სიჯიუტემ ობსესიური ადამიანის სიკვდილი განსაკუთრებით მტანჯველი გახადოს; რაკი იგი ნებისმიერ დათმობას სისუსტედ აღიქვამს, ამიტომ ხშირად სიკვდილთან სასტიკ ბრძოლაში ჩაებმება ხოლმე. ობსესიური ადამიანები ზოგჯერ სწორედ სიბერეში აღწევენ პატრიარქალურ დიდებას და პატივისცემას და საკუთარი ფასეულობების სიმბოლოებიც კი ხდებიან. ამ დროს მათთვის სიკვდილი ბუნების კანონია, რის გამოც მასთან ბრძოლას აზრი არა აქვს. სიკვდილი ის უკანასკნელი რეალობაა, რომლის წინაშეც, როცა ამის დრო დადგება, ადამიანმა ქედი უნდა მოიხაროს და ღირსეული სიმშვიდით მიიღოს იგი. ობსესიური ადამიანები დროულად აგვარებენ თავიანთ საქმეებს და წინასწარ ადგენენ ანდერძს. ზოგი მათგანი, ანდერძში ჩაწერილი მითითებებით, ცდილობს საკუთარი ძალაუფლება სიკვდილის შემდეგაც აგრძნობინოს ადამიანებს. თუ ობსესიურ პიროვნებას საღი განსჯის უნარი დაკარგული აქვს და მხოლოდ იმაზე ფიქრობს, რომ სიცოცხლე ნებისმიერ ფასად გაიხანგრძლივოს, მაშინ იგი ცოცხალ გვამს ემსგავსება. გამოდევნილი სიკვდილის შიშს მასში ზედმეტი ნივთების შეგროვების სურვილი ჩაანაცვლებს. იგი გადასაგდებად ვერც ერთ ნივთს ვერ ელევა და გაურბის ყველაფერს, რაც მას წარმავლობას და დასასრულს შეახსენებს. ახლა შევეცდებით მოკლედ აღვწეროთ ის გზა, რომელსაც ნაწილობრივ ობსესიური ადამიანი დაავადების უკიდურეს გამოვლინებამდე გაივლის. ამ დროს ორ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე: ძლიერი ხასიათის, ქმედითი ობსესიური ადამიანი, რომელიც გამოირჩევა საქმისადმი კეთილსინდისიერი დამოკიდებულებით და მოვალეობის გრძნობით, ჩამოყალიბდება პატივმოყვარე, ჯიუტ, მოწუწუნე და ახირებულ პედანტად. იგი ხშირად ძალაუფლებისმოყვარული დესპოტისა და ავტოკრატის თვისებებით გამოირჩევა, რომელიც, აკვიატებული აზრებისა და ქცევების წყალობით, სრულად გამოავლენს ობსესიური დაავადების ყველა თავისებურებას. ბოლო ადგილს ამ გზაზე კატატონიით შეპყრობილი ადამიანი დაიკავებს. სუსტი ხასიათის, არაქმედითი ობსესიური ადამიანი შემგუებლობით, საკუთარ უსაფრთხოებაზე ზრუნვით და ცხოვრების წინაშე შიშით გამოირჩევა. ეს არის ეჭვიანი, მოყოყმანე, წუწუნა, მლიქვნელი, მშიშარა პედანტი და ასკეტი იპოქონდრიკი. ამ გზის ბოლოს მძიმე ობსესიით შეპყრობილი ადამიანები დგანან. ჯანმრთელი ადამიანი, რომელიც ოდნავ შესამჩნევ ობსესიურ ნიშნებს გამოავლენს, გამოირჩევა თავისი სტაბილურობით, ამტანობით და მოვალეობის გრძნობით; ამასთან, იგი მიზანსწრაფული და გამრჯეა. ვინაიდან ეს ადამიანი შორსმიმავალ მიზნებზეა ორიენტირებული, მას აღარ აინტერესებს მიღწეული წარმატებები და ამ წარმატებებით ტკბობა; თანმიმდევრული ხასიათის, სიყოჩაღისა და დაჟინებულობის წყალობით, მას რეალობის აღქმის უტყუარი უნარი და პასუხისმგებლობის გრძნობა გააჩნია, რაც შესაძლებლობას აძლევს, წარმატებას მიაღწიოს. როგორც წმინდა ადამიანური, ასევე ზნეობრივი თვალსაზრისით, ამ პიროვნების დამახასიათებელ თვისებებს წარმოადგენს: სიდარბაისლე, კორექტულობა, სანდოობა, ხასიათის სიმტკიცე და ჰიგიენურობა; გრძნობებს ერთობ თავდაჭერილად გამოხატავს, თუმცა თანადგომისა და დახმარების უტყუარი უნარით გამოირჩევა; ყველაფერი წინასწარ მოფიქრებული აქვს და ადვილად არ გადაუხვევს ერთხელ დასახულ მიზანს; ახასიათებს საქმისადმი სერიოზული დამოკიდებულება, იცავს საკუთარ თვალსაზრისს, გამოირჩევა კეთილსინდისიერებით და ცდილობს, ობიექტური იყოს. რაინჰოლდ შნაიდერი[6] თავის წიგნში «ფილიპ II» სწორედ ამ მასშტაბის, ძლიერი ტიპის ადამიანს აღწერს. მაგრამ ზომიერი ობსესიური თვისებების მქონე პიროვნებები საკუთარ თავს საფრთხეს იმით უქმნიან, რომ მათთვის საჭირო მუდმივობისა და უსაფრთხოების შეგრძნებას მეტისმეტად ცალმხრივ მიმართულებას აძლევენ. აქედან გამომდინარე, ისინი მიიჩნევენ, რომ აღიარებული უნდა იყოს მათი შესაძლებლობების მუდმივობა. კარგი იქნებოდა, თუ ისინი ცხოვრების გარდაქმნის მზაობასთან მისი საპირისპირო იმპულსის ინტეგრაციასაც მოახდენდნენ და გაბედულად აღიარებდნენ იმას, რისგანაც თავს იცავენ; ეს კი იმას ნიშნავს, რომ საკუთარი წარმავლობის გრძნობას გააცნობიერებდნენ. ამ ტიპის ობსესიურმა ადამიანებმა უნდა შეიგნონ, რომ მათ მხოლოდ სურვილები როდი უნდა ამოძრავებდეთ, მოვლენების ზემოქმედება საკუთარ თავზეც უნდა იწვნიონ. მთლიანად ხალხის წინაშე კი ამ ადამიანებს მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრიათ – მათ აღმშენებლობის ტრადიცია უნდა შეინარჩუნონ. გარკვეული აზრით, ისინი «საზოგადოების ბურჯებს» წარმოადგენენ, თუ ძალაუფლებისკენ სწრაფვის პატივმოყვარე მიზნებს განვითარების დამამუხრუჭებელ ფაქტორებად არ გადააქცევენ და მათზე უფრო ქმედით, საპირისპირო ძალებთან ბრძოლაში არ დამარცხდებიან. ფრიც რიმანი წიგნიდან: შიშის ძირითადი ფორმები [1] მორგენშტერნი, ქრისტიან ოტო იოზეფ ვოლფგანგ (1871-1914) – გერმანელი მწერალი, პოეტი, მთარგმნელი. [2] ჩვენ ერთმანეთს კეთილგანწყობით ვკლავდით (ინგლ.). [3] აბსურდამდე (ლათინ.). [4] ანდრიჩი, ივო (1892-1975) – იუგოსლავიელი მწერალი და დიპლომატი, ნობელის პრემიის ლაურეატი. [5] ლესკოვი, ნიკოლაი (1831-1895) – ცნობილი რუსი მწერალი. [6] შნაიდერი, რაინჰოლდ (1903-1958) – გერმანელი მწერალი.…
- დაამატა Kakha to ფსიქოლოგია at 6:09pm on ოქტომბერი 5, 2018
- თემა: მართლმადიდებლური ფსიქოთერაპია (ნაწილი III, აზროვნება)
- ალობა გონების, გულისა და აზრების მკურნალობაა. ამ თემას მიეძღვნება ჩვენი შემდგომი მსჯელობა. ცალ-ცალკე განვიხილავთ გონებას, გულს და აზრებს. ვფიქრობ, ქვემორე მსჯელობა ჩვენი შინაგანი სამყაროს "ენდოსკოპია" იქნება. აზროვნება (λογική) და აზრები ამ პოსტის თემები: • აზროვნება (λογική) • მაცდუნებელი აზრები (გულისთქმანი) • რა არის მაცდუნებელი აზრები (გულისთქმანი) • გულისთქმათა მიზეზი • გულისთქმათა შედეგები • გულისთქმათაგან განკურნება სულის სნეულებასა და მის კურნებაში უმთავრესი ადგილი უჭირავს აზროვნებას (λογική) და აზრებს. მათში იჩენს თავს ცბიერი. მარტივი აზრები რთულდება და ჩნდება სურვილი, რაც ადამიანს ცოდვისკენ უბიძგებს. ამიტომ მართლმადიდებლური მკურნალობის კურსი უნდა ითვალისწინებდეს აზრების და აზროვნების (λογική) მნიშვნელობას, განვიხილავთ ერთი მხრივ აზროვნებას (λογική) და მეორე მხრივ აზრებს და ვნახავთ, როგორ მიიღწევა ჩვენი სულის განკურნება. • აზროვნება (λογική) ჩვენ შევნიშნეთ, რომ ღვთისგან შექმნილი სული მოაზროვნეა და გონიერი (λογική καὶ νοερά ). წმინდა თალასე წერს: "მოაზროვნე და გონიერი არსება შექმნა ღმერთმა და მას შეუძლია შეცნობა ყველაფრის და თავად მისი (ღმერთის), ხოლო გრძობები და გრძნობიერი მისცა თავის (ადამიანის) სასარგებლოდ". ანგელოზს თუ აქვს გონება და აზროვნება (λογική), ადამიანი არის მიკროკოსმოსი, რომელიც თავის თავში ატარებს მთელ შექმნილ სამყაროს, აქვს აზროვნება (λογική), გონება და გრძნობები. აქედან გამომდინარე ადამიანი ღმერთს შეიცნობს გონებით და აზროვნებით (λογική. სულის მოაზროვნე ენერგია (λογική ἐνέργεια ) უერთდება გონების ენერგიას (νοερά ἐνέργεια). ისინი ერთი და იგივე არ არის. გონებას (νοῦς) და აზროვნებას (λογική) აქვთ სხვადასხვა საქმე. სულზე მსჯელობისას ვნახეთ, რომ იგი ღვთის ხატად არის შექმნილი. ღმერთი სამჰიპოსტასურია: გონება, აზროვნება (λογική) და სული. იგივე ითქმის სულზეც. მას აქვს გონება, აზროვნება (λογική) და სული. სულთან მიმართებით გარკვეული წინაპირობები არსებობს. პირველი წინაპირობა: გრიგოლ პალამას სწავლების მიხედვით, ადამიანში გაცხადებულ სამების საიდუმლოში იგულისხმება ის, რომ ტრიადოლოგია არ არის "ანთროპომორფული" (ανθρωποµόρφος), არამედ ანთროპოლოგია არს "სამებას შემსგავსებული" (τριαδοµόρφος)". სამება ღმერთს ადამიანით ვერ განვმარტავთ, პირიქით თვით ადამიანი შეიძლება განვმარტოთ სამების საფუძველზე. ამგვარი განმარტება ფსიქოლოგიური ან ადამიანური არ არის. ის გამოცხადებისეულია (აპოკალიფსური), ეს იმას ნიშნავს, რომ მხოლოდ მაშინ, როცა ადამიანს ღვთის გამოცხადების მადლი ეძლევა, (როგორც ამას იღებდნენ წმინდანები) შეუძლია ეს რეალობა შეიცნოს. მეორე წინაპირობა: მართალია, ადამიანს აქვს გონება, აზროვნება და სული, სამების მსგავსი, მაგრამ მისი გონება, აზროვნება და სული არ არის ჰიპოსტასები, ისე როგორც ეს წმინდა სამებაშია. ადამიანის გონება, აზროვნება და სული (πνεύµα) სულის ენერგიებია. ეს უკანასკნელი სამი განუყოფელია, მაგრამ არ აქვთ ჰიპოსტასური ხასიათი". გონება სულის თვალია, ზოგიერთი მამა მას გულს უწოდებს. აზროვნება (λόγος) არის "გონების თანდაყოლილი, მისი ცოდნა". ქრისტე ლოგოსი არის ის, ვინც განაცხადებს გონების ანუ მამის ნებას,, ასევე ადამიანის აზროვნება აცხადებს იმას, რასაც გრძნობს და განიცდის გონება. "ვერ ვიგულისხმებთ ლოგოსს სულის (πνεῦµα) გარეშე, ასევე ადამიანშიც აზროვნება დაკავშირებულია სულთან (πνεῦµα)". სული წმინდა, რომელიც ერთი ჰიპოსტასია და არის "შემოქმედის გამოუთქმელი სიყვარული გამოთქმულად შობილი ლოგოსისადმი", ასევე ადამიანში სული არის გონების მისწრაფება "ჩვენს აზროვნებასთან (λόγος) ერთად დროში გაწელილი და არასრულყოფილებიდან სრულყოფილებისაკენ მოსწრაფე". ეს ყოველივე ითქვა იმიტომ, რომ ადამიანის სულში აზროვნების (λόγος) ადგილი და ღირსება წარმოგვეჩინა. სწორედ აზროვნება (λόγος) გამოხატავს გონების გამოცდილებას და სიცოცხლეს და ეს სულში აღესრულება. ბევრი წმინდა მამა მაგ., მაქსიმე აღმსარებელი აზროვნებას უწოდებს ლოგოსურ საწყისს. ადამიანური სიტყვა (λόγος) არის შინაგანიც და გამოთქმულიც. ეწოდება შინაგანი, მაგრამ აქვს გარეგნული გამოხატულებაც; გარეგნული მდუმარება არ ნიშნავს შინაგანი ლოგოსის (სიტყვის) არ არსებობას, წმინდა მამათა ნაწერების შესწავლის საფუძველზე სიფრთხილით შეიძლება დავასკვნათ, რომ შინაგანი და წარმოთქმული სიტყვა დაკავშირებულია გონებასთან, მაშინ, როცა აზროვნება (λογική) გადაჯაჭვულია შემეცნებასთან და ის (აზროვნება) არის ორგანო, რომლითაც გამოითქმება სიტყვა. ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ მცირე განსხვავებაა სიტყვასა და აზროვნებას (λογική) შორის, ისევე როგორც სიტყვასა და შემეცნებას შორის. წმინდა თალასე გვასწავლის, რომ მოაზროვნეობა (λογική) ნიშნავს აზროვნებისადმი მორჩილებას". მოაზროვნე ადამიანი უნდა დაემორჩილოს აზროვნებას. შემეცნება, გრიგოლ პალამას სიტყვებით, არ არის სულის თვალი. სულის თვალი გონებაა. შემეცნება გრძნობად საგნებს შემეცნებადს ხდის. წმინდა მამა წერს: "სულიერ თვალზე გაგონებისას, რომლითაც ზეციური საგანძურის შეცნობა ხდება, ნუ იფიქრებ, რომ ეს შემეცნებაა. ის (შემეცნება) გრძნობადს შემეცნებადს ხდის". ეს სიტყვები ნიშნავს შემდეგს: "ადამიანის შემეცნება კი არა, გონება შეიცნობს ზეციურ საგანძურს. შემეცნება შემეცნებადს ხდის იმას, რასაც გონება განიცდის. უფალი გონებაში ცხადდება და შემეცნება გამოხატავს ამ გამოცდილებას სიტყვიერად. ამბობენ, რომ ადამიანი მოაზროვნე (λογικός) არსებაა, აქვს აზროვნება (λογική) და ფიქრობს. წმინდა მამათა ღმრთისმეტყველებაში მოაზროვნედ ითვლება არა მარტო ის ადამიანი, რომელიც აზროვნებს და გამოთქვამს სიტყვას, არამედ, ის, ვინც აზროვნებით (λογική) "და მოაზროვნე ძალით ეძებს უფალს და მას უერთდება". მოაზროვნეა ის, ვინც განიწმენდს გონებას, სადაც უფალი ცხადდება და შემდეგ ამ შინაგან გამოცხადებას სიტყვით და შემეცნებით გამოხატავს. სხვა შემთხვევაში ადამიანი არ არის მოაზროვნე და არ განსხვავდება პირუტყვი ცხოველებისგან. ცხადია, ასეთ ადამიანს აქვს აზროვნების შესაძლებლობა და აზროვნება, მაგრამ ვერ შეუერთდება ღმერთს, ის მკვდარია. მკვდარი სული აზროვნების სიკვდილის მაჩვენებელია. ცოდვით დაცემამდე ადამიანის გონება შეიგრძნობდა ღმერთს და აზროვნება გამოხატავდა გონების გამოცდილებებს. "განწმენდილი გონება საგნებს სწორად ხედავს. "გაწვრთნილი აზროვნება ნანახს სხვების თვალწინ წარმოადგენს". წმინდა თალასეს ღმრთისმეტყველებაში, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მოაზროვნეობის ნიშანია აზროვნებისადმი მორჩილება, ასევე სხეულის დამორჩილება, მაშინ, როცა "მოაზროვნესთვის შეურაცხყოფაა არამოაზროვნისადმი (ἄλογο) მორჩილება, ანუ სხეულისადმი და ფიქრი მხოლოდ სამარცხვინო სურვილების დაკმაყოფილებაზე". მოაზროვნე სულისთვის "დამღუპველია შემოქმედის მიტოვება და სხეულის თაყვანისცემა". ამგვარად, ცოდვით დაცემამდე ადამიანის გონება უფალთან იყო დაკავშირებული და აზროვნება ცხოვრებისეულ გამოცდილებას შემეცნებით გამოხატავდა, დაცემის შემდგომ სული მოკვდა, რის შედეგადაც სულის შინაგანმა სამყარომ დაკარგა ბუნებრივად ქმედების უნარი. ადამიანის გონება დაბნელდა, დაიფარა ვნებებით და უკუნი სიბნელე გაბატონდა მასზე. აზროვნებას აღარ შეეძლო გონების გამოცდილების გამოხატვა და ის (აზროვნება) გაიგივდა შემეცნებასთან. ასე აზროვნება(λογικό) გონებაზე ამაღლდა და დაცემის შემდეგ ის მეუფებს ადამიანში. სინამდვილეში ეს აზროვნების სნეულებაა. აზროვნება იპერტროფული (ზედმეტად დიდი) გახდა და დაიმორჩილა გონება. ასეთი აზროვნება იქცა სულიერ ორგანიზმში ანომალიის წყაროდ. სწორედ მასში გაბატონდა ამპარტავნება და ეგოიზმის ყველანაირი გამოვლინება. ეს არის სწორედ ანომალია. საგულისხმოა არქიმანდრიტ სოფრონის სიტყვები დაცემული ადამიანის აზროვნების შესახებ. მოვიყვანთ სრულად მის ნათქვამს: "სულიერი ბრძოლა მრავალნაირია, მაგრამ ყველაზე მძიმეა ამპარტავნებასთან ბრძოლა. ამპარტავნება ღვთიური კანონის მტერია. ღვთაებრივი წესრიგის დამრღვევს (ამპარტავნებს) ყველგან განხეთქილება და სიკვდილი მოაქვს. ის სხეულში ვლინდება, მაგრამ უფრო მეტად სულიერ საფეხურზე ჩნდება. ამპარტავნება პირველ ადგილზე დგება და იწყებს ბრძოლას ყველაფერზე გასაბატონებლად, ამ ბრძოლაში მისი მთავარი იარაღი აზროვნებაა (λογική, ratio), აზროვნება თავისი არგუმენტებით გამოდის, ქრისტეს მცნებებს, განსაკუთრებით ერთს: "ნუ განიკითხავთ, რაჲთა არა განიკითხნეთ" (მათ. 7.1) უგულებელყოფს. ამპარტავანი აზროვნებით ადამიანს განკითხვა შეუძლია და ამით სურს ბატონობა მთელ სამყაროზე, მისი წყალობით შეუძლია იმეფოს. იგი საკუთარი აღმატებულების დასამტკიცებლად ასახელებს თავის მიღწევებს, თავის კულტურას, მოჰყავს მრავალი არგუმენტი, თითქოსდა ისტორიული ცხოვრების გამოცდილებაზე დაფუძნებული და აცხადებს, რომ მხოლოდ და მხოლოდ მას ეკუთვნის გადაწყვეტილების მიღებისა და სიმართლის თქმის უფლება. ის თავის თავს ასახელებს აზროვნებით წესრიგის დამამყარებლად. ამპარტავნება სინამდვილეში ადამიანური არსებობის ერთ-ერთი გამოვლინებაა, მისი ერთ-ერთი ენერგიაა. იმ შემთხვევაში თუ მას (ამპარტავნებას) მიეცემა უპირატესობა ადამიანის სულიერ ცხოვრებაში, აზროვნება იწყებს ბრძოლას თავის საწყისთან, ანუ პიროვნულობასთან. წარმოსახვით მაღლდება მწვერვალამდე და ეცემა უფსკრულამდე. ცდილობს, გადალახოს საზღვრები და ყველაფერს თავისი (ლოგიკური) "განსაზღვრება" მისცეს. ამას ვერ აღწევს და ძალაგამოცლილი გადაწყვეტს: "ღმერთი არ არსებობს". ამის შემდეგ აზროვნება აგრძელებს ბრძოლას დამორჩილებისთვის და გამბედავად და ნოსტალგიით ამბობს: "ღმერთი რომ არსებობდეს, როგორ დავთანხმდები იმას, რომ ეს ღმერთი მე არ ვარ?" (გამოთქმა ეკუთვნის კონკრეტულ ადამიანს, ვინც ამ გზას დაადგა). ამგვარი აზროვნება ვერ მიაღწევს ამქვეყნიური არსებობის საზღვრებს და საკუთარ თავს უსაზღვრობას მიაკუთვნებს. ამაყად ამბობს: "მე ყველაფერი გამოვიკვლიე და ჩემზე აღმატებული ვერ ვიპოვე. ასე რომ მე ვარ ღმერთი". და სინამდვილეში, გონება - აზროვნება, თუ მასზეა ორიენტირებული ადამიანის არსებობა, მეუფებს (ადამიანზე) იმდენად, რომ საკუთარ თავზე აღმატებული არავინ მიაჩნია და აღიარებს თავის თავს ღვთიურ საწყისად. ეს არის შემეცნებითი ფანტაზიის უკიდურესი საზღვარი და ამავე დროს უღრმესი დაცემა და სიბნელე". არც ერთ ბრძენ ადამიანს, ვინც ღმერთისგან შორს დგას, არ ექნება განწმენდილი აზროვნება და აზრობრივი საწყისი. მხოლოდ წმინდანები არიან ბუნებით მოაზროვნენი. გრიგოლ სინელი ეხება ამ საკითხს: "ბუნებით მოაზროვნენი ისინი არიან, ვინც სიწმიდით ხედავდა, ანუ წმინდანები. ბრძენთაგან არავის არ ჰქონდა წმინდა აზროვნება (λόγος) სიტყვაში, რადგან ისინი დაბადებიდან ფანტავდნენ მას მაცდუნებელ აზრებში". დაცემის შემდეგ ადამიანის აზროვნების განსხვავებისა და მისი ქმედების დასანახად განვიხილოთ სამი ეტაპი, რომლებზეც ხვდება დაცემული აზროვნება (λογική). პირველი არის ჩვენი ურთიერთობა ღმერთთან. თუ უწინ გონებამ ღვთის შემეცნების უნარი მოიპოვა, ახლა ამას აკეთებს აზროვნება (λογική). აზროვნება ცდილობს არგუმენტების მოყვანას ღმერთის არსებობის დასამტკიცებლად და ცხადია, სრულად დამაკმაყოფილებელ არგუმენტებს ვერ წარმოადგენს, რადგან ღვთის არსებობის ერთადერთი დამადასტურებელი არის განწმენდილი გონების გამოცდილება. აი, რატომ მარცხდება აზროვნება, (λογική) როცა ღვთის შემეცნების გზას ადგება. ის ან საერთოდ ვერ პოულობს ღმერთს ან მის ნაცვლად ცდომილ ხატებს აწყდება და ამ ხატებს თავად ქმნის. აქედან გამომდინარე, სხვადასხვა ეპოქაში შეიქმნა ფილოსოფიური სწავლებები ღმერთის შესახებ და სხვადასხვა რელიგია. ქრისტეს ეკლესიაში შფოთის აღმძვრელი მწვალებლები წარმოიშვნენ სწორედ აზროვნების (λογική) ამპარტავნული მისწრაფებისგან. წმინდა მამები აღნიშნავდნენ, რომ წმინდანები ღმრთისმეტყველებენ არა არისტოტელურად, ფილოსოფიის და ლოგიკის შემწეობით, არამედ როგორც მეთევზეები, ანუ მოციქულები საკუთარი გამოცდილების მიხედვით, შინაგანი სამყაროსა და გონების განწმენდით. ამ საკითხთან დაკავშირებით საყურადღებოა გრიგოლ პალამასა და ფილოსოფოს ვარლაამის კამათი. ვარლაამი ამტკიცებს, რომ მხოლოდ აზროვნება (λογική) არის ერთადერთი ღირსება ადამიანისა, რომელსაც შეუძლია ღმერთის შეცნობა. ის ამტკიცებს, რომ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველებისა და მოციქულების მიერ თაბორზე ღმერთის ხილვა სიმბოლური იყო. მისი აზრით ფილოსოფოსებს ჰქონდათ უფრო მეტად უტყუარი ცოდნა ღმერთზე, ვიდრე წინასწარმეტყველებს და მოციქულებს. ვარლაამი თვლიდა, რომ უქმნელი სინათლის ხილვა "ჩვენს შემეცნებაზე (νοήσεως) უარესია", ამის პასუხად გრიგოლ პალამა წერს, რომ წმინდანების ხილვა გარეგნული არ არის, შინაგანია და სრულდება შინაგანი ფერისცვალებითა და განწმენდით. აქედან გამომდინარე, სინათლე ეს არა მხოლოდ გარეგნული და მატერიალური სიმბოლოა, არამედ ბუნებრივი სიმბოლო, ანუ უქმნელი მადლის ქმედება (ἐνέργεια). უქმნელი ნათელი ისეთი ხილვა და სიმბოლო კი არ არის, რომელიც ჩნდება და ქრება და რა თქმა უნდა, არც ჩვენს შემეცნებაზე უარესი "ქმედებაა". უქმნელი ნათელი არის "გამოუთქმელი, უქმნელი, მარადიული, ზედროული, მიუწვდომელი, განუზომელი, განუსაზღვრელი, უხილავი ანგელოზთათვის და ადამიანთათვის. პირველყოფილი და უცვლელი მშვენიერება, ღვთის დიდება, ქრისტეს დიდება, სულიწმიდის დიდება, ღვთაებრივი სხივი". ვარლაამის მოსაზრებაზე, რომ უქმნელი სინათლე "ჩვენს შემეცნებაზე უარესია". გრიგოლ პალამა ამბობს "შემეცნებაზე უარესი? - მიწა და ზეცა! ყველანი მასში ღვთის სამეუფოს, დიდებას, მომავალ საუკუნის მშვენიერებას, ღვთიური ბუნების დიდებას ხედავენ?". ვარლაამის მოსაზრებით ფილოსოფია ღვთის ხილვაზე მაღლა დგას (ამიტომ უწოდებს მას გრიგოლ პალამა ფილოსოფოსს). ეს დამახასიათებელი იყო მწვალებელთათვის, რომლებსაც სურდათ გამოცხადება ფილოსოფიით შეეცვალათ, უფლის ჭვრეტა კი ლოგიკურ აზროვნებაზე დამოკიდებული ცოდნით. სინამდვილეში ადამიანურ ლოგიკას მიჰყავს ადამიანი სხვადასხვა ერეტიკულ თეორიებამდე. ჩემი აზრით, სწორედ ამაში ვლინდება ფილოსოფიასა და ღმრთისმეტყველებას შორის განსხვავება. პირველნი ფილოსოფოსობენ ღმერთზე და მეორენი, რომელთაც განიწმინდეს გონება, ჭვრეტენ უფალს. პირველთ აქვთ დაბინდული გონება და ყველაფერს ცალმხრივად განმარტავენ ლოგიკით, წმინდა მამები კი, ჭეშმარიტი ღმრთისმეტყველები, გონებით მოიპოვებენ ღვთისჭვრეტის გამოცდილებას და აზროვნება მათი გონების მსახურია იმისთვის, რომ გამოთქვას სიტყვით ეს შინაგანი გამოცდილება. ღვთის შემეცნების გზა წმინდა მამათა ღმრთისმეტყველებაში სხვაა და ფილოსოფოსებისთვის სხვა. ღვთის შემეცნების ღვაწლი დამდაბლებას ემყარება. "ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათაჲ" (მათ. 5.3). აგრეთვე, გულის განწმენდას "ნეტარ იყვნენ წმიდანი გულითა, რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ" (მათ. 5.8). უფლის მცნებათა დაცვას: "ყოველივე, რომელი გარდაჰჴდებოდეს და არა ეგოს მოძღურებასა ზედა ქრისტესსა, მის თანა ღმერთი არა არს, ხოლო რომელი ეგოს მოძღურებასა ზედა ქრისტესსა, მის თანა ძეცა და მამაჲცა არს (2. იონ. 9). და სიყვარულს: "ხოლო რომელსა უყუარს ღმერთი, იგი ცნობილ არს მის მიერ" (1 კორ. 8.3). ადამიანური სიბრძნით, ანუ მდიდარი აზროვნებით და შემეცნებით ვერავინ ვერ შეიცნობს ღმერთს. ღვთის სიბრძნეს, რომელი-იგი არავინ მთავართაგან მან ამის სოფლისამან იცნა: რამეთუ უკუეთუმცა ეცნა, არამცა უფალი იგი დიდებისაჲ ჯუარს-ეცუა" (1 კორ. 2.80. მართლაც "მშჳნვიერი კაცი არა შეიწყნარებს სულისა ღმრთისაჲსა" (1 კორ. 2, 14). მეორე ეტაპი არის ადამიანის ურთიერთობა საკუთარ თავთან ანუ თავის თავის შეცნობა. მრავალნი პითაგორიზმის გავლენით ცდილობენ აზროვნებით შეიცნონ საკუთარი "მე". გრიგოლ პალამას სიტყვებით ეს პითაგორელებისა და ფილოსოფოს სტოიკოსების მწვალებლობაა. ადამიანი, როცა ცდილობს აზროვნებით შეიცნოს თავის თავი, ადვილად შეიძლება შიზოფრენიამდე მივიდეს. შინაგანი პრობლემების მიზეზად სხვებს მიიჩნევს და მელანქოლია დაეუფლება. მართლმადიდებლური კურნების გზა და მართლმადიდებლური თვითშემეცნება ნიშნავს გონების განთავისუფლებას ამპარტავნებისგან და ცბიერებისგან, მაგრამ არა ანალიტიკური, გააზრებული (სილოგისტური), გარჩევითი მეთოდით, არამედ სინანულით და ბეჯითი ღვაწლით (ასკეზით), როგორც ამბობს გრიგოლ პალამა და რაზეც ჩვენ შესაბამის ადგილას აღვნიშნეთ. ამგვარად ჩვენ საკუთარ სულიერ სამყაროს შევიცნობთ არა აზროვნებით, არამედ მღვიძარებით, გონების განწმენდით, მოღვაწეობით და სინანულით. ადამიანი, როცა ცდილობს დაიცვას გონება წმინდად, იგი თავის შინაგან პრობლემებსაც შეიცნობს და ხედავს იქ გაბატონებულ ვნებებს. მესამე ეტაპი ადამიანის ურთიერთობაა სხვებთან. აზროვნების დარღვევა გამოიხატება იმაში, თუ როგორ ვექცევით სხვა, ჩვენსავე მსგავს ადამიანებს. ჩვეულებრივ ფსიქიატრები თვალყურს ადევნებენ პაციენტების ფიქრებს, რომ გაარკვიონ მათი სნეულება. ამისთვის საჭიროა ლოგიკური მსჯელობა, რითაც შეიძლება მცდარ შედეგამდე მივიდნენ. ამგვარი ქმედება დამღუპველია პიროვნულ ურთიერთობაში. ის აღვივებს განკითხვის კანონებს, რაც უფლისთვის არ არის სათნო. ჩვენი უერთიერთობა სხვა ადამიანებთან ლოგიკას კი არა, სიყვარულს უნდა ეფუძნებოდეს, ასეთ დროს თავს ვარიდებთ სხვების განსჯას, მათ დაყოფას სხვადასხვა კატეგორიებად, ანუ ვცდილობთ გავაკეთოთ ადამიანური ლოგიკის საწინააღმდეგო რამ. ვცდილობთ არ შევნიშნოთ მოყვასის ცოდვა და უგნური საქციელი და მის მიმართ სიყვარულით და დიდსულოვნებით განვიმსჭვალოთ. მაკარი ეგვიპტელის თანახმად "ქრისტიანი უნდა იღვწოდეს, რომ "არავინ არ განიკითხოს, არც მეძავი, არც ცოდვილი, არც უზრდელი, არამედ სუფთა თვალებით უყუროს ყველას". ისე უნდა მოვიქცეთ. თუკი ვინმე სხეულის სნეულებით იტანჯება, არ შევნიშნოთ და არ განვიკითხოთ ის". ჩვენ, სულიერი მოძღვრებიც, ადამიანში პიროვნებას უნდა ვხედავდეთ, ყოველგვარი წარმოდგენისა და დახასიათების გარეშე და ვეცადოთ, რომ ღმერთმა ადამიანის ნამდვილი პრობლემა დაგვანახოს და გაგვინათოს გონება, რომ სწორი მკურნალობა დავუნიშნოთ. თითოეული ადამიანი გვაინტერესებს, როგორც პიროვნება. ამგვარად, ჩვენ გავურბივართ სულით სნეული ადამიანის განკითხვას, არ მივაკუთვნებთ მას რომელიმე კატეგორიას და ვცდილობთ ვუჩვენოთ მას სწორი, პირადად მისთვის სასარგებლო, კურნების გზა. ეს ნიშნავს იმას, რომ აღსარებაზე მისული ადამიანები პიროვნებები არიან ჩვენს წინაშე. ყოველივე ზემოთქმულიდან ნათელია, რომ ცოდვით დაცემული ადამიანი ემორჩილება აზროვნების (λογική) ძალას როგორც ღმერთთან, ისე ადამიანებთან ურთიერთობაში და ცდილობს კიდეც საკუთარი თავის შეცნობას. აზროვნების (λογική) მეუფება (ლოგიკოკრატია), რაც დასავლური კულტურის საფუძველია, არის ყველანაირი შინაგანი თუ გარეგანი ანომალიის სათავე. მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში მყოფნი ვცდილობთ აღვადგინოთ სწორი მდგომარეობა. ჩვენი მიზანი ორმაგია. ერთი მხრივ ვიბრძვით აზროვნების ძალაუფლების შემოსაზღვრაზე და მეორე მხრივ საკუთარი გონების გახსნაზე. დაცემული ადამიანის გონება დაბნელებულია და აზროვნება არსებობის ერთადერთი წყაროა. დაცემამდელ მდგომარეობაში დასაბრუნებლად და ბუნებრივი ცხოვრების წესის აღსადგენად უნდა გადანაცვლდეს ტერმინები, ე.ი. გონება და აზროვნება (λογική) თავიანთ ბუნებრივ ადგილებზე მოთავსდეს, როგორც ზემოთ აღვწერეთ. უფრო ზუსტად, აზროვნება შემოიფარგლოს და გონება განვითარდეს, რათა აზროვნება დაიბადოს განათლებული გონებისაგან და შემდეგ აზროვნებამ (λογική) აღბეჭდოს სიტყვებსა და წინადადებებში გონების ცოდნა. აზროვნების შემოსაზღვრაში განსაკუთრებულ როლს ასრულებს ღვთის ნების მორჩილება. ჩვენ ვიღვწით იმისთვის, რომ არ ვენდოთ აზროვნების შედეგად წარმოქმნილ საკუთარ აზრებს. ამბა დოროთე ამბობს: "ჩემს ყველა საქმეში არასოდეს არ მინდოდა ადამიანური სიბრძნით მემოქმედა. ყოველთვის ძალისაებრ ჩემისა ვაკეთებდი და ყველაფერს ღმერთს მივანდობდი". ჩვენ გავურბივართ საკუთარი აზრით ქმედებას. ამბა დოროთემ ამ საკითხს ერთი თავი მიუძღვნა სათაურით: "იმის შესახებ, რომ არ უნდა მივენდოთ საკუთარ აზრს". ეშმაკი როცა ადამიანში გარკვეულ სურვილსა და თვითგამართლებას ხედავს "ამგვარად იპყრობს მას". საჭიროა განსჯის გარეშე დავემორჩილოთ ღვთის ნებას. წმინდა წერილისა და წმინდა მამათა ნააზრევის თანახმად მართლია, აზროვნება წინააღმდეგობას გაგვიწევს, მაგრამ ის ღვთიურ ნებას უნდა დავუმორჩილოთ. ყოველდღიური ცხოვრების დეტალებში შეუძლებელია ღვთის ნება შევიცნოთ, ამიტომ სულიერ მოძღვარს უნდა მივმართოთ. ის წარგვიმართავს სულიერ გზას. ამბა დოროთეს მიხედვით "არ არსებობს იმაზე უფრო საცოდავი და დაღუპული ადამიანი, ვისაც არ ჰყავს ღვთისკენ მიმავალი გზის მაჩვენებელი". აქედან გამომდინარე, დაუმორჩილებლობა სიკვდილია, მორჩილება - სიცოცხლე. საგულისხმოა იოანე სინელის მოსაზრება მორჩილებაზე. "მორჩილება არს უარის-ყოფა სულისა თჳსისა, სრულიად ხორცთა მიერ გამოჩინებული განცხადებულად, გინა თუ ესრეთ; მორჩილება არს მოკვდინება ასოთა გონებითა ცხოველითა. მორჩილება არს გამოუწვლილველი აღძვრა და ნებსით სიკვდილი, განუკითხველი ცხოვრება, უზრუნველი ჭირი... მორჩილება საფლავი არს ნებისა და აღდგომა სიმდაბლისა... განშორება სიმდიდრეთა სიბრძნისა და გულისხმისყოფისა". მორჩილება საკუთარი ნების მოკვდინებაა, საკუთარი აზროვნების უარყოფაა არა იმისთვის, რომ ვნება მოკვდეს, არამედ ფერისცვალებისთვის. თუ მორჩილება ეკლესიის სწავლებას ეფუძნება, იგი კი არ ანადგურებს აზროვნებას, არამედ კურნავს და აბრუნებს თავის ბუნებრივ ადგილას. ეს არის სიცოცხლე. ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანმა გამოცდილებამ წარმოაჩინა, რომ ვისაც მორჩილება შეუძლია, ის იკურნება სულიერი სნეულებისგან და შეუძლია სულიერი ფერისცვალება განიცადოს. მორჩილება ადამიანის განვითარების გზაა. აზროვნების შემოსაზღვრასთან ერთად სინანულით და ეკლესიური ასკეტური ცხოვრებით ვესწრაფით გონების განწმენდას. ეს მიიღწევა გონებისმიერი, გულისმიერი ლოცვით და მთელი პრაქტიკული და თეორიული ცხოვრებით. მართლმადიდებლური ტრადიციის ყველა საშუალებით გონება მადლიანი ხდება, ცოცხლდება, თავის ადგილას მაღლდება და შემდეგ მადლს გადასცემს აზროვნებასაც. ამგვარად, აზროვნება "მიმადლებული" გონების მსახური ხდება და ადამიანი უბრუნდება თავის ბუნებრივ მდგომარეობას. აზროვნება როცა არ ემორჩილება "მიმადლებულ" გონებას, იგი სნეულია და ჩვენს ცხოვრებაში ანომალიებს წარმოშობს. გონების მორჩილი აზროვნება ჯანსაღია და ბუნებრივი. სწორედ ეს არის ეკლესიის ასკეტური, მაკურნებელი მოძღვრების მიზანი. • მაცდუნებელი აზრები (გულისთქმანი) სულის მოაზროვნე ნაწილში მოქმედებენ ე.წ. მაცდუნებელი აზრები, რომლებიც აღაგზნებენ სურვილებს და ცდილობენ გონების დატყვევებას, მის მიმართვას ცოდვის ჩადენისკენ. ცოდვის ჩადენა მაცდუნებელი აზრებიდან იწყება. ვისაც სურს შინაგანი სამყაროს განწმენდა, ცოდვისგან განთავისუფლება, გონების დახსნა ტკივილებისგან უნდა დაიცვას სულის მოაზროვნე (λογιστικό) ნაწილი მაცდუნებელი აზრებისგან. სწორედ ამიტომ განვიხილავთ ამ პარაგრაფში თუ რა არის მაცდუნებელი აზრები, რა იწვევს მათ, რა შედეგები მოჰყვება მათ ჩვენი სულიერი ორგანიზმისთვის და ბოლოს, როგორია კურნების მეთოდები. ჩვენს მიერ ჩამოთვლილი საკითხები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან ადამიანის სულიერი ცხოვრება და სულიერი სიკვდილი ამ მაცდუნებელ აზრებთან ბრძოლაზეა დამოკიდებული. ქვემოთ ვნახავთ აგრეთვე, რომ მრავალი სხეულებრივი ანომალია და სხეულის სნეულება აზროვნების ტყვეობიდან მომდინარეობს. • რა არის მაცდუნებელი აზრები (გულისთქმანი) წმინდა მამები, როცა მაცდუნებელ აზრებზე საუბრობენ, ისინი არ გულისხმობენ მხოლოდ ფიქრს, არამედ სურათებსა და სცენებს, რომლებიც თითოეულ ფიქრს შეესაბამება. სურათს ფიქრთან ერთად ეწოდება მაცდუნებელი აზრი. "სურათებს ზოგჯერ ხილვითი ხასიათი აქვს, ზოგჯერ გააზრებითი და ყველაზე ხშირად შერეული". რადგან ხილვითი სურათები იტაცებენ ამა თუ იმ ფიქრს, ამიტომ ასკეტები ყველა სურათს "მაცდუნებელ აზრს" უწოდებენ". სხვადასხვა ეშმაკეული აზრი ზოგჯერ შეგრძნებებით აღწევს გონებაში, ზოგჯერ ადამიანის წარმოსახვაზე და ხსოვნაზე ზემოქმედებს და შემდგომში ატყვევებს კიდეც მას. ისიხიოს პრესვიტერის სიტყვებით, ადამიანებმა არ იციან, რომ მაცდუნებელი აზრი სხვა არაფერია, თუ არა შეგრძნებადი და ამქვეყნიური ნივთების წარმოსახვა". აქედან ცხადია, რომ წარმოსახვა მთავარ როლს ასრულებს ჩვენს სულში ფანტაზიის შესაბამისი სურათის შესაქმნელად. ამგვარად, შეიძლება ვინმემ თქვას, რომ მაცდუნებელი აზრი მხატვარია, რომელიც აზროვნებაში ხატავს სხვადასხვა სურათს და სცენას, რომელთაგან უმრავლესობა წარსულის ხსოვნაა. ერთი ბერი იტანჯებოდა წარსულის ხსოვნით და ამბობდა: ჩემი მაცდუნებელი ფიქრები ძველი და ახალი მხატვრები არიან. ისინი მაშფოთებენ მოგონებებით და ქალების წარმოსახვით". ყველა საგანს საკუთარი მეტყველება აქვს, რითაც ესაუბრება და მიმართავს ადამიანს. გრიგოლ სინელის სიტყვებით, წმინდა წერილი ამ მეტყველებას მაცდუნებელ აზრს უწოდებს. საგანთა მეტყველებას ეწოდება აზრი და პირიქით აზრების ქმედება "თავისთავად ნივთიერი არ არის, მაგრამ საგანთა საშუალებით სახეს იღებს და შესაბამისი სახელწოდებაც აქვს". საგანთა მეტყველებით სარგებლობს ეშმაკი, ამიტომ მათ შეიძლება ეშმაკის სიტყვები დავარქვათ". გრიგოლ სინელი მაცდუნებელ აზრებს "მდინარ დინებას" უწოდებს, იგი უერთდება ცოდვას, წყალდიდობად იქცევა და გულს შთანთქავს". აზრებზე საუბრისას, უნდა შევნიშნოთ მათი კლასიფიკაციის შესახებაც. ამაზე მაქსიმე აღმსარებელი წერს, რომ აზრები არის მარტივი და რთული. მარტივი ვნებებისგან დაცული, "ხოლო რთული ვნებიანი, ანუ ვნებით განპირობებული აზრი". მოგონება ვნებასთან ერთად ქმნის ვნებიან, რთულ აზრს, ვფიქრობ, აქ უნდა განვასხვავოთ საგანი, გააზრება (διανόημα) და ვნება. მაქსიმე აღმსარებელი წერს: საგანი არის ოქრო, ქალი, მამაკაცი და სხვა. გააზრება (νόημα) არის საგნის მოგონება, ე.წ. ოქროს, ქალის, მამაკაცის გახსენება. ვნება კი "საგნებისადმი უსიტყვო სიყვარული ან სიძულვილი მაგ. ჩამოთვლილი საგნებისა". ვნებიანი გააზრება (νόημα) "არის რთული აზრი, რომელიც შედგება ვნებისგან და აზრისგან. ამიტომ, უნდა ვიღვაწოთ, რომ ვნება აზრისგან გამოვყოთ და აზრი მარტივი გახდეს. ეს გამოყოფა კი სულიერი სიყვარულით და თავშეკავებით ხდება". ვნებიანი აზრები აღაგზნებენ სულის სურვილიან ნაწილს, აშფოთებენ მრისხანე და მოაზროვნე ნაწილს". ევაგრე აღნიშნავს, რომ არსებობს "აზრები, რომლებიც ჭრილობას გვაყენებენ, რომლებიც თავად იჭრებიან. ბოროტი აზრებით იჭრება კეთილი და ისევ კეთილი აზრებით იჭრება ბოროტი". აზრი შეიძლება ბოროტისგან იღებდეს სათავეს, მაგრამ ჩვენი მცდელობით და სული წმინდის მადლით კეთილად გარდაიქმნება,მაგრამ ხდება პირიქითაც, კეთილი აზრი ბოროტად იქცევა. ამ საკითხს შევეხებით აზრებისგან კურნებაზე საუბრისას. მოკლედ, ერთი რამ ნათელია, რომ არსებობს ბოროტი და კეთილი აზრები. • გულისთქმათა მიზეზი აზრთა რაობა მათ მიზეზებსაც წარმოაჩენს, გრიგოლ სინელის თანახმად აზრთა საწყისი და მიზეზი არის ადამიანის დანაშაულის გამო ერთიანი და მარტივი ხსოვნის გახლეჩა". დანაშაულის ჩადენამდე ადამიანის ხსოვნა იყო მარტივი, ვნებისგან განთავისუფლებული და სრულად ღმერთს მინდობილი. უფალი იდგა სულიერი ძალების ცენტრში. დანაშაულის შემდეგ ერთიანი ხსოვნა გაიხლიჩა. წმინდა თალასე გვასწავლის, რომ "არსებობს სამი წყარო, საიდანაც გამომდინარეობენ აზრები: გრძნობა, ხსოვნა და სხეულის ტემპერამენტი". ყველაზე ცუდი აზრები ხსოვნიდან იღებენ სათავეს". უფრო ნათლად რომ დავინახოთ აზრების წარმომავლობა და მათი მიზეზები. მოვიხმობთ ისააკ ასურის ნაწერს: "აზრთა ქმედება ადამიანში ოთხი მიზეზით ხდება: პირველი - ხორციელი მოთხოვნილებისგან, მეორე - ამქვეყნიური საგნების (რომლებსაც ხედავს და რაზეც ესმის ადამიანს) წარმოსახვისგან, მესამე - უწინდელი შთაბეჭდილებებისაგან და სულიერი მიდრეკილებებისგან, რაც გონებაში აქვს და მეოთხე _ ეშმაკის ზემოქმედებისგან, რომლებიც ყველა ვნების სახით გვებრძვიან, აქედან გამომდინარე, სანამ ადამიანი ამქვეყნად ცოცხლობს, შეუძლებელია, რომ არ ჰქონდეს მაცდუნებელი აზრები. მაცდუნებელი აზრების ძირითადი მიზეზი ეშმაკის ბრძოლაა და უმრავლესობა აზრებისა ეშმაკეულია: ეშმაკის მიზანია აზრებით ადამიანი გააზრებულ ან ქმედით ცოდვამდე მიიყვანოს. ასე დაესხა ის თავს იესო ქრისტესაც. მაგრამ ვერაფერს ვერ გახდა. ეშმაკი მუდმივად ეძებს სულს ვნებიანი აზრებით, რომ ცოდვა ჩაგვადენინოს". ადამიანი თუ ბოროტს ჩაიფიქრებს, მაშინ გააზრებით სცოდავს, თუკი ეშმაკის ნებით ახორციელებს და თავის სურვილს იკმაყოფილებს, მაშინ ჩადის ცოდვას. სატანა მუდმივად თესავს მაცდუნებელ აზრებს გონების დასატყვევებლად. წმინდანებმა იციან რა არის "ეშმაკის თესლი" და ადამიანებს მასთან ბრძოლის რჩევებს აძლევენ". გრიგოლ სინელის სიტყვებით მაცდუნებელი აზრები ეშმაკის სიტყვებია და წინამორბედი ცოდვისა. ილია პრესვიტერი ამბობს, რომ ეშმაკი ჯერ ებრძვის სულს მაცდუნებელი აზრებით და საქმეებით. სატანა ბილწ და სამარცხვინო აზრებს თესავს. ყველა ვნებას ჰყავს შესაბამისი დემონი, ამიტომ მიუთითებს იოანე სინელი "დავიდებ გონებასა ჩემსა განცდად ეშმაკისა ცუდად მზვაობრიობისასა, ვიხილე, რამეთუ მოაგონა მან ძმასა ერთსა გულისსიტყვანი და წარვიდა და გამოუცხადა სხვასა ძმასა, რაჲ იგი მოაგონა მას, და მერმე მიავლინა პირველი იგი ძმა მეორისა მის, რაჲთამცა უთხრნა გულის სიტყვანი იგი და მერმე ვითარცა დაფარულთა მცნობელსა ნეტარითა მათ". სატანა უმრავლეს შემთხვევაში ჩვენს სულში არსებული ვნებებით წარმართავს ბრძოლას. მან იცის მათი არსებობა და სულს ასე აღაგზნებს. ამგვარად, ეშმაკმა ამაო ამპარტავნებით ორი ბერი აცდუნა. ეშმაკის ბრძოლა აზრებით საქმეებით ბრძოლაზე უარესია". "სულზე დადებული ვნებებით აღძრავს ეშმაკი ჩვენში მაცდუნებელ აზრებს". რადგანაც უმთავრესი ვნება არის თავმოყვარეობა, ამიტომ მისგან იბადება სამი მაცდუნებელი აზრი". თუ ადამიანის გული სიტკბოების ტრფიალია, ის ბოროტი აზრების წყაროდ იქცევა. "სიამოვნების ტრფიალებით აღსავსე გულიდან გადამდები მაცდუნებელი აზრები ამოიზრდებიან". აზრები არის ნებსითი და უნებლიე. უნებლიე აზრები იბადება ცოდვის ჩადენისას, ხოლო ნებსითი - ჩვენი საკუთარი ნებით, ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ ნებსითი აზრები უნებლიეთა მიზეზია". "მაცდუნებელი აზრების მიზეზი ცოდვაა, ცოდვისა კი ყველა ცოდვიანი საქმე". ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ ეშმაკისგან მომავალი აზრები მიმართავენ ადამიანს გააზრებული და ქმედითი ცოდვისაკენ. ეს ცოდვა თუ მეორდება რამდენჯერმე და ჩვეულებად იქცევა, აღიძვრება ვნება. შემდეგ ვნებებისგან, რომლებიც სულის ჭრილობებია, წარმოიქმნება მათი შესაბამისი აზრები. ასევე ემართება სხეულს. მისი ჭრილობა იწვევს გართულებას და ტკივილი და პრობლემა ძლიერდება. უფალი ბევრგან ამბობს, რომ მაცდუნებელი აზრები გულიდან მოდის "რამეთუ გულისაგან გამოივლენ გულის-სიტყუანი ბოროტნი, კაცის-კლვანი, მრუშებანი, სიძვანი, პარვანი, ცილის-წამებანი, გმობანი (მათ. 15.19). ლუკა მახარებელი ამბობს, რომ ქრისტეს მოწაფეებს მოუვიდათ ასეთი აზრი: "ვინ-ძი უდიდეს იყოს შორის მათსა? ხოლო იესუ იცოდა გულის ზრახვანი მათნი და მოიყვანა ყრმაჲ და დაადგინა წინაშე მათსა" (ლუკ. 9. 46-47). აღდგომილი მაცხოვარი გამოეცხადა მოციქულებს და უთხრა: "რაჲსა შეძრწუნებული ხართ, და რაჲსათჳს გულის-სიტყუანი მრავალნი მოვლენან გულთა თქუენთა?" (ლუკ. 24.38). მოყვანილი ციტატები მეტყველებენ იმაზე, რომ აზრები გულიდან იღებენ სათავეს. მართალია, თავიდან აზრი გონებაშია, მაგრამ რადგან გულში მოქმედებენ ვნებები და ეშმაკი თავისი აზრის წარმოსაქმნელად ამ ვნებებს იყენებს, ამიტომ ამბობენ, რომ მაცდუნებელი აზრები გულიდან გამოდის. ასეთივეა დიადოხოს ფოტიკელის სწავლება. გული კეთილ და ბოროტ აზრებს შობს, მაგრამ ბოროტს თავისი ბუნების მიხედვით კი არ წარმოშობს, არამედ ბოროტის ხსოვნით, პირველი ცოდვის ხსოვნით. გული ბოროტ აზრებს ეშმაკის ზემოქმედებით წარმოშობს. ჩვენ კი ყველაფერს გულიდან გამომდინარედ შევიგრძნობთ". ადამიანის გონება, რომელსაც ფაქიზი შეგრძნება ახასიათებს, ითავსებს ეშმაკისგან თავსმოხვეულ აზრებსაც. იგივე ემართება სხეულს. მას "უყვარს ხიბლით ტკბობა" და სხეულსა და სულს შორის ერთობა არსებობს, ამიტომ "ეშმაკეული აზრები გულიდან მომდინარედ გვეჩვენება". გონება გულის მასაზრდოებელია და მას (გულს) გადასცემს მეყსეულად ყველაფერს, ავსაც და კარგსაც. რადგან ჩვენ არ გვაქვს საკმარისი სულიერი გამოცდილება, ეს გადაცემა ძალიან სწრაფად ხდება და გვგონია, რომ აზრები პირდაპირ გულიდან იბადება. ეშმაკისა და ვნებების გარდა მაცდუნებელი აზრი მატერიალური საგნისგანაც შეიძლება მომდინარეობდეს. გრიგოლ სინელი გვასწავლის: "საგნები მარტო აზრებს ბადებენ, ხოლო ეშმაკის ზემოქმედებით ეშმაკეული აზრები იბადება". წყლის წისქვილის მსგავსად, რომელიც არ ჩერდება და მუდმივად მოძრაობს და ფქვავს სიმინდის და პურის მარცვალს, ასევე გონებაც არ ჩერდება. ჩვენზეა დამოკიდებული გონებას სულის მიმართულებით ვამოქმედებთ თუ ხორცის. ამიტომაც, როცა მიწიერი ზრუნვით ვართ დაკავებულნი და ამაო საუბრებს ვეძლევით, მაშინ "მათი შესაბამისი ავი აზრები წარმოიქმნება". ასე რომ ცუდი ამქვეყნიურ სამყაროს არსებობა და მასთან ურთიერთობა კი არ არის, ჩვენი პირადი დამოკიდებულება და სურვილია მთავარი. ბოროტი აზრების გვერდით ღმერთისგან გამომავალი კეთილი აზრებიც არსებობს. როგორ უნდა ამოვიცნოთ ისინი? მივმართოთ სულიერი გამოცდილების მქონე მამებს, მათ, ვისაც სულთა გარჩევის მადლი აქვს. ზოგადი სწავლება კი ის არის, რომ რაიმე აზრის გაჩენით ჩვენში სიხარული იბადება, ე.ი. ეს ღვთისგან არის. ეშმაკეული აზრები კი სავსეა მწუხარებით და შფოთით. წმინდა ბარსანოფი გვასწავლის: "თუ შენს აზრს სიხარული ახლავს და მწუხარებისგან შორს არის, მაშინ იცოდე, რომ ეს აზრი ღმერთისგანაა. ეშმაკეული აზრები აღსავსეა შფოთითა და დარდით. შემოსილნი არიან ცხვრის ტყავით, თითქოს სამართლიანობას ეფარებიან, სინამდვილეში კი მტაცებელი მგლები არიან". აქვე შევნიშნავთ, რომ სიხარული გულის ამაოებიდან და სიამოვნების ტრფიალებიდან შეიძლება მომდინარეობდეს. ამიტომ აზრთა გარჩევა მხოლოდ იმას შეუძლია, ვინც იგემა სული წმინდის მადლი და სულის ვნებებისგან განიწმინდა. ვისაც არა აქვს ამგვარი სულიერი გამოცდილება, უნდა მიმართოს სულიერ მამებს, რადგან უსამართლო ეშმაკი სამართლიანობას შეფარებული ზემოქმედებს მასზე. ვნახოთ მოკლედ, რამდენნაირი აზრი არსებობს. რამდენი ვნებაც არის, იმდენი აზრია. წმინდა იოანე კასიანე რომაელი გამოყოფს რვა ვნებას და რვა ბოროტ აზრს. ესენია: ნაყროვანება და სიძვა, ვერცხლისმოყვარეობა, მრისხანება, მწუხარება, გულგრილობა, პატივმოყვარეობა და ამპარტავნება". წმინდა თალასე ამბობს, რომ არსებობს სამი ძირითადი მაცდუნებელი აზრი: "ნაყროვანება, პატივმოყვარეობა და ვერცხლისმოყვარეობა, რასაც მოსდევს სხვა ვნებიანი აზრები". ამ სამ აზრს შეესაბამება სამი დიდი ვნება სიამოვნებისმოყვარება, დიდებისმოყვარება და ვერცხლისმოყვარება (ქონების მოყვარება), რითაც უნდოდა ეშმაკს ქრისტეს ცდუნება. ყურადღებას შევაჩერებთ ერთ ყველაზე სამარცხვინო და საშინელ აზრზე - გმობაზე. წმინდა იოანე სინელმა, იცოდა მგმობელი აზრების სიმძიმე, რაც სულიერ მოღვაწეებს ხვდებათ და წერს, რომ გმობის მიზეზი ამპარტავნებაა. გმობა ადამიანს "მრავალ გზის წმიდისა ჟამის წირვისა მოგვიხდის და ჟამსა მას, წმიდითა საიდუმლოთა ზიარებისა გვბრძავნ გმობად უფლისა და შესაწირავისა მის წმიდის; ლოცვად რა დავდგით, არა წმიდანი იგი და გამოუთქმელნი გულის სიტყვანი ზედა აღგვიდვიან. ნუ ვინ ჰგონებს გულის სიტყვათა მათ გმობისათა თუ მისგან არს მიზეზი მათი რამეთუ გულთ მეცნიერ არს უფალი. მრავალნი ლოცვისგან დააბრკოლნა და მრავალნი ზიარებისგან წმიდათა საიდუმლოთა უკან აქცინა". ეშმაკის ჩვენთან ბრძოლის დასაწყისი აზრებია. ეშმაკისგან დათესილი მაცდუნებელი აზრი ვითარდება იქამდე, სანამ ცოდვას არ ჩავიდენთ და ცოდვა ვნებად არ იქცევა. წმინდა მამათა გამოცდილების მიხედვით განვიხილავთ როგორ ვითარდება ეშმაკეული აზრი. მაქსიმე აღმსარებელი ამბობს, რომ სულში არსებული ვნებებისგან წარმოქმნილი აზრები ებრძვიან გონებას და ცოდვისკენ მიდიან. გონება რომ დამარცხდება ამ ბრძოლაში, ბოროტი აზრი ცოდვის ჩადენას გაააზრებინებს და შემდეგ უკვე ჩაადენინებს". ამის შემდეგ სული დაცარიელდება ბოროტი აზრებით და ეშმაკი სცილდება მას, მაგრამ მასში ცოდვის კერპი რჩება". ამ კერპს კი თუ არ დაანგრევს მუდმივი წრფელი სინანული, მაშინ ადამიანის სულიერი ორგანიზმი მძიმედ სნეულდება. ამგვარად ვითარდება აზრი და ცოდვამდე გზას გადის. ურიგო არ იქნება თუ ისევ და ისევ წმინდა მამების ნაწერებით გავყვებით ამ გზას. აზრი სულის მოაზროვნე ნაწილში შეღწევით ცდილობს გონების დატყვევებას. ამისთვის მაცდუნებელი აზრი ცდილობს ვნებით ტკბობის შეგრძნება გააღვივოს სულში. ამ სტადიას ეწოდება განსაცდელი და ჯერ კიდევ არ არის ცოდვა". "ვნებაჲ გამოწვეული სიამოვნება იპყრობს გონებას". თუკი ადამიანი არ მოსწყვეტს გონებას სიამოვნებას, მაშინ მისკენ მიიდრიკება, სასიამოვნო საუბარს გააბამს, დაუკავშირდება და შეუერთდება. მზარდი სიამოვნება მთლიანად იპყრობს გონებას და მის ნებას. ამგვარად ადამიანის წინააღმდეგობა სუსტდება და შედეგად ცოდვის ჩადენა მოჰყვება. თუ დატყვევება მეორდება, მაშინ ადამიანის მთელი არსება ამ ვნების მსახური ხდება". სიამოვნების არსებობა და მასზე წარმოდგენა მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ გონება დატყვევდეს და ვნება ამოქმედდეს. ამიტომ წმინდა მამები გვაფრთხილებენ, რომ სიამოვნების გრძნობა, როგორც შევძლებთ, უნდა ჩავკლათ. ან უკეთესია სიამოვნება შევცვალოთ, რადგან სწორედ სიამოვნებაა ადამიანის გონების დამპყრობი. ამბა დოროთე ამბობს, რომ როცა სულში ვნებიანი აზრები იღვიძებენ, მაშინ იღვიძებენ ვნებებიც თავად". ისიხიოს პრესვიტერი წერს, რომ სულის მაცდუნებელი აზრები ეშმაკის ზემოქმედებას ერევა წარმოსახვების საშუალებით "(სული) ერევა აზრებით ეშმაკეულ ფანტაზიას და მიემართება ქმედებისაკენ". ამ შემთხვევაში წარმოსახვა განსაკუთრებულ როლს თამაშობს, უფრო მეტად მაშინ, როცა პიროვნება ან საგანი, ჩვენგან შორს არის, იმ დროსაც კი, თუკი პერსონა და ნივთი ხილულია ანუ წარმოსახვა შეგრძნებასთან დაკავშირებულია, ის (წარმოსახვა) ზრდის და კაზმავს ნივთებს გონების დასატყვევებლად. ამ თვალსაზრისით შეიძლება ითქვას, რომ ვნებიანი აზრები აშფოთებენ გონებას, ავსებენ მას ბილწი კერპებით და შემდეგ მისი ნების საწინააღმდეგოდ ცოდვისკენ წარმართავენ". როგორც ვხედავთ, ადამიანი თავისუფალი ნებით მოქმედებს არა მარტო განსაცდელის ჟამს, როცა ეშმაკის ზემოქმედებას განიცდის, არამედ მანამდეც, თავისი ნებით იზიანებს სულიერ თვალს და ყურს. ფილოთეოს სინელის სწავლებით, "ვინც დაცემული უყურებს სამყაროს, მისი სულიერი თვალი დაცემული და დაბნელებულია. ასევე სიბილწის მოსმენის სურვილი ნიშნავს იმას, რომ დემონების ჩურჩულს ყურადღებით ვუსმენთ". ადამიანი იცვლება შინაგანად, ეცემა გულის თვალი და იცვლება სხეულის გარეგნული შეგრძნებებიც. ამიტომ ადამიანის ღვაწლი თავდაპირველად შინაგანი სამყაროსკენ უნდა იყოს მიმართული. აგრეთვე თუ ადამიანი ინახავს მაცდუნებელ აზრებს, მაშინ ძლიერდება სიამოვნების შეგრძნება და გონება უშვებს ცოდვის ჩადენას. "როგორც კვერცხი თბება ფრთების ქვეშ, ასევე სულიერი მოძღვრის წინაშე აღუარებელი აზრები საქმეებად იქცევა". ჩვენი მსჯელობიდან ნათელია რა შედეგი მოსდევს მაცდუნებელ აზრებს და მათ კონკრეტულად ახლა ჩამოვთვლით. • გულისთქმათა შედეგები თუკი ადამიანი გულისთქმისკენაა მიდრეკილი, ნიშნავს, რომ მის ტყვეობაშია. "მაცდუნებელი აზრისკენ მიდრეკილება ავლენს ადამიანის მისწრაფებას". მისწრაფება კი გამოხატულია ყოფითი საგნების მოპოვებაში. ზეციურ საზრდოსა და ზეციურ სამყაროს მოკლებული გონება მუდმივად ისწრაფვის გრძნობადი და მატერიალური საგნებისაკენ. ამას ეწოდება მისწრაფება. მისკენ მიმართავს გონება აზრებს. ადამიანი თავშეუკავებელი ხდება. "თავშეუკავებელი ის არის, ვინც მაცდუნებელი აზრებით საზრდოობს". ადამიანი, როცა უშფოთველად აძლევს მაცდუნებელ აზრს თავისუფლებას, იძულებული ხდება განახორციელოს კიდეც იგი. "ვინც აზრით არ ებრძვის ცოდვას, სხეულითაც ჩადის მას". როცა მაცდუნებელი აზრის არსებობა გარკვეული დროით ჩერდება გონებაში და მას არ შევებრძოლებით, ის ხორციელდება, მაშინ ვნება ძლიერდება და უფრო მეტად დასტანჯავს გონებას. მაცდუნებელი აზრები გვაწვალებს და ზოგჯერ გვირთულებს პირად ურთიერთობებსაც. "ამგვარი აზრებით ერთმანეთს ვეწინააღმდეგებით და საკუთარ თავსაც ვტანჯავთ". გულისთქმები სულს ბილწავენ, წამლავენ `ასეთია ეშმაკის ცბიერება, შხამიანი ისრებით წამლავს ყველა სულს". მაცდუნებელი აზრებით დატყვევებული ადამიანი კარგავს მხედველობას და ცოდვიანი ქმედებების ხილვისას ვერ იგებს მის მიზეზს. "ამ აზრებით გატაცებული ბრმავდება, ცოდვის მოქმედებას ხედავს, მაგრამ მიზეზის დანახვა არ ძალუძს". ეშმაკი ძლევამოსილია ამ დროს და შეიძლება ადამიანი თვითმკვლელობამდეც მიიყვანოს. ასეთი ადამიანი ეშმაკს ვერ გაუწევს წინააღმდეგობას. გარყვნილი აზრი უფსკრულში აგდებს სულს. ვნებიანი აზრები "აღაგზნებენ სულის სურვილიან ნაწილს, აშფოთებენ მრისხანე ნაწილს და აბნელებენ მოაზროვნეს ისე, რომ გონება ბრმა არის სულიერი ჭვრეტისათვის და ლოცვის აღსადგენად". ეს მდგომარეობა იმაზე მეტყველებს, რომ სულის თვალი სნეულია და არ შეუძლია სულიერის ხილვა და ლოცვა. ადამიანი ღმერთის გარეშე მკვდარია. ვინც მუდმივად შფოთავს გულისთქმებისგან და სხეულის წვას გრძნობს, ის დაშორებულია სული წმინდის კეთილსურნელებისგან". ამის გამო ადამიანი უფალთან სიახლოვეს და სული წმინდის კეთილსურნელებას კარგავს და ღმერთს შორდება. "ბილწი აზრები აშორებენ ადამიანს ღმერთისგან". მზაკვრული გულისთქმებით დატყვევებულ ადამიანს უფალი არ უხსნის თავის საიდუმლოს. მართალია ამბა დოროთე, როცა ამბობს: "ერთ აზრსაც შეუძლია დააშოროს ღმერთს ადამიანი, როგორც კი მას (აზრს) მიიღებს და დაემორჩილება". ღმერთისგან დაშორებას ადამიანისთვის ცუდი შედეგები მოჰყვება. შეინიშნება ფსიქოსომატური მოშლილობები. ფსიქოთერაპიული მეთოდით უნდა განიკურნოს ბოროტი აზრებით შეპყრობილი ადამიანი. სწორედ ამ საკითხზე გადავდივართ ახლა. • გულისთქმათაგან განკურნება სულიერ და სხეულებრივ სნეულებასთან ერთად აზრებსაც სჭირდება პროფილაქტიკა, ხოლო უკვე არსებულ სნეულებებს კონკრეტული მკურნალობა. განვიხილავთ ორივე შემთხვევას. პროფილაქტიკა ითვალისწინებს მაცდუნებელი აზრის გონებაში შემოსვლის წინააღმდეგობას. ამის მიღწევა შეიძლება სიფხიზლით, ყურადღებით, მდუმარებით და ავი აზრების მოშორებით. პავლე მოციქული მოუწოდებს ტიმოთეს მუდმივი სიფხიზლისკენ: ხოლო შენ ფრთხილი იყავ ყოველსა შინა" (2ტიმ. 4,5). ეს ღვაწლი წმინდა მამათა ნაწერებში დაწვრილებით არის განხილული. სიფხიზლე აზრების დაცვაც არის. იოანე სინელი გვასწავლის: "სხვა არს დაცვა გულის სიტყვათა და სხვა არს დაცვა გონებისა... უმაღლეს არს მეორე ესე პირველისა მის დაღაცათუ უძნელეს არს". აქ იგულისხმება ის მდგომარეობა, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრეთ. უფრო ზუსტად, გონება არის სულის თვალი, გული და აზრი კი მოქმედებენ ადამიანის შემეცნებაში. ერთია, როცა ადამიანი ცდილობს აზრის სიწმინდის დაცვას, და მეორე - გონების ანუ გულის სიწმინდის შენარჩუნება. აზრების განწმენდა აუცილებელია, რადგან ცბიერი გულისთქმით "ადამიანის შინაგანი სამყარო განწმენდილი ვერ იქნება". მამათა ტრადიცია მოითხოვს, რომ გონება მოვიკრიბოთ (ანუ სულის ენერგია და არსება), ყურადღება მივაქციოთ და შევებრძოლოთ ვნებიან აზრებს". "მოიკრიბე შენი გონება და ყურადღება მიაქციე გულისთქმას, თუ ვნებიანს აღმოაჩენ, შეებრძოლე მას". გონება წმინდა რომ იყოს და მუდმივად ახსოვდეს ღმერთი, კეთილი აზრებისგანაც უნდა დავიცვათ., რადგან მათი მეშვეობით გონება თანდათან ეჩვევა ღვთისგან განშორებას. ბერი სილუანი გვასწავლის, რომ წმინდანებმა ისწავლეს მტერთან ბრძოლა, მათ იცოდნენ, რომ მტრები ცდუნებით აზრების საშუალებით მოქმედებენ, და ამიტომ მთელი ცხოვრების განმავლობაში ებრძოდნენ გულისთქმებს. გულისთქმა თავდაპირველად კეთილი სახით მოდის, შემდეგ ლოცვას განაშორებს გონებას და იწყებს მის არევას. ამიტომ აუცილებელია ყველანაირი გულისთქმის უკუგდება, კეთილიც რომ იყოს, და მხოლოდ უფლისმიერი წმინდა გონების შენარჩუნება". გულში არანაირი აზრი არ უნდა გვქონდეს. "არც უაზრო და არც კეთილი. სულის თვალი დავიცვათ ნებისმიერი აზრისგან ისე, როგორც ხორციელ თვალს ვიცავთ დაზიანებისგან. მას შემდეგ, რაც ადამიანი შეეჩვევა წმინდა ღვაწლს - გულისთქმასთან ბრძოლას, მისი გონება ღვთის მადლს იგემებს და განიწმინდება, შეძლებს გულისთქმათა გარჩევას "კეთილისა და ღვთისგან მომდინარეს გონების საგანძურში შეინახავს, ბოროტს და ეშმაკეულს განაგდებს". ამგვარ სულიერ მღვიძარებას და აზრების მოთოკვას გონებითი სიმშვიდე ეწოდება. ამიტომ მართლმადიდებლურ სწავლებაში სიმშვიდე ნიშნავს არა მარტო გარეგანი გამაღიზიანებელი მოვლენებისგან განშორებას (თუმცა ეს უკანასკნელი მდგომარეობა არის დამწყები მოღვაწისთვის სიმშვიდის საწყისი), არამედ გულის სიმშვიდეს. წმინდა თალასე მოგვიწოდებს: გრძნობები მოთოკე მშვიდი განმარტოებით და დაუქვემდებარე გულში აღძრული აზრები მკაცრ სამსჯავროს". იოანე სინელი კი წერს: "დაყუდება ხორცთა არს, წესთა და საცნობელთა დაწყნარება; ხოლო დაყუდება სულისა არს, გულის სიტყვათა გულის - ხმის ყოფაჲ და გონება წარუპარველი. გულის - სიტყვა მხნე და ახოანი მოყუარე არს დაყუდებისა, რომელი იგი დგან აზრთა ზედა გულისათა დაუცადებელად, და დაუძინებლად, და მომავალთა მათ მტერთა რომელთამე მოაკვდინებენ, და რომელთამე იოტებენ". "თუ ადამიანი შეეჩვევა ღვაწლს და გონებას ღვთის სასუფევლის განცდა აქვს, მაშინ ყველა მაცდუნებელი აზრი ისე იფანტება, როგორც ვარსკვლავები ქრებიან მზის ამოსვლისას". სიფხიზლისა და გონებითი სიმშვიდის გარდა გონების დაზიანებისგან დაცვა მაცდუნებელ აზრთა გამომწვევი მიზეზებისგან თავის დახსნაა. წმინდა მაქსიმეს მოჰყავს მაგალითი თუ როგორ უნდა დავიცვათ გულის სიწმინდე. ცნობილია, რომ ვნებიანი აზრები სულის სურვილიან ნაწილს აშფოთებს და აბნელებს მოაზროვნე ნაწილს". ამიტომაც ბერმა "ყურადღება უნდა მიაქციოს გულისთქმას და მოიკვეთოს მისი გამომწვევი მიზეზები. საკვებისა და სასმელისგან თავშეუკავებლობა, ქალებთან ამაო საუბარი ის მიზეზებია, რომლებიც ვნებიანი წარმოსახვებით აღიზიანებენ სულის სურვილებს. შიმშილი, წყურვილი, სიფხიზლე და განმარტოება ეხმარება ადამიანს ამგვარი აზრებისა და მოგონებებისგან განთავისუფლებაში. სიამოვნებისმოყვარეობა, პატივმოყვარეობა და მატერიალური საგნების სიყვარული იწვევს "ვნებიან მოგონებებს იმ ადამიანებზე, ვინც გვაწყენინა". ვნებიანი ადამიანი წუხს თუ რაიმე ვერ მოიპოვა ან დაკარგა. ამიტომაც ამგვარი წუხილის გამომწვევი მიზეზების უგულებელყოფა შეიძლება ღვთის სიყვარულით". აზრებისგან განთავისუფლების გარდა ვნებებს უნდა ვებრძოლოთ, რადგან ვნებებს იყენებს ეშმაკი მაცდუნებელი აზრის ჩასაგონებლად. წმინდა მაქსიმე სიძვის ცოდვისგან გასათავისუფლებლად გვირჩევს; "იმარხულე, იფხიზლე, იშრომე და განმარტოვდი" მრისხანებისა და მწუხარებისაგან თავდასაცავად უგულებელყავი დიდება, და უპატივცემულობა და სხვა მიწიერი საგნები, გულღრძოობის საწინააღმდეგოდ: "ილოცე მისთვის, ვინც გაწყენინა და განთავისუფლდები". სხვა ღვაწლი გულის სიამოვნებისგან განთავისუფლებაა. მაცდუნებელი აზრები აღძრავენ სიამოვნებას და მისკენ მიდრეკენ გონებას. გულის სიამოვნებასთან ერთად სხეულის სიამოვნებასაც უნდა ვებრძოლოთ. მოღვაწემ (ასკეტმა) საჭიროა განაგდოს სიამოვნების გამომწვევი ყველა მიზეზი. თუ ადამიანი ხორციელ სიამოვნებას ეძლევა, მაშინ "ის იძულებულია წავიდეს ასურეთში და დაემონოს ნაბუქოდონოსორს". ვინც მკაცრად არ მიუდგება სიამოვნების განცდას, ვერ იქნება თავშეკავებული და ვერ მოიპოვებს შინაგან თავისუფლებას. ზემოთ შევნიშნეთ, რომ უნდა განვერიდოთ მაცდუნებელი აზრების გამომწვევ ადამიანებს და აზრებს. ერთმა ასკეტმა ქალისა და წარსულის მოგონებებით შეწუხებულ ბერს უპასუხა: "მიცვალებულების ნუ გეშინია, ცოცხლებს გაექეცი, და ლოცვა გააძლიერე". მართალია, ყველას ვერ განვერიდებით. ამის გაკეთება მხოლოდ ცოტას თუ შეუძლია. ეს მხოლოდ ისეთ ადამიანს ძალუძს, ვინც სრულყოფილი განწმენდისაკენ მიისწრაფვის, მთელი არსებით ღმერთს უძღვნის თავს. უნდა განვერიდოთ ცდუნების მომტან ადამიანებს, არა იმიტომ, რომ ისინი ცუდები არიან, არამედ ჩვენი უძლურების და სისუსტის გამო. ჩვენ ხომ სნეულებისკენ ვართ მიდრეკილნი. გონებით ფხიზლად მყოფი ადამიანი მიხვდება რა ვნება აწუხებს მას". ღვთის შიში გვეხმარება მაცდუნებელ აზრებთან ბრძოლაში. იგი ღვთისგან ბოძებული მადლია და ვისაც ეს მადლი ეძლევა, მთელი დღის განმავლობაში ცდილობს ღვთისათვის არასათნო არაფერი არ გააკეთოს. ღვაწლი მარტივი არ არის, ღვთის შიში ცეცხლით ალღობს ყველა მაცდუნებელ აზრს. თუკი არ გვაქვს ამგვარი შიში, იმისთვის მაინც უნდა ვიღვაწოთ, რომ ღვთის მყოფობა და მომავალი სამსჯავროს შიში შევიგრძნოთ. "როგორც ცვილი დადნება ცეცხლზე" (ფს. 67,3) ისე ბილწი აზრი გაქრება უფლის შიშით". ღვთის შიში მწყემსია, რომელიც მწყემსავს ფარას ანუ აზრებს. მწყემსის შიშის გარეშე ფარა აირევა." კურნების სხვა მეთოდიც არსებობს; ეს არის შრომა და ასკეტური ცხოვრება. მარხვა, მღვიძარება, ლოცვა ეხმარება გონებას მაცდუნებელი აზრების უკუგდებაში. "დათრგუნე ხორცი მარხვით და მღვიძარებით და განაგდებ მტანჯველ სიამოვნების მოტრფიალე აზრს". მარკოზ მოღვაწე გვასწავლის: "თუ გვსურს, რომ არ შეგვაწუხოს ბოროტმა აზრებმა სულით დამდაბლებული და სხეულით დამწუხრებული იყავი. ეს ზოგჯერ კი არ უნდა მოხდეს, არამედ "ყოველთვის, ყველანაირი საშუალებით და ყველა საქმეში". ადამიანმა პროფილაქტიკისთვის შეიძლება გამოიყენოს ჩამოთვლილი საშუალებები იმისთვის, რომ არ დასნეულდეს მავნე აზრებით. მოდით, დაწვრილებით განვიხილოთ, როგორ განიკურნება აზრებით სნეული გონება. უპირველეს ყოვლისა, არ უნდა არსებობდეს შფოთი. ეშმაკის მიზანია ადამიანის სულში შფოთი აღძრას, შემდეგ შეიჭრას და დაატყვევოს, მარკოზ ასკეტი ამბობს: "მამაცურად აიტანე აზრების ტალღები და განსაკუთრებით ისინი, რომელსაც მწუხარება და გაუგებრობა მოაქვთ". აზრებთან ვაჟკაცური წინააღმდეგობა მეორე პირობაა განკურნებისთვის. წმინდა მამა გვირჩევს, რომ ნუ შევშფოთდებით ეშმაკურ აზრებთან ბრძოლაში. წმინდა ბარსანოფი მოგვიწოდებს: "თუ დაგეუფლა აზრი, ნუ შეშფოთდები, მაგრამ გაერკვიე რა უნდა მას და საწინააღმდეგო გააკეთე უშფოთველად უფლის სახელის მოხმობით". ცუდი სახლში ქურდის შემოსვლა კი არ არის, ცუდია გაქურდვა. ზოგი ადამიანი გულისთქმას უშვებს გონებასა და გულში სასაუბროდ და ქრისტეს ძალით მის დასამარცხებლად: ამგვარად ცოტანი იქცევიან, ისინი, ვისაც ქრისტეს მადლი აქვთ მონიჭებული. მათ სურთ ეშმაკთან პირდაპირ ბრძოლა და მისი დამარცხება. ასეთი რთული და სახიფათო ბრძოლა მრავალი ქრისტიანისთვის მიუწვდომელია მათი უძლურების გამო. ბევრმა ჩვენგანმა უნდა უკუვაგდოთ მაცდუნებელი აზრები. შევნიშნავთ, რომ რაც ნაკლები სულიერი გამოცდილება გვაქვს, მით უფრო გვიან ვამჩნევთ აზრის შემოსვლას გონებაში; ღვაწლში მყოფი ადამიანები გულისთქმას სულის მოაზროვნე ნაწილში შემოსვლამდე ამჩნევენ. ზოგიერთნი გულისთქმის არსებობას ხვდებიან მაშინ, როცა აზროვნებასთან მისი შეერთება ხდება ან იგი ამოქმედდება, ან კიდევ ცოდვის ჩადენის შემდეგ. "სულიერად გამოცდილი ადამიანი ჩვეულებრივ ცოდვიან აზრს მაშინ ხვდება, როცა ეს უკანასკნელი განვითარების საწყის ეტაპებს გაივლის, ანუ მაშინ, როცა აზრი ძალას შეიძენს და უფრო მეტიც, როცა უკვე ახლოსაა ცოდვის ჩადენის საფრთხე". სადაც არ შეხვდება ადამიანი მაცდუნებელ აზრს, დაუყოვნებლივ უნდა შეებრძოლოს მას. ღვაწლის სიმტკიცის შესაბამისად შეუძლია კაცს გულისთქმის შემჩნევა მისი განვითარების ადრეულ ეტაპზე. მაცდუნებელ აზრებთან საუბრისგან თავის დაღწევის საუკეთესო საშუალებაა მათი უგულებელყოფა და განკვეთა. არქიმანდრიტი სოფრონი წარმოადგენს ბერი სილუანის სწავლებიდან მაცდუნებელ აზრთან ბრძოლის ერთ კარგ მეთოდს: "მამა (სილუანი) მამათა გამოცდილების მიხედვით, ამბობდა, რომ არსებობს ბრძოლის სხვადასხვა გზა, მაგრამ საუკეთესოა თუ სრულებით არ გავესაუბრებით მაცდუნებელ აზრს. თუკი გონება ჩაერთვება მასთან (აზრთან) საუბარში, მის (აზრის) განვითარებასაც მიჰყვება. გაიტაცებს და ღმერთს დაშორდება, რაც არის სწორედ ეშმაკის მიზანი. ღვთისგან განშორებულ გონებას გაფანტავს იგი (ეშმაკი) და მაცდუნებელ აზრთან მოსაუბრე გონება აღარ იქნება სუფთა. სტეფანე მეუდაბნოე, რომელიც ლეოპარდს ხელიდან აჭმევდა (კლემაქსი. სიტყვა 7), სიკვდილის წინ "გაესაუბრა" გულისთქმებს და ეშმაკს შეებრძოლა პირისპირ.. თრაკიის მთაზე მოღვაწე წმინდა მარკოზ ათენელი, ამქვეყნიდან გასვლის წინ იმშვიდებდა სულს თავისი უამრავი ღვაწლით, ამის გამო ჰაერში გაჩერდა მისი სული ერთი საათის განმავლობაში. ეს "ერთი საათი" ასე დარჩენის საშიშროებას ნიშნავდა... სხვა მამები სულიერ ღვაწლში უფრო მეტად განბრძნობილნი იყვნენ"სწორედ ამიტომ საფრთხილოა, განსაკუთრებით სულიერი ცხოვრების დასაწყისში, აზრის შემოშვება გულში. აზრის შემჩნევისთანავე საჭიროა მისი მოკვეთა". აზრთა უგულებელყოფა საუკეთესო რჩევაა მათთვის, ვინც სულიერი ღვაწლის საწყის ეტაპზეა. მაცდუნებელი აზრი რომ არ დაგვეუფლოს, უნდა უარვყოთ ის, რასაც იგი (აზრი) გვთავაზობს; ამით ძალა ეცლება ვნებას: "ღვთის შემწეობასაც ვგრძნობთ და ვთრგუნავთ თვით ვნებას". ამას ეწოდება აზრისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. ერთმა მორჩილმა უთხრა ამბა პიმენს: "ამბა, ბევრი აზრი მაწუხებს და მათგან საფრთხეში ვარ". ბერმა გარეთ გაიყვანა და უთხრა: "გაშალე შენი სამოსელი და დაიჭირე ქარი", მორჩილმა, რა თქმა უნდა, "ქარი ვერ დაიჭირა" და მიუგო ამბას, რომ ეს შეუძლებელია. წმინდა მამამ კი უპასუხა: "შენ თუ ამის გაკეთება არ შეგიძლია, მით უმეტეს, ვერ შეძლებ აზრების შეკავებას, შენი საქმეა მათთან ბრძოლა". ამრიგად, ქარის დაჭერასავით რთულია აზრს დავუშალოთ ჩვენს სულში შემოსვლა. მაცდუნებელ აზრებთან ბრძოლა აუცილებელია ერთი მხრივ მათი უგულებელყოფით და მეორე მხრივ მათი მოთხოვნების შეუსრულებლობით. "თუ აზრების მოთხოვნებს სხეულით არ შევასრულებთ, თანდათან დასუსტდებიან და გაქრებიან". როგორც ჭურჭელში ჩაკეტილი გველი ან ღრიანკალი დროთა განმავლობაში მოკვდება, ასევე ეშმაკისგან დათესილი ცბიერი აზრები ჩვენი მოთმინების წყალობით მიგვატოვებენ". ამბა აგათონს, როცა დაეუფლა განკითხვის აზრი, თქვა: "აგათონ, არ გააკეთო ეს და აზრიც დაითრგუნა". ამბა თეოდორე და ამბა ლუკიოსი დასცინოდნენ ორმოცდაათი წლის მანძილზე ცბიერ აზრებს. აზრს, რომელიც მათ მოუწოდებდა სამოღვაწეო ადგილის დატოვებისკენ, პასუხობდნენ: ზამთარი რომ გავა, წავალთ აქედან". ზაფხულში კი ამბობდნენ: "ზაფხული გავა და გადავალთ აქედან". ასე იქცეოდნენ ბერები, დასცინოდნენ ეშმაკს600. აზრის დაკმაყოფილებას თუ გადავდებთ, დავეხმარებით ჩვენს თავს მისგან განთავისუფლებაში. გულისთქმასთან ბრძოლის სხვა მეთოდია ღვაწლისას თუ არ დავუშვებთ აზრის დიდხანს დაყოვნებას. მარტივმა აზრმა არ უნდა გააღვიძოს ვნება და ვნებიანმა აზრმა ცოდვისკენ არ გვიბიძგოს. "ბრძოლის ორივე გზა არ აძლევს აზრს შეყოვნების საშუალებას". დაყოვნებული აზრი სულში სხვა ფიქრებს წარმოშობს, სულიერ სამყაროში სირთულეს შექმნის და ისე დაიპყრობს გონებას, რომ ვერც შევნიშნავთ. არ ვაცალოთ მარტივ აზრს ვნებიანად და რთულად გარდაქმნა და პირიქით რთული აზრიც გავამარტივოთ. რთული აზრი შედგება ვნებისგან და ფიქრისგან. სულიერი სიყვარულით და თავშეკავებით ვნება ფიქრისგან უნდა გამოვარჩიოთ და დარჩება მარტივი "აზრი". ცბიერი აზრი სიამოვნების გაღვიძებისკენ ისწრაფვის, რაც დაიპყრობს გონებას. ამიტომ გონება უნდა მოვაშორით შემოთავაზებულ სიამოვნებას". წმინდა მაქსიმე მოგვიწოდებს, რომ დავთრგუნოთ სხეულის ვნებები და სულის ვნებიანი აზრებიც". მაცდუნებელი აზრების უგულებელყოფასთან ერთად საჭიროა მათი განდევნა. ეს კი ლოცვის დახმარებით ხდება. გრიგოლ სინელი ამბობს, რომ დამწყები ასკეტი ვერ განაგდებს აზრებს, თუ მას უფალი არ დაეხმარება. ძლიერებს შეუძლიათ აზრთა გაფანტვა, მაგრამ მხოლოდ ღმერთის შემწეობით. შენ მოუხმე იესო ქრისტეს სახელს ხშირად და მოთმინებით, როცა აზრები მოგეახლება. ისინი (მაცდუნებელი აზრები) ლოცვისგან გამომდინარე გულის სითბოს ვერ იტანენ და ცეცხლისგან დამწვართა მსგავსად იფანტებიან. ლოცვაში იესო ქრისტეს სახელი წარმოითქმება, რაც ეშმაკისთვის წამებაა და ღვთიური მადლით გულში სითბო ისადგურებს. ასე იწვება გულისთქმა და განიდევნება გონებიდან. "ვის ლოცვასაც ძალა არ აქვს, მიბაძოს მოსეს; აღაპყროს ხელები და თვალები ზეცისკენ და მაშინ თვით უფალი განდევნის აზრებს". ჰაერში გაფანტული კვამლის მსგავსად გაქრებიან აზრები იესო ქრისტეს სახელის ხსენებით". ეშმაკეული აზრებისგან ადამიანური აზრების დახმარებით ვერ გავთავისუფლდებით. გონიერმა ადამიანმაც თავისი სასოება მთლიანად უფალს უნდა მიანდოს და თქვას: "უფალო, როგორც შენ გსურს და ხედავ, ისე გადაწყვიტე ეს საქმე". ეს სიტყვები მნიშვნელოვანია, რადგან ხშირად განსაცდელის ჟამს ადამიანი ცდილობს პრობლემას ადამიანური ლოგიკით დაუპირისპირდეს. რაც არ უნდა ძლიერი იყოს ადამიანის აზროვნება (λογική), ეშმაკეულ აზრზე ძლიერი ვერ იქნება. ცბიერ აზრთან ბრძოლისას, ჩვენ სინამდვილეში ეშმაკს აღვუდგებით წინ და არა ერთ უბრალო აზრს. მღვიძარებით აღვლენილი ლოცვა - გონებას წარმოსახვისგან წმენდს და ადამიანი მოწინააღმდეგეს შეიცნობს და ლოცვისა და მღვიძარების ძალასაც". ლოცვისას სულიერ ცხოვრებით მოღვაწე შეიცნობს აზრებს, წარმოსახვის გარეშე მოკვეთს მათ, ცოდვის ჩაუდენლად გაიგებს ცბიერი აზრების შედეგებსაც. აი რატომ არის, რომ ასკეტმა, რომელიც ცბიერ აზრს გონებაში არ უშვებს, შესანიშნავად იცის ცოდვიანი ადამიანის ცხოვრება, თუმცა კი საკუთარ თავზე ცოდვის შედეგები არ გამოუცდია. თუკი მტრის მარცვალი ცეცხლია, ღმერთისადმი მინდობილი იმედი წყალია, რომელიც აქრობს ცეცხლს. ამბა იოვანე კოლოვოსი ამბობს: "ვზივარ კელიაში და ვხედავ ჩემს თავზე მოხვეულ ცბიერ აზრებს; როცა უძლური ვარ მათთან ბრძოლაში, უფალს მივეახლები ლოცვით და მტრისგან თავს ვიხსნი". ცბიერი აზრებისგან განთავისუფლების ნაყოფიერი მეთოდია მათი აღიარება გამოცდილი სულიერი მოძღვრის წინაშე. წმინდა კასიანე რომაელი ამბობს, რომ "როგორც ბნელი სოროდან გამოგდებული გველი ცდილობს დამალვას, ასევე აღსარებით აღიარებული ცბიერი აზრები, ადამიანს შორდებიან". "ისე არაფერი ვნებს მონაზონს და ახარებს ეშმაკს, როგორც სულიერი მოძღვრის წინაშე უთქმელი მაცდუნებელი აზრები. ასეთ შემთხვევაში სულიერი ცხოვრება ინგრევა და ადამიანი ეშმაკის ხელში იქცევა სათამაშოდ, რომელსაც, როგორც უნდა, ისე მოექცევა. წმ. იოანე კასიანე გვასწავლის, რომ არ არსებობს ცხონების სხვა გზა, გარდა ერთისა. ჩვენი ცბიერი აზრები გარჩევის უნარის მქონე, სულიერად გამოცდილ მოძღვართან ვაღიაროთ და მივიღოთ მისგან რჩევა, ჩვენი ლოგიკით არ ვიმოქმედოთ". ვინც თავის აზრებს არ აღიარებს მოძღვართან, ის ვერ განიკურნება: "ვინც დუმს თავის გულისთქმების შესახებ, განუკურნებელი რჩება". "შეყოვნებული" აზრები უნდა ვაღიაროთ სულიერ მამასთან, ვინც ჩვენს ცხონებაზე პასუხს აგებს. "შენთან მებრძოლი აზრი უთხარი ამბას და ის ღვთის შემწეობით განგკურნავს". "შეყოვნებულ" აზრებში ვგულისხმობთ "აზრს", რომელიც მიუხედავად ჩვენი წინააღმდეგობისა და ლოცვისა, არ გვტოვებს და აგრძელებს შემოტევას. ეს ეხება ვნებიან აზრსაც, რომელიც ვნებითაა გადაჯაჭვული. იოანე სინელს ერთი მონაზვნის მაგალითი მოჰყავს. მას ქამარზე დაკიდებული წიგნაკი დაჰქონდა და ყოველდღე იწერდა თავის გულისთქმებს, რომლებსაც სულიერ მოძღვრის წინაშე აღიარებდა. გამოცდილი მოძღვარი შეიძლება ამქვეყნიურ საქმეთა უცოდინარი იყოს, არ იცოდეს ამა სოფლის სიბრძნე, მაგრამ ღვთიურ სიბრძნესთან იყოს ზიარებული. ამბა არსენიც თავის აზრებზე ერთ ასეთ მოძღვარს ეკითხებოდა. მოძღვარი წერა-კითხვის უცოდინარი და უწიგნური იყო. სხვა ბერმა ჰკითხა მამა არსენს: მამაო, შენ ხომ ბერძნული და რომაული განათლება გაქვს მიღებული, აზრების შესახებ სხვას ეკითხები? მამა არსენმა უპასუხა: "მე რომაული და ბერძნული განათლება მივიღე, მაგრამ მარტივი ადამიანობის ანაბანაც არ მისწავლია". თუ ადამიანმა სულიერი მოძღვრის საშუალებით უფლის წინაშე გულის გახსნა ისწავლა და გამოავლინა გულისთქმები და მათით მიყენებული ჭრილობები, მაშინ იგი ემორჩილება მოძღვრის რჩევას. ეს ადამიანი განთავისუფლდება ყველაფრისგან და დამშვიდდება სულიერად, შეიცნობს თუ რა არის ქრისტესმიერი მშვიდობა. აღსარებასთან ერთად სულიერ მოძღვარს ვთხოვთ ლოცვას და კურთხევას. იოანე ოქროპირი იხსენებს სახარების ეპიზოდს, როცა მოციქულები ერთ-ერთ სახლში შედიოდნენ და უფალი ეუბნებოდა, რომ მშვიდობა ესურვებინათ ოჯახისთვის. წმინდა მამა ამბობს, გარეგნული სიმშვიდის მიუხედავად, ხშირად შინაგანი ბრძოლა გვაქვს აზრებთან და ვშფოთავთ. ჩვენს სულში ცბიერი სურვილები იღვიძებს. ასეთ ბრძოლას აქრობს წმინდანების სიტყვა. ანუ მათი კურთხევა და ეს გვამშვიდებს. "საკმარისია მან (წმინდანმა) წარმოთქვას სიტყვა, რომ ყველანაირი ეშმაკეული მოგონება და აზრი სულიდან გაიქცევა". ცბიერ აზრთაგან განთავისუფლება, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, კიდევ სათნოებათა აღსრულებით შეგვიძლია. თავშეკავება და სიყვარული ვნებიანი აზრებისგან გვიხსნის. გვეხმარება მღვიძარებაც "მონაზონი მღვიძარე მონადირე არს გულისსიტყვათა და ადვილად შეუძლოს მყუდროებასა შინა ღამისასა ხედვად და შეპყრობად მათდა". საღმრთო სჯულის და წმინდანთა ცხოვრებების კითხვა ბოროტ აზრებს მოკვეთს, რადგან მოციქულთა და წმინდა მამათა სიტყვებს, ისე როგორც მათ ცხოვრებას დიდი ძალა აქვს და სულს ამშვიდებს. კიდევ სხვა საშუალება არის კეთილი აზრების დაბადება. მართალია, ზემოთ შევნიშნეთ, რომ ყველანაირი აზრი უნდა მოვიკვეთოთ, ეს აუცილებელია ლოცვის დროს, მაგრამ სხვა დროს, განსაკუთრებით სულიერი ღვაწლის საწყის ეტაპზე, შეიძლება კეთილი აზრები განვავითაროთ. ყოველთვის საჭიროა სიფრთხილე და ყურადღება, აზრით წარმოსახვა არ დაგვეუფლოს, საიდანაც ეშმაკეული სულიერება წარმოიშობა. ყველა საგანს კეთილი აზრით უნდა ვუყუროთ. ცუდიც რომ იყოს საგანი, მივიღოთ კეთილად, მაშინ უფალი მის სიავეს შეცვლის. "კეთილის და ბოროტის ხლართი მიიღე ერთნაირი აზრით და მაშინ ღმერთი გაანადგურებს საგანთა და მოვლენათა სიავეს". შეიძლება აგრეთვე, ბოროტი აზრები კეთილად გადავაქციოთ. ცბიერი აზრებისგან განთავისუფლების და განკურნების ერთ-ერთი საშუალებაა, გონება გვქონდეს ჯოჯოხეთში და მისი ცეცხლით იწვოდეს. ბერი სილუანი გვასწავლის "მაკარი დიდი ჰაერში მაღლდებოდა, არ წყვეტდა თავის დამდაბლებას, როცა უკვე მისგან გაქცეული ეშმაკი შორიდან ეძახდა, წმინდა მამა პასუხობდა: ჯერ არ განშორებულხარო. ასე პასუხობდა იმიტომ, რომ შეეჩვია გონების ჯოჯოხეთის ცეცხლში წვას, რითაც ჭეშმარიტად გაურბოდა ეშმაკს". ეშმაკთან ბრძოლაში გამოცდილმა პიმენ დიდმა იცოდა, რომ ყველაზე საშიში მტერი ამპარტავნებაა, იგი მთელი სიცოცხლის მანძილზე თვითდამდაბლებისთვის იღვწოდა და ასწავლიდა მოწაფეებს: "სადაც სატანაა, იქ ვარ მეც" სულის სიღრმეში სწამდა უფლის მრავალმოწყალება და მისგან გადარჩენას ელოდა. ამრიგად, თვითდამდაბლება შესანიშნავი საშუალებაა იმისთვის, რომ გონება ვნებებისგან დავიცვათ. გონების წვა ჯოჯოხეთის ცეცხლში - ეს ის მდგომარეობაა, რომელიც დიდი სინანულის დროს მოდის და ღვთის მადლია. თუკი ამ მადლს ვერ მოიპოვებს ადამიანი, მაშინ მუდამ უნდა იხსენებდეს თავის მოკვდავობას და უფლის წინაშე სამსჯავროს. ესეც საკმარისია ცბიერი აზრების შემოტევების შესაჩერებლად. მას შემდეგ, რაც ადამიანი ასკეტური მეთოდით განთავისუფლდება აზრების თავდასხმებისგან, გული და გონება განიწმინდება, მაშინ სული წმიდის მადლით აივსება და სული განკურნებას იგრძნობს. განთავისუფლდება ყველა ჭრილობისგან და გადაიქცევა სამება ღმერთის ტაძრად. ადამიანი უფლის მადლის ჭეშმარიტი მსახური ხდება და იგემებს ზეციური სასუფევლის წყალობას. ასეთია ნამდვილი, ბუნებრივი ადამიანი, მადლმოსილი ღმერთკაცი. • ამოსაბეჭდი ვერსია • ← სარჩევი …
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 8:01pm on იანვარი 8, 2014
- თემა: ამბავი ერთი სიყვარულისა
- ასრულებდა, მაგრამ ასრულებდა უხალისოდ, ძალისძალად. არა, მას არ უყვარდა ლიდუვინა და, ალბათ, არც არასდროს შეუყვარდებოდა. ეს გრძნობა უფრო იმ ყმაწვილის გატაცებას ჰგავდა, რომელიც ქალის არსს შეიცნობს თუ არა, პირველივე ქალი, ვინც გზად შემოეყრება და სხივიან თვალებს შეანათებს, უმალ შეუყვარდება, თუნდაც იცოდეს, რომ იგი იმ ბედის გზას გაუმრუდებს, ცაში რომაა გადაწყვეტილი. და აჰა, ერთ დღესაც, ზიარება რომ მიიღო და მერე ალალბედზე გადაშალა სახარება, აკი სწორედ ის სტრიქონები მოხვდა თვალში და ნამდვილად არ მოსჩვენებია, ცხადად ამოიკითხა: "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთა" (მარკოზი XV.15). ეს იყო მისი ვალი და მოწოდება, სახარება უნდა ექადაგა, მაგრამ ჯერ სასულიერო წოდებაზე უნდა ეზრუნა, ალბათ, ჯობდა მონასტერში ბერად აღკვეცილიყო, ამისთვის იყო დაბადებული, უფლის სიტყვა უნდა მიეტანა ხალხთან და არა იმისთვის, რომ ოჯახის მამა გამხდარიყო, მით უმეტეს, საქმრო. ლიდუვინას კარ-მიდამო ურსულელთა მონასტერს ემიჯნებოდა, რომელსაც გარს ქვის მაღალი გალავანი ჰქონდა შემოვლებული და შუაში ვიწრო შუკა ჩაუდიოდა. გალავანს კვიპაროსის ფართოდ გაშლილი, მძიმე ტოტები ეფინებოდა და იქ მუდამ ბეღურები ჟივჟივებდნენ. საღამო ჟამს მწვანედ ჩამუქებული კვიპაროსი კიდევ უფრო ჩამუქდებოდა და აგიზგიზებული დასალიერის ფონზე მით უფრო მკვეთრად იხატებოდა; და ამ საღამოს სიმყუდროვეში მონასტრის ზარებიც აგუგუნდებოდა, თითქოს კვერს უკრავდა და კიდეც წააქეზებდა, – "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთაო". მათი საუბრებიც ნაძალადევი და უხალისო იყო. რკინის მესერი, საქმროსა და საცოლეს რომ აცალკევებდა, ციხის გისოსებს მოგაგონებდათ და იყვნენ კიდეც ისინი ტყვეები, მაგრამ არა სიყვარულისა თუ ნაზი გრძნობისა, არამედ ერთგულებისა და პატიოსნების ღრმა პატივისცემისა; მაგრამ როცა რიკარდო ლიდუვინას აბანოზისფერ თვალებს შეჰყურებდა, უწინდებურად ვეღარ გრძნობდა, რომ სულით მაღლდებოდა. – თუ საქმე რამ გაქვს, ჩემი გულისთვის ნუ გაცდები, – უთხრა ერთხელაც ლიდუვინამ. – საქმეო? რა საქმე უნდა მქონდეს ამაზე უკეთესი, შენ რომ გიყურებ! – მიუგო მან. და ორივე მაშინვე დადუმდა, რამეთუ მიხვდნენ ამ სიტყვების სიცარიელეს. ისინი უმეტესწილად ქალაქის ამბებზე ან რომელიმე შეყვარებულ წყვილზე ლაპარაკობდნენ და ქირქილებდნენ. ზოგჯერ ლიდუვინა უნებურად თავის ოჯახზე თუ დაიჩივლებდა, დამბლადაცემულ, დადუმებულ დედაზე ან შურისაგან ერთიანად ჩამომხმარ დაზე დაიწუწუნებდა; მათ სახლში ხომ მამაკაცი არ ჭაჭანებდა; მამა თითქმის არც ახსოვდა, ძმა კი ბუნდოვანი სიზმარივით აგონდებოდა, თოჯინასავით რომ ეთამაშებოდა და თუ კოცნას დაუპირებდა, დილის სიზმარივით გაქრებოდა. ყოველ საღამოს, როცა რიკარდო ღობეს მოშორდებოდა და შინისაკენ გაუყვებოდა გზას, ეჩვენებოდა, არა, კი არ ეჩვენებოდა, თითქმის დარწმუნებულიც იყო, რომ მათი სიყვარული ისე მოკვდა, დაბადებაც ვერ მოასწრო; მაგრამ კვლავ ბრუნდებოდა, გეგონებოდათ, რაღაც იდუმალი ძალა ეზიდებაო. მას ხიბლავდა ის მშვიდი და თან ნაღვლიანი გარემო იმ შუკაში, ლამის ჰაერიც რომ გაეჟღინთა; მწვანედ ჩამუქებული კვიპაროსი, მონასტრის მაღალი, დაბზარული კედლები, დაისის მქრქალი შუქი, ბეღურების ჟივჟივი ისე ეხამებოდა ლიდუვინას შავ თვალებსა და შავი თმის ტალღებს, ასე ეგონა, საგანგებოდ მისთვის იყო შექმნილი. როცა დაისის ცეცხლისფერ ანარეკლს გასცქეროდა, მაშინაც საცოლის თმის ტალღებს ჭვრეტდა და თვალდათვალ უყურებდა, როგორ იმსჭვალებოდა იგი ამ ანარეკლისა და ზარების შთამაგონებელი გუგუნით. საბრალო რიკარდო, ამ სასიყვარულო ურთიერთობის ტყვე, ფიქრობდა, ეგებ თავად ლიდუვინაა ის კეთილი მაცნე, ასე რომ მიხმობს და მაგულიანებსო. მაგრამ იმავ წუთს მოეჩვენებოდა, თითქოს ქალიშვილის დალალებში უკანასკნელი სხივი რომ ქრებოდა, შავი მდინარის ტალღები გადაევლებოდა და ზღვისკენ მიაქანებდა დასანთქმელად განწირულს. აღარაფერი დარჩა საჭოჭმანო, ეს ამბავი უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ როგორ? როგორ უნდა ეღალატა ჩვევისთვის? როგორ გაეტეხა სიტყვა? ხალხის თვალში ერთი ქარაფშუტა და უმადური გამოჩენილიყო? რიკარდო იმასაც კარგად ხვდებოდა, რომ ლიდუვინასაც გაუცრუვდა იმედი, ამ სიყვარულმა ისიც დაღალა. და აი, ერთ დღესაც ისინი უსიტყვოდ გამოუტყდნენ ერთმანეთს და ეს მათ თვალებში, მათ საუბარში, უფრო სწორად, მათი თვალების უხმო საუბარში გაცხადდა ანგელუს-ის ლოცვის მერე. მათი საღამოები ხომ ისე ილეოდა, თითქოს გარდაცვლილი გრძნობების სადარაჯოდ ფხიზლობენო. მაგრამ არა, ისინი არამც და არამც არ დაემსგავსებოდნენ სხვებს, ვისზეც თვითონვე ქირქილებდნენ, ისეთები არასდროს გახდებოდნენ. მაგრამ როგორ უნდა გაემხილათ ეს ერთმანეთისთვის, როგორ უნდა ეღიარებინათ, ყველაფერი დამთავრდაო, მეგობრებივით ხომ არ ჩამოართმევდნენ ერთმანეთს ხელს და ასე გულნატკენები დაშორდებოდნენ. თუმცა, ბოლოს და ბოლოს, შვებით ხომ მაინც ამოისუნთქავდნენ. რიკარდოს მონასტრისაკენ მიუწევდა გული, ლიდუვინა კი ალბათ სხვა მამაკაცს შეხვდებოდა და ეგებ მისი ცხოვრების თანამგზავრიც გამხდარიყო. რიკარდომ კარგად აწონ-დაწონა ვითარება და გადაწყვეტილებაც მიიღო; მისი განზრახვა თან ვითომ ეშმაკურიც იყო და თან სენტიმენტალურიც; სხვა გზას მაინც ვერ ხედავდა, თორემ ეს ურთიერთობა კიდევ კარგა ხანს გაგრძელდებოდა, ისედაც უკვე ხუთი წელია ერთმანეთს ხვდებოდნენ. მათ ოჯახებს მართალია, არათუ საკმარისი, საკმარისზე მეტი შეძლება ჰქონდათ, რომ ახალგაზრდებს უზრუნველად ეცხოვრათ, მაგრამ არც ლიდუვინას დედას და არც რიკარდოს მამას დიდი მოწადინება არ გამოუჩენიათ, რადგან რიკარდოს ჯერ სწავლა უნდა დაესრულებინა, ხოლო თავად ყმაწვილს სწავლის წყურვილი დიდად არ კლავდა, არც სწავლას უჩანდა ბოლო, არც მოთმინება იყო უსაზღვრო; თან იმაზეც ფიქრობდა, ეგებ ჩვენი სიყვარული გაცოცხლდესო, თან ხანდახან აზრი გაუელვებდა, იქნებ ერთიც ვცადო და შევთავაზო, მოდი, უფროსების დაუკითხავად სახლიდან ჩუმად გავიპაროთო. რა თქმა უნდა, ამაზე ლიდუვინა არ დათანხმდებოდა; აი, მაშინ კი მიეცემოდა საბაბი და პირდაპირ ეტყოდა, ხომ ხედავ, ჩვენი სიყვარული ჭეშმარიტი არ ყოფილა, ნამდვილი ვნება სულ სხვააო; მაგრამ არც ეს აზრი ჰგვრიდა დიდ შვებას; მერე იტყოდა, ბოლოს და ბოლოს, რას მიქვია სირცხვილი, რიდი თუ ცრურწმენა, თუკი თავისუფლებას დავიბრუნებო. მაგრამ ვაითუ, ლიდუვინას თანხმობა ეთქვა... მაშინ... არა, ლიდუვინა სახლიდან დაუკითხავად წასვლას, გაქცევას არ მოისურვებდა და ასე მალულ-ფარულად გაპარვას ვერც გაბედავდა. მაგრამ მაინც რომ დათანხმებულიყო... ასეთი ნაბიჯი ხომ ნამდვილი გამოწვევა იქნებოდა ფარისევლებისა და მოვალეობების მონებისთვის, ცოტა მაინც რომ გამოფხიზლებულიყვნენ! ეგებ მაშინ მათი სიყვარულიც გაცოცხლებულიყო, თუკი ოდესმე მაინც იყო ცოცხალი და თუ აქამდე მათზე ზენაარის მადლი არ გადმოსულიყო, ეგებ ამის შემდეგ მოჰფენოდა ნათელი მათ ასეთ ყოფას. მაგრამ არა, ლიდუვინას ვერასგზით ვერ დაიყოლიებდა. და აი, ერთ დღესაც რიკარდომ გაბედა და სიტყვა გადაუკრა, დიდი წვალებითა და მიკიბულ-მოკიბულად მიანიშნა გაქცევის თაობაზე, მაგრამ ლიდუვინამ არც კი შეიმჩნია, ვითომ ვერ გაიგო, თუ ვერ მიუხვდა; ნეტავი ამ დროს რაზე ფიქრობდა? ეგებ ესეც საბაბად გამოეყენებინა და თავისუფლება დაებრუნებინა, ანდა სულაც ყველაფერი თავიდან დაეწყოთ და ჭეშმარიტი სიყვარულით ანთებულიყვნენ? 2 ლიდუვინას სახლში ისეთი მოწყენილობა სუფევდა, ასე გეგონებოდათ, სევდის შავი ღრუბელი ჩამოწოლილაო. ეს უზარმაზარი სახლი ერთთავად ბინდბუნდში იყო ჩაფლული, კედლებს ალაგ ობიც კი მოსდებოდა, ყოველი მხრიდან ჯავრის იაზმები მოდიოდა და იქაურობა მთლად გაეჟღინთა. როცა ძველისძველი საწონებიანი საათი დარეკავდა, ისეთი გრძნობა დაეუფლებოდა ადამიანს, თითქოს სიცარიელისა თუ მოგონების სიმძიმისაგან მთელი სახლი კვნესისო. ლიდუვინას დედა დღეში ორჯერ ძლივძლივობით მილასლასდებოდა, დიდის გაჭირვებით მიიტანდა ცოცხალ-მკვდარ სხეულს დაფლეთილ სავარძლამდე; ხანდახან ჩაბნელებულ დერეფანში თავის მეორე ქალიშვილს წააწყდებოდა, მუდამ სახე რომ ჩამოსტიროდა. დები თითქმის არც ელაპარაკებოდნენ ერთმანეთს, დედას კი ისევ ლიდუვინა თუ შეეხმიანებოდა და კიდეც მიეფერებოდა. საბრალო ქალი დაჭრილ ნადირს ჰგავდა, ერთთავად ძილ-ბურანში იყო ჩაფლული, იფიქრებდით, მხოლოდ ამ შავბნელ ბურანსა თუ ავადმყოფურ გარინდებაში ცოცხლობსო. საბრალო ლიდუვინას დროდადრო ძმაც ახსენდებოდა და ისიც ძალიან ბუნდოვნად, თითქოს მარტო სიზმრად ჰყავდა ნანახიო; თოჯინასავით წარმოუდგებოდა, ცისფერთვალა და ოქროსთმიანი, მუდამ მოცინარ-მოღიმარი, მაშინ პატარა ძმამ ინა შეარქვა, მერე ლიდუვინას ეძახდა, ბოლოს – ლიდუს, გეგონება, დროსა და ძალას ზოგავს და სახელს ამიტომ უმოკლებსო; მაგრამ იმხანად სულ პატარები იყვნენ და არც ის ესმოდა, როგორ გამოეხატა დის სიყვარული. ბავშვობა კი დამთავრდა, გაიცრიცა, გახუნდა, უღიმღამო დღეების რიგმა ლამის სულ წაშალა. მერე კი ერთადერთი რიკარდო იყო, ვინც მის ცხოვრებაში სინათლე შეიტანა, მისმა სიყვარულმა მზის სხივივით მოსჭრა თვალი, მაგრამ ისიც ჩამავალი მზის მბჟუტავი ანარეკლი აღმოჩნდა. სულ თავიდან, როცა რიკარდო მას სიყვარულში გამოუტყდა, – აკი დაუფიქრებლადაც მიენდო, – დაიჯერა, რომ ასეთი ტრფიალის მიღმა ჯერ მხოლოდ ნაღვერდალი ბჟუტავდა, გრძნობის ამგვარ ბინდბუნდში განთიადის შუქს ჯერ ვერ შეეღწია, მაგრამ ცისკარი ალბათ მზის ამობრწყინებას აუწყებდა. ვაი, რომ ძალიან მალე მიხვდა – ნაღვერდლის აბრიალების იმედი არ უნდა ჰქონოდა, ნაღვერდალი ჩაფერფლილიყო, მზის აღმოხდომა კი არა, ჩასვენება ახლოვდებოდა, რასაც ღამე მოჰყვებოდა. ლიდუვინა იმასაც კარგად ხვდებოდა და გრძნობდა, რომ მტკიცე და ძლიერი სიყვარული ერთბაშად აგიზგიზდებოდა, ვითარცა ცისკარი გაშლილ მინდორში, მაგრამ, საუბედუროდ, მათი სიყვარული დაბადებიდანვე აგონიაში იყო. ამ სიყვარულს ზოგჯერ თავისი ცისფერთვალა, ოქროსთმიანი ძმის სიყვარულსაც კი ადარებდა. და მაინც, როგორ შეხვდა ლიდუვინა რიკარდოს? ისეთი უღიმღამო ცხოვრება ჰქონდა, ისე მარტოდ გრძნობდა თავს! პირველად ურსულელთა მონასტერში ნახა, დილის წირვაზე; მერე დილაობით, წირვის შემდეგ, ტაძრიდან რომ გამოვიდოდნენ, ერთმანეთს შეხედავდნენ. ერთხელ რიკარდომ ნაკურთხი წყალიც შესთავაზა, მერე კრიალოსანი მიუტანა, ლიდუვინას სკამზე რომ დარჩენოდა, სადაც დაჩოქილი ლოცულობდა ხოლმე; ბოლოს კი, დილის წირვა რომ დამთავრდა და რიკარდომ ჩვეულებისამებრ ნაკურთხი წყალი შესთავაზა, თან წერილიც გადასცა, ხელი უკანკალებდა და სახე ყაყაჩოსავით უვარვარებდა. მეორე დილას ლიდუვინა წირვაზე აღარ წასულა, წერილის პასუხი უნდა მოეფიქრებინა. აჰა, საქმროც გამოუჩნდა! საქმრო, როგორც მისი ორიოდე მეგობარი იტყოდა, რომლებიც იშვიათად თუ მოიკითხავდნენ. მერედა, როგორი საქმრო! მოსწონდა კი? თუმცა რა ჰქონდა დასაწუნი! საქმროს პირობაზე ღვთისმოსავი იყო და თან მეტისმეტად ღვთისმოსავი; შესახედავად – სანდომიანი, კარგი ოჯახიშვილი, ყოფაქცევით – სამაგალითო, ესეც არ იყოს, გულს მაინც ხომ გადააყოლებდა, ამ უჟმურ, უღიმღამო დღეებს ხომ შეიმოკლებდა, თავისი დაღვრემილი, სახეჩამომტირალი დის ყურებასაც გადაურჩებოდა, დედის, საბრალო დაჭრილი ნადირის, დუმილიც არ გაუწვრილებდა გულს. მერედა სიყვარული?! ააჰ, სიყვარული მოვიდოდა, აკი ყოველთვის მოდის ხოლმე, თუკი უხმობ, როცა თვითონ სიყვარული გიყვარს და გჭირდება. მაგრამ გადიოდა დღეები, კვირები, თვეებიც კი და გული მაინც არაფერს უთქვამდა. მაშ, რატომ არ ეთმობოდა ასეთი საქმრო? იმედი ჰქონდა, უიმედო იმედი, თვინიერი და საამო, რომ ერთ მშვენიერ დღესაც უფალი, ყოველი შეჭირვებულის შემწე, მოწყალების თვალით გადმოხედავდა და სიყვარული დაიბადებოდა. მაგრამ სიყვარული არა და არ მოდიოდა, ანდა ეგებ მათ შორის დაფრინავდა კიდეც, თუმცა ისინი ვერ ხედავდნენ. "გვიყვარს კი ერთმანეთი? ეგებ არც გვიყვარს? მაინც რა არის სიყვარული?" – ეს ფიქრები მოსვენებას არ აძლევდა ლიდუვინას თავისი დადუმებული დედისა და სახემოღრუბლული დის გვერდით და იმედს მაინც არ კარგავდა. ლიდუვინამ, თავისდა სავალალოდ, მალე იგრძნო, რომ რიკარდომ თავი მოაბეზრა, რომ იგი, უბრალოდ, მიეჩვია მონასტრის კედლებს, კვიპაროსს, ბეღურების ჟივჟივს, დაისის ჭვრეტას, ოღონდ არა მას, მის გვერდით ყოფნას. მისი საქმროს გულსა და გონებაში გამჯდარ ღირსებისა და ერთგულების გრძნობას კი იმედგაცრუება ვერაფერს ავნებდა. არა, ამ ურთიერთობას თავად პირველი არასდროს გაწყვეტდა, თუნდაც დარდისაგან მომკვდარიყო. დაე, ჯერ რიკარდოს გადაედგა ეს ნაბიჯი. ლიდუვინასთვის ერთგულება და პატიოსნება ლამის რელიგიას უტოლდებოდა; იგი არც პირველი და არც უკანასკნელი ქალი იქნებოდა, ვინც ერთგულებას შეეწირებოდა. მისი მეგობარი როსარიოც აკი ასე გათხოვდა, იმ პირველ მამაკაცს გაჰყვა, ვისაც ერთგულება შეჰფიცა, ოღონდ კი იმ ქალებისთვის არ შეედარებინათ, ხელთათმანებივით რომ იცვლიდნენ საქმროებს. სწორედ მამაკაცები არიან ორგულებიც და ფიცის გამტეხნიც, სიყვარულის წუთებში მიცემული სიტყვა რომ ავიწყდებათ. ლიდუვინას გულის სიღრმეში თითქმის სძულდა კიდეც ისინი, სძულდა, მაგრამ მაინც ელოდებოდა თავისი ოცნების მამაკაცს, ქმარს, ვინც ისე წარიტაცებდა, ვითარცა ტალღა ოკეანისა და ერთიანად შთანთქავდა ნეტარების მორევში. ლიდუვინამ ძალიან კარგად გაიგო რიკარდოს გადაკრული სიტყვები გაქცევის თაობაზე, მაგრამ ისე დაიჭირა თავი, ვითომ ვერ მიუხვდა; სინამდვილეში არათუ მიუხვდა, ნათლადაც დაინახა მისი განზრახვა, საქმროს სულში ამოიკითხა ის, რისი თქმაც სწადდა; და უთხრა თავის თავს: "დაე, ისეთი გამბედაობა გამოიჩინოს, ნამდვილ მამაკაცს რომ შეჰფერის, გარკვევით და გადაჭრით მითხრას, გავიქცეთო და მეც დავთანხმდები; დავთანხმდები და თვითონვე გაებმება ჩემთვის დაგებულ მახეში; მაშინ კი გამოჩნდება, ვის ჰქონია გამბედაობა, ალბათ, უკან დაიხევს, ათასგვარ მიზეზსა და საბაბს შეთხზავს, როცა დაინახავს, თავადვე რომ შეიბორკა ხელ-ფეხი იმ ჯაჭვით, ჩემთვის რომ ამზადებდა თავის დასაღწევად, და მეც, საბრალო გოგონა, ოჯახის ნაბოლარა, მე, უიღბლო ლიდუვინა, დიახ, მე, ვაჩვენებ გამბედაობისა და სიყვარულის მაგალითს. ვერა, ამ გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებს!.. მხდალია!.. ცბიერი!.. და თუ დავთანხმდები, თუ მაინც დავთანხმდები!.." – და ამ დამთრგუნველმა ფიქრებმა იმ ზომამდე მიიყვანა, რომ ცახცახი დააწყებინა, ისეთი ცახცახი, დედისეული, ძველისძველი, ხავსმოკიდებული სახლის დარბაზებში გავლისას რომ აიტანდა ხოლმე. "და თუ მაინც გადაწყვიტა, – კვლავაც მიჰყვებოდა ფიქრებს ლიდუვინა, – მაშინ ჩემი ცხოვრება ერთიანად შეიცვლება, გაიფანტება ბურუსი, გაქრება ნესტით გაჟღენთილი ჩრდილები, ვეღარც ძველი საათის ხრიალს გავიგონებ, ვეღარც დედაჩემის დუმილი დამიმძიმებს გულს და ვეღარც ჩემი დის მოქუფრული სახე. თუკი, ბოლოს და ბოლოს, გადაწყვეტს, რომ გავიქცეთ, თუ ეს უბირი ხალხიც გაიგებს, თურმე ვინ ყოფილა სინამდვილეში ლიდუვინა, ურსულელთა შუკაში რომ ცხოვრობს, მაშინ ეგებ ჩვენი სიყვარულიც გაცოცხლდეს, ის სიყვარული, ლამის მომაკვდავი რომ მოვიდა ჩვენთან. თუკი მაინც გადაწყვეტს, ისევ თავიდან შეგვიყვარდება ერთმანეთი, რამეთუ ეს გამბედაობა შეგვაყვარებს, არა, არა, მაშინ აშკარად გამოჩნდება, თურმე როგორ გვყვარებია ერთმანეთი. დიახ, დიახ, ყველაფრის მიუხედავად, მე იგი მიყვარს, ის ხომ ჩემი ცხოვრების ჩვევაა, ჩემი არსებობის ნაწილი, მე ამის წყალობით ვცოცხლობ". და მართლაც, მოხდა ის, რაც უნდა მომხდარიყო, მათი ნაფიქრი და ნააზრევი ერთმანეთს დაემთხვა, რამეთუ ეს იყო სიყვარული, ის სიყვარული, რომელიც მათ შთააგონებდა. 3 დიახ, სწორედ ისე მოხდა, როგორც ისინი ფიქრობდნენ. ერთ საღამოს, მზის ჩასვლისას, რიკარდომ მოიკრიბა მთელი გამბედაობა, ზურგით მიეყრდნო ღობეს, გისოსებს ხელი გაუშვა და ეს სიტყვები წარმოთქვა: – ნენა*, დამიგდე ყური, ჩვენი ურთიერთობა მეტისმეტად გაგრძელდა, მე კი ისიც არ ვიცი, როდის დავასრულებ ამ სწავლა-განათლებას, თუმცა მამაჩემს არაფრის გაგონება არ უნდა, მე არავინ არაფერს მეკითხება, სანამ ლიცენციატი არ გავხდები, მე კი გული ამიცრუვდა და სულ შემძულდა ეს სწავლა, გულწრფელად გეუბნები, – და იგი გაჩუმდა, – ჩვენი ასეთი მდგომარეობა უკვე გაუსაძლისი გახდა, ჩვენი ოცნებებიც თანდათან განელდება... – შენთვის... – თქვა ლიდუვინამ. – არა, ორივესთვის, ლიდუ, ორივესთვის. გამოსავალს კი ვერ ვხედავ... – თუ არ დავშორდებით!.. – არა, არასოდეს, ნენა, არასოდეს! ეს როგორ მოგივიდა აზრად! შენ ხომ... – არა, მე არა, რიკარდო... ეს შენს ფიქრებში ამოვიკითხე... – მაშ, ცუდად ამოგიკითხავს, ძალიან ცუდად, თუ შენ... – მე, რიკარდო, მე? მე სადაც გინდა, როცა გინდა, წამოგყვები! – ხვდები, რას ამბობ, ნენა? – დიახ, ვხვდები, ძალიან კარგად ვხვდები, რადგან ბევრი ვიფიქრე, სანამ შენ გეტყოდი!.. – მართალს ამბობ? – ჰო, მართალს... – აბა, მე რომ შემომეთავაზებინა... – რაც გინდა, ის შემომთავაზე!.. – რა გამბედაობაა, ლიდუვინა!.. – გამბედაობაო? შენ მე არ მიცნობ, რიკარდო, არ მიცნობ, თუმცა ამდენი ხანია ერთმანეთს ვხვდებით... – შეიძლება... – არა, მართლა არ მიცნობ! მაშინ თქვი, რისი თქმაც გინდოდა, რა იყო ასეთი მნიშვნელოვანი? ისეთს მაინც რას მთავაზობ, რომ ასეთი შემზადება გჭირდება? – გავიქცეთ! – რატომაც არა! – დაფიქრდი, რას ამბობ, ლიდუვინა! – მე კი არა, შენ დაფიქრდი! – ჰო, ლიდუვინა, გავიქცეთ, გავიპაროთ!.. – კეთილი, რიკარდო, კარგად მესმის შენი; ორივე, შენც და მეც, ეგებ კიდეც გავიპარებოდით, ჩვენ-ჩვენი სახლიდან გავიქცეოდით, რომ... რომ... ჩვენს სიყვარულს რამე ეშველებოდეს... – შენც? – ჰო, რიკარდო, მეც... ოღონდ კი მითხარი... სიჩუმე ჩამოვარდა. მზე უკვე ემზადებოდა თავის მეწამულ სარეცელზე მოსასვენებლად, კვიპაროსი რაღაც ავის მომასწავებლად აწოწილიყო, მონასტრის ზარები მწუხრისკენ უხმობდა ხალხს. ლიდუვინამ პირჯვარი გადაიწერა და ტუჩები აუთრთოლდა. ჩვეულებისამებრ, რკინის გისოსებს მაგრად ჩასჭიდა ხელები და ღობეს რომ მიაწყდა, მძიმედ შეუქანდა მკერდი. რიკარდომ თვალები დახარა და თავისთვის ჩაიბუტბუტა: "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთა..." მერე საუბარს თავი ვეღარ მოაბეს. რიკარდოს კიდეც დაავიწყდა, რისი თქმა უნდოდა, აღარც ლიდუვინას ახსოვდა, თითქოს რაღაც საბედისწერო ხდებოდა მათ თავს. ნაღვლიანად დაემშვიდობნენ ერთმანეთს. გადიოდა დღეები, მაგრამ რიკარდოს მას მერე გაქცევის თაობაზე სიტყვა აღარ დასცდენია, სანამ ისევ ლიდუვინამ არ დაარღვია დუმილი ერთ საღამოს: – ჰო, მართლა, რიკარდო, იმ ამბავზე აღარაფერს იტყვი? – რა ამბავზე, ლიდუვინა? – იმაზე... უკვე დაგავიწყდა კიდეც? – ვერ ვხვდები, პირდაპირ თქვი! – აბა, დაფიქრდი, ეგებ გაიხსენო... – შენი ვერაფერი გამიგია, ნენა... – მშვენივრად ხვდები, რასაც ვამბობ... – მაშინ თქვი, გამახსენე... – გაქცევაზე რომ ამბობდი... – აჰ, რაო, მართლა დაიჯერე? – რას ამბობ, რიკარდო, ნუთუ ჩვენი სიყვარული სახუმაროა?!. – სიყვარული სხვაა... – იმის შიში, ხალხი რას იტყვისო, არა?.. ნუთუ, ბოლოს და ბოლოს... – რაკი ასეა, მაშინ... – მაშინ რა? – როცა გინდა!.. – მე? თუ გინდა, ახლავე! ჩემს სახლში მაინც არ მედგომება!.. – აი, თურმე რისთვის!.. – არა, რიკარდო, შენთვის, შენი გულისთვის! – ცოტა დაფიქრდა და მერე დასძინა, – ჩემთვისაც, ჩვენი სიყვარულისთვის... ასე გაგრძელება მართლა აღარ შეიძლება! ერთმანეთს ღრმად ჩახედეს თვალებში და იმავე დღეს კიდეც შეთანხმდნენ. და ამ შეთანხმებამ, ამ რომანტიკული გაქცევისთვის მზადებამ, – თუმცა კი, ხალხის აზრით, მცდარმა ნაბიჯმა, – მათ საღამოებსა და საუბრებს მეტი ხალისი და სითამამე შესძინა, თითქმის მათ სიყვარულსაც ფრთები შეასხა. ესეც არ იყოს, სხვა შეყვარებულ წყვილებზეც უფრო თავისუფლად ქირქილებდნენ, სიყვარულის იმ დადგენილი კანონების საბრალო მონებზე, რომელთაც არაფერი გაეგებოდათ გაქცევის იდუმალების მაცოცხლებელი ძალისა, თანაზიარობის შთამაგონებელი გრძნობისა. რიკარდო მიხვდა, რომ დამარცხდა, თავს დამცირებულად გრძნობდა, რომ ქალი მასზე ძლიერი აღმოჩნდა, თუმცა ვერც აღტაცებას მალავდა, სიყვარულის მისაგებლადო, ფიქრობდა. დაბოლოს, ერთ დილას ლიდუვინამ მოიმიზეზა, მეგობართან მინდა სტუმრად წავიდეო, ტანსაცმელი მოიმზადა და მოახლის თანხლებით სახლიდან გავიდა. რამდენიმე ნაბიჯი გაიარეს თუ არა, იქვე, გზის პირას კარეტა დაინახა და ცოტა რომ გასცდნენ, მოახლე გააჩერა, ერთი წუთი აქ მომიცადე, შინ რაღაც დამრჩა და ახლავე მოვბრუნდებიო, უთხრა, უკან გაბრუნდა, მაშინვე კარეტაში ჩაჯდა და ცხენებიც უმალ გაჭენდნენ. როცა მოახლე ლოდინით დაიღალა, სახლში წავიდა სენიორას ამბის გასაგებად, მაგრამ უთხრეს, არ მოსულაო. ამასობაში კარეტა სწრაფად მიქროდა მეზობელი სოფლისკენ, სადაც რკინიგზის სადგური იყო. მთელი გზა ისე გაიარეს, არც ერთს ხმა არ ამოუღია, ისხდნენ მდუმარედ, ხელიხელჩაკიდებულები და გასცქეროდნენ მინდვრებს, მერე ჩასხდნენ მატარებელში და გაემგზავრნენ. 4 რკინიგზა მდინარის ნაპირს მიჰყვებოდა. ალაგ მდინარე ნამგალივით ირკალებოდა და ყვითელ წყალს ზღვისკენ მიაქანებდა. ორივე მხარეს ვენახები იყო გაშლილი, შიგადაშიგ ნუშის, ზეთისხილისა და ნაძვის ხეები მოჩანდა, უფრო კი ლიმონისა და ფორთოხლის ბაღები იტაცებდა თვალს. ფერდობებს, ფლატეებსა თუ ქარაფებს რომ გასცდებოდა, მდინარე მერცხლის კუდივით იყოფოდა. აქა-იქ წისქვილები და ისლით გადახურული ქოხმახები იყო ჩარიგებული. ვეება კასრებით დატვირთულ ბარჟას მარჯვედ მიმართავდა კაცი შემაღლებული ფიცარნაგიდან. რიკარდო და ლიდუვინა ვაგონის ერთ კუთხეში მიყუჟულიყვნენ და მდუმარედ გასცქეროდნენ მდინარის ნაპირზე მწვანეში ჩაფლულ სააგარაკო ვილებს და თან ყურს მიაპყრობდნენ თანამგზავრებს, მათთვის გაუგებარ ენაზე რომ საუბრობდნენ, თუმცა ორიოდე სიტყვის მნიშვნელობასაც ძლივს ხვდებოდნენ. ერთ სადგურზე ლიდუვინამ ფორთოხლის გამყიდველი დაინახა და იფიქრა, გამშრალ პირს გავისველებ და ხელებსაც ცოტა ავამოძრავებო. რიკარდომ ფორთოხალი გაფცქვნა და მიაწოდა, ლიდუვინამ შუაზე გახლიჩა და ნახევარი მას შესთავაზა, მეორე ნახევარს კი ერთი ლებანი ჩამოაცალა, მერე თანამგზავრებს გადახედა და როცა დაინახა, ისინი ისევ ისე იყვნენ გართული საუბარში, მისკენ არც იხედებოდნენ, მეორე ნახევარიც საქმროს მისცა. შემდეგ სადგურზე ისადილეს; ისევ მოწყენილები ისხდნენ; ლიდუვინამ, ჩვეულებრივ წყლის მეტს რომ არაფერს სვამდა, ახლა ერთი ჭიქა ღვინოც დალია და მეორე ფინჯანი ყავაც მოითხოვა. რიკარდო ცდილობდა, სიმშვიდე შეენარჩუნებინა, თუმცა ამაოდ; ნეტავი კი ისევ უკან დაბრუნება შეიძლებოდეს და ამ დღეში არ ჩავცვენილიყავითო; მაგრამ მატარებელს მიანდვეს თავი, უკან მაინც ვეღარ დაბრუნდებოდნენ, რადგან მეორე დღემდე მოუწევდათ ლოდინი, რომელ სადგურზეც უნდა ჩასულიყვნენ. – მადლობა ღმერთს! – ამოისუნთქა ლიდუვინამ, როცა მატარებელი დათქმულ სადგურზე გაჩერდა. მაშინვე სასტუმროს მიაშურეს, ოთახი მოითხოვეს და იმ უღიმღამო ოთხ კედელს შორის ჩაიკეტნენ. მეორე დღეს ადრიანად ადგნენ, ორივე ამ ღამის საბედისწერო, მძიმე სევდას შეეპყრო, თვალებში აშკარა იმედგაცრუების ჩრდილი ჩასდგომოდათ, კოცნაც ვეღარ გაებედათ ერთმანეთისთვის. ისეთი გრძნობა დაეუფლათ, თითქოს სიყვარული რაღაც სხვა, არცთუ წმინდა საქციელს შესწირეს. რიკარდო გულში ერთთავად ამას იმეორებდა: "უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთაო"... ლიდუვინას ფიქრი კი ისევ და ისევ დადუმებულ დედას და სახეჩამომტირალ დას დასტრიალებდა, მაგრამ ყველაზე მეტად მონასტრის კვიპაროსები, ის სევდა ენატრებოდა, საღამო ჟამს რომ შემოაწვებოდა ხოლმე გულს. ნუთუ ეს იყო სიყვარული? ორივე რაღაც უცხო გარინდებას შეეპყრო. მაინც როგორ დაიჯერეს, რომ ეს რომანტიკული თუ გმირული გადაწყვეტილება მათ იმ მზით გასხივოსნებულ მწვერვალზე აიყვანდა, სადაც თავისუფლად ამოისუნთქავდნენ; ახლა კი სად აღმოჩნდნენ? ქვაღორღიანი, ეკალბარდებმოდებული მთის ძირას, გოლგოთისკენ მიმავალი გზა კი არა, სიმწრით სავალი გზის დასაწყისი იყო ჯერ გაუკვალავ ჯაგნარში. ამ ღამემ დააგვირგვინა ღობესთან გატარებული სევდიანი, მაგრამ უშფოთველი საღამოები. ეს იმ ძნელი ცხოვრების დასაწყისს უფრო ჰგავდა, როგორიც მთაზე ასასვლელი აღმართია, რომლის მწვერვალი ღრუბლებში იკარგება. ყველაზე მეტად მაინც სირცხვილის გრძნობა ტანჯავდა ორივეს, თუმცა იმას ვერ ხვდებოდნენ, რატომ. არც საუზმემ გაახალისა, ლიდუვინამ საჭმელს პირიც ვერ დააკარა; რიკარდო ოთახიდან დაითხოვა, რომ ტანსაცმელი ჩაეცვა, მერე პირის დაბანას შეუდგა და იმდენჯერ წაისვა საპონი და ისე იხეხა პირისახე, ლამის სისხლი დაიდინა. – ვერ მორჩი? – შეეხმიანა რიკარდო. – ვერა, ცოტა კიდევ მოიცადე. მერე საწოლის გვერდით დაიჩოქა და ლოცვა დაიწყო, ისე ლოცულობდა, როგორც არასდროს, უსიტყვოდ, უხმოდ; თავი განგებას მიანდო და მერე გაუღო კარი საქმროს. განა საქმროს? ნეტავი რა უნდა უწოდოს მას ამიერიდან? სასტუმროდან ხელიხელჩაკიდებულები გავიდნენ და ალალბედზე გაუყვნენ ქუჩას. ლიდუვინას გამალებით უცემდა გული რიკარდოს მარჯვენა მკლავთან, ის კი მოუსვენრად იწიწკნიდა ულვაშს; შეშინებულები იყურებოდნენ აქეთ-იქით, ნაცნობს არავის გადავეყაროთო, მიდიოდნენ და მუხლები უკანკალებდათ, მაგრამ სასტუმროში დაბრუნებას ისევ ეს ერჩივნათ. არა, არა, ის ცივი ოთახი, ძველი ავეჯი, დაბზარული კედლები, სადაც ვინ იცის, რამდენ უცხოს გაუთენებია ღამე, მართლაც რომ ზიზღის მომგვრელი იყო ორივესთვის. მათ სმენას ერთადერთი უცხო ენაზე საუბარი თუ აამებდა, ლამის ნანასავით ელამუნებოდა. ერთხელ ქალმა ჩაუარა მოთენთილი რხევით და გზა გადაუჭრა ფოსტლების ტყაპუნით თუ სულაც ფეხშიშველმა, თან რაღაცნაირი მთვლემარე ცნობისმოყვარეობით კი შეათვალიერა; მერე იყო და, ფორანი გამოჩნდა, რომელშიც წითელი ხარები იყო შებმული და ამან მშობლიური ქალაქი და მონასტრის ჭიშკართან შეყრილი ხალხი გაახსენა მათ. ამაოდ ეძებდნენ შვებას უცხო ქალაქში, განა რაიმე შეენაცვლებოდა ოჯახურ კერას? როცა ასე გულდამძიმებულებმა ეკლესიას ჩაუარეს, რიკარდომ მკლავთან იგრძნო, როგორ შეუფანცქალდა გული ლიდუვინას და ისინი ეკლესიაში შევიდნენ. ლიდუვინამ შუა და საჩვენებელი თითები ნაკურთხ წყალში დაისველა და რიკარდოსაც შესთავაზა. მისი დაბინდული მზერა საქმროს ისეთივე დაბინდულ მზერას შეეფეთა. კარის ახლოს გაჩერდნენ, რიკარდო იქვე, კედელთან სკამზე ჩამოჯდა, რადგან იქ უფრო ბნელოდა, ლიდუვინამ მის გვერდით დაიჩოქა და სახე ხელისგულებს დაანდო. ტაძარში არავინ იყო, გარდა ერთი საცოდავი, თავსაფრიანი ქალისა, რომელიც ჩოქვით უვლიდა ლიტანიას, ეტყობოდა, უჭირდა მოძრაობა, უზარმაზარი მუცელი ერთიანად უთახთახებდა და ხან ერთ ფეხს დაეყრდნობოდა, ხან მეორეს; ხელში კრიალოსანი ეჭირა და ასე ტანჯვა-წვალებით მიდი-მოდიოდა საკურთხევლიდან საკურთხევლამდე. წმინდა სინათლის სვეტი პირამიდასავით აღმართულიყო შუა ეკლესიაში, სიჩუმე საამოდ ერწყმოდა ბინდს. უეცრად რიკარდოს ლიდუვინას დახშული ქვითინი შემოესმა. იგი ტიროდა და ვეღარც მან შეიკავა ცრემლი, საცოლის გვერდით დაიჩოქა და ორივემ ასე დაიტირა დაღუპული ოცნებები. მერე ქალაქში გავიდნენ, ირგვლივ სიმშვიდე სუფევდა, მაგრამ მათ მაინც უფრო სევდიანი ეჩვენებოდათ. – ის, რაც ჩვენ ჩავიდინეთ, ლიდუვინა... – გაბედა ხმის ამოღება რიკარდომ, ლიდუვინამ კი განაგრძო: – ჰო, რიკარდო, შეცდომა იყო... – საქმე ისაა, რომ ვეღარაფერს გამოვასწორებთ... – პირიქით, ჩემო კარგო, სწორედ ახლა შეგვიძლია გამოვასწოროთ, ახლა, როცა ყველაფერს ნათელი მოეფინა... – მართალი ხარ... – მაგრამ მთავარი და უარესი ჯერ კიდევ წინ გველის... – რა, ჩემო ნენა? – ის, რომ ქალაქში ვეღარ დავბრუნდებით. რა პირით ვეჩვენო დედაჩემს ან ჩემს დას? როგორ გამოვჩნდე ქალაქში? – აკი შენ თვითონ იტყოდი ხოლმე, მითქმა-მოთქმას ყური არ უნდა ათხოვოო... – ჰო, მაგრამ მითქმა-მოთქმა ერთია. ეს არც დიდად მაწუხებს და არც იმდენი მნიშვნელობა აქვს... – მაშინ, რა?.. – ის, რომ დაგვცინებენ, რიკარდო!.. – ჰოო, ეს კი მართალია!.. სასტუმროში რომ დაბრუნდნენ, კიდევ ერთხელ იჯერეს გული ტირილით, მერე რიკარდომ მოიმიზეზა, ფული უნდა გადავახურდაოო და ქუჩაში გავიდა, სინამდვილეში უნდოდა, ლიდუვინასთვის დრო და საშუალება მიეცა, რომ თავისიანებისთვის წერილი მიეწერა და თავადაც რამე ეღონა. მეორე დღესვე შეუდგნენ მზადებას უკან დასაბრუნებლად. ლიდუვინა ჯერ იმ სოფელში უნდა ჩასულიყო, სადაც მამიდამისი, მამის და, ცხოვრობდა, რადგან ეძნელებოდა დადუმებულ დედასა და უჟმურ დასთან შეხვედრა; ხოლო რიკარდო მშობლიური ქალაქის უახლოეს სადგურზე ჩამოვიდოდა, შეღამებისას ჩუმად, ქურდულად გაივლიდა მიყრუებულ ქუჩებს და შეუმჩნევლად შეიპარებოდა მამისეულ სახლში. უკან დაბრუნებისას კიდევ უფრო მძიმე ნაღველი შემოაწვა ორივეს. ისევ ისე გაჰყურებდნენ იმავე ვენახებს, ზეთისხილისა და ფორთოხლის ბაღებს, იმავე წისქვილებს და ბარჟებს. მშობლიური ქვეყნის საზღვარს რომ მიუახლოვდნენ, ასე ეგონათ, მთებიც კი სიყვარულით ეგებებოდნენ, თუმცა უძღები შვილებივით ბრუნდებოდნენ. მაგრამ ასეთი მაინც რა ცოდვა ჩაიდინეს! მატარებელშიც გაფაციცებული იყურებოდნენ აქეთ-იქით, ნაცნობს არავის გადავეყაროთო. სირცხვილის გრძნობა ხომ ორივეს ტანჯავდა, მაგრამ ამაზე უარესი ის იყო, რომ სასაცილო მდგომარეობაში ჩაიგდეს თავი და იყვნენ კიდეც სასაცილონი, ასეთ ბავშვურ საქციელს თავს ვერც ერთი ვერ აპატიებდა. როცა მატარებელი იმ სოფლის სადგურზე გაჩერდა, სადაც ლიდუვინას მამიდა ცხოვრობდა, ის უკვე მოსულიყო მათ შესახვედრად. ლიდუვინამ სიმწრით მოუჭირა რიკარდოს ხელზე ხელი: – მომწერე, საყვარელო! – ესღა უთხრა და ჩავიდა. რიკარდო კიდევ უფრო მოიბუზა და კუთხეში მიიყუჟა, არავინ მიცნოსო. – მესმის, ჩემო კარგო, კარგად მესმის, მაგრამ მაინც მიჭირს დაჯერება, – უთხრა მამიდამ ლიდუვინას, როცა კარეტაში ჩასხდნენ და კარი მიიხურეს, მერე კი დასძინა, – გულახდილად გეტყვი, შენგან ასეთ სისულელეს არ ველოდი! მამაშენი, ჩემი ძმა, ცოცხალი რომ ყოფილიყო, ასეთი რამ ხომ არ მოხდებოდა... დარწმუნებული ვარ, არ მოხდებოდა, მაგრამ იმათ ხელში... კმარა, პატარავ, კმარა... ლიდუვინა იჯდა ჩუმად და ცას შეჰყურებდა. რიკარდოს ამასობაში თვალი არ მოუცილებია კარეტისთვის, სანამ გორაკზე მდგარ ეკლესიას არ მიეფარა. როცა მატარებელი ქალაქს მიუახლოვდა, რიკარდო ადრევე ჩამოვიდა და საღამოს ბინდბუნდში მალულად დაადგა გზას სახლისკენ. მზე უკვე მონასტრის კოშკს მოჰფარებოდა და უღრუბლო ცას აფერადებდა, ზარები მლოცველებს უხმობდა; რიკარდომ ქუდი მოიხადა და სამჯერ წარმოთქვა: "და ნუ შემიყვანებ ჩვენ განსაცდელსა..." და მერე განაგრძო: "არამედ მიხსენ ჩვენ ბოროტისაგან, რამეთუ შენი არს სუფევაი და ძალი და დიდებაი საუკუნეთა მიმართ უკუნისამდე. ამინ" (მათე VI.13) – და მერე დასძინა: "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა". – ყეყეჩო! მარტო ეს უთხრა მამამ, როცა დაინახა, შვილი ქურდულად აპირებდა შინ შესვლას. 5 გადიოდა დღეები, რიკარდო და ლიდუვინა ელოდებოდნენ შედეგს, რაც მათ გაქცევას, მათ თავგადასავალს უნდა მოჰყოლოდა; გავიდა თვეებიც. პირველ ხანებში რამდენიმე წერილით მოიკითხეს ერთმანეთი; ამ წერილებში ჩივილიც ისმოდა და საყვედურიც; ლიდუვინას წერილები უფრო გონივრული იყო და დასაჯერებელიც. "ჩემო რიკარდო, ამაოდ ირჯები, თუ გინდა ამიხსნა შენი გრძნობები და განცდები; თავადაც მშვენივრად ვხვდები და შენი მჭევრმეტყველება ვერ მომატყუებს. სიმართლე ის არის, რომ აღარ გიყვარვარ და მგონია, არც არასდროს გყვარებივარ, ყოველ შემთხვევაში ისე, როგორც მე მიყვარდი და ახლაც მიყვარხარ; შენ კი რაღაც გზებს ეძებ, რომ ეგ შენი ვითომ შეუბღალავი ღირსება აღიდგინო და სიყვარული არც გაგონდება. დამიჯერე, მოეშვი მაგ ღირსებაზე ზრუნვას. თავად მე ამ მხრივ ძალიან მშვიდად გახლავარ და არც ვთვალთმაქცობ. თუ შენ ისე არ გიყვარვარ, როგორც მე მიყვარხარ, მთელი ჩემი სულითა და ხორცით, მარტო იმიტომ ნურც იქორწინებ ჩემზე, რაც ჩვენ შორის მოხდა, არ მინდა ასეთი მსხვერპლი გაიღო; მიჰყევი მაგ შენს მოწოდებას, მე კი ჩემს თავს თავად მივხედავ, მაგრამ იცოდე, ვფიცავ, ან შენი გავხდები, ან არავისი. ოღონდ თუ შემხვდა კაცი, სულელი იქნება თუ სულგრძელი, და ჩემზე დაქორწინებას მაინც მოინდომებს იმის მიუხედავად, რაც ჩვენ შორის მოხდა ჩვენი ბავშვური საქციელის გამო, სულერთია, მე არ დავთანხმდები. მოსახდენი მოხდება. კარგად დაფიქრდი, სანამ რამეს მოიმოქმედებ!" რიკარდოს გული ქარიშხალში აბორგებული ტბასავით შფოთავდა. ძილი და მოსვენება სულ დაკარგა; სიცოცხლის ხალისიც კი აღარ ჰქონდა. ისევ მიუბრუნდა მისტიკოსებსა და ასკეტებს, სწავლობდა აპოლომენებსაც; მისი ღვთისმოსაობა ლამის ცრურწმენაშიც გადაიზარდა. ხანდახან აიკვიატებდა, ზარი ექვსჯერ რომ დარეკავს, თუ ამასობაში ორი ქუჩის გადაღმა გზაჯვარედინამდე ვერ მივალ, დავდგები და სულს განვუტევებო. ძალიან წუხდა, ბედს ვერა და ვერ შერიგებოდა; ამდენი ხნის სასიყვარულო ურთიერთობა, ის სასაცილო გაპარვა, სულ ეშმაკის ოინებად, ცდუნებად მიაჩნდა, რათა ცაში გადაწყვეტილი მისი ბედი არ აღსრულებულიყო და ის წინასწარმეტყველება, ანაზდად გადაშლილ სახარებაში რომ ამოიკითხა, არ გაემართლებინა. მაგრამ ლიდუვინა... ნუთუ მათი გზები სამუდამოდ გაიყრებოდა? ნუთუ მათი ბედი ვეღარასოდეს დაუკავშირდებოდა ერთმანეთს? აკი წერილი გვარწმუნებს, "რომელნი იგი ღმერთმან შეაუღლნა, კაცნი ნუ განაშორებენო". (მათე 18.6). მაგრამ ხომ არიან აბ ატენეო დაკავშირებულნი, ისინი, ვისი კეთილდღეობაც სულაც არ არის იმაზე დამოკიდებული, თუ მთელ დუნიაზე არ იქადაგებს სახარებას! ნუთუ არ შეიძლება იქადაგოს და ამავე დროს ლიდუვინასთანაც დარჩეს? განა მცნება იმას გვასწავლის, რომ უარი ვთქვათ და არ ვცადოთ გამოსწორება იმისი, რაც გამოსასწორებელია? მაგრამ, მეორე მხრივ, ქორწინება და უსიყვარულოდ?.. თუმცა ისიც ხომ ნათქვამია, სიყვარული მერე მოდისო; ურთიერთობა, თანაცხოვრება, თანაზიარობა, სიყვარულის სურვილი!.. და მაინც, არა, არა!.. იმ უცხო ქალაქში განცდილიც საკმარისი იყო... და რიკარდოს თვალწინ წარმოუდგა ის მოხუცი ქალი, ჩოქვით რომ უვლიდა გარს ეკლესიას და დიდის გაჭირვებით ზიდავდა უზარმაზარ მუცელს. ნეტავ რა ბედი ეწევა ლიდუვინას? ნუთუ მათი გზები აღარ შეიყრება?! ის გაქცევაც ეშმაკმა მოუწყო, აცდუნა, მაგრამ დროზე მოუსწრო უფალმაც და ორივეს დაანახვა ჭეშმარიტების გზა. რიკარდოს გულში ჩარჩა მამის სიტყვები, შინ დაბრუნებულს რომ უთხრა: "ყეყეჩო! ასეთი მაინც რა ყეყეჩი ყოფილხარ! მეც ხომ ქვეყნის სასაცილო გამხადე, შენზე რომ აღარაფერი ვთქვათ! თავის დროზე მაინც გაგეფრთხილებინე, თუ ამას აპირებდი! რას იტყვის ხალხი, ტირანი ყოფილა, თუ საკუთარი შვილის ბედნიერებას წინ გადაეღობაო... ყეყეჩი ყოფილხარ და ყეყეჩზე უარესიც! თუ დედამისიც წინააღმდეგი იქნებოდა, რა უჭირდა, სადმე სანატორიუმში რომ წაგეყვანათ სამკურნალოდ; ახლა ხალხის თვალში მეც შერცხვენილი გამოვედი და მისიანებიც!.." რიკარდოც ამას ფიქრობდა. მართლაც რომ სასაცილო დღეში ჩაიგდო თავი იმ გაპარვის გამო. ამდენმა ფიქრმა კი იმ ზომამდე მიიყვანა, რომ ბოლოს გადაწყვიტა, მშობლიური ქალაქიდან სულ გადავიხვეწებიო და წავიდა კიდეც იმ ქალაქში, სადაც ბიძამისი ცხოვრობდა თავისი ოჯახით. იმ ქალაქს გარს მაღალი გალავანი ჰქონდა შემოვლებული და ადამიანს მართლაც შეეძლო იქ სულით ლამის ზეცამდე ამაღლებულიყო; რიკარდოც კიდევ უფრო მეტი მონდომებით შეუდგა მისტიკოსების კითხვას; საათობით იჯდა ხოლმე იდუმალებით მოცული ტაძრის აბსიდის ძირას და ფიქრობდა; მთლიანად ნებდებოდა ოცნებას, ხან მოციქულად წარმოიდგენდა თავს, ხან ახალი დროის რწმენისა და ქველობის წინამორბედად, ხანაც პავლედ, ხან მეორე წმინდა ავგუსტინედ ან ბერნარდად თუ ვისენტედ, ვითომ წინ მიუძღოდა რწმენასა და ნუგეშმოწყურებულ ხალხს, კაცებისა და ქალების მთელ ჯამაათს, რომელთა შორის იყო ლიდუვინაც; ზოგჯერ ისიც კი ეზმანებოდა, ვითომ საკურთხეველთან იდგა და კითხულობდა ლეგენდებს, ვინმე ღვთივშთაგონებულ კაცს რომ შეეთხზა მის შესახებ და ამ ლეგენდებში ლიდუვინაც მოიხსენიებოდა, მასაც ექნებოდა თავისი ადგილი, საგანგებოდ მისთვის განკუთვნილი. მათი მიწერ-მოწერა კვლავაც გრძელდებოდა, ეგ არის, რიკარდოს წერილები უფრო ქადაგებას მოაგონებდა კაცს, ვიდრე სიყვარულისა და მონანიების აღიარებას. "მომისმინე, ჩემო რიკარდო, სულ ტყუილად ირჯები, თუ გინდა გულისხმაში ჩამაგდო, – პასუხობდა ლიდუვინა, – მგონია, არც ისე უგუნურად მიგაჩნივარ, სიტყვების ასეთი კორიანტელი მჭირდებოდეს, რომ მიმახვედრო, ამით რისი თქმა გინდა. რამდენჯერ უნდა გაგიმეორო, არასოდეს გადაგეღობები შენი ბედის გზაზე, თუკი ასე გწამს და გჯერა-მეთქი. თავადაც კარგად ვიცი, რა ვქნა და რა გზას დავადგე, მაგრამ იმასაც გეტყვი, ან შენი ვიქნები, ან არავისი!" რიკარდოს სულს უმწარებდა იმაზე ფიქრი, რომ ლიდუვინასთვის გამოსათხოვარი წერილი უნდა მიეწერა, თან ეგონა და თავსაც აჯერებდა, ასე სინდისსაც დავიმშვიდებ და ჩემსას მაინც მივაღწევო. ერთ დილასაც, წმინდა ზიარების მერე კიდეც დაწერა, მაგრამ ლიდუვინას პასუხი რომ მიიღო, ისეთი სიმხდალე და სულმოკლეობა გამოიჩინა, რომ არც კი წაიკითხა, ისე გადაუძახა ცეცხლში; თუმცა იმავ წუთს ინანა, გამწარებული ცდილობდა გადაერჩინა და წაეკითხა, რას სწერდა, რას ჩიოდა მისი მეუღლე. დიახ, მეუღლე, სწორედ მეუღლე უნდა ეწოდებინა მისთვის, დიახ, მისთვის მსხვერპლად შეწირული მეუღლე, მაგრამ მოსახდენი მაინც მოხდა და უფალი ღმერთიც ვეღარაფერს გააწყობდა; ეგებ ორივესთვის ასე სჯობდა კიდეც, ისინი ხომ სულიერად მაინც შეუღლებული იყვნენ, თუნდაც აღარასოდეს ენახათ ერთმანეთი, აღარაფერი გაეგოთ ერთმანეთზე, აღარასოდეს შეყრილიყო მათი გზები, სულერთია, ლიდუვინა მაინც დარჩებოდა მისთვის ისეთი, როგორიც იყო ბეატრიჩე, შთაგონების წყარო. რიკარდო თავის ოთახში განმარტოვდა, დაიჩოქა და ცრემლებით დანამა სახარება, მისი ბედის მაცნე. 6 მორჩილი ძმა რიკარდოს ცხოვრების წესმა თვით მონასტრის მოძღვარიც კი შეაშფოთა, იმდენად თავდაუზოგავად მსახურებდა ქადაგების, აღსარებისა თუ განმარტოების დროს, მაგრამ ყველაზე მეტად მისი მეცადინეობა აკვირვებდა ყველას. არა, ეს არ იყო ბუნებრივი, თითქოს ეშმაკეული სასოწარკვეთილება უფრო წააქეზებდა, ვიდრე უფლის ნეტარი რწმენა და მისი ძის, ღმერთკაცისა; იმასაც ამბობდნენ, ასეთი გამწარებით იმიტომ მიილტვის იმ თავისი აკვიატებული მოწოდების აღსასრულებლად, რომ თავადაც არ სჯერაო, ანდა სულაც იმას ცდილობს, ყოვლისშემძლეს რაიმე დასცინცლოსო. წმინდა წერილში კი ნათქვამია, მოთმინებითა შენითა მოიპოვე სული შენიო, მაგრამ ძმა რიკარდოს ასეთ სიშმაგეში სახარებისეული მოთმინების ნიშანწყალიც არ ჩანდა. აღსარებაც მისი მიწიერი სიყვარულის, მისი თავგადასავლის გამო მონანიება იყო. ნათქვამია, თუ ქორწინება ცოდვაზეა აგებული, კეთილი ბოლო არ ექნებაო. იგი ლოცულობდა ლიდუვინასი და საკუთარი ბედისათვის, რამეთუ სჯეროდა, მათი ბედი განუყრელად იყო დაკავშირებული. ის საბედისწერო გაქცევა რომ არა, ეგებ კიდეც დაქორწინებულიყვნენ და მაშინ კი ასცდებოდნენ იმ ხვედრს, ცაში რომ იყო გადაწყვეტილი. მისი ლოცვებიც დაუცხრომელი და ბობოქარი იყო. ღმერთს სულ იმას ევედრებოდა, მიეცა მისთვის სიმშვიდე, შთაგონება და ყველაზე უწინ რწმენა. იგი კითხულობდა წმინდა მამებს, კემპისს, მისტიკოსებს, აპოლოგეტებს და ყველაზე გულმოდგინედ – წმინდა ავგუსტინეს "აღსარებას". ზოგჯერ თავსაც კი წარმოიდგენდა წმინდა ავგუსტინედ, რამეთუ აფრიკელის მსგავსად მანაც განიცადა ხორციელი ვნება და მიწიერი, ადამიანური სიყვარული. მისი მოსაგრე ძმები, სხვა მორჩილები, თან შიშით უყურებდნენ მას და თანაც შურით, იმ ნაღველნარევი შურით, ფარული სენივით რომაა მოდებული მონასტრებში; მათ ეჩვენებოდათ, რომ ძმა რიკარდო მარტო იმას ცდილობდა, გამორჩეული ყოფილიყო და სხვები გულში კიდეც სძულდა; ეს კი მართალი იყო. ნამდვილად დიდი მოთმინება მართებდა რიკარდოს, რომ იმ თავისი მოსაგრე მორჩილთა მიამიტობის, თვითკმაყოფილებისა და ბევრი მათგანის უმეცრებისა და მოუქნელობისათვის გაეძლო; თუმცა მათ შორის უკეთესებსაც თავს არიდებდა, უფრო ალალებსა და უბრალოებს, ისინიც სულელებად მიაჩნდა; რატომღაც ცბიერნი უფრო იზიდავდა; ისიც აწუხებდა, როცა ხედავდა, უმეტესობამ ისიც კი არ იცოდა, რისთვის მივიდნენ მონასტერში; ზოგი თურმე მშობლებმა მიიყვანეს ჯერ ისევ ბავშვები, ოღონდ კი მათ ბედ-იღბალზე ზრუნვა თავიდან აეცილებინათ, ზოგმაც თავდაპირველად დარაჯად თუ მსახურად დაიწყო მუშაობა, სხვები სიყმაწვილის გატაცებებს ანდა პოეტურ ხილვებს ეცდუნებინა. თითქმის არავინ არაფერი იცოდა იმ სამყაროსი, რომელზეც ისე ლაპარაკობდნენ, როგორც რაიმე შორეულსა და იდუმალზე. რიკარდოს თანაგრძნობით ეღიმებოდა ხოლმე, მათ გულუბრყვილო მსჯელობას რომ უსმენდა ხორციელ ცდუნებასა და ცოდვის სიტკბოებაზე, ეშმაკეულ ცდუნებად მიაჩნდათ ის, რაც რიკარდომ კარგად იცოდა, რა სისულელე იყო; მათ კი არაფერი გაეგებოდათ ამქვეყნიური სიყვარულის ამაოებისა. რაკი მორჩილებს შორისაც გავრცელდა ხმა ძმა რიკარდოს საიდუმლო თავგადასავლის შესახებ, რაც მონასტერში მისი მოსვლის მიზეზი გამხდარიყო, ხანდახან სიტყვასაც გადაუკრავდნენ ხოლმე, მაგრამ როცა ის ქედმაღლური ღიმილით მიახვედრებდა, ვითომ ეშმაკეულის, ამქვეყნიურისა თუ ხორციელის ასე გაზვიადება არც ღირსო, ისინი პასუხობდნენ: – ცხადია, თქვენ უკეთ მოგეხსენებათ, ჩვენთან შედარებით აკი მეტი გამოცდილება გაქვთო... ეს კიდეც აამებდა მის პატივმოყვარეობას, მაგრამ თუ პირდაპირ მიანიშნებდნენ მისი სიყვარულისა და ლიდუვინასთან ერთად მისი გაქცევის თაობაზე, ეს უკვე აბრაზებდა და ფიქრობდა, ვერც მონასტრის მაღალი გალავანი, ვერც თანამოსაგრეთა მიამიტობა ვერ უშველიდა, რომ მისი სასაცილო მდგომარეობა სალაპარაკო და საქილიკო არ გამხდარიყო აქაც და მშობლიურ ქალაქშიც. მორჩილთა მოძღვარმაც ვერა და ვერ ირწმუნა ძმა რიკარდოს ესოდენი გულმოდგინება. მამა პრიორთან საუბრისას ესეც კი თქვა: – მამაო, თუ დამიჯერებთ, ვერაფერი გამიგია ამ ჩვენი ძმა რიკარდოსი. აქ საკმაოდ ჩამოყალიბებული მოვიდა და საკმაოდ თავისებური ჩვევებიც მოჰყვა; თითქოს სულ რაღაცას ჩქმალავს. ცხადია, სრულიად განსხვავდება იმათგან, ვინც სულითა და ხორცითაა გადაგებული თავის მოვალეობაზე; ის კი მარტო საკუთარი თავის წარმოჩენაზე ზრუნავს, ამასთან, დარწმუნებულია, რომ სხვებთან შედარებით დიდი უპირატესობა აქვს და თავისი თანამოსაგრეები სძულს კიდეც. თითქოს უკეთურება უფრო იზიდავს, ვიდრე მადლიანი უბრალოება; ერთხელ ჩემთანაც კი აღიარა, სულელი ბოროტზე უარესიაო. რჩეული წმინდანები, რა მკაცრებიც უნდა იყვნენ, მასში უფრო მეტ აღფრთოვანებას იწვევენ, თუმცა ვეჭვობ, მათ მიბაძვას ცდილობდეს, თანაც, ჩემი აზრით, ეს ლიტერატურიდან მოჰყვება. მგონი, ნეტარი ენრიკე სუსონი მისი ყველაზე დიდი გატაცება უნდა იყოს, თუმცა ალბათ ეს მჭევრმეტყველებაში გაწაფვისთვის უფრო სჭირდება. – მჭევრმეტყველებაში გაწაფვისთვის და ისიც სუსონი?.. – შესძახა მამა პრიორმა, რომელიც მთელ იმ მხარეში დიდი მჭევრმეტყველის სახელით იყო ცნობილი. – დიახ, ჩვენს ძმას რიკარდოსაც სწორედ მჭევრმეტყველად მოაქვს თავი და თავისი ნიჭის გამოვლენის საუკეთესო საშუალებაც მჭევრმეტყველება ჰგონია; თანაც ვფიქრობ, სავონაროლას, მონსაბრესა და ლაკორდერის დროებაზე ოცნებობს. ვინ იცის, ეგებ მეტზეც!.. მერე კიდევ, მისი ვითომ სახარებისეული გამოცხადებაც არ უნდა დაგვავიწყდეს, აკი აქედან დაიწყო მისი აკვიატებაც – "წარვედი ყოველსა სოფელსაო"... თუმცა სახარება იმდენად არ შთააგონებს, რამდენადაც ქადაგება... – მამა პედრო! მამა პედრო! – შესძახა მამა პრიორმა საყვედურით. – ეეჰ, მამა ლუის, ხომ არ გავიწყდებათ, რომ ამისთანა რამეებში საკმაოდ გამობრძმედილი გახლავარ!.. რამდენ მორჩილს გაუვლია ჩემს ხელში... ესეც არ იყოს, ამგვარი ფსიქოლოგიური დაკვირვებები ყოველთვის მიტაცებდა და მეტისმეტადაც მიტაცებდა... – ჰმ!.. ჰმ!.. მეც რაღაც-რაღაცებს კი ვხვდებოდი... – ჰო, გასაგებია, მამა პრიორ, მაგრამ ასეთი რაღაც-რაღაცები მეც კარგად მომეხსენება, ეს მოწოდებებია თუ ზეშთაგონება... ხოლო რაც შეეხება ამ ყმაწვილს, ღმერთმა ინებოს, ვცდებოდე, მაგრამ უფრო წინასწარმეტყველებაზე მიგვანიშნებს, ვიდრე ზეშთაგონებაზე, ანდა შეიძლება სულაც უფრო მეტზეც... – რაო, რაო? მამა მოძღვარო, ეს რაღას ნიშნავს, რისი თქმა გინდათ? – ვთქვათ თუნდაც... ეპისკოპოსობაზე... – ასე გგონია? – რატომაც არა! ეს ყმაწვილი სულის სიღრმეში დიდი თავკერძაც უნდა იყოს... თუნდაც ის, რაც ჩაიდინა... ერთი სიტყვით, ის საბრალო გოგონა რომ შეაცდინა, განა ეს თავკერძობა არ იყო? მერე კი აქ რომ გამოგვეცხადა, ვითომ იმედგაცრუებული თუ მეოცნებე, ან სულაც თავის მოწონების მიზნით... ვინ იცის, კიდევ რა უდევს გულში... – თავის მოწონება და ისიც ბერის ანაფორით? – შესძახა მამა პრიორმა და ისე გულიანად გაიცინა, რომ მთელი თავისი ლამაზი კბილები გამოაჩინა, – თავის მოწონება და ისიც ბერის ანაფორით? დიდება შენდა უფალო, რას არ იტყვით, მამა პედრო! – დიახ, თავის მოწონება ბერის ანაფორით, ვთქვი და არც გადავთქვამ; არც თქვენ, მამა ლუის, და არც მე აკი ამით არ ვიწონებთ თავს, მაგრამ ახლანდელ დროში და მით უმეტეს, ჩვენი მორჩილი ძმა რიკარდოსთანა კაცისთვის ბერის ანაფორა ეგებ ერთგვარი გამოწვევაც კი იყოს საზოგადოებისთვის, ამისთანა ვითომ რომანტიკული და გამორჩეული კაცის მხრიდან. ესეც არ იყოს, პატივმოყვარეობა... – პატივმოყვარეობა? – დიახ, პატივმოყვარეობა, პირობები, მდგომარეობა, პატივი და სახელი, – მონასტრით უფრო ადვილი მოსაპოვებელია, ვიდრე სხვა გზებით... დარწმუნებული ვარ, ეს ყმაწვილი ძალიან შორს იყურება... ამაზე ნუღარ ვილაპარაკებთ... თუმცა არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იგი არც პირველია და არც უკანასკნელი, იმედგაცრუებასა და რელიგიურობას რომაა ამოფარებული და სინამდვილეში თეატრალობისკენაა მიდრეკილი; ამას არ უარვყოფ, ან როგორ უნდა უარვყო ის, რამაც იგი აქ, მონასტერში მოიყვანა. თქვენ თუ გახსოვთ, მამაო, ძმა როდრიგო კარმელიტი, არისტოკრატთა სალონებში რომ გაითქვა სახელი თავისი მსახიობური ნიჭით, მაგრამ სცენაზე კი არ დარჩა, ბოლოს მაინც მონასტერს მიაშურა... – როგორ არა, ახლა მონასტერიც დაუტოვებია და გავიგე, ახალი რელიგიის შექმნას აპირებსო. – ყოველთვის კომიკოსი იყო! ამ ჩვენს ძმა რიკარდოშიც ხომ კომიკოსი ზის, ოღონდ ეგ არის, იმედი აქვს, რომ მთავარ როლს ითამაშებს და ეგებ მიტრასაც გამოჰკრას ხელი, ან კიდევ, ვინ იცის... მისი ოცნებები შეიძლება კიდევ უფრო შორს მიდის... – რაო, რაო? თქვით ბარემ, მამაო, თქვით! – არა, არაფერი, არაფერი! მგონი, ეს უკვე ჭორაობა გამოდის... – მე უკვე კარგა ხანია ასეც მეჩვენება! – მაგრამ, ბოლოს და ბოლოს, მამა პრიორო, ვფიქრობ, ჩემი ვალი იყო ეს ცნობები თქვენთვის მომეწოდებინა. თვითონ ყმაწვილი დარწმუნებულია, რომ ჩვენი სამოსელი ძალიან დამშვენდება, ის კი არა, იმასაც ვეჭვობ, თავი ლამაზი და მოხდენილიც ჰგონია და ოცნებებით უკვე წარმოიდგენს თავს, საკურთხეველთან თეთრ სამოსელში გამოწყობილი რარიგად გაბრწყინდება. – მაინც რა ვერაგი ვინმე ბრძანდებით, მამა პედრო!.. "ბებერი მელა, მამა პედრო, ბებერი მელა... – რომელიც ვერასოდეს ეღირსება ეპისკოპოსობას!" – გაიფიქრა მამა პრიორმა, თავადაც რომ დაემშვიდობა ამაზე ოცნებას. 7 საბრალო ლიდუვინას მამა პრიორისა და მორჩილთა მოძღვრის საუბარი რომ მოესმინა!.. თუმცა რა იმედი უნდა ჰქონოდა ლიდუვინას რიკარდოსი მას შემდეგ, რაც თავადაც მონასტერს შეაფარა თავი და ცრემლდაშრეტილმა და გულდაცარიელებულმა თავადაც მონასტერში დაასამარა თავისი ყმაწვილქალობა. თავდაპირველად იმ მონასტერში უნდოდა შესვლა, სადაც მოწაფეებს შემპარავად, მაგრამ მაინც შთააგონებდნენ მამაკაცებისადმი ზიზღსა და სიძულვილს, რასაც უკვე გრძნობდა კიდეც იმ მართლაცდა მშიშარა და თავკერძა მამაკაცების მიმართ; მაშინ რატომ უნდა გადაეხსნა გული მათ წინაშე და გაშიშვლებულიყო, რატომ გაემწვავებინა ტკივილი შურისძიების გამო? არა, ისევ იმ ორდენში ერჩივნა შესვლა, სადაც მჭევრმეტყველებას, განდგომილებას, დუმილს, მონანიებასა და ლოცვებს ჰქონდა უპირატესობა, ასე უფრო იგრძნობდა შვებას. გარე სამყაროს ექო მაინც აღწევდა იქამდე და სიყვარული გაუადვილებდა სიკვდილის მოლოდინს. და ასე გაემგზავრა ლიდუვინაც შორეულ, მიყრუებულ ქალაქ ტოლვიედრაში, მთაგორიან მხარეში და იქ ბენედიქტელთა ძველთაძველ მონასტერში, ოთხ კედელს შორის გამოიმწყვდია თავი. ბაღში კვიპაროსიც იდგა, მისი მშობლიური ქალაქის ურსულელთა მონასტრის კვიპაროსის ნამდვილი ასლი, მისი ყმაწვილქალობის მოგონება და როცა ამ ქუფრი ხის ქვეშ იჯდა ხოლმე და გაჰყურებდა ცეცხლისფრად ჩამავალ მზეს, ახსენდებოდა ადრინდელი საღამოები, უცნაურ შვებას ჰგვრიდა ეს სევდიანი ბაღი, სადაც ბოსტნეული მოჰყავდათ, აქა-იქ კი ჩამომჭკნარი ყვავილებიც მოჩანდა, რომელთაც მხოლოდ ის რწყავდა. ეს სევდიანი ბაღი, ბუნების ეს პატარა ნაგლეჯი, მასავით ამ მაღალ კედლებს შორის გამომწყვდეული, ასევე მონასტრის ტყვე იყო, აქედან სხვა სამყარო არ ჩანდა, ეგ არის, ცას ეს ღობე და კედლები ვერ მალავდა. ცის ლაჟვარდზე სწრაფად დაცურავდნენ ღრუბლის ქულები და ჩრდილს უწყალობებდნენ, ხანდახან მტრედიც გადაიფრენდა თეთრი ფრთების ტყლაშუნით, როცა თავისი თბილი ბუდისკენ მიეშურებოდა. როცა წვიმა თავის მსუბუქ, შავ მანტიას გადააფარებდა აქაურობას, მონასტერიც და მის მიღმა მიწაც ერთნაირად სველდებოდა. ღამღამობით ლიდუვინა თავის შავ თვალებს მიაპყრობდა ვარსკვლავებსა და ნახევარმთვარეს, პატარა გემივით რომ მიცურავდა ღრუბლებს შორის; დღისით კედლებს გადაღმა ხალხი მიდი-მოდიოდა და მათი ხმა შიგნითაც აღწევდა, ზოგჯერ გიტარის ხმასაც გაიგონებდა; მერე ამ სხვა სამყაროს ექოს მოჰყვებოდა მოგონებები, თვალწინ წარმოუდგებოდა ის მოხუცი ქალიც, ჩოქვით რომ უვლიდა ლიტანიას, კრიალოსანი რომ ჩაებღუჯა და ძლივძლივობით ეზიდებოდა უზარმაზარ მუცელს; ახსენდებოდა კიდევ ის განმარტოებული ცრემლების ტაძარი, საბედისწერო მგზავრობა მატარებლით, მდინარე, ავდრისაგან ამღვრეულ წყალს რომ მიაქანებდა ნაძვების, ზეთისხილისა და ფორთოხლის ხეებს შორის. ის ქალაქი ცოდვის ქალაქად ესახებოდა. ცოდვის? იყო კი ის ნამდვილად ცოდვა? ნუთუ ისაა ცოდვა, ასე მიმზიდველ ფერებში რომ ხატავენ ხოლმე?!. თუმცა ცოდვა ხომ იგივეა, რაც ცნობისმოყვარეობა და მეტი არც არაფერი. აკი სწორედ ცნობისმოყვარეობამ, ცოდნის წყურვილმა უბიძგა ევასაც, როცა შესცოდა, ცნობისმოყვარეობის გამოა, რომ სცოდავენ მისი შვილებიც. ეგებ უკეთესის მომასწავებელიც იყოს, რიკარდომ რომ მიატოვა... ან უარესისაც... ამაზე ფიქრიც აღარ უნდოდა. კაცი ხომ თავკერძობის განსახიერებაა... მწარედ ახსენდებოდა თავისი დის უცნაური ღიმილი მონასტრის ჭიშკართან, დამშვიდობებისას რომ გადაურბინა სახეზე და უთხრა: "ეგებ აქ მაინც პოვო ბედნიერებაო". მაინც რა უკეთურია ეს სამყარო. მაგრამ აქაც, მონასტერშიც რომ იგივე დახვდა!.. თუმცა ესეც ხომ ამ სამყაროს ერთი პატარა ნაწილია; აქ დამკვიდრებული უსაქმურობა, ოჯახური ჩვევებისაგან მოწყვეტა, ერთფეროვანი ცხოვრება აკი უფრო ამწვავებს გრძნობებს; მონაზვნური ცხოვრების ეს ნაღველნარევი სიმშვიდე კიდევ უფრო აღვივებს ვნებებს, უნდობლობას და შურს თესავს თანამოსაგრეთა შორის. წელიწადში ერთხელ გალავანს გადაღმა ბავშვების რიგი ჩაივლიდა ხოლმე და ამ დღეს მონასტრის ბინადარნი, დები, დედები – დედები, საბრალონი! – მაშინვე რკინის გისოსებს მიაწყდებოდნენ, ყვავილებს აყრიდნენ, წმინდანთა მადლითაა ცხებულიო. მათთვის რომ ეთქვათ, დონ ხუან ტენორიო მკვდრეთით აღდგა და ქალაქში გამოჩნდაო, ალბათ, ასე შეშლილებივით არ გაცვივდებოდნენ მის სანახავად. ყველას თავ-თავის სენაკში საკუთარი ჩვილი იესო ჰყავდა – ლამაზი თოჯინა, რომელსაც ხდიდნენ და აცმევდნენ, ყვავილებით ამკობდნენ, ოღონდ მალულ-ფარულად, ზოგჯერ მუხლებზე დაიწვენდნენ და ცოცხალი ბავშვივით უნანავებდნენ. ერთხელ მონასტერში ეპისკოპოსის ნებართვით ერთმა ფოტოგრაფმა შეაღწია რომანული სტილის თაღის გადასაღებად. მაშინ უნდა გენახათ, რა ყოფით გამოცვივდნენ მონაზვნები, თავიანთ ჩვილ იესოსთან ერთად სურათი რომ გადაეღოთ. – იქით გაიწიე, – ეუბნებოდა ერთი მეორეს, – ჩემი შენსას სჯობია, აბა, ერთი შეხედე, როგორი თვალები აქვს! ლიდუვინა კი ამ დროს განზე იდგა ჩუმად, თავისთვის, და ამდენი იმედგაცრუებული დედის ყურებაზე გული ეთუთქებოდა. ნეტავი მასაც ჰყოლოდა შვილი, ნამდვილი, სისხლისა და ხორცისაგან ქმნილი ბიჭი! ვაი, რომ ის გაქცევა ასეთი უნაყოფო გამოდგა! მართალი ყოფილა რიკარდო, ამიტომაც გახდნენ სასაცილონი, რომ იმ გაპარვას შედეგი არ მოჰყვა, მაგრამ განგების ნებით რომ... "არა! ბავშვი რომ ჰყოლოდათ, ბიჭი, სიყვარულის ნაყოფი, მაშინ ეგებ სიყვარულიც ხელახლა დაბადებულიყო! – ფიქრობდა ლიდუვინა, – სიყვარული თავიდან დაიბადებოდა. არა... აღდგებოდა, რამეთუ მათ უყვარდათ ერთმანეთი, დიახ, უყვარდათ, თუმცა რიკარდო იმ თავისი თავკერძობისა და პატივმოყვარეობის გამო ამას არ აღიარებდა... შვილი რომ გასჩენოდათ, აღარც რიკარდო გასწირავდა მას თავისი მოწოდების გულისათვის, ან რა ასეთი მოწოდება ჰქონდა! ან რისკენ!.. ეეჰ, საბრალო ლიდუვინას მორჩილთა მოძღვრისთვის რომ მოესმინა!.." და ამ ფიქრებში ლიდუვინას კვლავ თავისი პატარა ძმა გაახსენდებოდა, ცისფერთვალა, ოქროსთმიანი, მუდამ ღიმილიანი და თითქოს მისი ხმაც კი ესმოდა, თავისი სიყმაწვილის შორეთიდან რომ ეძახდა: "ინა! ინა! ინა!" რა მალე გაქრა მისი "ინა" იმ დილის წარმავალი სიზმრიდან! რა მალე გაქრა რიკარდოს "ნენა"! განგების ძალით ასევე მალე გაქრება და წავა ყველაფერი! მაგრამ სად? იმ სამყაროში, სადაც არ არის უკეთურობა, სიყალბე, სადაც არ იქნება დედის დუმილი, ვერ დაინახავს სახემოქუფრულ დას, საქმროს თავკერძობას, თანამოსაგრეთა შურს?! ვინ იცის, როგორ ევედრებოდა საბრალო ლიდუვინა ქალწულ მარიამს მუხლმოდრეკილი: "დედაო, დედაო, ნუთუ ვერ შესთხოვე შენი შვილის მამას, ჩვენს ყოვლისშემძლე უფალს, ჩემთვის მოეცა შვილი, მეც მღირსებოდა დედობა რიკარდოს შვილისა! თუმცა არა, არა!.. მომიტევე!" – და იგი ცრემლად იღვრებოდა, რამეთუ გულით სწადდა, შერიგებოდა თავის ხვედრს, მონასტრის კედლებში სამუდამო ტყვეობას. ესღა ასაზრდოებდა მის სევდას, იმ უკურნებელ სევდას, რაც ალბათ სამარის კარამდე გაჰყვებოდა; ამიტომ განიცდიდა ასე მწვავედ თანამოსაგრე მონაზვნების ბავშვურ მხიარულებას, რომელთაც ალბათ მისტიკოსთა წიგნებში თუ ამოეკითხათ, ჭეშმარიტი წმინდანი გულით მხიარულიაო და თვითონაც ამიტომ ასე ბავშვური ყიჟინითა და ტაშით გამოხატავდნენ მხიარულებას; კიდევ უფრო მეტი ჟივილ-ხივილი ისმოდა ხოლმე შობის დღესასწაულზე, იესოს შობის დღეს, წინასწარ ემზადებოდნენ და მერე თავისუფლად დანავარდობდნენ, ცეკვავდნენ, შეშლილებივით კისკისებდნენ, დაირას გამალებით უტყაპუნებდნენ და მთელ ბარს ხმაურით იკლებდნენ. – დაო ლიდუვინა, მოდი, შენც იცეკვე! ის კი პასუხობდა: – არ შემიძლია, ძალიან სუსტი ფეხები მაქვს! ისინიც თავისებურად პატივს სცემდნენ მის სევდას, თუმცა კი რაღაცას ხვდებოდნენ, მისი სევდის ნამდვილი მიზეზისა მაინც არაფერი იცოდნენ. მათ მხიარულებას ზღვარი არ უჩანდა, დროდადრო შესძახებდნენ: "დაილოცოს ჩემი იესო! რა საშურია ცხოვრება!" და ეს იყო მათი ნეტარი ცხოვრება, მათი მხიარულება, წმინდა მხიარულების მიბაძვით გამოწვეული მხიარულება. დღე დღეს მისდევდა, ყველა ერთნაირი და ყველა უღიმღამო. ლიდუვინას არასდროს დაავიწყდებოდა, რომ რიკარდოსთვის ელოცა, გაენათებინა მისთვის გონება და ისიც შეენდო ზენაარს. 8 ძმა რიკარდოს სახელი და მისი ქადაგების ამბავი მთელ ქვეყანას მოედო; იმასაც ამბობდნენ, ესპანეთის ოქროს საუკუნის წმინდა მჭევრმეტყველება სწორედ მან ააღორძინაო. იგი იყო ბობოქარიც და თვინიერიც, მუდამ მშვიდი კილო ჰქონდა, ზომიერი მიხრა-მოხრა, მეთოდური და ნათელი გადმოცემის უნარი, თუმცა მუდამ იგრძნობოდა შინაგანი ცეცხლი, მაგრამ ისიც მოზომილი, მისი თვინიერებაც მოზომილი იყო. მავანნი, ვინც მის მსჯელობას შესწრებოდნენ, ვნების ნაკლებობას საყვედურობდნენ, თუმცა ისეთი უბირნიც ხომ არიან, ვისაც ვერ გაუგია, რომ გონიერება სხვა არაფერია, თუ არა ვნება. მისი ანტითეზები და პარადოქსები ზოგს გონებისმიერი ეჩვენებოდა და კი ვერ მიმხვდარიყვნენ, რომ წმინდა ავგუსტინე აფრიკელის ანტითეზებისა და პარადოქსების დარად, ძმა რიკარდოს ანტითეზებიცა და პარადოქსებიც ვნების ქურაში გამომწვარ-გამობრძმედილი ალმასები იყო. რაკი მის ქადაგებაში უქმსიტყვაობის სულ მცირე მინიშნებებიც კი არ ჩანდა, ამიტომაც გაიძახოდნენ, ცივიაო და ამ დროს ცივსა და ვნების ქურაში გამოკვერილს ერთმანეთისგან ვერ ასხვავებდნენ, რამეთუ ძმა რიკარდოს ქადაგება ისეთი გამომშრალი და ისეთი ცხელი იყო, ვითარცა სულიერი უდაბნოს სილა; მისი პატივმოყვარეობითა და მონანიებით გაჯერებული სულიც ასევე გიზგიზებდა, მაგრამ ხანდახან ბნელიც იყო, ბნელი სხვათათვისაც და თავისთვისაც, ოღონდ იმ დროს, როცა აზრს ეძებდა. და ასე ესაუბრებოდა იგი არა ბრბოს, მას რომ უსმენდა, არამედ თითოეულს ცალ-ცალკე, რამეთუ ისინი ქმნიდნენ ბრბოს, მისი ნაწილი იყვნენ; და ასე საუბრობდა იგი სულით სულთან. მისი მჭევრმეტყველება თითქოს ქაოსურიც იყო, თან წყვეტილიც, მაგრამ არანაირი მიკერძოება, სულ მცირე სილოგიზმები, პარაბოლები, მეტაფორები და პარადოქსები, რასაც სახარებაშიც ვკითხულობთ ხოლმე და მოულოდნელი გადასვლები, ნამდვილი ნახტომები. – საქმე ისაა, რომ ორატორი არ არის და მაინც გვაჯადოებს, – ამბობდნენ პედანტები. ძმა რიკარდო ჩვეულებრივად ლაპარაკობდა ხოლმე ისეთ თემებზე, საჭირბოროტოს რომ უწოდებენ, – რწმენის უკმარისობაზე, გონებასა და რწმენას შორის ბრძოლაზე, რელიგიისა და მეცნიერების დაპირისპირებაზე, სოციალურ საკითხებზე, ღარიბებისა და მდიდრების თავკერძობასა თუ გულმოწყალების უქონლობაზე, მაგრამ ყველაზე მეტად – იმქვეყნიურ ცხოვრებაზე. ოღონდ, თუ სიყვარულზე იტყოდა, მყისვე შეატყობდით, როგორ გარდაისახებოდა. უკვე მის ეპისკოპოსად კურთხევის თაობაზეც ალაპარაკდნენ, მაგრამ იმის მიუხედავად, რომ ასეთი სახელი მოიხვეჭა, იმის მიუხედავად, რომ მისი უზადო ყოფაქცევა სამაგალითო გამხდარიყო, მაინც ამჩნევდნენ, რაღაც სიმძიმე, მეტად უცხო და გამოუცნობი სიმძიმე აწვა; და მაინც რომ არ სწყალობდნენ თანამოსაგრენი, ვერა და ვერ მოიგო მათი გული, მათი კეთილგანწყობა ვერ მოიპოვა, ვინც მონუსხულივით უსმენდა; ამას ყველაზე უფრო ქალები გრძნობდნენ, – მართლაც რომ მოჯადოებულებივით შესციცინებდნენ და თან ცახცახებდნენ, – რომ მისი მგზნებარე სიტყვების მიღმა რაღაც ძალზე მტკივნეული საიდუმლო იმალებოდა, ამას კი ხედავდნენ მაშინ, როცა თავის ყველაზე სანუკვარ თემაზე – სამოთხის ბაღის ტრაგედიაზე უამბობდა მათ, როცა ევამ აცდუნა ადამი, რომ ეგემა ნაყოფი ხისაგან ცნობადისა კეთილისა და ბოროტისა და მერე განდევნილ იქნენ უცოდველთა ბაღიდან და ამის მერე იყო, რომ ედემს აღმოსავლეთით ქერუბიმები და ცეცხლოვანი მახვილი იცავდნენ, რათა სიცოცხლის ხეს ვეღარავინ მიჰკარებოდა; ანდა სამსონისა და დალილას ცოდვა-ბრალის ამბავს რომ მოუთხრობდა; ყურს მიაპყრობდნენ, მაგრამ ნუგეში არ ისმოდა მის სიტყვებში, ოდენ მწარე სევდა, სიმძიმილი და უბედობა თრგუნავდა ყველას. ზოგჯერ მის ხმაში ქვითინი და კვნესაც გაისმოდა, თითქოს მსმენელებს თანაგრძნობას შესთხოვსო, მაგრამ სწორედ მაშინ უნდა ამოგეცნოთ მისი სულის დაუოკებელი ბორგვა, თითქოს კიდეც გაიბრძოლებდა, რათა გაეგლიჯა ბორკილები და თავი გაეთავისუფლებინა, თუმცა მალევე მოეგებოდა გონს, ერთბაშად გარდაისახებოდა ისე, რომ დაუნდობელიც კი მოეჩვენებოდა კაცს. ამიტომ იტყოდნენ ხოლმე, ჩვენი საბრალობელი და შეჭირვებული სულისათვის ასეთი მშფოთვარე და დაუზოგავი წინასწარმეტყველი მეტისმეტიაო, ამ ტაძარში რომ მოვდივართ, უწინ მის წიაღში შვება და ნუგეში გვინდა ვპოვოთ, თორემ საფიქრელი და სადარდელი ისედაც არ გვაკლიაო. იგი არ უყვარდა ხალხს, არა, არ უყვარდა; ამაოდ ცდილობდა ენუგეშებინა ისინი, თუკი შეეძლო. ეს დაუდგრომელი მოციქული მარტოობისთვის იყო განწირული. მარტოსულადაც გრძნობდა თავს და როცა სულ მარტო რჩებოდა, მაშინ თუ გამოუტყდებოდა ხოლმე ისევ საკუთარ თავს: "ასეა, ეს სასჯელი ღმერთმა იმისთვის მომივლინა, რომ ლიდუვინას ვუმუხთლე, მივატოვე და ჩემს პატივმოყვარეობას ვანაცვალე. ახლაღა მივხვდი და გავიგე; ვფიქრობდი, ქალი, ოჯახი მძიმე ტვირთად დამაწვებოდა და სახელისა თუ დიდებისაკენ მიმავალ გზას გადამიღობავდა". მაგრამ მერე, ისევ მარტომყოფი, თვალებს დახუჭავდა, აღარ უნდოდა დაენახა შორს ლანდი ტიარისა. "ნამდვილი თავკერძა ვარ, – იტყოდა ხოლმე ასეთ დროს, – ნამდვილი თავკერძა და მეტი არაფერი, ვესწრაფოდი ამბიონს, სცენას, რაკი მჯეროდა, გარდასახვის ჩემს ნიჭს სწორედ იქ გამოვავლენდი, მაგრამ საკუთარ თავზე მეტად არასოდეს არავისზე და არაფერზე მიზრუნია". 9 ბოლოს და ბოლოს, ის მოხდა, რაზეც რიკარდო იდუმალ ოცნებობდა, სწორედ ახლა შეეძლო, საკუთარი ნიჭისა და მოწოდებისთვის ერთი კარგი გამოცდა მოეწყო. ასე იყო თუ ისე, იგი მიიწვიეს ტოლვიედრას დედათა მონასტერში. როცა ეს ამბავი შეიტყო, მას მერე თვალზე რული აღარ მიჰკარებია, გულმა მოსვენება დაკარგა. ღვთის წყალობით, მრევლმა, ხალხმა, ანდა, ასე ვთქვათ, საზოგადოებამ არაფერი იცოდა იმის შესახებ, რა აკავშირებდა მას ამ მონასტერთან: ეს ყველასთვის საიდუმლო იყო. ახლა კი, ახლა მაინც საკვირველ სანახაობას მოაწყობდა, ოღონდ მხოლოდ ორისთვის, მისთვის და თავისთვის. დიახ, მისთვის, თავისი ბედის ავბედითი მოზიარისთვის, ახლა გული გულს დაელაპარაკებოდა, ამ ბრბოსთვის, ამ უბირი, მონუსხული ბრბოსთვის კი ყველაფერი ისევ საიდუმლოდ დარჩებოდა; ამ დღეს მის წინაშე იტყოდა აღსარებას, იტყოდა ყველას თანდასწრებით, მაგრამ ყველასთვის მიუწვდომელსა და გამოუცნობს. ეს იქნებოდა ქრისტიანული მჭევრმეტყველების ისტორიაში აქამდე გაუგონარი გამარჯვება, თუმცა კი შეიძლება ერთადერთი და უძნელესი გამოცდაც ყოფილიყო, რაც უეჭველი გამარჯვებით დაგვირგვინდებოდა. ეეჰ, იმ საცოდავმა ღვთისმოსავებმა რომ იცოდნენ ამ ავბედითი, საბედისწერო დრამის ის სცენა, რომლის გამართვასაც აპირებს!.. და ეს ჩვენი კომიკური წინასწარმეტყველი გიჟურ ნეტარებას განიცდიდა... და ეს დღეც დადგა. ტაძარს აურაცხელი ხალხი მიაწყდა. ერთი სული ჰქონდათ, მოესმინათ ამ სახელგანთქმული ქადაგისთვის. მოდიოდნენ და მოდიოდნენ ახლომახლო სოფლებიდან თუ ქალაქებიდან. საკურთხეველი ოქროსავით ელვარებდა. ჯებირს მიღმა, ფარდის უკან გაყუჩებული ქორო მოუთმენლად ელოდა რაღაც იდუმალსა და უჩვეულოს. დროდადრო იქიდან შეკავებული ხველების ხმა თუ გაისმოდა. ძმა რიკარდო აუჩქარებელი ნაბიჯით მივიდა ამბიონთან, ამოიღო ცხვირსახოცი და შუბლი მოიწმინდა. ანაფორის თეთრი, ფართო სახელო მყისიერად თეთრ ფრთასავით აეფარა მის სახეს; მერე თვალი მოავლო შეკრებილთ და ერთი წამით მზერა ფარდაზე შეაჩერა, სადაც ქორო ეგულებოდა; მერე დაიჩოქა და წაიკითხა "გიხაროდენ, ღვთისმშობელო", ხელები ამბიონზე დააწყო და ზედ შუბლი დაადო; გაჩახჩახებული სანთლების შუქზე ტოზურა სულ ერთიანად ულაპლაპებდა; მერე წამოდგა; გაისმა შეკავებული ხველება, კაბების შრიალი და ჩამოვარდა სამარისებური სიჩუმე. რაღაც უჩვეულო ხდებოდა ქადაგის თავს, ენა ებმოდა, ბორძიკობდა, ერთსა და იმავეს იმეორებდა, ხანაც სულ ჩერდებოდა, მღელვარებას ვერ ფარავდა; თანდათან დამშვიდდა, მის ხმასა და მიხრა-მოხრას ნელ-ნელა სიმტკიცე შეემატა და მისი სიტყვებიც ცეცხლოვან მდინარესავით მოჩქეფდა. მორწმუნენი სულგანაბულები უსმენდნენ. ტაძარში იდუმალების ტრაგიკული სული დატრიალდა, ასე გეგონებოდათ, რაღაც უჩვეულო და სასწაულებრივი რამ უნდა მომხდარიყო. იგი უკვე აღარ იყო ადამიანი, ახლა ლაპარაკობდა მხოლოდ გული და ლაპარაკობდა სიყვარულზე, ღვთაებრივ სიყვარულზე, მაგრამ უფრო ადამიანურ სიყვარულზე რომ გაფიქრებინებდათ. ყველას, ვინც კი მას ყურს მიაპყრობდა, ისეთი გრძნობა იპყრობდა, თითქოს სულის მანამდე უცნობ სიღრმეებში იძირებოდა, რაღაც შეუცნობლის უფსკრულში ინთქმებოდა. მისი ხმა ღადარივით გიზგიზებდა. იგი უბნობდა სიყვარულზე, რომელიც გვეუფლება და გვიმორჩილებს მაშინაც კი, როცა გვგონია, რომ ის ჩვენგან შორსაა. და იტყოდა იგი: "დაელოდეთ სიყვარულს! მხოლოდ ის გრძნობს ამას საკუთარ გულსა და გვამში, ვინც ელოდება! ჩვენ გვგონია, რომ ვეხვევით მის ლანდს, მაშინ როცა სიყვარული, უხილავი და უჩინარი, თავად გვეხვევა და გვბოჭავს, როცა გვეჩვენება, რომ იგი მოკვდა ჩვენში, აკი თურმე ჩვენ მოვმკვდარვართ მასში. და მერე იგი გაიღვიძებს და გაიღვიძებს სწორედ იმ დროს, როცა ტკივილი მოუხმობს, რამეთუ ჭეშმარიტი სიყვარულით მანამდე არ შეგვიყვარდება, სანამ შეყვარებულთა გულები ერთად არ დაინაყება ტანჯვის სანაყში. სიყვარული თანაზიარი ვნებაა, ლტოლვაა, თანაგრძნობა, ზიარი ტკივილია. ჩვენ ვერც ვხვდებით, რომ სიყვარული გვაცოცხლებს, ისევე როგორც არასოდეს ვფიქრობთ, ჰაერით თუ ვსუნთქავთ, სანამ უჰაერობით სული არ შეგვეხუთება. დაელოდეთ სიყვარულს! დაელოდეთ სიყვარულს, რამეთუ მას მხოლოდ ის უხმობს, ვინც უკვე გრძნობს მას საკუთარ გულში, საკუთარ სისხლში, თუმცა თავად ეგებ ვერც ხვდება. ის იმ წყალსა ჰგავს, მიწის ქვეშ რომ მიედინება და გვალვას სიცოცხლისკენ მოაბრუნებს. ზოგჯერ ისეთ დაუცხრომელ წყურვილს ვგრძნობ, როგორსაც მინდორი ხვატისაგან გადაბუგული, როცა მწველი სიცხისა და ალმურისაგან მოშუშული ფოთლები მიწას ეფინება, მიწის ქვეშ კი, იმავ მინდვრის ქვეშ, სიღრმეში, მომაკვდავი სიმწვანის ქვეშ, მიედინება მაცოცხლებელი წყალი, მირაკრაკებს ქვებსა და ლოდებს შორის, უერთდება გამხმარი ფოთლების შრიალს მისი ბუტბუტი და მერე დგება წამი, როცა მოწყურებული, გამომშრალი მიწა გაიპობა და მის ზედაპირზე ამოხეთქავს მანამდე თვალით უნახავი წყალი, ჩუხჩუხით გადაედინება ყოველ მხარეს და სიცოცხლეს დაუბრუნებს მთელ არემარეს. ასეა სიყვარულიც. ჩემო დებო და ძმებო, ეს თავკერძობა არ არის განა, შმაგი სიყვარული არ არის განა საკუთარი თავის, თვალებს რომ გვიხვევს და თავგზას გვიბნევს, ოღონდ კი არ დავინახოთ სიყვარული მაშინაც კი, როცა გარს გვივლის, ოღონდ არ ვიგრძნოთ იგი. ჩვენ ხომ სულ იმის ცდაში ვართ, რაიმე დავცინცლოთ მას, მთლიანად კი არ მივეცემით, არ დავყვებით; აკი ის ჩვენგან მარტო იმას ელოდება, რომ მივენდოთ, დავნებდეთ მთლიანად და დაუნანებლად; ჩვენ კი ამ დროს მისი დამორჩილება გვინდა, რომ ჩვენს გიჟურ სურვილებზე იაროს, აჰყვეს ჩვენს სწრაფვასა და სრბოლას დიდებისაკენ. ასეა, სიყვარულს, გაადამიანურებულსა და განსხეულებულს, სურს, მას ვეკუთვნოდეთ მთლიანად და განუყოფლად, მხოლოდ მისი ვიყოთ. მერედა რა მალე დავიხევთ ხოლმე უკან, აღმართის ძირშივე ვჩერდებით! მაგრამ რატომ? ყველაზე უფრო სავალალო მიზეზის გამო, – დიახ, სულ უბრალო მიზეზის გამო! – გვეშინია, ჩემო დებო და ძმებო! შიში გვჯაბნის!.. რა უგუნური, რა თავკერძა და სულმოკლეა ადამიანი!.. მომიტევეთ!.." ეს სიტყვები ლამის ყვირილით წარმოთქვა, თითქოს სულის სიღრმიდან აღმოხდა. და თუ აქამდე ძმა რიკარდოს ხმა ცეცხლის მდინარესავით მოედინებოდა და ღვთისმოსავთა დუმილს თავს დაჰფოფინებდა, უეცრად გულისგამგმირავმა ქვითინმა გაბზარა და გაარღვია ჯებირის მიღმა, ფარდის მხრიდან რომ გაისმა. და ამ ორის სულის კივილი ერთმანეთს შეეჯახა და შეერწყა ისე, რომ საკურთხეველზე სანთლებიც კი აცახცახდნენ. ძმა რიკარდოს მკვდრისფერი დაედო, სანთელივით გაფითრდა, მერე ერთბაშად აენთო, ალმური მოედო, სივრცეს მიაპყრო მზერა და უეცრად თავი მკერდზე ჩამოუვარდა, სახეზე აცახცახებული ხელები აიფარა, თეთრი, ფართო სახელოებიც კი ვერ ფარავდა მის მღელვარებას; იგი ტიროდა, მისი დახშული ქვითინი შეუერთდა კიდევ უფრო დახშულ ქვითინს ჯებირს მიღმა, ფარდის უკან რომ ისმოდა. ერთ წამში გაოგნებული ხალხის დუმილი თითქოს შეგუბდა, შედედდა და აშკარად და ცხადად გაიგონა და დაინახა ყველამ... ქადაგი მუხლებზე დაეცა. ამის შემხედვარე ხალხი ნელ-ნელა დაიშალა, წავიდ-წამოვიდა. მთელი იმ დღეებისა და თვეების განმავლობაში, ტოლვიედრაში და მთელ იმ მხარეში ხალხს მეტი სალაპარაკო არ ჰქონდა, ყველა მხოლოდ ამ ამბავს იგონებდა, ხოლო ვინც თვითონ შეესწრო და საკუთარი თვალით იხილა, რაც მოხდა, საკუთარი ყურით მოისმინა, მთელი სიცოცხლე ახსოვდა, ან რა დაავიწყებდა. ყველამ, დამსწრემ თუ მსმენელმა, იგრძნო, რომ იმ წუთებში, იმ იდუმალი აზავთების წუთებში, ქადაგი რაღაც უცნაური გამოცანებით, ნაწყვეტ-ნაწყვეტი მინიშნებებით ლაპარაკობდა; მოგვიანებით მიზეზი რომ გაიგეს, მერეღა მიხვდნენ, რაც იგულისხმებოდა იმ სიტყვებში, როცა მიწისქვეშა წყაროზე, ცეცხლზე ლაპარაკობდა, როცა ამბობდა, ბოლოს მიწა გაიპობა და ამოხეთქავს მაცოცხლებელი წყალი და ამ ცეცხლს შეუერთდებაო. მერე და მერე ღრმად რომ ჩაუფიქრდნენ, კიდეც ჩასწვდნენ ძმა რიკარდოს ქადაგების მთელ აზრსაც. და ისინიც, და ლიდუვინადა ძმა რიკარდო, მხოლოდ მერე მოეგნენ გონს და კიდევ უფრო მწვავედ იგრძნეს თავი ბედის ტყვეებად, იმაზე უფრო მწვავედ, ვიდრე მაშინ, როცა ლიდუვინას სახლის ღობე აცალკევებდათ ურსულელთა მონასტრის შესახვევში. და ახლა, როცა მათი ქვითინი ასე შეერწყა და გადაეჭდო ერთმანეთს, მათი გულებიც შეერთდა და ჩამოეცალათ თვალთაგან ბინდი და ვითარცა დამწვარი ტანსაცმელი, შემოეძარცვათ თავს გადამხდარი და შერჩათ მხოლოდ გაშიშვლებული და ცხადი სიყვარული, ამ სიყვარულისკენ მიმავალი ბილიკი, სიყვარულისკენ, რაც მარტოდ დარჩენილებს იმ სამწუხარო გაქცევის შემდეგ მაინც ისევ უღვიოდათ. და იმ დღის მერე... მიგელ დე უნამუნო …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 5:52pm on მარტი 7, 2016
- თემა: გამოკითხვები, დროში განმეორებადი, ერთჯერადი და ტენდენციის კვლევები
- აინტერესებს: არსებული მდგომარეობა ან ურთიერთობები; გამოკვეთილი პრაქტიკები; არსებული რწმენა, მოსაზრებები ან დამოკიდებულებანი; მიმდინარე პროცესები; ნაგრძნობი გავლენები; განვითარებადი ტენდენციები. ხანდახან აღწერით კვლევას აინტერესებს გაარკვიოს, როგორ უკავშირდება წინმსწრები მოვლენა, რომელმაც გავლენა მოახდინა ამჟამად არსებულ მდგომარეობაზე, ან მოვლენაზე იმას, „რა არის“. (Best 1970) ასეთ კვლევებში ნახულობენ ინდივიდებს, ჯგუფებს, ინსტიტუტებს, მეთოდებსა და მასალებს, რათა აღწერონ, შეადარონ, დაუპირისპირონ, დაახარისხონ, გააანალიზონ და ახსნან ის არსებები და მოვლენები, რომლებიც მათი კვლევა-ძიების მრავალფეროვან სფეროებს ქმნიან. ამ თავში რამდენიმე ტიპის აღწერითი გამოკითხვის კვლევას განვიხილავთ, მათ შორის ლონგიტუდურ, კროს-სექციურ და ტენდენციის, ანუ წინასწარმეტყველების კვლევებს. ეს თავი წიგნის იმ თავებთან ერთად უნდა წაიკითხოთ, რომლებიც შერჩევას, კითხვარებს, ინტერვიუებსა და მონაცემების ანალიზის ტექნიკებს შეეხება. ბევრი მკვლევარი, ვინც ამ წიგნს კითხულობს, ალბათ, უმაღლესი აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად სწავლობს განსაზღვრულ და, სავარაუდოდ, მოკლე დროში, რაც მისთვის თავისთავად გამორიცხავს ლონგიტუდურ კვლევას. მიუხედავად ამისა, დროში განმეორებადი შესწავლა კვლევის მნიშვნელოვანი სახეობაა და აქ მასზეც ვისაუბრებთ. დასახელებული მკვლევრებისთვის, ალბათ, ერთჯერადი გამოკითხვა იქნება შესატყვისი. ის ფართოდ გამოიყენება სადოქტორო კვლევებში. დროში განმეორებად, ერთჯერად და ტენდენციის, ანუ წინასწარმეტყეველების კვლევებს ერთად ზოგჯერ განვითარების კვლევებსაც უწოდებენ ხოლმე, რადგან მათი მიზანია, როგორც მოცემულ სიტუაციაში ცვლადებს შორის ამჟამად არსებული მიმართებების აღწერა, ისე - ამ მიმართებებში დროთა განმავლობაში მომხდარი ცვლილებების ახსნა. ტერმინი „განვითარების„ ბიოლოგიური წარმოშობისაა და ცოცხალი არსებების ორგანიზაციასა და სიცოცხლის პროცესებს შეეხება. ცნება მიესადაგა და გამოიყენება სხვადასხვა საგანმანათლებლო, ისტორიული, სოციოლოგიური და ფსიქოლოგიური ფენომენების მიმართ. განათლებაში განვითარების კვლევები ხშირად ინარჩუნებენ ტერმინის ბიოლოგიურ ორიენტაციას, ვინაიდან პატარა ბავშვებში მოტორული და პერცეპტული უნარების ათვისებას სწავლობენ. თუმცა, ტერმინს „განვითარების„ განათლების სფეროში უფრო ფართოდაც იყენებენ, მაგალითად, ბავშვების აზროვნებაში მიმდინარე თვისებრივი ცვლილებების პიაჟესეულ კვლევებში და მორალური განვითარების კოლბერგისეულ შრომებში. გამოკითხვებით, როგორც წესი, მონაცემები გროვდება დროის ერთ კონკრეტულ მომენტში, რათა აღწერონ არსებული გარემოებები, დაადგინონ ამ გარემოებათა შესაფასებელი სტანდარტები, ან განსაზღვრონ კონკრეტულ მოვლენებს შორის არსებული ურთიერთმიმართებები. ამგვარად, გამოკითხვები შეიძლება სირთულის მიხედვით იცვლებოდეს - სიხშირეების მარტივი დათვლიდან ურთიერთობების ანალიზამდე. გამოკითხვები კიდევ შეიძლება დაიყოს წვდომის არეალის მიხედვით. მაგალითად, საშუალოს შემდგომი განათლების თანამედროვე განვითარების კვლევა შეიძლება მთელ დასავლეთ ევროპას მოიცავდეს; მეორე მხრივ, საგნის არჩევის პროცესის კვლევა შეიძლება ერთი საშუალო სკოლით შემოიფარგლებოდეს. განათლების სფეროში გამოკითხვების წვდომის არეალის სირთულის ჩვენება ნაცნობი მაგალითების მოშველიებით შეიძლება. დაწყებითი სკოლის ბავშვების პლოუდენის კომიტეტმა (Plowden Committee on primary school children, Central Advisory Council for Education 1967) დიდძალი ინფორმაცია მოაგროვა ბავშვების, მასწავლებლებისა და მშობლების შესახებ და მოსწავლეების მიღწევების წინასწარმეტყველებისთვის, ანალიზის დახვეწილ ტექნიკას დაუქვემდებარა. ამის საპირისპიროდ, ჯეკსონისა და მარსდენის (Jackson and Marsden 1962) მცირემასშტაბიანი კვლევა მუშათა კლასის იმ 88 წარმომადგენლის წარსულისა და ღირებულებების დეტალურ შესწავლას მოიცავდა, რომლებმაც წარმატებას შერჩევითი მეორადი განათლებით მიაღწიეს. ანალოგიურად, მრავალკულტურული მსოფლმხედველობის ტრენინგის კვლევაში, რომელიც ბიმროსსა და ბეინს (Bimrose and Bayne 1995) ეკუთვნის, გამოკითხვაში მხოლოდ 28 ადამიანი მონაწილეობდა. გამოკითხვას რამდენიმე მახასიათებელი და ცნობილი მიმზიდველი თვისება აქვს. ჩვეულებრივ, ის საკითხების, პოპულაციების, პროგრამების და ა. შ. ფართო სპექტრის მიმოხილვისთვის გამოიყენება, რათა გაიზომოს ან აღიწეროს ნებისმიერი განზოგადებული ნიშანი. გამოკითხვა კარგია იმითაც, რომ ის, როგორც წესი: (Morisson, 1993: 38 – 40): ერთჯერადად აგროვებს მონაცემებს და, შესაბამისად, ეკონომიური დაშედეგიანია; ფართო სამიზნე პოპულაციას წარმოადგენს (ამიტომ საჭიროა გულმოდგინეშერჩევა, იხილეთ თავი 4); ქმნის რაოდენობრივ, რიცხობრივ მონაცემებს; იძლევა აღწერით, დასკვნით და ამხსნელ ინფორმაციას; სიხშირეების მისაღებად მანიპულირებს ძირითადი ფაქტორებითა დაცვლადებით (მაგალითად, კონკრეტული მოსაზრების, ან ტესტის ქულებისაღმნიშვნელი რიცხვები); აგროვებს სტანდარტიზებულ ინფორმაციას (მაგალითად, ყველამონაწილესთან ერთსა და იმავე ინსტრუმენტებს და კითხვებს იყენებს); ადგენს კორელაციებს (მაგალითად, არკვევს, არსებობს თუ არა რაიმემიმართება სქესსა და ქულებს შორის); იძლევა მასალას, რომელიც არ არის გართულებული სპეციფიკურიკონტექსტუალური ფაქტორებით; მონაცემებს კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხითკითხვების, დახურულიკითხვების, ტესტების ქულების, ან დაკვირვების ცხრილებით იღებს; ადასტურებს ან უარყოფს ჰიპოთეზას სამიზნე პოპულაციის შესახებ; ქმნის ზუსტ ინსტრუმენტებს მათი პილოტირებითა და გადასინჯვით; განაზოგადებს სამიზნე ფოკუსს და აკვირვება მასზე პასუხის ნიმუშებს; ისეთ მონაცემებს აგროვებს, რომელთა სტატისტიკურად დამუშავებაშესაძლებელია; ჩვეულებრივ, ეყრდნობა ფართო პოპულაციიდან მონაცემებისფართომასშტაბიან შეგროვებას, რათა შესაძლებელი იყოს მოცემულიფაქტორების ან ცვლადების შესახებ განზოგადებების გაკეთება. ქვემოთ მოცემულია გამოკითხვის მაგალითები: [1] საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვა, რომელიც აქარწყლებს მოსაზრებას, რომ მხოლოდ საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვით არის შესაძლებელი საზოგადოებრივი აზრის დაფიქსირება; ტესტის ქულები (მაგალითად, მოსწავლეების ტესტირების შედეგები მთელი ქვეყნის ან ადგილობრივი მასშტაბით); უპირატესობები, რომლებსაც მოსწავლეები კონკრეტულ საგნებს (მაგალითად, ჰუმანიტარულს, საბუნებისმეტყველოს) ანიჭებენ; კითხვის უნარის გამოკითხვები (მაგალითად, საუთგეიტისა და მისი კოლეგების (Southgate et al 1981) მიერ დიდ ბრიტანეთში სწავლების პრაქტიკის კვლევა). განათლების სფეროში გამოკითხვისას ხშირად იყენებენ ტესტირების შედეგებს, ცდის პირის მიერ შევსებულ კითხვარებსა და დამოკიდებულებების სკალებს. მკვლევრი, რომელიც ამ მოდელს იყენებს, ჩვეულებრივ, ფართომასშტაბიანი მონაცემების მოგროვებას ცდილობს შეძლებისდაგვარად რეპრეზენტაციული შერჩევიდან. მისი მიზანია, სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით სანდო განაცხადი გააკეთოს იმის თაობაზე, რომ გარკვეული მახასიათებლები, რომლებსაც აკვირდებოდა, გარკვეული რეგულარობით გვხვდება, გარკვეული ფაქტორები ერთად ჯგუფდება (იხილეთ თავი 25), ისინი კორელირებენ ერთმანეთთან (კორელაცია და კოვარიაცია), იცვლებიან დროსა და სივრცეში (მაგალითად, ტესტირების შედეგები გამოიყენება განათლებაში დამატებითი ღირებულების ზომის დასადგენად, სავარაუდოდ, რეგრესიული ანალიზისა და ნაშთების ანალიზის გამოყენებით, რათა განისაზღვროს ნაწინასწარმეტყველებ და რეალურად მიღებულ ქულებს შორის განსხვავება). რეგრესიული ანალიზის გამოყენებით, ერთი ცვლადის მონაცემებით მეორე ცვლადის მნიშვნელობის წინასწარმეტყველებაც შეიძლება. გამოკითხვები შეიძლება იყოს დაზვერვითი,, რომელშიც არავითარ დაშვებებს არ აკეთებენ და არ გვთავაზობენ მოდელებს, არამედ ურთიერთმიმართებებსა და ნიმუშებს/მოდელებს იკვლევენ (მაგალითად, კორელაციით, რეგრესიით, მრავალჯერადი რეგრესიით და ფაქტორული ანალიზით). გამოკითხვები, ასევე, შეიძლება ახსნითი იყოს, რომელშიც მოდელს, მიზეზ-შედეგობრივ მიმართებას ან ჰიპოთეზას ამოწმებენ (იხილეთ დაზვერვითი და ახსნითი ანალიზის განხილვა მეხუთე ნაწილში). აღწერითი გამოკითხვები უბრალოდ აღწერენ მკვლევრისთვის საინტერესო ცვლადის შესახებ მონაცემებს, ხოლო ანალიტური გამოკითხვები ჰიპოთეტური პრედიქტორებით ან ამხსნელი ცვლადებით ოპერირებენ, როდესაც მოწმდება მათი დამოკიდებულ ცვლადზე გავლენა. გამოკითხვების უმრავლესობაში ერთიანდება მონაწილეთა მიმდინარე მდგომარეობის შესახებ სახელდების სკალის (ანუ, თვისებრივი მონაცემები) და სხვა სკალებიდან (მაგალითად, დამოკიდებულებების სკალები, რიგის, ინტერვალებისა და შეფარდების სკალები) მიღებული სათანადო პიროვნული დეტალები. გამოკითხვები გამოგვადგება როგორც წარსულის, ისე აწმყოს შესახებ ფაქტობრივი ინფორმაციის, დამოკიდებულებებისა და პრიორიტეტების, რწმენებისა და წინასწარმეტყველებათა, ქცევისა და გამოცდილებების შესახებ ინფორმაციის მოსაგროვებლად (Weisberg et al. 1996). გამოკითხვის მიმზიდველობას ქმნის მოცემული პარამეტრების ფარგლებში განზოგადების უნარი და უნივერსალურობა, დიდი რაოდენობით მონაცემებით განმტკიცებული მტკიცებების გამოთქმის და შედეგების სანდოობის დონის დადგენის უნარი. მეორე მხრივ, მკვლევრს გამოკითხვა არ გამოადგება, თუ მისი მიზანი ადგილობრივი, ინსტიტუციური ან მცირე მასშტაბიანი ფაქტორების ან ცვლადების მოძიებაა, სიტუაციის თავისებურების, განუმეორებლობის და განსაკუთრებული სირთულის, ასევე, მისი პიროვნებათშორისი დინამიკის აღსაწერად. გამოკითხვა არ გამოადგება მაშინაც, თუ მკვლევარს სურს აგვიხსნას, რატომ შეიქმნა ეს სიტუაცია, რატომ იძლევა ეს ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი ასეთ შედეგებს, რატომ იქცევა ასე ამ სიტუაციაში, ან როგორ იცვლება და ვითარდება პროგრამა დროთა განმავლობაში. შეზღუდულია მისი ახსნითი და ინფორმაციის წვრილ დეტალებად მოწოდების შესაძლებლობები. ის, უმეტესად, მიახლოებით განზოგადებებს იძლევა, რომელიც არ არის დამოკიდებული დროის, სივრცის ან ადგილობრივ კონტექსტებზე, ანუ, მისი გამონათქვამები, დიდწილად, პოზიტივიზმს ეყრდნობა. ინდივიდუალური შემთხვევა ეწირება კრებით პასუხს (რომელიც მიმზიდველია რესპონდენტებისთვის ანონიმურობის, ამოუცნობლობისა და კონფიდენციალობის გამო). გამოკითხვები, როგორც წესი (თუმცა არსებობს გამონაკლისებიც), ფართომასშტაბიან მონაცემებს ეყრდნობა, მაგალითად, კითხვარებით, ტესტირების ქულებით, დასწრების სიხშირით, საჯარო გამოცდებით და ა. შ. მიღებულ მონაცემებს. ყოველი მათგანი იძლევა დროში ან ჯგუფებს შორის შედარების საშუალებას. ეს არ ნიშნავს, რომ შეუძლებელია გამოკითხვების მცირემასშტაბით გამოყენება. ნამდვილად შესაძლებელია. ეს ნიშნავს იმას, რომ ასეთი მცირე მოცულობის მონაცემთა განზოგადება უმნიშვნელო იქნება. გამოკითხვებში მკვლევარი, როგორც წესი, აშკარად სიტუაციის მიღმა რჩება. სანდოობის საკითხები კავშირშია მკვლევრებთან, რომლებიც კვლევას საკუთარი ცდის მონაწილეებზე ატარებენ, მაგალითად იმათზე, ვინც მათ კურსებს ესწრება (მაგალითად, Bimrose and Bayne 1995; Morrison 1997). ასევე აღსანიშნავია, რომ ყურადღება მკაცრ შერჩევას ექცევა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, უფრო ფართო კონტექსტებში გამოკითხვით ოპერირების შესაძლებლობა სერიოზულად დაზარალდებოდა. თუ მკვლევრები განზოგადებას აპირებენ, ისინი ცდილობენ, რომ გამოკითხვებში თავი აარიდონ არაალბათურ შერჩევებს; ალბათური შერჩევა შეგროვილი მონაცემების განზოგადების წინაპირობას ქმნის. ზოგიერთი წინასწარი მოსაზრება ნებისმიერი გამოკითხვის დაგეგმვის სამი წინაპირობა არსებობს: გამოკვლევის ზუსტი მიზნის განსაზღვრა; გამოკვლევის სამიზნე პოპულაცია და ხელმისაწვდომი რესურსები. გამოკითხვის დაგეგმვის ამ ძირითადი ფაქტორების სათითაოდ განხილვას, რომელსაც ჰოინვილი და ჯოუელი (Hoinville and Jowell 1978) გვთავაზობენ, განათლების სფეროში კვლევის დაგეგმვის მაგალითზე შეგვიძლია გავეცნოთ. გამოკვლევის მიზანი ზოგადი მიზანი, პირველ რიგში, კონკრეტულ ძირითად ამოცანად უნდა გარდაიქმნას. ასე მაგალითად, „წარმოებისგან მოწყვეტის სწავლის შესახებ მასწავლებლების მოსაზრების კვლევა„ რაღაც ბუნდოვანი და გაურკვეველია მაშინ, როცა „წარმოებისგან მოწვეტის გარეშე სასწავლო კურსების მიწოდების შესახებ დაწყებითი და საშუალო სკოლის მასწავლებლების პრიორიტეტების დეტალური აღწერის მიღება„ საკმაოდ კონკრეტულია. გამოკითხვის ძირითადი მიზნის შესახებ გადწყვეტილების მიღებისა და დაკონკრეტების შემდეგ, დაგეგმვის მეორე ეტაპი იმ დამხმარე თემების დადგენასა და ჩამონათვალის გაკეთებას მოიცავს, რომლებიც ცენტრალურ მიზანს უკავშირდება. ჩვენს მაგალითში ასეთი დამხმარე თემები შეიძლება იყოს: საჭირო კურსების ტიპები, შინაარსი, ჩატარების ადგილი, ვადები, ფორმა და დაფინანსება. დამხმარე თემების გამოვლენასა და ჩამონათვალის სახით დალაგებას მესამე ეტაპი მოსდევს. აქ შედის თითოეულ ამ საკითხთან დაკავშირებული, კონკრეტული ინფორმაციული მოთხოვნების ფორმულირება. მაგალითად, მოთხოვნილ კურსებთან დაკავშირებით, შეიძლება საჭირო იყოს დეტალური ინფორმაცია კურსების ხანგრძლივობის (ერთი შეხვედრა, რამდენიმე შეხვედრა, კვირა, თვე, სემესტრი ან წელიწადი), სტატუსის (წახალისების გარეშე, წახალისება, სერტიფიკატი, დიპლომი, კოლეჯის ან უნივერსიტეტის მიერ დაშვებული ხარისხი) და ორიენტაციის (თეორიაზე ორიენტირებული ლექციები, საკითხავი და ა. შ., თუ პრაქტიკაზე ორიენტირებული პრაქტიკული სამუშაობებისა და სასწავლო მასალების შექმნის ჩათვლით) შესახებ. როგორც ამ დეტალებიდან ჩანს - აღნიშნავენ ჰოინვილი და ჯოუელი (1978) - ინფორმაციის მოგროვების მაქსიმალურად შესაბამისი გზები (ინტერვიუები შერჩეულ მასწავლებლებთან, საფოსტო კითხვარები შერჩეულ სკოლებში და ა. შ.) უნდა განვიხილოთ და გავიაზროთ. გამოკვლევის სამიზნე პოპულაცია გამოკითხვის დიზაინის მეორე წინაპირობა კვლევის სამიზნე პოპულაციის განსაზღვრა და დაკონკრეტებაა. ეს შემდგომ გავლენას მოახდენს იმ გადაწყვეტილებებზე, რომლებიც მკვლევრმა შერჩევისა და რესურსების თაობაზე უნდა მიიღოს. წარმოებისგან მოწვეტის გარეშე მიწოდებული სასწავლო კურსების ჰიპოთეტური კვლევის შემთხვევაში, მაგალითად, ჩვენი პოპულაცია შეგვიძლია განვსაზღვროთ, როგორც „დაწყებითი და საშუალო სკოლის მასწავლებლები, რომლებიც ლოფსბოროს უნივერსიტეტიდან მილის მესამედის რადიუსში ცხოვრობენ„. ამ შემთხვევაში პოპულაცია სწრაფად და მარტივად განისაზღვრა და აღნიშნული ჯგუფის თითოეულ წევრთან დაკავშირებისთვის, საჭირო რესურსების არსებობის პირობებში, შერჩევის საკითხი არ დადგება. თუმცა, ასე მარტივად საქმე იშვიათადაა. ხშირად ძნელია იმ კრიტერიუმების ოპერაციონალიზაცია, რომლის მიხედვითაც ხდება სამიზნე პოპულაციის („ძალიან პრობლემურები„, „მაჩანჩალები„, „მომავალი მასწავლებლები„ ან „უკიდურესად მშფოთვარები„) დაკონკრეტება. მეტიც, პოპულაციები მნიშვნელოვნად იცვლება მათი ხელმისაწვდომობის მიხედვით. მოსწავლეებისა და პრაქტიკანტების გამოკითხვა შედარებით მარტივია, ბოშა ბავშვები და სასწავლო ნაწილის გამგეები კი უფრო მოუხელთებლები არიან. უფრო მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ დიდ გამოკითხვებში მკვლევრები, როგორც წესი, სამიზნე პოპულაციიდან იღებენ შერჩევას. ისინი იშვიათად ცდილობენ პოპულაციის თითოეულ წევრთან დაკავშირებას. ქვემოთ მოკლედ მიმოვიხილავთ შერჩევის საკითხს. ხელმისაწვდომი რესურსები გამოკითხვის დაგეგმვის მესამე მნიშვნელოვანი ფაქტორი კვლევის ფინანსური ღირებულებაა. შერჩევის გამოკითხვები ბევრ შრომას მოითხოვს (იხილეთ Dავიდსონ 1970). ყველაზე დიდი ხარჯი საველე სამუშაოებზე მოდის, სადაც ფასს ინტერვიუერების მიერ ინტერვიუსათვის მოთხოვნილი დრო, მოგზაურობის დრო და ტრანსპორტირება ქმნის. გამოკითხვის ბიუჯეტში გასათვალისწინებელია ისეთი დამატებითი ხარჯებიც, როგორიცაა ინტერვიუერთა წვრთნა და მეთვალყურეობა. ეს შეიძლება ისევე ძვირი დაჯდეს, როგორც მათ მიერ ველზე რეალურად გატარებული დრო. კითხვარის შედგენა, პილოტირება, დაბეჭდვა, დაგზავნა, კოდირება, კომპიუტერული პროგრამები - ყოველივე ეს - ფინანსურ რესურსებს უკავშირდება. განათლების სფეროში მომუშავე იმ მკვლევრთა მიერ წარმოდგენილი კვლევის პროექტები, რომლებიც სამთავრობო ან კერძო დაფინანსებას ითხოვენ, ყველაზე მეტად პროექტში მოცემული კვლევა-ძიებისთვის საჭირო ფინანსური გათვლების დეტალურად დაგეგმვისა და ამისათვის დათმობილი დროის მხრივ მოიკოჭლებენ ხოლმე. (ცდის პირის მიერ შევსებულ კითხვარებზე დაფუძნებული გამოკითხვის განხილვამდე დროებით შევწყვიტოთ ამ თემაზე საუბარი. ინტერვიუს, როგორც კვლევის ტექნიკის, სრული აღწერა მეთექვსმეტე თავშია მოცემული.) გამოკითხვის დაგეგმვა განურჩევლად იმისა, როგორია გამოკითხვა - დიდმასშტაბიანი თუ მცირე, რომელიმე სამთავრობო უწყება ატარებს მას, თუ ცალკეული მკვლევრი - ინფორმაციის შეგროვება, როგორც წესი, მონაცემების მოგროვების შემდეგ ერთ ან მეტ ტექნიკას იყენებს. ესენია: სტრუქტურირებული ან ნახევრად სტრუქტურირებული ინტერვიუ, ცდის პირის მიერ შევსებულ, ან საფოსტო კითხვარები, სატელეფონო ინტერვიუ, ინტერნეტ-გამოკითხვები, მიღწევის ან შესრულების სტანდარტიზებული ტესტები და დამოკიდებულების სკალები. ამასთანავე, გამოკითხვა, ჩვეულებრივ, კარგად განსაზღვრულ ეტაპებს გადის, თუმცა, გამოკითხვის წარმატებით ჩასატარებლად, 9.1 ჩანართში აღწერილი ყველა ეტაპი აუცილებელი არ არის. პროცესი ზოგადიდან კერძოსკენ ვითარდება. ზოგადი საკვლევი თემა ურთიერთშემავსებელ საკითხებად და კითხვებად იყოფა და თითოეული კომპონენტისთვის კითხვები მზადდება. როგორც ვნახავთ, კითხვარების განხილვისას (თავი 15) მნიშვნელოვანია, რომ სანდოობისა და ვალიდობის ინტერესებისათვის, საკითხის ყოველ კომპონენტს რამდენიმე დებულება ან კითხვა ჰქონდეს. ასე სამართლიანად იქნება წარმოდგენილი მოცემული თემის ერთიანი ბუნება. საფსფორდს (შაპსფორდ 1999: 34 – 40) მიაჩნია, რომ გამოკითხვის დაგეგმვისას გასააზრებელია და განსახილველი შემდეგი ოთხი ძირითადი საკითხი: პრობლემის განსაზღვრა: გადაწყვეტილების მიღება, თუ რა სახის და შინაარსის პასუხებია საჭირო; რა ჰიპოთეზებია შესამოწმებელი; რა ცვლადებია საკვლევი. შერჩევა: ვინ არის სამიზნე პოპულაცია; როგორ უნდა უზრუნველვყოთ რეპრეზენტაციულობა; რომელი სხვა შერჩევების აღებაა საჭიროშესადარებლად. საზომის ფორმატი: რა გაიზომება და როგორ (ანუ რა გაზომვის რა ერთეულები გამოიყენება - იხილეთ კითხვარების შესახებ თავი 15); რა ცვლადები იქნება საჭირო; როგორ მოხდება სანდოობისა და ვალიდობის უზრუნველყოფა. მონაწილეებზე ზრუნვა: კონფიდენციალობისა და ანონიმურობის დაცვა; რესპონდენტებისთვის ტკივილის არიდება; ზიანის არიდება მათთვის, ვისაც შეიძლება შეეხოს კვლევის შედეგები; ზედმეტად სულში ჩამძრომი კითხვებისთვის თავის არიდება; იძულებისთვის თავის არიდება; ინფორმირებული თანხმობა (იხილეთ ეთიკის შესახებ თავი 2). გამოკითხვის დაგეგმვა 14-ეტაპიან პროცესად შეგვიძლია განვიხილოთ: მიზნების განსაზღვრა; გამოკითხვის ტიპის განსაზღვრა (მაგალითად, დროში განმეორებადი, ერთჯერადი, ტენდენციის კვლევა, კოჰორტის კვლევა); კვლევის კითხვების ან ჰიპოთეზების (თუ შესატყვისია) ფორმულირება: ნულოვანი და ალტერნატიული ჰიპოთეზები; იმ საკითხის შერჩევა, რომელზეც კვლევა ფოკუსირდება; იმის განსაზღვრა, თუ რა ინფორმაციაა საჭირო ამ საკითხვებისთვის; შერჩევის მოთხოვნების განსაზღვრა; ინსტრუმენტებისა და საზომი ერთეულების შესახებ გადაწყვეტილებისმიღება; მონაცემების შესაგროვებლად საჭირო ინსტრუმენტების შემუშავება; იმის გადაწყვეტა, თუ როგორ მოხდება მონაცემების შეგროვება (მაგალითად, საფოსტო გამოკითხვა, ინტერვიუები); ინსტრუმენტების პილოტირება და დახვეწა; ინტერვიუერების წვრთნა (თუ საჭიროა); მონაცემების შეგროვება; მონაცემების ანალიზი; შედეგების წარმოდგენა როსიერს (Rosier 1997) მიაჩნია, რომ გამოკითხვის დაგეგმვისას უნდა გაირკვეს: კვლევის კითხვები, რომლებზეც უნდა მივიღოთ პასუხები; გამოკვლევის კონცეპტუალური ჩარჩო, სადაც ზუსტად არის განსაზღვრულიის ცნებები, რომელსაც იყენებს და იკვლევს კვლევა; კვლევის კითხვების ოპერაციონალიზაცია (მაგალითად, ჰიპოთეზებში); მონაცემების შეგროვებისთვის გამოსაყენებელი ინსტრუმენტები, მაგალითად, შერჩევის მახასიათებლების (ხშირად სახელდების სკალის მონაცემები), აკადემიური მიღწევების (მაგალითად, გამოცდის შედეგები, მინიჭებული ჯილდოები), დამოკიდებულებების და მოსაზრებების (ხშირად გამოიყენება რანჟირების სკალებიდან მიღებული რიგის სკალის მონაცემები) და ქცევის (დაკვირვების ტექნიკების გამოყენებით) მოხაზვა ან გაზომვა; შერჩევის სტრატეგიები და შერჩევის ქვეჯგუფები (იმ შემთხვევების გამოკლებით, როცა მთელი პოპულაციის გამოკითხვა ხდება. მაგალითად,მოსახლეობის აღწერა, ან ქვეყნის მასშტაბით ჩატარებული ტესტისდაგროვილი შედეგები და ა. შ.). გამოკითხვის წინასწარი პილოტირება; მონაცემების შეგროვების პრაქტიკულობა და პროცესი (მაგალითად,ნებართვები, დაფინანსება, ეთიკური საკითხები, პასუხების სიხშირე); მონაცემების მომზადება (მაგალითად, კოდირება, კომპიუტერულიანალიზისთვის მონაცემების შეტანა, გადამოწმება და დადასტურება); მონაცემების ანალიზი (მაგალითად, სტატისტიკური დამუშავება, ცვლადებისაგება და ფაქტორული ანალიზი, დასკვნითი სტატისტიკა); შედეგების წარმოდგენა (კვლევის კითხვებზე პასუხის გაცემა). მნიშვნელოვანია გამოკითხვის პილოტირება და წინასწარი პილოტირება. პილოტირებასა და წინასწარ პილოტირებას შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებაა. წინასწარი პილოტირება, ჩვეულებრივ, ღია კითხვების თანმიმდევრობაა, რომელიც დახურული, როგორც წესი, კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხითკითხვებისთვის კატეგორიების დასადგენად არის მოწოდებული. ხოლო პილოტირება, თავად, გამოკითხვის რეალური ინსტრუმენტის შესამოწმებლად გამოიყენება (იხილეთ თავი 15). ჩანართი 9.1 გამოკითხვების დაგეგმვის ეტაპები წყარო: ადაპტირებულია Davidson 1970 სკურპულოზურად დაგეგმილ გამოკითხვაში ნათლად არის ჩამოყალიბებული კონკრეტული მიზნები და კვლევის კითხვები, უზრუნველყოფილია ინსტრუმენტები, შერჩევა და კვლევის კითხვებზე მისაღები პასუხების შესატყვისი ტიპის მონაცემები, განხორციელებული მონაცემების დახვეწილი, ხარისხიანი და შესაბამისი (იმაზე მეტი არა, ვიდრე მონაცემები აიტანს!) დამუშავება. გამოკითხვის შერჩევა შერჩევა გამოკითხვის ძირითადი მახასიათებელია და მკითხველს ვურჩევთ, კარგად გაეცნოს შერჩევისადმი მიძღვნილ მეოთხე თავს. ვინაიდან შერჩევის შესახებ კითხვები უშუალოდ გამოკითხვის მეორე წინაპირობიდან მომდინარეობს, რომელიც კვლევის სამიზნე პოპულაციის განსაზღვრას ეხება, მკვლევრებმა შერჩევის შესახებ გადაწყვეტილებები გამოკითხვის დაგეგმვის სულ ადრეულ ეტაპებზე უნდა მიიღონ (იხილეთ 9. 1 ჩანართი). უკვე ვნახეთ, რომ ფინანსური ხარჯების, დროისა და ხელმისაწვდომობის ფაქტორების გამო ყოველთვის არ არის შესაძლებელი, ან პრაქტიკული, პოპულაციის გაზომვა. აქედან გამომდინარე, მკვლევრები ინფორმაციის მოგროვებას შედარებით მცირე ჯგუფებში ან პოპულაციის ქვეერთობლიობებში იწყებენ ისე, რომ მიღებული ცოდნა მთელ საკვლევ პოპულაციას წარმოადგენდეს. ამ შედარებით მცირე ჯგუფს ან ქვეერთობლიობას „შერჩევა„ ეწოდება. ყურადღება მიაქციეთ, როგორ იწყებენ კომპეტენტური მკვლევრები მთლიანი პოპულაციიდან და შერჩევამდე მიდიან. ამის საპირისპიროდ, ახალბედები ქვემოდან ზემოთ მუშაობენ, ანუ, განსაზღვრავენ რესპონდენტების მინიმალურ რაოდენობას, რომელიც საჭიროა წარმატებული გამოკითხვის ჩასატარებლად. მიუხედავად ამისა, თუ მათ წინასწარ არ აქვთ განსაზღვრული მთელი პოპულაცია, პრაქტიკულად შეუძლებელია აღებული შერჩევის რეპრეზენტაბელობის წინასწარ შეფასება. შერჩევის აღების ორი მეთოდი არსებობს. ერთი ალბათურ შერჩევებს გვაძლევს, რომელშიც, როგორც ტერმინი გვიჩვენებს, ცნობილია თითოეული რესპონდენტის არჩევის ალბათობა. მეორე - არაალბათურს, სადაც არ არის ცნობილი არჩევის ალბათობა. როგორც მეოთხე თავშია მოცემული, ალბათური შერჩევებია: მარტივი შემთხვევითი შერჩევები; სისტემური შერჩევები; სტრატიფიცირებული შერჩევები; კლასტერული შერჩევები; ეტაპობრივი შერჩევები; მრავალფაზური შერჩევები. ისინი მოპოვებული მონაცემების განზოგადებადობით არიან მიმზიდველნი. არაალბათური შერჩევების რიცხვში შედის: ხელმისაწვდომი შერჩევა; კვოტა შერჩევა; განზომილების შერჩევა; მიზნობრივი შერჩევა; ზვავისებრი შერჩევა. შერჩევის ეს სახეები არ ცდილობენ მოპოვებული მონაცემების საფუძველზე განზოგადებას. თითოეული ტიპის შერჩევა მხოლოდ საკუთარი თავის წარმოჩენას ცდილობს. მკვლევრმა შერჩევის სტრატეგიის შესახებ გადაწყვეტილება მიზნისთვის შესატყვისობის საფუძველზე უნდა მიიღოს და, ამასთან, ყურადღება მიაქციოს და გაიაზროს, მაგალითად, შერჩევის რეპრეზენტაბელობა, განზოგადების სურვილი, შერჩევაში შესვლის უფლება და შერჩევის მოცულობა. ყველა ეს საკითხი და შერჩევათან დაკავშირებული სხვა საკითხები მეოთხე თავშია განხილული. დროში განმეორებადი, ერთჯერადი და ტენდენციის კვლევები ტერმინი „დროში განმეორებადი„, დროის გარკვეულ პერიოდში განხხორციელებული სხვადასხვაგვარი კვლევის აღსაწერად გამოიყენება, ხშირად, როგორც ვნახეთ, სიტყვა „განვითარების„ ლონგიტუდურ კვლევასთან კავშირშიც, რომელიც კონკრეტულად ადამიანის ზრდის ასპექტებს შეეხება. მკაფიო განსხვავება არსებობს ლონგიტუდურ და კროს-სექციურ კვლევებს შორის. [2] დროში განმეორებადი კვლევა დიდხანს აგროვებს მონოცემებს. ხანმოკლე კვლევა შეიძლება რამდენიმე კვირა ან თვე გაგრძელდეს. ხანგრძლივი კვლევა შეიძლება არაერთი წელი გაგრძელდეს. როდესაც დროის სხვადასხვა მომენტში თანმიმდევრული გაზომვა ხდება, ბრიტანულ ლიტერატურაში გამოიყენება ტერმინი „მიყოლა„ ან „კოჰორტის კვლევა„, რაც ამერიკული ტერმინის „პანელის კვლევის„ ეკვივალენტია. ტერმინი „კოჰორტა„ საერთო მახასიათებლის მქონე ადამიანთა ჯგუფს აღნიშნავს. კოჰორტის კვლევაში დროის გარკვეული პერიოდი კონკრეტულ პოპულაციას სწავლობენ, თუმცა, მის შიგნით სელექციური შერჩევა ხორციელდება (Borg and Gall 1979: 291). ეს ნიშნავს იმას, რომ კოჰორტის ზოგიერთი წევრი შეიძლება ყოველ ჯერზე არ შევიდეს შერჩევაში. ამის საპირისპიროდ, პანელის კვლევაში გარკვეული პერიოდი, ყოველ ჯერზე, ერთი და იგივე ინდივიდები მონაწილეობენ. როდესაც დროის სხვადასხვა მონაკვეთში სხვადასხვა ადამიანები მონაწილეობენ, კვლევას „ერთჯერადი„ ეწოდება. როდესაც დროის გარკვეულ პერიოდში უწყვეტად სწავლობენ რამდენიმე შერჩეულ ფაქტორს, ტერმინი „ტენდენციის კვლევა„ გამოიყენება. რეგულარული, ანუ განმეორებადი ერთჯერადი სოციალური გამოკითხვის ერთ-ერთი მაგალითია შინამეურნეობის ზოგადი გამოკითხვა (General Household Survey), რომელშიც სხვადასხვა შერჩევას ყოველწლიურად ერთსა და იმავე კითხვებს უსვამენ. ბრიტანეთის სოციალური დამოკიდებულებების გამოკითხვა (British Social Attitudes Survey) განმეორებადი ერთჯერადი გამოკითხვის მაგალითია, რომელშიც 3.600 რესპოდენტი მონაწილეობს. დროში განმეორებადი (კოჰორტის) კვლევის ცნობილი მაგალითია ბავშვის განვითარების ეროვნული კვლევა (NCDS), რომელიც 1958 წელს დაიწყო. ბრიტანეთის შინამეურეობის პანელის ზოგად გამოკითხვაში 1990-იან წლებში ყოველწლიურად გამოიკითხებოდნენ რეპრეზენტაციულ შერჩევაში შემავალი ინდივიდები. კიდევ ერთი მაგალითია ბრიტანეთის საოჯახო ხარჯების გამოკითხვა (British Family Expenditure Survey). ეს ორი ბოლო კვლევა ერთჯერადია იმით, რომ დროის მოცემულ მომენტში პოპულაციის შესახებ გვაწვდიან ინფორმაციას და, შესაბამისად, მონაცემების დაგროვებას უზრუნველყოფენ. ამის საპირისპიროდ, ლონგიტუდურ კვლევებსაც შეუძლიათ ინდივიდუალური დონის მონაცემების მოცემა დროთა განმავლობაში ერთსა და იმავე ინდივიდებზე ფოკუსირების გზით (მაგალითად, შინამეურნეობის პანელის კვლევა), როდესაც ინდივიდებსა და ოჯახებს გარკვეული დროის მონაკვეთში იკვლევენ (Ruspini 2002: 4). პანელის ცნება პოლ ლაზარსფელდმა შემოიტანა 1940- იან წლებში (Lაზარსფელდ 1940), როდესაც მიზეზ-შედეგობრივი მოდელებისა და მათთვის თვალის მიდევნებასთან დაკავშირებული სიძნელეების დადგენას ცდილობდა (Ruspini 2002: 13). დროში განმეორებადი კვლევები დროში განმეორებადი კვლევები შეიძლება იყენებდნენ კროს-სექციურ კვლევებს, ანუ კვლევებს, რომლებიც „რეგულარულად ტარდება, ყოველ ჯერზე ძალიან განსხვავებული შერჩევის ან სრულიად ახალი შერჩევის გამოყენებით„ (Ruspini 2002: 3) ან მთელი დროის განმავლობაში - ერთსა და იმავე შერჩევას. ისინი მკვლევარს საშუალებას აძლევენ: „გააანალიზონ სოციალური ფენომენის ხანგრძლივობა„ (Ruspini 2002: 24); გამოკვეთონ ერთი ან მეტი ცვლადის ან მონაწილის (მონაწილეებს შორის და შიდა) დროში არსებული მსგავსებები, განსხვავებები და ცვლილებები; დაადგინონ ხანგრძლივი გავლენები („მიძინებულის„ ეფექტი); ცვლილებები სტაბილური მახასიათებლებით ახსნან, მაგალითად, სქესით ან ცვლადების მახასიათებლებით, როგორიცაა, მაგალითად, შემოსავალი. დროში განმეორებადი კვლევის ხიბლს მიზეზ-შედეგობრივი მიმართების დადგენისა და დასკვნების გაკეთების უნარები ქმნის. რასპინი ამას ამატებს დროში განმეორებადი კვლევის უნარს - „შექმნას წმინდად ერთჯერად ან დროის სერიების მონაცემებზე მეტად გართულებული ქცევითი მოდელები„ (გვ. 26). ისინი ადამიანის ქცევის სირთულეს აფიქსირებენ. გარდა ამისა, ლონგიტუდურ კვლევებში შესაძლებელია რაოდენობრივი და თვისებრივი მონაცემების კომბინირება. კოჰორტისა და ტენდენციის კვლევები პროსპექტული დროში განმეორებადი კვლევებია იმიტომ, რომ ისინი უწყვეტად აგროვებენ ინდივიდების შესახებ ინფორმაციას, ან აკვირდებიან და იწერენ კონკრეტულ მოვლენებს. მეორე მხრივ, რეტროსპექტული დროში განმეორებადი კვლევები იმ ინდივიდებზე ფოკუსირდება, ვინც უკვე მიაღწია გარკვეულ განსაზღვრულ საბოლოო პუნქტს, ან მდგომარეობას. მაგალითად, მკვლევრს შეიძლება აინტერესებდეს ახალგაზრდა ადამიანთა გარკვეული ჯგუფი (მაგალითად, მომავალი სოციალური მუშაკები, გამოაშკარავებული ნარკოტიკებით მოვაჭრეები ან უნივერსიტეტიდან გარიცხულები) და კითხვა, რომელსაც ის დასვამს, დაახლოებით ამგვარი იქნება: „არის რაიმე ამ ადამიანების წარსულში ისეთი, რაც მათ დღევანდელ მდგომარეობას ახსნიდა?„ რეტროსპექტული დროში განმეორებადი კვლევები აკონკრეტებენ პერიოდს, რომელსაც უნდა მისდიონ შესწავლისას, მაგალითად, ერთი ან ხუთი წელი. რეტროსპექტული ანალიზი მხოლოდ დროში განმეორებადი კვლევებით არ შემოიფარგლება. მაგალითად, როუზი და სალივანი (Rose and Sullivan 1993: 185) და რუენი (ღუანე 2005: 87) თვლიან, რომ კროს-სექციურ კვლევებში შესაძლებელია რეტროსპექციული ფაქტობრივი კითხვების გამოყენება, მაგალითად, წინა საქმიანობებზე, ოჯახში დაბადების დღეებზე, ქორწინების თარიღებზე, განქორწინებებზე და ა.შ. თუმცა, როიუზი და სალივანი (1993: 185) არ გვირჩევენ კროს-სექციურ კვლევაში სხვა ტიპის რეტსორპექციული მონაცემების მოპოვებას, ვინაიდან მონაცემების ხარისხი უარესდება, როდესაც რესპონდენტებს წარსული მდგომარეობების, ან ფაქტების გახსენებას სთხოვენ. ერთჯერადი კვლევები ერთჯერადია კვლევა, რომელიც დროის კონკრეტულ მოცემულ მომენტში პოპულაციის ერთჯერად „კადრს„ იძლევა. ერთჯერადი კვლევის შემცირებული მოდელია მოსახლეობის აღწერა, როდესაც სხვადასხვა ასაკის, საქმიანობის, განათლებისა და შემოსავლის მქონე, ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში მცხოვრები ინდივიდებისგან შემდგარი პოპულაციის რეპრეზენტაციული შერჩევა ერთ დღეს გამოიკითხება. უფრო კონკრეტულად, განათლების სფეროში ერთჯერადი კვლევები მოიცავს რეპრეზენტაციული ასაკობრივი ჯგუფებიდან აღებული ბავშვების შერჩევის ფიზიკური და გონებრივი ცვლილებების ბუნების და სიხშირის არაპირდაპირ გაზომვას. ერთჯერადი კვლევის ერთი „კადრი„ მკვლევრს ან რეტროსპექციული ან პროსპექტული კვლევისთვის აძლევს მონაცემებს. კროს-სექციურ კვლევას პოპულაციიდან ერთდროულად აღებული პარალელური ჯგუფების (მაგალითად, ასაკობრივი ჯგუფების) დროში განმეორებადი კვლევისთვის დამახასიათებელი რამდენიმე ნიშანიც შეიძლება ჰქონდეს. მაგალითად, დროის ერთ მომენტში 5, 7, 9 და 11 წლის მოსწავლეების არჩევას დროში განმეორებადი კვლევის ზოგიერთი მახასიათებელი ექნება და ასაკობრივ ჯგუფებში განვითარებისთვის თვალის გადევნება იქნება შესაძლებელი, თუმცა, ცხადია, ამას არ ექნება ისეთივე წონა, როგორც დროთა განმავლობაში იმავე ასაკობრივ ჯგუფზე ჩატარებული ლონგიტუდურ კვლევას აქვს. ასეთ შემთხვევასთან საქმე გვაქვს, როცა საგანმანათლებლო მიღწევის საერთაშორისო კვლევა წარმოებს, რომელიც ერთი და იმავე პოპულაციიდან აღებულ შერჩევებს საჭიროებს (Lietz and Keves, 1997: 122) და ფაქტორები, რომლებიც, შესაძლოა, გავლენას ახდენდნენ დამოკიდებული ცვლადების ცვლილებაზე, მუდმივი რჩება სხვადასხვა ასაკობრივ ჯგუფში. ერთჯერადი კვლევები შეიძლება უშედეგო იყოს ცვლილების შესწავლისას. თუ ცვლილებები ასეთი გამოკითხვებით უნდა იქნას ნაკვლევი, მაშინ გამოკითხვის განმეორებით ჩატარება, ან ტენდენციის ანალიზი ხდება საჭირო. ტენდენციის კვლევები ტენდენციის შესწავლა ფაქტორებზე ფოკუსირდებაა და არა - ადამიანებზე. ეს ფაქტორები დროში შეისწავლება. მონაცემების შეგროვების ყოველ ეტაპზე ახალ შერჩევებს იღებენ, მაგრამ ერთსა და იმავე ფაქტორებზე ფოკუსირდებიან. სხვადასხვა შერჩევის აღებით თავიდან ირიდებენ რეაქტიულობის პრობლემას (იხილეთ ქვემოთ: „პრეტესტული სენსიტიზაცია„) ანუ იმის პრობლემას, რომ ადრე ჩატარებული გამოკითხვები გავლენას ახდენენ შემდგომ გამოკითხვებში მონაწილეთა ქცევაზე. ეს განსაკუთრებით სასარგებლოა, თუ კვლევა სენსიტიურ თემებს ეხება, ვინაიდან კვლევის ადრეულ ეტაპებზე სენსიტიური საკითხის წამოწევამ შეიძლება შეცვალოს ინდივიდის ქცევა, რამაც, თავის მხრივ, შეიძლება შეცვალოს მისი პასუხები მონაცემების შეგროვების შემდგომ ეტაპებზე. ყოველ ჯერზე სხვადასხვა შერჩევის გამოყენებით ეს პრობლემა დაძლეულია. ტენდენციის, ანუ წინასწარმეტყველების კვლევები აშკარად მნიშვნელოვანია განათლების სფეროში მომუშავე მმართველებისთვის და მათთვისაც, ვინც სასწავლო პროცესს გეგმავს. კოჰორტის კვლევების მსგავსად, ეს კვლევები შეიძლება შედარებით ხანმოკლე ან ხანგრძლივი იყოს. ტენდენციის კვლევა, არსებითად, ჩაწერილ მონაცემებს სწავლობს უკვე მომხდარი ცვლილების მაგალითების დასადგენად, რათა იწინასწარმეტყველონ, თუ რა შეიძლება მოხდეს მომავალში. ტენდენციის კვლევებში ხორციელდება ორი ან მეტი ერთჯერადი კვლევა ერთნაირ ასაკობრივ ჯგუფებში დროის ერთ ან მეტ მონაკვეთში, რათა შესაძლებელი იყოს დროში შედარება (მაგალითად, სწავლების უნარისა და მიღწევის ტესტები აშშ-ში (Keeves, 1997ბ: 141) და საგანმანათლებლო პროგრესის ეროვნული შეფასების შედეგები (Lietz and Keeves, 1997: 122)). მთავარი სირთულე, რომელსაც მკვლევრები ტენდენციის ანალიზისას აწყდებიან, გაუთვალისწინებელი ფაქტორების შემოჭრაა, რაც წარსულში მიღებულ მონაცემებზე დაყრდნობით გაკეთებულ პროგნოზებს უსარგებლოს ხდის. ამის გამო ტენდენციის ხანმოკლე კვლევები უფრო ზუსტია, ვიდრე - ხანგრძლივი ანალიზი. ტენდენციის კვლევებში ყოველთვის ერთი და იგივე ადამიანები არ მონაწილეობენ, ამიტომ არსებობს მონაცემების ცვალებადობის ალბათობა, რაც მონაწილეებს უკავშირდება და არა - ტენდენციის ცვლილებას. გორარდი (2001: 87) თვლის, რომ ამ პრობლემის შემსუბუქება „დაგორებული შერჩევით„ არის შესაძლებელი, როდესაც საწყისი შერჩევის ნაწილი მონაცემების მოგროვების მეორე ტალღაში რჩება, ხოლო ამ შერჩევის ნაწილი მონაწილეობს მესამე ტალღაში და ა. შ. განვითარების კვლევაში გამოყენებულ ტერმინებს შორის განსხვავებები, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრეთ, მოცემულია 9.2 ჩანართში. ჩანართი 9.2 განვითარების კვლევის ეტაპები დროში განმეორებადი, კოჰორტისა და ერთჯერადი კვლევების ძლიერი და სუსტი მხარეები კოჰორტის ანალიზის ტიპის ლონგიტუდურ კვლევას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია განათლების სფეროში კვლევა-ძიების კვლევით აღჭურვილობაში. მას მდიდარი მონაცემების მოპოვების მნიშვნელოვანი შესაძლებლობა აქვს, რითაც შეიძლება დროში ცვლილებისთვის თვალის მიდევნება და თან ძალიან ზუსტად (Gorard 2001: 86). მეორე მხრივ, მწვავედ უდგას ცვეთის პრობლემა (მონაწილეები დროთა განმავლობაში ტოვებენ კვლევას, ეს განსაკუთრებით პრობლემურია პანელის კვლევაში, როდესაც კვლევა ერთი და იმავე ინდივიდების დროში შესწავლას ითვალისწინებს) და შეიძლება მისი ჩატარება ძვირი იყოს ფულისა და დროის თვალსაზრისით (Ruspini 2002: 71). გორარდი (2001) აღწერს კარიერის კვლევას და ამბობს, რომ კვლევის დასაწყისში, პირველ ტალღაზე პასუხების სიხშირე 60-70 პროცენტს შეადგენდა, შემდეგ კი, მესამე ტალღისთვის ეს მაჩვენებელი 25 პროცენტამდე დაეცა, ხოლო თითოეულ ტალღაში უფრო და უფრო მეტი საშუალო ფენის წარმომადგენელი მონაწილეობდა. გორარდი (2001) ახალგაზრდების კოჰორტის კვლევასაც განიხილავს, რომელშიც რესპონდენტთა მხოლოდ 45-მა პროცენტმა მიიღო მონაწილეობა სამივე ტალღაში. რუსპინი (2002: 72) აღნიშნავს 1997 წელს ევროპული შინამეურნეობის კომიტეტის მიერ დიდ ბრიტანეტში ჩატარებული კვლევის 78 პროცენტიან ცვეთას სამ ტალღაში. რუსპინი (2002) იმაზეც მიუთითებს, თუ როგორ შეიძლება გართულდეს დროთა განმავლობაში გაზომვაში დაშვებული პატარა შეცდომა ლონგიტუდურ კვლევაში. მას მოჰყავს შემოსავალში დაშვებული შეცდომის მაგალითი, რომელმაც დროთა განმავლობაში სიღარიბესა და უმუშევრობაში „მცდარ გადასვლამდე„ შეიძლება მიგვიყვანოს (Ruspini 2002: 72). გარდა ამისა, ხანგრძლივი კვლევები „შინაგან ვალიდობის საფრთხის„ წინაშე დგანან, რაც „ერთი და იგივე ინდივიდების ტესტირებისა და ხელახალი ტესტირების„ საჭიროებიდან მომდინარეობს - აცხადებს გორარდი (2001: 86). დული (2001: 120) ამას „პრეტესტის სენსიტიზაციას„ უწოდებს. ამ ფენომენს „პანელის განპირობებას„, ან „შერჩევაში ყოფნით გამოწვეულ მიკერძოებულობასაც„ უწოდებენ (Ruspini 2002: 73). ეს ის შემთხვევაა, როცა პირველ ინტერვიუს მეორეზე შეუძლია ზემოქმედება, ანუ, პირველმა ინტერვიუმ შეიძლება დასაბამი მისცეს თვითგანხორციელებად წინასწარმეტყველებას, რომელიც მეორე ინტერვიუს მსვლელობაში აისახება. დულის (2001) მოყვანილ მაგალითში, ჯანმრთელობის შესახებ გამოკითხვაში მონაცემების შეგროვების პირველმა ტალღამ შეიძლება ისე დააფიქროს მონაწილეები მოწევის მავნებლობაზე, რომ მეორე ტალღის დაწყების წინ უკვე შემცირებული ან დანებებული ჰქონდეთ თავი მოწევისთვის. ტენდენციის კვლევებში ამ პრობლემას მონაცემების მოგროვების ყოველ ეტაპზე სხვადასხვა შერჩევის აღებით აგვარებენ. დული (2001) იმ სირთულეებზეც საუბრობს, რომელსაც ლონგიტუდურ გამოკითხვებში დროთა განმავლობაში მკვლევრთა შემადგენლობის ცვლილება იწვევს. მას მიაჩნია, რომ რესპონდენტის განსხვავებული პასუხები შეიძლება სხვადასხვა მკვლევრის და არა - თავად რესპონდენტის ფაქტორით იყოს გამოწვეული. ერთი და იგივე ინსტრუმენტების გამოყენების შემთხვევაშიც კი სხვადასხვა მკვლევარმა ისინი შეიძლება სხვადასხვაგვარად გამოიყენოს (მაგალითად, ქცევა ინტერვიუს მსვლელობისას). ყოველივე ზემოთ თქმულს რუსპინი (2001: 73) ამატებს, რომ დროში განმეორებადი კვლევის მონაცემებზე შეიძლება იმოქმედოს: ისტორიამ: მიმდინარე მოვლენებმა შეიძლება შეცვალონ საკვლევის ჯგუფზედაკვირვების შედეგები; მომწიფებამ: მონაწილეები განსხვავებულად და განსხვავებული ტემპითიზრდებიან და ვითარდებიან; ტესტირებამ: შეიძლება ტესტისადმი მგრძნობელობა ჩამოყალიბდეს -მონაწილეები სწავლობენ განმეორებითი ტესტირებისას/ინტერვიუირებისგამო; მიზეზსა და შედეგს შორის დროის შუალედმა: ზოგიერთი მიზეზი მყისიერადიძლევა შედეგს, ზოგს კი, შედეგის გამოსავლენად, დიდი დრო სჭირდება; მიზეზ-შედეგობრიობის მიმართულება ყოველთვის არ არის გასაგები დაერთმნიშვნელოვანი. დროში განმეორებადი კვლევების ძირითადი სირთულე ისაა, რომ მონაცემები დროში შედარებადია. მაგალითად, სკოლებში დროთა განმავლობაში არ იცვლება საჯარო გამოცდა, მაგრამ იცვლება საგამოცდო ტესტების ფორმატი და შინაარსი. (აქ მეორდება დებატები იმის თაობაზე, რომ ისეთი საჯარო გამოცდები, როგორიცაა A-ლეველს დიდ ბრიტანეთში, დროსთან ერთად იოლდება.) ეს საკითხი დროთა განმავლობაში მონაცემების შეგროვებისთვის გამოყენებული ინსტრუმენტის თანმიმდევრულობის უზრუნველყოფის საჭიროებას ეხება. გარდა ამისა, თუ ლონგიტუდურ კვლევაში მონაცემების შედარებადობაა მისაღწევი, ეს ნიშნავს, რომ კვლევის სულ ადრეულ ეტაპზე წინასწარ უნდა განისაზღვროს და კვლევაში ჩაერთოს მომავალში საკვლევი ყველა ცვლადი. ლონგიტუდურ კვლევებს კროს-სექციურთან შედარებით მეტი მიდრეკილება აქვთ ცვეთისკენ და მათი წარმოება, დროისა და ფინანსების თვალსაზრისით, გაცილებით ძვირი ჯდება. მეორე მხრივ, მაშინ, როდესაც ტენდენციის კვლევებში იცვლება პოპულაცია და ამით შეუძლებელი ხდება მიკრო-დონის ( ინდივიდუალური დონის) ანალიზი, დროში განმეორებადი კვლევები იძლევიან ასეთი ინდივიდუალური დონის ანალიზის წარმოების შესაძლებლობას. ფაქტობრივად, თუ ერთჯერადი ფორმატი (განმეორებადი ერთჯერადი დიზაინის შემთხვევაშიც კი) შეიძლება გამოუსადეგარი იყოს კოჰორტის განვითარების პატერნებისა და მიზეზ-შედეგობრიობის შესასწავლად, დროში განმეორებადი ანალიზი ზუსტად ამისთვის არის მოწოდებული. ლონგიტუდურ მონაცემებს შეუძლია „ინდივიდუალური ქცევის დეტერმინანტების და დინამიკის შესახებ კითხვებზე დამაკმაყოფილებელი პასუხების მოცემა„ (Ruspini 2002: 71), რაც, არც ისე იოლი მისაღწევია ერთჯერადი დიზაინით. რეტროსპექციული დროში განმეორებადი კვლევები მონაწილეების მეხსიერებას ეყრდნობა. ისინი შეიძლება ცდებოდნენ და რაც უფრო შორეული წარსულის მოგონებას სთხოვენ რესპონდენტებს, მით მეტია დამახინჯებების ან გახსენების უუნარობის საშიშროება. მეხსიერებაზე, მაგალითად, შეიძლება იმოქმედოს (Ruspini 2002: 97): მოვლენის შემდეგ გასულმა დრომ; მონაწილისთვის მოვლენის მნიშვნელოვნებამ; კვლევისთვის საჭირო ინფორმაციის ოდენობამ - რაც მეტია საჭირო, მითძნელია მიღება; სხვა მსგავსი მოვლენის შესახებ მოგონებებით გადაფარვამ/ინტერფერენციამ(ანუ, მსგავსი მოვლენების ერთმანეთისგან გამიჯვნის სირთულე); ემოციურმა, ან სოციალურად არასასურველმა შინაარსმა; ინტერვიუს მსვლელობისას მონაწილის ფსიქოლოგიურმა მდგომარეობამ; გარდა ამისა, მონაწილეები წარსულის მოვლენებს უკანა რიცხვის და შემდგომი მოვლენების პრიზმაში შეხედავენ და არა იმ თვალით, თუU რა მნიშვნელობა ჰქონდა იმ დროს იმ მოვლენებს. ამასთან, მონაწილეებისთვის ყოველთვის ადვილი არ არის მკვლევრისთვის საინტერესო დროს მათი ემოციური მდგომარეობის გახსენება. შესაძლოა, პრაქტიკულად შეუძლებელი იყოს გარკვეული წარსული დროის შესახებ ინფორმაციის მოგროვება, ვინაიდან ასეთი ინფორმაცია შეიძლება უბრალოდ არც არსებობდეს, მაგალითად, სამედიცინო ჩანაწერები, შემოსავლის შესახებ მონაცემები, ან შეუძლებელი იყოს მათი პოვნა, ან აღდგენა. კოჰორტის კვლევით პოპულაციების რეპრეზენტაციულ შერჩევებზე ადამიანის ზრდა-განვითარების შესწავლას განვითარების მოდელების დადგენის და ამ შერჩევებში მოქმედი იმ ფაქტორების გამოვლენის უნიკალური შესაძლებლობა აქვს, რომლებიც კვლევის სხვა სქემების შემთხვევაში მოუხელთებელია. კოჰორტის კვლევები მახასიათებლების ან ნიშნების ინდივიდუალური ცვალებადობის შესწავლის და ინდივიდუალური ზრდის მრუდის დადგენის საშუალებას იძლევა. ასეთი კვლევები განსაკუთრებით წაადგება მკვლევრებს, რომლებიც მიზეზ-შედეგობრივი მიმართებების დადგენას ცდილობენ და ამისათვის იმ კონკრეტული მახასიათებლების ცვლილებებს ადგენენ, რომლებსაც შედეგად სხვა მახასიათებლების ცვლილება მოჰყვება. ერთჯერადი დიზაინი გამოუსადეგარია მიზეზობრიობის კვლევაში, ვინაიდან ასეთი დიზაინის პირობებში (როცა კვლევა დროში არ მეორდება), მიზეზშედეგობრივი ანალიზი ვერ განხორციელდება. კოჰორტის ანალიზი გამოდგება სოციოლოგიურ კვლევაში, რადგან შეუძლია გვიჩვენოს, ინდივიდების თვისებების ცვლილება როგორ თანხვდება სოციალური სისტემების, როგორც მთლიანის, ცვლილებას. მაგალითად, ახლადგახსნილი სკოლის თანამშრომლების მორალური მდგომარეობის და ჩამოყალიბების პროცესში მყოფ ორგანიზაციულ კლიმატთან მისი კავშირის შესწავლა ამ ტიპის განვითარების კვლევას დაეფუძნება. სკოლებში კოჰორტის კვლევის კიდევ ერთი ძლიერი მხარე ისაა, რომ ლონგიტუდურ ჩანაწერებს იძლევა, რომელთა ღირებულება, ნაწილობრივ, ნებისმიერი ერთჯერადად ჩატარებული ტესტირების ან შეფასების შეცდომებისადმი მოწყვლადობიდან გამომდინარეობს (იხილეთ Dავიე 1972). და ბოლოს, დრო - მუდმივად შემზღუდავი ფაქტორი ექსპერიმენტულ სიტუაციებში და ინტერვიუს აღებისას - ზოგადად უფრო იოლად მოსაპოვებელია კოჰორტის კვლევებში, რაც მკვლევარს ტენდენციების დაკვირვების, ასევე, „რეალური„ და შემთხვევითი ცვლილებების ერთმანეთისგან გამიჯვნის დიდ შესაძლებლობას აძლევს (იხილეთ Bაილყ 1978). ლონგიტუდურ, კოჰორტისა და ტენდენციის კვლევებში არსებობს რისკი, რომ რესპონდენტების მახასიათებლები გავლენას მოახდენენს შედეგებზე (ღობსონ 1993: 128). მაგალითად, მათი მეხსიერება, ცოდნა, მოტივაცია და პიროვნება შეიძლება გავლენას ახდენდეს მათ პასუხებზე და შეიძლება თავი შეიკავონ ინფორმაციის გაცემისგან, განსაკუთრებით, როდესაც ის სენსიტიურ თემას ეხება. დროში განმეორებადი კვლევა დროთა განმავლობაში ბიოლოგიური ფაქტორების (მაგალითად, ადამიანის განვითარება), გარემოსა და ჩარევის გავლენებს (Keeves 1997ბ: 139) და მათ ურთიერთქმედებას აჩვენებს. ამასთან დაკავშირებით, დროში განმეორებადი ანალიზის მიმზიდველობას მიზეზშედეგობრივი ანალიზის შესაძლებლობა ქმნის. ლონგიტუდურ დიზაინში დროის სერიების კვლევაც იძლევა განვითარებადი მოდელების დროში დაკვირვების შესაძლებლობას, სხვა ფაქტორებთან ერთად, ცვლადების მოცემული დიაპაზონის შესწავლით. ეს შესაძლებელს ხდის ინდივიდის და ჯგუფის პროფილების დროში და განვითარების ჭრილში შესწავლას და მოცემული ცვლადების მიხედვით მათ შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების დადგენას. ვინაიდან ლონგიტუდურ კვლევებში არ აინტერესებთ მოცემული დროისთვის სპეციფიკური გავლენები, ისინი მხოლოდ ბუნებრივად გამოჩენილი გავლენებით შემოიფარგლებიან (Keeves 1997ბ: 147). ლონგიტუდურ კვლევებს რამდენიმე ნაკლი აქვს (თუმცა, მათ წონას ანუ სერიოზულობას, ეჭვის თვალით უყურებენ კოჰორტის ანალიზის მხარდამჭერები). პირველ რიგში, მათ დიდი დრო და ფული სჭირდებათ, რადგან მკვლევრი იძულებულია, მონაცემების დაგროვებას დაელოდოს. მეორე - სირთულეს ქმნის შერჩევის სიკვდილიანობა. კოჰორტის გრძელვადიანი კვლევის მანძილზე გარდაუვალია ცდის პირების კვლევიდან გამოთიშვა, დაკარგვა ან მათგან შემდგომ თანამშრომლობაზე უარის მიღება. ასეთი ცვეთა ამცირებს იმის ალბათობას, რომ კვლევაში დარჩენილი ხალხი თავდაპირველად აღებული შერჩევის რეპრეზენტაციული იქნება. შერჩევის სიკვდილიანობის შემცირებას ზოგჯერ კვლევაში ერთჯერადი ასპექტების შეტანით ცდილობენ, ანუ, ყოველი შემდგომი განმეორებითი კვლევისთვის კოჰორტის საწყის შერჩევას იმავე პოპულაციდან აღებული, იმავე რაოდენობის ახალი წევრებით „ავსებენ„. პრობლემა აქ ისაა, რომ ორ გამოკითხვაში მიღებულ მონაცემებს შორის განსხვავებას გამოკითხულთა პიროვნებები შეიძლება ქმნიდეს და არა - რეალური ცვლილებები ან ტენდენციები. მესამე სირთულეს „კონტროლის ეფექტს„ უწოდებენ (ზოგჯერ გაზომვის ეფეტადაც მოიხსენიებენ). განმეორებადი ინტერვიუირება ხშირად კვლევაში მონაწილეთა მოქმედებებსა და დამოკიდებულებებზე არასასურველ და დამაბნეველ გავლენას ახდენს - ზემოქმედებს მათ ქცევაზე, ისეთ თემებზე ამახვილებინებს ყურადღებას, რაც აქამდე შეუმჩნეველი რჩებოდათ, ან სხვა ან არასასურველ თემებთან შეხებისკენ უბიძგებს (იხილეთ ღილეყ 1963). მეოთხე - კოჰორტის კვლევები განათლების სფეროში ორგანიზაციის პრობლემებს ქმნის, რაც მოსწავლეების, თანამშრომლების, სწავლების მეთოდებისა და ა. შ. უწყვეტი ცვლის შედეგია. ასეთი ცვლილებები უკიდურესად ამცირებენ კვლევის იმგვარად წარმოების ალბათობას, როგორც ეს დასაწყისში იყო დაგეგმილი. კოჰორტის კვლევები, როგორც ვნახეთ, განსაკუთრებით ერგება ადამიანის ზრდა-განვითარების კვლევას. იბადება კითხვა: აბა, რატომ არის ამ სფეროში ამდენი ერთჯერადი კვლევა? მიზეზი ისაა, რომ, კოჰორტის კვლევასთან შედარებით, ერთჯერადი დიზაინი მთელი რიგი უპირატესობებით ხასიათდება: ის უფრო იაფი ჯდება, უფრო სწრაფად იძლევა შედეგებს, ნაკლებია კონტროლის ეფექტის ალბათობა და „ერთ ჯერზე„ უფრო ადვილია რესპომდენტების თანამშრომლობაზე დათანხმება. ზოგადად, კროს-სექციურ დიზაინში უფრო მეტი მონაწილის ჩართვა ხერხდება ხოლმე, ვიდრე - კოჰორტაში. კოჰორტის კვლევის სიძლიერე ერთჯერადი დიზაინის სისუსტეა. ეს უკანასკნელი ნაკლებად ეფექტური მეთოდია იმ მკვლევრებისთვის, ვინც ზრდის პროცესში ინდივიდუალური ცვალებადობის, ან ცვლადებს შორის მიზეზშედეგობრივი კავშირის დადგენით არიან დაინტერესებული. კროს-სექციურ კვლევაში გართულებულია შერჩევის საკითხი, ვინაიდან ყოველ ჯერზე ახალი ცდის პირები მონაწილეობენ და მიღებული მონაცემები შეიძლება არაშედარებადი იყოს. შერჩევის ეფექტითა და არათანაზომიერი ზრდის გაუთვალისწინებლობით გამოწვეული პრობლემები იმდენად ასუსტებენ კროსსექციურ კვლევას, რომ დამკვირვებელმა შეიძლება უგულებელყოს ის, როგორც განვითარების შესახებ მონაცემების მიღების უკიდურესად არადამაკმაყოფილებელი მეთოდი, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ძალიან ზოგადი მიზნები აქვს. დუგლასი (Dოუგლას 1976), ვისაც კოჰორტის პირველი ეროვნული კვლევა ეკუთვნის, ენერგიულად იცავს მეთოდს მის წინააღმდეგ გამოთქმული გავრცელებული კრიტიკისგან, რომ მას ბევრი ფული და დრო სჭირდება. კროსსექციურ დიზაინთან კოჰორტის ანალიზის უპირატესობების მისეული დასაბუთება წარმოდგენილია 9.3 ჩანართში ჩანართი 9.3 კოჰორტის კვლევის უპირატესობები კროს-სექციურ დიზაინთან შედარებით წყარო: ადაპტირებულია Douglas 1976 კროს-სექციურ კვლევებში ყურადღება უნდა მიექცეს შერჩევას და უზრუნველყოფილი იყოს იმ ინფორმაციის სისრულე, რომელსაც ის ეყრდნობა (Lietz and კეევეს 1997: 124). გარდა ამისა, არსებობს რისკი, რომ ზოგიერთი პოტენციური მონაწილე უარს იტყვის მონაწილეობაზე, რაც ასუსტებს შერჩევას. ზოგიერთი რესპონდენტი უპასუხოდ დატოვებს კონკრეტულ კითხვებს ან, ნებით თუ უნებლიეთ, არასწორად პასუხობს. გაზომვის შეცდომა ინსტრუმენტის ნაკლოვანების შემთხვევაშიც შეიძლება იქნას დაშვებული, მაგალითად, შეუსაბამო საზომი ერთეულის, ან სკალების აღებით. დროში განმეორებადი კვლევის (რეტროსპექციული კვლევების ჩათვლით), ერთჯერადი ანალიზისა და ტენდენციის კვლევების ძლიერი და სუსტი მხარეების შედარება წარმოდგენილია 9. 4 ჩანართში (ასევე იხილეთ Rose and Sullivan 1993: 184 – 8). როგორც მეთორმეტე თავში ვნახავთ, რეტროსპექციულ ლონგიტუდურ კვლევას და ეხ პოსტ ფაცტო რეტროსპექტული ეფექტის მქონე კვლევებს რამდენიმე საერთო მახასიათებელი აქვთ. ჩანართი 9.4 დროში განმეორებადი, ერთჯერადი, ტენდენციის ანალიზისა და რეტროსპექციული დროში განმეორებადი კვლევების მახასიათებლები. ძლიერი და სუსტი მხარეები საფოსტო, სატელეფონო გამოკითხვები და გამოკითხვები ინტერვიუს გამოყენებით მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ვისაუბრეთ მონაცემების შეგროვებისადმი მიდგომების ზოგიერთ მნიშვნელოვან მახასიათებელზე, მკითხველს ვურჩევთ გაეცნოს 10-ე, 15-ე და 16-ე თავებს, რომლებიც, შესაბამისად, ინტერნეტზე დაფუძნებულ კვლევას, კითხვარის ფორმატსა და ინტერვიუერს შეეხება. საფოსტო გამოკითხვები რობსონი (1993) საფოსტო და ინტერვიუს გამოყენებით გამოკითხვების ძლიერ და სუსტ მხარეებზე მიუთითებს. საფოსტო გამოკითხვისას შესაძლებელია დიდი რაოდენობით ადამიანებისთვის ხმის მიწვდენა, მონაცემების შედარებით იაფად და საკმაოდ სწრაფად მოპოვება და კონფიდენციალობის უზრუნველყოფა (Bაილეყ 1994: 148). ამასთანავე, კითხვარის შევსება რესპონდენტისთვის მოსახერხებელ დროსა და გარემოცვაში შეიძლება, რაც საჭიროების შემთხვევაში მას ინფორმაციის გადამოწმების (მაგალითად, პირადი საბუთების) და პასუხებზე დაფიქრების შესაძლებლობას აძლევს. სტანდარტული ფორმულირებების გამოყენების გამო საკმაოდ მაღალია მიღებული პასუხების შედარებადობის ხარისხი და ვინაიდან ინტერვიუერი არ ესწრება კითხვარის შევასებას, არ არსებობს ინტერვიუერის მიკერძოებულობის რისკი. ამასთან, საფოსტო კითხვარები ფართოდ გაფანტული მოსახლეობის მიწვდომის საშუალებასაც იძლევა. მეორე მხრივ, საფოსტო გამოკითხვებს, როგორც წესი, პასუხების დაბალი სიხშირე ახასიათებთ და ვინაიდან მკვლევარს არავითარი ინფორმაცია არა აქვს მათ შესახებ, ვინც არ უპასუხა, მან არ იცის, რამდენად რეპრეზენტაციულია მიღებული შერჩევა. გარდა ამისა, რესპონდენტებმა შეიძლება თავი არ შეიწუხონ კითხვარის ზედმიწევნით შევსებით, ან სწორად ვერ გაიგონ კითხვები. ამის გადამოწმების არავითარი საშუალება არ არსებობს. ბეილს (Bაილყ 1994: 149) მიაჩნია, რომ ზუსტად ერთი და იგივე საკითხები ამცირებს საფოსტო გამოკითხვებით დაინტერესებას და მატებს მას მიმზიდველობას. მაგალითად: კითხვების სტანდარტული ფორმულირება; მხოლოდ სიტყვიერი პასუხები; გარემო, რომელშიც რესპონდენტი კითხულობს და პასუხობს კითხვარს,უკონტროლოა; ზოგიერთი კითხვის უპასუხოდ დატოვების რისკი; სპონტანური პასუხების ჩაწერის შეუძლებლობა; პასუხის გაუცემლობისა და ვერ გაცემული პასუხების ერთმანეთისგანგამიჯვნის შუძლებლობა (პირველ შემთხვევაში დაგეგმილი რესპონდენტიიღებს კითხვარს, მაგრამ არ პასუხობს, ხოლო მეორე შემთხვევაშიდაგეგმილი რესპონდენტი ვერ იღებს კითხვარს იმ მიზეზით, რომ,მაგალითად, სხვაგან გადავიდა საცხოვრებლად); კითხვარის ფორმატის სიმარტივის აუცილებლობა, რადგან არ არისინტერვიუერი, რომელიც რესპონდენტს უფრო რთულ ფორმატში გარკვევაშიდაეხმარებოდა. გამოკითხვები ინტერვიუს გამოყენებით თუ საფოსტო გამოკითხვისას რესპონდენტი თავად ავსებს კითხვარს, ინტერვიუს გამოყენებით წარმოებულ გამოკითხვებს მკვლევარი ატარებს და, შესაბამისად, ნაკლები სირთულეა მოსალოდნელი. გამოკითხვის მონაცემების შეგროვების ინტერვიუს მეთოდი იმით არის სასარგებლო, რომ ინტერვიუერის დასწრება საქმეს უიოლებს რესპონდენტს და მას სრული პასუხების გაცემის მოტივაციას უქმნის რეალურად იქ მყოფი ინტერვიუერისთვის და არა - ანონიმური უცნობისათვის, რომელსაც მხოლოდ წერილებით იცნობს (ღობსონ 1993). რეალურად არსებობს მტკიცებულება, რომ პირისპირ შეხვედრა აუმჯობესებს პასუხების სიხშირეს. გარდა ამისა, ვინაიდან ინტერვიუ შეიძლება მოქნილი იყოს, დასმული კითხვები უფრო სრულად არის მოცემული და ახსნილი (Bაილყ 1994: 174). ინტერვიუ მაშინაც გამოსადეგია, როცა რესპოდენტებს წერა-კითხვის პრობლემები აქვთ. ამ დროს შესაძლებელია მონაწილეობის წასახალისებლად არავერბალური ქცევის გამოყენებაც. მეტიც, ინტერვიუს დროს გაცილებით უკეთ შეიძლება გამოკითხვის ჩატარების გარემოს გაკონტროლება, განსაკუთრებით პირადულობის, ხმაურის და გარეგანი გამღიზიანებლების თვალსაზრისით. პირისპირ შეხვედრისას მეტია ინტერვიუერისა და რესპოდენტის ურთიერთნდობისა და თანამშრომლობის შესაძლებლობა (Dოოლეყ 2001: 122). გარდა ამისა, ინტერვიუერებს შეუძლიათ მკაცრად დაიცვან გამოკითხვის დადგენილი თანმიმდევრობა, ან პასუხების მიმდევრობა ცალკეულ რესპონდენტებს მოარგონ - არეულად დაუსვან კითხვები და ამ გზით ყველა კითხვაზე პასუხი მიიღონ. მეტიც, გამოკითხვის ინტერვიუში სრული გარანტიაა იმისა, რომ კითხვებს თავად რესპონდენტი პასუხობს მაშინ, როცა საფოსტო გამოკითხვაში მკვლევარმა არასოდეს იცის, ვინმე სხვამ შეავსო კითხვარი, ვინმე დაეხმარა რესპონდენტს პასუხების გაცემაში, თუ მან თავად გაართვა თავი ამოცანას. ბეილი (1994) ამატებს, რომ ინტერვიუს გამოყენებით წარმოებულ გამოკითხვებში შესაძლებელია სპონტანური ქცევისა და პასუხების ფიქსირება. ამასთან, ინტერვიუს შეიძლება გაცილებით რთული სტრუქტურა ჰქონდეს, ვიდრე საფოსტო გამოკითხვებს, რადგან მკვლევარს შეუძლია რესპონდენტი მეტად გაარკვიოს პროცედურაში. მეორე მხრივ, ზუსტად იგივე თვისებები, რაც ინტერვიუს მეთოდს მიმზიდველს ხდის, შეიძლება პრობლემების წყაროც იყოს. მაგალითად, ინტერვიუს გამოყენებით წარმოებული გამოკითხვებზე შეიძლება გავლენა იქონიოს ინტერვიუერის მახასიათებლებმა (მაგალითად, სქესმა, რასამ, ეთნიკურმა წარმომავლობამ, პიროვნებამ, უნარებმა, სოციალურმა სტატუსმა, ჩაცმულობამ და გარეგნობამ). მასზე თავად ინტერვიუერის ქცევამაც შეიძლება იმოქმედოს (მაგალითად, რაპორტი ინტერვიუერსა და რესპონდენტს შორის) და რესპონდენტმა შეიძლება უარი თქვას ზოგიერთი ინფორმაციის გამჟღავნებაზე, თუ არ გრძნობენ, რომ ინტერვიუ ანონიმურია, ან სენსიტიურ ინფორმაციას სთხოვენ. მოქნილობა, რომელსაც ინტერვიუ იძლევა, გამოკითხვის სტანდარტიზების ნაკლებობის პოტენციურ საფრთხეს ქმნის, რამაც, შეიძლება, თანმიმდევრულობა და, შესაბამისად, სანდოობა პრობლემური გახადოს. გარდა ამისა, გამოკითხვისას ინტერვიუ მკვლევრისა და რესპონდენტისგან გარკვეულ დროს მოითხოვს და ვინაიდან ინტერვიუები ფიქსირებულ დროს ტარდება, რესპომდენტმა შეიძლება ვერ მოახერხოს იმ ჩანაწერების გადათვალიერება, რომელიც პასუხების გაცემაში დაეხმარებოდა. ასევე, რესპონდენტთან შესახვედრად მკვლევარს შეიძლება დიდ მანძილებზე უწევდეს გადაადგილება, რაც ძვირია როგორც დროის თვალსაზრისით, ისე თანხობრივად (Bაილყ 1994: 175). თუ ინტერვიუები მონაწილის სახლში უნდა ჩატარდეს, მაშინ მათ შეიძლება არ სურდეთ უცხო ადამიანის სახლში მიღება. და კიდევ: ზოგიერთი მკვლევრისთვის ის უბანი შეიძლება სახიფათო იყოს, სადაც კვლევის ჩატარებაა განზრახული (მაგალითად, ხელში ფურცლებიანი თეთრკანიანი მკვლევრი არათეთრკანიანთა უღარიბეს დასახლებაში, ან ფერადკანიანი მკვლევარი კონსერვატიულ თეთრკანიანთა უბანში). სატელეფონო გამოკითხვები ამტკიცებენ (Dოოლეყ 2001: 122), რომ სატელეფონო გამოკითხვების უპირატესობა დროისა და მოგზაურობის ხარჯების შემცირებაა. როცა რესპონდენტი სახლში არ არის, მხოლოდ რამდენიმე მონეტა და ხელმეორედ დარეკვისთვის საჭირო დრო თუ დაიხარჯება. შორ მანძილებზე განმეორებით მისვლა კი, შეიძლება დროისა და მგზავრობის მნიშვნელოვან ხარჯებს უკავშირდებოდეს. გარდა ამისა, თუ სავარაუდო მონაწილეს არ შეუძლია, ან არ სურს პასუხის გაცემა, შედარებით იოლია საჭირო მოცულობის შერჩევის შენარჩუნება სხვასთან - თუ ამ რესპონდენტის შემცვლელთან დარეკავ. და ისევ, როდესაც რესპონდენტებს არ შეუძლიათ, ან არ სურთ ყველა დასმულ კითხვაზე პასუხის გაცემა, მაშინ შესაძლებელია მათ მიერ მოცემული ნაწილობრივი პასუხების გაუქმება და შერჩევის სიიდან შემდეგ ჩამნაცვლებელთან დარეკვა. ადვილია იმის მიხვედრა, თუ რატომ უნდა იქონიოთ სატელეფონო ინტერვიუს პოტენციურ რესპონდენტთა შეძლებისდაგვარად გრძელი სია, შერჩევის საჭირო მოცულობის მისაღებად. მეორე მხრივ, ყველას არ აქვს ტელეფონი (მაგალითად, ღარიბს, პატარას, ნაკლებად განათლებულს) და ამან შეიძლება გადახრილ შერჩევამდე მიგვიყვანოს. ასევე, არც ყველა ადამიანია ინტერვიუირებისთვის ხელმისაწვდომი, თუ ისინი მუშაობენ. ასევე, ბევრი ადამიანის ტელეფონის ნომერი არ არის მოცემული ცნობარში, ანუ, მათი ნომრები არ არის საჯაროდ ცნობილი. დული (2001: 123) აღნიშნავს, რომ ბევრი ადამიანი - ახალგაზრდა, დაუოჯახებელი და მაღალი სამსახურეობრივი პოზიციის მქონე - ავტომოპასუხეებს იყენებს და შეუძლია მოისმინოს და წაშალოს მკვლევრის შემომავალი ზარი. ამანაც შეიძლება მიგვიყვანოს გადახრილ შერჩევამდე. მაშინაც კი, როცა ტელეფონს პასუხობენ, მოპასუხე პიროვნება შეიძლება არ იყოს ის, ვინც უნდა მიიღოს ზარი. მან შეიძლება არ იცოდეს კითხვებზე პასუხი, ან ხელი არ მიუწვდებოდეს მოთხოვნილი ტიპის ინფორმაციაზე. მაგალითად, შინამეურნეობის ბიუჯეტის კვლევაში რესპონდენტი შეიძლება უბრალოდ ყურადღებას არ აქცევდეს ოჯახის შემოსავალს, ან ბიუჯეტის გარკვეულ პუნქტებთან დაკავშირებულ ხარჯებს. ტელეფონს შეიძლება ბავშვმა ან ხანშესულმა ადამიანმა უპასუხოს, რომელიც ოჯახის უფროსი არ არის. ინტერვიუერებს სჭირდებათ წინასწარი სკრინინგის კითხვების მომზადება, ან განმეორებით დარეკვის დროზე (როცა დასმულ კითხვებზე უფრო შესატყვისი ადამიანი შეძლებს პასუხების გაცემას) შეთანხმება. სატელეფონო გამოკითხვებს თავისი ძლიერი და სუსტი მხარეები აქვს. მაგალითად, ძალიან ხშირად რესპონდენტის სქესი გასაგებია მისი ხმის მიხედვით, ამიტომ გარკვეული კითხვები შეიძლება უადგილო იყოს და აღარ დაისვას. მეორე მხრივ, სატელეფონო გამოკითხვისას არამიზანშეწონილია კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხითტიპის კითხვების გამოყენება, რადგან რესპონდენტებს შეიძლება უბრალოდ დაავიწყდეთ დასახელებული კატეგორიები და დახმარებისთვის ვერ მიმართავენ წერილობით ბარათებს. ანალოგიურად, შეიძლება ძალიან დიდი იყოს თანმიმდევრობის ეფექტი: ინტერვიუს დასაწყისში მოსმენილი დებულებები მოგვიანებით წაკითხულებზე ახდენენ გავლენას; ასევე, პასუხების ჩამონათვალის დასაწყისში მოცემულ პასუხებზე რესპონდენტი შეიძლება მეტად დაფიქრდეს, ვიდრე - მოგვიანებით მოცემულებზე. ეს ის საკითხია, რომელიც ზოგადად კითხვარებს ეხება და სატელეფონო გამოკითხვებით არ შემოიფარგლება. დული (2001: 136) ზოგად კითხვაზე თანხმობის 17 პროცენტიან განსხვავებაზე მიუთითებს, როდესაც ის კონკრეტულ დებულებამდე და არა - მის შემდეგ იყო მოცემული. მას კონკრეტულად მოაქვს კვლევის მაგალითები იმის საჩვენებლად, რომ კონკრეტულ კითხვებზე პასუხები, მის ირგვლივ მყოფი კითხვების ზეგავლენითაა განპირობებული. ის გვირჩევს, რომ ჯერ ზოგადი კითხვები დავსვათ და შემდეგ - კონკრეტული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ზოგად კითხვებზე წინმსწრები კონკრეტული კითხვების პასუხები ზემოქმედებენ. კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ ეს შეეხება არა მარტო სატელეფონო გამოკითხვებს, არამედ ზოგადად კითხვარებსაც. გარდა ამისა, თუ კითხვების დასმა ძალზე სენსიტიური ხდება, რესპონდენტებმა შეიძლება შუა ინტერვიუს დროს უბრალოდ დაკიდონ ყურმილი, მოიტყუონ, ან არ გაამჟღავნონ ინფორმაცია. დული (Dოოლეყ 2001: 123) აღნიშნავს, რომ პირისპირ ინტერვიუსთან შედარებით, სატელეფონო რესპონდენტების შემთხვევაში ნაკლული მონაცემი უფრო მეტია, პასუხების გაცემას მეტად არიდებენ თავს, უფრო დამთმობნი არიან და სკალის განაპირა კითხვებს პასუხობენ (უპირატესობას ანიჭებენ რეიტინგის სკალების ბოლო პუნქტებს). ვინაიდან სატელეფონო ინტერვიუ მოკლებულია ვიზუალურ სენსორულ სტიმულაციას, პირისპირ ინტერვიუირებას ან წერილობით ინსტრუქციებსა და წარდგენას, სატელეფონო გამოკითხვის ხანგრძლივი ზარის დაგეგმვა არამიზანშეწონილია. 10-15 წუთი ხშირად ის მაქსიმალური დროა, რომლის ატანაც რესპონდენტთა უმრავლსობას შეუძლია და მრავალი მათგანისთვის 15 წუთიც შეიძლება ძალიან ბევრი აღმოჩნდეს. ეს ნიშნავს იმას, რომ საგულდაგულო პილოტირებაა საჭირო, რომ ინტერვიუს გეგმაში მხოლოდ და მხოლოდ კვლევისთვის აუცილებელი დებულებები შევიდეს. გასათვალისწინებელია სანდოობისა და ვალიდობის რისკიც, რადგან დებულებების რაოდენობა შეიძლება იმაზე მცირე იყოს, ვიდრე მონაცემების მოგროვების სხვა ფორმების შეთხვევაში. პასუხების მაჩვენებლის [3] გაუმჯობესება გამოკითხვაში გამოკითხვის ძირითადი სირთულე პასუხების საკმარისად მაღალი სიხშირის უზრუნველყოფაა, რაც აუცილებელია დამაჯერებელი და სანდო მონაცემების მისაღებად. ზოგიერთ საფოსტო გამოკითხვაში პასუხების სიხშირე შეიძლება 20- 23 პროცენტს არ სცდებოდეს, რაც მნიშვნელოვნად აზიანებს მონაცემების სანდოობას. ერთმანეთისგან განსხვავდება განზრახული და მიღწეული შერჩევა (Fogelman 2002: 105). ფანჩს (Punch 2003: 43) მიაჩნია, რომ მკვლევარმა კვლევის დასრულების შემდეგ კი არ უნდა დაიწყოს შერჩევის მორგება, არამედ რაღაც უნდა მოიმოქმედოს, პასუხების დაბალი სიხშირის თავიდან ასაცილებლად (მაგალითად, გაზარდოს შერჩევის მოცულობა). იგი იმასაც ამბობს, რომ შერჩევის ხელმისაწვდომობა გამოკითხვის დაწყებამდე უნდა შეფასდეს, ალბათ, სავარაუდო რესპონდენტების წინასწარ გაფრთხილებით (თუ ეს სასურველად ჩაითვლება). ავტორი ამტკიცებს, რომ პასუხების დაბალი სიხშირე კითხვარის უკან დაბრუნების დეტალებისადმი უყურადღებობითაც შეიძლება იყოს გამოწვეული. ეს საკითხი თავად კითხვარში უნდა იყოს ნათლად მოცემული. საფოსტო გამოკითხვების შემთხვევაში რესპონდენტს კითხვართან ერთად მარკიანი და უკან დასაბრუნებელი მისამართით აღნიშნული კონვერტიც უნდა გაეგზავნოს. გარდა ამისა, პასუხების სიხშირეზე გამოკითხვის დიზაინი, გეგმა და წარდგენაც შეიძლება ახდენდეს გავლენას. მნიშვნელოვანია, კითხვარს თან ერთვოდეს შესავალი წერილი, რომელშიც გასაგებად იქნება ახსნილი კვლევის შინაარსი და მოცემული იქნება ინფორმაცია მკვლევარზე. მნიშვნელოვანია გამოკითხვის ვადებიც. მაგალითად, გამოცდების პერიოდში ან განსაკუთრებული შემთხვევების დროს, როგორიცაა შობა, ან სასკოლო შემოწმებები, მკვლევრებს ან გამოკითხვას სკოლებში დიდი ენთუზიაზმით არ ეგებებიან (Dogerman 2002: 106). დაბოლოს, მნიშვნელოვანია გამოკითხვის შემდგომი კონტაქტის დაგეგმვა, რათა დარწმუნდენენ, რომ დაურეკეს იმ რესპონდენტებს, რომლებმაც არ დააბრუნეს კითხვარი და შეახსენეს კითხვარის შევსების საჭიროების შესახებ. საფოსტო გამოკითხვებში პასუხების სიხშირის გაზრდის რამდენიმე საშუალება არსებობს, მათ შორისაა: შემდგომი კონტაქტის დაგეგმვა და ზრდილობიანი შეხსენება (მაგალითად, ფოსტით, ელექტრონული ფოსტით, სატელეფონო ზარით); გამოკითხვის შესახებ წინასწარი შეტყობინების გაგზავნა (მაგალითად, ფოსტით, ელექტრონული ფოსტით, სატელეფონო ზარით); უკან დასაბრუნებელი მისამართიანი და მარკიანი კონვერტით უზრუნველყოფა; მკვლევრისა და კვლევის ინსტიტუტთან უშუალო კავშირის აღნიშვნა, კვლევის მაღალი სტატუსის მქონე სპონსორების ან მხარდამჭერების დასახელება; ფინანსური დაინტერესების შეთავაზება (თუმცა ფინანსური მოტივატორის დიდი ოდენობა არ მოიტანს პასუხების თანაზომიერ სიხშირეს); კითხვარის დაბრუნებისთვის დაჯილდოვება; გამოკითხვისთვის განკუთვნილი კითხვარის სიმარტივის უზრუნველყოფა; პასუხების გაცემის და კითხვარის დაბრუნების პროცედურის შესახებ დეტალური და გასაგები ინსტრუქციის მიცემა; მონაწილეების, მათთვის შეუმჩნევლად, მოთაფვლა და შექება; კვლევის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება კითხვარის თანმხლები წერილის გაგზავნით და/ან წინასწარი გაფრთხილებით; გამოკითხვის კითხვარი არ უნდა ჰგავდეს „მაკულატურას„, უსარგებლო საფოსტო გზავნილს; კითხვარის პირადად მიტანა და არა - ფოსტით გაგზავნა. კუპერი და შინდლერი (2001: 314 – 15) აღნიშნავენ, რომ ქვემოთ ჩამოთვლილ ფაქტორებს მცირე განსხვავება შეაქვთ დაბრუნებული პასუხების სიხშირეში: ინდივიდუალურად, მიმართვით დაწერილი თანმხლები შესავალი წერილი; კითხვარის სიგრძის გათვალისწინება: ყოველთვის ისე არ ხდება, რომ მოკლე კითხვარები გრძელ კითხვარებზე მეტ უკან დაბრუნებულ პასუხებს უზრუნველყოფენ. მაგრამ, მკვლევარმა უნდა გაითვალისწინოს გრძელი კითხვარის ეფექტი - რესპონდენტებს შეიძლება დადებითი ან უარყოფითი განცდა ჰქონდეთ მის მიმართ, ან დროებით გვერდზე გადადონ და მერე საერთოდ დაავიწყდეთ კითხვარის უკან დაბრუნება; კითხვარის ზომის, ბეჭდვის დიზაინისა და ფერებისთვის ყურადღების მიქცევა; კითხვარების დაბრუნების ვადების მითითება (აღმოჩნდა, რომ ეს მიღებული პასუხების სიხშირეს კი არა, დაბრუნებული კითხვარების სიხშირეს ზრდის) მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ რატომ შეიძლება რესპონდენტებმა უპასუხოდ დატოვონ გამოკითხვაში მონაწილეობის თხოვნა. მიზეზების ჩამონათვალში შეიძლება შედიოდეს შემდეგი: იმ დროს, როცა გამოკითხვაში მონაწილეობას სთხოვენ, სხვა საქმით არის დატვირთული; არცოდნის გამო უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდნის შიში, როდესაც რესპონდენტები გრძნობენ, რომ ვერ უპასუხებენ შეკითხვას; თემის არცოდნა/არავითარი გამოცდილება თემასთან დაკავშირებით; არ მოსწონთ ინტერვიუს შინაარსი ან თემა; გამოკითხვის შესაძლო შედეგების შიში (მისთვის ან სხვებისთვის); კარგად არ ესმით ინსტრუქცია; არ მოსწონთ ან ეშინიათ რესპონდენტობა; თემის სენსიტიურობა, ან პოტენციურად შეურაცხმყოფელი ან საფრთხის შეცველი თემა; ნდობის დაკარგვა; უკან დასაბრუნებელი კონვერტის, ან მისამართის დაკარგვა; უშუალო ადრესატი არ ხსნის საფოსტო გზავნილს, ხოლო ვინც ხსნის, ის ვერ ახერხებს ადრესატისთვის გზავნილის გადაცემას. მეორე მხრივ, პოტენციური რესპონდენტები შეიძლება დავარწმუნოთ, მიიღონ მონაწილეობა გამოკითხვაში. ეს დამოკიდებულია, მაგალითად, შემდეგზე: კვლევის ჩამტარებელი ინსტიტუტის, ან მკვლევრის სტატუსი და პრესტიჟი; აღქმული სარგებელი, რომელსაც კვლევისგან ელიან; საკვლევი თემის აღქმული მნიშვნელოვნება; პირადი დაინტერესება კვლევით; რესპონდენტობისადმი ინტერესი, ანუ, ინტერვიუს გამოცდილების მიღება; მკვლევრისადმი პირადი სიმპათია; საზოგადოების წინაშე პასუხისმგებლობისა და სამოქალაქო ვალის განცდა; მარტოობა ან მოწყენილობა (სხვა არაფერი აქვთ საკეთებელი); საკუთარი თავის მნიშვნელოვნების განცდა. გირჩევთ, გაეცნოთ მეთხუთმეტე თავს კითხვარების შესახებ. მოვლენის ისტორიის ანალიზი დროში განმეორებადი კვლევების ბოლოდროინდელი გენეზისი „მოვლენის ისტორიის ანალიზს„ მოიცავს (მაგალითისთვის იხილეთ ვონ Eყე 1990; Rose and Sullivan 1993: 189 – 90; Plewis 1997; Ruspini 2002). მოვლენის ისტორიის ანალიზი „გვთავაზობს იმ მოვლენების ჩაწერას, რომლებიც ცდის პირთა ჯგუფის ცხოვრების ციკლში ერევიან„ (Ruspini 2002: 5). ასეთ „ცხოვრების ციკლს„ ცალკეული ტრაექტორიები და გადასვლები განაპირობებენ: არჩეული გზები და გზების ცვლილებები. მოვლენა სასვენი ნიშანი, ანუ ცვლილების წერტილია. მოვლენის ისტორიის ანალიზი და დროში განმეორებადი ანალიზი ერთმანეთს რეტროსპექციული ბუნებით ჰგვანან - ორივეს მონაწილეები წარსულში გადაჰყავს და ცვლილების მომენტებსა და იმ დროს მიმდინარე მოვლენებს ახსენებინებს. მოვლენის ისტორიის ანალიზი იმით განსხვავდება დროში განმეორებადი და ერთჯერადი კვლევისგან, რომ მონაცემების შეგროვების კონკრეტული დროის მომენტები ფიქსირებული არ არის. ანალიზისთვის გადამწყვეტი მნიშნველობა აქვს არა მონაცემების აკრეფვის, არამედ - თავად მოვლენის ვადებს. დროში განმეორებადი ანალიზი დროის წყვეტილ და მოცემულ მომენტებს მოიცავს (მაგალითად, ყოველ ექვს თვეში ერთხელ), მოვლენის ისტორიის ანალიზი კი მაშინ ხდება, როცა მოვლენა მოხდება. ფიქსირებულ გრაფიკში ყოველთვის არ არის ადვილი იმის გარკვევა, თუ რა მოხდება დროის ამ შუალედში. მოვლენის ისტორიის ანალიზისას გამოიყენება ისეთი სტატისტიკური ტექნიკა, როგორიცაა: რისკის ტესტი (მონაწილეთა ჯგუფი, ვისაც ჯერ არ განუცდია კონკრეტული მოვლენა ან სიტუაცია); სიცოცხლისუნარიანობის ფუნქცია, ან მრუდი (დროთა განმავლობაში რისკის კლება); საფრთხე ან საფრთხის მაჩვენებელი (კონკრეტული მოვლენების მოხდენის ალბათობა, ან კონკრეტული მოვლენის კონკრეტულ დროს მოხდენის რისკი). „სიცოცხლისუნარიანობის„ ცნების წარმოქმნა მოვლენის ისტორიის ანალიზს უკავშირდება, რომელშიც ზომავდნენ სიცოცხლისუნარიანობის დროს - ცხოველისთვის წამლის მიცემასა და მის სიკვდილს შორის გასულ დროს. ამ მეთოდში გამოყენებული სხვა ტერმინებია: „გადასვლის ნიხრი„, „რისკის ფუნქცია„, „სიკვდილიანობის მაჩვენებელი„ და „გადასვლის ინტენსივობა„. მოვლენის ისტორიის ანალიზის მიხედვით, შესაძლებელია გარკვეული დროის შუალედში ინდივიდებზე დამოკიდებული ცვლადის (მაგალითად, ქორწინების, სამსახურის ცვლილებების, კადრების შემცირების, უმაღლესი განათლება, საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა, სიკვდილი) წინასწარმეტყველება. ამის საფუძველს სიცოცხლის ცხრილების ანალიზი იძლევა, რომელსაც დემოგრაფები მოცემულ დროში მოცემული პოპულაციის სიცოცხლისუნარიანობისა და სიკვდილიანობის გამოსათვლელად იყენებენ. მაგალითად, თუ ხ იმ პოპულაციის რაოდენობაა, რომელიც ცოცხალია ტ დროისთვის, მაშინ შესაძლებელია ამ პოპულაციის სიცოცხლისუნარიანობის მაჩვენებლის წინასწარმეტყველება ტ+1 დროის მომენტისათვის. გარკვეული აზრით, ეს წინასწარმეტყველების კვლევას ჰგავს. სიცოცხლის ცხრილების კვლევები მარტივია იმ თვალსაზრისით, რომ მათ კონკრეტული, განუმეორებელი მოვლენები (მაგალითად, სიკვდილი) აინტერესებთ. ამ შემთხვევაში სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა არ ემყარება სიკვდილის სხვადასხვა მიზეზის დადგენას (Rose and Sullivan 1993: 189). თუმცა, მოვლენის ისტორიის ანალიზში პარამეტრები გაცილებით კომპლექსურია, რადგან განტოლებაში მრავალი ფაქტორი შედის და ამიტომ, გარკვეული სახის მრავალცვლადიანი ანალიზი ხდება საჭირო. მოვლენის ისტორიის ანალიზის ამოცანა „რისკის მაჩვენებლის„ - დროის მოცემულ შუალედში დამოკიდებული ცვლადის ინდივიდთან გამოვლენის ალბათობის - გამოთვლაა. მიდგომა მათემატიკურია და რამდენიმე ფაქტორიდან (დამოუკიდებელი ცვლადების) თითოეულის ფარდობითი ზომის გამოსათვლელად ლოგარითმულ-წრფივ ანალიზს იყენებს. მაგალითად, კროს-ტაბულაციაში კოეფიციენტების გამოთვლა, რასაც ზეგავლენა ექნება „რისკის მაჩვენებელზე“ - კონკრეტული დროის შუალედში ხდომილობის განხორციელების ალბათობაზე (Rose and Sullivan 1993: 190).[4] მოვლენის ისტორიის ანალიზი არც ცვეთის პრობლემას ტოვებს უყურადღებოდ, რადგან მონაწილეები დროთა განმავლობაში ტოვებენ კვლევას. პლევისს (Plewis 1997: 117) მიაჩნია, რომ დროთა განმავლობაში ბევრი დროში განმეორებადი კვლევა განიცდის შერჩევის დანაკარგს და ამ საკითხის მოგვარებას ცენზურით ცდილობს - კვლევაში აუცილებელია მონაცემების მორგება-კორექტირება, რათა ნაკლული მონაცემების მატება იქნას გათვალისწინებული. ცენზურა მარჯვნიდან მაშინ გვაქვს, როდესაც ვიცით, როდის იწყება კონკრეტული მოვლენა, მაგრამ არ ვიცით, როდის მთავრდება ის; ხოლო მარცხნიდან ცენზურა საჭიროა მაშინ, როდესაც ვიცით კონკრეტული მოვლენის ან სიტუაციის არსებობა, მაგრამ არ ვიცით, როდის დაიწყო ის. პლევისის (1997: 118) მოსაზრებით, ცენზურას დაქვემდებარებული მოვლენები და ეპიზოდები (როდესაც ცვეთა მოხდა) უფრო დიდხანს გრძელდება, ვიდრე - ცენზურაზე დაუქვემდებარებელი. შესაბამისად, საფრთხის მაჩვენებელი, რომელიც ცენზურაზე დაუქვემდებარებელ დაკვირვებებს ეფუძნება, ჩვეულებრივ, ძალიან მაღალი იქნება. მოვლენის ისტორია კვლევის ღირებული და მზარდი გამოყებებისათვის ვარგისი ტექნიკაა. [1] გამოკითხვის რამდენიმე მაგალითი არსებოობს, მათ შორის: Millan, R., Gallagher, M. and Ellis, R. (1993) Surveying adolescent worries: development of the “Things I Worry About” scale. Pastoral Care in Education, 11 (1), 43 – 57; Boulton, M. J. (1997) Tearchers’ view on bullying: definitions, attitudes and abilities to cope. British Journal of Educational Psychology, 67, 223 – 33; Cline, T. and Ertubney, C. (1997) The impact of gender on primary teachers’ evaluations of children’s difficulties in school. British Journal of Educational Psychology, 67, 447 – 56; Dosanjh, J. S. and Ghuman, P. A. S. (1997) Asian parents and English education – 20 years on: a study of two generations. Educational Studies, 23 (3), 45 – 72; Foskett, N. H. and Hesketh, A. J. (1997) Constructing choice in continuous and parallel markers: institutional and school leavers’ responses to the new post-16 marketplace. Oxford Review of Education, 23 (3), 299 – 319; Gallagher, T., McEwen, A. and Knop, D. (1997) Science education policy: a survey of the participation of sixth-form pupils in science and the subjects over a 10-year period, 1985 – 95. Research Papers in Education, 12 (2), 121 – 42; Jules, V. and Kutnick, P. (1997) Student perceptions of a good teacher: the gender perspective. British Journal of Educational Psychology, 67, 497 – 511; Borg, M. G. (1998) Secondary school teachers’ perceptions of pupils’ undesirable behaviours. British Journal of Educational Psychology, 68, 67 – 79; Papasolomoutos, C. and Christie, T. (1998) Using national surveys: a review of secondary analyses with special reference to schools. Educational Research, 40 (3), 295 – 310; Tatar, M. (1998) Teachers as significant others: gender differences in secondary pupils’ perceptions. British Journal of Educational Psychology, 68, 255 – 68; Terry, A. A. (1998) Teachers as targets of bullying by their pupils: a study to investigate incidence. British Journal of Educational Psychology, 68, 255 – 68; Hall, K. and Nuttall, W. (1999) The relative importance of class size to infant teachers in England. British Educational Research Journal, 25 (2), 245 – 58; Rigby, K. (1999) Peer victimisatoin at schools and the health of secondaty school students. British Journal of Educational Psychology, 69, 95 – 104; Strand, S. (1999) Ethnic group, sex and economic disadvantage: associations with pupils’ educational progress from Baseline to the end of Key Stage 1. British Educational Research Journal, 25 (2), 179 – 202. სხვადასხვა სახის გამოკითხვის მაგალითები ასეთია: ფრანსის (Francis 1992) „ჭეშმარიტი კოჰორტის“ კვლევა, რომელშიც კითხვის უნერის განვითარების პატერნებს სწავლობდნენ - 54 პატარა ბავშვს 2 წლის განმავლობაში ექვსთვიანი ინტერვალებით აკვირდებოდნენ; ბლეტჩფორდის (Blatchford 1992) კოჰორტის, კროს-სექციური კვლევა, რომელშიც 133-175 11 წლის ასაკის ბავშვს (ორი შერჩევა) და სამუშაოსადმი მათ დამოკიდებულებას სწავლობდნენ; ფართომასშტაბიანი კროს-სექციური კვლევა, რომელიც მუნსა და მის კოლეგებს (Munn et al. 1990) ეკუთვნის და მიზნად ისახავდა ეფექტური დისციპლინის დამცველების მოსწავლეებისეული აღქმების შესწავლას 543 ბავშვისგან შემდგარ შერჩევაში; მთავრობის დეპარტამენტის (Department of Education and Science 1977) მიერ სკოლის შენობებისადმი წაყენენებული მოთხოვნების ტენდენციის/წინასწარმეტყველების კვლევა, რომელშიც დადგინდა მშენებლობისა და გაუმჯობესების მოთხოვნები, რაც 1976 – 86 წლებში შობადობაზე დაყრდნობით მოსწავლეების შეფასებული პოპულაციის საფუძველზე მოხერხდა; ბელსონის (Belson 1975) გამოკითხვა, რომელშიც 1,425 მოზარდი ქურდი ბიჭის ქცევა იქნა შესწავლილი; ჰანანისა და ნიუბაის (Hannan and Newby 1992) კვლევა, რომელშიც 787 პრაქტიკანტი მასწავლებელი მონაწილეობდა (პასუხების 46%-იანი სიხშირით) და აინტერესებდათ მათი მოსაზრებები მთავრობის შეთავაზებაზე სწავლების პერიოდში სკოლაში გასატარებელი დროის გაზრდის თაობაზე. [2] დროში განმეორებადი და ერთჯერადი კვლევების მაგალითებია: Davies, J. and Brember, I. (1997) Monitoring reading standards in year 6: a 7-year cross-sectional study, British Educational Research Journal, 23 (5), 615 – 22; Preisler, G. M. and Ahström, M. (1997) Sign language for hard of hearing children – a hindrance or a benefit for their development? European Journal of Psychology of Education, 23 (4), 465 – 77; Busato, V. V., Prins, F. J., Elshant, J. J. and Hamaker, C. (1998) Learning styles: a cross-sectional and longitudinal study in higher education., 427 – 41; Davenport, E. C. Jr, Davison, M. L., Huang, H., Ding, S., Kin, S-K. and Kwak, N. (1998) High school mathematics course-taking by gender and ethnicity. American Educational Research Journal, 35 (3), 497 – 514; Davies, J. and Brember, I. (1998) Standards in reading at key stage 1 – a cross-sectional study. Educational Research, 40 (2), 153 – 60; Marsh, H. W. and Yeung, A. S. (1998) Longitudinal structural equation models of academic self-concept and achievement: gender differences in the development of math and English constructs. American Educational Research Journal, 35 (4), 705 – 38; Noack, P. (1998) School achievement and adolescents’ interactions with the fathers, mothers, and friends. European Journal of Psychology of Education, 13 (4), 503 – 13; Galton, M., Hargreaves, L., Comber, C., Wall, D. and Pell, T. (1999) Changes in patterns in teacher interaction in primary classrooms. 1976 – 1996. British Educational Research Journal, 25 (1), 23 – 37 [3] შინაარსის რედაქტორის შენიშვნა: გამოკითხვის ჩატარებისას კითხვარს ხშირად არ ავსებს იმდენი რესპონდენტი, რამდენიც მკვლევარს აქვს დაგეგმილი. პასუხის მაჩვენებელი უნდა იყოს 100%, მაგრამ ხშირად ის ბევრად ნაკლებია. [4] მოვლენის ისტორიის ანალიზის შესახებ დაწვირებითი ინფორმაციისთვის და უარების ინტენსიობისთვის იხილეთ: Allison (1984); Plewis (1995); Hakim (1987); Von eye (1990); Rose and Sullivan (1993). ◄ წინა თავი მომდევნო თავი ► …
- დაამატა ლაშა to სოციოლოგია at 2:22pm on მაისი 3, 2017
- თემა: ფრეკენ ჟული
- ა არც ნაბეჭდი ტექსტის წაკითხვა არ შეუძლია; დრამატურგი კი ერთგვარი საერო მქადაგებელია, რომელიც იდეებს სახალხო ფორმებში გადაამუშავებს, და ეს ფორმები იმდენად სახალხოა, რომ საშუალო ფენამ, რომელიც ძირითადად შეადგენს თეატრის მაყურებელს, დიდი თავის ტკივილის გარეშე გაიგოს, რაზეა ლაპარაკი. ამიტომაც თეატრი ყოველთვის იყო ერთგვარი სახალხო სკოლა ახალგაზრდებისათვის, ნახევრად განათლებულთა და ქალთათვის, რომელთაც ჯერ კიდევ შერჩენიათ უნარი, თავი მოიტყუონ ან სხვას მოატყუებინონ, ანუ შეიქმნან ილუზიები და მწერლის შეგონებები გაითავისონ. ამიტომაც ჩვენს დროში, როცა რუდიმენტულმა, არასრულყოფილმა, ფანტაზიით ნასაზრდოებმა აზროვნებამ, როგორც ჩანს, განვითარების იმ დონემდე მიაღწია, რომ რეფლექსიად, კვლევა-ძიებად და ექსპერიმენტებად იქცა, - მეჩვენება, რომ თეატრი და მასთან ერთად რელიგიაც თანდათან კნინდება, როგორც გადაშენების პირას მდგარი სახეობა, რომლით ტკბობისთვისაც შესაფერისი პირობები ჩვენ არ გაგვაჩნია. ამ მოსაზრებას ამყარებს მიმდინარე თეატრალური კრიზისი, რომელმაც მთელი ევროპა მოიცვა, და კიდევ ერთი გარემოება - ისეთ კულტურულ ქვეყნებში, რომელთაც თანამედროვეობის უდიდესი მოაზროვნეები შვეს, კერძოდ კი ინგლისსა და გერმანიაში, დრამატურგია მკვდარია, ისევე, როგორც ხელოვნების ნატიფი დარგების დიდი ნაწილი. ზოგიერთ ქვეყანაში დაიჯერეს, რომ ახალი დრამის შექმნა შეუძლიათ ძველ ფორმებში შედარებით ახალი დროის შესაფერისი შინაარსის შეტანით. თუმცა, ერთი მხრივ, ახალი იდეების პოპულარიზება ასეთ მოკლე დროში ვერ მოხერხდა, იმდენად, რომ პუბლიკისათვის გასაგები გამხდარიყო, რაზეა ლაპარაკი. მეორე მხრივ, პარტიათა შორის დაპირისპირებები გრძნობებს იმდენად ამძაფრებს, რომ ადგილი აღარ რჩება მიუკერძოებელი, სუფთა სიამოვნებისთვის იქ, სადაც შენი შინაგანი რწმენის სრულიად საპირისპიროს გიმტკიცებენ და სადაც უმრავლესობა, რომელიც ან ტაშს უკრავს ან უსტვენს, შენზე იმდენად ღიად ძალადობს, რამდენადაც ეს თეატრის დარბაზში საერთოდ შესაძლებელია; და კიდევ, ახალი შინაარსისთვის შესაფერისი ახალი ფორმა ჯერ არ შექმნილა და ამიტომაც ახალმა ღვინომ ძველი ბოთლები დახეთქა. წინამდებარე დრამაში მე არ მიცდია, რამე ახალი შემექმნა - ეს საერთოდაც შეუძლებელია. უბრალოდ ვცადე, გამეთანამედროვებინა ფორმა იმ მოთხოვნების შესაბამისად, რასაც, ჩემი აზრით, ხელოვნების ამ დარგისგან თანამედროვე ადამიანი ელის. ამიტომაც ავირჩიე ეს თემა. უფრო სწორედ კი, თავს ამ მოტივით გატაცების უფლება მივეცი, რომელიც, შეიძლება ითქვას, თანამედროვე პარტიული დაპირისპირებების მიღმაა, რადგანაც სოციალური აღმასვლის ან დაცემის, ამაღლებულისა და მდაბლის, კეთილისა და ბოროტის, კაცისა და ქალის პრობლემა იწვევს, წარსულშიც იწვევდა და მომავალშიც გამოიწვევს ინტერესს. როცა ეს ნამდვილი, ცხოვრებიდან აღებული ამბავი რამდენიმე წლის წინ მოვისმინე, მან ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება დატოვა და მაშინვე მივხვდი, რომ ტრაგედიას მოუხდებოდა, რადგან ჯერ კიდევ ახდენს ტრაგიკულ შთაბეჭდილებას, როცა ხედავ, როგორ იღუპება ბედნიერი ადამიანი და მთლად უარესი - როცა მთელი საგვარეულო იღუპება. მაგრამ ალბათ დადგება დრო, როცა ჩვენ ისე განვვითარდებით, გულგრილად მივადევნებთ თვალს თავად ცხოვრებისგან შემოთავაზებულ სასტიკ, ცინიკურ, უგულო სანახაობას; როცა გამოვთიშავთ იმ მდაბალ, არასაიმედო სააზროვნო მანქანებს, გრძნობები რომ ეწოდება, რადგან ისინი სრულიად ზედმეტი და საზიანო გახდა; როცა მათ ნაცვლად ჩვენი განსჯის ორგანო განვითარდება. ის ფაქტი, რომ პერსონაჟი ქალის ბედი თანაგრძნობას იწვევს, მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენს სისუსტეზე მიუთითებს - სუსტები ვართ და ვერ ვუმკლავდებით შიშს - ვაითუ, მისი ბედი ჩვენც გავიზიაროთ. უაღრესად მგრძნობიარე მაყურებელი ალბათ მაინც არ იქნება კმაყოფილი ამ თანაგრძნობით; აი, თავდაჯერებულობით აღსავსე „მომავლის“ ადამიანი კი ალბათ რაღაც პოზიტიურ გადაწყვეტებს მოითხოვს ბოროტების დასამარცხებლად; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ - ერთგვარ „პროგრამას“. მაგრამ, ჯერ ერთი, არ არსებობს აბსოლუტური ბოროტება, რადგან თუ ერთი გვარი დაიღუპება, ეს რომელიმე სხვა გვარისთვის სახეირო ამბავია - ის დაღუპულის ადგილს დაიკავებს; ამგვარი მონაცვლეობა აღზევებასა და დაცემას შორის ადასტურებს ადამიანური ყოფის ერთ-ერთ უდიდეს ხიბლს - ბედნიერება მხოლოდ ფარდობითი რამაა. „პროგრამების“ მომხრე კაცს კი, რომელიც ცდილობს, როგორმე შეცვალოს სამწუხარო გარემოება, როცა მტაცებელი ფრინველი მტრედს კორტნის, მინდა ვკითხო: რა საჭიროა ამის შეცვლა? ცხოვრება ხომ არ არის ისე იდიოტურ-მათემატიკურად მოწყობილი, რომ მხოლოდ დიდები ჭამდნენ პატარებს? ასევე ხშირად ხდება ხოლმე, რომ ფუტკარს შეუძლია მოკლას ლომი, ან, სულ მცირე, ჭკუიდან გადაიყვანოს. ის ფაქტი, რომ ჩემი ტრაგედია ბევრ ადამიანზე ტრაგიკულ შთაბეჭდილებას ახდენს, ამ ადამიანების ბრალია. როცა პირველი ფრანგი რევოლუციონერებივით გავძლიერდებით, უთუოდ სიამოვნებასა და სიხარულს მოგვგვრის დაკვირვება, თუ როგორ ჩეხავენ სამეფო პარკში გამომპალ, გადაბერებულ ხეებს, რომლებიც მეტისმეტად დიდხანს იდგნენ და ხელს უშლიდნენ დანარჩენ ხეებს, მათ ადგილას ზრდის ზუსტად ასეთივე უფლება რომ ჰქონდათ; ისეთ სიხარულს მოგვგვრის, როგორსაც უიმედო ავადმყოფის გარდაცვალებისას ვგრძნობთ! ამასწინათ ჩემს ტრაგედიას - „მამა“ - ისე უსაყვედურეს მეტისმეტი ტრაგიკულობა, თითქოს ტრაგედია მხიარულიც შეიძლება არსებობდეს. ასეა, ყველას ცხოვრებისეული სიამე უნდა მიართვა. და თეატრის დირექტორებიც დაუნანებლად უკვეთავენ კომედიებს, გეგონება ეს სიამე თავის გასულელებაში მდგომარეობს, ან კიდევ ადამიანების უნებლიე ცეკვის სინდრომით შეპყრობილ იდიოტებად წარმოჩენაში. მე ცხოვრებისეულ სიამეს მძაფრ, პირქუშ შეტაკებებში ვხედავ და ვტკბები, როცა რაღაცას ვიძენ, რაღაცას ვსწავლობ. ამიტომაც ავირჩიე ეს უჩვეულო, მაგრამ გაკვეთილად ყურადსაღები ამბავი. ერთი სიტყვით - გამონაკლისი შემთხვევა, მაგრამ უბრალო კი არა, არამედ დიდი გამონაკლისი, რომელიც წესს ადასტურებს და გააღიზიანებს მათ, ვისაც ბანალურობა უყვარს. პრიმიტიული გონის პატრონებს კიდევ ერთი რამ შეუშლის ხელს - ჩემთან ქმედების მოტივაცია არაა მარტივი და მოვლენების ხედვის პერსპექტივაც არაა მხოლოდ ერთი. ნებისმიერი ცხოვრებისეული მოვლენა - და ეს, შედარებით ახალი აღმოჩენაა, - გამოწვეულია მეტ-ნაკლებად ღრმა მოტივების მთელი წყებით, ხოლო მაყურებელი ირჩევს თავისთვის ყველაზე იოლად გასაგებს ან თავისი გონებრივი შესაძლებლობებისთვის ყველაზე იოლად მისაწვდომ ვარიანტს. ადამიანმა თავი მოიკლა! ბურჟუა იტყვის, ალბათ საქმე ჩაუვარდაო! სიყვარულში არ გაუმართლაო! - იტყვიან ქალები. რაღაც დაავადება სჭირდაო! - იტყვის სნეული. მოლოდინი გაუცრუვდაო! - იტყვის უიღბლო. თუმცა, შესაძლებელია, რომ ამ საქციელის მოტივი იყოს ეს ყველაფერი ერთდროულად, ან სულაც - არც ერთი, რადგან თვითმკვლელმა ნამდვილი მოტივი გადამალა და წინ სულ სხვა რამ წამოსწია, რომ მასზე სიკვდილის შემდეგ აუგი არავის ეთქვა! ფრეკენ ჟულის ტრაგიკული ხვედრი მთელი რიგი გარემოებებითაა მოტივირებული: დედისგან მემკვიდრეობით მიღებული ინსტინქტები; გოგონასთვის შეუფერებელი მამისეული აღზრდის წესი; თავად ჟულის ხასიათი და საქმროს გავლენა დასუსტებულ, გადაგვარებულ ტვინზე; კიდევ - ზაფხულის ღამის სადღესასწაულო განწყობა; მამის შინ არყოფნა; ფრეკენ ჟულის მენსტრუაცია; ცხოველების მოვლა; ცეკვების აღმგზნები ზეგავლენა; ღამის ბინდი; ყვავილების მძაფრი, ვნებისაღმძვრელი არომატი; და ბოლოს - შემთხვევითობა, რომელმაც ეს ორი ადამიანი ცარიელ ოთახში ერთად შეყარა და ამ ყველაფერს დამატებული - აღგზნებული მამაკაცის სითამამე. ამგვარად, მე არ ვჯერდები ცალმხრივ ფიზიოლოგიურ ახსნას და არც გადამეტებულ ფსიქოლოგიზმს, არც დედისგან მემკვიდრეობით მიღებულ თვისებებს, არც მხოლოდ თვიურს ვაბრალებ ყველაფერს, არც „თავაშვებულობას“ ვქადაგებ და მხოლოდ მორალსაც არ ვკითხულობ. ეს უკანასკნელი ფუნქცია მზარეულ ქალს დაეკისრა, რახან პიესაში მღვდელი არა გვყავს. მოტივების ასეთი მრავალფეროვნება მეამაყება, რადგან ვფიქრობ, რომ ეს დროის მოთხოვნას შეესაბამება! და თუ ჩემამდე ეს სხვებმაც გააკეთეს, იმით ვიამაყებ, რომ მარტო არ ვყოფილვარ ჩემს პარადოქსებთან, რატომღაც ბოლო დროს აღმოჩენებს ასე ეძახიან. რაც შეეხება პერსონაჟების ხატვას, ჩემი გმირები საკმაოდ ნაკლულები არიან ამ მხრივ, რასაც შემდეგი მიზეზები აქვს: ცნებამ „პერსონაჟი“ დროის სვლასთან ერთად მრავალი მნიშვნელობა შეიძინა. თავდაპირველად ის სულიერი სამყაროს დომინანტურ ნიშან-თვისებას აღნიშნავდა და მას „ხასიათის“ ნაცვლად არასწორად გამოიყენებდნენ. შემდეგ ეს სიტყვა საშუალო ფენის ადამიანებმა ერთგვარი „ავტომატის“ გამომხატველად აქციეს: ანუ ინდივიდისა, რომელიც ერთხელ და სამუდამოდ გაყინულია თავის თანდაყოლილ თვისებებში, ან კიდევ გარკვეულ ცხოვრებისეულ როლს მოერგო, მოკლედ რომ ვთქვათ, შეწყვიტა ზრდა. სწორედ ამას დაერქვა „პერსონაჟი“. ხოლო მას, ვისაც განვითარება არ შეუწყვეტია, მარჯვედ განაგრძობდა ცურვას ცხოვრების მდინარეში, ზურგის ქარსაც მხოლოდ იმიტომ მიჰყვებოდა, რომ კვლავ ქარის საწინააღმდეგო მიმართულებით მოებრუნებინა ხომალდი, - მას ხასიათის უქონლობა დააბრალეს. რასაკვირველია, მისი დაკნინების მიზნით, რადგან ასეთი ადამიანის გამომწყვდევა, კატეგორიაში მოქცევა და მეთვალყურეობის ქვეშ ყოლა ძნელია. ბურჟუაზიულმა შეხედულებამ სულის უცვლელობის შესახებ გადმოინაცვლა სცენაზეც, სადაც ბურჟუაზიულობა ყოველთვის ბატონობდა. პერსონაჟი აქ იქცა ერთხელ და სამუდამოდ დადგენილ მბრძანებლად. ანუ თუ ვინმე ლოთია, უცვლელად ლოთი უნდა იყოს, თუ ხუმარაა - ხუმარა, თუ უჟმურია, სულ უჟმურად რჩება და ა.შ. ხოლო პერსონაჟისთვის ამა თუ იმ ხასიათის მისანიჭებლად საკმარისია მისთვის რაიმე ფიზიკური ნაკლის მოფიქრება, მაგალითად, მოღრეცილი ტერფები, ხის ფეხი, წითელი ცხვირი ან გამუდმებით ერთი და იმავე ფრაზის გამეორება, ასე მაგალითად: „რა გალანტურია!“ ან „ბარკისი უარზე არ დადგებოდა!“ ან რაიმე ამის მსგავსი. ხასიათების ამგვარი მარტივი აღქმა თვით დიდი მოლიერის შემოქმედებაშიც კი გვხვდება. ჰარპაგონი მხოლოდ ძუნწია, თუმცა, შეიძლებოდა ერთდროულად ყოფილიყო ძუნწიც, შესანიშნავი საქმოსანი, ბრწყინვალე მამა და საზოგადოების გამორჩეული შვილიც; და რაც მთავარია, მისი „ფიზიკური ნაკლი“ სწორედ რომ ხელსაყრელია თავად მისი სასიძოსა და ქალიშვილისთვის, რადგან სწორედ ისინი მიიღებენ მემკვიდრეობით ქონებას და ამიტომაც არ უნდა ადანაშაულებდნენ მამას; მიუხედავად იმისა, რომ ცოტა ხანს მოცდა მოუწევთ, სანამ საწოლში ჩაგორდებიან. ამიტომაც აღარ მჯერა ცალმხრივი თეატრალური პერსონაჟების. არ მჯერა ავტორთა დასკვნებისა ადამიანების შესახებ: ეს სულელია, ის სასტიკია, ეს ეჭვიანია, ის ძუნწია და ა.შ. ეს ყველაფერი უნდა უარყონ ნატურალისტებმა, რომელთაც კარგად უწყიან, როგორი მრავალფეროვანია ადამიანის სულიერი სამყარო და ასევე იციან, რომ „ცოდვას“ მეორე მხარეც აქვს, რომელიც ძალიან წააგავს სათნოებას. რახან ჩემი პერსონაჟები თანამედროვე ადამიანები არიან, ცხოვრობენ გარდამავალ დროში, რომელიც წინმსწრებ დროებასთან შედარებით ისტერიულად აჩქარებულია, მე ისინი მერყევ, გაბზარულ ხასიათებად დავხატე, ძველისა და ახლის ნაზავად. თანაც, სულ არ მეჩვენება არადამაჯერებლად ის, რომ თანამედროვე იდეები გაზეთებისა და განსჯა-განხილვების გზით იქაც კი აღწევს, სადაც შინამოსამსახურეები ცხოვრობენ. ამიტომაცაა, რომ ლაქიას, მიუხედავად მემკვიდრეობით მიღებული მონური სულისა, ზოგჯერ ფრიად თანამედროვე აზრები წამოსცდება ხოლმე. მათ გასაგონად კი, ვინც გვსაყვედურობს, თანამედროვე პიესების პერსონაჟებს დარვინიზმის ენით რატომ ალაპარაკებთო და სანიმუშო მაგალითად შექსპირი მოჰყავთ, მინდა ვუთხრა, რომ „ჰამლეტში“ მესაფლავე იმ დროისთვის მოდური ჯორდანო ბრუნოს (და ბეკონის) ენით ლაპარაკობს - ეს გაცილებით არადამაჯერებელია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ იმ დროს იდეების გავრცელების სისწრაფე ბევრად ჩამოუვარდებოდა დღევანდელს. თანაც „დარვინიზმი“ ყოველთვის არსებობდა ჯერ კიდევ მოსეს დროსაც კი - ცხოველთა უმდაბლესი სახეობებით დაწყებული, ადამიანით დამთავრებული - მაგრამ მისი აღმოჩენა და მეცნიერულ ენაზე ჩამოყალიბება მხოლოდ ახლა გახდა შესაძლებელი! ჩემი სულები (პერსონაჟები) წარმოადგენენ ნაერთს, რომელშიც ერთმანეთს ერწყმის კულტურის უკვე განვლილი ეტაპები, ციტატები თანამედროვე წიგნებიდან და გაზეთებიდან, სხვადასხვა ადამიანთა ესა თუ ის თვისება, დაძენძილ სადღესასწაულო სამოსს ჩამოგლეჯილი ნაკუწები; რადგან თავად სულიც სწორედ ამგვარად, ნაკუწებისგანაა შეკერილი. თანაც, მათ ერთგვარ ევოლუციასაც ვაჩვენებ: შედარებით სუსტი უფრო ძლიერს სიტყვებს ჰპარავს და იმეორებს. პერსონაჟებს უფლებას ვაძლევ, „იდეები“, ეგრეთ წოდებული შეგონებები ისესხონ ერთმანეთისგან, ბუნებისაგან (ჭივჭავის სისხლი), საგნებისაგან (სამართებელი), ვახორციელებ Gedankenübertragung-ს არაცოცხალი მედიუმის საშუალებით (გრაფის ჩექმები, ზარი); და ბოლოს, ვიყენებ „სიფხიზლეში ჩაგონებას“ - ერთგვარ ვარიანტს „ძილში ჩაგონების“, დღეს უკვე იმდენად ფართოდ გავრცელებული და ყბადაღებული მეთოდისა, რომ მას შეუძლებელია დაცინვით ან უნდობლობით მოეკიდონ, როგორც ოდესღაც მესმერის დროს მოიქცეოდნენ. ფრეკენ ჟული თანამედროვე პერსონაჟია და არა იმიტომ, რომ ნახევრად ქალის კაცთმოძულის ტიპაჟი ადრე არ არსებობდა. არამედ მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ახლა აღმოაჩინეს, წინ წამოიწია და ხმაურიც გამოიწვია. ის მსხვერპლია მცდარი აზრისა (რომელსაც უფრო ძლიერი ტვინებიც კი აურევია), თითქოს ქალი, ეს მამაკაცისკენ მიმავალ გზაზე განუვითარებელი ადამიანური ფორმა (მამაკაცისა, რომელიც შესაქმის ბატონია, კულტურის შემოქმედია) არის ან შეიძლება იყოს მისი თანასწორი. იგი იხლართება ამ ბრიყვულ სწრაფვაში, რაც მისივე დაღუპვის მიზეზი ხდება. ბრიყვულში იმიტომ, რომ განუვითარებელი ფორმა, რომელსაც გამრავლების კანონი წარმართავს, მუდამ განუვითარებლად დაიბადება და ვერ დაეწევა უპირატესობის მფლობელს, შემდეგი ფორმულის თანახმად: A (მამაკაცი) და B (ქალი) გამოდიან ერთი და იმავე პუნქტიდან. მამაკაცის სიჩქარე, დავუშვათ არის 100, ქალისა - 60. ისმის კითხვა: B როდის დაეწევა A-ს? პასუხი: ვერასოდეს! ვერც თანაბარი განათლებით, ვერც თანაბარი საარჩევნო ხმის უფლებით - და ეს ისეთივე ჭეშმარიტებაა, როგორც ის, რომ ორი პარალელური წრფე არ გადაიკვეთება. ნახევრად ქალი - ეს არის ტიპაჟი, რომელიც გზას იკვლევს, რომელიც ახლა იყიდება ძალაუფლებაზე, ორდენებზე, დიპლომებსა და სიგელებზე, მაშინ როცა ადრე ფულზე იყიდებოდა. ეს ტიპი გადაშენებისთვისაა განწირული. ეს სუსტი სახეობაა, რადგან ხანგრძლივად არსებობა მას არ უწერია, მაგრამ სამწუხაროდ, ჯერჯერობით მაინც მრავლდება და თავის მომყოლ ბოროტებას ავრცელებს. დეგენერირებული კაცების წყალობით, რომლებიც, როგორც ჩანს, გაუაზრებლად ირჩევენ ასეთ ქალებს, ისინი მრავლდებიან და ამქვეყნად გაურკვეველი სქესის არსებებს შობენ; არსებებს, რომლებიც იტანჯებიან, მაგრამ საბედნიეროდ მალევე იღუპებიან ან რეალობასთან შეუთავსებლობის გამო, ან დათრგუნული ინსტინქტების ზღვარგადასული ამოხეთქვის, ან კიდევ იმედგაცრუების გამო, რომ ვერ მოახერხეს კაცებთან გათანაბრება. ეს ტიპაჟი ტრაგიკულია, რადგან ბუნებასთან ორჭოფობით აღსავსე ბრძოლის დრამას გაითამაშებს; ტრაგიკულია, როგორც ის რომანტიკული მემკვიდრეობა, რომელსაც თანდათან ფანტავს ნატურალიზმი, რომელიც მხოლოდ ბედნიერებისკენაა მიმართული. ბედნიერებას კი მხოლოდ ძლიერი და კეთილთვისებიანი სახეობები იმსახურებენ. მაგრამ, ამასთან ერთად, ფრეკენ ჟული არის ნარჩენი ომისდროინდელი არისტიკორატიისა, რომელიც თანდათან ადგილს უთმობს თანამედროვე არისტოკრატიას მტკიცე ნერვებითა და განვითარებული გონებით. ფრეკენ ჟული მსხვერპლია დედის მიერ ჩადენილი „დანაშაულის“ გამო ოჯახში შექმნილი დისჰარმონიისა; მსხვერპლია თავისი დროის ცდომილებების, გარემოებებისა და საკუთარი არასრულყოფილი ნატურის, რაც დაახლოებით იგივეა, რასაც ადრე ბედისწერას ან სამყაროსეულ კანონზომიერებას ეძახდნენ. ნატურალისტებმა „ცოდვის“ ცნება ღმერთთან ერთად უარყვეს, მაგრამ საქციელზე პასუხისმგებლობას - სასჯელს, ციხეს ან სასჯელის შიშს, ვერაფრით ვერ უარყოფენ იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ეს ყველაფერი მაინც ადგილზე რჩება, მიუხედავად იმისა, ათავისუფლებენ თუ არა ნატურალისტები გმირს პასუხისმგებლობისგან; რადგან შეურაცხყოფილნი არ გამოირჩევიან ისეთი მიმტევებლობით, როგორსაც კარგი საზღაურის სანაცვლოდ გამოავლენენ ისინი, ვისთვისაც შეურაცხყოფა არ მიუყენებიათ, ვინც გვერდიდან აკვირდება ამბავს. და მიუხედავად იმისა, რომ მამამ გარკვეული იძულების გამო უარი თქვა რევანშზე, ქალიშვილმა მაინც უნდა იძიოს შური საკუთარ თავზე, და ასეც იქცევა პიესაში, - თანდაყოლილი ან შეძენილი ღირსების განცდის გამო, რომელსაც მაღალი ფენები მემკვიდრეობით იღებენ. საიდან? ბარბაროსებისგან, არიული ფესვებიდან, შუასაუკუნეების რაინდებისგან წამოსული ღირსება თავისთავად დიდებული რამაა, მაგრამ არახელსაყრელია სახეობის გადარჩენისთვის. ეს არის არისტოკრატის ჰარაკირი, იაპონელის შინაგანი კანონი, რომელიც აიძულებს მას, თავად გამოიფატროს მუცელი, როცა შეურაცხყოფას სხვა მიაყენებს, და სახეცვლილი ფორმით ჩვენს დროშიც შენარჩუნებულა დუელის სახით, რომელიც არისტოკრატთა პრივილეგიაა. ამიტომაც ლაქია ჟანი ცოცხალი რჩება, პატივაყრილ ფრეკენ ჟულის კი სიცოცხლე აღარ შეუძლია. მონის უპირატესობა ბატონის წინაშე ისაა, რომ მას არ ახასიათებს სასიკვდილოდ საშიში აკვიატება - ღირსება. ყველა ჩვენგანში, ყველა არიელში ცოცხლობს გარკვეულწილად კეთილშობილი დონ კიხოტი, რომელიც გვაიძულებს, თანავუგრძნოთ თვითმკვლელს, უღირსი საქციელი რომ ჩაიდინა და შესაბამისად, ღირსება დაკარგა. ჩვენში საკმარისი არისტოკრატიზმია იმისათვის, რომ ვიგრძნოთ ტანჯვა, როცა წარსული დიდებულების დაცემას ვუცქერთ, ზუსტად ისევე, როგორც მაშინ განვიცდიდით, თუ დაცემული ღირსებას აღიდგენდა და თავისი სიქველით დაკარგულს დაიბრუნებდა. ლაქია ჟანი ერთგვარი სახეობის მამამთავარია, მასში უკვე მოჩანს განსხვავებული ნიშნები. დაბალი წარმოშობისაა, მაგრამ უკვე შესწავლილი აქვს ყველაფერი იმისთვის, რომ ბატონი გახდეს. ყველაფერს იოლად ითვისებს, სათუთად განვითარებული აქვს შეგრძნებები (ყნოსვა, გემოვნება, მხედველობა) და სილამაზის აღქმა. უკვე გააღწია მაღალ საზოგადოებაში და საკმარისად ძლიერია საიმისოდ, რომ თავი უხერხულად არ იგრძნოს, როცა სხვები ემსახურებიან. თავის წრეში უკვე უცხოა. ეს წრე, როგორც განვლილი ეტაპი, ეზიზღება, მისი ეშინია და გაურბის, რადგან მან ჟანის საიდუმლოებები იცის, ყნოსვით გრძნობს მის ჩანაფიქრებს, შურით აკვირდება მის აღმასვლას და სიამოვნებით გახდება მისი დაცემის მომსწრე. აქედან გამომდინარეობს ამ პერსონაჟის ორმაგი ბუნება, მერყევი დამოკიდებულება მაღლა მყოფთა მიმართ, სიმპათიასა და მათდამი სიძულვილს შორის. ის, როგორც თვითონ ამბობს, არისტოკრატია, რომელმაც შეიცნო კეთილშობილი საზოგადოების საიდუმლოებანი, გარეგნულად დაიხვეწა, მაგრამ შინაგანად ისეთივე გაუთლელია. იცის, მოხდენილად როგორ მოირგოს ფრაკი, თუმცა არ არსებობს გარანტია, რომ სხეული, რომელსაც ეს ტანისამოსი ფარავს, სუფთაა. ჟანი პატივს სცემს ფრეკენს, მაგრამ კრისტინის ეშინია, რადგან ეს უკანასკნელი მის სახიფათო საუდუმლოებებს ფლობს. საკმაოდ გულცივია და არ დაუშვებს, რომ იმ ღამის მოვლენებმა სამომავლო გეგმები ჩაუშალოს. მონისთვის დამახასიათებელი სისასტიკითა და ბატონისთვის ჩვეული ცივსისხლიანობით შეუძლია უყუროს სისხლს და გული არ წაუვიდეს, არ შეეპუოს უიღბლობას; სწორედ ამიტომ გამოდის წყლიდან მშრალი, ბრძოლაში არასოდეს დაშავდება; დიდად სავარაუდოა, რომ მართლაც სასტუმროს მფლობელი გახდება მომავალში და თავად თუ ვერ მიიღებს რუმინელი გრაფის წოდებას, მისი მომავალი ვაჟი უთუოდ გახდება სტუდენტი და შესაძლოა, მაღალი ჩინის ოფიცრობასაც გამოჰკრას ხელი. უნდა ითქვას, რომ ჟანი ფრიად მნიშვნელოვან მოსაზრებებს ჰფენს ნათელს იმის შესახებ, თუ როგორ აღიქვამენ ცხოვრებას დაბალი ფენის წარმომადგენლები. თუმცა, ის იშვიათად ამბობს სიმართლეს. ამბობს იმას, რაც მისთვის იმწუთას ხელსაყრელია. ჟანი, ბუნებრივია, ეთანხმება ფრეკენ ჟულის მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ დაბალი ფენის უკლებლივ ყველა წარმომადგენელი მაღალი წრისგან წნეხშია მოქცეული, რადგან ამ შემთხვევაში მისი მიზანია, თანაგრძნობა გამოიწვიოს. თუმცა, იქვე გადათქვამს ამას, რადგან ხვდება, რომ ამჟამად მისთვის უფრო ხელსაყრელი ბრბოსგან გამოცალკევება იქნებოდა. გარდა იმისა, რომ ახლა ჟანს აღმავლობის პერიოდი აქვს, ის კიდევ ერთი რაღაცით დგას ფრეკენ ჟულიზე მაღლა - ჟანი მამაკაცია. მამრობითი სქესისადმი მიკუთვნებულობის, მამაკაცური ძალის, უკეთ განვითარებული შეგრძნებების უნარისა და ინიციატივის საკუთარ ხელში აღების შესაძლებლობის გამო იგი არისტოკრატი ხდება. მისი არასრულფასოვნება ძირითადად უკავშირდება იმ სოციალურ გარემოს, რომელშიც დროებით ცხოვრობს და რომელსაც ლივრეასთან ერთად მოისვრის. ჟანის მონური ბუნება ვლინდება გრაფის მიმართ მოწიწებაში (ჩექმა) და ბრმა რელიგიურობაში. თუმცა გრაფის მიმართ მოწიწება უფრო იმითაა განპირობებული, რომ გრაფს სწორედ ის მაღალი სტატუსი აქვს, რისკენაც ჟანი მიისწრაფის და ამ მოწიწებას მას შემდეგაც ინარჩუნებს, რაც გრაფის ასულს დაიპყრობს და გარეგნული ბრწყინვალების მიღმა სიცარიელეს აღმოაჩენს. სასიყვარულო ურთიერთობა ამ სიტყვების „მაღალი“ გაგებით, ჩემი აზრით, სრულიად შეუძლებელია ორ ისეთ ადამიანს შორის, რომელთაც ასე განსხვავებული სულიერი თვისებები აქვთ. ამიტომაც ფრეკენ ჟულის მიერ შეთხზული, გამოგონილი სიყვარული ერთგვარ თავის მართლებას, მობოდიშებას უფრო ჰგავს. ჟანი კი მიიჩნევს, რომ იგი შეძლებდა სიყვარულის შენარჩუნებას, თუკი სხვა სოციალური სტატუსი ექნებოდა. მეჩვენება, რომ სიყვარული სუმბულს ჰგავს - გამძლე ყვავილი რომ გამოისხას, ამ მცენარემ სიბნელეში უნდა გაიდგას ფესვი. აქ კი ყვავილი ერთბაშად გაიზარდა, გაიფურჩქნა და ნაყოფიც მოისხა, და შესაბამისად, ნაადრევად მოკვდა კიდეც. და ბოლოს, კრისტინი - ესაა მონა ქალი, ყოველგვარად შებოჭილი, მოკლებული თავისუფლებას, სავსე სიშტერით, სამზარეულოში, ქურასთან ტრიალით რომ შეიძინა, გამოტენილი მორალითა და რელიგიურობით, რაც მისთვის თავდაცვის ფუნქციას ასრულებს. ეკლესიაში მხოლოდ იმისთვის დადის, რომ თავისი წვრილმანი ქურდობები იესო ქრისტეს გადააბაროს და უცოდველობის შეგრძნებით დამუხტული დაბრუნდეს შინ. ერთი სიტყვით, კრისტინი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟია და ამიტომაც განზრახ სქემატურადაა მოხაზული, სწორედ ისე, როგორც პასტორი და ექიმი „მამაში“, რადგან იმ შემთხვევაში მინდოდა, ჩვეულებრივი ადამიანები ისეთად წარმომეჩინა, როგორებიც უმეტეს შემთხვევაში არიან სოფლის ექიმები და პასტორები. და თუ ვინმეს ჩემი მეორეხარისხოვანი გმირები აბსტრაქტულად ეჩვენება, ეს იმით აიხსნება, რომ ჩვეულებრივი ადამიანები, რომლებიც რაიმე პროფესიულ ფუნქციებს ასრულებენ, საერთოდ გარკვეულწილად აბსტრაქტულები არიან. ანუ არ არიან თავისთავადნი და თავიანთი პროფესიული მოვალეობების შესრულების პროცესში მხოლოდ ცალმხრივად ვლინდებიან. მანამ, სანამ მაყურებელი არ იგრძნობს მათი სხვადასხვა მხრიდან დანახვის აუცილებლობას, ჩემი გამოხატვის აბსტრაქტულობა საკმაოდ გამართლებულია. და ბოლოს, რაც შეეხება დიალოგებს, აქ ერთგვარად დავარღვიე ტრადიცია - ჩემს პერსონაჟებს აღარ დავაკისრე კატეხიზმოს მასწავლებელთა ფუნქცია, სულელურ კითხვებს რომ სვამენ მახვილგონივრული პასუხების მისაღებად. უარი ვთქვი ფრანგული დრამატული დიალოგის სიმეტრიულ, მათემატიკურად ზუსტ კონსტრუქციაზე და გონების ქაოტური მუშაობის შედეგი ვაჩვენე, რადგან სინამდვილეშიც სწორედ ასე ხდება ხოლმე, საუბრის თემას ბოლომდე ვერასოდეს ვერ ამოწურავ, ერთი აზრი კი მეორეს სრულიად უნებლიეთ ებმის. ამიტომაც დიალოგებს თითქოს გზა აბნევიათ, პირველ სცენებში აგროვებენ მასალას, რომელიც შემდეგ გადამუშავდება, უკან ბრუნდება, მეორდება, იშლება, ივსება, როგორც თემა მუსიკალურ კომპოზიციაში. მოქმედება საკმაოდ დატვირთულია და რადგანაც იგი ძირითადად ორ ადამიანს ეხება, სწორედ მათკენ მივმართე მთელი ყურადღება. მხოლოდ ერთი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟი შემოვიყვანე - მზარეული ქალი, და კიდევ მამის უბედური აჩრდილი, რომელიც ამ ყველაფერს თითქოს თავს დასტრიალებს. ვფიქრობ, რომ ახალი დროის ადამიანს ყველაზე მეტად ფსიქოლოგიური პროცესი აინტერესებს: ჩვენი ცნობისმოყვარე სულები ვეღარ კმაყოფილდებიან მხოლოდ მიმდინარე მოვლენების ცქერით და მათი მამოძრავებელი საიდუმლო მექანიზმების ამოხსნას მოითხოვენ. ჩვენ ხომ გვინდა, ძაფები დავინახოთ, დავათვალიეროთ მექანიზმი, შევისწავლოთ ზარდახშის ორმაგი ფსკერი, ხელი შევახოთ ჯადოსნურ ბეჭედს, ვიპოვოთ ნაკერი, ჩავიხედოთ სხვის კარტში, იქნებ აღმოვაჩინოთ, როგორ მოუნიშნავს ვიღაცას. ნიმუშად ძმები გონკურების რომანები დავისახე - მათ თანამედროვე ლიტერატურაში ყველაზე მეტად ვაფასებ. კომპოზიციის ტექნიკურ მხარეებზე თუ ვისაუბრებთ, ვეცადე, პიესის ტრადიციული აქტებად დაყოფა გამეუქმებინა. ეს გადაწყვეტილება მას შემდეგ მივიღე, რაც აღმოვაჩინე, რომ ანტრაქტისას, როცა მაყურებელს ეძლევა ფიქრის დრო, იგი გაურბის ავტორ-ჰიპნოზიორის შეგონებებს, რაც ხელს უშლის ილუზიის შენარჩუნებას. ჩემი პიესა დაახლოებით საათ-ნახევარს გრძელდება და თუ ადამიანებს შეუძლიათ, ამდენივე ან კიდევ უფრო დიდხანს უსმინონ ლექციას, ქადაგებას ან პოლიტიკურ დებატებს, მიმაჩნია, რომ საათ-ნახევრიანი სპექტაკლიც არ დაღლის მაყურებელს. ჯერ კიდევ 1872 წელს ჩემს ერთ-ერთ პირველ პიესაში, „უარყოფილი“, გამოვცადე ეს კონცენტრირებული ფორმა, თუმცა მას დიდი წარმატება არ მოჰყოლია. ხუთაქტიანი პიესა უკვე დასრულებული მქონდა, როცა აღმოვაჩინე, რომ მას სრულიად შემაშფოთებელი, დამანგრეველი ეფექტი აქვს. ხელნაწერი დავწვი და შედეგად დაიბადა კარგად დამუშავებული, ერთსაათიანი, ერთმოქმედებიანი პიესა, 50 ნაბეჭდი გვერდის მოცულობის. ასე რომ, ფორმა არახალია, მაგრამ, როგორც ჩანს, ეს აღმოჩენა მე მეკუთვნის და მოდის მერყევ კანონებს თუ გავითვალისწინებთ, არაა გამორიცხული, იგი ჩვენი დროის მოთხოვნების სრულიად შესაბამის ფორმად გადაიქცეს. მომავალში მოხარული ვიქნები, თუ დარბაზში დავინახავ მომზადებულ მაყურებელს, რომელიც ერთმოქმედებიან სპექტაკლს შეუსვენებლად გაუძლებს, მაგრამ ამას ჯერ კიდევ წინასწარ შესწავლა სჭირდება. თუმცა, მაყურებელი და მსახიობები ოდნავ მაინც რომ ამოვასუნთქო, თან ისე, რომ მაყურებელმა ილუზიის ტყვეობიდან თავის დაღწევა ვერ მოახერხოს, დრამატული ხელოვნების სამ ფორმას ვიყენებ. კერძოდ: მონოლოგს, პანტომიმასა და ბალეტს, რომლებიც თავდაპირველად ახასიათებდა ანტიკურ ტრაგედიებს - მონოდიას მონოლოგად ვაქცევ, ქოროს კი - ბალეტად. მონოლოგი დღესდღეობით ათვალწუნებულია ჩვენი რეალისტების მიერ არადამაჯერებლობის გამო, მაგრამ თუ მას საკმარის მოტივაციას მოვუძებნი, დამაჯერებელიც გახდება და წარმატებითაც გამოვიყენებ. როცა ორატორი ოთახში ბოლთას სცემს და თავის სიტყვას კითხულობს, ეს ხომ სრულიად დამაჯერებელია, ისევე როგორც, როცა მსახიობი ხმამაღლა იმეორებს თავის როლს, მოსამსახურე ქალი ელაპარაკება თავის კატას, დედა ენას უჩლექს შვილს, შინაბერა თავის თუთიყუშს ეჩიფჩიფება, მძინარე კი ძილში ლაპარაკობს. და იმისთვის, რომ მსახიობს თუნდაც ერთხელ მივცე შესაძლებლობა, დამოუკიდებლად იმუშაოს, მწერლის მითითებებისგან თუნდაც წუთით გავათავისუფლო, მონოლოგები არ გამიწერია, მხოლოდ მოვნიშნე. სიმართლე რომ ითქვას, დიდი მნიშვნელობა არა აქვს, რას ვიტყვით ძილში, ან კატას რას ველაპარაკებით, მანამ, სანამ ეს მოვლენებზე არ ახდენს გავლენას. ნიჭიერ მსახიობს, რომელიც უკვე განმსჭვალულია შესაფერისი განწყობითა და სიტუაციით, სავარაუდოდ შეუძლია იმპროვიზაციით უკეთ ააგოს მონოლოგი, ვიდრე ამას მწერალი მოახერხებდა, რომელსაც არ შეუძლია, წინასწარ გათვალოს, რამდენად გრძელი ან დატვირთული უნდა იყოს ტექსტი, რომ მაყურებლის ილუზიის ტყვეობაში შენარჩუნება მოახერხოს. იტალიური თეატრი, როგორც ვიცით, მთელ რიგ სცენებზე დაუბრუნდა იმპროვიზაციას და შესაბამისად შექმნა ერთგვარი მთხზველი-მსახიობის ფენომენი, რომელიც ექსპრომტად თხზავს, თუმცა, ავტორის ჩანაფიქრთან შესაბამისობაში. ეს შეიძლება წინ გადადგმულ ნაბიჯად მივიჩნიოთ, ან ხელოვნების ახალი დარგის ჩანასახად და „კრეატიული“ ხელოვნება ვუწოდოთ. იქ კი, სადაც მონოლოგი არადამაჯერებელი იქნებოდა, პანტომიმას ვიყენებ და ამით მსახიობს კიდევ უფრო მეტ თავისუფლებას ვანიჭებ, თვითონაც შექმნას - თავად მოიპოვოს დიდება. თუმცა, მაყურებელი მეტისმეტად რთული გამოცდის წინაშე რომ არ დავაყენო, მუნჯ სცენას მუსიკის მფლობელობაში ვტოვებ, რაც სრულიად გამართლებულია ზაფხულის ღამის დღესასწაულით, როცა ტრადიციულად ცეკვები იმართება ხოლმე. მუსიკას შეუძლია ილუზიების შექმნა და ამიტომაც ორკესტრის ხელმძღვანელს ვთხოვ, კარგად გაიაზროს მუსიკალური ნაწარმოების არჩევანი, რომ თანამედროვე ოპერეტებთან ასოციაციებით, საცეკვაო რეპერტუარით ან მეტისმეტად პროვინციული ფოლკლორული მოტივებით არასაჭირო განწყობა არ შექმნას. ბალეტი, რომელიც ასევე შემომაქვს მოქმედებაში, არ შეიძლება ე.წ. მასობრივი სცენით შეიცვალოს, რადგან ასეთ სცენებს, როგორც წესი, ძალიან ცუდად იყენებენ: მრავალრიხცოვანი სტატისტები შანსს არ უშვებენ ხელიდან, როგორმე თავი გამოიჩინონ და შესაბამისად, ილუზიას აქარწყლებენ. მასობრივ სცენაში სტატისტებმა უხამსი ხუმრობების იმპროვიზება რომ არ დაიწყონ, უკვე მზა მასალას ვიყენებ, რომელსაც ზოგჯერ ორაზროვანი მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს. ეს დამცინავი სიმღერა მე არ დამიწერია, სტოკჰოლმის მახლობლად მოვისმინე და ჩავინიშნე. სიტყვები მთლად ზუსტად მიზანში ვერ ხვდება, მაგრამ სწორედ ესაა მათი აზრი, რადგან მონის ვერაგობა (სისუსტე) უფლებას არ აძლევს მას, ბატონს პირდაპირ შეუტიოს. ამგვარად, არავითარი სიტყვამრავალი ოხუნჯობანი ამ სერიოზულ სცენაში არაა საჭირო, არავითარი უხამსი ხუმრობა არ მოუხდება სიტუაციას, როცა მთელი საგვარეულო დაღუპვის პირასაა. რაც შეეხება დეკორაციას, აქ ასიმეტრიულობა და ფრაგმენტულობა იმპრესიონისტული მხატვრობისგან ვისესხე და მეჩვენება, რომ ამით ილუზიის გაძლიერებას შევუწყვე ხელი; რადგან იმის წყალობით, რომ მაყურებელი ოთახსა და ავეჯს მხოლოდ ნაწილობრივ ხედავს, იხსნება წარმოსახვის ფართო შესაძლებლობები, ამოქმედდება ფანტაზია, რომელიც ნაკლის ამოვსებას შეეცდება. ამით კიდევ ერთ უპირატესობას მივაღწიე - თავიდან ავიცილე გაუთავებელი გასვლა-გამოსვლა კარში. სასცენო კარები ხომ ძირითადად ტილოსგან დამზადებული დეკორაციაა და სულ მცირე შეხებაზეც კი ირხევა. აბა, სად შეუძლია ასეთ კარს, გადმოსცეს ოჯახის თავის სიბრაზე, როცა ეს უკანასკნელი ცუდი სადილის შემდეგ გადის და კარს ისე გაიჯახუნებს, რომ „მთელი სახლი ზანზარებს“ (თეატრში - ირწევა!). ამიტომაც ერთადერთ, უცვლელ დეკორაციას ვიყენებ. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ საშუალება მივცე პერსონაჟებს, „შეეზარდონ“ გარემოს და მეორეც - დეკორაციების ტრადიციული სიჭარბე ერთხელ და სამუდამოდ მოვსპო. თუმცა, რახან ერთადერთი დეკორაცია გვაქვს, შეგვიძლია მოვითხოვოთ, რომ ის დამაჯერებელი იყოს. თუმცა, არაფერია იმაზე რთული, შექმნა ოთახი, რომელიც ნამდვილს ჰგავს, მიუხედავად იმისა, რომ მხატვარს იოლად შეუძლია ცეცხლისმფრქვეველი მთებისა და ჩანჩქერების გამოსახვა. კედლები ტილოსი იყოს, მაგრამ სამზარეულოს მოწყობილობებისა და ჭურჭლეულის კედელზე მიხატვა ერთხელ და სამუდამოდ უნდა დამთავრდეს. სცენაზე ისედაც საკმარისად გვაქვს პირობითობა, რომელიც უნდა დავიჯეროთ და მივიღოთ, ამიტომ ნუღარ გვაიძულებთ, დამატებით კიდევ დახატული ჯამ-ჭურჭლის ნამდვილობა დავიჯეროთ. უკანა ფარდა და მაგიდა ოდნავ დახრილად მოვათავსე. თუ მსახიობები მაგიდასთან ერთმანეთის პირისპირ დასხდებიან, სახით ან პროფილით მაყურებლისკენ აღმოჩნდებიან. ერთხელ „აიდაში“ ვნახე დიაგონალზე დაკიდებული უკანა ფარდა, რომელიც თვალს აქამდე უნახავ პერსპექტივას უხსნიდა და სულ არ მომეჩვენებია, რომ მხატვარმა ეს ხერხი გაბეზრებული სწორი ჰორიზონტისგან თავდასაღწევად, ჯიბრით მოიგონა. კიდევ ერთი, შეიძლება, უსარგებლო სიახლე არის რამპის გაუქმება. რამპიდან განათების მიზანი მსახიობების სახის უფრო სავსედ წარმოჩენაა. თუმცა, მე ვსვამ კითხვას: რა საჭიროა, ყველა მსახიობის სახე სავსედ გამოჩნდეს? განა ასეთი განათება არ ანადგურებს სახის ქვედა ნაწილების მთელ მომხიბლაობას? განსაკუთრებით გამოკვეთს ღაწვის ჩრდილებს, ამახინჯებს ცხვირის ფორმას, ჩრდილს სცემს თვალებზე. ასეც რომ არ იყოს, ამ განათებით ხომ მსახიობებს თვალები უზიანდებათ, რის შედეგადაც გამომსახველი თამაში მზერით სრულიად იკარგება, რადგან რამპის შუქი თვალის ბადურის სწორედ იმ ნაწილს ხვდება, რომელიც ჩვეულებრივ დაცულია (თუ არ ჩავთვლით მეზღვაურებს, რომელნიც იძულებულნი არიან, ზღვის წყალზე არეკლილ მზის ათინათს უყურონ გამუდმებით) და ამიტომ თვალებით თამაში ძირითადად შემოიფარგლება მსახიობების შეშლილ მზერაში, რომელსაც ხან გვერდით, ხანაც მაღლა აღაპყრობენ, აივნების მიმართულებით, და ამ დროს გუგების ნაცვლად თვალის მხოლოდ თეთრ ნაწილს ვხედავთ. ის კი არა, არაა გამორიცხული, მსახიობი ქალები სწორედ ამიტომ აფახულებენ თვალებს ასე გულისშემაღონებლად ხშირად. და თუ სცენაზე მდგარ ადამიანს უნდა, რაიმე თქვას მზერით, ერთი ისღა დარჩენია, პირდაპირ დარბაზში გაიხედოს და ამრიგად დაამყაროს კონტაქტი მაყურებელთან, რომელიც ფარდით შემოსაზღვრული სივრცის მიღმაა. ამ მავნე ჩვევას - დამსახურებულად თუ დაუმსახურებლად, - „ნაცნობებთან მისალმებას“ ეძახიან. განა საკმაოდ ძლიერი გვერდითი განათება (პროჟექტორი ამრეკლით ან რაიმე მსგავსი მოწყობილობა) არ აჩუქებდა მსახიობს ახალ შესაძლებლობას: გაეძლიერებინა მიმიკა, ადამიანის სახის ყველაზე გამომსახველი ნაწილის, თვალების გამოყენებით? არა მაქვს არავითარი ილუზია იმისა, რომ ჩვენი დიდი სურვილის მიუხედავად, შესაძლებელია, მსახიობი ვაიძულოთ, თამაშობდეს მაყურებლისთვის და არა მაყურებელთან. სულ არ ვოცნებობ იმაზე, რომ მსახიობის ზურგის ცქერით დავტკბე რომელიმე მნიშვნელოვანი სცენის დასაწყისიდან დასასრულამდე, მაგრამ იმას კი ვისურვებდი, რომ საკვანძო სცენები სუფლიორის ჯიხურთან არ ითამაშონ, როგორც აპლოდისმენტებზე გათვლილი დუეტები, არამედ შეასრულონ მითითებულ ადგილას, სიტუაციიდან გამომდინარე. ერთი სიტყვით, არავითარ რევოლუციას არ ვითხოვ, მხოლოდ უმნიშვნელო მოდიფიკაციებს, რადგან სცენის გადაქცევა ოთახად, რომელსაც მეოთხე კედელი არა აქვს და ამიტომ ავეჯის ნაწილი მაყურებლისკენ ზურგით დგას, როგორც ჩანს, ჯერ კიდევ უშლის ხელს აღქმას. გრიმზე თუ ჩამოვარდა სიტყვა, ვეღარ ვიქნები იმის იმედად, რომ ქალბატონები, რომელთაც სილამაზე ურჩევნიათ დამაჯერებლობას, ჩემს ნათქვამს შეისმენენ. მაგრამ მსახიობი უნდა დაფიქრდეს, რამდენად მომგებიანია მისთვის, საკუთარ სახეს გრიმის გამოყენებით რაღაც აბსტრაქტული შტრიხები შესძინოს, რაც ნიღაბივით მოუშორებლად შერჩება. წარმოვიდგინოთ მამაკაცი, რომელმაც წარბებს შორის მურით ღრმა ნაოჭი დაიხატა, რათა თავისი პერსონაჟის სისასტიკისთვის ხაზი გაესვა და დავუშვათ, რომ რაღაც რეპლიკის წარმოთქმისას მან უნდა გაიღიმოს. ხვდებით, რა საშინელ გრიმასას მივიღებთ შედეგად?! ან როგორ მოახერხებს მსახიობი, დაინაოჭოს თავისი ხელოვნურად გადაპრიალებული, ბილიარდის ბურთივით მბზინავი შუბლი ისე, რომ მოხუცი კაცის სიბრაზე წარმოაჩინოს? თანამედროვე ფსიქოლოგიურ დრამაში, სადაც სულის უნატიფესი მოძრაობები მეტწილად სახეზე უნდა აისახოს, ვიდრე ჟესტებით ან ხმამაღალი შეძახილებით, ალბათ ღირს, სცენაზე დავაყენოთ მსახიობი გვერდითი განათებით და უგრიმოდ, ან მინიმალური გრიმით. და რომ შეგვეძლოს თვალს მოვაფაროთ ორკესტრი, თავისი ხელისშემშლელი განათებით და მაყურებლისკენ მიშვერილი სახეებით; რომ შეგვეძლოს პარტერი ისე ავამაღლოთ, რომ მაყურებელმა მსახიობების მუხლებს ზემოთაც დაინახოს რაიმე; რომ შეგვეძლოს თავიდან მოვიშოროთ ბელეტაჟის ლოჟები თავისი ირონიულად მოღიმარი, მოქეიფე ქალბატონებითა და ბატონებით და ამით სპექტაკლის მსვლელობისას სრულ სიბნელეს მივაღწიოთ; და კიდევ, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია: ვინმე რომ ჩვენს განკარგულებაში პატარა სცენას და პატარა დარბაზს გადმოგვცემდეს, მაშინ, ალბათ, დაიბადებოდა ახალი დრამატურგია, ყოველ შემთხვევაში, თეატრი კვლავ იქცეოდა განათლებული მაყურებლის გართობის ადგილად. ასეთი თეატრის მოლოდინში კი ისღა დაგვრჩენია, ხელნაწერების უჯრაში შესანახად ვწეროთ და შევეცადოთ, მომავლის რეპერტუარი მოვამზადოთ. მე შევეცადე. თუ ეს მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდება, ხელახლა ვცადოთ! მოქმედი პირნი: ფრეკენ ჟული - 25 წლის ჟანი - მსახური, 30 წლის კრისტინი - მზარეული, 35 წლის მოქმედება ხდება გრაფის სასახლის სამზარეულოში, ზაფხულის ღამის დღესასასწაულზე. დეკორაცია: დიდი სამზარეულო ოთახი, რომლის ჭერი და გვერდითი კედლები ფარდებითაა დაფარული. უკანა კედელი მარცხნიდან მარჯვნივ, ირიბად იჭრება სიღრმეში. ამავე კედელზე ორი თაროა ზედ სპილენძის, ბრინჯაოს, თუჯისა და თუნუქის ჭურჭლით. თაროებზე გოფრირებული ქაღალდი აფენია. ოდნავ მარჯვნივ მოჩანს დიდი, თაღოვანი ფორმის ორმაგი შუშის კარის სამი მეოთხედი ნაწილი, საიდანაც ამურის ქანდაკებით მორთულ შადრევანს ვხედავთ. მის ირგვლივ იასამნის ბუჩქები და მაღალი ალვის ხეები დგას. სცენის მარცხენა მხარეს კაფელით მოპირკეთებული დიდი ღუმლის ნაწილი მოჩანს. მარჯვენა მხრიდან შემოჭრილია თეთრი ფიჭვისგან ნათალი მსახურთა სასადილო მაგიდის კიდე. აქვეა რამდენიმე უზურგო სკამი. ღუმელი არყის ხის ტოტებითაა შემკული, იატაკზე ღვია მიმოუბნევიათ. მაგიდის ბოლოში დგას იაპონური სანელებლების დიდი ზომის ქილა, შიგ აყვავებული იასამნებით. საყინულე, ჭურჭლის საშრობი, სარეცხი ნიჟარა. დიდი, ძველებური ზარი კარს ზემოთ, იქვე მარცხნივ კი მსახურთა გამოსაძახებელი მილი. (კრისტინი ღუმელთან დგას და ტაფაზე რაღაცას წვავს. ღია ფერის ბამბის კაბა აცვია, მზარეულის წინსაფარი უკეთია. შემოდის ლივრეაში გამოწყობილი ჟანი, თან მოაქვს ცხენოსნის დეზებიანი ჩექმა და გამოსაჩენ ადგილას, თვალწინ დაიდგამს) ჟანი ამ საღამოს ისევ გაგიჟდა ფრეკენ ჟული. სულ გაგიჟდა! კრისტინი აჰ, ეს ვინ მობრძანებულა?! ჟანი გრაფი სადგურამდე მივაცილე და უკანა გზაზე, ბეღელს რომ ჩავუარე, შევედი, ცოტას მეც ვიცეკვებ-მეთქი. და რას ვხედავ?! მეტყევესთან ცეკვავდა ჩვენი ფრეკენი. მაგრამ როგორც კი დამინახა, იმწამსვე ჩემკენ გამოქანდა და ქალების ვალსზე გამიწვია. რომ იცოდე, როგორ ტრიალებდა! მსგავსი არაფერი მინახავს. სულ გაგიჟდა! კრისტინი ეგ ყოველთვის გიჟი იყო, მაგრამ ბოლო ორი კვირაა, განსაკუთრებით აურია; მას მერე, რაც ნიშნობა ჩაიშალა. ჟანი ჰო, ნეტავ რა მოხდა? არადა, კარგი კაცი იყო მაგისი საქმრო, მერე რა, თუ მთლად მდიდარი ვერ იყო. აჰ! მაგრამ ესენი ხომ დიდი წუნიები არიან. (ჩამოჯდება მაგიდის კიდესთან) არა, მაინც უცნაურად არ გეჩვენება, რომ ახალგაზრდა ქალბატონმა მსახურებთან შინ დარჩენა ამჯობინა და მამამისს ნათესავებთან არ გაჰყვა? კრისტინი საქმროსთან რომ აერია საქმე, რცხვენია ალბათ. ჟანი ჰო, ეგრე იქნება! თუმცა ეგ საქმრო მაინც ღირსეული კაცი გამოდგა. კრისტინ, იცი, როგორ მოხდა ეს ამბავი? მე კი დავინახე, მაგრამ არ შევიმჩნიე. კრისტინი არაფერიც არ დაგინახავს. ჟანი კი-მეთქი, ჩემი თვალით. ერთ საღამოს თავლაში იყვნენ, ფრეკენ ჟული „ავარჯიშებდა“... ჰო, ამას ვარჯიშს ეძახდა. იცი, რას შვრებოდა? მათრახზე ახტუნებდა, აი, ძაღლს რომ ხტომას ასწავლიან, ისე. ორჯერ გადაახტუნა და ორივეჯერ ამოსცხო. აი, მესამე ჯერზე კი საქმრომ მათრახი გამოგლიჯა, გადაუმტვრია, სახეში ესროლა და იმის მერე აღარც გამოჩენილა. კრისტინი მართლა ასე იყო? ეს რა მესმის! ჟანი კი, ნამდვილად! შენ ეს მითხარი, კრისტინ, რამე გემრიელი თუ გეგულება ჩემთვის? კრისტინი (ტაფიდან იღებს საჭმელს და ჟანს დაუდებს) ცოტა თირკმელი გვაქვს, დღევანდელი ხბოდან გადაგინახე! ჟანი (ყნოსავს საჭმელს) მშვენიერია! სიამოვნებით გეახლები! (თეფშს ხელს ჰკიდებს) ისე, თეფში რომ შეგეთბო, ურიგო არ იქნებოდა! კრისტინი გრაფი შენთან მონაგონია, ისეთი მოთხოვნები გაქვს! (თმაზე ნაზად ეფერება) ჟანი (ბრაზიანად) თმას ნუ მიჩეჩავ! მოგეხსენება, როგორი მგრძნობიარე ვარ. კრისტინი კარგი ახლა, ხომ იცი, ამას სიყვარულით ვაკეთებ. (ჟანი ჭამს. კრისტინი ლუდის ბოთლს ხსნის) ჟანი ლუდი? ზაფხულის ღამის დღესასწაულზე? არა, გმადლობთ! მე თვითონ მივხედავ თავს. (გამოაღებს მაგიდის უჯრას და იღებს ერთ ბოთლ წითელ ღვინოს, ყვითელი ცვილით თავდაბეჭდილს) ხომ ხედავ ამ ყვითელ ბეჭედს?.. ჭიქა მომაწოდე ერთი! მაღალფეხიანი, წყალგაურეველ ფრანგულ ღვინოს რომ შეეფერება, ისეთი. კრისტინი (უბრუნდება ქურას, ზედ პატარა ქვაბს დგამს) ღმერთო, შენ უშველე იმას, ვისაც ეს ცოლად მოიყვანს! რა აზიზი ვინმეა! ჟანი რა სისულელეა! ძალიანაც კმაყოფილი იქნებოდი, ჩემნაირი ქმარი რომ გყოლოდა. ვითომ რა დაგაკლდა იმით, ყველანი შენს საქმროს რომ მეძახიან? (ღვინოს აგემოვნებს) კარგია! ძალიან კარგი! სულ ოდნავ შემთბარი რომ იყოს, აჯობებდა! (ხელებით ათბობს ჭიქას) ეს ღვინო დიჟონში ვიყიდეთ. ლიტრი 4 ფრანკი ღირდა, უჭურჭლოდ. ამას კიდევ საბაჟოს ხარჯი დაუმატე! მანდ რას ხარშავ? რა ჯოჯოხეთურად ყარს! კრისტინი რაღაცა დამპალი ნაყენია, ფრეკენ ჟული მახარშვინებს ძუკნა დიანასთვის. ჟანი სიტყვები შეარჩიე, კრისტინ! ამ დღესასწაულის ღამეს ძაღლისთვის სალაფავი არ გეხარშა, სხვანაირად არ იქნებოდა? ავადაა თუ რა სჭირს? კრისტინი კი, ავადაა, აბა! დარაჯის ძაღლთან გაუსეირნია და ახლა ატეხილია. ფრეკენ ჟულიმ, ამას ვერ ავიტანო. ჟანი ფრეკენი ზოგჯერ ისე მაღლა ასწევს ხოლმე ცხვირს, ზოგჯერ კი სიამაყე სულ ავიწყდება, მთლად გარდაცვლილ დედამისს ჰგავს. ისიც სამზარეულოსა და თავლაში გრძნობდა ყველაზე კარგად თავს, მაგრამ ეტლში ორ ცხენზე ნაკლებს არ იკადრებდა; მანჟეტები ჭუჭყიანი ჰქონდა, მაგრამ გრაფის გერბიან ღილებს კი აუცილებლად ითხოვდა ზედ! ჰოდა, ისევ ფრეკენს რომ დავუბრუნდეთ, სულ არ ადარდებს თავისი პერსონა. ამით იმის თქმა მინდა, რომ კეთილშობილი ქალბატონის თავდაჭერა აკლია. აი, ახლაც ბეღელში რომ ცეკვავდა, ჩვენს ანას მეტყევე ააცალა და თვითონ გაიწვია საცეკვაოდ. ჩვენთან ასე არ იქცევიან, მაგრამ ეგრე ხდება, როცა თავადები ცდილობენ უბრალო გლეხებივით მოქცევას... ისე უბრალოვდებიან!.. თუმცა მაინც დიდებული ვინმეა! ბრწყინვალე! აჰ! რა მხრები აქვს! და კიდევ ბევრი სხვა რამეც! კრისტინი კარგი, გეყოფა! კლარასგან ვიცი, სინამდვილეში რაცა აქვს. არ დაგავიწყდეს, რომ ეგ აცმევს ყოველდღე. ჟანი რა კლარა! თქვენ ქალებს სულ გშურთ ერთმანეთის. მე მასთან ერთად ცხენითაც მისეირნია... და თან, როგორ ცეკვავს! კრისტინი ჟან, მომისმინე. საქმეს რომ მოვრჩები, ჩემთან ცეკვაზე რას იტყვი? ჟანი რა თქმა უნდა, ვიცეკვოთ. კრისტინი მპირდები? ჟანი გპირდები? რახან ვთქვი, ესე იგი, შევასრულებ კიდეც! მანამდე კი სადილისთვის მადლობასაც გადაგიხდი. მართლაც გემრიელი იყო. (ბოთლს დაუცობს თავს) ფრეკენი (კარში დგას, გარეთ ელაპარაკება ვიღაცას) ახლავე დავბრუნდები! თქვენ არ გაჩერდეთ! ჟანი (ბოთლს ჩუმად ჩააცურებს მაგიდის უჯრაში; პატივისცემის ნიშნად წამოდგება) ფრეკენი (შემოდის. უახლოვდება კრისტინს ქურასთან) აბა, გაამზადე? კრისტინი (ანიშნებს, რომ ჟანი იქვე ზის) ჟანი (გალანტურად) ქალბატონები რაღაც საიდუმლოს მალავენ? ფრეკენი (სახეში ცხვირსახოცს შემოჰკრავს) რა ცნობისმოყვარე ხართ! ჟანი აჰ, იების რა მშვენიერი არომატია! ფრეკენი (კეკლუცად) უსირცხვილო! ამას დამიხედეთ, სუნამოებშიც რომ ერკვევა! ცეკვაც ხომ კარგად ეხერხება... ნუ გვითვალთვალებთ! მოშორდით აქედან! ჟანი (გამომწვევად, მაგრამ თავაზიანად) ნუთუ რაიმე ჯადოსნურ წვიანს ხარშავენ ქალბატონები ზაფხულის ღამის დღესასწაულისთვის? იღბლიან ვარსკვლავზე სამკითხაოდ, საბედოს სახე რომ დაინახონ. ფრეკენი (მკაცრად) მახვილი თვალი სჭირდება ამის დანახვას! (კრისტინს) ნახევარი ბოთლი ჩამისხი და თავი კარგად დაუცე. წამომყევით და ერთი შოტლანდიური იცეკვეთ ჩემთან ერთად, ჟან... ჟანი (ყოყმანით) უზრდელობაში ნუ ჩამომართმევთ, მაგრამ ამ ცეკვას კრისტინს დავპირდი... ფრეკენი არა უშავს, კრისტინთან რამე სხვას იცეკვებთ. ასე არაა, კრისტინ? არ გინდა, ჟანი მათხოვო ცოტა ხნით? კრისტინი ეს ჩემი გადასაწყვეტი არაა. თუ ქალბატონი იკადრებს, ჟანი უარს ვერ იტყვის. ასე რომ, წავიდეს! და მადლობელი იყოს ასეთი პატივისთვის. ჟანი გულწრფელად რომ გითხრათ, - თან დამერწმუნეთ, სულ არ მინდა, გული გატკინოთ - არ ვიცი, რამდენად მოსაწონია თქვენი საქციელი, ერთ კავალერთან ზედიზედ ორჯერ იცეკვოთ, იმის გავითვალისწინებით, რომ ხალხი ამას სულ სხვა კუდებს გამოაბამს... ფრეკენი (აენთება) რა კუდებს? რას გულისხმობთ? ჟანი (პირმოთნედ) რახან ფრეკენმა ჩემი გაგება არ ისურვა, კეთილი, უფრო ცხადად ავუხსნი: ულამაზოა, როცა თქვენს ერთ-ერთ ქვეშევრდომს უფრო მეტად გამოარჩევთ, მაშინ, როცა სხვებიც ელიან თქვენგან ამ დაუმსახურებელ პატივს... ფრეკენი გამოვარჩევ? ეს რა აზრები მოგდით! გაოგნებული ვარ. მე, ამ სახლის ქალბატონი, ჩემი მონაწილეობით პატივს ვდებ უბრალო ხალხის ზეიმს, მაგრამ როცა მართლა მინდება ცეკვა, ისეთ მეწყვილეს ვირჩევ, ვისაც ცეკვის წაყვანა კარგად შეუძლია, თავი სასაცილოდ რომ არ გავიხადო. ჟანი როგორც ფრეკენი მიბრძანებს! მზად ვარ, გემსახუროთ. ფრეკენი (მოლბება) ბრძანებად ნუ მიიღებთ! ამ საღამოს ჩვენ ყველანი უბრალოდ ერთად ვმხიარულობთ და წოდებები რა მოსატანია! ასე რომ, მომეცით ხელი. ნუ ღელავ, კრისტინ, საქმროს არ წაგართმევ! (ჟანი მკლავს გაუწვდის და ფრეკენი გარეთ გაჰყავს) * პანტომიმა თამაშდება ისე, თითქოს მსახიობი ქალი ნამდვილად მარტო იყოს სივრცეში: საჭიროების შემთხვევაში მაყურებელს ზურგს აქცევს, პარტერში არ იყურება, აუჩქარებლად მოძრაობს, თითქოს არ აინტერესებს, მაყურებელს თავს შეაწყენს თუ არა. კრისტინი მარტოა. შორიდან აღწევს ვიოლინოს სუსტი ხმა, შოტლანდიური მოტივი. კრისტინი მელოდიას ღიღინებს. ჟანის ნასუფრალს ალაგებს, თეფშებს რეცხავს, ამშრალებს და კარადაში აწყობს. შემდეგ იხსნის წინსაფარს, მაგიდის უჯრიდან ამოაქვს პატარა სარკე და იასამნებიან ქილას მიაყუდებს. სანთელს დაანთებს და ალზე გაახურებს თმის სარჭს, რომლითაც შუბლზე ჩამოშლილ თმას იხვევს. შემდეგ ზღურბლზე დგება და მიაყურადებს. კვლავ მაგიდასთან ბრუნდება. იპოვის ფრეკენის დატოვებულ ცხვირსახოცს, აიღებს და დაყნოსავს; შემდეგ გაშლის ცხვირსახოცს და ფიქრებში გართული ხელით გაასწორებს, მერე კი ოთხ ნაწილად კეცავს და ა.შ. * ჟანი (მარტო ბრუნდება) არა, მართლა გიჟია! ერთი გენახა, როგორ ცეკვავდა! ხალხი ზურგსუკან დასცინოდა. შენ რას იტყვი, კრისტინ? კრისტინი არა უშავს, თვიური აქვს; მაგ დროს ყოველთვის ასე უცნაურად იქცევა ხოლმე. არ გინდა, ახლა მე წამომყვე და მეცეკვო? ჟანი იმედია, ძალიან არ მიბრაზდები, ასე რომ მიგატოვე... კრისტინი არა! ასეთ წვრილმანზე არ ღირს გაბრაზება. თანაც, მე ჩემი ადგილი კარგად ვიცი... ჟანი (წელზე მოხვევს ხელს) რა შეგნებული გოგო ხარ, კრისტინ. კარგი ცოლი დადგებოდა შენგან... ფრეკენი (შემოდის. უხერხულობისგან იბნევა; ნაძალადევად ხუმრობს) ნამდვილად მომხიბლავი კავალერი ბრძანდებით, თქვენს ქალბატონს გაექეცით. ჟანი პირიქით, ფრეკენ ჟული. როგორც ხედავთ, ჩემი მიტოვებული ქალბატონისკენ გამოვეშურე! ფრეკენი (ტონს იცვლის) თქვენ ის თუ იცით, რომ უბადლო მოცეკვავე ხართ?! მაგრამ ვერ ვხვდები, დასვენების დღეს ლივრეა რატომ გაცვიათ! ახლავე გაიხადეთ. ჟანი მაშინ, გთხოვთ, ერთი წუთით დამტოვოთ, ფრეკენ. ჩემი შავი პიჯაკი აი, აქ კიდია... (ჟესტით ანიშნებს მარჯვნივ) ფრეკენი ჩემი გერიდებათ? თქვენ ხომ მხოლოდ პიჯაკი უნდა გამოიცვალოთ. კეთილი, თქვენს ოთახში წადით და მალე დაბრუნდით. ან, თუ გნებავთ, აქ დარჩით, მე მივტრიალდები. ჟანი თქვენი ნებართვით, ფრეკენ! (მიდის მარჯვნისაკენ, მოფარებულიდან ხელები უჩანს, სანამ პიჯაკს იცვლის) ფრეკენი (კრისტინს) კრისტინ, თურმე ჟანი მართლა შენი საქმრო ყოფილა, რახან ასე გაგითამამდა? კრისტინი საქმრო? დიახ, ასეც შეიძლება ითქვას. ჩვენ ასე ვეძახით. ფრეკენი ეძახით? კრისტინი ხომ გესმით, ფრეკენს თავადაც ჰყავდა საქმრო და... ფრეკენი ოღონდ, ჩვენ მართლა დანიშნულები ვიყავით... კრისტინი თუმცა, მაინც არაფერი გამოგივიდათ... ჟანი (შემოდის შავ პიჯაკსა და ქვაბურა ქუდში გამოწყობილი) ფრეკენი Tres gentil, monsieur Jean! Tres gentil[15]. ჟანი Vous voulez plaisanter, madame![16] ფრეკენი Et vous voulez parler francais![17] ენა სად ისწავლეთ? ჟანი შვეიცარიაში, როცა ლუცერნის ერთ-ერთი ყველაზე დიდ სასტუმროში სომელიედ ვმუშაობდი. ფრეკენი ამ რედინგოტში ნამდვილ ჯენტლმენს ჰგავხართ! Charmaut![18] (მაგიდასთან ჩამოჯდება) ჟანი აჰ, ნუ მეპირფერებით! ფრეკენი (შეურაცხყოფილად) თქვენ გეპირფერებით?! ჟანი ჩემი თანდაყოლილი მოკრძალება მაფიქრებინებს, რომ შეუძლებელია ეგზომ თავაზიან სიტყვებს ეუბნებოდეთ ჩემნაირ ადამიანს და ამიტომაც მივეცი თავს უფლება და ვივარაუდე, რომ აჭარბებთ, ან როგორც იტყვიან - პირფერობთ. ფრეკენი სიტყვების ეგრე მოხდენილად გამოყენება სად ისწავლეთ? ალბათ, თეატრებს ხშირად სტუმრობდით, არა? ჟანი არა მხოლოდ. ბევრ სხვა ადგილასაც ვყოფილვარ ნამდვილად. ფრეკენი კი მაგრამ, თქვენ ხომ აქაური ხართ. აქ დაიბადეთ, არა? ჟანი მამაჩემი დაქირავებული მუშა იყო ადვოკატის მამულში, აქვე, თქვენ მეზობლად. ასე რომ ფრეკენი ბავშვობაში ბევრჯერ მინახავს, თუმცა მას არ შევუმჩნევივარ. ფრეკენი ნუთუ მართლა?! ჟანი დიახ, განსაკუთრებით ერთი შემთხვევა მახსოვს... თუმცა, ამაზე ლაპარაკი არ შემიძლია. ფრეკენი არა! გთხოვთ, მომიყევით! რატომაც არა! იქნებ გამონაკლისი დაუშვათ. ჟანი არა, ახლა მართლა არ შემიძლია. სხვა დროს კიდევ შეიძლება. ფრეკენი ეს „სხვა დრო“ არასოდეს არ დადგება. ნუთუ „ახლა“ ასეთი სახიფათოა? ჟანი სახიფათო არაა, მაგრამ მაინც თავს შევიკავებ! - ამას შეხედეთ (ანიშნებს კრისტინზე, რომელსაც ქურასთან უზურგო სკამზე ჩასძინებია) ფრეკენი ამისგან კარგი ცოლი დადგება. იქნებ ხვრინავს კიდეც? ჟანი არა, არ ხვრინავს, მაგრამ ძილში ლაპარაკობს. ფრეკენი (ცინიკურად) თქვენ საიდან იცით, რომ ძილში ლაპარაკობს? ჟანი (ცივად) მომისმენია. (პაუზა. ერთმანეთს უყურებენ) ფრეკენი რატომ არ ჯდებით? ჟანი თქვენ სიახლოვეს თავს ამის უფლებას ვერ მივცემ! ფრეკენი მე თუ გიბრძანებთ? ჟანი მაშინ დაგემორჩილებით. ფრეკენი დაბრძანდით! არა, მოიცა! თუ შეგიძლიათ, ჯერ რაიმე სასმელი მომიტანეთ. ჟანი არ ვიცი, საყინულეში რა გვაქვს. თუ არ ვცდები, მხოლოდ ლუდი უნდა იყოს. ფრეკენი რას ნიშნავს „მხოლოდ“ ლუდი?! მე უბრალო გემოვნება მაქვს და ღვინოს ლუდი მირჩევნია. ჟანი (საყინულიდან ამოაქვს ლუდის ბოთლი, კარადაში ჭიქასა და ლამბაქს მოძებნის და მიართმევს) ინებეთ! ფრეკენი გმადლობთ. თქვენ არ დალევთ? ჟანი ლუდის მოყვარული არ გახლავართ, მაგრამ ფრეკენი თუ მიბრძანებს! ფრეკენი გიბრძანებთ? მგონი, თავაზიანი კავალერი თავის ქალბატონს კომპანიას გაუწევდა. ჟანი სწორი შენიშვნაა. (ხსნის კიდევ ერთ ბოთლს, გამოაქვს ჭიქა) ფრეკენი ახლა ჩემი სადღეგრძელო დალიეთ! ჟანი (ყოყმანობს) ფრეკენი ვაჟბატონმა დაიმორცხვა, როგორც ვხვდები. ჟანი (მუხლებზე დგება, ხუმრობით, პაროდიულად სწევს ჭიქას მაღლა) ჩემი მბძრანებლის სადღეგრძელო იყოს! ფრეკენი ბრავო! ახლა ფეხსაცმელზეც უნდა მაკოცოთ, საქმე ბოლომდე რომ მივიყვანოთ. ჟანი (ყოყმანობს, მაგრამ შემდეგ თამამად წაავლებს ხელს ფეხზე და ოდნავ კოცნის) ფრეკენი შესანიშნავია! მსახიობი უნდა ყოფილიყავით! ჟანი (წამოდგება) ასე გაგრძელება არ შეიძლება! ფრეკენ, ვინმე რომ შემოვიდეს და დაგვინახოს. ფრეკენი მერე რა? ჟანი რა და ხალხი იჭორავებს, სხვა რა უნდა იყოს?! ფრეკენმა არ იცის, როგორ აჭარტალებდნენ ენებს სულ ახლახან... ფრეკენი რაო, რას ამბობდნენ? მომიყევით! დაჯექით-მეთქი! ჟანი (ჯდება) არ მინდა, გული გატკინოთ, მაგრამ ისეთ გამოთქმებს იყენებდნენ... ეჭვს გამოთქვამდნენ, რომ... თქვენ თვითონაც ხომ კარგად ხვდებით? თქვენ ხომ ბავშვი აღარა ხართ და თუ დაინახეს, ქალბატონი მარტო როგორ სვამს კაცთან ერთად... თუნდაც, ეს კაცი მსახური იყოს... ღამით... მოკლედ... ფრეკენი მერე, რა? თანაც, სულაც არა ვართ მარტონი. კრისტინი ხომ აქაა. ჟანი ჰო, სძინავს ოღონდ! ფრეკენი მაშინ გავაღვიძებ. (წამოდგება) კრისტინ! გძინავს? კრისტინი (ძილში გაუგებრად ბუტბუტებს) ფრეკენი კრისტინ! ღრმა ძილიც ამას ჰქვია! კრისტინი (მძინარედ) გრაფის ჩექმები გაწმენდილია... ყავას დავადგამ, ახლავე, ახლავე, ახლავე.... ჰო, ჰო... (გაუგებრად ლუღლუღებს) ფრეკენი (ცხვირზე წაავლებს ხელს) გაიღვიძე-მეთქი! ჟანი (მკაცრად) მძინარეს ნუ აწუხებთ! ფრეკენი (მკაცრად) რაო?! ჟანი ვინც მთელ დღეს ქურასთან ატარებს, საღამომდე ძლიერ იღლება. ძილს პატივი უნდა ვცეთ... ფრეკენი (ტონს იცვლის) რა კარგად ჩამოაყალიბეთ, კარგი ნათქვამია გმადლობთ! (ჟანს ხელს გაუწვდის) წამომყევით და იასამნები დამიკრიფეთ! ჟანი ფრეკენს წავყვე? ფრეკენი დიახ, მე! ჟანი არა, არ ივარგებს ეგრე. არა-მეთქი! ფრეკენი ვერაფრით ვერ ვხვდები, რას გულისხმობთ. ნუთუ ერთი წამით მაინც დაუშვით, რომ... ჟანი არა, მე არა, მაგრამ ხალხი ასე იფიქრებს. ფრეკენი რას? რომ მე მსახური შემიყვარდა? ჟანი საკუთარ თავზე დიდი წარმოდგენა არა მაქვს, მაგრამ მსგავსი რამ ადრეც მომხდარა. ხალხისთვის კიდევ არაფერი წმინდა აღარ არსებობს. ფრეკენი არისტოკრატი ყოფილხართ და ეგაა. ჟანი დიახ, ვარ. ფრეკენი მაშინ ერთი საფეხურით დაბლა ჩამოვალ... ჟანი ნუ, ფრეკენ, ამას ნუ იზამთ, მერწმუნეთ! არავინ დაიჯერებს, რომ თქვენი ნებით ჩამოხვედით. ყველა თქვენს დაცემაზე ილაპარაკებს! ფრეკენი მე, თქვენთან შედარებით, ხალხზე უკეთესი აზრის ვარ. წავიდეთ და ვცადოთ. წავიდეთ-მეთქი! (დაჟინებით უყურებს) ჟანი იცით, დიდი უცნაური ვინმე ხართ! ფრეკენი შესაძლოა. მაგრამ თქვენც ასეთი ხართ! საერთოდ ყველაფერი უცნაურია: ცხოვრება, ადამიანები... ყველაფერი მხოლოდ ტალახია, რომელსაც წყლის დინება მანამ მიაცურებს, სანამ საბოლოოდ არ ჩაიძირება! ზოგჯერ ერთ სიზმარს ვხედავ, ახლაც ის გამახსენდა. თითქოს სვეტის თავზე, მაღლა ვზივარ და ჩამოსვლა არ შემიძლია. ქვემოთ რომ ვიხედები, თავბრუ მეხვევა, არადა, უთუოდ უნდა ჩამოვიდე, თუმცა გადმოხტომას ვერ ვბედავ. თავსაც ვეღარ ვიმაგრებ და ერთი სული მაქვს, როდის გადმოვვარდები. თუმცა ასე არ ხდება. და ვხვდები, რომ სანამ არ ჩამოვალ, სანამ მიწას ფეხს არ დავადგამ, სიმშვიდე არ მეღირსება, არ მეღირსება მოსვენება. და თუ მიწას ფეხი დავადგი, ვიცი, ამ მიწაში თავის დამარხვა მომინდება... თქვენც გიგრძნიათ რაიმე მსგავსი? ჟანი არა. მე ხშირად მესიზმრება, რომ უღრან ტყეში, მაღალი ხის ძირას ვწევარ. მაღლა მინდა, სულ მაღლა, კენწეროში, რომ ზემოდან გადმოვხედო მზით განათებულ ნათელ პეიზაჟს. მინდა, გავძარცვო ჩიტის ბუდე, სადაც ოქროს კვერცხები დევს. ჰოდა, მივცოცავ გაუჩერებლად, მაგრამ ხე ისეთი სქელია, ისეთი სრიალა და ყველაზე დაბალ ტოტამდეც კი იმხელა გზაა! თუმცა, ვიცი, რომ საკმარისია, თუნდაც პირველ ტოტზე ავცოცდე, კენწერომდე ისე იოლად ავალ, თითქოს კიბის საფეხურებს მივუყვები. ამ ტოტამდე ჯერაც არ მიმიღწევია, მაგრამ აუცილებლად მივაღწევ, სიზმარში მაინც! ფრეკენი ვდგავარ და სიზმრებზე გელაპარაკებით. წამოდით. ბაღში მაინც გავიდეთ. (მკლავს გაუწვდის, მიდიან) ჟანი ამაღამ ცხრა ცალ ყვავილს თუ ამოვიდებთ ბალიშის ქვეშ, სიზმრები აგვიხდება. ფრეკენ!.. (ფრეკენი და ჟანი ზღურბლთან მოტრიალდებიან. ჟანი თვალზე იკიდებს ხელს) ფრეკენი თვალში რაღაც ჩაგივარდათ. შეიძლება შევხედო? ჟანი არაფერია... მტვერი იქნება... გამივლის. გაგრძელება →…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 3:39pm on სექტემბერი 5, 2018
- თემა: სამეფოების ჩამოყალიბება
- ალური ანალიზის ეს რთული პროდუქტი, მუდმივ შევიწროებას განიცდიდა. ხანის დინასტიის მეფობის ეპოქიდან მოყოლებული, კონფუცის თვითმარქვია მიმდევრები ხან აშკარად, ხან შეფარვით უყურადღებოდ ტოვებდნენ დიდი მოძღვრის დოქტრინას, ცალსახად ამბობდნენ უარს იარაღის გამოყენებაზე და სამხედრო საქმესთან დაკავშირებით დასმულ ნებისმიერ საკითხს გაურბოდნენ. ჩინელები უკვე ხმამაღლა გმობდნენ ასეთ მიდგომას. თუმცა ამ ხალხის ცივილიზებული და კულტურული თვითაღქმის მიუხედავად, ერი ვერ ახერხებდა არმიის ან სარდლების გარეშე ცხოვრებას, განსაკუთრებით „ბარბაროსთა“ თავდასხმების მუდმივი საფრთხისა და მომთაბარე ტომებთან მიმდინარე კონფლიქტების ფონზე. შესაბამისად, კვლავ გრძელდებოდა ადრეული ხანის სამხედრო ტრაქტატების შესწავლა-გადაფასება. ამის გამო მოხერხდა კიდეც მათი გარკვეული რაოდენობის გადარჩენა, ხოლო სამხედრო კრიზისების გახშირებამ, როგორც მოსალოდნელი იყო, ხელი შეუწყო პროფესიონალი სამხედრო მოღვაწეების აღზრდასა და დამატებით სტრატეგიულ სწავლებათა მეთოდების ჩამოყალიბებას. და მაინც, კონფუცის კლასიკურ მოძღვრებასა და სხვადასხვა ტრადიციულ მონოგრაფიებთან შედარებით, სამხედრო თემატიკის შინაარსის კრებულების რაოდენობა მეტისმეტად მწირი იყო და მხოლოდ რამდენიმე შრომას ითვლიდა. სამხედრო საკითხებს დაეთმო მეომარ სამეფოებში მოღვაწე (ძვ.წ. 403-221 წწ.) გავლენიანი ფილოსოფოსების, მაგალითად, მმართველი შანის, რამდენიმე ნაშრომის ცალკეული თავები. ხშირად მათი შინაარსი რადიკალურ ხასიათს ატარებდა. ბევრი სახელოვანი მოაზროვნე, მათ შორის, სუნ-ძი და ჰან ფეი-ძი, განიხილავდა სახელისუფლებო და სამხედრო მოწყობის, მოტივაციისა და წვრთნის, გამბედაობის ბუნებისა და სახელმწიფოს კეთილდღეობის ხელშემწყობი სტრატეგიის ჩამოყალიბება-შექმნის ძირითად საკითხებს. ჯო ჯუანისა და სხვათა ისტორიულ შრომებში აგრეთვე აისახა იმდროინდელი გავლენიანი მთავრების ბევრი შეხედულება. ამ შრომებმა შემოინახა ცნობები გამოჩენილი სტრატეგების შესახებ. აქვე საკმაოდაა წარმოდგენილი ველზე მოქმედების ტაქტიკის აღწერაც. განსაკუთრებით ცნობილი იყო რამდენიმე უძველესი მონოგრაფია სტრატეგიის საკითხებზე. სუნის პერიოდის (დაახლ. 1078 წ.) მეცნიერებმა შეაგროვეს, შეასწორეს და კრებულის სახე მისცეს ექვს უმნიშვნელოვანეს გადარჩენილ შრომას. ამავე კრებულში შეიტანეს ტანის დინასტიის წიგნი და მიიღეს ამჟამად „შვიდი სამხედრო კლასიკური შრომის“ სახელით ცნობილი კრებული. ამგვარი კოდიფიკაციის მეშვეობით, აღნიშნულმა შვიდმა შრომამ სამეცნიერო საფუძველი მოუმზადა მთავრობას სამხედრო საქმიანობის წარმართვისთვისა და ტაქტიკური და სტრატეგიული კონცეფციების ჩამოსაყალიბებლად. ბარბაროსთა უწყვეტი შემოსევებისა და სამხედრო საფრთხის მიუხედავად, რომლებიც თან სდევდა ქვეყანას მთელი ისტორიის მანძილზე, იმპერიული ჩინეთი სულაც არ იყო განწყობილი აგრესიაზე სამხედრო აგრესიით პასუხის გასაცემად. აქ გამონაკლისად ჩაითვლება მხოლოდ ხანის ყოფილი დინასტიის ლიდერების ან ახალგაზრდა, დინამიკური მმართველების (მაგ., თან და თაი-ცინის) - როგორც წესი, რომელიმე დინასტიის ჩამოყალიბების ადრეულ წლებში - იმთავითვე დასაღუპად განწირული ექსპანსიონისტური პოლიტიკა. ჩვეულებრივ, ქვეყნის მმართველები და მინისტრები ისეთ პოლიტიკას ირჩევდნენ, რომელიც ერის კულტურული მიმზიდველობის მითს ეფუძნებოდა. ამის მიხედვით, მეზობლებზე აშკარად აღმატებულ ჩინურ ცივილიზაციას, ღირსების ძალით აღზევებულსა და ბრწყინვალე მატერიალური მიღწევებით წელგამაგრებულს, უბრალოდ ვერ გაუძლებდა განუვითარებელ ხალხთა მტრული მისწრაფებები. ჩინეთში თვლიდნენ, რომ ცხოვრების ცივილიზებული წესის თანმხლები კომფორტი, შეთავსებული მუსიკასა და ქალებთან, ყურადღებას გაუფანტავდა და ნებისყოფას მოუდუნებდა საომრად ყველაზე მეტად განწყობილ ხალხსაც კი. გარდა ამისა, თუ არ მოხერხდებოდა მათი ნებაყოფლობით ან ქრთამების საშუალებით დათრგუნვა და მუდმივად დამორჩილება, ურჩთა წინააღმდეგ შეიძლებოდა სხვა, უფრო მორჩილი და ჩინეთის ცხოვრების წესს მორგებული მომთაბარე ტომების გამოყენება. ეს კარგად შეესაბამებოდა - „ბარბაროსის წინააღმდეგ ბარბაროსის გამოყენების“ საუკუნეებით გამოცდილ ტრადიციას. კონფუცის სწავლების თანახმად, რომელიც ყოფილი ხანის ეპოქაში ჩინეთის ტრადიციულ ფილოსოფიად იქცა და უკვე სახელმწიფოებრივ იდეოლოგიას ასახავდა, მმართველმა მხოლოდ საკუთარი ღირსების გრძნობა უნდა გაიღვივოს, თავისი ქმედება გარემოებებთან ჰარმონიულად წარმართოს და კეთილშობილური პოლიტიკის წყალობით მოიპოვოს საერთო-საქვეყნო მხარდაჭერა, რითაც მიაღწევს სამეფოს სტაბილურობას. ბუნებრივია, არსებობდა განსხვავებული აზრიც. კონფუცის მოძღვარების მიმდევარი მენციუსიც (ძვ.წ. 371-289 წწ.) კი იცავდა იმ შეხედულებას, რომ დროდადრო, ბოროტი მმართველების ასალაგმავად და ხალხისათვის ტანჯვის შესამსუბუქებლად, აუცილებელია სადამსჯელო სამხედრო ექსპედიციების მოწყობა. მიუხედავად ამისა, სუი იან-დის (მეფობდა 605-617 წწ.) მსგავსი მმართველების გარდა, რომელმაც ჩინეთის იურისდიქციის გაფართოების მცდელობით ერი გაღატაკებამდე მიიყვანა, სხვა მმართველები სამხედრო გზას დიდი ყოყმანით მიმართავდნენ, ხოლო სახელმწიფო მოხელეთა უმეტესობას უღირსად მიაჩნდა ყველაფერი, რაც სამხედრო სამსახურთან იყო გაიგივებული. 1.2. სამხედრო კონფლიქტებისა და იარაღის ევოლუცია ჩინეთში 1.2.1. შანის პერიოდი საუკუნეების განმავლობაში ჩინეთის სამხედრო აზროვნება იარაღის, ეკონომიკისა და პოლიტიკური ძალაუფლების ევოლუციის გზას მიჰყვებოდა. თანდათან ყალიბდებოდა სტრატეგიული კონცეპტუალიზაციის ჩარჩოები, რაც ხელს უწყობდა საბრძოლო მეთოდების განვითარებას. შანის პერიოდის აღმავლობის ხანისათვის დამახასიათებელი ტაქტიკა იცვლებოდა იმის მიხედვით, თუ როგორ იზრდებოდა ადამიანური რესურსების მოცულობა, მათი თავმოყრის სიჩქარე და მობილურობა. ტაქტიკის თანდათანობით განვითარებას განაპირობებდა უფრო ძლიერი დასარტყამი და სასროლი იარაღების შექმნაც. აზროვნების ის სასიცოცხლო მნიშვნელობის ბირთვი, რომელიც კონცენტრირებული იყო ძირითად საკითხებზე, მათ შორის ორგანიზებულებაზე, დისციპლინაზე, შეფასებაზე, საბრძოლო მიზნებსა და ფუნდამენტურ პრინციპებზე, კვლავაც განაგრძობდა არსებობას და მანამ ხდებოდა მათი გამოყენება, სანამ ცინმა საბოლოოდ არ დაიპყრო და გააერთიანა იმპერია, რაც ისტორიაში მეომარი სამეფოების პერიოდის დასასრულად ითვლება. შანის დინასტიამ შექმნა თეოკრატიული სახელმწიფო, რომელიც თავდაპირველად აღმოცენდა დიდებულთა გარკვეული წრის სამხედრო ნიჭზე დაყრდნობით და შემდგომშიც წარმატებით იყენებდა მას ამ წრისათვის დამახასიათებელ რელიგიურ მსოფლმხედველობასა და ინსტიტუტებთან ერთად. მოსახლეობა დაიყო ოთხ კლასად: 1. მმართველი ოჯახები; 2. სამეფო კლანის წევრები (ბევრ მათგანს მემკვიდრეობით ჰქონდა მიღებული თანამდებობა, ზოგმა კი ეს პატივი ერთგული სამსახურით დაიმსახურა) და სხვა დიდებულები; 3. მასები - ძირითადად, ყმა-გლეხები; 4. მონები. მეფის ძალაუფლება შეუზღუდავად ვრცელდებოდა ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილში, ხოლო საზღვრისპირა ფეოდალები მმართველი ოჯახის ერთგულები იყვნენ. დიდებულთა წრე, რომელიც მოსახლეობის განათლებულ და კულტურულ ფენას შეადგენდა, ცხოვრობდა კარგად ორგანიზებულ ქალაქებში, სადაც მრავლად იყო მასიური კომპლექსური შენობები - ტაძრები და სასახლეები. დაბალი კლასის ადამიანები კი ნახევრად მიწურ ქოხებში ცხოვრობდნენ და წლის განმავლობაში მისდევდნენ მიწათმოქმედებასა და სხვადასხვა ხელობას. თუმცა სწორედ მათ ევალებოდათ სავალდებულო სამხედრო სამსახურის მოხდა და სამხედრო კამპანიის მიმდინარეობისას გამოცხადებულ მობილიზაციაში მონაწილეობაც. ბრინჯაოს ტექნოლოგია სწრაფად ვითარდებოდა შანის პერიოდის პირველივე წლებიდან (ტრადიციულად, თარიღდება ძვ.წ. 1766 წლით, როდესაც თან I-მა სიას წინააღმდეგ ტრიუმფალური კამპანია წამოიწყო), სანამ მმართველი ოჯახი ჯოუმ არ შეცვალა ძვ.წ. 1045 წელს. მეფის ხელისუფლების ფუნდამენტის, ანუ წინაპართა თაყვანისცემისას გამოყენებული რიტუალური ჭურჭლის რთული მოხატულობა აშკარად მოწმობს როგორც ტექნოლოგიურ მიღწევებს, ასევე ხელისუფლების მხრიდან მეტად ეფექტურ მმართველობასა და საწარმოო რესურსების მონოპოლიზებას. დიდებულთა იარაღი, ძირითადად, - ბრინჯაოსგან, სასოფლო-სამეურნეო ხელსაწყოები და დაბალი კლასების შეიარაღება კი ქვისგან, ხისგან და ცხოველთა ძვლებისგან მზადდებოდა. ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო კულტურა იყო ფეტვი, რომელსაც, მოგვიანებით, ხორბალიც დაემატა. მოსავალი ცენტრალიზებულად მოწყობილ ბეღლებში ინახებოდა. იცოდნენ ბრინჯის მოყვანაც, მაგრამ ის თავად მმართველებისთვისაც კი იშვიათი ძვირფასი კულტურა იყო, რადგან, ძირითადად, სამხრეთ რაიონებში მოდიოდა. მატერიალური კულტურა იმდენად განვითარდა, რომ გაადვილდა მჭიდროდ დასახლებული, მრავალმოსახლიანი ქალაქების გამოკვება, რისთვისაც მეტწილად სოფლის მეურნეობა და სისტემატური ნადირობა იყო საჭირო. ზოგი ცხოველი, მაგალითად, ცხვარი, კამეჩი, ღორი და ძაღლი, უკვე მოშინაურებული ჰყავდათ. ხდებოდა აბრეშუმისა და კანაფის წარმოება. ყოველდღიური მოხმარების ჭურჭელი თიხისგან მზადდებოდა და მახვილგონივრულად იხატებოდა. შანის დინასტიის გამეფებამდე, შეიარაღებული კონფლიქტები ახალი ქვის ხანის სოფლებს შორის, ძირითადად, დაპირისპირებებითა და შეიარაღებული თავდასხმებით ხასიათდებოდა, თუმცა, გარკვეული კლანების მმართველები თანდათან იმყარებდნენ პოზიციებს და აშკარა ლიდერებიც იკვეთებოდა. მაგალითად, ასეთები იყვნენ სიას დინასტიის დამაარსებლები. მიუხედავად ამისა, შანის დინასტიის აღზევებასა და გარკვეული ცენტრალური (თუმცა, არა ადმინისტრაციული) ხელისუფლების დამყარებასთან ერთად გაჩნდა მუდმივი სამეფო ჯარიც, რომელიც, დაახლოებით, ათასი მებრძოლისგან შედგებოდა. მისი რიცხოვნობის გაზრდაც შესაძლებელი იყო: მმართველ ოჯახზე დაქვემდებარებულ კლანებსა და სამთავროებს დამხმარე ლაშქრის გამოყვანა ევალებოდათ. მიუხედავად იმისა, რომ მეფე, როგორც წესი, პირადად ხელმძღვანელობდა საომარ მოქმედებებს, უკვე არსებობდა სამხედრო ფენის ჩანასახები. მოსაზღვრე მტერთან წამოწყებულ კამპანიებს სამიდან ხუთი ათასამდე მებრძოლი ესაჭიროებოდა, ხოლო ამბოხებულ მთავართა დასამორჩილებლად ცამეტ ათასამდე მეომარი გამოჰყავდათ. საომარი კამპანიები რამდენიმე დღიდან სამ თვემდე გრძელდებოდა, თავად საომარი მოქმედებები კი ცალკეული შეტაკებების სახით მიმდინარეობდა. გვაქვს რამდენიმედღიანი ბრძოლების არსებობის მტკიცებულებებიც. არმია სამ ნაწილად იყო გაყოფილი (მარცხენა და მარჯვენა ფლანგები და შუა რიგები) და ორი ტიპის მეომრებისაგან შედგებოდა: თავისუფლად განლაგებული პრივილეგირებული ფენებიდან მოწვეული ქვეითი, დამხმარე ჯარი და ორთვალა ეტლებით მებრძოლი დიდებულები, რომლებიც სახელმწიფოს წინაშე დაკისრებულ ვალს ბრძოლითა და ცენტრალიზებული ხელისუფლების მხარდაჭერით იხდიდნენ. შანის ხანაში მიმდინარე ბრძოლებში მთავარი ამოცანა იყო სამეფო სახლის სიუზერენული ხელისუფლების გამყარება, სამხედროთა მასობრივი დატყვევება და ალაფის მოპოვება. ცენტრალური რეგიონებიდან მოშორებით მიწებზე კონტროლი კვლავ ვასალურის ანალოგიური დამოკიდებულებით ხორციელდებოდა, შედარებით მცირე იყო დაპყრობილი მიწის პირდაპირი ინტეგრირება ცენტრალურ-ადმინისტრაციულ სახელმწიფო მოწყობაში. ნაალაფარი სამეფო სახლის ხაზინაში შედიოდა და ერთგული სამსახურის ანაზღაურების საშუალებასაც იძლეოდა. ზოგი ტყვე მონად იყიდებოდა და სასოფლო-სამეურნეო და საშინაო სამუშაოს ასრულებდა. ამ მონების დიდი რაოდენობა იმდროინდელ რელიგიურ ცერემონიებში მსხვერპლად იწირებოდა. შანის დინასტიის მმართველობის რამდენიმე ასეული წლის განმავლობაში ყოველი მებრძოლის არსენალი ბრინჯაოს იარაღისგან შედგებოდა. უპირატესობა ენიჭებოდა კოს (მოკლე ალებარდის ან ხანჯლის ნაირსახეობა), მასთან ერთად დაჰქონდათ შუბი და შერეული მასალისგან დამზადებული მშვილდი. ბრინჯაოსწვერიანი ისრები, რომელთა გასროლაც 160 გირვანქა მოზიდულობის ძალით გაღუნული მშვილდების მეშვეობით ხდებოდა, ეფექტურად მოქმედებდა დიდ მანძილზე. ხელჩართულ ბრძოლაში ცულებსა და ხანჯლებსაც იყენებდნენ; ტყავისგან დამზადებული ჯავშანი და უზარმაზარი ფარები მნიშვნელოვნად იცავდა მებრძოლს დასარტყამი და სასროლი იარაღისგან. ჭურვებისა და სასროლი იარაღის ზემოქმედების შესამცირებლად მებრძოლებს ბრინჯაოს მუზარადები ეხურათ, ხოლო ფარსა და ჯავშანზე დამატებით ბრინჯაოს ფირფიტებს აკრავდნენ. მეომარი სამეფოების პერიოდის საბრძოლო თეორიის მიხედვით, იარაღი, ჩვეულებრივ, შერეული ტიპისა იყო, რაც უზრუნველყოფდა ბრძოლისუნარიანობას როგორც შორ, ასევე ახლო მანძილებზე. რაც შეეხება ხმალს, როგორც ხანჯლის სახეცვლილებას, მეომარი სამეფოების პერიოდის შუა წლებამდე ჯერ კიდევ ძალიან იშვიათი იყო. გვიანდელი შანის, დასავლეთის ჯოუსა და „გაზაფხულისა და შემოდგომის პერიოდების“ დროს (ძვ.წ. 722-481 წწ.) ეტლი ძირითადი საბრძოლო ერთეული იყო. ეს ტენდენცია მეომარი სამეფოების ეპოქის (ძვ.წ. 403-221 წწ.) შუა წლებამდე გაგრძელდა, შემდეგ ეტლის ფუნქციები ჯერ ნაწილობრივ ქვეითი ჯარების დიდმა მასებმა შეცვალა, შემდეგ კი, ძვ.წ. III საუკუნეში, მნიშვნელოვანწილად ჩაანაცვლა ცხენოსანმა ჯარმა. ჩინური გადმოცემებით, შანმა მისდამი მტრულად განწყობილი სიას ოჯახის გასაძევებლად წამოწყებულ კამპანიაში სამოცდაათი საომარი ეტლი გამოიყენა. მიუხედავად ამისა, XX საუკუნის არქეოლოგიური აღმოჩენები და პარალელურად მიმდინარე ტექსტობრივი კვლევები მოწმობს, რომ ეტლი სულაც არ ყოფილა ადგილობრივი გამოგონება და ჩინეთში ცენტრალური აზიიდან შანის დინასტიის შუა ხანებში (დაახლოებით, ძვ.წ-ის 1300-1200 წწ.) შემოვიდა. თავდაპირველად ეტლს, სავარაუდოდ, ცერემონიალური და სატრანსპორტო დანიშნულება ჰქონდა და მხოლოდ მოგვიანებით დაიწყო მათი გამოყენება ნადირობისა და საომარი მოქმედებების დროს. ეპიგრაფიკული მასალით მტკიცდება, რომ ამის შემდეგაც კი შანი მტერთან დაპირისპირებისას მეტწილად დიდებულთა ქვეითი ჯარის საბრძოლო ერთეულებს ეყრდნობოდა. რეალურია, რომ შანის ეპოქის დროს ეტლი პრესტიჟულ სიმბოლოდ დარჩენილიყო; მისი ფუნქცია საომარი მოქმედებების დროს სატრანსპორტოთი შემოიფარგლებოდა და ბრძოლის ველზე დანაყოფის მეთაურის პლატფორმას უფრო წარმოადგენდა, ვიდრე მნიშვნელოვან საბრძოლო ერთეულს. გვიანდელი შანისა და მისი მომდევნო ჯოუს პერიოდების ეტლები, ჩვეულებრივ, სამ ადამიანს იტევდა: შუაში მეეტლე იდგა, მარცხნივ - მეისრე და მარჯვნივ - ხანჯლით შეიარაღებული მებრძოლი. ძირითადი ფუნქციური ერთეული - განყოფილება შედგებოდა ხუთი საომარი ეტლისგან, ხოლო ხუთი განყოფილება ბრიგადას ქმნიდა. ყოველი ეტლის პირად შემადგენლობაში შედიოდა 10-დან 25-მდე დამხმარე ქვეითი ერთეული. მოგვიანებით ამას დაემატა ავანგარდში მყოფი, დაახლოებით, 125 მებრძოლიც. შანის ეპოქის ეტლში ორი ცხენი იყო შებმული, ხოლო თავად ოთხკუთხედი საზიდარი ორ მყარ, მრავალმანიან თვალზე იდგა. საბრძოლო წვრთნები, არსებითად, ფართომასშტაბიანი სამეფო ნადირობისას მიმდინარეობდა, რომლის დროსაც ეტლებს მასიურად იყენებდნენ. მეეტლეს უხდებოდა ეტლის რთულ პირობებში მართვის, მებრძოლებს კი - მოძრავი ეტლიდან საბრძოლო ტექნიკის გამოყენების ჩვევების გამომუშავება. მიუხედავად ამისა, საეჭვოა, რომ ამგვარი წვრთნები საკმარისი ყოფილიყო შესაბამისი უნარ-ჩვევების შესაძენად. ეტლი მეტად ძვირად ღირებულ საჭურველს წარმოადგენდა, მის ასაგებად და სათანადო მდგომარეობაში შესანახად საჭირო იყო ხელოსნები, შესაბამისად, ის უფრო დიდებულთა ხელმისაწვდომი ფუფუნების საგანი გახლდათ. ამის გამო ბრძოლა ხშირად ორთაბრძოლებით, ინდივიდუალური შეტაკების სახით მიმდინარეობდა, რასაც, სავარაუდოდ, თან ახლდა შესაბამისი წეს-ჩვეულებებით განსაზღვრული შეზღუდვები (რისი რომანტიზებაც, ალბათ, გვიანდელ პერიოდში მოხდა). მხოლოდ რამდენიმე ისტორიკოსი და ისიც იშვიათად მიანიშნებს, რომ მონადირეები ცხენებზე იყვნენ ამხედრებულნი, თუმცა, ასეთი მინიშნებები, ჩვეულებრივ, მხედველობაში არ მიიღება: ცხენს მხოლოდ ეტლში შესაბმელად იყენებდნენ. არ არსებობდა უზანგები, უნაგირი, ხოლო ცხენოსნის გრძელი სამოსი პრაქტიკულად გამორიცხავდა, რომ ცხენი ძვ.წ. III საუკუნემდე ეფექტური საბრძოლო ელემენტი გამხდარიყო. 1.2.2. ჯოუს ეპოქა ჯოუმ ძალაუფლება მუ-იესთან მომხდარი გადამწყვეტი ომის შემდეგ ჩაიგდო ხელში, როცა შანის სამთავრო დაამარცხა. ამას წინ უძღოდა ფარული მზადების მრავალი წელი - პოლიტიკური საყრდენის ნაბიჯ-ნაბიჯ შექმნა მოკავშირეთა წინდახედული შერჩევით, მცირე საფეოდალოების დამორჩილებითა და სხვა კლანებისა თუ ტომების დაპყრობით. ჯოუს ხალხი, რომელიც, სავარაუდოდ, სიას შთამომავალი უნდა იყოს, თავდაპირველად ჩრდილოეთში სახლობდა, მაგრამ უფრო აგრესიული ტომების თავდასხმების გამო იძულებული გახდა სამხრეთით - მდინარე ვეის ხეობაში, შანის კულტურის მეზობლად გადაენაცვლა. ამ მიგრაციამ ჯოუს ხალხს საშუალება მისცა, მასზე უფრო ძლიერი ცივილიზაციის ბევრი მატერიალურ-კულტურული მიღწევა აეთვისებინა შედარებითი თავისუფლების პირობებში, იმავდროულად განევითარებინა ძლიერი სოფლის მეურნეობა და შეექმნა საკუთარი ტექნოლოგიები და გარკვეული კულტურული სახე. ბარბაროსთა გავლენამ ხელი შეუწყო სამხედრო უნარ-ჩვევების, ორგანიზაციული შესაძლებლობებისა და ტაქტიკური აზროვნების ჩამოყალიბებას. შანი ჯოუს ხშირად ანდობდა დასავლეთის ამბოხებულ ხალხთა სადამსჯელო ოპერაციების ჩატარებას, რითაც ჯოუ კიდევ უფრო ხვეწდა და იღრმავებდა სამხედრო საქმის ცოდნას. როდესაც მან ბოლო კამპანია წამოიწყო შინაგანად გახრწნილი და დასუსტებული შანის წინააღმდეგ, ამ უკანასკნელის იარაღი და საბრძოლო ტექნიკა ტექნოლოგიურად უკვე აღარ აღემატებოდა მოწინააღმდეგისას. ჯოუს ერთადერთ ორიგინალურ ინოვაციად შეიძლება ჩაითვალოს ეტლის მასობრივად გამოყენება, რაც მნიშვნელოვნად ზრდიდა მობილურობას და იარაღითა და დამატებითი ძალებით მომარაგების ხარისხს. ჯოუს გამარჯვება, სავარაუდოდ, იმით კი არ იყო გამოწვეული, რომ შანის არმია დეზორგანიზებული იყო, არამედ იმით, რომ ეს უკანასკნელი საგრძნობლად გამოფიტა ჩრდილოეთიდან და აღმოსავლეთიდან მოწოლილ მომთაბარე, მტრულად განწყობილ ხალხებთან ბრძოლამ და გადამწყვეტი ბრძოლების დროს სამხრეთში მიმდინარე სამხედრო ექსპედიციის ჩასატარებლად დიდი ძალების გადასროლამ. საერთო სტრატეგიისა და ტაქტიკის განსაზღვრისას (განსაკუთრებით, თუ სანდოდ მივიჩნევთ „წყაროთა წიგნსა“ და „ექვს საიდუმლო მოძღვრებას“) ჯოუმ სრულიად ახალი მიდგომა გამოიყენა: უარი თქვა რიტუალურ, ფორმალურ ორთაბრძოლებზე ეფექტური, რევოლუციური ქმედების სასარგებლოდ. დინასტიათა შესაცვლელად საჭირო იყო, პრეტენდენტს სრულყოფილად ჰქონოდა ათვისებული თანამედროვე ტექნოლოგიები. მუდმივად უნდა მომხდარიყო საბრძოლო სტრატეგიის, ტაქტიკის დახვეწა და უნდა მიეღოთ ისეთი ახალი მეთოდები, რაც ჩინეთის ისტორიას არ ახსოვდა. ჯოუს მეფეები იძულებული იყვნენ, განუწყვეტლივ ეფიქრათ შეზღუდული რესურსებისა და ძალების ისე გამოყენებაზე, რაც საშუალებას მისცემდა მათ, დაპირისპირებოდნენ გაცილებით უფრო ძლევამოსილ, კარგად გამაგრებულ მოწინააღმდეგეს. ამ უკანასკნელის არმია კი რიცხოვნობით, ალბათ, ჯოუს მთელ მოსახლეობასაც კი აღემატებოდა. ერთი სიტყვით, იმისათვის, რომ შანს დაპირისპირებოდნენ, მათ უნდა მოეხერხებინათ საკმარისი სამხედრო-პოლიტიკური ბაზისის შექმნა და სხვა ტომებისა და საფეოდალოების თავის მხარეზე გადაბირება. ჯოუსა და შანის დინასტიებს შორის მომხდარმა ეპოქალური მნიშვნელობის შეტაკებამ, რომელიც იდეალისტურად იქნა აღწერილი გვიანდელი დროის ისტორიულ ძეგლებში, განსაზღვრა ეპოქის გარკვეული მორალური ღირებულებები და დინასტიური ციკლის კონცეფციის პარამეტრები. სწორედ ამ კონფლიქტში ჩაისახა კეთილსა და ბოროტს შორის ბრძოლის არქეტიპი. კეთილს განასახიერებდნენ კეთილშობილური ძალები, რომლებიც ხალხის სახელით ებრძოდნენ ტირანს და მისი პარაზიტი მხარდამჭერების ამალას. თუმცა, თავდაპირველად შანის უწინდელი გამარჯვება სიაზე ანალოგიურად იქნა წარმოდგენილი. ამ ფაქტს დამწერლობის შექმნამდე ჰქონდა ადგილი და უძველესი დროიდან გადმოცემის სახით შემორჩა ისტორიას. ამ ფონზე ჯოუს შეუპოვარი ბრძოლა სამეფოს ტანჯვის უღლიდან გასათავისუფლებლად და ღირსებისა და კეთილშობილების აღსაზევებლად ჩინეთის მორალური თვითაღქმის აღმაფრენას განასახიერებდა. დინასტიები იცვლებოდა, შინაგანად იშლებოდა, მმართველები მორალურად იხრწნებოდნენ და სუსტდებოდნენ; ამ დროს ასპარეზზე ჩნდებოდნენ ღირსების კეთილშობილი დამცველები, რომლებიც უპირისპირდებოდნენ მჩაგვრელ ძალებს, ხალხს შეუქცევად კატასტროფას არიდებდნენ და სამეფოს სიკეთისა და სიქველის გზაზე აბრუნებდნენ. მეორე მხრივ, ზოგი ისტორიკოსის აზრით, შან-ჯოუს კონფლიქტი რეალურად ორ ხალხს შორის გამართული საბოლოო შერკინება იყო, რადგანაც ჯოუს დინასტიის აღზევებიდან მოყოლებული, ჩინეთის სამხედრო მოქმედებები, ძირითადად, შიდა პოლიტიკური შეტაკებებით ხასიათდებოდა. მიუხედავად ამისა, დაპირისპირება ცენტრალური აგრარული სამთავროების მოსახლეობასა და სტეპების მომთაბარე ტომებს შორის ჩინეთის მთელი ისტორიის მანძილზე გრძელდებოდა და ნაწილობრივ ასახავდა ცენტრალურ რაიონებში მოსახლე ხალხის თვითშეგნებისა და მათი „ბარბაროსი“ მეზობლების უკულტურო ყოფის „კონფლიქტს“. როგორც ეს „ში ძის“ ისტორიულ ტრაქტატებში უძველესი მორალისტური ტრადიცებისა და ხალხის იმდროინდელი ყოფის შესაბამისადაა აღწერილი, შანის კლანმა აღზევება წინა დინასტიის - სიას ბოლო ბოროტი მმართველის გადაგდებით მოახერხა. გადმოცემების მიხედვით, რამდენიმე თაობის შემდეგ შანის იმპერატორებმა დაკარგეს მათთვის ადრეულ დროში დამახასიათებელი კეთილშობილება და მმართველობის ძალა, რაც განპირობებული უნდა ყოფილიყო მათი ე.წ. „ბრწყინვალე იზოლაციითა“ და სიამოვნებათა მორევში ჩაფლობით. მათი მორალური ვარდნა სტაბილურად გრძელდებოდა ბოლო მმართველის (ჯოუს) აღზევებამდე, რომელსაც ისტორია ბოროტების საწყისის განსხეულებად გვიხატავს. ისტორიული გადმოცემები მეფე ჯოუს მიაწერს ძალადობის უამრავ ფაქტს: მან შემოიღო აუტანელი, მძიმე საგადასახადო ბეგარა - ძირითადად, მდიდრული სასახლეებისა და გასართობი ადგილების მოსაწყობად; განუწყვეტლივ ერეოდა სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოებში, რითაც მასობრივ შიმშილობასა და მოსახლეობის გაღატაკებას იწვევდა; ჩაფლული იყო გარყვნილებაში - ლოთობა, ორგიები და ძალადობა მისი ცხოვრების ორგანულ ნაწილს შეადგენდა; მან სასტიკად და დაუდობლად ამოხოცა აურაცხელი ადამიანი, მათ შორის კარის მრავალი კეთილშობილი და ღირსეული მსახური; არაადამიანურად აწამებდა დასჯილებს. მიუხედავად ამისა, როგორც ამას ქვემოთ ვნახავთ, შიი ჩიში, შანის ეპოქის ჟამთააღმწერელი მეფეს ახასიათებს, როგორც ნიჭიერსა და ძლევამოსილ მმართველსაც: იმპერატორი ჯოუ თანდაყოლილი გამჭრიახი გონებით გამოირჩეოდა; ჰქონდა მეტად მახვილი სმენა და ბასრი მხედველობა; ხოლო ფიზიკური ძალითა და უნარით ვერავინ შეედრებოდა: შიშველი ხელით შეეძლო გაავებული მხეცის მოკვლა; მისი განათლება სხვათა კრიტიკას სარკესავით ირეკლავდა, ხოლო მჭევრმეტყველებით ადვილად ფარავდა საკუთარ შეცდომებს. ის თავის მინისტრებთან საკუთარი ნიჭიერებით ტრაბახობდა; მთელ სამეფოში ცნობილი იყო ქედმაღლობით; ყველას ზემოდან უყურებდა. უყვარდა ღვინო, უზომოდ იყო გატაცებული მუსიკით და თავის ცოლებთან სასიყვარულო განცხრომას ეძლეოდა. განსაკუთრებით თა ჯი უყვარდა და უსიტყვოდ ემორჩილებოდა მას. ჩიი ჩიუნმა მისი მითითებით შექმნა გარყვნილებით აღსავსე ახალი ჰანგები, პეი-ლის [გარყვნილ ქალთა] ცეკვა და ავხორცული მუსიკა. გადასახადებს კიდევ უფრო ამძიმებდა, რათა ირმის კოშკი მონეტებით შეევსო; ჩიუ ჩიაოს ბეღლებს ხორბლით ავსებდა. გაზარდა და გაამდიდრა ძაღლების, ცხენებისა და უცნაური ნივთების კოლექციები, რომელთაგან სასახლეებში ტევა აღარ იყო. შა-ჩიუს ბაღის კოშკი აამაღლა და იქ ურიცხვი გარეული ცხოველი და ფრინველი ჩაასახლა. პატივს არ სცემდა წინაპართა სულებს. შა-ჩიუს ბაღში მუსიკოსებს უყრიდა თავს, იქ ღვინის ტბა და დაკიდებული ხორცის ტყე იყო მოწყობილი; მთელი ღამის ლოთობის შემდეგ შიშველი ქალებისა და კაცების მონაწილეობით ორგიებს მართავდა. მეფე ასეულობით ოჯახმა შეიძულა, ზოგი მთავარი კი განუდგა კიდეც მას. ტრადიციული წყაროების მიხედვით, ჯოუს სამთავრო მას შემდეგ შეიქმნა, რაც მისმა ერთ-ერთმა ლიდერმა, თან ფუმ მთები გადალახა და სამხრეთით მდებარე მდინარე ვეის ხეობას შეეფარა, რათა თავისი ხალხისათვის საფრთხე აეცილებინა. ამ მიგრაციის შედეგად თან ფუმ თანდათანობით დათმო ე.წ. ბარბაროსული წეს-ჩვეულებები და წინაპრების ტრადიციულ საქმიანობას - სოფლის მეურნეობას მიჰყო ხელი. ამ ქმედების გამო მას მყისვე ღირსების მანტია მოასხეს, ხოლო ჯოუ - შემდგომ კი მთლიანად ჩინეთი - მიწაზე მიმაგრებული, მიწათმოქმედი ხალხის ქვეყანად აღიარეს. ამას „ში ძი“ ასე აღწერს: უძველესმა მთავარმა, თან ფუმ, ჰოუ ჯისა და მთავარ ლიუს მსგავსად, კვლავ მიჰყო ხელი მიწათმოქმედებას, განავრცო თავისი ღირსებები და სათნოებით მართავდა ქვეყანას, შესაბამისად, ხალხი მხარს უჭერდა მას. ჯუნის ტომის წინამძღოლი სუნ-იუ და თი (ბარბაროსები) თავს დაესხნენ თან ფუს და უნდოდათ სიმდიდრისა და ქონების წართმევა. თან ფუმ მისცა, რასაც ითხოვდნენ. ამის შემდეგ ისინი კვლავ დაესხნენ ჯოუს თავს და ახლა მიწისა და ხალხის მიტაცება მოინდომეს. ხალხი გაბრაზდა და საბრძოლველად აღდგა. უძველესმა მთავარმა თქვა: „როცა ხალხი მმართველს ხელისუფლებას აძლევს, ამას საკუთარი სარგებლობისათვის აკეთებს. ახლა ბარბაროსები თავს გვესხმიან, რადგან ჩვენი მიწისა და ხალხის ხელში ჩაგდება მოუნდათ. რა მნიშვნელობა აქვს, ვის მხარეზეა ხალხი? მათ ჩემ გამო უნდათ ბრძოლა, მაგრამ მე ვერ მოვიქცევი ისე, რომ ძალაუფლების შესანარჩუნებლად მათი მამები და შვილები დავახოცინო“. მაშინ თან ფუმ აიყოლია ნათესავები და პინში წავიდა, გავიდა ფონს ჩი და ჩიუ მდინარეებზე, გადალახა ლიანის მთა და ჩის მთასთან შეჩერდა. პინის ხალხი აიყარა, მოხუცებულები და დავრდომილები ხელით მიჰყავდათ, მივიდნენ და კვლავ უძველეს მთავარს შემოერტყნენ გარს ჩის მთასთან. როცა ახლომახლო მდებარე სამთავროებში შეიტყვეს უძველესი მთავრის, თან ფუს, სათნოების შესახებ, მათაც მხარი დაუჭირეს. ამის შემდეგ მთავარმა მიატოვა ბარბაროსული წესები, ააშენა გალავნები და შენობები და ხალხს საცხოვრებლად ქალაქები მისცა, რათა განცალკევებით ეცხოვრათ. სამთავროს მართვა ხუთ თანამდებობაზე გაანაწილა. მთელი ხალხი მღეროდა და შენატროდა მას, ხოტბას ასხამდა თან ფუს ღირსებას. XX საუკუნის ჩინეთის სამხედრო ისტორიკოსი, გენერალი სი პეი-კენი დარწმუნებულია, რომ ჯოუმ ასე ადვილად იმიტომ შეძლო სხვადასხვა ხალხის, მათ შორის შანის მიერ დაპყრობილი სიას ტომისგან დარჩენილი ჯგუფების შემოერთება, რომ წარმატებით აითვისა მათი სოფლის მეურნეობის წარმოების ტრადიციები და შრომის განაწილების წესი. სიას სამიწათმოქმედო მემკვიდრეობის უკვდავსაყოფად ჯოუ მრავალი წლის განმავლობაში აგზავნიდა მრჩევლებს სხვადასხვა ტომსა და სამთავროში, მათი მოსახლეობისათვის მიწათმოქმედების წესისა და სეზონური საქმიანობის ცოდნის გადასაცემად. ამან ჯოუს არა მარტო მეზობლების პატივისცემა და კეთილგანწყობა მოუტანა, არამედ კარგად გააცნო მდინარე ვეის ხეობის გარეთ მოსახლე ხალხებიც, მათი წეს-ჩვეულებები და ბუნებრივი ლანდშაფტი. მამის საპირისპიროდ, ჯი ლი - თან ფუს მესამე შვილი და მემკვიდრე თავისი ორი უფროსი ძმის ღირსეული მმართველობის შემდეგ - თავდასხმით ომებს აწარმოებდა მეზობელი ხალხების წინააღმდეგ და სწრაფად მოახერხა ჯოუს გავლენის სფეროს გაფართოება. თავდაპირველად შანის მეფეები აღიარებდნენ მის მიღწევებს. მათ ჯოუს მმართველს დიდგვაროვანის წოდება უბოძეს და თავის ნათესავზე დააქორწინეს, მაგრამ საბოლოოდ შეიპყრეს ის და სიკვდილითაც დასაჯეს. თუმცა, შანისა და ჯოუს ურთიერთობის ისტორია ბოლომდე გარკვეული არ არის და მისთვის ნათელის მოსაფენად მეტი არქეოლოგიური მტკიცებულებაა საჭირო. ცნობილია, რომ ჯოუს სამეფო სახლის სხვა წევრები (მაგალითად, მეფე ვენი) შანის მეფის ასულებზე ქორწინდებოდნენ. ჯოუს მიერ მდინარე ვეის ხეობის დაკავებამდე მრავალი თაობით ადრე, მეფე ვუ თინიდან მოყოლებული, შანის სამთავრო რეგულარულად აწყობდა სამხედრო ექსპედიციებს ჯოუს ხალხის დასამორჩილებლად. შანის მეფეები ხშირად ნადირობდნენ ჯოუს სამფლობელოში, მაგრამ ამ უკანასკნელის ძლევამოსილების ზრდასთან ერთად შიში გაუჩნდათ და ამ საქმიანობას თავი ანებეს. დაუმორჩილებლობისათვის შანის ტირანი მმართველის მიერ მოხუცი მეფე უ-ვენიც იყო დაპატიმრებული. თავისუფლება ოჯახისა და სხვა ღირსეულ მხარდამჭერთა მიერ შეგროვებული უხვი ქრთამის მეშვეობით მოიპოვა. ძღვენი იმდენად შთამბეჭდავი იყო, რომ მეფე უ-ვენს, რომელმაც ბოლოს ხმამაღლა აღიარა შანის სიუზერენობა, დასავლეთის მთავრის წოდებაც კი უბოძეს. ტიტულის მინიჭებისას მას გადასცეს მშვილდი, ისრები და ცულები, რომლებიც მასზე დაკისრებული სამხედრო მოვალეობის სიმბოლო იყო. მეფე ვენს აქტიურად უნდა დაეცვა იმპერია გარე ძალებისაგან. ის დაუყოვნებლივ დაბრუნდა შანის იმპერიის უკიდურეს დასავლეთში მდებარე თავის პატარა სამთავროში, რომლის დაშორება ცენტრიდან გამოსადეგი იყო მისი მმართველობისათვის. ბარბაროსთა მიწაზე ცხოვრებით მის ხალხს თავისუფლად შეეძლო გაემართა ბრძოლები, ესარგებლა ნაყოფიერი მიწებით და სხვათაგან ფარულად ეცხოვრა ნებაყოფლობით იზოლაციაში. სწორედ იმიტომ, რომ მეფე ვენს საშუალება ჰქონდა, სხვების ყურადღების მიპყრობის გარეშე განეხორციელებინა სამთავროს მოღონიერებისა და მატერიალურ-სოციალური დოვლათის დაგროვებისაკენ მიმართული ეფექტური პოლიტიკა, ჯოუს მთელი ჩვიდმეტი მშვიდი წელიწადი მიეცა იმისათვის, რათა კარგად მომზადებულიყო საბოლოო შეტაკებისათვის. 1.2.3. ექვსი საიდუმლო მოძღვრება და ჯოუს გამარჯვება ჯოუს აღზევებასა და შანის დაპყრობასთან ტრადიციულად ასოცირებულია სამი ცნობილი პიროვნება: მეფე უ-ვენი, მეფე ვუ და თაი კუნი. აქედან პირველმა ათწლეულები იმეფა, აქტიურად ზრუნავდა სამეფოს ძლიერების განმტკიცებაზე, განუხრელად ატარებდა მიზანმიმართულ ეკონომიკურ პოლიტიკას, რათა ხალხს კეთილდღეობაში ეცხოვრა და, პრაქტიკულად, ე.წ. „კეთილი მმართველი“ გახდა. მეფე ვუმ, რომელიც ტახტზე დინასტიურ რევოლუციამდე რამდენიმე წლით ადრე ავიდა, სამთავროში მიმდინარე მზადება მოკავშირეთა ქსელის გაფართოებით, პოტენციურ მოწინააღმდეგეთა დამორჩილებითა და შეიარაღებული ძალების განვითარების ხელშეწყობით დაასრულა, რის შემდეგაც საბოლოო სამხედრო კამპანია წამოიწყო. რაც შეეხება თაი კუნს, რომლის პიროვნება, სუნ-ძის მსგავსად, ბოლომდე გარკვეული არ არის, ის ჩინეთის ისტორიაში ცნობილია, როგორც პირველი სარდალი და სტრატეგიული აზროვნების ნამდვილი პიონერი. მას შემდეგ, რაც თაი კუნი მეფე ვენს შეხვდა საბოლოო გამარჯვებამდე ოცი წლით ადრე (ეს შეხვედრა, გადმოცემის თანახმად, „თვით ბედისწერით იყო განსაზღვრული“), ის შემდეგდროინდელ წყაროებში განუწყვეტლივ მოიხსენიება, როგორც მრჩეველი, მასწავლებელი, ნდობით აღჭურვილი პირი, ბრძენკაცი, სტრატეგი და სარდალი. ითვლება, რომ „შვიდი სამხედრო კლასიკური ნაშრომის“ შემადგენელი „ექვსი საიდუმლო მოძღვრება“ თაი კუნის მიერ მეფე ვენისა და ვუსთვის მიცემულ პოლიტიკურ რჩევა-დარიგებებს შეიცავს და ვრცლად აღწერს მის მოსაზრებებს სახელმწიფოს ეფექტური მმართველობის, ეროვნული კეთილდღეობის მიღწევის გზებისა და ფსიქოლოგიური ომის წარმართვის თაობაზე. თუმცა ტრაქტატის დიდი ნაწილი ტაქტიკური სიტუაციების ანალიზსა და კონკრეტულ რეკომენდაცებს ეთმობა. ზემოაღნიშნული საკითხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩინეთის სამხედრო სტრატეგიის შესწავლის თვალსაზრისით, რადგან ეს ნაშრომი მნიშვნელოვანწილად ლანდშაფტის კონფიგურაციის ვრცელ განხილვას წარმოადგენს, რასაც პირველად ყურადღება სუნ-ძიმ დაუთმო „ომის ხელოვნებაში“ და, სავარაუდოდ, უ ძიმ ნაშრომში „ვუ-ძი“. მართალია, არსებული ტექსტი აშკარად მეომარი სამეფოების ხანას მიეკუთვნება, ზოგი მეცნიერის აზრით, ის კარგად ასახავს ჩის სამხედრო მოძღვრების ტრადიციებს და წარმოგვიდგენს ჩინეთის სამხედრო სტრატეგიის არსს თუ არა, გარკვეულ ელემენტებს მაინც. შანის დამარცხების შემდეგ თაი კუნს ჩის მმართველობა უბოძეს - ერთი მხრივ, აღმოსავლეთ რაიონების დასამშვიდებლად, მეორე მხრივ კი - ასე აღნიშნეს მისი დამსახურება ჯოუს სამეფო სახლის წინაშე (ყველაფერთან ერთად გაანეიტრალეს მისგან პოტენციურად მომდინარე სამხედრო საფრთხე). სწორედ ამის შემდეგ დაიწყო საომარი ტრადიციებისა და სამხედრო მოძღვრებათა აყვავების ხანა. ეს ყველაფერი კი ჩისთან ასოცირდებოდა. სუნ-ძის კლანი ერთ-ერთი იყო იმ ოთხთაგან, რომელთაც მოგვიანებით ქვეყანაში პირველობისათვის დაიწყეს ბრძოლა. ჩინეთის საბრძოლო ტრადიციებში თაი კუნის ლეგენდარული ფიგურიდან და იმ მნიშვნელობიდან გამომდინარე, რომელიც იმდროინდელი პერიოდის ისტორიულ მასალას ეკისრება სუნ-ძის ეპოქისა და სამეფოში შექმნილი მდგომარეობის შესწავლის თვალსაზრისით, ალბათ, ღირს, გაგაცნოთ „ში ძიში“ („ისტორიული ნაწერები“) აღწერილი მისი ბიოგრაფია. ამ მოხუცებულმა, ნახევრად მისტიკურმა ადამიანმა, რომლის ადრეული ცხოვრებაც იდუმალებით იყო მოცული ჯოუს პროვინციაში პირველად გამოჩენისთანავე, აუტანლად ჩათვალა შანის კარზე ცხოვრება და იქიდან გასაქცევად სიგიჟე გაითამაშა. ის გაქრა ჯოუს კარიდან, მაგრამ ხელახლა გამოჩნდა, სავარაუდოდ, სამოცდათორმეტი წლის ასაკში. „ში ძიში“ მისი ხანდაზმულობის შესახებ მოყვანილი ცნობების გარდა, საყურადღებოა მისი პირველი საუბარი მეფე უ-ვუსთან, რასაც დიდ ისტორიულ მოღვაწეთა საბედისწერო შეხვედრების დამახასიათებელი მითიური იერი დაჰკრავს: თაი კუნ ვანი, ლიუ შანი წარმოშობით აღმოსავლეთის ზღვის მხრიდან იყო. მის ერთ წინაპარს მონათა ზედამხედველად უმსახურია და დიდი ღვაწლიც გაუწევია, როცა იუს წყლების დამშვიდებაში ეხმარებოდა. იმპერატორ შუნის დროიდან სიას დინასტიის ზეობამდე მას ლიუში, ან, შესაძლოა, შენში მიწა უბოძეს და გვარი ჩიანად შეუცვალეს. სიასა და შანის დინასტიების დროს [მისი] გვერდითი ხაზის (შტოს) რამდენიმე შთამომავალი ლიუსა და შენში სახლობდა; ზოგი მათგანი მდაბიო იყო; ისინი იყვნენ შანის წინაპრები. მისი ნამდვილი გვარი ჩიანი იყო, მაგრამ შემდეგ გვარი თავისი მამულის სახელიდან აიღო და ლიუ შანი დაირქვა. ლიუ შანი უკვე მოხუცი იყო, როდესაც თევზაობის დროს დასავლეთის მთავარს [მეფე უ-ვენს] შეხვდა. დასავლეთის მთავარი ნადირობას აპირებდა და მკითხავთან მივიდა, რათა [წარმატებული ნადირობის შესახებ] ეკითხა. [მკითხავმა] ასე უთხრა: „შენ რასაც მოინადირებ, არც დრაკონია და არც ქვეწარმავალი, არც ვეფხვია და არც დათვი. შენ ჰეგემონის ან მეფის მარჯვენა ხელს მოიპოვებ“. ამის შემდეგ დასავლეთის მთავარი სანადიროდ წავიდა და მდინარე ვეის მზიან ნაპირზე მართლაც შეხვდა თაი კუნს. დაელაპარაკა მას და ძალზე ნასიამოვნები დარჩა. ასე უთხრა: „ჩემმა ყოფილმა ბატონმა, ო, თაი კუნ, მითხრა: „არსებობს ბრძენკაცი, რომელიც ჯოუში ჩამოვა და მისი წყალობით ჯოუ გაბრწყინდება“. შენ ის კაცი ხომ არ ხარ? ჩემი თაი კუნი დიდხანს გელოდა [ჩინ. ვანი]“. ასე რომ, თაი კუნ ვანი დაარქვა და მასთან ერთად ეტლით უკან დაბრუნდა, შემდეგ კი ლიუ შანი სტრატეგად დანიშნა. ვიღაცას უთქვამს: „თაი კუნი დიდხანს სწავლობდა სხვადასხვა მეცნიერებას და ერთ დროს [შანის] მეფე ჯოუს ემსახურებოდა. მაგრამ მეფე კარგად ვერ ფლობდა გზას [დაოს], ასე რომ, თაი კუნმა მიატოვა ის. ერთხანს მოგზაურობდა და სხვადასხვა მთავარზე თავის მოსაზრებათა ძალას სცდიდა, მაგრამ არც ერთი არ გამოდგა [შესაფერისი] და ისიც, ბოლოს და ბოლოს, დასავლეთში დაბრუნდა ამ მხარის მთავართან ერთად“. სხვას ასე უთქვამს: „ლიუ შანი მოხუცი მეცნიერი იყო, რომელმაც საქმეებს თავი დაანება და ზღვის ნაპირას ცხოვრობდა ყველასგან ფარულად. როდესაც დასავლეთის მთავარი იუ-ლიში იყო დატყვევებული, სან-ი შენმა და ჰუნ იაომ დახმარებისათვის ლიუ შანს მიმართეს, რადგან დიდი ხნის განმავლობაში იცნობდნენ მას. ლიუ შანმა თქვა: „გამიგია, რომ დასავლეთის მთავარი ერთ-ერთი რჩეული ადამიანია და, განსაკუთრებით, მოხუცებულთა პატრონობით არის ცნობილი, ალბათ, ჯობს, მას მივმართო“. ამ სამმა, დასავლეთის მთავრის სახელით, ულამაზესი ქალები და უცნაური ნივთები შეარჩია და გამოსასყიდად მეფე ჯოუს გაუგზავნა. ასე იქნა გათავისუფლებული დასავლეთის მთავარი, რომელიც შემდეგ თავის სამთავროში დაბრუნდა“. თუმცა სხვადასხვა წყარო სხვადასხვანაირად გადმოგვცემს ლიუ შანის დასავლეთის მთავართან სამსახურის დაწყების ამბავს, ამ ვერსიებში მთავარი და საერთო ის გახლავთ, რომ ის მეფეების - უ-ვენისა და ვუს სტრატეგი ყოფილა. დასავლეთის მთავრის გათავისუფლებისა და [შენში] დაბრუნების შემდეგ, მან ლიუ შანთან დაიწყო თათბირი, განავრცო თავისი ღირსებები და შანის ხელისუფლების დამხობა გადაწყვიტა. თაი კუნის ზედამხედველობის სფეროს, ძირითადად, სამხედრო საქმეები და ახალი, სრულიად განსხვავებული სტრატეგიების შექმნა შეადგენდა. ასე რომ, როდესაც მომდევნო თაობები სამხედრო სტრატეგიებსა და ჯოუს ამ ნიჭზე - სამთავროთა შორის ბალანსის დამყარების [ჩიუანი] უნარზე საუბრობენ, ყველა ხოტბას ასხამს თაი კუნს ფუნდამენტური მოძღვრების ჩამოყალიბებისათვის. დასავლეთის მთავრის ხელისუფლება სამართლიანი იყო [მაშინაც კი], როდესაც იუსა და ძიუის შორის არსებულ დაპირისპირებას აგვარებდა. [ოდების წიგნში] პოეტი დასავლეთის მთავარს მეფე უ-ვენად იხსენიებს - მეფობის უფლება მას ზეციდან ჰქონდა ნაბოძები. ის თავს დაესხა ჩუნს, მი-სიუსა და ჩიუან-ის და ფენთან დიდებული ქალაქი ააგო. ამ ქვეყანაზე ყველაფერი სამად რომ ყოვილიყო გაყოფილი, ორი მესამედი მას [უკვე] უჭერდა მხარს. ამაში უდიდესი წვლილი თაი კუნის გეგმებსა და სქემებს მიუძღოდა. მეფე უ-ვენის გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ვუ ავიდა. მეფობის მეცხრე წელს, ვენის დაწყებული საქმის გაგრძელების მიზნით, მან აღმოსავლეთისკენ გაილაშქრა, რათა ენახა, დაუდგებოდნენ თუ არა გვერდზე იქაური მთავრები. როდესაც ჯარი გზას გაუდგა, თაი კუნმა მარცხენა ხელში ყვითელი საბრძოლო ცული მოიმარჯვა, ხოლო მარჯვენაში, ფიცის ნიშნად, თეთრი ალამი ეჭირა. ცან-სუ! ცან-სუ! გააერთიანე უბრალო ხალხი და წამოდი ნავებითა და ნიჩბებით. დაგვიანებით მოსულთ თავები დასცვივდებათ. ამის შემდეგ ის მენ-ჩინში წავიდა. საკუთარი ნებით შეკავშირებული ადგილობრივი მთავრები სულ რვაასნი იყვნენ. ყველამ თქვა: „მეფე ჯოუზე თავდასხმა შესაძლებელია“. მეფე ვუმ კი თქვა: „მათ ეს ჯერ არ ძალუძთ“, ლაშქარი მოაბრუნა და თაი კუნთან საშინელი ფიცი დადო. ორი წლის შემდეგ მეფე ჯოუმ მოკლა პრინცი პი-კანი და დაატყვევა ჩი-ძი. ვუმ გადაწყვიტა, თავს დასხმოდა მეფე იოუს და მომავლის დასადგენად კუს ნიჟარაზე ამკითხავებინა. ნიშანი ცუდის მომასწავებელი იყო - ძლიერი ქარი ამოვარდა და წვიმა წამოვიდა. ყველა მთავარი შეშინდა, მაგრამ თაი კუნმა გაამხნევა ისინი და მეფე ვუს მხარდასაჭერად მოუწოდა. მეფე ლაშქარს წინ გაუძღვა. მეთერთმეტე წლის პირველ თვეს, ჩია-ძის დღეს მან ფიცი დადო მუ-იესთან და თავს დაესხა შანის მეფე ჯოუს. შანის არმია სასტიკად დამარცხდა, თავად მეფე კი გაიქცა და ირმების კოშკს შეაფარა თავი. მაშინ მოკავშირეებმა მისდიეს მას და თავი მოჰკვეთეს. მომდევნო დღეს მეფე ვუ საკურთხეველთან დაბრძანდა. მთავრებმა სუფთა წყალი მიუტანეს; ვეის მმართველმა კან შუ-ფენმა ფერადი ჭილოფი გააფინა; ში შან-ფუმ ზვარაკი მოიყვანა, ხოლო პირველი მწიგნობარი ლოცვებს ღიღინებდა. ეს ყველაფერი იმისთვის კეთდებოდა, რომ წინაპართა სულებისთვის მეფე ჯოუს დასჯის ამბავი მოეხსენებინათ. მათ ირმების კოშკში შენახული ფული დაარიგეს და ჩიუ-ჩიაოს ბეღლებიდან პური გასცეს, რომ გაღატაკებული ხალხისთვის ცოტაოდენი შვება მოეგვარათ. პი-კანის საფლავი გააპატიოსნეს და ჩი-ძი ტყვეობიდან გაათავისუფლეს. შემდეგ ცხრა კასრი მოაგორეს, ჯოუს მთავრობა სწორ გზაზე დააყენეს და ზეცის ქვეშ ყველაფერი თავიდან დაიწყო. ხოლო დიდი წილი ამ საქმეებში კვლავ ში შან-ფუს [თაი კუნს] მიუძღოდა. ვუმ მთელ შანს სიმშვიდე მოუტანა და ზეცის ქვეშ მდებარე ყველა მიწის მეფე გახდა. შემდეგ მან თაი კუნი მმართველად ჩიში, იინ-ჩიუში გააგზავნა. ისიც აღმოსავლეთისკენ გაემართა, თავის სამთავროში. აუჩქარებლად მგზავრობდა და ღამღამობით დუქნებში ჩერდებოდა. მედუქნემ თქვა: „გამიგია, რომ დროის მოგება ძნელია და დაკარგვა კი ადვილი. ჩვენს სტუმარს ძალიან მშვიდად სძინავს. ალბათ, თავის სამთავროში ჩასვლას არ ისწრაფვის“. თაი კუნმა ეს მოისმინა, იმ ღამესვე ადგა, ჩაიცვა და გზას გაუდგა. სამთავროს საზღვარს გათენებამდე მიადგა. ლაის მარკიზმა იინ-ჩიუს მიტაცება მოინდომა და შეებრძოლა. იინ-ჩიუ ლაის ესაზღვრებოდა. ლაის მოსახლეობა იის ტომის ხალხი იყო, რომელთაც მეფე ჯოუს მმართველობისას შექმნილი ქაოსითა და ჯოუს დინასტიის აღზევებით ისარგებლეს და გადაწყვიტეს, რომ ახალი სამეფო ოჯახი ვერ შეძლებდა გამდგარი პროვინციების შემომტკიცებას და ამიტომ თაი კუნს ბოძებულ სამთავროს ედავებოდნენ. როდესაც თაი კუნი იინ-ჩიუში ჩავიდა, მან სათანადო რეფორმები გაატარა (მთავრობაში) ადგილობრივ წეს-ჩვეულებათა გათვალისწინებით; გაამარტივა ჯოუში მიღებული საკუთრების უფლებები [ლი]; ხელი შეუწყო ვაჭრებისა და ხელოსნების საქმიანობას და დაიწყო მეთევზეობისა და მარილის მოპოვებიდან მოგების მიღება. უამრავმა ადამიანმა დაუჭირა ჩის ამგვარ მმართველობას მხარი და ისიც დიდებული სამთავრო გახდა. როდესაც ჯოუს მეფე ჩენი ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, კუან შუ და ცაი შუ აჯანყდნენ. ჯოუს წინააღმდეგ გაილაშქრა მდინარე ჰუას ხეობაში მოსახლე იის ტომმაც. ასე რომ, [მეფე ჩენის თხოვნით] ჰერცოგმა ჩაო კანმა დაავალა თაი კუნს: „აღმოსავლეთით - ზღვამდე, დასავლეთით - ყვითელ მდინარემდე, სამხრეთით - მუ-ლინამდე და ჩრდილოეთით - ვუ-ტიმდე დაამშვიდე ქვეყანა და ჭკუა ასწავლე ხუთ მარკიზსა და ცხრა გრაფს“. ამის გამო ჩიმ დავალებული სადამსჯელო ექსპედიცია წამოიწყო, თავს დაესხა [აჯანყებულებს] და კიდევ უფრო გაძლიერდა. მისი დედაქალაქი იყო იინ-ჩიუ. როდესაც თაი კუნი გარდაიცვალა, ის, ალბათ, ას წელზე მეტი ხნისა იყო... * * * დიდი ისტორიკოსი ამბობს: „მე წავედი ჩიში - ტაის მთასთან მდებარე ლან-იეს ჩრდილოეთით. იმ ადგილას, რომელიც ზღვას ესაზღვრება, ორი ათასი ლი ნაყოფიერი მიწაა გადაჭიმული. ადგილობრივი ხალხი მეტად ენერგიულია, ბევრი მათგანი არ ამჟღავნებს თავის ცოდნას. სამთავროს ჩამოყალიბებაში თაი კუნის გაწეულ შრომას თუ გავიხსენებთ, გასაგები გახდება, ასე რატომ უწყობდა ხელს ჰერცოგი ჰუანი კარგი მთავრობის შექმნას. ამის გამოც მოახერხა თავის გარშემო სხვა ფეოდალების შემოკრება. დიდებულია, ჭეშმარიტად დიდებული დიადი სამეფოს ცხოვრების წესი“. მიუხედავად იმისა, რომ სი-მა ციანის ტრადიციულად სანდო წყაროდ მიჩნეულ „ში ძიში“თაი კუნის ბიოგრაფია საკმაოდ დეტალურადაა აღწერილი, ათასწლეულების განმავლობაში სკეპტიკოსი კონფუციანელები იქამდე მიდიოდნენ, რომ საერთოდ უარყოფდნენ მისი არსებობის ფაქტს. ამ ადამიანის წარმოშობის შესახებ ურთიერთსაწინააღმდეგო გადმოცემებით შეცბუნებული სხვა სწავლულები კი მის როლს ძალზე აკნინებდნენ. ორივე ჯგუფი თავის მოსაზრებებს იმით ასაბუთებდა, რომ ტრადიციულად აღიარებულ უძველეს ტექსტებში - შან შუსა და ჩუნ ციუში [„გაზაფხულ-შემოდგომის ჟამთაღწერა“], რომლებიც აღნიშნულ ეპოქალურ მოვლენებს საკმაოდ ზუსტად აღწერს, თაი კუნი მოხსენიებული არ არის. ასე რომ, სკეპტიკოსები, ჩვეულებრივ, ეთანხმებიან მეორე დიდ კოფუციანელს, სიზუსტის მოყვარულ მენციუსს და არ აღიარებენ სამხედრო კამპანიების სასტიკ ხასიათსა და სისხლის ღვრის მასშტაბურ ფაქტებს. დაკნინებულია მეფე ვუს ის გიგანტური ძალისხმევაც, რაც მან წლების განმავლობაში გასწია უშუალოდ შანის დაპყრობამდე, აგრეთვე, არაფრადაა ჩაგდებული მისი მიღწევები ამ რეგიონზე კონტროლის დამყარების საქმეში. შესაბამისად, ფრთხილ და წინასწარგამიზნულ პოლიტიკასთან, ღირსებასთან და სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების ხელშეწყობასთან ისტორიულად ასოცირებული ორი მოღვაწე - მეფე უ-ვენი და ჯოუს ჰერცოგი განდიდებულია, ხოლო მთავარი სტრატეგისა და სარდლის, სამხედრო მოღვაწეთა ღვაწლი - იგნორირებული და მივიწყებული. მიუხედავად ამისა, სხვადასხვა ტექსტში ლეგენდარულ და მითიურ საბურველს მიღმა არსებული მრავალრიცხოვანი გადმოცემებისა და მითითებების საფუძველზე, სხვა მეცნიერები და ისტორიკოსები ასკვნიან, რომ თაი კუნი არა მხოლოდ ნამდვილად არსებობდა, არამედ მას რეალურად უდიდესი როლი ეკისრება მთლიანად ჯოუს ისტორიაში, როგორც ეს აღწერილია „ში ძიში“ გადმოცემულ მის ბიოგრაფიაში. მიუხედავად იმისა, რომ მეფე უ-ვენთან მისი პირველი შეხვედრის დეტალები, ალბათ, ყოველთვის ბურუსით იქნება მოცული, ვარაუდობენ, რომ თაი კუნი წარმოადგენდა ჩიანის კლანს. ამ კლანის წევრები ჯოუს სამხედრო მოკავშირეები იყვნენ და მათ შორის შერეული ქორწინების მრავალი ფაქტი არსებობდა. უეჭველია, რომ სიას დინასტიის მსგავსად, რომლის მითიურმა არსებობამ ბოლო დროს აღმოჩენილი უძველესი არტეფაქტებით რეალური საფუძველი შეიძინა, თაი კუნის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ფაქტები თანდათან ისტორიული მტკიცებულებებით გამყარდება. 1.3. ქვეყნის გაერთიანება და დასავლეთი ჯოუ ჯოუს მეფეები მყისიერად დადგნენ უსწრაფესად გადასაჭრელი პრობლემის წინაშე. მათ ერთმანეთთან ორგანულად დაუკავშირებელი ტომებისგან შემდგარი, უშველებელ ტერიტორიაზე გადაჭიმული იმპერია უნდა ემართათ ჯოუს მცირერიცხოვანი ხალხის საშუალებით. მიუხედავად იმისა, რომ შანის წინააღმდეგ წამოწყებულ სამხედრო კამპანიაში ჯოუ, სავარაუდოდ, რვაასამდე დამოუკიდებელი სამთავროს მხარდაჭერით სარგებლობდა, მას ბევრი მოწინააღმდეგეც ჰყავდა. მას უნდა დაემორჩილებინა და ემართა ეს მტრულად განწყობილი ტომები, ათიათასობით შანელი დიდებული და, აგრეთვე, თავად ჯოუს მოკავშირე სამთავროთა მოსახლეობა. უნდა ჩაეხშო მთელს იმპერიაში მოგიზგიზე აჯანყებების ცეცხლი. მუ-იესთან გამართული ცნობილი გადამწყვეტი ბრძოლის შემდეგ მეფე ვუმ დაუყოვნებლივ დაავალა თაი კუნს მიმდებარე პროვინციების შემოერთება. დედაქალაქში მიმავალ ჯოუს მეფეს გზადაგზა უხდებოდა ურჩ ფეოდალთა წინააღმდეგობის დაძლევა. საბოლოოდ, დასავლეთ ჯოუმ მმართველობა განიმტკიცა რამდენიმე პოლიტიკური და სამხედრო აქციით, რომელთა შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო მისი ძლევამოსილი კლანის წევრების განწესება რამდენიმე მოკავშირე და მტრულად განწყობილ სამთავროში. ყოველი გაგზავნილი წევრი აარსებდა სამეფო ოჯახის გვერდით ხაზს და ბოძებულ მიწაზე სახლდებოდა თავის ოჯახთან, სახლეულსა და სამხედრო ამალასთან ერთად. ისინი რეალურად წარმოადგენდნენ ჯოუს ანკლავს ადგილობრივ მოსახლეობაში და დაუყოვნებლივ იწყებდნენ გალავნიანი ქალაქის შენებას. ეს ქალაქი ხდებოდა ჯოუს ოჯახის სამხედრო, პოლიტიკური, ეკონომიკური, ადმინისტრაციული და კულტურული ცენტრი რეგიონში. მეფე ვუმ ათასობით შანელი დიდგვაროვანი ოჯახი გადაასახლა აღმოსავლეთ დედაქალაქის რეგიონში, რადგან იქ ადვილად შეძლებდა მათ კონტროლს, თუმცა დიდებულებს იმის უფლებაც მიეცათ, თავისთან დაეტოვებინათ ამალა, მომსახურე პირები, ჰქონოდათ საკუთარი წეს-ჩვეულებები და ტრადიციულად მიღებული კანონებით ეცხოვრათ. ჯოუს ადრინდელმა მეფეებმა ეფექტურად განიმტკიცეს ხელისუფლება ამგვარად ჩამოყალიბებულ ვასალურ პროვინციებს შორის მჭიდრო კავშირის დამყარების საშუალებით. ფეოდალთა მორჩილებას უზრუნველყოფდა მათი აქტიური მონაწილეობა კლანის ცხოვრებასა და მმართველობაში, კიდევ უფრო აძლიერებდა მათი სამხედრო-პოლიტიკური არასრულფასოვნება და ამძაფრებდა ამ ოჯახების შედარებითი იზოლაცია. ეს ყველაფერი ხელს უწყობდა ორმხრივ თანამშრომლობას მეფის ხელმძღვანელობით. შანის მმართველობის თეოკრატიული ხასიათი შეცვალა უფრო პრაქტიკულმა მიდგომამ, თუმცა, ჯოუს მეფემ თავს იმის უფლება მისცა, რომ მხოლოდ მას აღესრულებინა წინაპართა სულებისა და ზეცისათვის მსხვერპლშეწირვის წესი. თაყვანისცემის ამ ობიექტებიდან ქვეყნის საქმეებში პირველის აქტიური ჩარევა კვლავ აუცილებელი იყო, ხოლო მეორის ნებით მოხდა ჯოუს რევოლუციური საქმიანობის რატიფიცირება. გარდა ექვსი მუდმივი ლაშქრის შექმნისა და სამეფოს სხვადასხვა პროვინციაში დისლოცირებული სამხედრო ნაწილებისა, ჯოუმ მოახერხა შანის დაშლილი ლაშქრიდან დარჩენილი რვა არმიის შემოერთებაც. საჭიროების შემთხვევაში, მას შეეძლო ვასალთა ლაშქრის მოხმობაც. ყველა ეს არმია, ძირითადად, კვლავ დიდგვაროვნებისგან შედგებოდა, რომელთაც დამხმარე ძალად მიჰყვებოდნენ მდაბიოები, პირადი ამალა და მსახურები. ცხადია, რომ ბევრ მებრძოლს თან ახლდნენ და დამხმარე ქვეითი ძალის როლს ასრულებდნენ ე.წ. შიიები - მმართველი ოჯახის გვერდითი ხაზის (შტოების) წარმომადგენლები, გრაფებისა და ჰერცოგების უმცროსი შვილები და მცირე აზნაურთა ოჯახების სხვა წევრები. დასავლეთ ჯოუს პერიოდში ბრძოლა მიმდინარეობდა რიგითი ჯარის უშუალო მონაწილეობით. გამოიყენებოდა ეტლებიც, როგორც ერთეული, რომელიც ძალების სწრაფ გადასროლასა და მობილურობას უზრუნველყოფდა. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა უფროს-უმცროსობის წესების დაცვასა და მოწინააღმდეგის მიმართ პატივისცემის გამოვლინებას. პერიფერიების რაიონების საბოლოო დაპყრობისა და ფეოდალური სისტემის საშუალებით მათი ცენტრალური ხელისუფლების ქვეშ გაერთიანების შემდეგ, დასავლეთ ჯოუს პერიოდის პირველი რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში, სამხედრო ხელოვნებასა თუ სტრატეგიაში რაიმე სერიოზული გარდატეხა არ მომხდარა. ტყავის თრიმვლისა და გამოყვანის შესაძლებლობების დახვეწის შესაბამისად, ნელ-ნელა ჩნდებოდა და ვითარდებოდა ჯავშნის ისეთი სახეობები, რომლებიც უკეთ მიესადაგებოდა ქვეითი ჯარის მზარდ აქტიურ როლს. მეტალურგიული ხელოვნების სტაბილური განვითარების პარალელურად იცვლებოდა იარაღის ფორმა - დასარტყამი იარაღი დაგრძელდა, გამყარდა და გართულდა. დასავლეთი ჯოუს პერიოდის ბოლოსათვის, ძვ.წ. 771 წელს მცირე რაოდენობით გამოჩნდა ხმლები. მიუხედავად ამისა, კვლავ სტაბილურად გამოიყენებოდა გრძელი იარაღები - ეტლებიდან ან ქვეითად საბრძოლველად, რომელთა შორის დომინირებდა ბარჯი. სულ ოთხი თაობის შემდეგ დასავლეთი ჯოუს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ დასუსტება დაიწყო. ამ ტენდენციას აძლიერებდა სამხრეთში ექსპანსიისაკენ მიმართული მეტად მცდარი კამპანიები. საკმაოდ მალე დასავლეთი ჯოუ დადგა ჩრდილოეთიდან და დასავლეთიდან მოწოლილ ბარბაროსთა თავდასხმის საფრთხის წინაშე. სამეფო სახლი სწრაფად კარგავდა სიმდიდრეს - მეფეები ლენებისა და ჯილდოების საშუალებით ცდილობდნენ სამეფოს მხარდამჭერი ვასალების ერთგულების შენარჩუნებას. ყოველივე ამის შედეგად, ფეოდალები თანდათან წელში გაიმართნენ და, მართალია, ჯერ კიდევ საკუთარი სურვილის წინააღმდეგ, მაგრამ მაინც ემორჩილებოდნენ მეფის მოთხოვნებს, მათ გაუჩნდათ ინდივიდუალურ-რეგიონული თვითაღქმა, განსაკუთრებით, ადგილობრივ ხალხებსა და კულტურებთან ურთიერთქმედების შედეგად. კლანის დასუსტებას ხელი შეუწყო უნებისყოფო და არაკომპეტენტური მმართველების მთელმა პლეადამ. მათმა ნაწილმა აშკარად დაივიწყა, რომ თავის დროზე მეფე ვუმ მეფობა სწორედ მეფე ჯოუს თავაშვებულობის გამო მოიპოვა. საბოლოო ჯამში, ძვ.წ. 771 წელს ჯოუს ერთ-ერთ მეფეს, რომელიც ტახტზე ვასალური სამთავროების ძალისხმევის შედეგად დაბრუნდა, სამარცხვინოდ მოუწია დედაქალაქის გადატანა აღმოსავლეთში, რათა თავი აერიდებინა ბარბაროსთა ზეწოლისათვის და როგორმე გაეგრძელებინა დინასტიის მართვა. მის მიერ გატარებული ერთ-ერთი თავდაცვითი ზომა იყო ცინის პროვინციაში ისტორიულად მოსახლე ოჯახისათვის ამ მიწის მემკვიდრეობით მინიჭება ცხენების მოშენების საქმეში მათ მიერ გაწეული ღვაწლის გამო. ამით მეფე იმედოვნებდა, რომ ეს ხალხი (თავადაც ნახევრად ბარბაროსული ტომი) როგორმე შეაჩერებდა მათი მიწის დასაპყრობად მოწოლილ მომთაბარეთა ტალღას. 1.3.1. „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ პერიოდი „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ პერიოდს (ძვ.წ. 722-481 წწ.) ეს სახელი ეწოდა ეპოქის ამსახველი ცნობილი კონფუციანური კლასიკური ტრაქტატის მიხედვით. სწორედ ამ ხანაში ვხედავთ სამთავროთა გაძლიერებას, შინაომებსა და პოლიტიკურ ერთეულთა წარმოქმნა-გაქრობას. მის ადრეულ წლებში ჯოუს ფეოდალთა ცალკეული შთამომავლები კვლავ მართავდნენ სამთავროთა უმეტესობას, ჩვეულებრივ, ოჯახის სხვა წევრებთან და ადგილობრივ დიდგვაროვნებთან ერთად. თუმცა, ერთი შეხედვით, ეს ოჯახები უმაღლესი ხელისუფლების წარმომადგენლები იყვნენ, მაგრამ მათი მდგომარეობა მთავარ კლანთან ნათესაური კავშირიდან გამომდინარეობდა. ჯოუს შესუსტებასთან ერთად სამთავროები თანდათანობით გამოვიდნენ დაქვემდებარებული მდგომარეობიდან და თავისუფლად მოქმედება შეძლეს. მათი თავდაჯერებულობა ასახავდა არა მხოლოდ ძალის კონცენტრაციის ცენტრალური ხელისუფლებიდან პერიფერიებზე რეალურ გადანაცვლებას, არამედ იმ ნათესაური კავშირების შესუსტებასაც, რომლებსაც თავდაპირველად დაეფუძნა ლენების სისტემა. თაობათა ცვლას თან დაერთო დედაქალაქში მდებარე კარის ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობისათვის საჭირო გადაადგილების სიძნელე, ყოველივე ამან კი შედეგად მოიტანა გაუცხოება სიუზერენსა და ვასალებს შორის. თუმცა ფეოდალებს ჯერ კიდევ ესაჭიროებოდათ ჯოუს კლანის მიერ „კურთხევა“ საკუთარი სამფლობელოების სამართავად და პერიოდულად ჩნდებოდნენ მოღვაწენი, რომლებიც ჰეგემონიას კვლავაც მმართველი დინასტიის სახელით აღწევდნენ. მათი ლოიალობა სამხედრო-პოლიტიკურ საქმეში მეფის მიღწეული იყო და არა მისგან ბოძებული. ძველი შეზღუდვებიდან გათავისუფლებული ფეოდალები უფრო მეტ ყურადღებას სამთავროთა შორის კონფლიქტებს უთმობდნენ, ვიდრე ვასალური მოვალეობების შესრულებას. ადგილი ჰქონდა აგრეთვე ხელისუფლების ცენტრის გადანაცვლებას გამეფებული ოჯახიდან მასთან დაპირისპირებულ მხარეებზე. ეპოქის დასაწყისიდან მის შუა წლებამდე გაძლიერდნენ მმართველი თანამდებობის პირთა ოჯახები - ძირითადად, პირველი ფეოდალის გვერდითი შთამომავლები. ბევრ პროვინციაში მათ მოახერხეს კიდეც და ლეგიტიმურ ხაზს მთავრობაზე კონტროლი გამოჰგლიჯეს, მომდევნო საუკუნეებში კი გააჩაღეს ბრძოლა ერთმანეთის გასანადგურებლად. პერიოდის ბოლოსათვის ყველა გადარჩენილ საფეოდალოს სათავეში ედგა საკმაოდ გაძლიერებული მმართველი, რომლებმაც შეძლეს და ხელახლა ჩაიგდეს ხელში ხელისუფლება ან ტახტის უზურპატორი - რომელიმე დიდი ოჯახიდან გადარჩენილი პირი. „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ ეპოქაში ასზე მეტი სამთავრო ან გაერთიანდა, ანდა საერთოდ განადგურდა, მათი მმართველი კლანი და გავლენიანი ოჯახები მდაბიოებად იქცნენ, ბევრი მათგანი დაატყვევეს ან მოკლეს და შედეგად, უძველეს დიდგვაროვან ოჯახთა უმეტესობამ საერთოდ შეწყვიტა არსებობა. შედარებით ძლიერ სამთავროთა მხრიდან წარმოებული მძარცველობითი კამპანების შედეგად, „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ პერიოდის საბრძოლო მოქმედებათა მასშტაბები საგრძნობლად გაიზარდა. იმ დროს უკვე აუცილებელი გახდა უშუალოდ ბრძოლაში დიდი რაოდენობით გლეხების გამოყვანა, რადგან მხოლოდ დიდგვაროვანთა ჯგუფები საკმარისი აღარ იყო. ხანგრძლივი ბრძოლებისას, გაშლილ ველზე მაინც, როგორც ჩანს, წამყვანი როლი კვლავ საბრძოლო ეტლს ენიჭებოდა, რომელსაც გვერდს უმაგრებდა ქვეითი ჯარი. ამ უკანასკნელის რიცხოვნობა კი სულ უფრო იზრდებოდა. თავდაპირველად მძლავრობდა რაინდული პრინციპები და ბრძოლის ეთიკა მოითხოვდა „ლის“ (რაინდული ბრძოლის ნორმების) დაცვას, თუმცა, ეს სრულად არ ვრცელდებოდა მდაბიოთა ფენიდან გაწვეულ ქვეით ჯარზე. სულ რაღაც ერთ საუკუნეში კი აღმოჩნდა, რომ ეთიკის ძველ კოდექსს მხოლოდ სულელი და დასამარცხებლად განწირული მოწინააღმდეგეღა თუ იცავდა და იმის მიუხედავად, რომ პირადი დაპირისპირება კვლავ ბრძოლის დაწყების სტიმული იყო, ინდივიდუალური შერკინებების ფორმა მალე სრულიად აღმოიფხვრა. ადრეულ წლებში საომრად გაყვანილი არმია რამდენიმე ასეულიდან ათასამდე საბრძოლო ეტლისგან შედგებოდა, რომელსაც თან ახლდა, დაახლოებით, ათი ათასამდე ადამიანი. თუმცა, „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ პერიოდის დასასრულისათვის, ძვ.წ. 481 წ. ცინისა და ჩუს მომძლავრებულ სამთავროებს შორის წარმოებული ომისას, ბრძოლის ველზე თითოეულმა, დაახლოებით, ოთხი ათასი ეტლი გაიყვანა, რომელსაც თან ახლდა ორმოცი ათასი ქვეითი. კავალერია კვლავ უცნობი ცნება იყო - ძვ.წ. 541 წ. ჩინის ერთ-ერთმა სარდალმა აიძულა ეტლზე მსხდომი მებრძოლები, ჩამოქვეითებულიყვნენ და ისე შებრძოლებოდნენ ბარბაროსთა არმიას. საბრძოლო იარაღი მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში იგივე იყო, რაც დასავლეთ ჯოუს ეპოქაში - ქვეითი ჯარი იყენებდა შუბებსა და მოკლე ხმლებს, ბარჯებით კი ეტლზე ამხედრებული მებრძოლები იყვნენ შეიარაღებულნი. განუწყვეტლივ ვითარდებოდა ლითონის დამუშავების ხელოვნება, რის შედეგადაც საბრძოლო იარაღი დაგრძელდა და უფრო ბასრი გახდა. კვლავ ფართოდ იყენებდნენ ბრინჯაოს ტექნოლოგიებს, ხოლო ახლად აღმოჩენილი რკინისა და ფოლადის დამუშავების ტექნიკას („გაზაფხულისა და შემოდგომის“ პერიოდის გვიანდელ ხანაში) უფრო მეტად სასოფლო-სამეურნეო ხელსაწყოების დამზადებისას მიმართავდნენ. ომები ხშირი იყო და ყველაზე ძლევამოსილ სამთავროსაც კი ემუქრებოდა განადგურების საფრთხე, ამიტომ სამთავრო სათანადოდ უნდა ყოფილიყო გამაგრებული და გაწვრთნილი ლაშქარი ჰყოლოდა. შესაბამისად, აუცილებელი გახდა, მუდმივ სამსახურში მიეღოთ პროფესიონალი სამხედროები, რომელთაც გამბედაობის, ძალისა და სამხედრო მიღწევებისათვის თანამდებობის, პატივის, ტიტულის სახით გარკვეულ ანაზღაურებას უნიშნავდნენ. არსებობდა მუდმივ ლაშქარში მომსახურეთა თუ ელიტარული დანაყოფების წევრთათვის აუცილებელი საბრძოლო ფიზიკური საკვალიფიკაციო კრიტერიუმები. ბუნებრივი ნიჭით დაჯილდოებული განათლებული და გამოცდილი პირების მნიშვნელობის ზრდასთან ერთად იმატა კომპეტენტური სახელმწიფო მოხელეების რიცხვმა, რის შედეგადაც მთავრობა თანდათან დაიცალა მმართველი კლანის წევრებისა და მანამდე მყარად ფესვგადგმული დიდგვაროვნებისგან. აშკარაა, რომ შემოღებულ იქნა ადმინისტრირების პირდაპირი ფორმები, რომლებიც უკვე ეფუძნებოდა სახელმწიფოს ოლქებად (და არა მამულებად) დაყოფის სისტემას. ამან ცენტრალურ მთავრობას მეტი საშუალება მისცა, ეფექტურად ემართა მთელი სამეფო. გლეხები თანდათანობით მიწის არენდატორებად გადაიქცნენ და ეკონომიკურად მოღონიერდნენ, ხოლო მიწა უკვე მეფის საკუთრებას კი აღარ წარმოადგენდა, არამედ ისეთი პროდუქტი იყო, რომელიც შეიძლებოდა სხვა მფლობელს გადასცემოდა ან გაყიდულიყო. 1.3.2. მეომარ სამეფოთა პერიოდი მეომარ სამეფოთა პერიოდის დასაწყისში, ძვ.წ. 403 წ. მოვლენები დაჩქარდა. „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ ეპოქის კონფლიქტების შედეგად ჩინეთი დაყოფილი იყო შვიდ ძლიერ სამთავროდ, ყოველი მათგანი ქვეყანაში პირველობისათვის იბრძოდა და თავს თხუთმეტი მომცრო სამთავროს ძარცვა-გლეჯით ირჩენდა. ამ დროისათვის ფეოდალი გადაქცეული იყო დესპოტ მონარქად, რომელიც იძულებული იყო, თავის გადასარჩენად ხელი შეეწყო პოლიტიკურ-ეკონომიკური პროფილის სახელმწიფო მოხელეთა სისტემის ექსტენსიური განვითარებისათვის. გარე საფრთხეების ეფექტურად გასანეიტრალებლად თითქმის ყველა მმართველი ზრუნავდა საკუთარი სამთავროს სასოფლო-სამეურნეო ბაზის გაფართოებაზე და, ამასთანავე, ხელს უწყობდა სხვა პროვინციებიდან უკმაყოფილო მოსახლეობის მიგრაციას. იმიგრანტებს ეძლეოდათ მიწა, რის შედეგადაც, სწრაფად ვითარდებოდა მიწის ჯერ არენდით აღების, შემდეგ კი მფლობელობის კულტურა. ძვ.წ. 500 წლიდან ფართო მოხმარებაში შევიდა რკინისგან დამზადებული მიწის დასამუშავებელი იარაღები, ხოლო სადრენაჟო სისტემებისა და ირიგაციის დანერგვის შედეგად, სწრაფად გაიზარდა სურსათის რეზერვები, რამაც საგრძნობლად მოაღონიერა ზოგი ღარიბი პროვინცია. შესაბამისად, აყვავდა ვაჭრობა-კომერცია, გაჩნდა ვაჭართა საკმაოდ გავლენიანი კლასი, თუმცა საზოგადოებაში მათ აბუჩად იგდებდნენ და უგულებელყოფდნენ. მეომარ სამეფოთა პერიოდში ფენომენალურად გაიზარდა საბრძოლო შეტაკებათა მასშტაბები, რასაც ხელს უწყობდა სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტიულობისა და მატერიალური კეთილდღეობის მატება. თუ შანის ხანაში არმია რამდენიმე ათასი მოლაშქრისგან შედგებოდა, ახლა შედარებით სუსტ სამთავროსაც ბრძოლის ველზე იოლად გამოჰყავდა 100000 მებრძოლი, ხოლო ძლიერი სამთავროები ძვ.წ. III საუკუნეში მილიონამდე ჯარისკაცისგან შემდგარ მუდმივ არმიას ინახავდნენ. ზოგი წყაროს ცნობით, ერთი საბრძოლო კამპანიისათვის 600000 მებრძოლი იქნა გაწვეული. ცინსა და ჩუს შორის მომხდარ ბრძოლაში მოწინააღმდეგეთა მთლიანი რაოდენობა მილიონს აჭარბებდა, რაც გასაკვირი რიცხვია, წყაროს უზუსტობა და გადაჭარბება რომც მივიღოთ მხედველობაში. გადამწყვეტი გახდა რაოდენობრივი უპირატესობა - აღნიშნულ ბრძოლამდე მომხდარ შეტაკებაში ცინი, თავისი 200000 მებრძოლით, სასტიკად დამარცხდა. ბუნებრივია, რომ იზრდებოდა მსხვერპლის რიცხვიც: ძვ.წ. 341 წ. მა-ლინთან ჩატარებულ ბრძოლაში დაეცა ვეის 100000 მებრძოლი; ძვ.წ. 295 წ. ი-ჩიუესთან განადგურდა ვეისა და ჰანის გაერთიანებული 240000-იანი არმია, ხოლო ძვ.წ. 260 წ.-ს ჩან-პინში გაიჟლიტა 450000 ჩუელი მეომარი. ამგვარი მასშტაბის კამპანიების სათანადო ლოგისტიკური მომზადებისა, მობილიზაციისა და წვრთნისათვის, ბუნებრივია, მრავალი წელი იყოს საჭირო. შანის პერიოდისგან განსხვავებით, როდესაც ლაშქრის გადაადგილებას რამდენიმე დღე ან კვირა სჭირდებოდა, ახლა ეს პროცესი თვეები და წლები გრძელდებოდა, ხოლო, თუ ადრე ბრძოლა ერთ-ორ დღეს თუ გასტანდა, მეომარ სამეფოთა პერიოდში შეტაკებებს ათეულობით დღეს ანდომებდნენ, ხოლო კონფლიქტური სიტუაციები ერთ და მეტ წელს გრძელდებოდა. ასეთი მასშტაბური რესურსებისა და ლაშქრების მართვა უდიდეს კომპეტენციას მოითხოვდა, რის გამოც სამხედრო სამსახური ცალკე პროფესიად ჩამოყალიბდა. ვინაიდან ხდებოდა გათავისუფლებულ მდაბიოთა რეგისტრირება, მათ სეზონურ წვრთნებს უტარებდნენ და კონკრეტული ბრძოლისათვის იწვევდნენ, ამიტომ არმიის ძირითადი შემადგენლობა უკვე გაწვრთნილი, დისციპლინებული ოფიცრებისა და ჯარისკაცებისგან შედგებოდა. ამგვარ პირობებში გაჩნდა სამწყობრო მომზადებისა და განლაგების მეთოდიკის, ტაქტიკის სახელმძღვანელოების შექმნის აუცილებლობა. გაჩნდა არა მხოლოდ საბრძოლო და მომზადების მოთხოვნებიდან გამომდინარე, არამედ ახალი პოლიტიკური თეორიებითა და არსებული ფილოსოფიური მოსაზრებებით განპირობებული სამხედრო თეორიებიც. ადრეულ პერიოდში დაიწერა აურაცხელი სამხედრო ტრაქტატი, რომელთა ნაწილი დღემდე შემორჩა. აღნიშნული თეორიები მოგვიანებით კარგად გამოიყენეს პრაქტიკაში. მხედართმთავართა კვალიფიკაცია და მოვალეობები იცვლებოდა. სტრატეგია იმდენად გართულდა, რომ სარდლის შეცვლას შეიძლება არმიის დამარცხება მოჰყოლოდა და საფრთხის ქვეშ დამდგარიყო მთელი ერი, რაც ხშირად ხდებოდა კიდეც. მიუხედავად იმისა, რომ მმართველები კვლავ ერეოდნენ არმიის საქმეებში (როგორც წესი, შურიანი მინისტრების ან გარე ძალების მიერ მოსყიდული მოხელეების წაქეზებით), მაინც გაჩნდა პროფესიონალი სამხედროების ფენა. მეომარ სამეფოთა ეპოქის დასაწყისში იდეალურ მხედართმთავარს წარმოადგენდა ენერგიული, სამაგალითო სამოქალაქო ადმინისტრატორი, როგორიც იყო, მაგალითად, ვუ ჩი, ხოლო პერიოდის ბოლოსათვის სამოქალაქო სამეფო საგრძნობლად გაემიჯნა სამხედრო სამყაროს. შანისა და ჯოუს ადრეულ პერიოდში ბრძოლები იმართებოდა სასოფლო-სამეურნეო ან სხვა გამოყენების ღია, დაუცველ ლანდშაფტზე, სადაც მობილიზებული არმია წინ წაწევისას მხოლოდ აქა-იქ მიმოფანტულ ქალაქებს აწყდებოდა. როგორც ჩანს, ყველა დროში არსებობდა ფორტიფიკაციის სხვადასხვა სახეობა, მაგალითად, ცნობილი ნეოლითური და შანისეული სქელი დატკეპნილი მიწისგან ნაგები გალავნები, რომლებსაც ჯერ კიდევ პოულობენ არქეოლოგები, მაგრამ სამხედრო ძალები, ძირითადად, შეუფერხებლად მოძრაობდნენ ნებისმიერი პროვინციის მიწაზე. მეომარ სამეფოთა პერიოდის ფეოდალებმა გააძლიერეს საზღვრების დაცვა. ისინი თავდასხმისგან თავდასაცავად მთელი სამთავროს ტერიტორიაზე აგებდნენ „დიდ კედლებს“, მიწაყრილებს, ფორტებს, სათვალთვალო კოშკებს. ისინი მიწას უფრო იცავდნენ, ვიდრე ხალხს. შეიცვალა საბრძოლო მოქმედებათა ტაქტიკური მიზნებიც. ყოველი ფეოდალი იმას კი არ ცდილობდა, რომ ტყვეები აეყვანა ან ალაფი აეღო, არამედ ისწრაფოდა მტრის სრული განადგურებისაკენ მისი მიწების დაუფლებით, არმიის გაჟლეტით, მოსახლეობაზე პოლიტიკური კონტროლის დამყარებითა და ტერიტორიის ადმინისტრაციული ანექსირებით. გამაგრებული ქალაქი, რომელიც ადრე პროვინციის სამხედრო და ადმინისტრაციული ცენტრი იყო, კიდევ უფრო გაიზარდა და ინდუსტრიული და სავაჭრო მნიშვნელობა შეიძინა. ქალაქი გახდა ერთგვარი ფოკალური პუნქტი ქვეყანაში არსებულ გზების ინფრასტრუქტურაში. შესაბამისად, თუ დასავლეთი ჯოუსა და „გაზაფხულისა და შემოდგომის“ პერიოდებში რეკომენდებული იყო ასეთი იზოლირებული ქალაქების ალყით აღება და სარდლები თავს არიდებდნენ მათზე თავდასხმისას ადამიანური და სხვა რესურსების ხარჯვას, ახლა ძალიან დიდი მნიშვნელობა შეიძინა ამ ქალაქების დაუყოვნებლივ აღებამ და განადგურებამ. პარალელურად განვითარდა თავდასხმისა და თავდაცვის ტექნიკა. ბრძოლისას ხშირად გამოიყენებოდა თავდაცვის საშუალებები, გამანგრეველი მექანიზმები, მოძრავი დამცავი ფარები, ტარანები, კატაპულტები, მოძრავი კოშკები და მსგავსი მანქანები. საჭირო გახდა თავდასხმისა და თავდაცვის ტექნოლოგიების მცოდნეთა არსებობაც. ცნობილი იყო მოჰისტების თავდადება, როცა ისინი თავდასხმის ობიექტებს ქალაქის გამაგრებაში ეხმარებოდნენ. ისინი კარგად ფლობდნენ თავდაცვითი ტექნიკის შექმნისა და გამოყენების ხელოვნებას. შესაბამისად, თუ ადრე სუნ-ძი გმობდა ქალაქების აღებასა და მათზე თავდასხმას, ახლა ეს მიდგომა მოძველდა და ადგილი დაუთმო სუნ პინის „სამხედრო მეთოდიკას“, სადაც ავტორი დეტალურად აანალიზებს თავდასხმის ობიექტების დაუცველ და შეუვალ მხარეებს. ძვ.წ. IV საუკუნეში ქვეითი ჯარის რიცხოვნობის ზრდასთან ერთად, ბრძოლაში არბალეტების გამოყენებაც დაიწყეს. განვითარდა ძალების გაშლის, განლაგებისა და მანევრირების მეთოდები. დიდი ყოყმანის შემდეგ აითვისეს ცხენოსანი ჯარით ბრძოლის ბარბაროსული წესი. სტეპის მხედართა განუწყვეტელი ზეწოლის პირობებში, რამდენიმე გამჭრიახმა მხედართმთავარმა და მმართველმა გააცნობიერა საკუთარი კავალერიის შექმნის აუცილებლობა. მიუხედავად იმისა, რომ ჩინეთში ცხენის გამოყენების ისტორია ჯერაც დასაზუსტებელია, ჩანს, რომ ძვ.წ. 307 წ. ჩრდილოეთ ჯაოს მეფე ვუ-ლინმა, ხელქვეითთა გააფთრებული წინააღმდეგობის მიუხედავად, აიძულა თავისი მებრძოლები, ჩინეთის ტრადიციული გრძელი კაბები „ბარბაროსული სამოსით“ (მოკლე ქურთუკითა და შარვლით) შეეცვალა. ფაქტია, რომ V საუკუნიდან მოყოლებული, ჩინურ სამთავროებს თავს ესხმოდნენ ბარბაროს ტომთა მხედრები. სავარაუდოა, რომ მხედრული ხელოვნება ჩინეთში ირანიდან და სტეპური რეგიონებიდან შევიდა. სწრაფი და გამძლე უცხოური ცხენები დიდად ფასობდა. ვუ-ლინმა შექმნა პირველი კავალერია, რომელმაც საგრძნობლად გაზარდა იმის შესაძლებლობა, რომ სამთავროს თავდასხმა თავად წამოეწყო და მხოლოდ თავდაცვისთვის არ ყოფილიყო მზად. პირველი უნაგირი მეტად პრიმიტიული იყო - უნაგირად დახვეულ საბანს ხმარობდნენ. უზანგების გამოყენება დაიწყო მხოლოდ ხანის ეპოქის ბოლოს დაიწყეს. შესაბამისად, ცხენზე ჯდომისას მხედარს ერთდროულად უხდებოდა როგორც ცხენის კონტროლი, ისე იარაღის გამოყენება. ასეთი არამდგრადი პლატფორმიდან მხედრის მოქმედება, რა თქმა უნდა, არც ისე ეფექტური იყო, უბრალოდ, მაღალი სისწრაფითა და მობილურობით ფასობდა. ყველაფრის მიუხედავად, კავალერიის შექმნამ (რომელიც მხოლოდ მოკლედ არის მოხსენიებული თან თაი-ცინამდე არსებულ სამხედრო ტრაქტატებში) არმიას რეალურად მისცა საშუალება, გასცდენოდა ღია, ეტლით მისაღწევ გარემოს და გაბნეულიყო ხევებში, ხეობებში, ტყეებში, მთიან ველებზე, გორებზე... ერთი სიტყვით, მთლიანად გამოეყენებინა ბუნებრივი ლანდშაფტი. ამასთანავე, შუბებით, არბალეტებითა და ხმლებით (ძირითადად, რკინის) შეიარაღებულ ქვეითთა უზარმაზარი ურდოებისა და ცხენოსანი ჯარის კომბინაციით საბრძოლო მოქმედებებმა უპრეცედენტო მასშტაბები შეიძინა. ომიანობის ხანის ბოლო, ძვ.წ. III საუკუნეში, როდესაც საგრძნობლად გაძლიერდა და საბოლოოდ, გაიმარჯვა ცინის სამთავრომ, ასიათასობით მებრძოლის მონაწილეობითა და ხან „ფეთქებადი“, ხან კი „შემაკავებელი“ სტრატეგიების გამოყენებით წარმართულმა ბრძოლებმა გაანადგურა მოსახლეობის დიდი ნაწილი და ააოხრა სამეფოს მიწები. ამ კონფლიქტებმა კარგი გამოცდა მოუწყო სახელოვანი ტაქტიკოსების მიერ დამუშავებულ სამხედრო თეორიებსა და მეთოდებს, რომლებმაც შესანიშნავად გაუძლო დროს და დღემდე აქტუალური დარჩა. 1.4. ვეის სამთავრო ჩვენ მიერ აღწერილი პერიოდის აქტიური პოლიტიკური მონაწილის, ვეის პროვინციის ისტორია კარგად გვიჩვენებს სამხედრო საქმის ევოლუციის ტენდენციებს მეომარი სამეფოების ეპოქაში. თუმცა, ადრეულ კონფუციანელთა ფლაგმანმა - მენციუსმაც და სამხედრო ტრაქტატების გამოჩენილმა ავტორმა - ლაო-ძიმაც მეფე გუნის ხოტბა-დიდებაზე დახარჯეს მთელი თავისი მჭევრმეტყველება, ვუ ჩი კი - სახელოვანი მხედართმთავარი და ძლევამოსილი სამხედრო მმართველი, მის ჩრდილში იყო მოქცეული. მეომარი სამეფოების პერიოდის შვიდ პოლიტიკურ ცენტრთაგან ერთ-ერთი - ვეი დამოუკიდებელ პოლიტიკურ ერთეულად ძვ.წ. 434 წ. ჩამოყალიბდა, როდესაც სამმა ძლიერმა კლანმა ჩინის დიდი და წარსულში უძლეველი პროვინცია სამ სამთავროდ (ვეი, ჯაო და ხანი) დაყო და გაინაწილა. ძვ.წ. 403 წ. ჯოუს მეფეს მოუხდა დე ფაქტო მმართველების კანონიერ ფეოდალებად ცნობა, ხოლო ძვ.წ. 376 წ. ამ უკანასკნელებმა საბოლოოდ გაანადგურეს ცინის მმართველი გვარის დარჩენილი წარმომადგენლები. ვეი, რომელიც ჩინეთის ცენტრალურ ნაწილში, დასავლეთით ჩ’ინსა და აღმოსავლეთით ჩ’ის შორის მდებარეობდა, ამ სამთაგან უძლიერესი სამთავრო იყო. თავდაპირველად პროვინციის დედაქალაქი ან’ი იყო, მაგრამ ამ მხარის ნაყოფიერ მიწებს ერთი დიდი ნაკლი ჰქონდა - აქ საერთოდ არ იყო მთები და ხევები - ბუნებრივი დამცავი საშუალებები. ამის გამო ცენტრალური ხელისუფლება მუდმივად განიცდიდა ყველა მხრიდან მტრულად განწყობილი მეზობლების დარტყმებს. კეთილდღეობის ხანაში მას ჯერ კიდევ შეეძლო დასავლეთ ჰოს რეგიონის კონტროლი და, ამგვარად, ჩ’ინის დაპირისპირებულ სამთავროსთან გამკლავება; მაგრამ, როცა ხელისუფლება მმართველის უმაქნისობით ან რაიმე კატასტროფის შედეგად სუსტდებოდა, მარცხს მარცხზე განიცდიდა უწყვეტად მიმდინარე საომარ კამპანიებში. იმის მიუხედავად, რომ ცინის მძლავრი პროვინცია მცირე სამთავროებად დაშლის შემდეგაც საკმაოდ რთულ მდგომარეობაში აყენებდა ჩ’ინს, წვრილ-წვრილი საფეოდალოები კარგად ვერ აცნობიერებდნენ ზავისა და ერთობლივი მოქმედების აუცილებლობას და ვერ ხვდებოდნენ, რომ გადარჩენისათვის მხოლოდ საკუთარი ძალებით ბრძოლა არ ძალუძდათ. მეფე უ-ვენი, რომელმაც ვეის სამთავრო ძვ.წ. 387 წ. ჩაიბარა, კარგად ხვდებოდა ნიჭიერი ხელქვეითებისა და მრჩევლების ყოლის აუცილებლობას და თავის კარზე იწვევდა ღირსეულებს, მიუხედავად მათი წარმოშობისა. ლი კ’ო, რომელიც ადგილობრივი ვეიელი სულაც არ იყო, მაღალ თანამდებობაზე დაინიშნა და დიდი გავლენითაც სარგებლობდა. მან შეასწორა კანონმდებლობა, მიიღო ზომები სოფლის მეურნეობის წარმოების უნარიანობის გასაზრდელად, ხელი შეუწყო მიწაზე კერძო მფლობელობის სისტემის განვითარებას და ატარებდა სტაბილურ პოლიტიკას სამომხმარებლო ფასებთან დაკავშირებით. ჰის-მენ პაო ირიგაციის სფეროში მოღვაწეობდა და ხელს უწყობდა ქვეყნის მატერიალური დოვლათის შექმნასა და დაგროვებას. ვუ ჩ’იმ, რომელიც სამხედრო მინისტრად დაინიშნა, ბევრჯერ წარმატებით გაილაშქრა ჩ’ის წინააღმდეგ და სათანადოდ გაამაგრა დასავლეთ ჰოს რეგიონის თავდაცვა. მეფე უ-ვენის შვილმა, მეფე ვუმ გააგრძელა ვუ ჩ’ის პოლიტიკა და აიძულა ყოფილი ცინის დანარჩენი პროვინციები - ხანი და ჯაო, ანგარიში გაეწიათ უ-ვენის ძლიერებისათვის. ყველაფრის მიუხედავად, კარის ინტრიგების შედეგად, ვუ ჩ’ი სამარცხვინოდ გაიქცა დედაქალაქიდან, რათა სიცოცხლე შეენარჩუნებინა. სამწუხაროდ, მეფე გუნი, რომელიც ტახტზე ძვ.წ. 370 წ. ავიდა, ნიჭიერი ხალხის თავის გარშემო შემოკრების ნაცვლად მათთან ბრძოლით იყო დაკავებული. მან უარი თქვა მრავალი ღირსეული პირის სამსახურზე; ასეთი იყო, მაგალითად, მთავარი შან იანი (მოგვიანებით კარგად გამოადგა ჩ’ინს ხელისუფლების გამტკიცებისა და სამთავროს გაძლიერების პროცესში). მეზობლებთან ჰარმონიული ურთიერთობის დამყარების ნაცვლად, მეფე, როგორც ჩანს, განუწყვეტლივ ავიწროებდა მათ და ყველა მიმართულებით ამწვავებდა სიტუაციას. საბოლოო ჯამში, მან დაკარგა დასავლეთ ჰოს რეგიონი, რითაც სამთავროსკენ მიმავალი გზა გაუხსნა ჩ’ინის ლაშქარს და, იძულებული გახდა, დედაქალაქი ტა-ლიანში გადაეტანა. ამის შემდეგ ამ სამთავროს ლიანს უწოდებდნენ. აღნიშნული პერიოდის სამხედრო მოქმედებათა ხასიათის საილუსტრაციოდ კარგი მაგალითია ორი ცნობილი ბრძოლა. პირველის ბრძოლა იყო ე.წ. კუი-ლინის ომი, რომლის დაწყების მიზეზი გახდა მეფე ჰუის მცდელობა, დასავლეთში, ჩ’ინთან განცდილი მარცხით გამოწვეული ზარალის კომპენსირება მოეხდინა. ვეის არმია, რომელსაც პან ჩიუანი სარდლობდა, თავს დაესხა ჩრდილოეთით მდებარე ჯაოს. ეს უკანასკნელი მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა და დახმარებისათვის აღმოსავლეთით მდებარე ჩ’ის მიმართა. რადგან ჯაო ვეისგან დამცავ ბუნებრივ ბარიერს წარმოადგენდა, ჩი’სთვის სტრატეგიულად მომგებიანი უნდა ყოფილიყო ჯაოს მეკავშირეობა. ჩ’ის მმართველმა დახმარებაზე თანხმობა განაცხადა, მაგრამ სუნ პინმა (ცნობილი სტრატეგი. მისი წიგნი ბოლო დროს აღმოაჩინეს მეცნიერებმა) მეფეს ურჩია, მანამ არ ჩართულიყო ბრძოლაში, სანამ ორივე მოწინააღმდეგე მთელ ძალებს არ დაახარჯავდა ერთმანეთს. შედეგად ჩ’ის სამეფო დაპირისპირებისას მინიმალური რისკითა და ძალისხმევით მაქსიმალურ მოგებას მიიღებდა. ძვ.წ. 352 წ. ჩ’იმ, ტიენ ჩის ხელმძღვანელობით, ვეის სტრატეგიული მნიშვნელობის ქალაქ ტა-ლიანზე თავდასასხმელად ლაშქარი შეკრიბა. სამხედრო გეგმა აგებული იყო სამ პრინციპზე: „პირველ რიგში, დაარტყი მოწინააღმდეგის ყველაზე მნიშვნელოვან წერტილს“, „დაიკავე თავისუფალი ადგილი“ და „მიზანში ამოიღე დაუცველი წერტილები“. ჯაოში რამდენიმე გამარჯვებით გათამამებული პან ჩიუანის რეაქციის განჭვრეტა ადვილი გამოდგა - მან უკან დაიხია და კონტრიერიშისათვის მოემზადა. მაშინ ჩ’იმ მტერს თავი მოაჩვენა, თითქოს შეშინებული იყო და წინასწარ შეგულებულ ადგილზე გადაინაცვლა, სადაც ვეის არმიის მოსვლას უნდა დალოდებოდა. გადაადგილებისას ჩ’ის სარდლები იყენებდნენ სუნ-ძისა და სუნ პინის რამდენიმე ძირითად ტაქტიკურ პრინციპს, მათ შორის: „დასვენებული დაელოდე დაღლილს“. გამაგრებული პოზიციებიდან და შემაღლებული ადგილებიდან ჩ’იმ ადვილად შეძლო ვეის დაქანცული ლაშქრის დამარცხება და საკუთარი ძალების მინიმალური დანახარჯებით მტრის ჯარისკაცების მნიშვნელოვანი ნაწილის განადგურება. რამდენიმე წლის შემდეგ ვეის უკვე ოთხივე მხრიდან ავიწროებდნენ. სამხრეთიდან მას თავს ესხმოდა ხანის მოუსვენარი პროვინცია, დასავლეთიდან - ჩ’ინი, აღმოსავლეთიდან - ჩ’ი და ჩრდილოეთიდან - ჯაო. მეფე ჰუიმ ომი წამოიწყო ხანის წინააღმდეგ, რომელიც საკმაოდ გაძლიერებულიყო ცნობილი თეორეტიკოსის, შენ პუ-ჰაის ადმინისტრაციული ღონისძიებებით, ადრე დაკარგული ქალაქების შემომტკიცებითა და ჯაოსათვის დაბრუნებით. არმიის სარდლობა კვლავ პან ძიუანს ჩააბარეს. ის ომის დაწყებისთანავე ხანის დედაქალაქს დაესხა თავს. ხანმა, როგორც ადრე ჯაომ, დახმარებისათვის ჩ’ის მიმართა და ერთობლივი თავდაცვის უპირატესობებზე მიუთითა. სუნ პინმა კვლავ ურჩია თავის მმართველს, დაეცადა და ვეის დასუსტებას დალოდებოდა. ხანმა ტოტალური თავდაცვითი გეგმა აამუშავა, მაგრამ ზედიზედ წააგო ხუთი დიდი ბრძოლა და იძულებული გახდა, გადარჩენისათვის ჩ’ინის მფარველობისათვის მიემართა. ჩ’იმ ზემოხსენებული სტრატეგია გამოიყენა - არმია მოულოდნელად წასწია წინ და საბრძოლველად მოემზადა. ამ დროს მთავარი სტრატეგი სუნ პინი იყო, ხოლო ტიენ ჩიინი უშუალოდ სარდლობდა ლაშქარს. პან ძიუანმა დაუყოვნებლივ მიატოვა ბრძოლის ველი ჰანში და საკუთარ პროვინციაში გადაწყვიტა დაბრუნება. ამასობაში, მეფე ჰუიმ მთელ თავის რესურსებს მოუყარა თავი, შვილს ადგილობრივი გარნიზონი ჩააბარა და ჩ’ისთან გადამწყვეტი ბრძოლისთვის მოემზადა. სუნ პინის მითითებით, ვეიში გაგზავნილი ჩ’ის არმია ეყრდნობოდა პრინციპს: „მტერი შეცდომაში შეიყვანე „. თავდაჯერებული პან ძიუანი დარწმუნებული იყო, რომ ჩ’ის ლაშქარი ლაჩრებისგან შედგებოდა, რომელთაც მხოლოდ გაქცევა შეეძლოთ და ვეის არმიასთან შებრძოლებას ვერ გაბედავდნენ. სუნ პინი ყოველდღიურად ამცირებდა სამხედრო ბანაკში დანთებულ კოცონთა რაოდენობას, რითაც მოწინააღმდეგეს აიძულებდა, ეფიქრა, თითქოს მათ რიგებში დეზერტირობა მძვინვარებდა. მან ტაქტიკური მიზნებით გადააადგილა საბრძოლო ნაწილები უკან, რათა პან ძიუანი მა-ლინში მათთვის ხელსაყრელ ადგილას შეეტყუებინა. ჩ’ის სარდალს მთებში ათი ათასი არბალეტის მსროლელი ჰყავდა გადამალული. როგორც ჩანს, პან ძიუანი შეშინდა, რომ ვერ შეძლებდა ჩ’ის უკანდახეული ლაშქრისათვის გადამწყვეტი დარტყმის მიყენებას, ამიტომ მიატოვა მთავარი ძალები და მომარაგება და წინ მსუბუქად შეიარაღებული ნაწილის თანხლებით გაიჭრა. ის ჩ’ის ლაშქარს ღამით მიუახლოვდა და ჩასაფრებულ მტერს გადააწყდა. გარდა იმისა, რომ პან ძიუანის ლაშქარი სასტიკად დამარცხდა ჩ’ის არბალეტით შეიარაღებული მეომრების წინააღმდეგ ბრძოლაში, მეთაურის მიერ დაშვებული შეცდომებისა და არასწორი დასკვნების გამო ბრძოლის ველზე დარჩა 100000 ვეიელი ჯარისკაცი. ამის შემდეგ ვეიმ არათუ ვერ შეძლო წარსული სიძლიერის აღდგენა, მის მიწაზე არაერთხელ გაილაშქრა თავაშვებულმა და ძლიერმა ჩ’ინმა, რომელმაც მომავალში მთელი ჩინეთი დაიმორჩილა. ძვ.წ. 340 წ. ვეი იძულებული გახდა, მრავალი დამარცხების შემდეგ, 700 ლი მიწა ჩ’ინისთვის დაეთმო და საფრთხის თავიდან ასარიდებლად დედაქალაქი ტა-ლიანში გადაეტანა. მიუხედავად იმისა, რომ მომდევნო წლებში ვეის ტახტზე პერიოდულად ადიოდნენ ნიჭიერი მმართველები და პროვინციას დროებით აძლიერებდნენ, მისი ტერიტორია განუწყვეტლივ მცირდებოდა, სანამ ძვ.წ. 225 წ. სამთავრო არ გაუქმდა, ხოლო სამეფო ოჯახი ამოწყდა. 1.5. სამხედრო ტრაქტატები ჩინეთის სამხედრო ტრაქტატების სიდიადისა და მნიშვნელობის სრულად გააზრების მიზნით, აუცილებელია, ყურადღება მივაქციოთ რამდენიმე ისტორიულ-პოლიტიკურ ასპექტს. პირველ რიგში, აკრძალული იყო ამ ტექსტების ფლობა და მოხმარება კერძო პირის მიერ - ეს შეთქმულების მოწყობის მტკიცებულებად ითვლებოდა (განსაკუთრებით მძიმდებოდა დანაშაული თაი კუნის „ექვსი საიდუმლო მოძღვრების“ შენახვისას. ეს წიგნი რევოლუციის მოწყობის მეთოდებსა და ინსტრუქციებს შეიცავდა). მეორეც, თითქმის ყველა მოძღვრება თავდაპირველად თაობიდან თაობას გადაეცემოდა, ხშირად ეს ხდებოდა სიტყვიერად და ყოველთვის - საიდუმლოდ. თანდათანობით დაიწყეს მათი ჩაწერა ბამბუკის ნაჭრებზე, რის შედეგადაც ზოგ შემთხვევაში ტრაქტატები საზოგადოებისთვისაც ხდებოდა ხელმისაწვდომი. სამეფო მწერლები და სხვა თანამდებობის პირები ბამბუკის ნაჭრებზე შესრულებულ მანუსკრიპტებს ერთად აგროვებდნენ და იმპერიის ბიბლიოთეკებში ინახავდნენ. ჩანაწერებმა ისეთი მნიშვნელობა შეიძინა, რომ ჩ’ინის დინასტიის მმართველობის დროს წიგნების მასიურ დაწვასაც კი გადაურჩა. ცალკე გადანახული ნაწერების წაკითხვა შეეძლო მხოლოდ კლასიკური ნაშრომების რამდენიმე სპეციალისტ-მასწავლებელს, მაღალ თანამდებობის პირთა მცირე ჯგუფსა და თავად იმპერატორს. თუმცა, ჩამოთვლილ პრივილეგირებულ პირებსაც კი ყოველთვის არ შეეძლოთ უდიდესი მნიშვნელობის მქონე ტრაქტატებით სარგებლობა, მით უმეტეს მაშინ, თუ ნაშრომი იმპერატორის ოჯახს ეხებოდა. ტრაქტატების ბამბუკზე, აბრეშუმზე, შემდგომში კი ქაღალდზე (ხანის დინასტიის მეფობის შემდეგ) მანუსკრიპტების სახით გადატანის შემდეგაც კი, სახელმწიფო მოღვაწეთა ნაწილი აუცილებლად თვლიდა ცოდნის საიდუმლოდ შენახვას. მაგალითად, ითვლება, რომ გენერალი შან ლიანი, რომელმაც გადამწყვეტი როლი შეასრულა ჩ’ინის ტირანული დინასტიის გადაგდებასა და ხანის მმართველობის დამყარებაში, ფლობდა გუან შიი-კუნის „სამი სტრატეგიის“ ერთადერთ ასლს, რომლითაც პირადად სარგებლობდა და, საბოლოოდ, საფლავში ჩაატანეს. ერთ-ერთი გადმოცემის მიხედვით, აღნიშნული ტრაქტატი ხელახლა გამოჩნდა ჩვ.წ. IV საუკუნეში გენერლის აკლდამის ვანდალურად გაძარცვის შემდეგ. კარგად ცნობილია (თუმცა, შესაძლოა, გამოგონილი) კიდევ ერთი შემთხვევა, როდესაც ცნობილმა სტრატეგმა და წარმატებულმა სარდალმა, ლი ვეი-კუნმა უარი უთხრა ტანის იმპერატორს თავდასხმის სფეროში ცოდნის გაზიარებაზე. მისი აზრით, აგრესიული ქმედების სტრატეგია ადვილად ხელმისაწვდომი არ უნდა გამხდარიყო, რადგან იმჟამად იმპერიაში მშვიდობა მეფობდა და ასეთი მოძღვრების გამოყენება შეეძლოთ მხოლოდ იმ პირებს, რომელთაც ომის დაწყება და რევოლუციის მოწყობა სურდათ. სუნის დინასტიის „შვიდ სამხედრო კლასიკურ ნაშრომად“ წოდებულ კრებულში შედის ტრაქტატები: სუნ-ძის „ომის ხელოვნება“ „უ-ძი“ „სიმა-ფას მეთოდიკა“ „დიალოგები“ „ვეი ლაო-ძი“ გუან შიი-კუნის „სამი სტრატეგია“ თაი კუნის „ექვსი საიდუმლო მოძღვრება“. გარკვეულწილად ბუნდოვანია რამდენიმე მათგანის ავტორისა და შექმნის დროის საკითხი, აგრეთვე ისიც, კრებული ერთი მთლიანი წიგნია თუ არა. მიუხედავად ამისა, გარკვეულია, რომ ტრადიციულად მიღებული თანმიმდევრობა არ არის ქრონოლოგიურად დალაგებული. სუნ-ძის „ომის ხელოვნება“ ითვლება უძველეს და უდიდეს ჩინურ სამხედრო ტრაქტატად, მიუხედავად იმისა, რომ „ექვსი საიდუმლო მოძღვრების“ სავარაუდო ავტორი, თაი კუნი სუნ-ძის (ასევე სავარაუდოდ) ისტორიულ პიროვნებაზე ასწლეულებით ადრე ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. „სიმა-ფას მეთოდიკაში“ შემონახული მასალა ადრეულ ჯოუს ეპოქას ეკუთვნის; „უ-ძი“, შესაძლოა, ჩაწერილიყო ვუ ჩ’ის მოსწავლეების მიერ და გავრცობილიყო მოგვიანებით; ხოლო „სამი სტრატეგია“ ქრონოლოგიურად უნდა მოსდევდეს „ვეი ლაო-ძის“, თუმცა ტრადიციულად ის მაინც თაი კუნთან ასოცირდება. შესაბამისად, ქრონოლოგიური თანმიმდევრობის ერთი შესაძლო ვარიანტი ასე გამოიყურება: კრებულის გარკვეული ნაწილების შექმნის თარიღის სხვადასხვა პერიოდზე მიკუთვნებისას გამოყენებული არგუმენტები სუსტია. ჯერ არ ჩატარებულა სტრატეგიული აზროვნებისა და სამხედრო კონცეფციების აღმოცენებისა და განვითარების სისტემატური კვლევა. მიუხედავად ამისა, ზემოთ მოყვანილი თანმიმდევრობა, თუნდაც ის არ მოსწონდეთ სუნ-ძისადმი სიმპათიით განმსჭვალულებს, არგუმენტირებულია როგორც ტექსტის ტრადიციული მეცნიერული შესწავლის შედეგად მიღებული ინფორმაციის, ისე აკლდამების არქეოლოგიური გათხრების შედეგად ბოლოხანს გაკეთებული აღმოჩენების წყალობით. მესამე პერიოდის (დაახლოებით, ემთხვევა ძვ.წ. III საუკუნის მეორე ნახევარს) წიგნების თანმიმდევრობა ჯერ კიდევ დასაზუსტებელია. „ომის ხელოვნების“ თაობაზე სხვადასხვა მოსაზრების შესახებ მოკლე ინფორმაციას, აგრეთვე სუნ-ძის პიროვნების ისტორიული სინამდვილისა და მისი როლის განხილვას იხილავთ ამ წიგნის მეორე და მესამე ნაწილებში. გაგრძელება → …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 9:08pm on ივლისი 17, 2018
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
Why Gusu Chocolate Depositor Boosts Output?
გამოაქვეყნა jsszgusufood jssz_მ.
თარიღი: ივნისი 9, 2025.
საათი: 7:03am
0 კომენტარი
0 მოწონება
Precision and efficiency are the heartbeat of modern confectionery. For manufacturers seeking both, the Chocolate Depositor developed by Gusu and featured at gusumachinery.com delivers a seamless blend of speed, accuracy, and consistency. Built for professional food production environments, this intelligent depositing system enables high-output chocolate shaping with minimal waste and outstanding…
გაგრძელებაLamine Yamal
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: ივნისი 6, 2025.
საათი: 3:30am
0 კომენტარი
0 მოწონება
In the world of soccer, wherever expertise frequently emerges within the unlikeliest of places, Lamine Yamal stands out for a beacon of prodigious talent and boundless opportunity. The young star has captured the imagination of enthusiasts and pundits alike, with performances that defy his many years. At just 16 a long time aged, Yamal is currently earning waves inside the sport—a testament to his incredible skill and devotion.
Early Lifetime and Background…
How They Operate, And Why They Subject for Employers
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 26, 2025.
საათი: 2:30pm
0 კომენტარი
0 მოწონება
In the present earth, history checks are getting to be a regular part of the selecting method, tenant screening, and in some cases volunteer variety. From verifying work historical past to examining felony information, qualifications check providers give vital insights into somebody's heritage. In the following paragraphs, we’ll include the kinds of track record checks, how they perform, and why They are really critical for each companies and people.
What exactly…
შემოქმედი მხატვარი
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 22, 2025.
საათი: 11:23pm
0 კომენტარი
3 მოწონება
თვალებს ძლივს ახელდა დასაძინებლად რომ წავედით, მაგრამ მაინც მოვახერხეთ ძილისწინა საუბრები. ამჯერად, თემა ნათესავები და ნათესაური კავშირები იყო და ცოტა ვერ მიხვდა რა სხვაობა შვილიშვილსა და შვილთაშვილს შორის. ის კი გაიგო, რომ პირველი - მესამე თაობას ნიშნავდა, ხოლო მეორე - მეოთხეს, მაგრამ თვითონ ეს სიტყვები - შვილი-შვილი და შვილთა-შვილი რატომ…
Qwelly World
© 2025 George.
•
