ძიების შედეგები - სიცოცხლის
- გვერდი: მიტროპოლიტი ანტონ სუროჟელი - შეხვედრა ცოცხალ ღმერთთან
- მიტროპოლიტი ანტონ სუროჟელი - შეხვედრა ცოცხალ ღმერთთან საუბარს რწმენის შესახებ მსჯელობით დავიწყებთ. რწმენას ხშირად რელიგიის ცნებას უკავშირებენ. მაგრამ სინამდვილეში ეს სიტყვა გაცილე
- დაამატა დავით ბილიხოძე to დარიგებანი at 7:59am on ივლისი 24, 2013
- პოსტი: ათეისტის წირვა
ოგიუსტ ბორჟას უძღვნის მისი მეგობარი დე ბალზაკი.
ექიმმა ბიანშონმა…
- დაამატა vako at 5:04pm on მარტი 7, 2018
- თემა: დიმიტრი უზნაძის ფსიქოლოგია
- ად განსხვავდება XX საუკუნის სხვა ფსიქოლოგიური სისტემებისაგან როგორც მეთოდოლოგიური ამოცანებითა და პრინციპებით, ისე საკუთრივ თეორიის შინაარსით. უზნაძე დაიბადა ქუთაისის გუბერნიის სოფელ საქარაში (ამჟამად ზესტაფონის რაიონი) შეძლებული გლეხის ოჯახში, სადაც განათლება დიდად ფასობდა. სასკოლო განათლება უზნაძემ ქუთაისის პრესტიჟულ გიმნაზიაში მიიღო, ხოლო 1905 წელს გაემგზავრა გერმანიაში, სადაც შევიდა ლაიფციგის უნივერსისტეტში, ფილოსოფიის ფაკულტეტზე. იმ დროს ეს იყო ერთ-ერთი წამყვანი უნივერსიტეტი ბრწყინვალე პროფესურით ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის სფეროში. საკმარისია ითქვას, რომ აქ სამეცნიერო და პედაგოგიურ საქმიანობას ეწეოდა თვით ვილჰელმ ვუნდტი - ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის მამამთავარი, მსოფლიოში პირველი ფსიქოლოგიური ლაბორატორიისა და ინსტიტუტის ფუძემდებელი. უზნაძემ სწორედ ამ ინსტიტუტში, ვუნდტის უშუალო ხელმძღვანელობით გაიარა მეცნიერული წრთობა. თავად ვუნდტის გარდა, აქ სხვადასხვა კურსები ისეთ თვალსაჩინო მეცნიერებს მიჰყავდათ, როგორიც იყო ბარტი, კრიუგერი, ფოლკელტი, შპრანგერი და სხვა. 1907 წელს უზნაძე წერს თავის პირველ სამეცნიერო შრომას. იგი ლაიბნიცს მიეძღვნა და უნივერსიტეტის სამეცნიერო საბჭოს მიერ პრემიით დაჯილდოვდა. 1909 წელს იგი ქმნის სერიოზულ ნაშრომს ვლ. სოლოვიოვის ფილოსოფიურ მემკვიდრეობაზე, რომელშიც დოქტორის ხარისხს ანიჭებენ. უზნაძე ამავე წელს ბრუნდება სამშობლოში, როგორც განათლებული ფილოსოფოსი და ფსიქოლოგი. მაგრამ მისი განათლების პროცესი გერმანიაში მიღებული ცოდნით არ სრულდება. საზღვარგარეთ მიღებული დიპლომი რუსეთის იმპერიაში ოფიციალურ დოკუმენტად არ ითვლებოდა. ამიტომ უზნაძე იძულებული გახდა ექსტერნის წესით ჩაებარებინა გამოცდები ხარკოვის უნივერსიტეტის ისტორიულ-ფილოსოფიურ ფაკულტეტზე და 1913 წელს მიიღო პირველი ხარისხის დიპლომი. ამ დროისთვის უზნაძე უკვე მთლიანად ჩართულია პრაქტიკულ-საგანმანათლებლო, საზოგადოებრივ-პუბლიცისტურ და სამეცნიერო მოღვაწეობაში. მისი მეცნიერული ინტერესები იმ ხანად მიმართული იყო ლიტერატურათმცოდნეობის, ესთეტიკის თეორიის, ფილოსოფიისა და პედაგოგიკის საკითხებისადმი. ესთეტიკური აღქმის ორიგინალურ გააზრებაზე დაყრდნობით, უზნაძემ ქუთაისში მოღვაწეობის პირველივე წლებში შექმნა ქართველი მწერლებისა და პოეტების ნაწარმოებების ფსიქოლოგიური ანალიზის მშვენიერი ნიმუშები. უზნაძე სერიოზული ფილოსოფოსი იყო. მისი შემოქმედება ამ სფეროში მოიცავს როგორც ფილოსოფიის ისტორიას (მონოგრაფიები სოლოვიოვისა და ბერგსონის ფილოსოფიური სისტემები შესახებ), ისე აქტუალურ ფილოსოფიურ პრობლემატიკას: სიკვდილი და უკვდავება, ომი და ცხოვრების რაობა, პირადი ბედნიერება და ერისა თუ კულტურის სამსახური, ადამიანის ინდივიდუალობა და შემეცნების თავისებურება - აი იმ თემების არასრული ჩამონათვალი, რომელთაც უზნაძე ამუშავებდა. უზნაძის ფილოსოფიურ თხზულებებს დღესაც არ დაუკარგავთ მეცნიერული მნიშვნელობა და აქტუალობა, ხოლო მათი ავტორი კი სამართლიანად ითვლება არა მხოლოდ ქართული ფსიქოლოგიური სკოლის, არამედ ფილოსოფიური სკოლის ერთ-ერთ ფუძემდებლადაც. ძალიან მდიდარია და საინტერესო მისი პედაგოგიური შემოქმედებაც. უზნაძემ წარმოადგინა შეხედულებათა მთლიანი სისტემა, რომელიც მოიცავს როგორც პედაგოგიკის, ისე ასაკობრივი და პედაგოგიური ფსიქოლოგიის უმნიშვნელოვანეს საკითხებს (იხ. თავი 7.3.). 1910-1916 წლებში უზნაძე აქვეყნებს წერილების სერიას თეორიულ პედაგოგიკაში. განსაკუთრებულ აღნიშვნას იმსახურებს წიგნი „შესავალი ექსპერიმენტულ პედაგოგიკაში“ (1912), რომელმაც, ფაქტობრივად, სათავე დაუდო საქართველოში ორ ახალ დისციპლინას - ექსპერიმენტულ პედაგოგიკას და ბავშვის ფსიქოლოგიას. ამავე პერიოდში ახალგაზრდა სწავლულმა შექმნა ოთხი სახელმძღვანელო ძველი მსოფლიოს ისტორიაში. ეს იყო ქართულ ენაზე შესრულებული პირველი სერიოზული სახელმძღვანელოები, რომლებზეც დიდი მოთხოვნილება არსებობდა. უზნაძე თავად ასწავლიდა ისტორიას გიმნაზიაში, მაგრამ მისი პრაქტიკულ-პედაგოგიური საქმიანობა ამით არ ამოიწურებოდა. გარემოებებმა მას საშუალება მისცა პრაქტიკაში შეემოწმებინა თავისი პედაგოგიური სისტემა. 1915 წელს ქუთაისში გაიხსნა ქალთა პირველი ქართული სკოლა „სინათლე“, რომლის დირექტორად უზნაძე დაინიშნა. მას დაეკისრა სწავლა-აღზრდის პროცესის ორგანიზაციული, შინაარსეული და მეთოდური პრინციპების ჩამოყალიბება და მათი პრაქტიკული განხორციელება. უზნაძემ წარმატებით გაართვა თავი ამ ამოცანას და ორიოდ წელიწადში შექმნა ნოვატორული სკოლა. მან თავისი მუშაობის პრინციპები სპეციალური ანგარიშის სახით გამოაქვეყნა, რომელსაც პრესამ „ბრწყინვალე პედაგოგიური ტრაქტატი“ უწოდა. 1917 წელს უზნაძე საცხოვრებლად გადმოდის თბილისში და მთლიანად ერთვება ი. ჯავახიშვილის თაოსნობით განხორციელებულ უზარმაზარი ნაციონალური მნიშვნელობის პროექტში - თბილისის უნივერსიტეტის დაარსებაში. მისი მუშაობის დაწყებისთანავე (1918) უზნაძემ გახსნა ფსიქოლოგიის კათედრა, ფსიქოლოგიური ლაბორატორია და საქართველოში ფსიქოლოგიური მეცნიერების ჩამოყალიბებას შეუდგა. ამ მიმართულებით მან უამრავი რამ გააკეთა. უზნაძე კითხულობდა ლექციებს, მიყავდა ლაბორატორიული მეცადინეობები, წერდა სახელმძღვანელოებს, ქმნიდა ტერმინოლოგიას, ამზადებდა კადრებს. სულ მალე მეცნიერულმა ფსიქოლოგიამ ჩვენში ისეთი ძალა მოიკრიფა, რომ აუცილებელი გახდა საქართველოს ფსიქოლოგთა საზოგადოების შექმნა (1927). ამ ფაქტით გაცხადდა, რომ ჩვენში არსებობდა სერიოზული სამეცნიერო სკოლა, რომელშიც სახელოვანი ქართველი ფსიქოლოგების მთელი პლეადა გაერთიანდა. თავდაპირველად მისი ერთადერთი ცენტრი უნივერსიტეტი იყო. მოგვიანებით, 1941 წელს შეიქმნა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია, რომლის ერთ-ერთი დამფუძნებელი უზნაძეც იყო. აკადემიის ფარგლებში მან მაშინვე ჩამოაყალიბა ფსიქოლოგიის სექტორი, რომლის ბაზაზეც ორ წელიწადში გაიხსნა ფსიქოლოგიის ინსტიტუტი. უზნაძის ხელმძღვანელობით ამ ინსტიტუტში ძლიერი სამეცნიერო კოლექტივი ჩამოყალიბდა. იგი გახდა ქართული ფსიქოლოგიის ცენტრი, სადაც უზნაძის გარდაცვალების შემდეგაც წარმატებით ვითარდებოდა და ვითარდება მის მიერ შექმნილი განწყობის ფსიქოლოგია. უზნაძე მოულოდნელად გარდაიცვალა ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის სამეცნიერო საბჭოს სხდომაზე, ე.წ. „ოთხშაბათობაზე“, განწყობის შესახებ მსჯელობის დროს. უაღრესად ფართოა უზნაძის ფსიქოლოგიური ინტერესების სფერო. გარდა ასაკობრივი და პედაგოგიური ფსიქოლოგიის საკითხებისა, იგი ერთ ხანს ფსიქოტექნიკის (შრომის ფსიქოლოგიის) საკითხებსაც იკვლევდა. ძალზე მრავალფეროვანია იმ პრობლემების წრე, რომელთაც უზნაძე ამუშავებდა ზოგად ფსიქოლოგიაში. იგი იკვლევდა ფსიქოლოგიის ისტორიის და მეთოდოლოგიის პრობლემატიკას; შეისწავლიდა ცალკეულ ფსიქიკურ ფუნქციებს და გამოთქვა მრავალი საყურადღებო მოსაზრება კოგნიტური, ემოციური და ვოლიტური ფსიქიკური პროცესების შესახებ. მის კალამს ეკუთვნის ორი სქელტანიანი სახელმძღვანელო ზოგად ფსიქოლოგიაში. მაგრამ მისი ცხოვრების მთავარი საქმე, რა თქმა უნდა, განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორია იყო. უზნაძემ კვლევითი მუშაობა ფსიქოლოგიაში გასული საუკუნის ოციან წლებში დაიწყო. ეს იყო პერიოდი, როდესაც ფსიქოლოგია ე.წ. „ღია კრიზისის“ ხანაში შევიდა და ტრადიციული ფსიქოლოგიის უნაყოფობა საყოველთაოდ ნათელი გახდა. ევროპასა და ამერიკაში თავი იჩინა ფსიქოლოგიის რეფორმირების ძლიერმა ტენდენციამ. გაჩნდა სრულიად ახალი ფსიქოლოგიური სისტემები (ფსიქოანალიზი, ბიჰევიორიზმი, გეშტალტფსიქოლოგია და ა.შ.), რომლებიც სხვადასხვა ასპექტში დაუპირისპირდნენ კლასიკურ ფსიქოლოგიას. მაგრამ ეს ფსიქოლოგიური კონცეფციები ერთმანეთსაც უპირისპირდებოდნენ და ბევრი მხრივ ურთირთგამომრიცხავნიც იყვნენ. ფსიქოლოგიური კვლევა განსხვავებული და შეუთავსებელი პროგრამების საფუძველზე მიმდინარეობდა. არ არსებობდა ერთიანი ფსიქოლოგიური მეცნიერება; არსებობდა მრავალი ფსიქოლოგია. საჭირო იყო მოცემული ფსიქოლოგიური სისტემების ძლიერი და სუსტი მხარეების გარკვევა და პრინციპული ხარვეზების დაძლევის გზის პოვნა. თავდაპირველად უზნაძემ სწორედ ასეთ უმნიშვნელოვანეს მეთოდოლოგიურ სამუშაოს მოჰკიდა ხელი. სათანადო ანალიზის შედეგად იგი იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ აქამდე არსებულ ყველა ფსიქოლოგიურ შეხედულებას ერთი საერთო შეცდომა ახასიათებდა. ისინი დაფუძნებულნი იყვნენ შეუმოწმებელ და უკრიტიკოდ მიღებულ მეთოდოლოგიურ პრინციპზე, რომელსაც უზნაძემ უშუალობის პოსტულატი უწოდა. თავის ორიგინალურ ზოგადფსიქოლოგიურ თეორიაში მან ამოცანად აღნიშნული პოსტულატის დაძლევა დაისახა. ამ მეთოდოლოგიურ ამოცანას შემდგომში „უზნაძის ამოცანა“ უწოდეს. უშუალობის პოსტულატი ფსიქოლოგიაში ბუნებისმეტყველების, კერძოდ, ფიზიკის პირდაპირი მიბაძვით იქნა შემოტანილი. იმჟამინდელ ფიზიკაში კი მექანიკური მიზეზობრიობის პრინციპი ბატონობდა, რომლის თანახმად ერთი ფიზიკური მოვლენა უშუალოდ იწვევს მეორეს; მიზეზსა და შედეგს შორის უშუალო კავშირი არსებობს. ეს პრინციპი ფსიქიკის სფეროშიც გადმოიტანეს: რაც არ უნდა იყოს ფსიქიკური მოვლენის მიზეზი, გარემოს ფაქტორი თუ სხვა ფსიქიკური ფაქტი, იგი მას უშუალოდ და პირდაპირ იწვევს. ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არა აქვს ფსიქოფიზიკურ პრობლემასთან დაკავშირებით უშუალობის პრინციპის რომელ ვარიანტთან გვაქვს საქმე. ურთიერთზემოქმედების თეორიის მიხედვით გარეგანი იწვევს შინაგანს ანუ განცდას. პარალელიზმის მოძღვრების თანახმად, ერთი განცდის მიზეზი მხოლოდ მეორე განცდა შეძლება იყოს. ფსიქიკური ფაქტის უშუალო გამომწვევი ყველა შემთხვევაში ან გარე სტიმულია, ან სხვა ფსიქიკური ფაქტი. განსხვავებული ბუნების მქონე რეალობა, რომელიც მათ ურთიერთობას აშუალებს, ამ სქემაში არ მოიაზრება. უზნაძის აზრით, უშუალობის პოსტულატს აქამდე არსებული მთელი ფსიქოლოგია ეფუძნება. ასეა კლასიკურ ფსიქოლოგიაში, სახელდობრ ფსიქოფიზიკაში, სადაც გამღიზიანებელი უშუალოდ იწვევს შეგრძნებას; ასევეა ასოციაციონიზმში, სადაც ერთ წარმოდგენას ავტომატურად მოჰყვება მასთან რაიმე სახით დაკავშირებული მეორე წარმოდგენა. იგივე ითქმის ვუნდტზეც, რომელიც ფსიქიკური წარმონაქმნების ახსნას ასეთივე ფსიქიკური მოვლენების უშუალო ურთიერთზემოქმედებით ცდილობს. უშუალობის პოსტულატს ეფუძნება შედარებით ახალი ფსიქოლოგიური შეხედულებებიც. გეშტალტფსიქოლოგია ერთმანეთისაგან მიჯნავს მარტივ, კერძო და რთულ მთლიანობით ფსიქიკურ მოვლენებს და აღნიშნავს, რომ პირველს მეორე განსაზღვრავს. მაგრამ, საქმე ისაა, რომ ორივე ჩვეულებრივი ფსიქიკური მოვლენების სამყაროს კუთვნილებაა და ამიტომ ზეგავლენის წესიც უშუალო რჩება. ბიჰევიორიზმის დახასიათება ამ მხრივ არავითარ სირთულეს არ წარმოადგენს. კლასიკური (უოთსონი) და რადიკალური ბიჰევიორიზმის თანამედროვე ვარიანტებში (სკინერი) სტიმული უშუალოდ განსაზღვრავს რეაქციას. რაც შეეხება ნეობიჰევიორიზმს, სადაც ნაცადია სტიმულსა და რეაქციას შორის ე.წ. შუალედური ცვლადების შემოტანა, ძირითადი არსი, პრინციპში, აქაც უცვლელი რჩება. საქმე ისაა, რომ ეს ცვლადები ან წმინდა ოპერაციონალურადაა განსაზღვრული და ამ გამაშუალებლების ჭეშმარიტი ფსიქლოგიური ბუნების შესახებ ვარაუდებიც არ გამოითქმის, ან მათი დახასიათება ისეთი ტერმინებით ხდება (ცოდნა, გეშტალტი, მოლოდინი, ლტოლვა, მიზანი), რომლებსაც ისევ და ისევ ჩვეულებრივ ფსიქიკურ წარმონაქმნებსა და პროცესებთან მივყავართ. ერთი სიტყვით, „თუ გარემო - ფიზიკური იქნება იგი თუ ფსიქიკური - უშუალოდ მოქმედებს ჩვენს ფსიქიკაზე, თუ ჩვენი მოტორული და ფსიქიკური პროცესები მათზე მომქმედი სტიმულების უშუალო პასუხს წარმოადგენენ, მაშინ გამოდის, რომ სინამდვილესთან ურთიერთობას სუბიექტი კი არა, მისი ფსიქიკა, ან კერძოდ, მისი მოტორიკა ამყარებს, რომ ჩვენი ქცევა თუ განცდა სუბიექტის არსებითი მონაწილეობის გარეშე ჩნდება და, მაშასადამე, მათზე მომქმედი სტიმულებით ერთმნიშვნელოვნად განისაზღვრება“. ამრიგად, ასკვნის უზნაძე, კლასიკური ფსიქოლოგია უსუბიექტო ფსიქოლოგიაა. ეს, ცხადია, არ ნიშნავს იმას, რომ აქამდე არსებული ფსიქოლოგიისთვის სუბიექტის, პიროვნების ცნება სრულიად უცხოა. პირიქით, ფსიქოლოგიაში ხშირად მიუთითებენ იმაზე, რომ გარე ზემოქმედება ერთმნიშვნელოვნად არ განსაზღვრავს ფსიქიკური რეაგირების ამა თუ იმ ფორმას, ვინაიდან მათ შორის სუბიექტია მოთავსებული, რომელიც თავისი თვისებებით აშუალებს ამ ურთიერთობას. უშუალობის პრინციპი ერთი შეხედვით დაძლეულია, მაგრამ უზნაძე აჩვენებს, რომ ეს ასე არ არის. აქ გადამწყვეტი მნიშვნელობა იმას ენიჭება, თუ რა შინაარსია ჩადებული ტერმინ სუბიექტში. თუ სუბიექტი მხოლოდ ფსიქიკურ მოვლენათა ერთობლიობად იქნება მიჩნეული (ვუნდტი), საქმის ვითარება არსებითად არ შეიცვლება. ეს ეხება შტერნის პერსონოლოგიასაც, სადაც თითქოს ყველაზე მეტადაა ნაცადი პიროვნების ფენომენის თავისებურებების ჩვენება. მაგრამ შტერნი არ მიუთითებს ისეთ განმასხვავებელ არეზე, სადაც წარმოდგენილი იქნებოდა პიროვნების ცნების სპეციფიკური შინაარსი. აქედან გამომდინარე, იგი იძულებული ხდება პიროვნების დახასიათებისას ისევ ტრადიციული მოვლენებით შემოისაზღვროს. უშუალობის პრინციპი აქაც ძალაში რჩება, ვინაიდან სუბიექტსა და გარემოს შორის ასე გაგებული ურთიერთობა კვლავ ცნობიერების კარგად ცნობილ (შემეცნებით, ემოციურ თუ ვოლიტურ) პროცესებსა და სინამდვილეს შორის ურთიერთობას ნიშნავს. ამრიგად, თუ ფსიქოლოგიას მყარ მეთოდოლოგიურ პოზიციაზე დადგომა და იმ ჩიხიდან გამოსვლა სურს, რომელშიც უშუალობის პრინციპის მიღებამ შეიყვანა, მან ამოსავალ წერტილად უნდა დაისახოს არა ფსიქიკური ცხოვრების ცალკეული აქტები, არამედ თვით სუბიექტი, როგორც მთელი, რომელიც სინამდვილესთან ურთიერთობის პროცესში ამ აქტებს მიმართავს და მათ ხასიათსა თუ მიმდინარეობას განსაზღვრავს. ამისთვის საჭიროა მოინახოს ისეთი სპეციფიკური რეალობა, რომელიც სუბიექტის მთლიანობით მდგომარეობას გამოხატავს და, ამ სახით, აშუალებს ურთიერთობას როგორც გარემოსა და ფსიქიკურ აქტივობას, ისე ცნობიერების სხვადასხვა შინაარსებს შორის. აღნიშნული მეთოდოლოგიური მოთხოვნიდან გამომდინარე, სუბიექტის ამ სპეციფიკურ მდგომარეობას ორი აუცილებელი ნიშანი უნდა გააჩნდეს: მთლიანობა (რადგანაც ყველა კერძო ფსიქიკური პროცესი მისგან გამომდინარეობს) და არაცნობიერობა (ვინაიდან ცნობიერების შინაარსების გამაშუალებელი ინსტანცია ცნობიერი მოვლენა ვერ იქნება). დაისახა რა აღნიშნული მეთოდოლოგიური ამოცანა, უზნაძე ახალი ფსიქოლოგიური სისტემის შექმნას შეუდგა. კვლევა-ძიება თავიდანვე ერთდროულად თეორიულ და ემპირიულ პლანში მიმდინარეობდა. დამუშავდა სისტემის ცენტრალური ცნება - განწყობა; გამოიკვეთა მისი არსებითი ნიშნები. პარალელურად დაიწყო განწყობის სპეციფიკური ფსიქოლოგიური თავისებურებებისა და კანონზომიერებების ექსპერიმენტული შესწავლა. აღსანიშნავია რომ განწყობის ცნება ფსიქოლოგიისთვის ახალი არ იყო. მისი დამუშავება XIX საუკუნეში დაიწყო და შემდგომ საუკუნეში გაგრძელდა. ზოგ შემთხვევაში იგი ამა თუ იმ ფიქოლოგიური კონცეფციის საყრდენ ცნებადაც კი მოიაზრებოდა (კ. მარბე და სხვა). მაგრამ განწყობის ცნების გამოყენების ყველა შემთხვევაში მასში იგულისხმებოდა რაიმე ემოციური განცდა ან მოტორული მდგომარეობა, რომელიც სხვა განცდაზე (მაგ., აღქმაზე) ან მოტორულ პროცესზე (მაგ., რეაქციის დროზე) მოქმედებს და მათზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს. ასე გაგებული განწყობა ჩვეულებრივ, კერძო ხასიათის ფსიქოფიზიკურ პროცესად წარმოგვიდგება და, ცხადია, ვერ შეასრულებს ამ პროცესებსა და სინამდვილეს შორის შუამდებარე რგოლის როლს. სწორედ ეს ფუნქცია აკისრია განწყობას უზნაძის თეორიაში. იგი უნივერსალური გამაშუალებელი ცვლადია გარემოსა და ცნობიერებას, თვითონ ცნობიერების მოვლენებსა და, აგრეთვე, ცნობიერებასა და ქცევას შორის. ამ ფუნქციების შესრულება მას იმიტომ შეუძლია, რომ მთლიანი სუბიექტის სპეციფიკურ მოდიფიკაციას წარმოადგენს და მის სამოქმედოდ მომართვას განაპირობებს. უზნაძის მიხედვით, მოთხოვნილებით აღძრულ ინდივიდში სიტუაციის ზემოქმედების შედეგად იქმნება სპეციფიკური მთლიანი მდგომარეობა - განწყობა. მისი ფსიქოლოგიური არსი მოთხოვნილებისა და სიტუაციის შესაბამისი აქტივობის განხორციელების მზაობაში მდგომარეობს. განწყობა აქტივობისთვის მომზადების, მომართვის მდგომარეობაა, მდგომარეობა, რომელიც ახასიათებს ერთიან სუბიექტს როგორც მთლიანობას და არა მის ცალკეულ პროცესსა თუ ფუნქციას. განწყობა პირველადი მდგომარეობაა, რომელთან მიმართებაში სუბიექტში მიმდინარე ყველა ფსიქოფიზიკური პროცესი მეორადი ხასიათისაა. ეს პროცესები, ჩვეულებრივ, ქცევას ემსახურება და ამა თუ იმ კონკრეტული ქცევის ფორმაშია მოცემული; ქცევა კი საზოგადოდ „გარე სინამდვილის ზემოქმედებით განისაზღვრება არა უშუალოდ, არამედ გაშუალებულად, სახელდობრ, სუბიექტის ქცევაში მისი მთლიანობითი ასახვის, სუბიექტის ქცევის განწყობის საშუალებით. ქცევის ცალკე აქტები, მთელი ფსიქიკური ცხოვრება, ამისდა მიხედვით, მეორადი წარმოშობის მოვლენას წარმოადგენს“. უზნაძის თეორიის ძირითადი სქემა ასათია: გარემო - სუბიექტი (განწყობა) - ქცევა. განწყობა გააზრებულია როგორც შუალედური ცვლადი გარემოსა და ქცევას შორის. იგი ქცევის უშუალო მიზეზია, ქცევის რეალური ფსიქოლოგიური მექანიზმია. განწყობა წინ უსწრებს ქცევას და განსაზღვრავს მის მიზანშეწონილ ხასიათს; იგი ქცევის მიზანშეწონილების საფუძველია. განწყობა მთლიანი სუბიექტის ქცევისათვის მზაობაა. მასში თავმოყრილია ყველა ის მომენტი, რომელიც აქტივობის მიზანშეწონილი განვითარებისთვისაა აუცილებელი. ვინაიდან განწყობა მოთხოვნილებისა და სიტუაციის საფუძველზე აიგება, მას შეუძლია აღძრას და წარმართოს ქცევა საჭირო მიმართულებით. განწყობის ფსიქოლოგია არც მხოლოდ გაშუალების მეთოდოლოგიური პრინციპის რეალიზაციაა და არც მხოლოდ ქცევის მიზანშეწონილების ამხსნელი თეორიული მოდელი. განწყობა, პირველ ყოვლისა, რეალური მოვლენაა, სუბიექტის სპეციფიკური მთლიანობითი მდგომარეობაა. აქედან გამომდინარე, ის ემპირიულად უნდა იქნეს შესწავლილი. ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის მექაში - ლაიფციგში ნასწავლმა უზნაძემ თავიდანვე მიაგნო განწყობის ექსპერიმენტული კვლევის მარტივ, მოხდენილ და ეფექტურ მეთოდს. ცდისპირს ტაქტილურად (ხელებში) ან ვიზუალურად მიეწოდება ორი არატოლი ბურთი (ან წრე) - ვთქვათ მარჯვნივ დიდი, მარცხნივ პატარა. ყოველი ექსპოზიციისას ცდისპირი აფასებს ბურთების სიდიდეს და აფიქსირებს მათ არატოლობას. ცდის ეს საფიქსაციო ნაწილი 10-15 ექსპოზიციას მოიცავს. მოულოდნელად ექსპოზიცია იცვლება და ცდისპირს ტოლი ბურთები (წრეები) მიეწოდება. იწყება ცდის კრიტიკული ნაწილი, რომლის დროსაც უმრავლეს შემთხვევაში იქმნება ილუზია, ანუ ცდისპირი ობიექტურად ტოლ ბურთებს (წრეებს) არატოლად აფასებს. ილუზია უმეტესწილად კონტრასტულია, ე.ი. უფრო დიდად ეჩვენება იმ მხარეს, სადაც მანამდე მცირე ზომის მასალა ეძლეოდა და პირიქით. თუმცა, შედარებით იშვიათად, თავს იჩენს ასიმილაციური ილუზიაც, ე.ი. ილუზიური აღქმა საფიქსაციო აღქმის მიმართულებით წარიმართება. უზნაძის და მისი მოწაფეების ინტენსიური კვლევა-ძიების შედეგად საბოლოოდ და ერთმნიშვნელოვნად დამტკიცდა, რომ ილუზიის რა სახესთანაც არ უნდა გვქონდეს საქმე, ის გამოწვეულია ცდის პირველ ნაწილში დაფიქსირებული განწყობის მოქმედებით. განწყობა, რომელიც იქმნება და მტკიცდება საფიქსაციო ცდაში, განსაზღვრავს და წარმართავს პერცეპტულ პროცესს - აღქმის ილუზიას. ეს მეთოდი ფიქსირებული განწყობის მეთოდის სახელითაა ცნობილი, ხოლო მისი გამოყენებით მიღებულ განწყობის ეფექტებს პიაჟემ „უზნაძის ეფექტები“ უწოდა. შემდგომმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ამდაგვარი განწყობის ეფექტების მიღება შესაძლებელია არა მხოლოდ აღქმის, არამედ აზროვნების, წარმოსახვის, ფსიქო-მოტორული აქტივობის თუ სხვა სფეროში. ეს სავსებით ადასტურებს იმას, რომ განწყობა ყოველგვარი ფსიქოფიზიკური აქტივობის საფუძველი და გამსაზღვრელი მექანიზმია. უზნაძის მეთოდი უბრალოდ საშუალებას იძლევა განწყობა ხელოვნურად შევქმნათ, გავაძლიეროთ და შემოვინახოთ, დავადგინოთ მისი აქტივობაში გამოვლენის კანონზომიერებანი. ამრიგად, არსებობს განწყობის ორი სახე: პირველადი (აქტუალური) და მეორადი (ფიქსირებული). გამეორების ან დიდი პიროვნული წონის შემთხვევაში აქტივობის წინ შექმნილი პირველადი განწყობა ფიქსირდება და ლატენტურ ფორმაში გადადის. შემონახული ფიქსირებული განწყობები სათანადო პირობებში აქტუალიზირდებიან და შესაბამის აქტივობას წარმართავენ. მაშასადამე, განწყობათა ფიქსაციის მექანიზმი, უზნაძის თანახმად, საზოგადოდ გამოცდილების შეძენისა და შემონახვის მექანიზმია. რაკი ფიქსირებული განწყობა ყველა იმ არსებითი ნიშნის მატარებელია, რაც საერთოდ განწყობას ახასიათებს, მისი კვლევით შესაძლებელი ხდება იმ სპეციფიკური ზოგადფსიქოლოგიურ თუ დიფერენციალურფსიქოლოგიურ კანონზომიერებათა დადგენა და შესწავლა, რაც განწყობის მოვლენას ახასიათებს. უზნაძის და მისი მიმდევრების რამდენიმე თაობის ფართო კვლევითი მუშაობის შედეგად მოპოვებულ იქნა მრავალი ემპირიული მონაცემი, რამაც უზნაძის სკოლა გამორჩეული ექსპერიმენტული კულტურის სკოლად აქცია. პირველ რიგში დამტკიცდა თეორიის ძირითადი დებულებები განწყობის ბუნების შესახებ. კერძოდ, განწყობის მთლიანობა და არაცნობიერობა. ამ უკანასკნელის დასადგენად გამოყენებულ იქნა ფიქსირებული განწყობის კლასიკური ცდები, ოღონდ ჰიპნოზურ მდგომარეობაში. ჰიპნოზში მყოფ ინდივიდს უტარდება საფიქსაციო ცდები; კრიტიკულ ცდებში ბურთები შესაფასებლად ეძლევა ჰიპნოზიდან გამოსვლის შემდეგ. ამ შემთხვევაში ადამიანი სრულიად ჩვეულებრივ ცნობიერ მდგომარეობაში იმყოფება, ოღონდ მას არაფერი ახსოვს ჰიპნოზის დროს განწყობის შესაქმნელად და გასაძლიერებლად ჩატარებული პროცედურების თაობაზე, ე.ი. აქვს ე.წ. პოსტჰიპნოზური ამნეზია. მიუხედავად ამისა, განწყობა თავს მაინც იჩენს - ცდისპირი ილუზორულად აღიქვამს კრიტიკულ ექსპოზიციას. ეს ცდები ადასტურებს, რომ განწყობის წარმოშობისა და მოქმედების პროცესები არ ცნობიერდება. მაშასადამე, განწყობა არაცნობიერია. მაგრამ არის კი ეს არაცნობიერი პროცესი მთლიანპიროვნებისეული ხასიათისა? ამ ცდების მიხედვით ხომ შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ ეს ლოკალური, პერიფერიული პროცესია, რომელიც ინდივიდის რომელიმე კერძო, ვთქვათ მოტორულ ან პერცეპტულ სისტემაში წარმოიქმნება და მოქმედებს. უზნაძემ სპეციალურად აჩვენა, რომ ეს ასე არ არის, რომ განწყობა ცენტრალური სახის მოვლენა და მართლაც სუბიექტის მთლიანი მდგომარეობაა. ამისთვის საფიქსაციო ცდები ხელებით მოსინჯვის გზით ანუ ჰაპტურ არეში ჩატარდა, ხოლო კრიტიკული ცდები მხედველობით არეში (ან პირიქით). გამოირკვა, რომ ამ შემთხვევაშიც ფიქსირებული განწყობის ჩვეულებრივ ეფექტებთან გვაქვს საქმე. მაშასადამე, ხდება განწყობის გავრცელება, ირადიაცია ერთი ფუნქციონალური სისტემიდან მეორეში. ეს, თავის მხრივ, შეუძლებელი იქნებოდა, თუ განწყობა ერთ კერძო პროცესთან, ვთქვათ მოტორულთან ან პერცეპტულთან იქნებოდა დაკავშირებული. არსებითად იმავეზე მეტყველებს ექსპერიმენტების სხვა ციკლის მონაცემები, რომლებითაც დადასტურდა, რომ გარკვეულ მასალაზე (მაგ., წრეებზე) ფიქსირებული განწყობა ადვილად ტრანსპონირდება სხვა მასალაზე (მაგ., კვადრატებზე). ე.ი. მიმართებაზე (ამ შემთხვევაში დიდი-პატარა) შექმნილი განწყობა ერთი რომელობითი მასალიდან მეორეზე გენერალიზირდება. უზნაძის აზრით, ირადიაციისა და გენერალიზაციის ეფექტები განწყობის მთლიანპიროვნებისეულ ხასიათზე მიუთითებენ. ვინაიდან განწყობილია მთელი სუბიექტი, ეს მდგომარეობა მის ყველა სტრუქტურულ არეში აისახება და ყოველგვარი მასალის აღქმასა თუ სხვა სახის აქტივობაზე ვრცელდება. ფიქსირებული განწყობის ცდებში ილუზია წარმოიქმნება. ისმის კითხვა, ხდება თუ არა ადეკვატურ აღქმაზე გადასვლა და, თუ ხდება, როგორ. საკითხი ფიქსირებული განწყობის ჩაქრობას ეხება. აქ გარკვეული კანონზომიერებები გამოვლინდა. აღმოჩნდა, რომ საზოგადოდ განწყობის შექმნისა და ჩაქრობის პროცესები განსხვავებულად მიმდინარეობს სხვადასხვა ინდივიდებში. უფრო მეტიც, ამ პროცესების დინამიკის რაგვარობის მიხედვით ადამიანთა ინდივიდუალურ-ფსიქოლოგიურ თავისებურებებზე შეიძლება მსჯელობა. ამდენად, ფიქსირებული განწყობის მეთოდმა დიფერენციალურფსიქოლოგიური მნიშვნელობაც შეიძინა. იმის მიხედვით, თუ რამდენად სწრაფად ფიქსირდება განწყობა, როგორია ილუზიის სიდიდე, მისი ჩაქრობის პროცესის დინამიკა, რამდენად გამძლეა დროში საგანწყობო ეფექტები და სხვა, შესაძლებელია გამოიყოს განწყობის ესა თუ ის ტიპი (მაგ., სტატიკური ან დინამიკური, პლასტიკური ან ტლანქი, კონსტანტური ან ვარიაბილური, სტაბილური ან ლაბილური). განწყობის ამ ფორმალურ-დინამიკურ მახასიათებლებზე დაყრდნობით პიროვნების ქარაქტეროლიგიურ თვისებებზე შეიძლება ლაპარაკი. ეს არც უნდა იყოს გასაკვირი თუ გავითვალისწინებთ, რომ განწყობა მართლაც მთლიანი სუბიექტის მოცემულობა და მისი გამოხატვის ფორმაა. უზნაძის მიერ დაწყებულმა პიროვნების განწყობისეული თავისებურებების შესწავლამ ქართულ ფსიქოლოგიურ სკოლაში ფართო ხასიათი მიიღო. განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ვ. ნორაკიძისა და მისი თანამშრომლების გამოკვლევები. სახელდობრ, დადგენილ იქნა, რომ განწყობის ტიპსა და სხვა ფსიქოდიაგნოსტიკური მეთოდებით მიღებულ მონაცემებს შორის მყარი კორელაციური კავშირი არსებობს. მაგალითად, სოციალური ადაპტაციის თვალსაზრისით დადებითი ნიშნები (მეგობრულობა, კოლექტიურობა, აფილაცია და სხვა), რომლებიც დგინდება თემატური აპერცეფციის მეთოდით, აღმოაჩნდათ პლასტიკურ-დინამიკური განწყობის მქონე ადამიანებს, ხოლო სოციალური ადაპტაციის მხრივ უარყოფითი ნიშნები - ეგოცენტრიზმი, აგრესიულობა, რიგიდულობა და სხვა - სტატიკური ან ლაბილური განწყობის ტიპებს. ამდენად, ფიქსირებული განწყობის მეთოდმა სერიოზული ფსიქოდიაგნოსტიკური ტექნიკის სახე მიიღო, რომელიც პიროვნების ხასიათობრივი თავისებურებების გამოვლენის საშუალებას იძლევა. ფიქსირებული განწყობის მეთოდის მაღალ ფსიქოდიაგნოსტიკურ პოტენციალზე მიუთითებს გამოკვლევათა ციკლი, რომელიც უზნაძის ხელმძღვანელობით ჩატარდა ფსიქოპათოლოგიის სფეროში. უზნაძე ამოდიოდა მოსაზრებიდან, რომ ფსიქიკური მოქმედების ყოველგვარმა გადახრამ პირველ ყოვლისა მის საფუძვლად მდებარე ფსიქოლოგიურ მექანიზმში ანუ განწყობაში უნდა იჩინოს თავი. ამიტომაც ავადმყოფური ფსიქიკის შემთხვევაში განწყობის შექმნის, მოქმედების და შეცვლის პროცესებს თავისებური ხასიათი უნდა ჰქონდეს. კვლევაში ეს ვარაუდი სავსებით დადასტურდა. აღმოჩნდა, რომ ფსიქოპათოლოგიის სხვადასხვა შემთხვევებში ფიქსირებული განწყობის მახასიათებლები არსებითად განსხვავდება ნორმისაგან. ამასთან, ეს განსხვავება ყოველი კონკრეტული დარღვევის შემთხვევაში (შიზოფრენია, ეპილეფსია, ისტერია, ფსიქასთენია და ა.შ.) სპეციფიკურ სახეს ატარებს. კვლევამ ისიც აჩვენა, რომ განწყობის ფორმალური სტრუქტურა გამოჯანსაღების ან მდგომარეობის გაუმჯობესების შესაბამისად იცვლება. შემდგომში ეს კვლევა გასცდა ფსიქოპათოლოგიის სფეროს და მრავალი ფსიქოსომატური დაავადებაც მოიცვა. როგორც ვხედავთ, განწყობის ფსიქოლოგიაში პიროვნებასთან დაკავშირებული პრობლემატიკა საკმაოდ ფართოდაა წარმოდგენილი. აქ შეიძლება რამდენიმე ასპექტი გამოიყოს; ზოგადფსიქოლოგიური თვალსაზრისით მოცემულია შეხედულება იმის შესახებ, რომ ქცევის მთლიანი სუბიექტის (მათ შორის პიროვნების) ფსიქოლოგიური არსებობის ფორმა, მოდუსი არის განწყობა. ამ შემთხვევაში მთავარია ის, რომ ქცევის ყოველი სუბიექტი მთლიანია, მაგრამ ყოველი სუბიექტი არ არის პიროვნება (მაგ., ცხოველი). აქედან გამომდინარე, ბუნებრივად დაისმის საკითხი პიროვნების, როგორც სპეციფიკური ადამიანური ქცევის სუბიექტის თავისებურების შესახებ. ქცევისა და ფსიქიკის ადამიანური დონის სპეციფიკის ცხადყოფა უზნაძესთვის ერთერთი უმნიშვნელოვანესი ამოცანა იყო. ამას ადასტურებს მისი შეხედულებების სისტემა ნებელობაზე (აგრეთვე ე.წ. ობიექტივაციაზე, რაც ქვემოთ იქნება განხილული). ავტორი ცდილობდა ეჩვენებინა, რომ ნებელობა ადამიანის (პიროვნების) ის უნარია, რომელიც მას ყველა სხვა ცოცხალი არსებისაგან გამოარჩევს. ნებელობის საშუალებით ყალიბდება განწყობა, რომელიც სპეციფიკურ ადამიანურ ქცევას ედება საფუძვლად; ამ განწყობის შექმნისა და მოქმედების კანონზომიერებანი მხოლოდ ადამიანისთვის დამახასიათებელ შინაგან და გარეგან ფაქტორებს გულისხმობს. პიროვნების ფსიქოლოგიის კონტექსტში მთავარია ის, რომ პიროვნებისა და საზოგადოების ინტერესების შესაბამისი ქცევის განწყობის შექმნას განსაზღვრავს და აადვილებს წინასწარი მიდრეკილება (დისპოზიცია), რომელიც ადამიანს აქვს აღნიშნული ქცევის მიმართ. ასეთი მიდრეკილება პიროვნების ხასიათის სახითაა მოცემული; ხასიათი ნებელობის დისპოზიციაა. იგი ყალიბდება ცხოვრების განმავლობაში გარკვეული ქცევების შესრულებისა და მათი ქვემდებარე განწყობების ფიქსაციის გზით. ასეთი განმტკიცებული, დისპოზიციური განწყობები ქმნიან პიროვნების ხასიათის სტრუქტურას. უზნაძე მიუთითებს, რომ „ნებელობის აქტის წარმატება იმაზეა დამოკიდებული, აქვს თუ არა პიროვნებას ამ სიტუაციის ზეგავლენით ამ განწყობის აქტუალიზაციის უნარი, ე.ი. აქვს თუ არა მას ეს განწყობა დისპოზიციურად. მაშასადამე, გამოდის, რომ ის, რასაც ჩვეულებრივ, ხასიათს ვუწოდებთ, ნამდვილად პიროვნების დისპოზიციურ განწყობას, გარკვეულ განწყობათა აქტუალიზაციის უნარს წარმოადგენს“. საზოგადოდ პიროვნებას, მის სტრუქტურას ეს განწყობები ქმნიან; ისინი განსაზღვრავენ, თუ რა მიმართულებით წარიმართება ადამიანის მოქმედება კონკრეტულ პირობებში. შემდგომში დიდი პიროვნული წონის მქონე დისპოზიციური განწყობების, როგორც პიროვნების სტრუქტურის ძირეული ერთეულების, პიროვნული ნიშნების განხილვას უზნაძის სკოლაში სერიოზული ყურადღება მიექცა. ეს ცნება ნაყოფიერად გამოიყენება შ. ნადირაშვილის მიერ, რომელიც ცდილობს მაქსიმალურად წინ წამოსწიოს პიროვნების ზოგადი თეორიის პრობლემატიკა განწყობის ფსიქოლოგიაში და თავის მოდელს „განწყობის ანთროპულ თეორიას“ უწოდებს. მის მიერ ნაჩვენებია დისპოზიციური განწყობების შექმნისა და შეცვლის მრავალი მნიშვნელოვანი კანონზომიერება. საბოლოო ჯამში, პიროვნება დისპოზიციური განწყობების სახითაა წარმოდგენილი. გარდა ამისა, განწყობის თეორიაში პიროვნების პრობლემა დამუშავებულია დიფერენციალურფსიქოლოგიური თვალსაზრისითაც - იგულისხმება პიროვნების განწყობისეული ტიპოლოგია - და სამედიცინო ფსიქოლოგიის კუთხითაც - შეხედულება განწყობაზე, როგორც პიროვნების ფსიქოფიზიკური სისტემების დარღვევისა და ნორმალიზციის მექანიზმის შესახებ. პიროვნების (სუბიექტის) კატეგორიასთან ერთად განწყობის თეორიაში დამუშავებულია ფსიქოლოგიის ისეთი ძირეული კატეგორიებიც, როგორებიცაა ქცევა, ცნობიერება და არაცნობიერი. სრულყოფილი, უნივერსალური ზოგადფსიქოლოგიური კონცეფცია ამ კატეგორიებს ერთიანი პრინციპიდან გამომდინარე უნდა განიხილავდეს. ასეა განწყობის თეორიაში. როგორაა მასში წარმოდგენილი თუნდაც არაცნობიერის კატეგორია? არაცნობიერის სფერო განწყობის სფეროა - ესაა ამოსავალი დებულება. თეორიის წინაშე მდგარი ძირითადი მეთოდოლოგიური ამოცანიდან გამომდინარე, განწყობა გაგებულია როგორც რეალობა, რომელიც აშუალებს ცნობიერების მიმართებას ფიზიკურთან და ფიზიოლოგიურთან და მიმართებას თავად ცნობიერების მოვლენებს შორის. ამიტომ განწყობა თვითონ აუცილებლად არაცნობიერია. უზნაძე არა ერთხელ აღნიშნავდა, რომ „განწყობა ცნობიერების შინაარსს არ წარმოადგენს, იგი ისეთი კატეგორიის მოვლენაა, რომელიც განცდისეულად არ გვეძლევა, განცდით წრეში არ ხვდება“. იგი კატეგორიულად უსვამდა ხაზს, რომ „ცნობიერი განცდები შეიძლება ჩვენი განწყობის გარკვეული ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებოდნენ, განწყობისა, რომელიც თავის მხრივ არავითარ შემთხვევაში ჩვენი ცნობიერების შინაარსად არ ჩაითვლება“. როგორც ზემოთ დავრწმუნდით, ეს ვითარება ექსპერიმენტულადაც იქნა ნაჩვენები. მაგრამ დგება საკითხი განწყობის ონტოლოგიური ბუნების შესახებ: რა რეალობას მიეკუთვნება იგი? არის თუ არა ის ფსიქიკური? თეორიის შემუშავების საწყის ეტაპზე უზნაძე ფიქრობდა, რომ განწყობა „სინამდვილის ჯერ უცნობ არეს წარმოადგენს, რომლისთვისაც სუბიექტურისა და ობიექტურის საწინააღმდეგო პოლუსები სრულიად უცხოა და რომელშიც ჩვენ მათი შინაგანი, გაუნაწევრებელი არსებობის შეურყვნელ ფაქტთან გვაქვს საქმე“. ამ ქვეფსიქიკურ არეს თავდაპირველად ბიოსფერო ეწოდა. ეს სახელწოდება ნათლად გამოხატავს იმას, რომ შემდგომში განწყობად ცნობილი მოვლენა სიცოცხლის პრინციპად იყო წარმოდგენილი; იგი ფსიქოფიზიკურად ნეიტრალურ რეალობად მოიაზრებოდა. მოგვიანებით უზნაძემ განწყობა ერთმნიშვნელოვნად ფსიქიკის სფეროს მიაკუთვნა. განწყობა არაცნობიერი ფსიქიკურია. მაგრამ განწყობის სახით ფსიქიკის ისეთ განსაკუთრებულ სახეობასთან გვაქვს საქმე, რომელიც ჩვენს უშუალო ცნობიერებაში დღემდე დადასტურებული ფსიქიკურისაგან არსებითად განსხვავდება. თუ ფსიქიკურ სამყაროს განვითარების თვალსაზრისით შევხედავთ, საჭირო გახდება „ფსიქიკის ჩვეული საზღვრების გარღვევა“ და მისი სპეციფიკური არაცნობიერი ფორმის დაშვება. ფსიქიკა თავიდანვე ცნობიერების სახით ვერ ჩამოყალიბდებოდა. მან ხანგრძლივი ევოლუციური განვითარების გზა გაიარა. უნდა არსებობდეს ათვლის წერტილი, განვითარების ის საწყისი დონე, რომელიც სიცოცხლისა და ფსიქიკურის მიჯნაზეა. განწყობა სწორედ ასეთი არაცნობიერი ფსიქიკური რეალობაა. ფსიქიკის განვითარების რა სახეც არ უნდა გვქონდეს მხედველობაში (ფილოგენეზი, ონტოგენეზი, აქტუალგენეზი), განწყობა წინ უსწრებს და აპირობებს ფსიქიკის ჩვეულებრივ გამოვლინებებს (წარმოდგენებს, აზრებს, გრძნობებს და სხვა). განწყობა ორგანიზმის ჩარჩოებში მოქცეული სინამდვილეა, იგი სუბიექტის მდგომარეობაა და ცნობიერების ყოველგვარი შინაარსი მისი გამოვლინებაა. მაგრამ ეს მხოლოდ ცნობიერებას, განცდას არ ეხება. შეიძლება ითქვას, რომ საზოგადოდ აქტივობაც და ქცევაც, პრინციპში, ფსიქოფიზიკური ბუნებისაა. ქცევაში ჩართული სხეულებრივი და მოტორული პროცესები ცნობიერების (შემეცნებით, ემოციურ, ვოლიტურ) პროცესებთან ერთიანობაში აღმოცენდება იმ არაცნობიერი საწყისიდან, რომელსაც განწყობა ეწოდება. თვით განწყობა კი თავისებური ფსიქიკური ფენომენია, სპეციფიკური რომელობითა და კანონზომიერებით. „როდესაც სუბიექტზე სინამდვილე მოქმედებს იგი, როგორც მთლიანი, უპასუხებს მას, როგორც ეს სპეციფიკური, ეს თავისებური რეალობა, რომელიც წინ უსწრებს კერძოულ ფსიქიკურსა და ფიზიოლოგიურს და მათზე არ დაიყვანება“. ამავე დროს „თუ განწყობა სუბიექტის, როგორც მთელის მდგომარეობაა, მაშინ საფიქრებელია, რომ იგი რაიმე გარკვეული, განცდადი, კერძოული ფსიქიკური შინაარსის სახით არ გვეძლევა, რომ იგი ცნობიერებაში მოცემულობის გარეშე მოქმედებს, რომ ამ აზრით იგი არაფენომენალურ პროცესად შეიძლება ჩაითვალოს“. მართალია, განწყობა სუბიექტის მდგომარობაა, მაგრამ ის გარემოთია პირობადებული და ობიექტური შინაარსით არის დატვირთული. განწყობა მოთხოვნილების ფონზე გარემოს, სიტუაციის ზემოქმედებას ასახავს. უზნაძის თქმით, განწყობა სუბიექტში გადმოსული ობიექტური ვითარებაა. დაბოლოს, განწყობის სახით საკმაოდ სომატიზირებულ ფსიქიკასთან გვაქვს საქმე. განწყობა მართლაც მჭიდროდ არის დაკავშირებული სხეულებრივ პროცესებთან. ეს ბუნებრივიცაა, ვინაიდან ქცევა ფსიქოფიზიკური მოვლენაა, განწყობა კი - მისი რეალიზაციის მექანიზმი. ქცევისათვის მომზადება გულისხმობს როგორც გარკვეული ინფორმაციის არსებობას ორგანიზმის მოტივაციური და ოპერაციული სისტემების შესახებ, ისე მათ მობილიზაციამომართვას გარკვეული მოქმედების შესასრულებლად. უფრო ფართო მეთოდოლოგიურ კონტექსტში უზნაძე ლაპარაკობდა, რომ არსებობს „სხეულებრივი და ფსიქიკური, როგორც ერთი მთლიანი მოვლენა - სიცოცხლის მოვლენა. ამიტომ ცალკე შესწავლა არც ერთის შეიძლება (ფსიქიკურის) და არც მეორის (სხეულებრივის). ფსიქოლოგია ამას სწავლობს და საფუძველსაც ხედავს ამისას, განწყობას“. ექსპერიმენტული კვლევის შედეგად საფუძვლიანად იქნა შესწავლილი განწყობის მოქმედების კანონზომიერებანი სენსო-მოტორულ სფეროში. ფსიქოლოგიაში არაცნობიერის შესწავლა ტრადიციულად ფსიქოანალიზის დომინირების ნიშნით მიმდინარეობდა. უზნაძე თავიდანვე დაუპირისპირდა არაცნობიერის ფროიდისტულ გაგებას. მას მიაჩნდა, რომ ფროიდის თვალსაზრისი არაცნობიერის ბუნებისა და წარმოშობის თაობაზე არ გვაძლევს რაიმე ახალ ცოდნას ფსიქიკის რაობისა და მისი განვითარების შესახებ. ფროიდისეული არაცნობიერი შინაარსები ხომ ჩვეულებრივი ფსიქიკური მოვლენებია, რომლებიც, უბრალოდ, ცნობიერების ნიშანს არიან მოკლებულნი. ცნობიერებიდან გასვლისას (განდევნისას) ისინი ამ ნიშანს კარგავენ, ხოლო უკან დაბრუნებისას კვლავ იძენენ და ჩვეულებრივ განცდებად იქცევიან. უზნაძის შეფასებით ფროიდის მიერ არაცნობიერ წარმოდგენაზე ან არაცნობიერ გრძნობაზე ლაპარაკი არაგანცდადი განცდის დაშვების ტოლფასია. ფსიქოანალიზის მიერ დახასიათებული არაცნობიერი, როგორც განცდა მინუს ცნობიერება, მეცნიერებას პოზიტიურს არაფერს აძლევს, ვინაიდან თავისი შინაგანი ბუნებითა და სტრუქტურით, არსებითად, ცნობიერი ფსიქიკის იგივეობრივია. გარდა ამისა, ეს თვალსაზრისი არაცნობიერ და ცნობიერ მოვლენებს ფსიქიკური განვითარების ერთ საფეხურზე ათავსებს. იგი ცნობიერებიდან განდევნილი ფსიქიკაა და, ამდენად, ცნობიერება მისი წარმოქმნის პირობაა; ცნობიერების განვითარებას იგი ვერ აგვიხსნის. უზნაძის მიხედვით კი არაცნობიერი და ცნობიერება ფსიქიკის სხვადასხვა სახეები და სხვადასხვა საფეხურებია. არაცნობიერი, რომელიც განწყობის სახითაა მოცემული, ლოგიკურად და ფაქტობრივად წინ უსწრებს და განსაზღვრავს ცნობიერების ყოველგვარ გამოვლინებას, როგორც აქტუალგენეზში, ისე ფილოგენეზში და ონტოგენეზში. ფსიქოანალიზისა და განწყობის თეორიის ურთიერთმიმართების საკითხი განსაკუთრებით გამოიკვეთა თბილისის 1979 წლის საერთაშორისო სიმპოზიუმზე, რომელიც არაცნობიერის პრობლემას მიეძღვნა. მისი ჩატარება თბილისში თავისთავად მრავლისმეტყველი ფაქტია, ვინაიდან ეს იყო მსოფლიო ფსიქოლოგიის ისტორიაში ყველაზე წარმომადგენლობითი ფორუმი არაცნობიერის შესახებ. თავის გამოსვლებსა და სიმპოზიუმის ამსახველ მასალებში ქართველმა ფსიქოლოგებმა ნათლად აჩვენეს, რომ არაცნობიერი განწყობა ფუნდამენტური მნიშვნელობის ზოგადფსიქოლოგიური კატეგორიაა. მისი გამოყენება აუცილებელი და სასარგებლოა არა მხოლოდ ისეთი „ტრადიციულად ფსიქოანალიტიკური“ მოვლენების გასათვალისწინებლად, როგორიცაა ჰიპნოზი, სიზმარი ან ნევროზი, არამედ ყოველგვარი ცნობიერი პროცესის მიმდინარეობის ასახსნელად. საქმე ისაა, რომ ცნობიერი პროცესები და ფსიქიკური აქტივობა საზოგადოდ, მიზანშეწონილი და მიზანმიმართული პროცესებია. ისინი თავიდანვე არიან განსაზღვრულნი პროცესის ბოლო წერტილით, იმით, რაც მისაღწევია და რაც, ცხადია, პროცესის დასაწყისში ცნობიერებაში არ შეიძლება იყოს მოცემული. „ეს შესაძლებელია, მხოლოდ, პროცესის მიმართულების მიმცემი მიმართებების წინასწარი ცნობიერებამდელი ასახვის შემთხვევაში. ცნობიერებას უნდა გააჩნდეს კანონი, რომელიც განაპირობებს მისი გარკვეული მიმართულებით მსვლელობას. ცნობიერების ყველაზე აქტიურ პროცესსაც კი ესაჭიროება ცნობიერებამდელი ასახვა“ (მ. საყვარელიძე). ეს არაცნობიერი ასახვის ფორმა, „მოქმედების კანონი“ განწყობის ცნების საშუალებით შემოდის ფსიქოლოგიაში. უდავოა, რომ არაცნობიერის (ე.ი. განწყობის) უშუალო დაკვირვება შეუძლებელია. მაგრამ უზნაძის სკოლაში ნაჩვენებია, რომ არსებობს ცნობიერების მრავალი მოვლენა, რომელთა აღმოცენებისა და მიმდინარეობის თავისებურებანი გაუგებარი დარჩება, თუ არ დავუშვებთ მათი განმსაზღვრელი არაცნობიერი მექანიზმის, ანუ განწყობის არსებობას. გაუგებარი იქნება, მაგალითად, თუ როგორ ხდება მეხსიერების საცავებიდან სწორედ იმ შინაარსის ამოტანა ცნობიერებაში, რაც აქტუალურად არის საჭირო სუბიექტისთვის. გარდა ამისა, თვით მეხსიერებაში ინფორმაციის შემონახვასაც თავისი არაცნობიერი ფსიქიკური სუბსტრატი ესაჭიროება. გაუგებარი იქნებოდა, თუ როგორ ხდება მეტყველების პროცესში სიტყვების შერჩევა და კონკრეტული გრამატიკული შეთანხმებების გამოყენება, რადგანაც ეს ცნობიერად არ სრულდება და სუბიექტს უკვე გამზადებული ეძლევა მოცემული ვითარების შესატყვისად. ასევე განწყობისეულადაა ფორმირებული მსჯელობისას გამოსათქმელი აზრი, რომელიც, რიგ შემთხვევებში, საერთოდ ვერ იქნება ცნობიერებაში სრული სახით მოცემული, თუნდაც თავისი დიდი მოცულობის გამო. განწყობის ფორმით ფუნქციონირებს მიზანიც, რომელიც დასახვის მერე, როგორც წესი, გადის ცნობიერებიდან, მაგრამ მაინც განაგრძობს მოქმედებას. ეს ჩამონათვალი შეიძლება გაგრძელდეს და სხვა შემეცნებითი, ემოციური თუ ვოლიტური პროცესებიც მოიცვას (შ. ჩხარტიშვილი). განწყობა, როგორც ფსიქიკური აქტივობის მიზანშეწონილების და მიზანმიმართულობის არაცნობიერი საფუძველი, ფუნქციონალურად და შინაარსეულად არსებითად განსხვავდება იმისგან, რასაც „იდ“-ის საზღვრებში მოქცეული არაცნობიერი წარმოადგენს. ეს უკანასკნელი ირაციონალური ენერგეტიკული წარმონაქმნების სფეროა, სადაც მხოლოდ სიამოვნების პრინციპია გაბატონებული. მისთვის უცხოა ყოველგვარი შეფასება, მორალი; აქ არ მოქმედებს აზროვნებისა და ლოგიკის კანონები. იდი უგრძნობია შეუსაბამობათა და წინააღმდეგობათა მიმართ. მისთვის არ არსებობს დროულობა - წარსული და მომავალი; დრო აწმყოთია შემოფარგლული, ხოლო ის, რაც აქტუალურად არის მოცემული, სრული განუკითხაობისა და ქაოსის მდგომარეობაა. ერთი სიტყვით, ფროიდის მიერ აღწერილი არაცნობიერი ფსიქიკა შეგუებაზე კი არა, მხოლოდ საკუთარ სიამოვნებაზე ზრუნავს. უზნაძის განწყობას რაც შეეხება, ის, პირველ ყოვლისა, შეგუებაზე, ქცევის მიზანშეწონილების მიღწევაზეა ორიენტირებული და, ამდენად, „რეალობის პრინციპით“ ხელმძღვანელობს. განწყობა სინამდვილის ასახვის სპეციფიკური ფორმაა; რაც უფრო სრულად და სწორად იქნება მასში ასახული გარეგანი და შინაგანი რეალობის მონაცემები, მით უფრო მიზანშეწონილი იქნება მის მიერ გამოწვეული ცნობიერების პროცესები და, საზოგადოდ, ქცევა. დიდი ხანი არ არის, რაც კოგნიტური ფსიქოლოგიის ფარგლებში დაიწყეს ე.წ. ფსიქოანალიტიკური და კოგნიტური არაცნობიერი პროცესების გამიჯვნა. კოგნიტური არაცნობიერი, ცნობიერების მსგავსად, გონიერი, ლოგიკური და რაციონალურია; შინაარსის თვალსაზრისით იგი არ არის შეზღუდული სექსუალური და აგრესიული ლტოლვებით. ამ სახის არაცნობიერის კვლევა დიდწილად სუბსენსორული გამღიზიანებლების მეთოდოლოგიის საფუძველზე მიმდინარეობს. კოგნიტურ ფსიქოლოგიაში ბოლომდე არ მომწიფებულა აზრი, რომ ცნობიერების შესწავლა მისი ქვემდებარე ფსიქოლოგიური მექანიზმების გამოვლენის გარეშე შეუძლებელია, რომ ყოველგავარ ცნობიერს პრინციპულად თან ახლავს და განსაზღვრავს არაცნობიერი ფსიქიკური სინამდვილე. კოგნიცია და კოგნიტური არაცნობიერი აუცილებლობით არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული და საჭიროა ამ კავშირის ბუნების დადგენა. უზნაძემ ასეთი არაცნობიერის შესახებ მოსაზრებები ჯერ კიდევ ოციან წლებში გამოთქვა, ხოლო შემდგომში, განწყობის თეორიის სახით, შეხედულებათა ფართო სისტემა შექმნა არაცნობიერის ფუნქციონალური და შინაარსეული ასპექტების შესახებ. ამასთან, განწყობის ფსიქოლოგია არ იზღუდება მხოლოდ არაცნობიერი ადაპტაციური მექანიზმების თეორიული დახასიათებით. არსებობს მდიდარი თეორიული და ექსპერიმენტული მასალა არაცნობიერი განწყობის როლის შესახებ განსხვავებული ფსიქიკური პროცესების მიმდინარეობაში. იგი მოიცავს ისეთ სფეროებს, როგორიცაა: აღქმა, აზროვნება, მეტყველება, მეხსიერება, წარმოსახვა, ჩვევა, ნებელობა. უზნაძე აკრიტიკებდა ფროიდის არაცნობიერის კონცეფციას, მაგრამ აღიარებდა ფსიქოანალიზის წარამატებებს მკურნალობის პროცესში. მისი აზრით, ფროიდი მართლაც ხშირად ახერხებდა იმის დადგენას, რაც რეალურად აპირობებდა დაავადების პროცესს. უზნაძე თვლიდა, რომ ეს იყო ე.წ. არარეალიზებული განწყობები. ნევროტული მოვლენების გარდა ამ განწყობათა გამოვლენებია ფსიქოანალიზის სხვა ფაქტოლოგიაც: წამოცდენები, სიზმრები, ასოციაციები და სხვა. არარეალიზებულ განწყობებად ის შემთხვევებია მიჩნეული, როდესაც განწყობა, რაღაც ვითარების გამო, ვერ ახერხებს მოქმედებაში გადასვლას და განუხორციელებელი რჩება. სუბიექტს მრავალი ასეთი განწყობა აქვს. ისინი მუდამ ისწრაფვიან რეალიზაციისკენ, რაც ვლინდება ან აქტიურ ფანტაზიაში (მაგ., შემოქმედება), ან ე.წ. ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობებში (მაგ., სიზმარი ან ოცნება). მაგრამ განწყობა, პირველ ყოვლისა, ჩვეულებრივი, ანუ ღვიძილის ცნობიერების გამაპირობებელი მექანიზმია. უზნაძისთვის ცნობიერების კატეგორია ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია და იგი მრავალი ასპექტით აანალიზებს მას. ცნობიერების ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელი ე.წ. დარწმუნებულობის განცდაა, განცდა, რომელიც თან ახლავს ცნობიერების პროცესთა უმრავლესობას და რომლის აღმოცენების საიდუმლო ტრადიციული ფსიქოლოგიისთვის დაუძლეველ პრობლემად რჩებოდა. ადამიანი, ჩვეულებრივ, დარწმუნებულია თავისი აღქმის შინაარსის რეალურობაში, მსჯელობის ჭეშმარიტებაში, მოგონების სისწორეში და გადაწყვეტილების მართებულობაში. ფსიქიკური პროცესები ყოველთვის რაიმეს ასახავენ. თუ ფსიქიკაში ცნობიერების მიღმა არაფერია, მის შინაარსს ვერაფერს შევადარებთ და გაუგებარი დარჩება თუ საიდან ჩნდება რაიმეს სწორად ასახვის რწმენა. განწყობის თეორია ადვილად წყვეტს ამ პრობლემას. ცნობიერი ასახვის გარდა არსებობს არაცნობიერი, მთლიანპიროვნებისეული, განწყობისეული ასახვაც; ობიექტური ვითარება სუბიექტის განწყობაში მანამდე აისახება, ვიდრე ცნობიერი განცდის სახით ჩამოყალიბდება. ამიტომ სუბიექტს შეუძლია ეს ორი რამ ერთმანეთს დაუპირისპიროს და მათი შესატყვისობა დაადასტუროს. „ჩვენი ფსიქიკის მუშაობა ჩვენი განწყობის რეალიზაციას წარმოადგენს, და როდესაც ეს დაუბრკოლებლად ხერხდება, როდესაც ფსიქიკა იმას ასახავს, რაც განწყობშია ასახული, ბუნებრივია, რომ ჩვენ ჩვენი ფსიქიკური მუშაობის სისწორეს განვიცდით, გვიჩნდება დარწმუნებლობა, რომ ჩვენი აღქმა, მსჯელობა, მოგონება ობიექტურ ვითარებას ასახავს“. უზნაძის ეს გამონათქვამი განწყობის დაუბრკოლებელ რეალიზაციას გულისხმობს. მაგრამ რა ხდება მაშინ, როდესაც აქტივობის პროცესში დაბრკოლება ჩნდება და განწყობა შესაბამის პროცესებს ვეღარ იწვევს? შეფერხების ობიექტური ფაქტი ნიშნავს, რომ აქტივობის დამაბრკოლებელი მომენტები არ იყო სათანადოდ ასახული განწყობაში. ამ შემთხვევაში იწყება ცნობიერების განწყობაზე უკუზემოქმედების პროცესი. ყველა დამაბრკოლებელი ფაქტორი ცნობიერების საგნად იქცევა, კოგნიტურად დამუშავდება და სათანადო კორექტივებს შეიტანს განწყობაში. ამის შედეგად განწყობა არსებული ვითარების მიმართ უფრო შესაფერისი და მოქნილი ხდება. ხაზი უნდა გაესვას იმას, რომ ცნობიერებით განწყობის კორექტირება მისი ფაქტორების (ვთქვათ სიტუაციის) ფსიქიკური აქტივობის უფრო მაღალ დონეზე ასახვისა და დამუშავების საშუალებით ხდება. ამაშია ე.წ. ობიექტივაციის თეორიის არსი, რომელიც უზნაძემ თავისი შემოქმედების ბოლო ეტაპზე დაამუშავა. უზნაძემ მკაფიოდ გამიჯნა ერთმანეთისგან ფსიქიკის მუშაობის ორი პლანი და, შესაბამისად, ფსიქიკური ცხოვრების ორი დონე. პირველ დონეზე ქცევა უშუალოდ მოცემული მოტივაციისა და სიტუაციის ურთიერთქმედების საფუძველზე შექმნილი განწყობით წარიმართება. შეფერხება, რომლის გადალახვა ამ განწყობით შეუძლებელია, წყვეტს პრაქტიკული აქტივობის პროცესს - ხორციელდება ობიექტივაცია. აქტივობა გადადის მეორე პლანში, რომელიც ცნობიერების სხვადასხვა პროცესების ჩართვას გულისხმობს. იწყება პრობლემური ვითარების გარკვევა, შეფასება, შემეცნება. თუ პრობლემა გადაიჭრება, სათანადო მონაცემები განწყობაში აისახება, გადაახალისებს მას და აქტივობა ისევ პირველ პლანში გაგრძელდება. უზნაძემ და მისმა მიმდევრებმა ჩამოაყალიბეს შეხედულებათა მწყობრი სისტემა იმის შესახებ, თუ რა როლს თამაშობს თითოეული ფსიქიკური ფუნქცია ობიქტივაციის დონეზე გაშლილი ცნობიერი აქტივობის პროცესში. ფსიქოლოგიის ძირეულ კატეგორიებს შორის უზნაძისთვის ერთ-ერთი უმთავრესია ქცევის კატეგორია. განწყობა ქცევის მექანიზმად მოიაზრება და, ამიტომ, უზნაძის მოძღვრებას ხშირად ქცევის ზოგადფსიქოლოგიურ თეორიადაც მიიჩნევენ. უზნაძე ქცევას განიხილავს როგორც აღწერითი, ისე ახსნითი თვალსაზრისით. აღწერით ნაწილში იგი ცდილობს მოგვცეს ქცევის სტრუქტურისა და მისი ნაირსახეობების მაქსიმალურად სრული დახასიათება. უზნაძის მიხედვით, ფსიქიკური შინაარსის გარეშე ქცევა არცაა ფსიქოლოგიის საგანი. ფსიქიკისაგან დაცლილი აქტივობა არის ფიზიკური ქცევა, რომელსაც შეისწავლის ფიზიოლოგია და ბიჰევიორიზმი. ქცევის ფსიქოლოგიურ შემადგენლობაში განსაკუთრებით გამოიყოფა მოთხოვნილება, მოტივი და მიზანი. მოთხოვნილებას ქცევის სტრუქტურაში ცენტრალური ადგილი უკავია. ქცევის სტრუქტურის ყველა ელემენტი, ასე თუ ისე, მასთან არის დაკავშირებული. მაგალითად, მოტივი, რომელიც უზნაძის თანახმად გადაწყვეტილების საფუძველია, პირველ ყოვლისა ე.წ. მაღალ მოთხოვნილებებში იღებს თავის გარკვეულობას. მიზანი, არსებითად, ცნობიერებაში მოთხოვნილების დამაკმაყოფილებელი საგნობრივი ვითარების წინასწარი მოცემულობაა. გარდა ამისა, მოთხოვნილების სახეობების შესაბამისად, ქცევის განსხვავებული ფორმები გამოიყოფა. უზნაძე მოთხოვნილებათა ორ ჯგუფს განასახვავებს - სუბსტანციონალურ და ფუნქციონალურ მოთხოვნილებებს. პირველს მიეკუთვნება ყველა მოთხოვნილება, რომელსაც ფიზიკური თუ კულტურული სინამდვილის საგანი და მოვლენა აკმაყოფილებს; ისინი ყოველთვის რაიმე საგნის ან მოვლენის საჭიროების სახით განიცდებიან. ფუნქციონალური მოთხოვნილებები კი ინდივიდის ფსიქოფიზიკური ფუნქციების აქტივობაში მოყვანის ტენდენციას გამოხატავენ. მათ თვით აქტივობა, ფუნქციონირება აკმაყოფილებს. შესაბამისად, გამოიყოფა ქცევათა ორი დიდი კლასი: ექსტროგენული ქცევები, რომლებიც სინამდვილის საგნებისა და ღირებულებების შეთვისებასა და შექმნაზე არიან მიმართულნი და ინტროგენური ქცევები, რომელთა ფსიქოლოგიური აზრი თვითონ აქტივობის რეალიზაციაში მდგომარეობს. პირველ კლასს მიეკუთვნება ქცევის ისეთი ფორმები, როგორიცაა მოხმარება, მომსახურება, მოვლა, ცნობისმოყვარეობა, შრომა, საქმე; მეორეს - თამაში, ესთეტიკური ტკბობა, მხატვრული შემოქმდება, სპორტი, გართობა. მათ შორის თავსდება ქცევის გარდამავალ ფორმად მიჩნეული სწავლა. ქცევათა ეს კლასიფიკაცია ტაქსონომიური პრინციპების სიმარტივითა და ქცევის ძირითადი სახეობების მომცველობის მხრივ დღემდე უნიკალურია ფსიქოლოგიურ მეცნიერებაში. უზნაძე ქცევების სახეობათა სხვაგვარ დაყოფასაც გვთავაზობს. იგი ასხვავებს იმპულსურ და ნებისმიერ ქცევებს. ქცევების ამ ორი კლასის გამოყოფის საფუძველია მათი წარმართველი ფსიქიკური პროცესებისა და მექანიზმების სირთულის დონე. იმპულსური ქცევა იწყება მოთხოვნილების აღმოცენებისთანავე, და მიმდინარეობს სუბიექტის მიერ ქცევის შეფასებისა და კონტროლის გარეშე. რაც შეეხება ნებისმიერ ქცევას, იგი განზრახული, მიზანდასახული და გაცნობიერებული აქტივობაა. ის არის რთული ფსიქიკური მექანიზმებით გაშუალებული ქმედება. ნებისმიერი ქცევა სამ პერიოდს მოიცავს: მოსამზადებელი, გადაწყვეტილების მიღების და შესრულების. პირველი ორი აუცილებლად ობიექტივაციის დონეზე მიმდინარეობს, მაგრამ ამ პერიოდების ფსიქოლოგიური შინაარსი მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ჯერ ხდება ქცევის შერჩევა მისი მიზანშეწონილების გათვალისწინებით, რაც აზროვნების გამოყენებასა და საერთოდ კოგნიტურ ფუნქციონირებას გულისხმობს. ამას მოყვება ქცევის სუბიექტური ღირებულების დადგენა, მოტივის მონახვა და ბოლოს, მის საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება. ეს აქტივობა მოტივაციურ-ვოლიტური პროცესების მეშვეობით ხორციელდება. იგი კოგნიტურ აქტივობასაც გულისხმობს, მაგრამ მასზე არ დაიყვანება და ფსიქიკის მუშაობის უფრო მაღალ დონეს გულისხმობს. ამ ვითარების კონცეპტუალური გააზრება მოცემულია ფსიქიკური აქტივობის „სამდონიან მოდელში“, რომელიც შ. ნადირაშვილს ეკუთვნის. მასში გამოიყოფა სამი დონის აქტივობა: პრაქტიკული ანუ იმპულსური ქცევა, თეორიული ანუ შემეცნებითი აქტივობა და ვოლიტური ანუ ნებისმიერი ქმედება. ისინი სირთულით განსხვავებული ქცევებია, რომლებიც ინდივიდის, სუბიექტის და პიროვნების დონეზე მიმდინარებს. აქტივობის ძირეული ფსიქიკური მექანიზმი ყველგან განწყობისეულია. განსხვავება ეხება სათანადო დონის განწყობათა შემადგენელი ფაქტორების თავისებურებებს. ინდივიდის დონეზე განწყობას აქტუალური მოთხოვნილება და აქტუალური სიტუაცია ქმნის; სუბიექტის დონეზე განწყობის შექმნაში შემეცნების მოთხოვნილება და პრობლემური სიტუაცია მონაწილეობს, ხოლო პიროვნების დონეზე განწყობის ფაქტორებად მაღალი მოთხოვნილებები (პიროვნების ღირებულებათა სისტემა) და წარმოსახული სიტუაცია გვევლინება. სამდონიან მოდელს უფრო დაზუსტებული სახე რომ მიეცეს, მეორე დონის განწყობა მხოლოდ შემეცნებითი მოტივაციით აღძრულ თეორიულ აქტივობას კი არ უნდა დავუკავშიროთ, არამედ, საზოგადოდ, ყოველგვარ გაცნობიერებულ ქცევას, ხოლო მესამე დონის განწყობა განვიხილოთ ცალსახად ნებელობითი ქმედების საფუძვლად. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ამ განწყობებს შორის განსხვავებას მხოლოდ მათი მოტივაციური და სიტუაციური ფაქტორების შემადგენლობა არ ქმნის. სათანადო განწყობები ინდივიდის, სუბიექტის და პიროვნების არსენალში მყოფი სხვადასხვაგვარი ფსიქოფიზიკური ძალების თუ უნარების გათვალიწინებით ყალიბდება. ამ შემთხვევაში ლაპარაკია განწყობისა და ქცევის კიდევ ერთ, მესამე ფაქტორზე - ინსტრუმენტულ ან ოპერაციულ შესაძლებლობებზე. განწყობის ამ ფაქტორზე პირველად შ. ჩხარტიშვილმა მიუთითა. აღსანიშნავია, რომ განწყობის სტრუქტურაში მესამე ფაქტორის შემოტანის იდეა უცებ არ გაჩენილა. თანდათანობით ნათელი გახდა, რომ მისი გათვალისწინების გარეშე ქცევის მიზანშეწონილების სრულყოფილად ახსნა შეუძლებელი იქნებოდა. თავად უზნაძე ოპერაციულ შესაძლებლობებს არ გამოყოფდა განწყობის დამოუკიდებელ ფაქტორად, თუმცა ქცევის ამ მომენტს სერიოზულ ანგარიშს უწევდა. მისი აზრით, იმისთვის, რომ გარემომ სიტუაციის სახე მიიღოს, ის უნდა აკმაყოფილებდეს რაიმე მითხოვნილებას და შეესაბამებოდეს სუბიექტის შესაძლებლობებს. მშიერი ადამიანისათვის, ამბობდა იგი, „თევზი წყალში“ მხოლოდ მაშინ გადაიქცევა აქტუალურ სიტუაციად, თუ მას გააჩნია სათანადო მოქმედების ძალები, პერცეპტული, მოტორული და ინტელექტუალური შესაძლებლობები. „სიტუაციის ცნებაში, მაშასადამე, არა მარტო ის შედის, რომ იგი მომენტალური მოთხოვნილების დაკმაყოფილების საშუალებებს უნდა შეიცავდეს, არამედ უეჭველად ისიც, რომ იგი სუბიექტის აქტუალური ძალებისათვისაც იყოს შესატყვისი“. ნათელია, რომ ინდივიდის ფსიქოფიზიკური ძალები და უნარები, აგრეთვე შეძენილი ოპერაციული შესაძლებლობები (ცოდნა-ჩვევები) ქცევის მომზადებისა და განხორციელების საქმეში უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობენ. მოთხოვნილებებთან ერთად ისინი შიგნიდან, ინდივიდის მხრიდან განსაზღვრავენ, განეწყობა თუ არა სუბიექტი სამოქმედოდ კონკრეტულ სიტუაციაში. განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორიის თანახმად, განწყობა ქცევისთვის მომზადების მდგომარეობაა, რომელშიც განსაზღვრულია რა, როგორ და რატომ უნდა გაკეთდეს. ამიტომ, იგი შეიცავს მონაცემებს მოთხოვნილების, სიტუაციისა და ოპერაციული შესაძლებლობების შესახებ. ასეთი მოდელი უფრო ადეკვატურია ქცევის მიზანშეწონილების პრობლემის გადაჭრისთვის. საბოლოო სახე მას შ. ჩხარტიშვილმა და შ. ნადირაშვილმა მისცა. მკვლევართა უმეტესობა აღიარებს, რომ ქცევა შინაგანი და გარეგანი ფაქტორების ურთიერთქმედების შედეგია. ყოველ შემთხვევაში, თანამედროვე ფსიქოლოგიაში ე.წ. ინტერაქციული შეხედულება საკმაოდ არის გავრცელებული. მაგრამ ქცევის ფაქტორთა ურთიერთქმედების მოვლენას შემდგომი ანალიზი ესაჭიროება. ისმის საკითხი, თუ როგორია კავშირი შინაგან და გარეგან ფაქტორებს შორის, რამდენად ორგანული და არსებითია იგი. დაბოლოს, მიზანშეწონილი ქცევის თეორიამ უნდა განმარტოს, თუ რა ფსიქიკურ ფორმაში ხდება ქცევის ფაქტორების გაერთიანება, სად და როგორ მყარდება მათ შორის კავშირი. ამ ურთულეს კითხვებზე პასუხის ძიებაში უზნაძე იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ქცევის თეორიების უმრავლესობა ინდივიდისა და გარემოს პრინციპული განცალკევებულობის შეხედულებიდან ამოდიან. ორგანიზმსა და გარემოს შორის უფსკრული იგულისხმება; მოთხოვნილებები, ინდივიდის ძალები და გარემოს მონაცემები თვითკმარ და აბსოლუტურად განცალკევებულ რეალობებად წარმოგვიდგება; მათი დაკავშირება ქცევაში, ანუ ინდივიდის მიერ გარემოში მოთხოვნილების დაკმაყოფილების პროცესში, სრულიად შემთხვევით, ცდებისა და შეცდომების წყების შედეგად ხდება. ამ პრინციპს უზნაძემ ემპირიული კავშირების შემთხვევითობის, ან უბრალოდ, ემპირიული პოსტულატი უწოდა. მისი აზრით უნდა ვილაპარაკოთ არა მხოლოდ აქტივობისა და განვითარების პროცესების შინაგანი და გარეგანი ფაქტორების ურთიერთქმედებაზე, ან კონვერგენციაზე, როგორც ეს მაგალითად შტერნთანაა, არამედ მათ პრინციპულ და თავდაპირველ ერთიანობაზე ანუ კოინცინდენციაზე. თუ ცხოველქმედებისა და განვითარების შინაგანი და გარეგანი გარემოებანი იმთავითვე განცალკევებულნი არიან, მაშინ ვერავითარი თეორია მათ ვერ გაამთლიანებს. მეცნიერების ისტორია ცხადყოფს, რომ ამგვარ მცდელობებს ყოველთვის ხელოვნური ხასიათი ჰქონდა და უნაყოფო რჩებოდა. ამის ნაცვლად უზნაძე გვთავაზობს აქტივობის შინაგანი და გარეგანი პირობებისა და ფაქტორების პირველადი, არსებითი და გაუნაწევრებელი ერთიანობის იდეას. ესაა ქვაკუთხედი მისი შეხედულებათა სისტემისა ცოცხალი ორგანიზმების ფუნქციონირებისა და განვითარების კანონზომიერებათა შესახებ. უზნაძეს მიაჩნია, რომ ინდივიდის ყოველგვარ მახასიათებელს აუცილებლად შეესაბამება გარემოში არსებული რაიმე მოვლენა ან გამღიზიანებელი. ასე, მოთხოვნილება მის დამაკმაყოფილებელ საგანს გულისხმობს, შეგრძნების ორგანო - სათანადო გამღიზიანებელს და ა.შ. ამიტომ, შინაგანი სისტემების ორგანიზაცია გარეგანი პირობების თავისებურებებთან მიმართებაში ხდება. აქედან გამომდინარე „შინაგანის ცნება უკვე შეიცავს თავის შინაარსში იმას, რასაც გარეგანად თვლიან, და პირიქით, გარეგანი იმას, რასაც შინაგანად თვლიან. ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ ცნებათა შინაარსის ურთიერთისაგან გამოთიშვა სრულიად მოუხერხებელია, და მაშასადამე, ჩვენს წინაშე შინაგანისა და გარეგანის, თანდაყოლილისა და შეძენილის ცნებათა კოინცინდენციის, ერთიანობის ფაქტი დგას“. ეს იმასაც ნიშნავს, რომ მათ შორის კავშირი არსებითია და არა შემთხვევითი. კოინციდენციის კონცეფცია უზნაძემ ონტოგენეტური განვითარების საკითხის გააზრებისას შეიმუშავა. თუმცა, სწორედ განწყობის თეორია ერთიანობის ამ პრინციპის ყველაზე თვალსაჩინო რეალიზაციაა. განწყობის ცნების ერთ-ერთი ძირითადი ღირსება ისაა, რომ მასში ორგანულადაა გაერთიანებული ქცევის შინაგანი და გარეგანი ფაქტორები, ინდივიდი და სიტუაცია. განწყობა ხომ სუბიექტის ისეთი მთლიანობითი მოდიფიკაციაა, რომელშიც მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად საჭირო ძალები სიტუაციის შესაბამისადაა მომართული. განწყობა, ასე ვთქვათ, ერთ მთლიანობაში ადუღაბებს ქცევის ფაქტორებს და მათი კავშირის ფსიქიკური სუბსტრატის სახით გვევლინება. მიზანშეწონილების პრობლემა ერთ-ერთი უმთავრესია უზნაძესთვის და, გაშუალების პრობლემასთან ერთად, განწყობის თეორიის შექმნის ძირითადი სტიმული იყო. ქცევის მიზანშეწონილება იმაში მდგომარეობს, რომ ორგანიზმი მოცემულ გარემოში სწორედ ისეთ აქტებს ახორციელებს, რომლებიც მის აქტუალურ მოთხოვნილებას აკმაყოფილებენ. პრობლემა იმის ახსნას ეხება, თუ როგორაა ეს შესაძლებელი. უზნაძე საგანგებოდ აანალიზებს მისი გადაჭრის ორ კლასიკურ ვარიანტს - მექანიციზმს და ვიტალიზმს. მექანიციზმი ცოცხალ ორგანიზმს განიხილავს როგორც მანქანას, რომლის ფუნქციონირება გარედან მომდინარე ზემოქმედებითაა გაპირობებული. გარემოსა და ინდივიდის ურთიერთობისას, ისევე როგორც თვით ორგანიზმის შიგნით, ფიზიკო-ქიმიური, მექანიკური ხასიათის მიზეზ-შედეგობრივი კანონზომიერებანი მოქმედებენ. ვიტალიზმის მიხედვით, ცოცხალი არსების ქცევის მიზანშეწონილებას სიცოცხლისთვის სპეციფიკური არამატერიალური ფაქტორი, შინაგანი ვიტალური ძალა, ე.წ. ენტელექია ან ფსიქოიდი განსაზღვრავს. უზნაძის შეფასებით ორივე პოზიცია მცდარია. პირველი იმიტომ, რომ უარყოფს ცოცხალი ორგანიზმის სპეციფიკურობას და მისი თავისებურებები მთლიანად არაორგანულ კანონზომიერებებზე დაჰყავს. მეორე მცდარია იმის გამო, რომ უფსკრულს თხრის ორგანულსა და არაორგანულს შორის, მათ აბსოლუტურად განსხვავებულ მოვლენებად მიიჩნევს და სიცოცხლის სპეციფიკურობას არამატერიალურ საწყისში ხედავს. მიზანშეწონილების პრობლემის ჭეშმარიტი მეცნიერული გადაწყვეტა იმ შემთხვევაში იქნება შესაძლებელი, თუ ცოცხალი ორგანიზმის სპეციფიკას მექანიკურ კანონზომიერებებზე არ დავიყვანთ და, ამავე დროს, მისი ფუნქციონირების ადაპტურობის ასახსნელად მეტაფიზიკურ ძალებს არ მივმართავთ. ამისთვის კი უნდა გამოიყოს ქცევის რეალური განხორციელებისთვის საჭირო ფაქტორები და დადგინდეს მათი კოორდინირებული თანამოქმედების წესი. განწყობაში ეს ყველაფერი მოცემულია. მასში თავმოყრილია მიზანშეწონილი ქცევის შესრულებისთვის აუცილებელი და საკმარისი პირობები. განწყობა შეიცავს მონაცემებს ინდივიდის მოტივაციური და ოპერაციული სისტემების მდგომარეობისა და სიტუაციური ვითარების შესახებ. ყოველივე ამის საფუძველზე განწყობაში წინასწარ არის მომზადებული ისეთი ქცევა, რომელიც სუბიექტისთვის საჭიროცაა და შესაძლებელიც. განწყობა, როგორც მიზანშეწონილი ქცევის შესრულების ფსიქოლოგიური მექანიზმი, ქცევის მთელი პროცესის მუდმივ მართვა-რეგულაციას უზრუნველყოფს. ქცევა განწყობიდან გამომდინარეობს და, ამიტომ, მასში მოცემული უნდა იყოს განსახორციელებელი აქტივობის მოდელი. მოქმედების დაწყებამდე განწყობაში მოცემულია ქცევის მონახაზი, მისი ძირითადი პარამეტრები. განწყობა ქცევის ესკიზიაო, ამბობდა უზნაძე. ეს ნიშნავს, რომ განწყობისეულ პროგრამაში მოქმედების ყველა დეტალი არ არის განსაზღვრული. მათი დაზუსტება ქცევის მსვლელობაში ხორციელდება. სამსახურში მიმავალ ადამიანს წინასწარ განწყობის სახით მოცემული აქვს სამოქმედო სიტუაციური გეგმა, მაგრამ ამ უკანასკნელში ვერ იქნება ჩაწერილი მისი ყველა ნაბიჯი თუ ოპერაცია, ვინაიდან ისინი კონკრეტული საგზაო ვითარების მიხედვით იგეგმება და სრულდება. ამიტომ წინასწარ ვერ იქნება გათვალისწინებული. ინფორმაცია აქტუალური სიტუაციის შესახებ პერცეპტულად, ე.წ. სიტუაციური ხატების სახით შემოდის სუბიექტში და განწყობაში აისახება. აქედან გამომდინარე, განწყობის მუდმივი დაზუსტება და დაკონკრეტება ხდება. ერთი სიტყვით, ქცევის პროცესში სიტუაციური ვითარების განუწყვეტელი ცვალებადობის გამო, განწყობის სტრუქტურა ცვალებად ან „დინებად“ ხასიათს იძენს. ესაა განწყობის სტრუქტურის დინამიკური მოდელის დედააზრი, რომლითაც შ. ჩხარტიშვილმა გარკვეულად დააზუსტა უზნაძის თვალსაზრისი ქცევის მიზანშეწონილების განწყობისეული მექანიზმის ფუნქციონირების შესახებ. საფიქრებელია, რომ განწყობის სტრუქტურის პროცესუალურ ცვალებადობას მხოლოდ სიტუაციური ფაქტორის დინამიკა არ განაპირობებს. იგივე ითქმის მოტივაციური ფაქტორის მიმართაც. ადამიანის ქცევა უმეტესწილად მოთხოვნილებათა სისტემით არის მოტივირებული. აქტივობის პროცესში ამ სისტემის სერიოზული ტრანფორმაცია ხდება. არსებითად იგივე ითქმის შესაძლებლობათა ფაქტორის მიმართაც. ყოველივე ეს პირველ რიგში აისახება განწყობის სტრუქტურაში და, შესაბამისად, ქცევის დინამიკურ თუ შინაარსეულ მახასიათებლებში. განწყობაში მოცემულია აგრეთვე ინფორმაცია აქტივობის შედეგების შესახებ. ამის შესაბამისად მასში იგეგმება მომდევნო მოქმედებები და ოპერაციები. ერთი სიტყვით, განწყობა, როგორც მიზანშეწონილი ქცევის მექანიზმი, უკუკავშირების პრინციპის საფუძველზე მოქმედებს. ეს განწყობის თეორიას აახლოვებს ქცევის თანამედროვე მოდელებთან, სადაც აღნიშნული პრინციპია გამოყენებული. რადგან განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორიის სხვა თეორიებთან მიმართება ვახსენეთ, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ განწყობის ფსიქოლოგია საბუნებისმეტყველო, სციენტისტური ტიპის მოძღვრებაა და მისი მიმართება სხვა დიდი მასშტაბის ფსიქოლოგიურ სისტემებთან ამ გარემოებით განისაზღვრება. განწყობის ფსიქოლოგია მიმართულია ზოგადი კანონზომიერებათა და ძირეული მექანიზმების დადგენაზე ზუსტი და შემოწმებადი ექსპერიმენტული პროცედურების საშუალებით. განწყობის ფსიქოლოგიაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ფსიქიკური აქტივობის პროგნოზირებას; განწყობიდან ქცევის წინასწარმეტყველების შესაძლებლობა ერთ-ერთი აქტუალური საკითხია. დაბოლოს, განწყობის ფსიქოლოგია დეტერმინისტული ფსიქოლოგიაა. ინდეტერმინიზმი უზნაძისთვის მიუღებელია. იგი ხაზს უსვამს, რომ განწყობის თეორიის მიხედვით, ქცევის არც ერთი რგოლი არ არის ამოვარდნილი მიზეზობრივი ჯაჭვიდან. ამასთან, მას კარგად აქვს გაცნობიერებული მექანიკური კაუზალობის პრინციპების ფსიქოლოგიის სფეროში გადმოტანასთან დაკავშირებული სირთულეები. უზნაძე უშვებს ფსიქოლოგიის სფეროში დეტერმინაციის სპეციფიკური სახის არსებობას. სწორედ ამ მიმართულებით წარმოებული კვლევის შედეგად ჩამოყალიბდა მოსაზრება, რომ განწყობა გამაშუალებელი ინსტანციაა, რომელშიც მოხსნილია სუბიექტ-ობიექტის დაპირისპირება. გარდა ამისა, განწყობაში ქცევა წინასწარაა მოდელირებული. ამიტომ „განწყობა არა მარტო როგორც ნამდვილი მიზეზი მოქმედებს ქცევაზე, არამედ ამავე დროს თითქოს მიზნის მსგავსადაც: როგორც მიზანში წინასწარაა მოცემული ის, რაც შემდგომში უნდა მოხდეს, სწორედ ასეა განწყობაშიც“. ეს მოსაზრება თანამედროვე ქცევის მეცნიერებათა თვალსაზრისით ძალიან აქტუალურად გამოიყურება. ყოველივე აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ უზნაძის განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორია თავისი მეთოდოლოგიური ამოცანებით, მეცნიერული იდეალებით და კვლევის პრინციპებით არსებითად განსხვავდება ჰუმანიტარული ტიპის ფსიქოლოგიური კონცეფციებისგან (იხ. თავი 11.1.). სამაგიეროდ, მასთან ბუნებით ნათესაურ ზოგადფსიქოლოგიურ სისტემებთან განწყობის ფსიქოლოგია საკმაოდ მჭიდრო მიმართებას ამყარებს. თვით უზნაძე, მისი დროის ფსიქოლოგიის კრიტიკული ანალიზისას, მუდამ ეძებდა (და პოულობდა კიდეც) პოზიტიურ ელემენტებს ნეობიჰევიორიზმშიც (ტოლმენი), გეშტალტფსიქოლოგიაშიც (კელერი), ველის თეორიაშიც (ლევინი) და პერსონოლოგიაშიც (შტერნი). რაც შეეხება თანამედროვე ფსიქოლოგიას, აქ შეიძლება გავავლოთ ბევრი საინტერესო პარალელი განწყობის თეორიასა და ქცევითი კოგნიტივიზმის მთელ რიგ დებულებებს შორის (იხ. თავი 12.2.). აღსანიშნავია, რომ უზნაძის სკოლაში ყოველთვის დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ფსიქოლოგიის სხვადასხვა მიმდინარეობათა შესწავლას და კრიტიკულ ანალიზს, რაც საშუალებას იძლევა სათანადოდ შეფასდეს განწყობის თეორიის ადგილი და როლი მთელი ფსიქოლოგიური მეცნიერების მასშტაბით. ამ ტრადიციას თვითონ უზნაძემ ჩაუყარა საფუძველი თავისი დროის ძირითადი ფსიქოლოგიური კონცეფციების ბრწყინვალე ანალიზით. მსგავსი ანალიზის ნიმუშია ა. ბოჭორიშვილის კაპიტალური ნაშრომი, რომელიც ფსიქოლოგიის საგნის განსხვავებულ გაგებებს ეძღვნება. XX საუკუნის ფსიქოლოგიის ძირითადი მიმდინარეობები განწყობის ფსიქოლოგიის პოზიციებიდან გაანალიზებულია ი. იმედაძის მონოგრაფიაში. სერიოზული გამოკვლევები აქვთ შესრულებული ამ მიმართულებით ე. აბაშიძეს (პერსონოლოგია), ნ. ადამაშვილს (ველის თეორია), ო. ტაბიძეს (ბიჰევიორიზმი), ა. შეროზიას, ვ. კაკაბაძეს (ფსიქოანალიზი), გ. ცინცაძეს (კ. მარბე), ფ. ხარაზიშვილი (გეშტალტფსიქოლოგია). რადგან უზნაძის სკოლაში ჩატარებულ კვლევაზე დავიწყეთ საუბარი, უნდა ითქვას, რომ განწყობის ზოგადფსიქოლოგიურმა თეორიამ ჩამოყალიბების ხანგრძლივი და რთული გზა გაიარა. თვით უზნაძეს მუდამ შეჰქონდა ცვლილებები და დაზუსტებები თავის სისტემაში. სხადასხვა დროს იგი არაერთი ახალი დებულებითა და მონაცემით შეავსო. ეს ტენდენცია შემდგომშიც შენარჩუნდა. განწყობის ფსიქოლოგიის მრავალი ასპექტი ღრმად იქნა დამუშავებული და განვითარებული მის მიერ დაფუძნებული სკოლის სხვადასხვა თაობის მკვლევართა მიერ. განწყობის მოქმედების ზოგად კანონზომიერებათა დადგენაში დიდი წვლილი შეიტანეს უზნაძის თანამშრომლებმა (ე. აბაშიძე, ნ. ადამაშვილი, ბ. ხაჭაპურიძე, გ. ხმალაძე, ზ. ხოჯავა და სხვა). შემდგომში ქართველმა მეცნიერებმა შეიმუშავეს განწყობის კვლევის სხვა ხერხები და მეთოდები (ი. ბჟალავა, ვ. გრიგოლავა, ზ. ვახანია, ნ. ელიავა, ა. კინწურაშვილი, რ. ნათაძე, შ. ნადირაშვილი თ. ნონიაშვილი, მ. ჩიტაშვილი, შ. ჩხარტიშვილი, ჯ. ყვავილაშვილი და სხვა), რამაც კიდევ უფრო მრავალმხრივი გახადა ჩვენი ცოდნა განწყობის მოქმედების ემპირიულ კანონზომიერებათა შესახებ. პარალელურად იბეჭდება განმაზოგადებელი ხასიათის თეორიულმეთოდოლოგიური გამოკვლევები, რომლებშიც გაანალიზებულია განწყობის ფსიქოლოგიის ძირითადი და განსაკუთრებით აქტუალური საკითხები (ნ. ბერულავა, ი. ბჟალავა, ზ. ვახანია, ი. იმედაძე, შ. ნადირაშვილი, ვ. ნორაკიძე, დ. რამიშვილი, რ. საყვარელიძე, ა. ფრანგიშვილი, ბ. ქოჩორაძე, ზ. ხოჯავა, შ. ჩხარტიშვილი და სხვა); საქართველოში ზოგადი ფსიქოლოგიის მრავალი საკითხია შესწავლილი განწყობის თეორიის პოზიციიდან. გამოკვლეულია შეგრძნების, აღქმისა და წარმოსახვის პროცესები (ი. ბჟალავა, ჯ. კუპრაშვილი, ი. კუტალაძე, ვ. მანჯგალაძე, შ. ნადირაშვილი, რ. ნათაძე, მ. რაგოვსკაია, ო. ტაბიძე, გ. ქირია, ზ. ხოჯავა, გ. ხოსროშვილი და სხვა); მეხსიერება (დ. ფარჯანაძე, ა. ფრანგიშვილი, ლ. ყვავილაშვილი, მ. წერეთელი და სხვა); ყურადღება (გ. ბაქრაძე, ა. მოსიავა, ჟ. ნეფარიძე და სხვა); აზროვნება (თ. გოგიჩაიშვილი, გ. დარახველიძე, ზ. ვახანია, ნ. ელიავა, ნ. კენჭაძე, შ. ნადირაშვილი, რ. ნათაძე, დ. რამიშვილი, მ. ყოლბაია, დ. ძიძიგური და სხვა); ენა და მეტყველება (ა. ალხაზიშვილი, ა. ავალიშვილი, ა. ბაინდურაშვილი, ზ. გაბაშვილი, თ. ზარიძე, ნ. იმედაძე, გ. მჭედლიშვილი, დ. რამიშვილი, რ. საყვარელიძე, ქ. ჩიგოგიძე, ნ. ჭრელაშვილი, დ. ჯვარიშეიშვილი და სხვა); ემოციები (თ. აბაშიძე, დ. ბერეკაშვილი, ნ. იმედაძე, მ. კაკიაშვილი, რ. მირცხულავა, დ. რამიშვილი, ლ. თოფურიძე და სხვა); ჩვევა (ა. გრიგოლავა, ო. ტაბიძე, ზ. ხოჯავა და სხვა). ტრადიციულად განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებდა ქცევის ფსიქოლოგიის პრობლემატიკა, რაც სრულიად ბუნებრივია, ვინაიდან განწყობის თეორია პირველი რიგში ცნობილია, როგორც ქცევის ზოგადფსიქოლოგიური კონცეფცია. უზნაძეს გამოთქმული აქვს მრავალი საყურადღებო მოსაზრება ქცევის აღწერით და ახსნით მახასიათებლებთან დაკავშირებით. იგი მსჯელობდა ნებელობასა და მის მოტივაციაზეც. ყოველივე ამან დასაბამი მისცა ფართო დიაპაზონის კვლევებს ქცევისა და მოტივაციის ფსიქოლოგიაში (ა. ალხაზიშვილი, ნ. ბარამიძე, დ. გოგუაძე, ი. იმედაძე, ვ. კაკაბაძე, დ. კიკნაძე, ვ. ნადარეიშვილი, შ. ნადირაშვილი, გ. ნიჟარაძე, ნ. როგავა, ნ. სარჯველაძე, რ. ქვარცხავა, დ. ჩარკვიანი, შ. ჩხარტიშვილი და სხვა). როგორც უკვე აღინიშნა, განწყობის თეორია სამედიცინო ფსიქოლოგიის სფეროშიც გავრცელდა. ამ მიმართულებით კვლევას თავად სკოლის ფუძემდებელმა ჩაუყარა საფუძველი, ხოლო შემდგომში ხელმძღვანელობდნენ ი. ბჟალავა და მ. საყვარელიძე. მეცნიერთა რამდენიმე თაობის მიერ ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის პათოფსიქოლოგიის განყოფილებაში მნიშვნელოვანი მონაცემები იქნა მიღებული ფსიქიკური გადახრების განწყობისეული გააზრების თვალსაზრისით (მ. ბარკალაია, თ. ბჟალავა, ე. ვაჩნაძე, ნ. ელიავა, ქ. მაყაშვილი, ქ. მდივანი, კ. ცინცაძე, ზ. ჯაფარიძე და სხვა). შემდგომში ამ მიმართულებით ჩატარებულმა კვლევამ უფრო ფართო ხასიათი მიიღო. იგი გასცდა ფსიქოპათოლოგიის სფეროს და ფსიქოსომატური დაავადებებიც მოიცვა (ა. გრიგოლავა, გ. მერაბიშვილი და სხვა). აქვე უნდა აღინიშნოს ნეიროფსიქოლოგიური კვლევა, რომელშიც ომის დროს ბევრი ქართველი ფსიქოლოგი იყო ჩართული და რომელიც შემდგომშიც გაგრძელდა (მ. ბუაჩიძე, თ. გაგოშიძე, რ. მხეიძე და სხვა). 60-იანი წლებიდან თანდათან იკიდებს ფეხს სოციალურ-ფსიქოლოგიური გამოკვლევები. თუმცა, ამ მიმართულებით პირველი ნაშრომი ჩვენში ა. ფრანგიშვილის მიერ შესრულდა ჯერ კიდევ 1943 წელს. იგი მიეძღვნა პანიკის ფსიქოლოგიას. მანამდე კვლევის ეს სფერო სახელმწიფო დონეზე იყო აკრძალული. იგი შეუთავსებადი იყო საბჭოთა იდეოლოგიასთან, რომელიც სოციალურ პროცესებს მხოლოდ პოლიტეკონომიური კუთხით განიხილავდა. დაიწყო უცხოური სოციალური ფსიქოლოგიის თეორიული და ემპირიული მონაცემების ათვისებისა და განწყობის თეორიასთან ასიმილაციის პროცესი. ამ მხრივ განსაკუთრებულ აღნიშვნას იმსახურებს შ. ნადირაშვილის მეცნიერული და პედაგოგიური საქმიანობა. უაღრესად მნიშვნელოვან თეორიულ საკითხად იქცა ამერიკულ სოციალურ ფსიქოლოგიაში დამკვიდრებული სოციალური განწყობის - ატიტუდის ცნების გააზრება უზნაძის ზოგადფსიქოლოგიური კონცეფციის თვალსაზრისით. სათანადო კვლევის შედეგად სოციალური განწყობის ცნება ამ თეორიის ბაზაზე დამუშავდა. იგი გასაგებს ხდის ადამიანის ფსიქიკური აქტივობის იმ მექანიზმს, რომლითაც პიროვნების ქმედებაში შემოდის საზოგადოებრივი, ზნეობრივი და სხვა ღირებულებები. სოციალური განწყობა გამოხატავს ადამიანის დადებით ან უარყოფით დამოკიდებულებას ამა თუ იმ ფასეულობის, საქმიანობის, ნორმების, იდეოლოგიის, წეს-ჩვეულებებისა და სხვათა მიმართ. ამიტომ გასაგებია, თუ რა დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სოციალური განწყობების ფორმირების, მოქმედებისა და შეცვლის კანონზომიერებათა გარკვევას. ამ მხრივ ჩვენში სერიოზული მუშაობა ჩატარდა (შ. აბზიანიძე, ლ. არუთინოვა, მ. ბალიაშვილი, ნ. ბელქანია, ნ. ბურდული, რ. მშვიდობაძე, შ. ნადირაშვილი, დ. ნადირაშვილი, ლ. სურმანიძე, რ. ქვარცხავა, ა. ქიტიაშვილი, გ. ყიფიანი, დ. ჩარკვიანი, ე. ჩომახიძე, ლ. ჩხიკვიშვილი, თ. ჩხეიძე, ნ. ცხვედაძე, ნ. ჭავჭავაძე, ვ. ჭელიძე, მ. ხარშილაძე, რ. ჯორბენაძე, და სხვა). სოციალური განწყობების კვლევამ საგრძნობლად გაამდიდრა ჩვენი ცოდნა განწყობის ფუნდამენტური მექანიზმების შესახებ. ამასთანავე, შეისწავლებოდა და ახლაც შეისწავლება კონკრეტული სოციალურ-ფსიქოლოგიური ფენომენები: სოციალური მოლოდინები, კონფლიქტები, კონფორმიზმი, შეჯიბრი, თანამშრომლობა, მიზიდულობა და ა.შ. (მ. გომელაური, მ. კეკელია, გ. მაღრაძე, ნ. სუმბაძე, გ. ჩაგანავა და სხვა). საქართველოში მეცნიერულ-ფსიქოლოგიური კვლევის დასაბამიდანვე დიდი ყურადღება ექცეოდა ბავშვის, ასაკობრივი და პედაგოგიური ფსიქოლოგიის საკითხებს. განწყობის თეორიის შექმნის პარალელურად, უზნაძე აქტიურად მუშაობდა ამ მიმართულებით. ოციან წლებში მან შეასრულა რამდენიმე ექსპერიმენტული გამოკვლევა, რომლებშიც შესწავლილი იყო ბავშვის ინტერესი სასწავლო საგნებისადმი, ასევე განზოგადებისა და ცნებაში არსებითის წვდომის ონტოგენეზთან დაკავშირებული საკითხები. მიღებული მონაცემები გერმანულ ჟურნალებში გამოქვეყნდა და სპეციალისტების დიდი ყურადღება დაიმსახურა (ლ. ვიგოტსკი, ა. ლაჩინსი, ს. რუბინშტეინი, ვ. შტერნი და სხვა). ბავშვისა და პედაგოგიური ფსიქოლოგიის სფეროში უზნაძე სიცოხლის ბოლომდე ნაყოფიერად მუშაობდა თავის თანამშრომლებთან ერთად (ნ. ადამაშვილი, ე. კეჟერაძე, ბ. ხაჭაპურიძე, ფ. ხუნდაძე და სხვა). 1936 წელს გამოვიდა მისი „პედოლოგია“, ხოლო 1947 წელს - „ბავშვის ფსიქოლოგია“. ამ კაპიტალურ ნაშრომებში მდიდარ ემპირიულ მასალასთან ერთად მოცემულია ახალი ცნებები და ორიგინალური შეხედულებები ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე, როგორიცაა განვითარების მამოძრავებელი ძალები (კოინციდენციის თეორია), ასაკობრივი პერიოდიზაცია (ასაკობრივი გარემოს ცნება), თამაშისა და სწავლის თეორია (ფუნქციონალური ტენდენციის ცნება). გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ უზნაძემ სერიოზულად გაამდიდრა განვითარების ფსიქოლოგიის თეორიული ბაზა (იხ. თავი 7.3.). უზნაძის კვლევას ამ სფეროში ყოველთვის პრაქტიკული მიმართულებაც ჰქონდა. იგი მუდამ ზრუნავდა იმაზე, რომ დახმარებოდა სკოლას სწავლააღზრდის პროცესის ოპტიმიზაციის საქმეში. მაგალითად, როდესაც ორმოციანი წლების მეორე ნახევარში, დაისვა საკითხი სასკოლო ასაკის შემცირების თაობაზე, უზნაძემ მაშინვე დაიწყო სასკოლო ასაკის განსაზღვრისა და სკოლისათვის მზაობის საკითხების დამუშავება. მოგვიანებით, 70-იან წლებში, ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის პედაგოგიური ფსიქოლოგიის განყოფილებაში შ. ჩხარტიშვილის ხელმძღვანელობით დაიწყო ინტენსიური კვლევა სკოლაში შემსვლელი ბავშვების სასკოლო სწავლებისადმი მზაობასთან და მათ სწავლებასთან დაკავშირებით (ნ. დევიძე, მ. ზარანდია, ი. კეჭაყმაძე, მ. მაღრაძე, თ. მუსერიძე, ი. იმედაძე და სხვა). ამან სტიმული მისცა მრავალმხრივ და კომპლექსურ მუშაობას დაწყებითი სკოლის ფსიქოლოგიურ პრობლემებზე. ამ კვლევას ახორციელებდნენ ი. კოტეტიშვილი და მისი თანამშრომლები (დ. კახიანი, თ. კერძაია, მ. მელიქიშვილი, დ. მირიანაშვილი, მ. ჯაფარიძე და სხვა). მიმდინარეობდა და მიმდინარეობს მუშაობა აღზრდისა და სწავლების პროცესის ოპტიმიზაციის მიმართულებით (ზ. გაბაშვილი, ზ. ვახანია, ა. მოსიავა და სხვა). საკმაოდ ბევრი გამოკვლევა შესრულდა საინჟინრო და შრომის ფსიქოლოგიაში. დიდ ინტერესს იწვევს ნაშრომები, რომლებიც მიზნად ისახავენ ადამიანის სენსომოტორული, ინფორმაციული, კონსტრუქციულ-ტექნიკური და სხვა უნარებისა და შესაძლებლობების დადგენას, მათი ფსიქოლოგიური მექანიზმების გარკვევას (ო. ბერეკაშვილი, ზ. ბიგვავა, გ. გოროშიძე, ტ. იოსებაძე, გ. კეჩხუაშვილი, გ. მერაბიშვილი, ი. ფილიპაშვილი, გ. ქირია და სხვა). ამჟამად უფრო პოპულარული ხდება ორგანიზაციის ფსიქოლოგიის პრობლემატიკა (ე. კერესელიძე, ი. კუტალაძე, დ. ჩარკვიანი და სხვა). საინტერესო შედეგებია მიღებული შედარებითი ფსიქოლოგიის (ნ. ადამაშვილი, დ. ბერეკაშვილი, დ. რამიშვილი, ნ. ჭრელაშვილი და სხვა) სპორტის ფსიქოლოგიის (ა. გრიგოლავა, გ. დვალი, ვ. ნორაკიძე, გ. სამსონაძე და სხვა), შემოქმედების ფსიქოლოგიის (თ. გოგოტიშვილი, დ. დოლიძე, რ. მირცხულავა, ვ. ნორაკიძე, გ. კეჩხუაშვილი) სფეროში. განწყობის ფსიქოლოგიის განვითარების პროცესი დღესაც მიმდინარეობს, თუმცა ოთხმოცდაათიანი წლებიდან იგი მკვეთრად შენელდა. ეს სრულიად გარკვეული სოციალურ-ეკონომიკური (როგორც მეცნიერების მეთოდოლოგიაში ამბობენ, ექსტერნალური) ფაქტორებით იყო გაპირობებული. განწყობის თეორიას უთუოდ აქვს ზრდის საკმაოდ მაღალი პოტენციალი, მაგრამ მისი რეალიზაცია მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ გათვალისწინებული და ურთიერთშესაბამისობაში მოყვანილი იქნება მოცემული თეორიის შინაგანი ლოგიკა და თანამედროვე ფსიქოლოგიაში გამოვლენილი ტენდენციები. მათ შორის შეიძლება გამოიყოს თეორიული შეხედულებათა საერთო ჰუმანიზაცია-ანთროპომორფიზაცია, გამოყენებითობის პრიმატი და დისციპლინათშორისი კავშირების გაღრმავება. უდავოდ აქტუალურია განწყობის ფსიქოლოგიის საზოგადოებრივ პრაქტიკასთან დაახლოების ამოცანა, რადგან დღეს, ფსიქოლოგიური თეორიის შეფასებისას, ერთ-ერთ ძირითად კრიტერიუმად მისი გამოყენებითი ღირებულებაა მიჩნეული. კონცეფცია რეალურ საფუძველს უნდა ქმნიდეს ნაყოფიერი ფსიქოდიაგნოსტიკური და ფსიქოკორექციული (კერძოდ, ფსიქოთერაპიული) მუშაობისთვის. თუ პირველ სფეროში განწყობის ფსიქოლოგიას სრულიად გარკვეული მონაცემები მოეპოვება (თუმცა აქაც ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი), მეორე სფერო ფაქტობრივად დაუმუშავებელია და განსაკუთრებულ ძალისხმევას საჭიროებს. ამ ვითარებას თავისი ობიექტური მიზეზები აქვს. პოლიტიკურ-იდეოლოგიური გარემო, რომელშიც მოცემული ფსიქოლოგიური სისტემა ყალიბდებოდა, საერთოდ არ იყო ფსიქოთერაპიის განვითარების ხელშემწყობი. საბჭოთა სახელმწიფოში პერიოდულად მიმდინარე იდეოლოგიურ კომპანიებს შეეწირა გამოყენებითი ფსიქოლოგიის ისეთი დარგები, როგორიცაა ფსიქოტექნიკა და პედოლოგია (ორივეში უზნაძემ სერიოზული ნაშრომების შესრულება მოასწრო). ფსიქოთერაპია იმ გარემოში, სადაც უზნაძის სკოლა ფუნქციონირებდა, თითქმის ყოველთვის ფროიდთან იყო ასოცირებული. ე.წ. „საბჭოთა ფროიდიზმთან“ დაკავშირებული კამპანიის შემდეგ იგი ყველაზე მტრულ იდეოლოგიურ საფრთხობელად იქნა წარმოდგენილი. სამწუხაროდ, ეს ინერცია საბჭოთა კავშირის არსებობის ბოლომდე გაგრძელდა. ამიტომ ფსიქოთერაპია ფაქტობრივად არ ვითარდებოდა. ამჟამად ნათლად ჩანს ფსიქოთერაპიის ისეთი კონცეფციისა და ტექნიკის შექმნის საჭიროება, რომელიც, არსებითად, განწყობის ფსიქოლოგიაზე იქნება დაფუძნებული. ამ თეორიაში უთუოდ არსებობს ამის პოტენციალი, თუმცა ამოცანა საკმარისად რთულია. რაც შეეხება დისციპლინათშორის კავშირებს, აქ, პირველ რიგში, მომიჯნავე ბიოლოგიურ და სოციალურ მეცნიერებათა მონაცემთა გათვალისწინება იგულისხმება. სოციალურ დისციპლინებთან კონტაქტი სახეზეა, რაც იქიდანაც ჩანს, რომ განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორიის ფარგლებში წარმატებით ვითარდება სოციალურ-ფსიქოლოგიური შეხედულებების მთელი სისტემა. განსაკუთრებულ აღნიშვნას იმსახურებს სამუშაო, რომელიც წარმოებს ე.წ. სოციალურ განწყობათა ბუნების თეორიული გააზრებისა და ემპირიული შესწავლის მიმართულებით. ამავე დროს საჭიროა, კიდევ უფრო გაძლიერდეს კავშირი ბიოლოგიურ დისციპლინებთან, რასაც ხელს შეუწყობს განწყობის ფსიქოფიზიოლოგიური, ნეიროფსიქოლოგიური და ფსიქოგენეტიკური მიმართულებით კვლევა. ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით აქტუალურია იმ მნიშვნელობიდან გამომდინარე, რაც თანამედროვე მეცნიერებაში ენიჭება ფსიქიკისა და პიროვნების გენეტიკური ასპექტების კვლევას. განწყობის ეს მხარე თითქმის შეუსწავლელია, რაც, ასევე, მეცნიერების განვითარების ექსტერნალური ფაქტორებითაა პირობადებული; იგულისხმება სოციალისტურ ქვეყანაში გამეფებული რადიკალური სოციოცენტრისტული დოქტრინა და გენეტიკასთან ბრძოლის კამპანია. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ უზნაძეს თავიდანვე ძალზე შეწონასწორებული პიზიცია ეკავა თანდაყოლილობა-შეძენილობის დიქოტომიასთან დაკავშირებით. ამას ნათლად ადასტურებს მისი ზემოთ მოყვანილი კოინცინდენციის კონცეფცია, რომელმაც, აღნიშნული მიზეზების გამო, განვითარება ვერ ჰპოვა. შესაბამისად, ერთი-ორი გამონაკლისის გარდა, არ ჩატარებულა სერიოზული კვლევა-ძიება განწყობაში მემკვიდრული ელემენტის გამოსავლენად, რომელიც უთუოდ უნდა არსებობდეს თუნდაც იმიტომ, რომ განწყობის ტიპი სანდოდ კორელირებს ტემპერამენტის ტიპთან და პიროვნულ ნიშნებთან; მათი ძლიერი გენეტიკური გაპირობებულობა კი თანამედროვე მეცნიერებაში დადასტურებულად ითვლება. სხვადასხვა სახის შეფასება განწყობის ფსიქოლოგიას არ დაკლებია. დასავლეთში იგი არსებითად განიხილებოდა ე.წ. „საბჭოთა ფსიქოლოგიის“ ნაწილად. ეს, შესაძლოა, ფორმალურად მართებულიც იყო, მაგრამ განწყობის თეორია მაინც ყოველთვის გამოირჩეოდა საბჭოთა ფსიქოლოგიის სხვა კონცეფციებისაგან მთელი რიგი ნიშნებით; პირველ ყოვლისა იმით, რომ ის პრაქტიკულად არ იყო იდეოლოგიზირებული. ეს გარემოება, სხვათა შორის, შედარებით ობიექტურ დასავლელ ექსპერტებსაც არ გამოჰპარვიათ. (მაგ., ჯ. მაკ-ლიში). ყველა წამყვანი საბჭოთა თეორეტიკოსი თავისი შეხედულებათა სისტემის აგების საჭიროებას მარქსისტული ფსიქოლოგიის შექმნის აუცილებლობით ასაბუთებდა (ლ. ვიგოტსკი, ა. ლეონტიევი, ს. რუბინშტეინი და სხვა). უზნაძეს არასდროს დაუსვამს ასეთი ამოცანა და არც ოფიციოზის საამებლად მოუხდენია ამგვარი განზრახვის დეკლარირება. როგორც ზემოთაც აღინიშნა, განწყობის თეორიის შექმნის მოტივაცია დაკავშირებულია მეცნიერების ფუნდამენტურ პრობლემებთან, ისეთებთან, როგორიცაა ფსიქოფიზიკური პრობლემა, სუბიექტის პრობლემა, ქცევის მიზანშეწონილების პრობლემა და ფსიქიკის განვითარების პრობლემა. ბუნებრივია, რომ იმ სახელმწიფოში, რომელშიც განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორია ჩამოყალიბდა, მისი იდეოლოგიური კორექტულობის საკითხი თითქმის მუდმივად იდგა დღის წესრიგში. იგი მრავალჯერ გამხდარა განხილვის, შეფასებისა და უაღრესად მწვავე დისკუსიების საგანი. სამწუხაროდ, ეს დისკუსიები ხშირად სცილდებოდნენ მეცნიერების ჩარჩოებს და ოდეოლოგიური კამპანიის ხასიათს ღებულობდნენ. ქართული ფსიქოლოგიური სკოლის რამდენიმე თაობამ ღირსეულად წარმოაჩინა თავი ამ დისკუსიებში. განსაკუთრებულ მოხსენიებას იმსახურებენ უზნაძის სკოლის პირველი თაობის შესანიშნავი მკვლევარები: ერეკლე აბაშიძე (1902-1956), ანგია ბოჭორიშვილი (1902-1982), იოსებ (სოსო) ბჟალავა (1904-1972), ნინო ელიავა (1900-1973), რევაზ ნათაძე (1904-1984), ვლადიმერ (მიტო) ნორაკიძე (1905-1993), დარეჯან რამიშვილი (1907-1991), ალექსანდრე (ვასო) ფრანგიშვილი (1904-1989), ბარნაბ ხაჭაპურიძე (1905-1974), ზოსიმე ხოჯავა (1903-1990), შალვა ჩხარტიშვილი (19101978) და სხვა. პირველი საჯარო პაექრობა სახელწოდებით „ფსიქოლოგიის ზოგიერთი საკითხი“, შედგა თბილისში, 1952 წლის გაზაფხულზე, როდესაც უზნაძის გარდაცვალებიდან ორი წელიც არ იყო გასული. იგი ორგანიზებული იყო საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მიერ და ერთგვარ გამოხმაურებას წარმოადგენდა უზნაძის თეორიის წინააღმდეგ მიმართულ იმ წერილებზე, რომლებიც ეკუთვნოდა ფიზიოლოგ დ. გედევანიშვილსა და ფილოსოფოს ა. ქუთელიას. უზნაძის სკოლის წარმომადგენლებმა დამაჯერებლად დაიცვეს განწყობის თეორიის მეცნიერული ღირსება აშკარად იდეოლოგიური ხასიათის მქონე კრიტიკისაგან. ამ სახის კრიტიკა ყველაზე სახიფათოა, ვინაიდან თავისი არსით დოგმატურია და პოლიტიზირებული. საყოველთაოდ ცნობილია, თუ რა სავალალო, ხშირად ტრაგიკული შედეგები შეიძლება მოჰყოლოდა ასეთ ბრალდებებს იმდროინდელ საბჭოთა იმპერიაში. ამ დისკუსიას გამოეხმაურა ოფიციოზი და თბილისში ჩამოვიდა სპეციალური კომისია მოსკოვიდან, რომელსაც ცენტრში უნდა წარედგინა დასკვნა უზნაძის ფსიქოლოგიური სკოლის მეცნიერული და პოლიტიკური სახის შესახებ. სულ მალე ქართული ფსიქოლოგია რეალური საფრთხის წინაშე დადგა. 1955 წლის ივლისში მოსკოვში ჩატარდა თათბირი განწყობის თეორიის გარშემო, რომელშიც მონაწილეობდა იმდროინდელი საბჭოთა ფსიქოლოგიის ყველა წამყვანი ფიგურა. მოხსენებებში, ერთი შეხედვით, მეცნიერული საკითხები განიხილებოდა, მაგრამ ბევრ გამოსვლაში, ღიად ან ქვეტექსტის სახით, ეჭვის ქვეშ დგებოდა უზნაძის თეორიის იდეოლოგიური კორექტულობა. ეს კიდევ უფრო ცხადად გამოვლინდა იმ დისკუსიაში, რომელიც რამდენიმე წელს გრძელდებოდა ცენტრალური ფსიქოლოგიური ჟურნალის ფურცლებზე. აქ არ შევუდგებით იმის განხილვას, თუ როგორ მიმდინარეობდა პოლემიკა განწყობის თეორიის იდეალისტურობასა და პავლოვის სწავლებასთან შესაბამისობის თაობაზე. შედარებით სერიოზულად გამოიყურებოდა შენიშვნა განწყობის ფსიქიკურობასთან დაკავშირებით. იმ დროის მოსკოვური ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ავტორიტეტული წარმომადგენელი ასე სვამდა საკითხს: თუ განწყობა არ არის ცნობიერი ფაქტი, იგი არც ფსიქიკური ფაქტია. განწყობის ფაქტები ამომწურავად შეიძლება ავხსნათ ფიზიოლოგიურად; ამიტომ, ფსიქოლოგიური კვლევის ცენტრალურ ცნებად განწყობა ვერ გამოდგება (ბ. ტეპლოვი). უზნაძის მიმდევრებს იმის ახსნა მოუხდათ, რომ ცხოველებს, მაგალითად, არა აქვთ ცნობიერება, მაგრამ აქვთ ფსიქიკა - სწორედ ფსიქიკა და არა მხოლოდ ფიზიოლოგია. გარდა ამისა, ფსიქოლოგია შეისწავლის ე.წ. დისპოზიციებს (ტემპერამენტი, ხასიათი, უნარები), რომლებიც არ არიან ცნობიერების ფაქტები, მაგრამ პიროვნების ფსიქიკურ თვისებებად ითვლებიან. ამდენად, ფსიქიკა არ ამოიწურება ცნობიერებით, ხოლო ის, რაც ცნობიერი არ არის, არ უნდა იქნეს დაყვანილი ფიზიოლოგიაზე. იქვე გამოითქვა მოსაზრება განწყობის ცნების უნივერსალიზაციის დაუშვებლობის შესახებ. ამასთან დაკავშირებით განიმარტა, რომ ფსიქოლოგიაში, როგორც ყველა მეცნიერებაში, არსებობს ცნებათა იერარქია თავისი ზოგადობისა და ფუნდამენტურობის შესაბამისად. ქცევისა და ფსიქიკის ძირეული მექანიზმები, რომელთაც ასე თუ ისე ყველა ზოგადფსიქოლოგიური თეორია მოიაზრებს, ყოველთვის და აუცილებლად ზოგადი ხასიათისაა. მეთოდოლოგიაში ცნობილია სისტემური ცნებები - განწყობა სწორედ ასეთი ცნებაა. გაცილებით არსებითი ხასიათი ჰქონდა კამათს განწყობისა და ქცევის (ქმედების) პირველადობის საკითხის გარშემო. იგი მრავალი წელი მიმდინარეობდა და ნაყოფიერიც გამოდგა, თუნდაც მხარეთა პოზიციების დაზუსტებისა და გაღრმავების თვალსაზრისით. უზნაძის მომხრეები ყოველთვის ამოდიოდნენ იმ მოსაზრებიდან, რომ განწყობა ქცევის მიზანშეწონილების მექანიზმია და, როგორც ასეთი, უნდა აპირობებდეს მას. ოპონენტების აზრი ორად გაიყო. ა. ლეონტიევი და მისი სკოლა კატეგორიულად უარყოფდა თეზისს განწყობის პირველადობის შესახებ. სამოცდაათიან წლებში ა. ასმოლოვი შეეცადა მოენახა განწყობის ცნების ადგილი ლეონტიევის ქმედების თეორიაში. განწყობა განიხილება, როგორც ქმედებიდან ნაწარმოები, მეორადი მოვლენა, რომელსაც ქმედების და მისი სტრუქტურული ელემენტების (მოქმედებები და ოპერაციები) სტაბილიზაციის ფუნქცია ეკისრება. ასე ჩნდება მის მოდელში ე.წ. საზრისული, მიზნობრივი და ოპერაციული განწყობები. ამ შეხედულებას აზრი აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ განწყობას მხოლოდ ქმედების სტაბილიზაციის ფუნქციას მივაწერთ. მაგრამ, თუ განწყობაში იმ მნიშვნებლობას ჩავდებთ, რომელიც უზნაძის თეორიაშია, მაშინ იგი უთუოდ ქმედების წინ წარმოიქმნება და მისი სტრუქტურის ყველა ნაწილის მოწესრიგებულ და მიზანშეწონილ განხორციელებას განაპირობებს. განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორიის თანახმად, განწყობა ქცევის მიმართ პირველადი მოვლენაა. შემდგომი თვალსაზრისი განწყობა-ქმედების ურთიერთმიმართებასთან დაკავშირებით პირველად ს. რუბინშტეინმა ჩამოყალიბა 1955 წლის დისკუსიაზე. მოგვიანებით ფაქტობრივად იგივე პოზიცია დაიკავეს ა. ზაპოროჟეცმა და ვ. ზინჩენკომ. ამ შეხედულების თანახმად, განწყობა ფუნქციონალურად პირველადია ქმედების მიმართ, ხოლო გენეტიკურად - მეორადი. აღნიშნული მოსაზრება არსებითად რუბინშტეინის ცნობილ პრინციპს ეფუძნება - გარეგანის მოქმედება შინაგანით არის გაშუალებული. რუბინშტეინისთვის განწყობა ასეთი „შინაგანია“ და, ამდენად, ფუნქციონირების თვალსაზრისით (ე.ი. აქტუალგენეზში) პირველადია. ეს პოზიცია განწყობის ფსიქოლოგიისთვის პრინციპში მისაღებია, ოღონდ საჭიროა სიცხადის შეტანა თეზისში ქმედების მიმართ განწყობის გენეტიკური მეორადობის შესახებ. იგი სავსებით სამართლიანია განწყობის ფაქტორებთან დაკავშირებით. მართლაც, ადამიანის გარემო (სიტუაცია) და მოთხოვნილებები (განსაკუთრებით ე.წ. „მაღალი“) კულტუროლოგიური წარმოშობისაა და, შესაბამისად, ისინი ადამიანის ქცევის შედეგს წარმოადგენენ. ასეთი გაგებით განწყობა, გენეტიკურად, ქმედების მიმართ მეორად მოვლენად შეიძლება ჩაითვალოს (იგულისხმება ანტროპოგენეზი, სოციოგენეზი და ონტოგენეზი). მაგრამ ფილოგენეტურად, თუ განწყობა სიცოცხლის პრინციპია, ქცევის ძირეული მექანიზმია, იგი ცალსახად მეორადი მოვლენა ვერ იქნება. საქმე ისაა, რომ შეუძლებელია ჯერ გაჩნდეს ფსიქოფიზიკური მოვლენა, პროცესი (ქცევა) და მხოლოდ ამის შემდეგ შეიქმნას მისი განხორციელების მექანიზმი. განწყობა ქცევის (ქმედების) არსებითი მხარეა. ყველაზე პრიმიტიული ქცევაც იმთავითვე გულისხმობს განწყობისეულ მექანიზმს. ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ განწყობისა და ქცევის ურთიერთმიმართების საკითხის გააზრება ფილოგენეტური განვითარების კუთხით კვერცხისა და ქათმის დილემის სახეს იღებს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ყოველივე ეს პირველად განწყობას ეხება. რაც შეეხება ფიქსირებულ განწყობას, იგი, ფართო მნიშვნელობით, გამეორების, სწავლის, ე.ი. გარკვეული აქტივობის შედეგია და, ამდენად, პრინციპულად მეორადია. დასავლეთში ყოველთვის იჩენდნენ გარკვეულ ინტერესს უზნაძის სკოლის მიმართ. ამ მხრივ სამი ტენდენცია იკვეთება: ერთ შემთხვევაში უზნაძის განწყობის თეორია განიხილება პიროვნების ფსიქოლოგიის სიბრტყეში. ცდილობენ, რომ ქართულ ფსიქოლოგიურ სკოლაში წარმოდგენილი პიროვნების განწყობისეული ტიპოლოგია მიმართებაში მოიყვანონ პიროვნების ტიპოლოგიის სხვა მოდელებთან. მაგალითად, მიუთითებენ, რომ არსებობს სრულიად გარკვეული შესაბამისობა აიზენკის მიერ გამოყოფილ ფაქტორებსა და განწყობის ტიპებს შორის (ჯ. ჰრიცუკი, რ. ჰერცოგი და სხვა). მეორე შემთხვევაში უზნაძის და მისი მიმდევრების მიერ მეცნიერებაში შეტანილი წვლილი კოგნიტური ფსიქოლოგიის კუთხით არის შეფასებული. აქ მთავარი ყურადღება ექცევა განწყობის ფსიქოლოგიის ემპირიულ მხარეს: განწყობის ფიქსაციის თუ ჩაქრობის, ილუზიის სიდიდისა თუ ტრანსპოზიციის მიმართებებს კოგნიტური განვითარებისა და ფუნქციონირების ამა თუ იმ ასპექტთან (ბ. ბეინი, ჯ. კუმინსი, ვ. მათეუსი, ჟ. პიაჟე და სხვა). ამასთან, უზნაძის ეფექტების ინტერპრეტაციისას უფრო ხშირად ეყრდნობიან არა თვით მის თეორიას, არამედ სხვა, უპირატესად კოგნიტივისტურ შეხედულებებს. პიაჟე, მაგალითად, მათ განიხილავს ინტელექტის განვითარების საკუთარი კონცეფციის თვალსაზრისით, კერძოდ, სენსო-მოტორული ინტელექტის თვისებებთან მიმართებაში. ინტერპრეტაციისთვის გამოიყენება აგრეთვე ლურიას ცენტრალური სინთეზის კონცეფცია, ვერნერ-ვაპნერის ორგანიზმულგენეტიკური თეორია, უიტკინის ველზე დამოკიდებულების თეორია და სხვა კოგნიტივისტური მოდელები. არსებობს სხვაგვარი მიდგომაც. ასე მაგალითად, კანადელი ფსიქოლოგი რ. ჰერცოგი თავის კვლევით პროგრამას არსებითად უზნაძის განწყობის თეორიაზე აფუძნებს. იგივე ითქმის იაპონელ მეცნიერზე ი. კავაგუჩიზე. ქართველმა მკვლევარებმა ნათლად აჩვენეს აღნიშნული ემპირიული ფაქტების განწყობისეული ახსნის უპირატესობა სხვა სახის ინტერპრეტაციებთან შედარებით. ამაზე ისიც მიუთითებს, რომ დასახელებულ მოდელებში ავტორებს ისეთი ცნებები შემოაქვთ, რომლებიც თავისი შინაარსით საკმაოდ უახლოვდებიან უზნაძის განწყობის ცნებას. გვერდს ვერ ავუქცევთ იმას, რომ ზოგჯერ განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორია აბსოლუტურად არაადეკვატურად არის გაგებული. სახელდობრ, ერთ-ერთ რეცენზიაში, რომელიც ინგლისურად უზნაძის წიგნის გამოქვეყნებასთან დაკავშირებით დაიწერა, ფიქსირებული განწყობის მეთოდით ჩატარებული კვლევა-ძიება აღქმის შესწავლად ჩაითვალა, ხოლო ამ მონაცემების განზოგადება ქარაქტეროლოგიის, პათოლოგიის და, საზოგადოდ, ქცევის სფეროში, არაკორექტულად იქნა მიჩნეული. ამრიგად, უზნაძის განწყობის თეორიამ აღქმის თეორიის კვალიფიკაცია მიიღო (რ. ლუნი). ეს, ცხადია, სრული გაუგებრობაა, თუმცა, კოგნიტივისტური მიდგომის ფარგლებში გვხვდება სავსებით კომპეტენტური შეფასებებიც. მაგალითად, ცნობილი გარმანელი სპეციალისტი ვ. მათეუსი განწყობის თეორიაზე აზროვნების ფსიქოლოგიის კონტექსტში მსჯელობს, მაგრამ კარგად აცნობიერებს ამ კონცეფციის ზოგადფსიქოლოგიურ მასშტაბს. იგი განწყობას მოტივაციურკოგნიტურ კონსტუქტს უწოდებს, რომელიც განაპირობებს ქცევის რეგულაციის ორ დონეს (იმპულსურს და ნებელობითს). გარკვეული აზრით, განწყობა მართლაც შეიძლება წარმოვიდგინოთ მოტივაციურ-კოგნიტურ წარმონაქმნად; მასში ხომ გაერთიანებულია მოთხოვნილება, სიტუაცია და შესაძლებლობები, ანუ აქტივობის დინამიკური, შემეცნებითი და გამოცდილებისეული მომენტები. აქ ნათლად იკვეთება გარკვეული პარალელები განწყობის თეორიას და ქცევის (მოტივაციის) კოგნიტივისტურ მოდელებს შორის, მაგალითად, დეცის, იზარდის, ნიუტენის, ჰეკჰაუზენის და სხვა. ამავე დროს მათეუსი განწყობის თეორიას შემეცნებითი პროცესების ამხსნელ მოდელადაც განიხილავს; იგი უპირისპირებს მას თანამედროვე კოგნიტური ფსიქოლოგიის კომპიუტერულ მიდგომას და უჩვენებს უზნაძის შეხედულების უპირატესობას ამ უკანასკნელთან შედარებით. საინტერესოა, რომ უზნაძის ბიოსფერულ კონცეფციას ვ. მათეუსი, დღევანდელი ტერმინოლოგიის შესაბამისად, ეკოლოგიურ სისტემას უწოდებს. არ არის გამორიცხული, რომ აქაც აღმოჩნდეს საინტერესო მიმართებები თანამედროვე ეკოლოგიურ ფსიქოლოგიასთან. დაბოლოს, არსებობს შეფასების მესამე სახეობა, რომლის მიხედვით უზნაძის განწყობის თეორია განიხილება ფსიქოანალიზთან მიმართებაში. აქ ორი მიმართულება იკვეთება. ერთ შემთხვევაში უზნაძის თეორია უბრალოდ გაიგივებულია ფსიქოანალიზთან. გერმანელი ფსიქოანალიტიკოსი ვ. ლაკვერი პირდაპირ ამბობს, რომ „უზნაძემ და მისმა მიმდევრებმა ფაქტობრივად გადაიღეს ფროიდის მოძღვრება არაცნობიერის შესახებ“. ეს, რა თქმა უნდა, სრული გაუგებრობაა. როგორც ზემოთაც აღინიშნა, უზნაძე მკვეთრად უპირისპირდებოდა არაცნობიერის ფროიდისეულ გაგებას. მეორე მიმართულება სწორედ ამას ითვალიწინებს და განწყობის თეორიას ფსიქოანალიზის საბჭოთა ალტერნატივად მიიჩნევს (ჯ. ბროზეკი, ლ. გრეჰემი, დ. სლობინი და სხვა). იგი არსებითად ემთხვევა ზოგიერთი ქართველი ავტორის პოზიციას (ი. ბჟალავა, ა. ფრანგიშვილი, ა. შეროზია). თუ გავითვალისწინებთ, რომ უზნაძე თვითონ უპირისპირდებოდა თავისი თეორიით ფსიქოანალიზს და ფროიდის არაცნობიერის განწყობის ცნებით ჩანაცვლების მომხრე იყო (რაზედაც ზემოთ ითქვა), განწყობის ფსიქოლოგიის ამდაგვარი კვალიფიკაცია, პრინციპში, კანონიერად გამოიყურება. არაცნობიერის ცნობილი სპეციალისტი ფ. ბასინი სწორედ ამ კუთხით განიხილავდა უზნაძის კონცეფციას. განწყობის ფსიქოლოგიის ასეთი შეფასება თითქმის დააკანონა უკვე ნახსენებმა თბილისის არაცნობიერის სიმპოზიუმმა. მისი მასალების ფუნდამენტური ოთხტომეულის რედაქტორები ყველანაირად ცდილობდნენ დაემკვიდრებინათ ეს აზრი. ამავე სიმპოზიუმის მონაწილე სხვადასხვა ქვეყნის სპეციალისტებმა განიხილეს ფსიქოანალიზისა და განწყობის ზოგადფსიქოლოგიური თეორიის მიმართების მრავალი საინტერესო ასპექტი. ირაკლი იმედაძე წიგნიდან: ფსიქოლოგიის ისტორია « წინა ნაწილი …
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 12:16pm on ივლისი 26, 2018
- თემა: ივან ილიჩის სიკვდილი (გაგრძელება)
- დლებზე გახლდათ წასული. შინ რომ მოვიდა ივან ილიჩი, თავის კაბინეტში შესულს იქ ქვისლი დახვდა – ახოვანი, ჯანღონით სავსე სანგვინიკი. ამ დროს ის ჩემოდანს ხსნიდა, რომ უცებ თავი ასწია, ივან ილიჩს შეხედა, წამით იყუჩა და მისმა ამ შეხედვამ, მისმა ამ გაოცებულმა მზერამ ივან ილიჩისათვის ყველაფერი ნათელი გახადა. – რა იყო, ძალიან შევიცვალე? – ჰო... არის რაღაც ცვლილება. მისი ამ სიტყვების შემდეგ ივან ილიჩმა თავის გარეგნობაზე საუბარი რამდენჯერაც არ წამოიწყო, ქვისლმა წაუყრუა, საუბარში არ აჰყვა. მალე პრასკოვია ფეოდოროვნაც მოვიდა და ქვისლი მასთან შესახვედრად რომ გავიდა, ივან ილიჩმა კარი მაშინვე ჩაკეტა, სარკეში რამდენჯერმე ჩაიხედა, ჯერ წინიდან შეათვალიერა თავი, მერე გვერდიდან, მერე ცოლთან ერთად გადაღებული სურათი აიღო და სარკეში დანახულ თავის თავს შეადარა. ცვლილება მართლაც უზარმაზარი იყო. ახლა მკლავები გაიშიშვლა იდაყვებამდე, დაიხედა მკლავებზე, სახელოები ისევ ჩამოიწია, ატამანზე დაჯდა და სახე ღამესავით ჩაუშავდა. «არა, არ შეიძლება, საჭირო არ არის, არ არის საჭირო...» – უთხრა საკუთარ თავს, წამოხტა, მაგიდასთან მივიდა, საქმიანი ქაღალდები გაშალა, კითხვა დაიწყო, მაგრამ ვეღარ გააგრძელა, კარი გააღო და ზალაში გავიდა. სასტუმრო ოთახის კარი მოხურული იყო. კართან ფეხაკრეფით მივიდა და მიაყურა. – ტყუილია, ასე არ არის, აჭარბებ, – ამბობდა პრასკოვია ფეოდოროვნა. – როგორ თუ ვაჭარბებ?! შენ უბრალოდ ვერ ატყობ, მკვდარივითაა, შეხედე, თვალები როგორი ჩამქრალი აქვს. მაინც რა მოუვიდა, რა სჭირს? – არ ვიცი... ნიკოლაევმა (ეს მეორე ექიმი იყო) რაღაც თქვა, მაგრამ ვერაფერი გავიგე. ლეშჩეტიცკიმაც რაღაც სრულიად საპირისპირო ილაპარაკა... ივან ილიჩი გატრიალდა, ისევ თავის ოთახში შევიდა, დაწვა და ფიქრს მიეცა... «თირკმელი... მოხეტიალე თირკმელი...» – გაახსენდა ყველაფერი, რასაც ექიმები ამბობდნენ – ის, თუ როგორ მოსწყდა თირკმელი ადგილს და როგორ მოგზაურობს... მერე წარმოსახვა დაძაბა, შეეცადა შეეჩერებინა, დაემაგრებინა თავის ადგილას და – თურმე რა ცოტა რამ ყოფილა ამისთვის საჭიროო – გაიფიქრა... – არა, ისევ პეტრე ივანოვიჩთან წავალ, ახლავე, დიახ, ახლავე (პეტრე ივანოვიჩი მისი ის მეგობარი იყო, რომელსაც ექიმი მეგობარი ჰყავდა)! – თქვა და იმავე წუთს დარეკა, ცხენი შეკაზმეთო, ბრძანა, წასასვლელად მოემზადა. – Jean, სად მიდიხარ? – ჰკითხა ცოლმა. ახლა მას ძალიან სევდიანი და მისთვის სრულიად უჩვეულო კეთილი გამომეტყველება ჰქონდა. ივან ილიჩი გააღიზიანა მისმა ამ კეთილმა გამომეტყველებამ, შუბლშეკრულმა კუშტად შეხედა და უთხრა: – პეტრე ივანოვიჩთან!.. მართლაც, წავიდა თავის იმ მეგობართან, ვისაც ექიმი მეგობარი ჰყავდა და ორივემ იმ მეგობრის მეგობრისკენ გასწია... ექიმი სახლში დახვდათ – ივან ილიჩი ექიმს დიდხანს ესაუბრა. როცა დაწვრილებით გაარჩიეს ის ფიზიკური და ფიზიოლოგიური ცვლილებები, რაც ექიმის აზრით, მის ორგანიზმში ხდებოდა, ივან ილიჩი ყველაფერს მიხვდა: «ესე იგი, ნაწლავში რაღაც ოინია, რაღაც პატარა ეშმაკობა, რასაც ადვილად ეშველება, ოღონდ ამისთვის საჭიროა ერთის ენერგიის გაძლიერება, ხოლო მეორის – მოქმედების შესუსტება, რის შემდეგაც მოხდება გაწოვა და ყველაფერი თავის ადგილზე დალაგდება...» სადილად ივან ილიჩმა სახლში ცოტა დაიგვიანა, ისადილა, მხიარულად ისაუბრა და ვიდრე კაბინეტში სამუშაოდ გავიდოდა, იქ კარგა ხანს შეყოვნდა. ბოლოს შევიდა თავის სამუშაო ოთახში და საქმეებს მიუჯდა. კითხულობდა, არჩევდა წაკითხულს, მაგრამ ის მეტად მნიშვნელოვანი საქმე, რომელიც გადადებული ჰქონდა, გონებიდან არ ამოსდიოდა და დაამთავრებდა თუ არა ამ საქმეს, მაშინვე იმას მიუბრუნდებოდა. მერე გაახსენდა, რომ ეს «მეტად მნიშვნელოვანი საქმე» ბრმა ნაწლავი იყო. მაგრამ, ამაზე ფიქრი აღარ გაუგრძელებია და ჩაის დასალევად სასტუმრო ოთახში გავიდა. სასტუმრო ოთახში სტუმრები დახვდნენ, სტუმრებს შორის ახალგაზრდა მოსამართლეც იყო – მისი ქალიშვილის საქმრო... ლაპარაკობდნენ, ფორტეპიანოზე უკრავდნენ, მღეროდნენ და როგორც პრასკოვია ფეოდოროვნამ შენიშნა, ივან ილიჩმა ის საღამო სხვებზე მხიარულად გაატარა, თუმცა წუთითაც არ დავიწყებია, რომ ბრმა ნაწლავის შესახებ თავში მეტად მნიშვნელოვანი აზრები უტრიალებდა. თერთმეტი საათი რომ გახდა, ყველას გამოემშვიდობა, კაბინეტის გვერდითა პატარა ოთახში შევიდა, სადაც მთელი მისი ამ ავადმყოფობის განმავლობაში მარტოს დღეს პირველად უნდა სძინებოდა. შევიდა, გაიხადა, ზოლას რომანი აიღო, მაგრამ კითხვას გული ვერ დაუდო და ფიქრი ისევ თავისი ავადმყოფობისაკენ გაექცა – მის წარმოსახვაში ხდებოდა მისთვის მეტად სასურველი რამ: ბრმა ნაწლავი თავის ნორმალურ მდგომარეობას უბრუნდებოდა... «დიახ, ყველაფერი ასეა, მაგრამ საკუთარ თავს უნდა მიეხმარო, უნდა მიეხმარო ბუნებას, – უთხრა თავის თავს, უცებ წამალი გაახსენდა, წამოდგა, დალია, პირაღმა დაწვა და დააკვირდა, როგორ იმოქმედებდა ის, როგორ გააქრობდა, გაანადგურებდა მის ტკივილს – მთავარია, დროზე მივიღო წამალი, უსიამოვნებას მოვერიდო... თავს ახლა ცოტა უკეთესად ვგრძნობ, არა, გაცილებით უკეთესად...» ამის გაფიქრებაზე ფერდში რამდენჯერმე იჩქმიტა, მაგრამ არ სტკენია: «არა, ტკივილს ნამდვილად არ ვგრძნობ, უკეთესად ვარ, ჩემი ბრმა ნაწლავი რჩება, შეიწოვება...» და აი, უცებ ისევ ის ყრუ, ნაცნობი, მოუშუშებელი ტკივილი, პირშიც ისევ ის აუტანელი გემო და გული ისევ მტკივნეულად შეეკუმშა, – «ღმერთო, ღმერთო ჩემო! – ჩაილაპარაკა ჩუმად, თავისთვის, – მტკივა, ალბათ სულ ასე მეტკიება, არასოდეს გამივლის». უცებ საქმე სხვაგვარად წარმოუდგა: «ბრმა ნაწლავი... თირკმელი... მაგრამ საქმე ბრმა ნაწლავს და თირკმელს კი არა, – უთხრა თავის თავს, – სიკვდილს და სიცოცხლეს ეხება... იყო სიცოცხლე, მაგრამ აღარ არის სიცოცხლე, მიდის, ქრება, მე კი არ შემიძლია მისი შეჩერება... დიახ, ასეა, თავი რატომ მოვიტყუო? განა ჩემ გარდა ყველასთვის აშკარა არ არის, რომ ვკვდები, მაგრამ რამდენ დღესა ან რამდენ კვირაში? აი, ეს არის საკითხავი. ხომ შეიძლება ახლა, ამ წუთშიაც... იყო სინათლე, ახლა წყვდიადია... მაშინ აქეთ ვიყავი, ახლა იქით ვარ! მაგრამ საით? საით იქით?..» უცებ სიცივემ მოიცვა, სუნთქვა შეეკრა, გული ამოვარდნაზე ჰქონდა. «როცა მე არ ვიქნები, მაშინ რა იქნება? არაფერი? ჰო, არაფერი... ჰო, მაგრამ, როცა აქ არ ვიქნები, სად ვიქნები?! ნუთუ ეს სიკვდილია!» – თქვა და უცებ წამოდგა, უნდოდა, სანთელი აენთო, აკანკალებული ხელი მოაფათურა, სანთელი შანდლიანად იატაკზე ხმაურით დაეცა და თავი ისევ ბალიშში წარგო... ეს სიკვდილია! – ეუბნებოდა თავის თავს და ფართოდ გაღებული თვალებით სიბნელეს მისჩერებოდა, – მათ კი ეს არ იციან, არ უნდათ იცოდნენ, მე მათ არ ვეცოდები... აი, ახლაც უკრავენ, მხიარულობენ (კარს იქიდან ხალხის ჟრიამული, ხმამაღალი მუსიკა და რიტურნელი ისმოდა), მოვკვდები თუ ვიცოცხლებ, მათთვის სულერთია... მაგრამ ისინიც დაიხოცებიან, მე მალე, ისინი ცოტა გვიან... ახლა კი ერთ მხიარულებასა და გართობაში არიან, მხეცები, პირუტყვები!.. თავს ძალიან ცუდად ვგრძნობ, ხომ არ შეიძლება, ადამიანი ყოველთვის ამ შიშისა და ნერვიულობისათვის იყო განწირულიო, – გაიფიქრა და წამოდგა: «რაღაც ისე არ არის. უნდა დავმშვიდდე. უნდა მოვიფიქრო, ყველაფერი თავიდან უნდა ავწონ-დავწონო...» მერე დაფიქრდა: «აი, იწყება ავადმყოფობა, მკერდში რაღაც დარტყმას, რაღაც ძლიერ ტკივილს ვგრძნობ, მაგრამ იმ დღესაც და მეორე დღესაც ჯერ ისევ კარგად ვარ. მერე ფერდში ოდნავ თითქოს რაღაც მღრღნის, ტკივილი თანდათან სულ უფრო მატულობს... მერე ექიმები, მერე სევდა, გულგატეხილობა და ისევ ექიმები... თანდათან უფსკრულთან მივდივარ, ახლოს სულ ახლოს... დღითიდღე ძალა მაკლდება, გავხდი, ჩამოვხმი, თვალებში სინათლე აღარა მაქვს. ეს უკვე სიკვდილია, მე კი ისევ ბრმა ნაწლავზე ვფიქრობ... ვფიქრობ, როგორ ვუშველო, თავი როგორ მოვირჩინო... დიახ, ეს სიკვდილია... სიკვდილია?! ნუთუ სიკვდილია?..» და ისევ უმძიმესმა სევდამ მოიცვა. აქოშინებული საწოლთან მდგარ პატარა ტუმბოს იდაყვით დაეყრდნო, დაიხარა, ასანთს ძებნა დაუწყო, მაგრამ იმის გამო, რომ ტუმბო მკლავს სტკენდა, გაბრაზებული მთელი ძალით ჩამოეყრდნო, ტუმბო წაიქცა, თვითონ სასოწარკვეთილი და სუნთქვაშეკრული ზურგზე გადაწვა და სიკვდილს დაელოდა. ამ დროს სტუმრები უკვე მიდიოდნენ, პრასკოვია ფეოდოროვნა აცილებდათ, რომ უცებ რაღაცის დავარდნის ხმა მოესმა და შემოვიდა: – რა მოხდა, რა დაგემართა?! – არაფერი, შემთხვევით დამივარდა. პრასკოვია ფეოდოროვნა გავიდა და სანთელი შემოიტანა. ივან ილიჩი იწვა იმ ადამიანივით, რამდენიმე ვერსი სირბილით რომ გამოიარა, მძიმედ, აჩქარებით სუნთქავდა. ის კი იდგა და გაკვირვებული მისჩერებოდა: – Jean, რა იყო, რა მოგივიდა? – არა-ფე-რი... დამივარდა! – თქვა და, ნეტავი რას ველაპარაკები, სულერთია, ვერ გაიგებსო, – გაიფიქრა. რა თქმა უნდა, ვერ გაიგო. ტუმბო წამოაყენა, სანთელი აანთო და იმის გამო, რომ რომელიღაც სტუმარი ქალი უნდა გაეცილებინა, ოთახიდან სწრაფად გავიდა. უკან რომ შემობრუნდა, ივან ილიჩი ისევ გულაღმა იწვა და ჭერს მისჩერებოდა. – რა იყო, ცუდად ხარ? – ჰო. ქალმა თავი გააქნია და სკამზე ჩამოჯდა. – იცი, Jean, ხომ არ აჯობებს, ექიმი ლეშჩეტიცკი მოვიწვიოთ? ეს ნიშნავდა, ცნობილი ექიმის მოსაყვანად ფული არ დანანებოდათ. რაზეც ივან ილიჩმა გესლიანად გაიღიმა და საჭირო არ არისო, – უთხრა. პრასკოვია ფეოდოროვნა ცოტა ხანს იჯდა, მერე წამოდგა, ქმართან მივიდა და შუბლზე აკოცა. ქმარს ახლა ის მთელი სულითა და გულით სძულდა და დიდი ძალისხმევა დასჭირდა, ხელი რომ არ ეკრა. – კარგად იყავი. ღმერთმა ჰქნას, გემრიელად იძინო. – ჰო, – ჩაილაპარაკა წყნარად ივან ილიჩმა. --------------------------------------- 6 სასოწარკვეთილებას მიცემული ხედავდა, სიკვდილი კარს იყო მომდგარი. იცოდა, მალე მოკვდებოდა, მაგრამ არათუ მიეჩვია ამას, არამედ ამის გაგებაც არ შეეძლო. «კაი ადამიანია, ადამიანები მოკვდავები არიან. ესე იგი კაი მოკვდავია». სილოგიზმის ეს მარგალიტი, რომელიც ივან ილიჩმა კიზევეტერის ლოგიკის სახელმძღვანელოდან იცოდა და, ასე ეგონა, ეს მხოლოდ კაის შეეხებოდა, ვინაიდან კაი ადამიანი იყო, ადამიანი ზოგადად, მასთან – ივან ილიჩთან კი ამას საერთო სულაც არაფერი ჰქონდა, ვინაიდან ის არც კაია და არც ზოგადად ადამიანი, არამედ სრულიად განსხვავებული ყველა სხვა არსებათაგან – ის ვანიაა, დედით, მამით და ვალოდიათი; თავისი სათამაშოებით, მეეტლით, ძიძით, მერე კატენკატით და მთელი თავისი ბავშვური თუ ახალგაზრდული დარდით და სიხარულით... მითხარი, ნიშნავდა რაიმეს კაისთვის ზოლიანი ტყავის ბურთის სუნი, რომელიც ასე ძალიან უყვარდა ვანიას? ნუთუ კაიც ასე ჰკოცნიდა ხელზე დედას, კაისთვისაც ასე სასიამოვნოდ გაჰქონდა შარიშური დედის აბრეშუმის კაბის კალთებს? ნუთუ ისიც ასე ჯანყდებოდა ღვეზელების გამო, როგორც თვითონ სამართალმცოდნეობის სასწავლებელში? ნუთუ კაიც ასე იყო შეყვარებული? ნუთუ კაისაც შეეძლო ასე გასძღოლოდა კრებებს? კაი მოკვდავია, დიახ, ის არის მოკვდავი, ის უნდა მოკვდეს, ეს სწორია. მაგრამ ჩემთვის, ვანიასთვის – მთელი ჩემი აზრებითა და გრძნობებით, ეს სრულიად სხვა რამეა, ეს შეუძლებელია! შეუძლებელია მე – ივან ილიჩი სასიკვდილოდ ვიყო განწირული, ეს წარმოუდგენელია, ეს საშინელებაა. თუ მეც ისე უნდა მოვკვდე, როგორც კაი, მე ეს დიდი ხანია მეცოდინებოდა, ამას ჩემი შინაგანი ხმა მეტყოდა, მაშინ, როცა მსგავსიც არაფერი მიგრძნია... მეც და ჩემ ამხანაგებსაც კარგად გვესმოდა, რომ ეს სულაც არ იყო ისე, როგორც კაისთან, რომ ჩვენ ეს სულაც არ გვეხებოდა... ახლა კი, აი, რა ხდება! – ეუბნებოდა თავის თავს, – არა, არ შეიძლება! ასე არ არის!.. არ შეიძლება-მეთქი, მაგრამ არის! მაინც რა არის? როგორ გავიგო ეს?» დიახ, ასეთი იყო მისი განცდები. დიახ, არ შეეძლო ამის გაგება. ცდილობდა, თავიდან ამოეღო, მოეშორებინა ეს ცრუ, არასწორი, ავადმყოფური აზრები და სწორი, ჯანსაღი აზრებით შეენაცვლებინა, მაგრამ ისევ მოდიოდა, ისევ ეუფლებოდა მის სულს და გონებას, ისადგურებდა მის გონებაში არა როგორც აზრი, არამედ როგორც სინამდვილე. და ივან ილიჩი მათ ნაცვლად რიგრიგობით უხმობდა სხვა აზრებს იმ იმედით, რომ მათში დასაყრდენს ჰპოვებდა. ცდილობდა, დაბრუნებოდა აზრის იმ ადრინდელ მდინარებას, რომელიც ფარავდა, წინ ეღობებოდა ფიქრს სიკვდილის შესახებ. მაგრამ უცნაურია, ყველაფერი ის, რაც ადრე მალავდა, რაც ხელს უშლიდა სიკვდილის გაცნობიერებას, ახლა უკვე აღარ შეეძლო მას ამგვარი ქმედება. ამ ბოლო დროს ივან ილიჩი სულ იმის მცდელობაში იყო, როგორმე აღედგინა გრძნობების ის ადრინდელი მდინარება, გრძნობებისა, რომელიც უარს ამბობდა, უარყოფდა სიკვდილს... წავალ სამსახურში, საქმით დავკავდები, მე ხომ ამით ვცოცხლობდიო, – ეტყოდა საკუთარ თავს და წავიდოდა, გადაიყრიდა გულიდან ყოველგვარ ეჭვს და უსიამოვნო ფიქრებს, ჩაერთვებოდა ამხანაგებთან საუბარში, დაჯდებოდა, მოავლებდა ჩვეულებისამებრ დაბნეულ, ფიქრიან მზერას მომლოდინე ადამიანებს, დაეყრდნობოდა გამხდარი მკლავებით მუხის სავარძლის სახელურებს, გადაიხრებოდა ამხანაგებისკენ, მოიცურებდა ქაღალდებს, ამხანაგებს ერთს გადაუჩურჩულებდა, სწრაფად აიხედავდა, გასწორდებოდა, წარმოთქვამდა ნაცნობ სიტყვებს და ჩაუჯდებოდა საქმეს. მაგრამ ტკივილი, რომელსაც სულაც არ აინტერესებდა, საქმე რა ვითარებაში იყო, დამთავრებული იყო თუ დასამთავრებელი, დაიწყებდა ფერდქვეშ თავის სისხლისმწოვ ქმედებას, ივან ილიჩი მოუსმენდა, შეეცდებოდა, აღარ ეფიქრა, მაგრამ ტკივილი თავისას აგრძელებდა, მოვიდოდა, ჩაუჯდებოდა ფერდში, გაშეშდებოდა ივან ილიჩი ტკივილისგან, ჩაუქრებოდა თვალები და ისევ ჰკითხავდა თავის თავს – ნუთუ მხოლოდ ეს არის, მხოლოდ ეს ტკივილია სიმართლეო?.. ამხანაგებიც და ქვეშევრდომებიც ძალიან შეწუხებულები იყვნენ, უკვირდათ, ასეთი ბრწყინვალე, ასეთი გამოცდილი, დახვეწილი მოსამართლე, როგორ ცდებოდა, როგორ უშვებდა ასეთ შეცდომებს. ის დახვეწილი, გამოცდილი მოსამართლე კი მხოლოდ თავს გადააქნევდა და შეეცდებოდა, გონებაზე მოსულიყო, მიიყვანდა ბოლომდე როგორმე კრებას და წავიდოდა სახლში იმ სევდიანი განწყობით, იმის მწარე გაცნობიერებით, რომ აღარ შეუძლია სამსახურებრივი საქმეებით ძველებურად გადაფაროს ის, რის დაფარვაც ასე ძალიან სწადია... ის ანუ ის ტკივილი იმიტომ კი არ მიიქცევდა თავისკენ ყურადღებას, იმიტომ კი არ ახსენებდა თავს, რათა მას – ივან ილიჩს ემოქმედა, დახმარებოდა რამით საკუთარ თავს, არამედ მხოლოდ იმიტომ, რომ არ ემოქმედა, არაფერი ეკეთებინა, მისთვის ესმინა და ეტანჯა – აი, რა იყო ყველაზე ცუდი! ამ მდგომარეობიდან რომ გამოსულიყო, ივან ილიჩი სხვა შირმებს ეძებდა. გამოჩნდებოდა სხვა შირმები და ცოტა ხანს ჩაუყუჩდებოდა ტკივილი, მაგრამ არათუ ქრებოდა, არათუ იკარგებოდა საბოლოოდ, არამედ, ისე ნათლად, ისე აშკარად წარმოავლენდა თავს, თითქოს ყველაფერში შეაღწია, თითქოს მთელ ორგანიზმს მოედო, ყველა სიძნელე გადალახა და მისი შეჩერება აღარაფერს შეუძლია. ამ ბოლო დროს ზოგჯერ ასედაც ხდებოდა – შევიდოდა ივან ილიჩი თავისი ხელით ლამაზად მოწყობილ სასტუმრო ოთახში, სადაც ის კიბიდან ჩამოვარდა, ოთახში, რომლის მოწყობასაც ლამის შეეწირა და რა მწარე, თანაც რა სასაცილოა ახლა ამაზე ფიქრიო, თუმცა ეჭვიც არ ეპარებოდა, მისი ტანჯვა, მისი ეს ავადმყოფობა სწორედ იმ კიბიდან ჩამოვარდნის, ტკენის, დაჟეჟილობის ბრალი იყო... შევიდოდა, დაინახავდა ძვირფას, ლაქით გაპრიალებულ მაგიდას რაღაც ღრმა ნაჭდევი აჩნდა, დიდხანს იფიქრებდა, დაუწყებდა მიზეზს ძებნას და ბოლოს მიხვდებოდა, მიზეზი მოჩუქურთმებული ალბომის კუთხეში გაღუნული თუჯიაო, აიღებდა თავის მიერ შედგენილ ძვირფას ალბომს, ნახავდა, სურათები ზოგან გახეული იყო, ზოგან ამოტრიალებული – ჩემი ქალიშვილიცა და მისი ამხანაგებიც უწესრიგოები არიანო, – გაიფიქრებდა ნაწყენი და ყველაფერს დიდი მონდომებით მოიყვანდა წესრიგში. მერე თავში ის აზრი მოუვიდოდა, ალბომს მთელი ამ établissement-იანად[10] აი, იმ კუთხეში ყვავილებთან გადავიტანო, ლაქიას დაუძახებდა, მაგრამ მის მაგივრად დასახმარებლად ან ქალიშვილი შემოვიდოდა, ან ცოლი, რომლებიც არ ეთანხმებოდნენ, ეწინააღმდეგებოდნენ და ისიც ეკამათებოდა, ბრაზობდა... მიუხედავად ამისა, ყველაფერი მაინც კარგად იყო, ვინაიდან ახლა «ის» სულაც არ ახსოვდა, «ის» აღარ იყო, აღარ ჩანდა. და აი, როცა იმ ყველაფრის ერთი ადგილიდან მეორე ადგილზე თავისი ხელით გადაადგილება დაიწყო – მოიცა, გაჩერდი, მაგას მოსამსახურეები გააკეთებენო, – უთხრა ცოლმა, რომ უცებ ივან ილიჩმა დაინახა, როგორ გაკრთა «ის» შირმის უკან! იმედი ჰქონდა, გაქრებოდა, შირმა დაიცავდა მისგან და, თავისდაუნებურად გაყუჩდა, გაირინდა, ყური მიუგდო... მაგრამ ის ისევ იქ იყო, ისევ ღრღნიდა, ისევ აწამებდა, ისევ მოურიდებლად მოსჩერებოდა ყვავილებს იქიდან, ივან ილიჩს კი აღარ შეეძლო თავის მოტყუება... რატომ, რისთვის?! «ნუთუ მართლა ასეა, ნუთუ სიმართლეა ის, რომ აქ, აი ამ ფარდის გამო ისე ვკვდები, როგორც ომში, როგორც შეტევაზე?! სისულელეა, საშინელებაა! არა, არ შეიძლება, არ არის ეს ასე!.. არ შეიძლება... მაგრამ არის!..» შევიდოდა კაბინეტში, დაწვებოდა, დარჩებოდა მასთან მარტოდმარტო პირისპირ, თავად კი არაფერი შეეძლო, გარდა იმისა, რომ ეყურებინა მისთვის და გაყინულიყო. ---------------------------------------- 7 როგორ მოხდა ეს ივან ილიჩის ავადმყოფობის მესამე თვეს, თქმა ამისა ძნელია. ხდებოდა ნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ, შეუმჩნევლად, გაუცნობიერებლად, მაგრამ ხდებოდა ის, რომ იცოდა ცოლმაც, ქალიშვილმაც, იცოდა მისმა გიმნაზიელმა ვაჟმაც, იცოდნენ მოსამსახურეებმაც, ნაცნობ-მეგობრებმაც, იცოდნენ ექიმებმაც, რაც მთავარია, იცოდა თვითონაც, რომ მისი ეს ავადმყოფობა მხოლოდ იმით იყო ყველასთვის საინტერესო, როდის გაათავისუფლებდა სასამართლოში ადგილს, როდის გაათავისუფლებდა მისით შეწუხებულ ადამიანებს და გათავისუფლდებოდა თვითონაც ამ ტანჯვისგან. ღამით თითქმის არ ეძინა, ოპიუმსაც უკეთებდნენ, მორფსაც უშხაპუნებდნენ, მაგრამ ეს იოტისოდენ შვებასაც არ ჰგვრიდა. ის ყრუ, უთქმელი სევდა, ძილბურანში რომ დაეუფლებოდა, როგორც რაღაც სიახლე, თავიდან ოდნავ თითქოს ამშვიდებდა, მაგრამ ტკივილი მალე კიდევ უფრო გაუსაძლისი ხდებოდა. ექიმის რჩევით ივან ილიჩს საკვებს საგანგებოდ ურჩევდნენ და უმზადებდნენ, მაგრამ ეს საჭმელები მას უგემურზე უგემური ეჩვენებოდა. მონელებული საკვებისგან მისი ორგანიზმის გათავისუფლება სპეციალური მოწყობილობით ხდებოდა, რაც მისთვის ნამდვილი წამება იყო – სიბინძურე, უხამსობა, აუტანელი სუნი... უფრო მეტად იმის გამო იტანჯებოდა, რომ ამ საქმეში თვითონ კი არა, სხვა ადამიანები ირჯებოდნენ, მის გასაკეთებელს სხვები აკეთებდნენ... მაგრამ ნუგეშისმცემელი მას სწორედ ამ ყველაზე უსიამოვნო საქმეში გამოუჩნდა, ვინაიდან იმ სიბინძურის გასატანად ყოველთვის ის ადამიანი მოდიოდა, ვისაც სახელად გერასიმი ერქვა. ეს იყო სიცოცხლით სავსე, ქალაქური საჭმელ-სასმელით გასუქებული ახალგაზრდა გლეხი, ყოველთვის ხალისიანი, გულღია და მხიარული. თავიდან ივან ილიჩს რცხვენოდა იმ სუფთა, რუსულ ყაიდაზე ჩაცმული, უსიამოვნო საქმით დაკავებული ახალგაზრდა კაცისა და წუხდა, ღელავდა. ერთხელ, სუდნოდან წამომდგარს შარვლის ასაწევად ძალა რომ აღარ ეყო, პირდაპირ რბილ სავარძელში ჩაეშვა. იჯდა და თავის შიშველ, დაძარღვულ ფეხებს შეძრწუნებული დაჰყურებდა. სწორედ ამ დროს დიდი, ბრახუნა ჩექმებით გერასიმი შემოვიდა და კუპრის სასიამოვნო სუნთან ერთად ზამთრის ცივი, კამკამა ჰაერის სურნელი შემოიტანა. შემოვიდა ფრთხილად, უხმაუროდ, ეკეთა ხამი ტილოს სუფთა წინსაფარი, ეცვა ჩითის სუფთა ხალათი, შიშველ, მარჯვე, ღონიერ მკლავებზე სახელოები აკაპიწებული ჰქონდა. ეტყობა, არ უნდოდა შერცხვენოდა ავადმყოფს და სუდნოსთან ისე მივიდა, ივან ილიჩისკენ არც კი გაუხედავს. – გერასიმ, – დაუძახა ხმადაბლა ივან ილიჩმა. გერასიმი შეკრთა, ხომ არაფერი შემეშალაო და კეთილი, ახალგაზრდა, ჯერ ისევ უწვერული სახე ავადმყოფისკენ სწრაფად მიაბრუნა: – რას მიბრძანებთ? – ეს საქმე შენთვის ალბათ ძალიან უსიამოვნოა. მაპატიე, მე უკვე აღარაფერი შემიძლია. – რას ბრძანებთ! – თვალები გაუნათდა გერასიმს, საღი, თეთრი, ქათქათა კბილები გამოაჩინა, – რატომ არ უნდა შევწუხდე, რატომ არ უნდა გავისარჯო, თქვენ ხომ ავად ხართ. თქვა, თავისი მარჯვე ხელებით გასაკეთებელი საქმე გააკეთა, ფრთხილი, მსუბუქი ნაბიჯებით ოთახიდან გავიდა და ხუთი წუთის შემდეგ უკან უხმაუროდ შემობრუნდა. ივან ილიჩი ისევ სავარძელში იჯდა. – გერასიმ, – უთხრა, როცა მან სუფთა, გარეცხილი სუდნო ადგილზე დადგა, – გეთაყვა, დამეხმარე, მოდი, ამაყენე, ადგომა მიჭირს, დიმიტრი კი უკვე გავუშვი. გერასიმი მივიდა, თავისი ძლიერი მკლავები ისევე მსუბუქად მოხვია, როგორ მსუბუქადაც დააბიჯებდა და ფრთხილად წამოაყენა. მერე ცალი ხელი წელზე მოხვია, მეორე ხელით პანტალონი აუწია, უნდოდა ლოგინში ჩაეწვინა, მაგრამ ივან ილიჩმა დივანზე დამსვიო, სთხოვა და გერასიმმა დივანთან თითქმის ხელში აყვანილი მიიყვანა. – გმადლობ, რა კარგად, რა მარჯვედ აკეთებ ყველაფერს... გერასიმმა გაიღიმა, წასასვლელად მოემზადა, მაგრამ ივან ილიჩს დაენანა მისი გაშვება, ვინაიდან, ეტყობა, თავს კარგად გრძნობდა მასთან. – გერასიმ, გეთაყვა, მომიცურე სკამი, არა, ეს არა, აი, ის! ფეხებქვეშ დამიდგი, თავს ასე უკეთესად ვგრძნობ. გერასიმმა სკამი მოიტანა, უხმაუროდ დადგა, გაასწორა, ფეხები სკამზე დააწყობინა და ივან ილიჩს მოეჩვენა, რომ ამ მდგომარეობაში ცოტა შვება იგრძნო. – ასე თავს უკეთესად ვგრძნობ, აი, ის ბალიში კი ფეხებქვეშ დამიდე. გერასიმმა ბალიში გაასწორა და ფეხებქვეშ დაუდო. ვიდრე გერასიმს ბალიშის დასადებად მისი ფეხები ხელში ეჭირა, ივან ილიჩმა თავი კიდევ უფრო უკეთესად იგრძნო და ეკითხება: – გერასიმ, დაკავებული ხარ? – არა, ბატონო, სულაც არა, – გერასიმმა ბატონებთან ასეთი ლაპარაკი ქალაქელებისგან ისწავლა. – გაქვს კიდევ რამე გასაკეთებელი? – არა, ყველაფერი მოვითავე. დავჭრი ხვალისთვის შეშას და მორჩა. – მაშინ დამიჭირე ფეხები ცოტა უფრო მაღლა, შეგიძლია? – რატომ არ შემიძლია! – გერასიმმა ფეხები ოდნავ აუწია და ივან ილიჩს მოეჩვენა, რომ ამ მდგომარეობაში ტკივილს თითქმის აღარ გრძნობდა. – ახლა შეშის საქმე როგორღა იქნება? – ნუ წუხხართ, მოვასწრებ. ივან ილიჩმა სთხოვა დამჯდარიყო, მისი ფეხები მაღლა, აი, ასე სჭეროდა და ესაუბრა მასთან... უცნაურია, მაგრამ ეჩვენებოდა, რომ ასე უკეთესად იყო. ამის შემდეგ დაუძახებდა ზოგჯერ გერასიმს, შეაწყობდა ფეხებს მის მხრებზე და დაუწყებდა ლაპარაკს. გერასიმი ყველაფერს ხალისით, გულიანად აკეთებდა და ეს გულს უჩუყებდა ივან ილიჩს. სხვების ჯანმრთელობა, ძალა და მხნეობა შეურაცხყოფდა, მხოლოდ გერასიმის ჯანმრთელობა არ აღიზიანებდა, არ აღიზიანებდა ის, რომ ასეთი ხალისიანი, სიცოცხლით, ჯანით და ღონით იყო სავსე. ეს არათუ არ აღიზიანებდა, არამედ ამშვიდებდა კიდევაც. ყველაზე დიდი სატანჯველი ივან ილიჩისთვის სიცრუე იყო, ყველასგან აღიარებული ის სიცრუე – კი არ კვდება, უბრალოდ ავადაა, მისთვის მხოლოდ სიმშვიდე, მკურნალობაა საჭირო, მერე კი ყველაფერი შესანიშნავად იქნებაო, მაშინ როცა მან – ივან ილიჩმა კარგად იცოდა, რამდენიც და როგორც არ უნდა ემკურნალა, რაც არ უნდა ექნა, კარგად აღარასოდეს იქნებოდა, მისი ბოლო აუტანელი წამება და სიკვდილი იყო... ტანჯავდა ეს სიცრუე, ტანჯავდა ის, რომ არავის უნდოდა ეღიარებინა – ყველამ ვიცით, იცის თვითონაც, მაგრამ ვცრუობთ და გვინდა ვაიძულოთ, რათა იმანაც ამ სიცრუეში იცხოვროსო... სიკვდილის წინ თავსმოხვეული ეს სიცრუე, რომლითაც უნდოდათ გაეუბრალოებინათ სიკვდილის ზეიმური აქტი და ვიზიტების, სადილად მორთმეული ზუთხების დონემდე დაეყვანათ, ივან ილიჩისთვის ნამდვილი სატანჯველი იყო. მაგრამ, უცნაური ის არის, ბევრჯერ, როცა ისინი მის გამო ასე ოინბაზობდნენ, ერთი სული ჰქონდა, ეყვირა, კმარა, შეწყვიტეთ, გეყოფათ ტყუილი, თქვენც იცით და მეც კარგად ვიცი, რომ ვკვდებიო, მაგრამ გამბედაობა ამისთვის არასოდეს ჰყოფნიდა... ხედავდა, კვდომის ეს შემაძრწუნებელი აქტი მის ირგვლივ ყველას უბრალო უსიამოვნებამდე, ერთგვარ უწესობამდეც დაჰყავდათ (მსგავსად იმ ადამიანის საქციელისა, სასტუმრო ოთახში შესვლისას საზიზღარ სუნს რომ აყენებს), მაშინ როცა წესიერებისთვის ივან ილიჩს არასოდეს უღალატია... იცოდა, არავინ შეიცოდებდა, არავის ჰქონდა სურვილი, მისი მდგომარეობა გაეგო. ერთადერთი მხოლოდ გერასიმი იყო, ვისაც მისი ესმოდა და ეცოდებოდა. ამიტომაც იყო, რომ თავს კარგად მხოლოდ მასთან გრძნობდა. განსაკუთრებით მაშინ, როცა მთელი ღამე ფეხები მის მხრებზე ჰქონდა შეწყობილი, ის კი იჯდა მშვიდად – თქვენ ამაზე ნუ წუხხართ, ივან ილიჩ, გამოძინებას ჯერ კიდევ მოვასწრებო და წასვლას სულაც არ აპირებდა. ანდა მაშინ, შენობით რომ დაუწყებდა ლაპარაკს – ნეტავი შენ არ იყო ავად, თორემ რატომ არ მოგემსახურებიო?.. დიახ, ერთადერთი მხოლოდ გერასიმი არ ტყუოდა, ყველაფრიდან აშკარა იყო, რომ კარგად ესმოდა, რა ხდებოდა, ეცოდებოდა თავისი გამხდარი, ძალაგამოლეული ბატონი და ამის დამალვა საჭიროდ არ მიაჩნდა... ის კი არა, ერთხელ, როცა ივან ილიჩმა უთხრა, საკმარისია, წადი, დაისვენეო, ასე უპასუხა: – ჩვენც დავიხოცებით, ვითომ თავი რატომ არ უნდა შევიწუხოთ, – თქვა და ამით აგრძნობინა, რომ სულაც არ უმძიმდა, არ აწუხებდა ეს შრომა, ვინაიდან ამას მომაკვდავი ადამიანისთვის აკეთებდა და იმედი ჰქონდა, დრო რომ დადგებოდა, თავს ვინმე მისთვისაც შეიწუხებდა. გარდა იმ სიცრუისა, გარდა იმ სიცრუით გამოწვეული გულის ტკივილისა, ივან ილიჩს ყველაზე მეტად ის ტანჯავდა, გულწრფელად არავის ვუყვარვარ, არავის ვეცოდებიო. ზოგჯერ იყო წუთები, როცა გაუთავებელი ტანჯვის, ტკივილის შემდეგ, როგორადაც არ უნდა შერცხვენოდა, უნდოდა, ისიც ისევ შესცოდებოდა ვინმეს, ისე მოჰფერებოდა, ისე ეკოცნა და ეტირა, როგორც პატარა, ავადმყოფ ბავშვს ჰკოცნიან და ეფერებიან. იცოდა, ოჯახის საპატიო წევრს წვერი უკვე გაჭაღარავებული ჰქონდა და ეს შეუძლებელი იყო, მაგრამ მაინც უნდოდა, მაინც ენატრებოდა... რაღაც ამდაგვარს მხოლოდ გერასიმისგან გრძნობდა და მის გვერდით ყოფნა ამშვიდებდა... აი, ახლაც უნდოდა ეტირათ, მოფერებოდნენ, ეტირათ მის გამო, მაგრამ, აი, მოდის მისი ამხანაგი შებეკი და ნაცვლად ამისა, მკაცრ, სერიოზულ, ღრმად მოაზროვნე ადამიანის სახეს იღებს, ისევ საქმეზე უწყებს საუბარს, კასაციურ გადაწყვეტილებაზე თავის აზრს უზიარებს და მტკიცედ იცავს ამ აზრს... და მაინც, სიცოცხლის ამ ბოლო დღეებს, ყველაზე მეტად, როგორც მის ირგვლივ გაბატონებული, ისე თავად მასშიც ფესვგადგმული სიცრუე უწამლავს. 9 პრასკოვია ფეოდოროვნა თეატრიდან გვიან ღამით დაბრუნდა, მართალია, ოთახში ფეხაკრეფით შევიდა, მაგრამ, მისი შემოსვლა ივან ილიჩმა მაინც გაიგო, თვალები გაახილა და მაშინვე დახუჭა. პრასკოვია ფეოდოროვნას უნდოდა, გაეშვა გერასიმი, ქმართან თვითონ დარჩენილიყო, თუმცა ივან ილიჩმა თვალები ისევ გაახილა, ცოლს შეხედა და ეუბნება: – არა, წადი. – ძალიან გტკივა? – რა მნიშვნელობა აქვს, მაინც სულერთია. – კარგი, მაშინ დალიე ოპიუმი. ივან ილიჩი დაეთანხმა, წამალი დალია და პრასკოვია ფეოდოროვნა წავიდა. სამ საათამდე ძილ-ღვიძილში იყო, ეჩვენებოდა, თითქოს შავ, ვიწრო, ძალიან გრძელ ტომარაში ტენიან, წვალობენ, ცდილობენ, მაგრამ ბოლომდე ვერა და ვერ ტენიან. ბოლოს მისთვის ეს თავზარდამცემი, ძრწოლის მომგვრელი ამბავი აუტანელი ტანჯვით მთავრდება: თან ეშინია, თან უნდა ჩავარდეს, ჩაასკდეს ძირამდე, იბრძვის, ეხმარებათ... უცებ ადგილიდან წყდება, ვარდება, სწრაფად მიქრის ფსკერისკენ და... იღვიძებს. მის ფეხთით ლოგინზე ისევ ისე მშვიდად, ისევ ისე მოთმინებით ზის გერასიმი და თვლემს... თვითონ გამხდარი, გაჩხიკინებულია, წინდებიანი ფეხები გერასიმის მხრებზე აქვს შეწყობილი... ოთახში ისევ ის აბაჟურიანი სანთელი ანთია... თვითონ ისევ ისე იტანჯება, ისევ ის გაუსაძლისი, დაუსრულებელი ტკივილი აწამებს. – წადი, გერასიმ, – უთხრა ჩურჩულით. – არა, ვიჯდები. – წადი, დაისვენე. ივან ილიჩმა ფეხები ჩამოიღო, გვერდზე გადაბრუნდა, ხელი თავქვეშ ამოიდო, მანამდე შეიცადა, ვიდრე გერასიმი გვერდითა ოთახში გავიდოდა, მერე კი თავი ვეღარ შეიკავა და ბავშვივით ატირდა. ტიროდა თავის უსასოობაზე, თავის მარტოობაზე, ტიროდა ადამიანების სისასტიკეზე, სისასტიკეზე ღმერთისა, ტიროდა იმაზე, ასე რომ მიატოვა ღმერთმა: – რატომ, რატომ მომექეცი ასე? რატომ ვეწამები, რატომ, რისთვის? პასუხს არ ელოდა და ტიროდა, ტიროდა იმაზე, რომ არ იყო პასუხი და რომ არც შეიძლებოდა ყოფილიყო... მალე ტკივილი კიდევ უფრო გაუსაძლისი გახდა, მაგრამ არავის ეძახდა, იწვა გაუნძრევლად და თავისთვის ბუტბუტებდა: «კიდევ, კიდევ უფრო დამცხე, კიდევ უფრო მატკინე, მაგრამ რატომ, რისთვის? რა ვქენი, რა ჩავიდინე, რა დავაშავე ასეთი? რატომ, რისთვის?» მერე დამშვიდდა, არა მარტო ტირილი, სუნთქვაც კი შეწყვიტა და სმენად იქცა – თითქოს სიტყვებს, ხმიერ ლაპარაკს კი არა, გულის ხმას უსმენდა, გულიდან წამოსული აზრების მსვლელობას. – მაინც რა გინდა? – ეს იყო სიტყვებით გახმიანებული პირველი აზრი, რომელიც მან გაიგონა და – «რა გინდა, მაინც რა გინდაო?» – გაუმეორა ხმამ რამდენჯერმე. და ივან ილიჩი ისევ სმენად იქცა. ისე იყო დაძაბული, უკვე ტკივილსაც აღარ გრძნობდა. – იცოცხლო? მაინც როგორ? – ჰკითხა იმავე ხმამ. – მინდა ისე ვიცხოვრო, როგორც ვცხოვრობდი, კარგად, ბედნიერად. – როგორ კარგად და ბედნიერად? – ჰკითხა მან ისევ და ივან ილიჩმა გონებაში თავისი კარგი, ბედნიერი ცხოვრებიდან ყველაზე საუკეთესო წუთების გახსენება დაიწყო... მაგრამ, უცნაური ის იყო, იმ ბედნიერი ცხოვრების საუკეთესო წუთები, ბავშვობაზე იმ პირველი მოგონების გარდა ახლა ისეთი სულაც აღარ ეჩვენა, როგორიც მაშინ. მხოლოდ იქ, ბავშვობაში იყო რაღაც ისეთი, რითაც შეიძლებოდა გეცოცხლა... მაგრამ ადამიანი, ვინც ბავშვობის ის ბედნიერება განიცადა, აღარ იყო, ეს მოგონება მას კი არა, თითქოს ვიღაც სხვას შეეხებოდა. როცა ის იწყებოდა, რამაც ის ადამიანი წარმოშვა, ვინც ახლანდელი ივან ილიჩია, ყველაფერი ის, რაც მაშინ ასეთი სასიხარულო ეჩვენებოდა, ახლა მის თვალწინ ქრებოდა, არარაობად იქცეოდა, ხშირად სისაძაგლედაც კი. რაც უფრო შორდებოდა ბავშვობას, რაც უფრო უახლოვდებოდა დღევანდელობას, მით უფრო საეჭვო და არდასაჯერებელი იყო მისთვის, რომ კიდევ იქნებოდა რაიმე ისეთი, რაც მის გულს სიხარულს მოჰგვრიდა. მისი ეს განწყობა სამართალმცოდნეობის სასწავლებლიდან დაიწყო. თავიდან იქ ჯერ კიდევ იყო ის რაღაც კარგი – იყო სიხარული, მეგობრობა, იყო იმედი, მაგრამ ზედა კლასებში ვითარება თანდათან შეიცვალა, იქ უკვე ნაკლებად იგრძნობოდა ის სილაღე, ის სიხარული, აღარ იყო ის სიამოვნების მომგვრელი წუთები... მერე პირველი სამსახური გუბერნატორთან და ისევ გაჩნდა ბედნიერების წუთები – ეს იყო ქალის სიყვარული, იმ სიყვარულის გახსენება... მერე ყველაფერი აირია, კარგი იშვიათად თუ გაკრთებოდა აქა-იქ, ხოლო რაც დრო გადიოდა, სულ უფრო იშვიათად და იშვიათად... მერე ცოლის შერთვა – ისე შემთხვევით... იმედგაცრუება, ცოლის პირიდან ამოსული სუნი, მგრძნობელობა, ფარისევლობა, მკვდარი, სულგაცლილი, უინტერესო სამსახური და გამუდმებული წუხილი ფულზე... ასე გაიარა ერთმა წელმა, ორმა, ათმა, ოცმა წელიწადმა, მაგრამ არათუ არ შეცვლილა არაფერი, რაც დრო გადიოდა, ცხოვრება სულ უფრო უინტერესო, სულ უფრო მოსაწყენი ხდებოდა... მშვიდად მივაბიჯებდი მთის ძირას, მაგრამ ასე მეგონა, თითქოს ზევით, მთაზე ავდიოდი. დიახ, ასე იყო... რამდენადაც საზოგადოების აზრით მთაზე სულ ზევით და ზევით ავდიოდი, იმდენად სულ უფრო სწრაფად ქრებოდა, სწრაფად იფერფლებოდა სიცოცხლე... და აი, უკვე მთაზე ვარ, მოკვდი! მაინც, რა არის ეს?! რატომ?! არა, ეს შეუძლებელია! არ შეიძლება ასეთი უაზრო, ასეთი უხამსი იყოს ცხოვრება. და თუ ის მართლაც ასეთი უაზრო და უხამსია, მაშ ასე რატომ უნდა ვიტანჯებოდე, რატომ უნდა ვკვდებოდე ასეთი წამებით? არა, არ არის... არ არის რაღაც ისე... «იქნებ ისე არ ვიცხოვრე, როგორც უნდა მეცხოვრა?» – გაუელვა უცებ გონებაში. «ჰო, მაგრამ, როგორ ისე არა, როცა ყველაფერს ისე ვაკეთებდი, როგორც საჭირო იყო?!» – ეუბნებოდა თავის თავს, თუმცა უმალ თავიდან იშორებდა სიცოცხლის და სიკვდილის ამოცანის ამ ერთადერთ ახსნას, როგორც სრულიად წარმოუდგენელს. «ახლა რა გინდა? სიცოცხლე? ისეთი სიცოცხლე, როგორი ცხოვრებითაც სასამართლოში ცხოვრობდი? ისეთი – სასამართლო მოდისო! – ბოქაული რომ გამოაცხადებდა?»... «სასამართლო მოდის... სასამართლო მოდის!» გაიმეორა ივან ილიჩმა გუნებაში – აი, ესეც შენი სასამართლო!.. ჰო, მაგრამ, მე ხომ დამნაშავე არა ვარ! – წამოიძახა ღვარძლიანად, – მაშ რატომ?! რისთვის?! რატომ?!. – მერე შეწყვიტა ტირილი, კედლისკენ გადაბრუნდა და – რატომ, რისთვის, რისთვის მთელი ეს საშინელებაო?! – ისევ მოეძალა ფიქრი. რამდენსაც არ ფიქრობდა, ვერა და ვერ პოულობდა პასუხს. მაგრამ როცა მის გონებაში, როგორც ეს ხშირად ხდება ხოლმე, ის აზრი გაკრთებოდა, ეს ყველაფერი იმიტომ ხდება, რომ მე – ივან ილიჩმა, ისე არ ვიცხოვრე, როგორც საჭირო იყოო. მერე გაახსენდებოდა, მთელი სიცოცხლე როგორ წესიერად, როგორ პატიოსნად იცხოვრა და იმ უცნაურ აზრსაც თავიდან მოიშორებდა. ------------------------------------…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 9:09pm on დეკემბერი 27, 2018
- თემა: ბავშვთა მიმართ ძალადობა და ფსიქოლოგიური პრობლემები
- ედიცინო დახმარებით შემოიფარგლებოდა. უკანასკნელ პერიოდში საზოგადოება ამ პრობლემაზე ალაპარაკდა. დღეს დამალული არაა, რომ ბავშვების დიდი როდენობა ძალადობის მსხვერპლია ხშირად სწორედ იმ ადამიანების მხრიდან, რომლებმაც ისინი უნდა დაიცვან. პოსტში განხილული თემები ბავშვთა მიმართ ძალადობის ფორმები ფიზიკური ძალადობა ემოციური ძალადობა სექსუალური ძალადობა უგულებელყოფა ძალადობის ხელშემწყობი ფაქტორები ძალადობის გამომწვევი რისკ ფაქტორები ბავშვთა მიმართ ძალადობის შედეგები ძალადობით გამოწვეული უშუალო შედეგები შორეული შედეგები - ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების ფიზიკური და ფსიქოლოგიური თავისებურებები როგორ მიგვანიშნებენ ბავშვები, რომ ძალადობა განიცადეს? რატომ აქვს ძალადობას ადგილი? ბავშვთა მიმართ ძალადობის ფორმები ოჯახში ძალადობის შედეგი ბავშვებსა და მოზარდებში ოჯახში ძალადობა ბავშვებსა და მოზარდებს უნგრევს სტაბილურობისა და უსაფრთხოების განცდას, რომელიც წესით ოჯახმა უნდა უზრუნველყოს; იწვევს ქცევით და ემოციურ პრობლემებს. ტრავმული სტრესის რეაქციებს (ღამის კოშმარები, მუდმივი წუხილი შესაძლო საფრთხის გამო, გაშეშება). ბავშვი ან მოზარდი შეიძლება თვითონ გახდეს ფიზიკური და ემოციური ძალადობის მსხვერპლი; მოძალადემ შეიძლება გამოიყენოს ბავშვი ან მოზარდი, როგორც ერთ-ერთი გზა მსხვერპლის გასაკონტროლებლად, რამაც შეიძლება ბავშვში დანაშაულის გრძნობა გამოიწვიოს; ბავშვებს ან მოზარდებს შეიძლება ამბივალენტური გრძნობა განუვითარდეთ მოძალადე მშობლის მიმართ: თან უყვართ, თან სძულთ; ბავშვებმა შეიძლება დაისწავლონ ძალადობრივი დამოკიდებულება და ქცევა; ოჯახში ძალადობის შედეგად ძალადობრივი ქცევა ბავშვისთვის შეიძლება ქცევის ნორმა გახდეს; ოჯახში ძალადობის ნიშნები მოსწავლეებს შეიძლება აღენიშნებოდეთ ეს ნიშნები, როდესაც ძალადობრივ ოჯახში იზრდებიან, თუმცა შესაძლოა ეს სიმპტომები სხვა მრავალი მიზეზის გამოც არსებობდეს. ფიზიკური ჩივილები (თავის ტკივილი, მუცლის ტკივილი) მუდმივი დაღლილობა მუდმივი შფოთვა შესაძლო საფრთხის გამო მოწყენილობა, სხვებისგან გარიყულობა, პასიურობა დაბალი თვითშეფასება, დაურწმუნებლობა საკუთარ თავში, ახალი ამოცანების შიში ყურადღების პრობლემები, დავალებაზე კონცენტრაციის და ახალი ინფორმაციის ათვისების სირთულეები აგრესია, მიმართული მასწავლებლის, თანატოლების ან საკუთარი თავის მიმართ სტერეოტიპული რწმენები მამაკაცის, როგორც მოძალადის და ქალის, როგორც მსხვერპლის შესახებ. ამასთან ერთად მოზარდებისთვის დამახასიათებელია სუიციდური ფიქრები და ქცევები მაღალი რისკის შემცველი ქცევები, მათ შორის კრიმინალური, ალკოჰოლის და ნარკოტიკების მოხმარება სკოლის არასაპატიო გაცდენები და სახლიდან გაქცევა ძალადობრივი ურთიერთობა შეყვარებულთან ზოგიერთი მოსწავლე ოჯახში არსებულ პრობლემებს სკოლის საშულაებით შეიძლება გაუმკლავდეს, სწავლაზე, სპორტსა და ურთიერთობებზე ფოკუსირებით. როგორ დავეხმარო ბავშვს ან მოზარდს? ოჯახში ძალადობა ბავშვებს დაცულობისა და უსაფრთხოების განცდას უნგრევს, ძალიან მნიშვნელოვანია მასწავლებლებმა შეძლონ და სკოლა, მოსწავლისათვის დაცულ და უსაფრთხო ადგილად აქციონ. მიეცით მოსწავლეებს საშუალება საკუთარი თავი გამოხატონ საუბრის, თამაშის თუ წერითი დავალებების საშუალებით; შექმენით უსაფრთხო და ნაკლებად სტრესული გარემო, სადაც ერთმანეთის პატივისცემაზეა აქცენტი; დააწესეთ ნორმები და წესები ძალადობის წინააღმდეგ; განამტკიცეთ ძალადობის მიუღებლობა; ასწავლეთ და დააჯილდოვეთ არაძალადობრივი კონფლიქტის მოგვარება და თანამშრომლობა; აჩვენეთ მათ მზრუნველი და პატივისცემიანი ქცევა; ხელი შეუწყვეთ მოსწავლეებს შორის თანამშროლობას, კონკურენციის ნაცვლად; ხელი შეუწყვეთ მოსწავლეებს, რომ თვითშეფასება გაეზარდოთ, თავდაჯერებულები გახდნენ; ყოველთვის სიტყვიერად შეაქეთ მათი მცდელობები; შესაძლებლობა მიეცით, რომ სწავლის პროცესში გაერთონ და იმხიარულონ; დაეხმარეთ, რომ საკუთარი სიძლიერეები აღიარონ და შეიგრძნონ წარმატება; სკოლასთან პოზიტიური კავშირი გაზარდეთ - შეეცადეთ ბავშვის ინტერესი/ძლიერი მხარეები შეუსაბამოთ სკოლის პროგრამას; მაქსიმალურად მხარი დაუჭირეთ ჩართულობას; ესაუბრეთ მოსწავლის მშობელს გაუზიარეთ თქვენი წუხილი ბავშვის პრობლემებთან დაკავშირებით. ჰკითხეთ თუ რას ამჩნევს თვითონ, როგორ იქცევა ბავშვი სახლში, ჰკითხეთ მისი აზრით რა იწვევს პრობლემებს სკოლაში, მშობლეთან ერთად განიხილეთ, თუ როგორ შეიძლება ბავშვს დაეხმაროთ (თქვენ რა შეგიძლიათ რომ გააკეთოთ და რა შეუძლია მშობელს). გახსოვდეთ რომ ხშირად ოჯახურ პრობლემებზე ოჯახის გარეთ საუბარი ძალიან რთულია. ოჯახში ძალადობაზე შეკითხვებს მშობელს ნუ დაუსვამთ. თავიდან აგრძნობინეთ, რომ გაწუხებთ ბავშვის პრობლემები და მზად ხართ დაეხმაროთ. იმ შემთხევაში თუ თვითონ დაიწყებს საუბარს ოჯახში ძალადობაზე, შესთავაზეთ დახმარება და მიაწოდეთ ინფორმაცია ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა თავშესაფრების, ასევე იმ ორგანიზაციების შესახებ, რომლებსაც შეუძლია დასახმარებლად მიმართოს. გახსოვდეთ!ოჯახში ძალადობის მსხვერპლს იცავს კანონი! ბავშვთა მიმართ ძალადობა არის ნებისმიერი ქმედება, რომელიც აკნინებს ან დაზიანებით ემუქრება ბავშვის ფსიქიკურ და ფიზიკურ კეთილდღეობას, საფრთხეს უქმნის მის ჯანმრთელობას და განვითარებას. ბავშვისადმი ცუდად მოპყრობა ბავშვის ისეთ არაადეკვატურ მოვლას გულისხმობს, რომელსაც ბავშვისთვის რეალური ან პოტენციური ზიანი მოაქვს. ჩვეულებრივ, ბავშვისადმი ცუდად მოპყრობის ოთხ ტიპს გამოყოფენ: ფიზიკური ძალადობა; ემოციური ძალადობა; სექსუალური ძალადობა უგულველყოფა განვიხილოთ ძალადობის თითოეული ფორმა ცალ-ცალკე: ფიზიკური ძალადობა ფიზიკური ძალადობა - ნებისმიერი ფიზიკური ზემოქმედება, რომელიც ტკივილს აყენებს ბავშვს ან იწვევს სხეულის სხვადასხვა სიმძიმის დაზიანებას. ფიზიკური ძალადობა შეიძლება იყოს ერთჯერადი ეპიზოდი ან განმეორებადი ქმედებები - ცემა, ხელისკვრა, პანღურის ამორტყმა, დაწვა, კბენა, მოგუდვა, ნებისმიერი ტკივილის მიყენება (ჩქმეტა, ნემსით ჩხვლეტა და ა. შ. ). ფიზიკური ძალადობაა “განსაკუთრებული” დასჯის გამოყენება - წამება, ბავშვის ჩაკეტვა ბნელ ადგილას (სარდაფში, საკუჭნაოში, ყუთში), ისეთი სამუშაოს შესრულების მოთხოვნა, რომელსაც ბავშვი ვერ გაუმკლავდება. ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი ბავშვი უმეტეს შემთხვევაში ბავშვები მალავენ მასზე განხორციელებულ ძალადობას, განმეორებითი ძალადობის შიშის გამო. ჩვენი შეშფოთება და ფაქტის გარკვევის მოთხოვნილება უნდა გამოიწვიოს შემდეგმა ფიზიკურმა და ქცევითმა ნიშნებმა, როგორიცაა- სისხლჩაქცევები, დამწვრობის კვალი, შეშუპებები, კოპები, ნაკაწრები, სხვადასხვა ფერის ჩალურჯებები(რაც მეტყველებს სხვადასხვა დროს მიყენებულ დაზიანების კვალს. ) ასევე საყურადღებოა ბავშვის ქცევის შემდეგი ნიშნები: ეშინია მოზარდი ადამიანების, ფრთხება, სხვა ადამიანის მოულოდნელ მოძრაობაზე, ფრთხება , როცა გვერდით ვინმე ტირის, გამუდმებულად შფოთავს მოსალოდნელი საფრთხის გამო, აგრესიულად იქცევა, გაღიზიანებული ან გაუცხოვებულია ქცევის უკიდურესობა-ჰიპოაქტიურია ან ჰიპერაქტიულია ხაზგასმით დამჯერია, მორჩილი, პასიურია, არ ავლენს ინიციატივას, ეშინია მშობლების, ეშინია სახში წასვლის კრიტიკისადმი აქვს ავანდმყოფური დამოკიდებულება ცხოველებისადმი იჩენს სისასტიკეს აცვია ამინდისათვის და სეზონისათვის შეუფერებელი ტანსაცმელი გაქცევები სახლიდან, მოუსვენარი ძილი და ა. შ. სისტემატიური გაცდენები სკოლაში; თვითშეფასების დაბალი დონე. აქვს უსირცხვილო ან გარყვნილი მზერა ემოციური ძალადობა ემოციური ძალადობა - როგორც კვლევები უჩვენებენ ფსიქოლოგიურ ძალადობას ძალიან დიდი ზიანი მოაქვს გრძელ ვადაში და კიდევ უფრო დამანგრეველია, ვიდრე ფიზიკური ძალადობა, რადგანაც ფსიქოლოგიური ძალადობა აზიანებს ადამიანის ფსიქიკას ანუ მთლიანად პიროვნებას. რა არის ფსიქოლოგიური/ემოციური ძალადობა? ემოციური ძალადობა გულისხმობს ბავშვთან მუდმივად ისეთი ურთიერთობის ფორმების გამოყენებას, რომელიც იწვევს ემოციურ ტკივილს. ასეთი ურთიერთობის ფორმებში შეიძლება შედიოდეს: შეურაცხოფის მიყენება, კრიტიკა, აგრესიული და ასაკისთვის შეუფერებელი მოთხოვნების წაყენება, დაშინება, უსამართლო ბრალდებების წაყენება, ემოციური მანიპულაცია, გადამეტებული კონტროლი, იზოლირება, დაცინვა და დამცინავი სახელებით მიმართვა, სიტყვიერი შეურაცხოფა, მუდმივად გაკრიტიკება- ბავშვის მუდმივი დამცირება, დაცინვა, კრიტიკა, შერცხვენა (განსაკუთრებით სხვების თანდასწრებით) ყვირილი, ასევე, ბავშვის თნდასწრებით უფროსების ჩხუბი და დავა. ზოგჯერ უფროსები დასცინიან ბავშვს თუ იგი რაიმეს შეცდომით გააკეთებს ან იტყვის. შესაძლებელია ამ დროს საერთოდ არ აქცევენ ყურადღებას საკუთარ ქცევას, რადგანაც ვერაფერს საზიანოს ამაში ვერ ხედავენ. სინამდვილეში ასეთი დაცინვა, როგორც წესი ბავშვს ძალიან თრგუნავს და აკარგვინებს საკუთარი შესაძლებლობებისადმი რწმენას. აკარგვინებენ სურვილს იმისა, რომ ის, რაზეც დაცინვით მიუთითეს, საერთოდ სცადოს ხელმეორედ. ადამიანის ფსიქოლოგიის თავისებურებების გათვალისწინებით, ბავშვი თანდათანობით იჯერებს, რომ ის მართლაც ისეთია, როგორც მას წარმოაჩენენ. დაშინება - სერიოზული ფსიქოლოგიურ ძალადობას აქვს ადგილი, როდესაც ბავშვთან ურთიერთობა შიშზეა აგებული. შიშზე აგებული ურთიერთობის დროს ბავშვი მუდმივად სტრესშია, ეშინია ნებისმიერი ქმედების და ხშირად ვერც კი არჩევს რის გამო შეიძლება დაისაჯოს და რის გამო არა. ასეთ დროს, ბავშვებს ყველა წვრილმანზე საყვედურობენ და მიუთითებენ, აშინებენ შედეგებით, რითიც საკმაოდ დიდ ფსიქოლოგიურ ზიანს აყენებენ. ხშირად როდესაც ბავშვები არ ასრულებენ მშობლის დავალებას, ხდება მათი დაშინება, თუმცა უკვე კარგად არის ცნობილი ფსიქოლოგებისთვის ის ფაქტი, რომ დასჯა და ფსიქოლოგიურ სტრესში ყოფნა ძალიან ცუდია ბავშვის მოტივაციისთვის. როგორც წესი ასეთ მიდგომა, სიტუაციის გამოსწორების ნაცვლად კიდევ უფრო აუარესებს და რეალურად უფრო დიდი პრობლემების გამომწვევია. ასაკისთვის შეუფერებელი მოთხოვნების წაყენება – ძალიან ხშირად უფროსებს ავიწყდებათ, რომ ბავშვი ჯერ პატარაა და არ შეიძლება მას მოვთხოვოთ იგივე, რასაც უფროსი ასაკის ხალხს მოვთხოვდით. ზედმეტად დიდი, ასაკისთვის შეუფერებელი მოთხოვნების წაყენება ბავშვს უყალიბებს დაბალ თვითშეფასებას. ის ფიქრობს, რომ რადგანაც თხოვენ, ალბათ უნდა შეძლოს და რადგანაც ვერ ახერხებს წაყენებული მოთხოვნების შესრულებას, ესე იგი ის არ არის ნიჭიერი, ძლიერი, ჭკვიანი და ა. შ. ფსიქოლოგიური ძალადობის შედეგები მუდმივი სიტყვიერი თავდასხმები და შეურაცხოფა , ბავშვს სულიერად ასუსტებს და აზიანებს კავშირს ბავშვსა და საზოგადოებას შორის. ხშირად ასეთ სიტუაციებში ბავშვები კარგავენ უსაფრთხოების შეგრძნებას, რაც თავის მხრივ იწვევს დაბალი თვითშეფასების ჩამოყალიბებას. შმითუმეტეს ბაშვები, რომლებიც მუდმივად ან ხშირად განიცდიან ფსიქოლოგიურ ძალადობას მშობლების მხრიდან, გახდნენ გადამეტებულად მორჩილნი მშობლების მიმართ და სრულიად დაკარგონ დამოუკიდებლობის შეგრძნება ან პირიქით, შეიძლება მშობლებს ერთ დღესაც აუჯანყდნენ და მთლიანად უარყონ მათი ავტორიტეტი. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ თუ ბავშვი შეესწრო სხვის მიმართ განხორციელებულ ძალადობს (ფიზიკურს ან ფსიქოლოგიურს) ის ისევე ითრგუნება, როგორც მის მიმართ განხორციელებული ძალადობის დროს. სამწუხაროდ, არაინფორმირებულობის გამო, დღესაც ბევრი ფიქრობს, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი ფსიქოლოგიური ძალადობის მაგალითები უბრალოდ ბავშვის „დისციპლინისთვის“ აუცილებელი საშუალებებია და მეტი არაფერი. ბევრი ფიქრობს, რომ ამ, ასე ვთქვათ “დისციპლინის” უზრუნველყოფისთვის აუცილებელი საშუალებების გადამეტებულ გამოყენებას არანაირი ზიანი არ მოაქვს. სამწუხაროდ ისინი ცდებიან. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ აქტიურად დავიწყოთ ამ თემაზე საუბარი, რათა შევამციროთ ფსიქოლოგიური ძალადობის შემთხვევები და ძალადობის ნაცვლად თბილ, სიყვარულით გარემოცულ და მზრუნველ გარემოში გავზარდოთ ჩვენი პატარები, რათა მივცეთ მათ საშუალება ირწმუნონ საკუთარი უნარების და გახდნენ სრულფასოვანი, მოსიყვარულე, სათნო, საკუთარი შესაძლებლობებში დარწმუნებული წარმატებული ადამიანები. ემოციური ძალადობა ყველაზე ძნელი ამოსაცნობი ფორმაა. ფსიქოლოგიურად დათრგუნული ბავშვების ამოცნობა ძნელია, რადგან ემოციური ძაადობა არ ტოვედს სხეულზე კვალს, მისი უარყოდითი ეფექტი შეიძლება გამოვლინდეს მხოლოდ ბავსვის განვითარებს შემდეგ პერიოდში. ემოციური ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების ტიპიური ფიზიკური და ქცევითი გამოვლინებებია: მეტყველების ფარღვევა-ბავშვს ენა ებმევა ძნელად ლაპარაკობს. ფსიქო სომატური ჩივილები-თავის ტკივილი, მუცლის ტკივილი, გულისრევა, გულის წასვლა. შარდის და დეფეკაციის შეუკავებლობა. დეპრესია ბავშვის დესტრუქციული და აუტოდესტრუქციული ქცევა. თავდაჯერებულობის ნაკლებობა, დაბალი თვითშეფასება, თვითიზოლაციისკენ მიდრეკილება. მოზარდებისადმი ზედმეტად დამოკიდებულება. პასიურობა, ინიცატივის არ ქონა. ბავშვი იტყუება. ბავშვი ასაკისათვის შეუფერებლად დიდია ნევროზული ქცევები; ყურადღების კონცენტრაციის მნიშვნელოვანი დაქვეითება; იძულებით საკვების მიღება; თვითდაზიანება; ემოციური და სოციალური მოუმწიფებლობა; ინტერესების დაქვეითება; ალკოჰოლიზმი, ნარკომანია, ტოქსიკომანია. სექსუალური ძალადობა სექსუალური ძალადობა - ფიზიკური ძალადობის სპეციფიური ფორმაა, რომლის დროსაც ბავშვისადმი მიყენებული ფიზიკური (და ასევე ფსიქოლოგიური) ზიანი გამოწვეულია მოზრდილთან სქესობრივი კონტაქტით. სექსუალური ძალადობა მოიცავს როგორც სქესობრივ აქტს, ასევე შეხებას და ფერებას. ასევე, სექსუალურ ძალადობად ითვლება ბავშვის სექსუალურ ობიექტად გამოყენება, რაც მოიცავს: სექსუალური მეტყველებით თუ შენიშვნებით დევნას, სექსუალურ გარყვნას, ეროტიული ელფერის ალერსს, თვალთვალს, ბავშვისთვის პორნოგრაფიული სურათების გადაღებას, სექსუალური შინაარსის ფილმების ყურების ან პორნოგრაფიული ჟურნალების დათვალიერების ნებართვას ან ხელშეწყობას, გაუპატიურებას ან გაუპატიურების მცდელობას, სასქესო ორგანოების დემონსტრირებას, ღია საუბრებს სექსზე ბავშვის შოკირების ან მისი ცნობისმოყვარეობის გაღვიძების მიზნით, სისხლის აღრევას (ინცესტი), სხეულით ვაჭრობის იძულებას და სხვა. ზოგადი საკითხები ბავშვისთვის მატრავმირებელია სექსუალური ძალადობის/ქმედების ნებისმიერი ფორმა. სექსუალური ძალადობით მიყენებული ზიანი ემოციური ბუნებისაა და მომდინარეობს იმედგაცრუების, ღალატის, იზოლაციის, სირცხვილის, შფოთვის და ბავშვობის დაკარგვის განცდებიდან, რომლებსაც ბავშვი გრძნობს და მას მოზრდილ ცხოვრებაშიც გაჰყვება. ძალადობის მსხვერპლი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი ასაკის ბავშვი, როგორც გოგონა, ასევე ბიჭი. სტატისტიკური მონაცემებით გოგონა ბიჭი 4:1. 18 წლის ასაკამდე. სექსუალური ძალადობა შეიძლება მოხდეს ოჯახს გარეთ ან ოჯახში. ხშირ შემთხვევებში ოჯახს გარეთ სექსუალური ძალადობა გაუპატიურების სახით ხდება, ფიზიკური თავდასხმითა და მუქარით. ამგვარი ძალადობის მსხვერპლი უმეტესად მოზარდები არიან და ეს მათთვის ერთჯერადი გამოცდილებაა. ოჯახში სექსუალურ ძალადობას ქრონიკული ხასიათი აქვს და ზოგჯერ წლების მანძილზე გრძელდება. ბავშვის ჩათრევა სექსუალურ ქმედებებში თანდათანობით ხდება. ოჯახში უფრო მცირე ასაკიდან შეიძლება განიცდიდეს ბავშვი სექსუალურ ძალადობას, ვიდრე ოჯახსგარეთ ძალადობის შემთხვევაში. ინცესტის შემხვევების გამოძიება განსაკუთრებულ სირთულეს წარმოადგენს. რადგან ინცესტის შემთხვევაში მოძალადე ბავშვთან ნათესავურ კავშირშია ან ბავშვთან ერთად ცხოვრობს; არა მოძალადე მშობელმა და ოჯახის სხვა წევრებმა შესაძლებელია მოძალადის მხარე დაიჭირონ და ბავშვი გაამტყუონ. მხარდაჭერის უქონლობა ამცირებს ბავშვის და რესპონდენტების ინტერვიუერთან თანამშრომლობის ეფექტურობას. გამოკითხვა რთულდება და ფაქტების მოძიებაც პრობლემური ხდება. სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ბავშვები ასაკისათვის შეუფერებელი სექსუალური ურთიერთობების ცოდნით და სექსუალური ქცევით გამოირჩევიან, რაც სხვა ბავშვებთან თამაშის დროს ან სათამაშოებით თამაშისას ვლინდება. ბავშვთა მიმართ სექსუალური ძალადობა ქმედებათა ფართო სპექტრს მოიცავს. სექსუალური ძალადობის შემთხვევაში საყურადღებოა, რომ მოზრდილს, იოლად შეუძლია ბავშვზე ზეგავლენის მოხდენა, ამდროს, ბავშვს არ შეუძლია ამ ქმედებათა მნიშვნელობის გაგება, მათი შეფასება და შესაბამისად მნიშვნელობა არა აქვს იმას, ბავშვის თანხმობით მოხდა ეს თუ არა. გარდა ამისა, მოძალადე თავისი სექსუალური ჩანაფიქრის სისრულეში მოსაყვანად ხშირად მიმართავს მუქარას, შანტაჟს, მოსყიდვას ან/და დაყოლიებას. მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოების ცოდნა სექსუალურ ძალადობაზე მნიშვნელოვნად გაფართოვდა, მაინც ბევრი მითი არსებობს ამ პრობლემის ირგვლივ. გამოკვლევებმა აჩვენეს, რომ: სექსუალური მოძალადეების უმეტესობა (მაგრამ არა ყველა) – მამაკაცებია; სექსუალური მოძალადეები ძირითადად ჰეტეროსექსუალები არიან; სექსუალურ ძალადობას საზოგადოების ყველა ფენის წარმომადგენელი ჩადის; მსხვერპლი მოძალადეს უმეტეს შემთხვევაში იცნობს; ბავშვები უმეტეს შემთხვევაში განიცდიან სექსუალურ ძალადობას იქ, სადაც ისინი თავს უნდა გრძნობდნენ უსაფრთხოდ და იმათგან, ვინც უნდა იცავდეს მათ; ბავშვებს, რომლებმაც განიცადეს სექსუალური ძალადობა, აშინებენ და ემუქრებიან, რომ არაფერი თქვან; მოძალადეები ყველაფერს აკეთებენ იმისთვის, რომ დამალონ, რაც ჩაიდინეს; ძალიან იშვიათად, ბავშვები იტყუებიან, რომ განიცადეს სექსუალური ძალადობა; ოჯახის სხვა წევრები ხშირად შეიძლება შეთანხმდნენ, რომ დამალონ ან იგნორირება გაუკეთონ სექსუალური ძალადობის ფაქტს; თუ პიროვნება, რომელმაც განიცადა სექსუალური ძალადობა, არ მიიღებს საჭირო ყურადღებას და მკურნალობას, ის თვითონ შეიძლება გახდეს მოძალადე მომავალში. ბავშვის მიერ ძალადობის უარყოფა სექსუალური ძალადობის იმ შემთხვევებში, როდესაც მოძალადე ოჯახის წევრია, ბავშვის მხრიდან ძალადობის უარყოფა უფრო მოსალოდნელია. Oოჯახურ დინამიკას დიდი გავლენა აქვს ბავშვის უნარზე დაიწყოს და გააგრძელოს თხრობა მომხდარის შესახებ. ბევრი მიზეზი არსებობს რატომ შეიძლება ბავშვმა უარყოს ძალადობის ფაქტი. მათ შორის: სახლიდან გადასახლების და უპატრონო ბავშვთა სახლში ჩაბარებით დამუქრება. ამის შედეგად ბავშვს შიში უჩნდება მეგობრების, და/ძმის დაკარგვის, სკოლის შეცვლის; ოჯახური მხარდაჭერის არქონა; გაბრაზებული ან არაკეთილმოსურნე მშობლის მხრიდან ზეწოლა; მოძალადის მხრიდან მუქარა, ფსიქოლოგიური ზეწოლა; ოჯახის და პოლიციის შორის კომუნიკაციის არქონა; მომაბეზრებელი იურიდიული პროცესები; შიში; მოძალადის მიმართ ლოიალურობა. იმის გათვალისწინებით, რომ ბავშვმა შეიძლება ძალადობა უარყოს ზემოთ აღნიშნული მიზეზების გამო, ძალადობაგანცდილი ბავშვის გამოკითხვა უნდა მოხდეს გამოძიების პროცესის დასაწყისში რაც შეიძლება მალე. ბავშვთა გამოკითხვა საკმაოდ სპეციფიურია და ბავშვის ფსიქოლოგიის ცოდნას საჭიროებს. სექსუალური ძალადობის ფიზიკური ნიშნები 1. საშოს და ანალური ხვრელის ტრამვები; 2. ჰიპერსექსუალურობა ბავშვის ქმედებაში; 3. პერიოდული ტკივილები მუცლის არეში; 4. გაძლიერებული მასტურბაცია; 5. უძილობა, ღამის კოშმარები, სიბნელის შიში; 6. სისხლჩაქცევები, ნაკაწრები, კბენის ნაკვალევი დუნდულოებზე და გენიტალიის მიდამოებში; 7. ქავილი, ტკივილი, გამონადენი ან სისხლდენა სწორი ნაწლავიდან, საშოდან ან ასოდან; 8. ტკივილები შარდის გამოყოფის დროს ან შარდ-სასქესო სისტემის პერიოდული ინფექციები; 9. ქვედა საცვალის დასვრა; 10. სასქესო ორგანოების არეში უჩვეულო სუნი; 11. მოუსვენრობა ან დეპრესია; 12. კვების დარღვევა – სრული უმადობა ნერვულ ნიადაგზე ან გაძლიერებული მადა; 13. მოუხერხებელი, გაძნელებული სიარული და ჯდომის გაძნელება; 14. ორსულობა; 15. სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები; 16. ბავშვები, რომლებსაც ასწავლიან, მაგრამ აგრძელებენ შარდვას ლოგინში, დადიან მოუწესრიგებლები და დასვრილები; 17. თვითმკვლელობის და თვითგანდიდების მცდელობა. ქცევის ნიშნები, რომლებიც მიუთითებენ შესაძლო სექსუალურ ძალადობაზე ვერ იტანს თავის ან საპირისპირო სქესს არ უყვარს თავის სხეული , ამბობს რომ ბინძური და უშნოა დაჟნებით ინტერესდება სექსუალური ქმედებებით, მალულად ცდილობს შეეხოს მოზრდიებს, ასევე მოითხოვს შეეხონ მას ითხოვს რომ ადამიანებმა ტანსაცმელი საერთოდ გაიხადონ ან ძალადობით ხდის სხვებს აქვს ასაკისთვის შეუფერებელი სექსუალური ცოდნა უფროსების მიმართ აქვს უნდობლობა, ფამილარული დამოკიდებულება მათ მიმართ; შიში გარკვეული პიროვნების მიმართ; სოციალური იზოლაცია და ჩაკეტილობა; ძილის დარღვევა ( ღამის კოშმარები, უსაფუძვლო შიში, ენურეზი და მარტო დარჩენის შიში ძილის დროს) სახლ იდან გაქცევები; განაცხადი სექსუალური ძალადობის შესახებ ხშირი შეხება გენიტალიების არეში ან მასტურბაცია შეუფერებელი სექსუალური ქცევა “მიწებება”, განშორების შიში გადაჭარბებული ბანაობა ძალადობის შემთხვევის გადატანა სათამაშოებით თამაშისას ამხანაგების ჩათრევა ახლობლებთან ან მეგობრებთან ურთიერთობების თავის არიდება თანატოლებთან ურთიერთობების თავის არიდება არ სურს ან უარს აცხადებს გამოიცვალოს ტანსაცმელი, შრომითი საქმიანობის დროს; აქვს თვითშეფასების დაბალი დონე; ნარკოტიკების და ტოქსიური ნივთიერებების მიღება, ალკოჰოლიზმი; აქვს ასაკისადმი შეუფერებელი სექსუალური ცოდნის გამოვლინება; აქვს განსაკუთრებული ინტერესი უფროსების, ბავშვების ან ცხოველების სასქესო ორგანოებისადმი; აქვს სააბაზანოს, შხაპის, დაკეტილი კარების შიში; სამედიცინო შემოწმების შიში; სექსისადმი გაძლიერებული ლტოლვა; საჯაროდ ეწევა მასტურბაციას, ცდილობს სხვებიც ჩაითრიოს ამაში პასიურია, შებოჭილი. არ არის სპონტალური, მაგალითად ფიზკულტურის გაკვეთლზე ზის სწორედ, გამართული, დაძაბული, ფეხებმიტყუპებული, უცნაურად მოძრაობს, თითქოს ცდილობს ფეხები არ დააშოროს ეშინია და გაურბის განსაკუთრებით უფროსი ადამიანებისგან შეხებას, ამ დროს „ქავავდება“ უგულებელყოფა უგულებელყოფა - ბავშვის სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და განვითარებისათვის აუცილებელი საჭიროებების (საკვები, საცხოვრებელი, ტანსაცმელი, მოვლა, მეთვალყურეობა, ყურადღება, განათლება, სამედიცინო დახმარება და სხვა) რეგულარული დაუკმაყოფილებლობა მშობლის თუ მეურვის მხრიდან, ობიექტური მიზეზების გამო (სიღარიბე, ფსიქიკური დაავადებები, გამოუცდელობა) ან ამგვარი მიზეზების გარეშე, რის შედეგადაც ბავშვის სრულფასოვან განვითარებასა და ფუნქციონირებას საფრთხე ექმნება. ბავშვთა უგულვებელყოფის ნიშნები: 1. ჰიგიენური ნორმების დაუცველობა; 2. ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებაში ჩამორჩენა; 3. ასაკისა და სეზონისათვის შეუფერებელი ტანსაცმელი; 4. ქრონიკული დაავადებები; 5. ხარბი ჭამა; 6. ნევროზული ქცევები; 7. თამაშების არცოდნა; 8. თვითდაზიანება; 9. უკიდურესი პასიურობა ან აგრესია; 10. ემოციური და სოციალური მოუმწიფებლობა; 11. თვითშეფასების დაბალი დონე. ძალადობის ხელშემწყობი ფაქტორები სისასტიკე და ძალადობა ადამიანთა საზოგადოებაში უძველესი დროიდან არსებობდა. ისტორიამ მრავალი მაგალითი იცის იმისა, როცა ბავშვების მიმართ არაადამიანური მოპყრობა სახელმწიფო დონეზე იყო დაკანონებული. რომის იმპერიის ძლიერების ხანაში მამას უფლება ჰქონდა გაეგდო საკუთარი შვილი სახლიდან, გაეყიდა მონად, შეეწირა მსხვერპლად და მოეკლა კიდეც. მიტოვებულ ბავშვებს მონებად იყენებდნენ, აიძულებდნენ პროსტიტუციასა და მათხოვრობას. ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში ფაბრიკებში იყენებდნენ ღარიბი ობოლი ბავშვების თითქმის უფასო შრომას, რომლებიც დაზგებთან ყოველდღიურად 16 საათს ატარებდენ, ხოლო რომ არ გაქცეულიყვნენ, კედელზე ჯაჭვით აბამდნენ. ძალადობის გამომწვევი რისკ ფაქტორები ძალადობის გამომწვევი ფაქტორები განიხილება ერთობლიობაში და ქმნის ძალადობის განხორციელების სურათს, სადაც არ ხდება კონკრეტული მიზეზის დასახელება, თუმცა განისაზღვრება რისკები და ოჯახის მდგომარეობიდან გამომდინარე - ბავშვის უსაფრთხოების დონე. ბავშვთა მიმართ ძალადობის საფრთხე განსაკუთრებით მაღალია იმ ოჯახსა და საზოგადოებაში, სადაც წარმოდგენილია ჩამოთვლილი ფაქტორების სხვადასხვა კომბინაცია. ძალადობის რისკ ფაქტორები ჯგუფდება სამ ძირითად კატეგორიაში: ინდივიდუალური სახის, ურთიერთობებში გამოხატული და საზოგადოებრივი. ინდივიდუალური სახის რის ფაქტროები აერთიანებს: მშობელთა ფსიქიკური პრობლემები და დაავადებები; პიროვნება, რომელიც ადრე იყო ძალადობის მსხვერპლი, ხშირ შემთხვევაში თვითონ ხდება მოძალადე. ალკოჰოლიზმი და ნარკომანია; მშობლები ბავშვობაში თვითონ იყვნენ ძალადობის მსხვერპლი; ბავშვების გაცნობიერებულობის დაბალი დონე; მშობელთა ნაკლებად ინფორმირებულობა; აგრესიული და ანტისოციალური ქცევა; გამოუცდელობა და უცოდინარობა ბავშვის განვითარების შესახებ; მკაცრი აღზრდის სტილი – ძლიერ მაკონტროლებელი; ხშირი ცოლ-ქმრული პრობლემები; ძალიან ახალგაზრდა მშობლები. ურთიერთობში გამოხატული რისკ ფაქტორები მოიცავს: ოჯახური კონფლიქტები; არასრული ოჯახები; ურთიერთობის (აღზრდის) ძალისმიერი ფორმები (ყვირილი, ცემა, მუქარა და დასჯა); ჩაკეტილი ცხოვრების წესი; საზოგადოებრივი რისკ ფაქტორები ფარავს: დაბალი კულტურა და განათლება; დაბალი ეკონომიური შემოსავალი, სიღარიბე; მასობრივი მაუწყებლობის მიერ ძალმომრეობისა და სისასტიკის შემცველი კადრების ჩვენება (კინო, ტელევიზია და ა. შ.); ბავშვებთან მომუშავე სპეციალისტების ნაკლებად კომპეტენტურობა; სახელმწიფო დახმარების სიმწირე და არასტაბილურობა; ბავშვთა დაცვის სამსახურების არასრულყოფილება; საზოგადოების დამოკიდებულება პრობლემისადმი. ეთნოკულტურული ტრადიციები, რომელთა მიხედვით ძალადობა დასაშვებია. მრავალი წევრისგან შემდგარი ოჯახები; ტერიტორიები/უბნები, სადაც ურთიერთობები შემცირებულია; ბავშვთა მიმართ ძალადობის შედეგები ბავშვთა მიმართ ძალადობასა და უგულვებელყოფას აქვთ როგორც მოკლევადიანი, ასევე გრძელვადიანი შედეგები. პირველ რიგში, ძალადობა და უგულვებელყოფა მთლიანად ამახინჯებს ბავშვის ცხოვრებას, მის პიროვნებას: 1. უარესდება ბავშვის ჯანმრთელობა (ფიზიკური ჯანმრთელობა- შეიძლება ჩამოყალიბდეს ისეთი დაავადებები, როგორიცაა ენურეზი, ბრონქიალური ასთმა, კუჭ-ნაწლავის პათოლოგიები, გულ-სისხლ-ძარღვთა დაავადებები და სხვა; მენტალური ჯანმრთელობა – შესაძლოა გაჩნდეს ფსიქიკური პრობლემები, როგორიცაა შფოთვა, დეპრესიული მდგომარეობები, შიშები, ქცევითი დარღვევები, სტრესული აშლილობანი და სხვა. აღსანიშნავია, რომ მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევები შეიძლება დამანგრეველი იყოს, ხელი შეუწყოს სუიციდის, მკვლელობების ან ცხოვრებისეული დისფუნქციების განვითარებას; სექსუალური ჯანმრთელობა –ადამიანების მიმართ შიში, სქესობრივი ურთიერთობის შიში და სხვა). 2. ბავშვი ვერ აღწევს წარმატებებს განათლებაში, პირად განვითარებაში. 3. ბავშვს უჩნდება სოციალურ-ფსიქოლოგიური პრობლემები: ვერ ეგუება მნიშვნელოვან ცხოვრებისეულ ცვლილებებს, არ გრძნობს თავს უსაფრთხოდ, არ შეუძლია პოზიტიური ურთიერთობების დამყარება, არ არის კანონმორჩილი, უჭირს გადაწყვეტილებების მიღება, აქტიური და ინიციატივიანი ქცევა; 4. საფრთხე ექმნება ბავშვის შემდგომ ეკონომიურ კეთილდღეობას. (ბავშვი ვერ იღებს საჭირო განათლებას, მომავალში არ არის მზად მუშაობისათვის, ვერ აღწევს მატერიალური უზრუნველყოფას, ვერ ხდება კარგი მეოჯახე). 5. ძალადობით გამოწვეული ფიზიკური დაზიანება ხელს უშლის მომავალში ბავშვის პოტენციალის გამოვლინებას; 6. ადრეულ ასაკში აქვს ძალადობაგანცდილი ბავშვის თავის ტვინი სტრუქტურულად შეცვლილია და მთელ მის ცხოვრებაზე ახდენს ნეგატიურ გავლენას. 7. სხვადასხვა კვლევებიდან გამომდინარე, ზრდასრული კრიმინალების 70% ბავშვობაში ძალადობაგანცდილი და უგულვებელყოფილია. ძალადობის შედეგები აისახება არამარტო პიროვნულ, არამედ სახელმწიფო დონეზეც, ვინაიდან მსხვერპლთა პრობლემების მოგვარება დაკავშირებულია მნიშვნელოვან ხარჯებთან. აქ იგულისხმება მსხვერპლთა: სამედიცინო დახმარება მწვავე შემთხვევებში; სამედიცინო რეაბილიტაცია; ფსიქოლოგიური რეაბილიტაცია; სოციალური დახმარება; მსხვერპლისა და მოძალადის სოციალური რეაბილიტაცია და სხვა სახის ხარჯები. ძალადობით გამოწვეული უშუალო შედეგები ფიზიკური ტრამვები, დაზიანებები. ამ დროს ბავშვები ხშირად განმეორებით ხვდებიან სტაციონარში მოწამვლის, მოტეხილობების გამო. მათ აღენიშნებათ ღებინება, თავის ტკივილები და ტვინის შერყევისათვის დამახასიათებელი-სისხლჩაქცევები თვალის გუგებზე და სხვა სიმპტომები. გადატანილიდან გამომდინარე, ბავშვი განიცდის ძლიერ შიშს, შფოთვას და სიბრაზეს. ძალადობის მსხვერპლი ბავშვები განიცდიან აგრესიას, ემოციურ აფექტებს, რომელიც ხშირად მათზე უფრო სუსტ ბავშვებზე ან ცხოველებზე გადააქვთ. მათი აგრესიულობა ყოველგვარი მიზეზის გარეშე ვლინდება თამაშის დროს. ზოგიერთი მათგანი, პირიქით, განსაკუთრებულ პასიურობას ავლენს. ორივე შემთხვევაში დარღვეულია თანატოლებთან კონტაქტი და ურთიერთობა. ბავშვები ცდილობენ ნებისმიერი გზით მიიპყრონ ყურადღება, რის გამოც ისინი ხშირად გამომწვევად და აგრესიულად იქცევიან. მოკლევადიან შედეგებს მიეკუთვნება მწვავე ფსიქიკური დარღვევები, რომელიც შეიძლება გამოვლინდეს აგზნების ან დათრგუნვის სახით. შედარებით მოზრდილ ბავშვებში ხშირად ვითარდება დეპრესია, საკუთარი უუნარობისა და არასრულფასოვნების განცდით. ძალადობის უშუალო შედეგები ასრულებს ერთგავარი ნიშნების-სიგნალების ფუნქციას, რომელთა გამოვლენის შემთხვევაში უნდა მოხდეს ბავშვის უსაფრთხოების შეფასება და სათანადო რეაგირება. შორეული შედეგები - ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების ფიზიკური და ფსიქოლოგიური თავისებურებები გამოყოფენ ფიზიკურ და ფსიქიურ დარღვევებს, სხვადასხვა სომატურ დაავადებებს, პიროვნულ და ემოციურ დარღვევებს, სოციალურ შედეგებს. ბავშვების უმეტესობას, რომლებიც ცხოვრობენ ისეთ ოჯახებში, სადაც ფიზიკური დასჯა და შეურაცხყოფა აღზრდის მეთოდია ან ცხოვრობენ ოჯახებში, სადაც განიცდიან სითბოსა და ყურადღების ნაკლებობას, ფიზიკური და ფსიქიკური განვითარების შეფერხება აღენიშნებათ. ისინი ხშირად ჩამორჩებიან თანატოლებს სიმაღლით, წონით ან ორივე მაჩვენებლით ერთდროულად; უფრო გვიან იწყებენ სიარულს, ლაპარაკს, იშვიათად იცინიან, ცუდად სწავლობენ სკოლაში. ძალადობრივ გარემოში აღზრდილი ბავშვები შეიძლება გამოირჩეოდნენ მკრთალი სახით, შეშუპებული, მძინარე თვალებით, მოუწესრიგებელი და არაჰიგიენური ჩაცმულობითა და გარეგნობით. ძალადობის ნებისმიერი ფორმის დროს ბავშვებს აღენიშნებათ სიმსუქნე ან წონის მკვეთრი დაკარგვა, რაც განპირობებულია მადის დარღვევით. ემოციური ძალადობის დროს ბავშვებს ხშირად აღენიშნებათ ალერგიული დაავადებები, კუჭის წყლული, სექსუალური ძალადობისას გაურკვეველი წარმოშობის ტკივილები მუცლის არეში. ხშირად ვითარდება ფსიქიური დაავადებები: მეტყველების დარღვევები, ენურეზი (შარდის შეუკავებლობა), ენკოპრეზი (ნაწლავთა მოქმედების შეუკავებლობა). ძალადობის ნებისმიერ ფორმის დროს მსხვერპლი ან თვილმხილველი ხასიათდება დაბალი თვითშეფასებით, რომელიც ხელს უწყობს იმ ფსიქოლოგიური დარღვევების ჩამოყალიბებას, რომელიც ძალადობით არის განპირორებული. პიროვნება დაბალი თვითშეფასებით მუდმივად განიცდის სირცხვილს, დანაშაულის გრძნობას. ის დარწმუნებულია საკუთარ არასრულფასოვნებაში, იმაში, რომ “ის ყველაზე ცუდია”, რის გამოც ასეთ ბავშვებს გარშემომყოფთა პატივისცემის მოპოვება, მათთან ურთიერთობა და წარმატების მიღწევა უჭირთ. ძალადობის მსხვერპლ ბავშვებს ზრდასრულ ასაკშიც კი აღენიშნებათ დეპრესია. იგი გამოიხატება მარტოობის განცდით, მოუსვენრობით, ძილის დარღვევით. მოზარდებში ხშირია სუიციდის მცდელობები და თვითმკვლელობა. ფსიქოლოგიური ტრამვა პრაქტიკულად ძალადობის მსხვერპლ ყველა ბავშვს აქვს გადატანილი, რის შედეგადაც ისინი შემდგომ განსაზღვრული პიროვნული, ემოციური და ქცევითი თავისებურებებით ვითარდებიან, რომლებიც უარყოფით გავლენას ახდენენ მათ შემდგომ ცხოვრებაზე. ჩადენილი ძალადობის ქცევითი სიმპტომები შეიძლება შეიცავდეს შემდეგ ფაქტორებს: შესაძლოა ბავშვს ახასიათებდეს `გაყინული ფხიზლობა~. მას თვალი ერთ ადგილას აქვს გაშტერებული დიდი ხნის განმავლობაში და ყურადღებას არ აქცევს გარემოში მომხდარ ცვლილებებს. ასევე შესაძლოა ძალადობის მიმანიშნებელი იყოს, თუ ბავშვს არ შეუძლია ყურადღების დიდი ხნის განმავლობაში კონცენტრაცია. შირად ძალადობის მსხვერპლი ბავშვები აგრესიულობით გამოირჩევიან სხვა ბავშვების მიმართ, არიან დესტრუქციულნი, მოსწონთ სათამაშოების დამტვრევა, ცხოველების წვალება, შესაძლოა მათ ნივთებს ცეცხლი წაუკიდონ და ა. შ. ; ძალადობის მსხვერპლს ხშირად არასაიმედოობის გრძნობა გააჩნია, რაც მის მოუსვენრობაში გამოიხატება. ისინი სწრაფად ეჩვევიან ისეთ პიროვნებას, რომელიც მათ თბილად მოეპყრობა, თუმცა ეს შეჩვევა შფოთვითაა აღსავსე, ისინი თავს მოუსვენრად გრძნობენ, რომ არ მიატოვოს ამ პიროვნებამაც. განვითარების შეფერხება – მოტორული ან სოციალური; მეტყველების განვითარების შეფერხება; საკუთარი თავისადმი ნაკლები პატივისცემა; ცუდი მიღწევები სკოლაში და/ან სკოლაში არ გამოცხადება; სახლიდან გაქცევა; ენურეზისი (უნებლიე შარდვა). დადებითი ახლო ურთიერთობის დამყარების უუნარობა; საკუთარი თავისადმი ზიანის მიყენება; თვითმკვლელობის მცდელობა; საკუთარ თავზე ცუდი ზრუნვა; ანტისაზოგადოებრივი ქცევა, მათ შორის სამართალდარღვევები; ნივთიერებათა არადანიშნულებისამებრ გამოყენება (მაგალითად, წებოსი, ალკოჰოლური სასმელების, წამლების, აკრძალული მედიკამენტების); სხვა ბავშვების სექსუალური შეურაცხყოფა; საჭმლის უწესრიგოდ მიღება. ძალადობის სხვა შესაძლო მაჩვენებლები შეიძლება შეიცავდნენ: ახსნა-განმარტებათა შეუსაბამობა მიღებული დაზიანებების შესახებ, რომელსაც აძლევს ბავშვი, მზრუნველი, ან სხვა ანგარიშგასაწევი პირი; საეჭვო/დაუჯერებელი ახსნა-განმარტებები, რომლებსაც დაზიანებასთან დაკავშირებით იძლევიან; დაყოვნება ბავშვისთვის სამედიცინო დახმარების გაწევის დრო. როგორ მიგვანიშნებენ ბავშვები, რომ ძალადობა განიცადეს? ფიზიკური ნიშნები: მაგ. – სხეულზე დალურჯებული ადგილები და სხვა ცხადი ნიშნები; აბუჩად აგდების ნიშნები (როგორიცაა სიგამხრდე, ცუდი გარეგნობა ცუდი ჰიგიენის გამო, პირადი ზრუნვის ნაკლებობა). ქცევა: მაგ. – უჩვეულოდ თავის თავში ჩაკეტილი, აგრესიული ან ნერვიული; – უჩვეულო შიშები (მაგ. სიახლოვის, მარტოობის, მამაკაცების შიში) არაპირდაპირი საუბარი ამის შესახებ: მაგ. გიყვებიან, თუ რა გადახდა მათ "მეგობარს", რომ თქვენი რეაქცია შეამოწმონ; გიყვებიან მოთხრობებს იმის შესახებ, თუ რა შეემთხვა გამოგონილ ან მითოლოგიურ პერსონაჟს. პირდაპირი საუბარი თქვენთან: მაგ. გეუბნებიან თავისი სიტყვებით, რომ ვიღაცამ ის გაუკეთა, რაც არ მოეწონა. რატომ აქვს ძალადობას ადგილი? მოზრდილები მაშინ ძალადობენ ბავშვებზე, როდესაც არ ხედავენ ბავშვებში პიროვნებებს, თავისი უფლებებით, მოთხოვნილებებით და გრძნობებით; როდესაც მოზრდილებს ურტყამენ – ეს აღიქმება, როგორც ძალიან ცუდი, ხოლო როცა ბავშვებს ცემენ – ითვლება, რომ ეს მათ სასიკეთოდ, მათი განვითარების დასახმარებლად ხდება. ასეთი შეხედულება ფიგურირებს ბავშვებზე ძალადობის შესახებაც; ბავშვზე ფიზიკური ძალადობა წარმოადგენს ძალის ბოროტად გამოყენების შედეგს. ბავშვები მოზრდილებთან შედარებით ფიზიკურად უფრო სუსტები არიან და აგრეთვე, მათზე ემოციურადაც არიან დამოკიდებულნი; უნარშეზღუდულ ბავშვებზე ძალადობის რისკი ბევრად უფრო მეტია ქვემოთ მოყვანილი მიზეზების გამო: კომუნიკაციასთან დაკავშირებული სირთულეების გამო ისინი მათზე ჩადენილ ძალადობას ჩუმად იტანენ; ასეთი ბავშვები ხშირად სხვა ბავშვებთან შედარებით მეტად იზოლირებული არიან, არ აქვთ ხშირი კონტაქტი იმ მოზრდილებთან, რომლებსაც მათი დაცვა შეუძლიათ, ან სხვა ბავშვებთან; ინვალიდი ბავშვები სამედიცინო და პირადი ზრუნვის თვალსაზრისით დამოკიდებული არიან მოზრდილებზე, რის გამოც უფრო ხშირად ხვდებიან ისეთ სიტუაციაში, სადაც მოზრდილს შეუძლია ისინი ბოროტად გამოიყენოს; დაბალი თვითშეფასება და საკუთარი სიცოცხლის გაკონტროლების შეუძლებლობა, რომელიც გამოწვეულია ფიზიკური ნაკლით ან სხვა მიზეზით, არ აძლევს საშუალებას დაიცვან თავი და აუხსნან ვინმეს, თუ როგორი უბედურები არიან ისინი იმის გამო, რომ მათ ცუდად ექცევიან. ბუნებრივია, იზოლირებული ბავშვი, რომელსაც დაბალი თვითშეფასება აქვს, ძალადობის მიმართ უფრო დაუცველია. ძალადობის ყველა ფორმა ერთანირად ვერ აიხსნება. ფიზიკურ ძალადობას მაშინ აქვს ადგილი, როდესაც ბავშვებისადმი უარყოფითი დამოკიდებულება ბატონობს და აგრეთვე, როდესაც სიღარიბე და სხვა სოციალური ფაქტორები ძლიერ სტერსს იწვევენ და უარყოფით გავლენას ახდენენ ოჯახის წევრების ურთიერთობებზე. მაგარმ მხოლოდ სიღარიბის და სტრესის გამო ვერ ავხსნით, რატომ აქვს სექსუალურ ძალადობას ადგილი. ბავშვებზე სექსუალური ძალადობა უმთავრესად მოზრდილების – განსაკუთრებით კი მამაკაცების – ფიზიკური ძალის არაშესაფერისი გამოყენების შედეგია. აქვე იხილეთ სხვა ნაშრომებიც: • დევიაციური ქცევა და მასთან დაკავსირებული ფსიქოლოგიური პრობლემები • ძალადობა ბავშვებზე და მათი ფსიფოლოგიური შედეგები • ტრამვა, როგორც ფსიქოლოგიური პრობლემა …
- დაამატა თეა to ფსიქოლოგია at 12:20pm on მარტი 5, 2015
- თემა: იესო ქრისტე
- ნენ. თავმდაბალი ზაქარია ერთ-ერთი იმ იშვიათთაგანი იყო, ვინც დიდგვაროვანი მღვდლებისგან განსხვავებით, თავის მოვალეობას პირნათლად ასრულებდა. იოანე ბავშვობაში ხშირად სტუმრობდა ტაძარს. კარგ ებრაელად ყოფნის ბევრი გზა არსებობდა, მაგრამ იოანემ უდაბნოში ასკეტური ცხოვრება არჩია, როგორც ესაია მოითხოვდა: "უდაბნოში გაამზადეთ იაჰვეს გზა". ჩვენი წელთაღრიცხვით პირველი საუკუნის ოციანი წლების მიწურულს იოანეს ჯერ იერუსალიმთან ახლომდებარე უდაბნოში გაუჩნდა მიმდევრები - "გულში ყველა ამას ფიქრობდა იოანეზე, ქრისტე ხომ არ არისო" - შემდეგ - ჰეროდე ანტიპას გალილეის ჩრდილოეთში, სადაც მისი ოჯახი ცხოვრობდა. მარიამი იოანეს დედის ბიძაშვილი იყო. იესოზე ფეხმძიმე მარიამი იოანეს ოჯახთან ხშირად რჩებოდა. იესო ნაზარეთიდან ეახლა ქადაგ ბიძაშვილს და იოანემ ის მდინარე იორდანეში მონათლა. ბიძაშვილებმა ერთად ქადაგება დაიწყეს, ხალხს ცოდვებისგან ნათლობით განწმენდას სთავაზობდნენ. ეს ცერემონიალი ძალიან ჰგავდა "მიკვაში" განბანვის ებრაულ რიტუალს. თუმცა, იოანე ჰეროდე ანტიპას ტახტიდან ჩამოგდების მოწოდებითაც გამოდიოდა. გალილეის ტეტრარქი გადასახადების გადამხდელებისგან აკრეფილი ფულით ფუფუნებაში ცხოვრობდა, ხოლო მისი მებაჟეები ყველას ეზიზღებოდა. ანტიპა ყველაფერში მხარს უჭერდა რომის ახალ იმპერატორს, ავგუსტუსის გერს, პირქუშ ტიბერიუსს, რათა მისგან როგორმე მამის, ჰეროდე დიდის, მთელი სამეფო მიეღო. ანტიპამ თავისი სამფლობელოს დედაქალაქს ლივია უწოდა ტიბერიუსის დედის, ავგუსტუსის ქვრივის პატივსაცემად. 18 წელს მან გალილეის ზღვასთან ახალი ქალაქი, ტიბერიასი დააარსა. იოანეს მსგავსად, იესოსაც სძულდა გამყიდველი, ლოთი და რომაელთა დამქაში ანტიპა და მას "მელას" ეძახდა. ანტიპამ ნაბატეველ არაბთა მეფის, არეტას IV-ის ასული შეირთო ცოლად, რათა ამ ქორწინებით ებრაელ და არაბ მეზობლებს შორის კავშირი გამტკიცებულიყო. ტახტზე ასვლიდან ოცდაათ წელიწადში შუახნის ანტიპას საკუთარი ძმისწული, ჰეროდია შეუყვარდა. ჰეროდია სიკვდილით დასჯილი ჰეროდე დიდის ვაჟის, არისტობულოსის ქალიშვილი იყო და უკვე ანტიპას ნახევარძმისთვის მიეთხოვებინათ. მან ანტიპას არაბ ცოლთან განშორება მოსთხოვა. ანტიპა სულელურად დასთანხმდა. არაბი მეფის ასული ქმარს უხმაუროდ არ გაშორებია. მრავალრიცხოვანი მსმენელის წინაშე იოანემ მრუშ ცოლ-ქმარს დასცინა და ისინი ახაბსა და იზებელს შეადარა. ამის გამო იოანე წინასწარმეტყველი იორდანეს გადაღმა, მკვდარი ზღვის დონიდან 700 მეტრის სიმაღლეზე ჰეროდე დიდის აგებულ მახერონის ციხესიმაგრეში დაამწყვდიეს. იოანეს გარდა საპყრობილეში კიდევ ერთი ცნობილი პატიმარი - ანტიპას არაბი ცოლიც იჯდა. ანტიპამ თავისი დაბადების დღის აღსანიშნავად ლხინი გამართა, რომელსაც მისი ცოლი ჰეროდია და ჰეროდიას ქალიშვილი სალომეც ესწრებოდნენ. სალომე ტეტრარქ ფილიპეს ცოლი იყო (მახერონის სანადიმო დარბაზის მოზაიკური იატაკის ნაწილი უვნებლადაა შემორჩენილი; შემორჩენილია რამდენიმე მიწისქვეშა დილეგიც). სალომე "გამოვიდა, იცეკვა და ჰეროდე მოხიბლა", შეიძლება, "შვიდი პირბადის" სტრიპტიზითაც დაახვია თავბრუ და ანტიპამ უთხრა: "რაც უნდა მთხოვო, მოგცემ". დედისგან წაქეზებულმა სალომემ უპასუხა: "იოანე ნათლისმცემლის თავი". ცოტა ხანში თავი საპყრობილიდან ამოიტანეს და "ლანგრით მიართვეს ქალწულს, ხოლო ქალწულმა მისცა დედამისს". იესო მიხვდა, რომ საფრთხეში იყო და უდაბნოში გაიქცა, მაგრამ ხშირად სტუმრობდა იერუსალიმს - სამი აბრაამისეული რელიგიის დამაარსებლიდან ის ერთადერთია, ვისაც იერუსალიმის ქუჩებში უვლია. ქალაქსა და ტაძარს საკუთარი თავის მისეულ ხედვაში ცენტრალური ადგილი ეჭირა. ებრაელის ცხოვრება წინასწარმეტყველებათა შესწავლას, რჯულის დაცვასა და იერუსალიმის ტაძარში წირვა-ლოცვას ეფუძნებოდა. იესო იერუსალიმს "დიდ მეფეთა ქალაქს" უწოდებდა. მართალია, იესოს ცხოვრების პირველ ოცდაათ წელზე არაფერი ვიცით, მაგრამ ცხადია, რომ ის ებრაულ ბიბლიაში განსწავლული იყო და ყველაფერს აკეთებდა, რათა წინასწარმეტყველებები დეტალურად აღესრულებინა. როგორც ებრაელისთვის, ტაძარი იესოს ცხოვრების ნაწილი იყო; მას იერუსალიმის ბედი დიდად ადარდებდა. თორმეტი წლის იესო პასექის დღესასწაულზე მშობლებმა ტაძარში წაიყვანეს. ლუკას თქმით, წასვლის წინ იესო მშობლებს გაეპარა და სამდღიანი ძებნის შემდეგ "ტაძარში იპოვეს იგი: მოძღვრებს შორის ჩამჯდარიყო, უსმენდა და კითხვებს აძლევდა მათ". თვით ეშმაკმაც საცდუნებლად "ტაძრის ქიმზე დააყენა". როცა მიმდევრებს თავისი ჩანაფიქრი გაანდო, იესომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მისი ბედისწერა იერუსალიმში აღსრულდებოდა: "მას აქეთ დაიწყო იესომ თავისი მოწაფეებისთვის იმის გამხელა, რომ უნდა წასულიყო იერუსალიმს და დაეთმინა მრავალი ტანჯვა... სასიკვდილოდ მიეცა თავი, და აღმდგარიყო მესამე დღეს". მაგრამ იერუსალიმს მიეზღვებოდა ამისთვის: "როდესაც იხილავთ ლაშქრით გარშემორტყმულ იერუსალიმს, იცოდეთ, რომ მოახლოვდა მისი მოოხრების ჟამი... იერუსალიმი გადაიქელება წარმართთა მიერ, ვიდრე არ აღსრულდება წარმართთა ჟამი". თორმეტი მოწაფის თანხლებით (მათ შორის მისი ძმა იაკობიც იყო) იესო გალილეაში დაბრუნდა. იგი სამხრეთისკენ მიიწევდა და შეფარულად და გადაკრულად ქადაგებდა "კარგ ამბავს", ხშირად იგავებსაც იშველიებდა. თუმცა, მისი მოწოდება პირდაპირი და დრამატული იყო: "მოინანიეთ, რადგან მოახლოვდა ცათა სასუფეველი". იესოს არანაირი ნაშრომი არ დაუწერია, მაგრამ მის სწავლებებს გაუთავებლად აანალიზებენ და, როგორც სახარებებიდან ირკვევა, მისი ძირითადი მიზანი იყო, ხალხი მოახლოებული აპოკალიფსის - განკითხვის დღისა და ცათა სასუფევლის - შესახებ გაეფრთხილებინა. თავად იესოს, მისტიკურ მესიას, ძეს კაცისას, მთავარი როლი უნდა შეესრულებინა: "რადგან მოავლინებს ძე კაცისა თავის ანგელოზებს, და შეკრებენ მის სასუფეველში ყოველი საცდურისა და ურჯულოების მოქმედთ. და ჩაყრიან მათ სახმილის ცეცხლში: და იქნება იქ ტირილი და კბილთა ღრჭიალი. მაშინ მზესავით გამობრწყინდებიან მართალნი მათი მამის სასუფეველში". იესომ ადამიანური ურთიერთობების რღვევაც იწინასწარმეტყველა: "და გასცემს ძმა სასიკვდილოდ ძმას, და მამა - შვილს; შვილები აღდგებიან მშობლების წინააღმდეგ და დახოცავენ მათ... ნუ გგონიათ, თითქოს მოვედი, რათა მშვიდობა მომეტანა ამ ქვეყნად; მშვიდობის მომტანად კი არ მოვედი, არამედ მახვილისა". ეს სოციალური ან ეროვნული რევოლუცია არ იყო: იესო ბოლო ჟამის შემდგომ მსოფლიოზე ფიქრობდა; ის სოციალურ სამართლიანობაზე ქადაგებდა, ოღონდ არა ამ, არამედ ახალ სამყაროში: "ნეტარ არიან გლახაკნი სულითა, ვინაიდან მათია ცათა სასუფეველი". მებაჟეები და მეძავები მღვდლებსა და დიდებულებზე წინ შევიდოდნენ უფლის სასუფეველში. იესომ თავად გამოიწვია აპოკალიფსი იმით, რომ ყველას უჩვენა, ძველი რჯული მნიშვნელოვანი აღარააო: "მკვდრებმა თვითონ დამარხონ თავიანთი მკვდრები". როცა სამყაროს აღსასრული დადგება, "დაჯდება კაცის ძე თავისი დიდების ტახტზე და შეიყრება მის წინაშე ყველა ხალხი" განსასჯელად. მართალნი საუკუნო სიცოცხლეში წავლენ, ხოლო ბოროტნი - საუკუნო სატანჯველში. თუმცა, იესო ფრთხილობდა და მეტწილად ებრაული რჯულის დაცვით მოქმედებდა; სიმართლე ითქვას, ის ბიბლიური წინასწარმეტყველებების აღსრულებას ცდილობდა: "ნუ გგონიათ, თითქოს მოვედი რჯულის, გინდა წინასწარმეტყველთა გასაუქმებლად. გასაუქმებლად კი არ მოვედი, არამედ აღსასრულებლად". თუმცა, მხოლოდ ებრაული რჯულის ერთგულება საკმარისი არ იყო: "თუკი თქვენი სიმართლე არ აღემატა მწიგნობართა და ფარისეველთა სიმართლეს, ვერ შეხვალთ ცათა სასუფეველში". იესო გონივრულად იქცეოდა და რომის იმპერატორსა და ჰეროდეს არ უპირისპირდებოდა. მართალია, ძირითადად აპოკალიფსზე ქადაგებდა, მაგრამ თავის სიწმინდეს პირდაპირ ამჟღავნებდა: ხეიბრებს კურნავდა, მკვდრებს აღადგენდა და "შემოკრბა მის ირგვლივ დიდძალი ხალხი". იესო, სულ ცოტა, სამჯერ მაინც ესტუმრა იერუსალიმს და იოანეს სახარების მიხედვით, ორჯერ გაქცევა მოახერხა. ტაძარში კარვების დღესასწაულზე ქადაგებისას ზოგი მას, როგორც წინასწარმეტყველს, ესალმებოდა, სხვები კი ქრისტედ მიიჩნევდნენ. თუმცა, სნობი იერუსალიმელები ირონიულად ქირქილებდნენ: "განა ქრისტე გალილეიდან მოვა?" როცა იესო ხელისუფლების წარმომადგენლებს შეეკამათა, ბრბო დაუპირისპირდა: "მაშინ იუდეველებმა ქვებს დასტაცეს ხელი მის ჩასაქოლად. მაგრამ იესო თვალს მიეფარა და ტაძრიდან გავიდა". ის ხანუქას დღესასწაულზე დაბრუნდა, მაგრამ ამჯერად ესა თქვა: "მე და მამა ერთი ვართ. მაშინ კვლავ დააპირეს მისი შეპყრობა. მაგრამ ხელიდან დაუსხლტა მათ". იესომ კარგად იცოდა, იერუსალიმში სტუმრობა რასაც ნიშნავდა. ამასობაში გალილეაში ანტიპას მიერ თავიდან მოცილებული არაბი ცოლი მახერონის საპყრობილიდან გაიქცა და სამშობლოში უმდიდრეს ნაბატეველ მეფეს, შესანიშნავი ალ-ხაზნესა და "ვარდისფერ-წითელ" პეტრაში სამეფო აკლდამის ამშენებელ არეტას IV-ს ეახლა. ასეთი შეურაცხყოფით განრისხებული არეტასი ანტიპას სამეფოს დაესხა თავს. ჰეროდიამ ჯერ ხომ წინასწარმეტყველი იმსხვერპლა, ახლა არაბულ-ებრაული ომიც გამოიწვია, რომელშიც ანტიპა დამარცხდა. რომაელი მოკავშირეები ამ პირად ომში არ ჩაბმულან: მოხუცი იმპერატორი ტიბერიუსი, რომელიც კუნძულ კაპრიზე გარყვნილებას მისცემოდა, ანტიპას უგუნურმა საქციელმა გაანაწყენა, მაგრამ მაინც მას დაუჭირა მხარი. ჰეროდე ანტიპამ იესოს შესახებ შეიტყო. ყველას აინტერესებდა, ვინ იყო ის. ზოგს იოანე ნათლისმცემელი ეგონა, ზოგს - ელია, ზოგი ამბობდა, ერთი ძველი წინასწარმეტყველი აღდგაო. იესოს მოწაფე პეტრე კი მას მესიად მიიჩნევდა. იესო განსაკუთრებით ქალებს მოსწონდათ; ჰეროდეს მოურავის ცოლი, ერთ-ერთი ჰეროდიანი, მისი მიმდევარი იყო. ანტიპამ იესოს იოანე ნათლისმცემელთან კავშირზეც შეიტყო: "ეს იოანეა, რომელსაც მე მოვკვეთე თავი; მკვდრეთით აღმდგარა". ანტიპა იესოს მოკვლით დაიმუქრა, მაგრამ, როგორც ჩანს, იესოსადმი მეგობრულად განწყობილმა რამდენიმე ფარისეველმა იესო გააფრთხილა: "გაეცალე აქაურობას, ვინაიდან ჰეროდე გიპირებს მოკვლას". მაგრამ იესო არ შეშინდა და ანტიპა გამოიწვია: "წადით და უთხარით მაგ მელას: რომ აჰა, დღესა და ხვალ განვდევნი ეშმაკთ და განვკურნავ სნეულთ, ზეგ კი დავასრულებ ჩემს საქმეს", მესამე დღეს კი ვესტუმრები იმ ერთადერთ ადგილს, სადაც ებრაელი კაცის ძე თავის ბედისწერას აღასრულებსო: "არ ეგების, რომ წინასწარმეტყველი იერუსალიმს გარეთ მოკვდეს". მისი მაღალფარდოვანი პოეტური გზავნილი ტაძრის ამშენებელი მეფის ვაჟისადმი განწირული ქალაქის მიმართ იესოს სიყვარულს ადასტურებს: "იერუსალიმო, იერუსალიმო, წინასწარმეტყველთა მკვლელო და შენდამი მოვლინებულთა ქვებით ჩამქოლველო; რამდენჯერმე ვცადე, შემეკრიბა შენი შვილები, როგორც ფრინველი კრებს ბარტყებს თავის ფრთებქვეშ, და არ ისურვე. და აჰა, გრჩებათ თქვენი სახლი ოხრად". იესო ნაზარეველი: სამი დღე იერუსალიმში ახალი წელთაღრიცხვით 33 წელს პასექის დღესასწაულზე იესო და ანტიპა იერუსალიმში თითქმის ერთდროულად ჩავიდნენ. იესო მსვლელობას მიუძღვოდა ბეთანიისკენ ზეთისხილის მთაზე, საიდანაც ტაძრის დათოვლილი მთის მწვერვალივით ბრჭყვიალა ხედი იშლებოდა. იესომ მოწაფეები ქალაქში შეგზავნა მისთვის სახედრის მოსაყვანად - მაშინ ვირი მეფეთა საკადრისი ტრანსპორტი იყო. სახარებები, ერთადერთი ისტორიული წყარო, მომდევნო სამ დღეს ოდნავ განსხვავებულად აღგვიწერენ. "ყოველივე ეს იქმნა, რათა აღსრულდეს დაწერილი წინასწარმეტყველთა მიერ", - გვიხსნის მათე. ნაწინსაწარმეტყველები იყო, რომ მესია იერუსალიმში სახედარზე ამხედრებული შევიდოდა. მოახლოებულ იესოს მიმდევრები ფერხთით პალმის რტოებს უფენდნენ და მას "დავითის ძესა" და "ისრაელის მეფეს" უწოდებდნენ. სავარაუდოდ, სხვა სტუმრების მსგავსად, იესოც სამხრეთი კარიბჭით, სილოამის აუზთან შევიდა ქალაქში და იქიდან რობინსონის თაღის გავლით ავიდა ტაძრისკენ მიმავალ მონუმენტურ კიბეზე. მისი მოწაფეები, გალილეველი პროვინციელები, რომლებიც ქალაქში ნამყოფნი არ იყვნენ, ტაძრის სიდიდემ აღაფრთოვანა: "მოძღვარო, შეხედე, რა ქვებია და რა შენობები!" იესომ, რომელსაც არაერთხელ ენახა ტაძარი, უპასუხა: "ხედავ ამ დიდებულ შენობებს? ქვა ქვაზეც არ დარჩება აქ, არამედ ყველაფერი დაინგრევა". იესოს იერუსალიმის სიყვარული არ დაუმალავს, მაგრამ იმასაც ამბობდა, რომ ქალაქმა იმედი გაუცრუა. მან "გატიალების სიბილწე" წინასწარ იხილა. ისტორიკოსებს მიაჩნიათ, ეს წინასწარმეტყველებები იესოს მოგვიანებით მიაწერეს, რადგან ცნობილია, რომ სახარებები ტიტუსის მიერ ტაძრის დანგრევის შემდეგ დაიწერა. თუმცა, იერუსალიმი ხომ ადრეც დაენგრიათ და ისევ აღედგინათ, ამიტომ იმის თქმაც შეიძლება, რომ იესო, უბრალოდ, პოპულარულ ანტიტაძრულ ტრადიციებს ეყრდნობოდა. "დაანგრიეთ ეს ტაძარი და სამ დღეში აღვადგენ მას", დაამატა ესაიას წინასწარეტყველებით შთაგონებულმა იესომ. ესაიაც და იესოც იერუსალიმს არა უბრალოდ, არამედ ზეციურ ქალაქად ხედავდნენ, რომელიც მსოფლიოს შეაზანზარებდა. თუმცა, იესო ტაძრის სამ დღეში აღდგენის პირობას იძლევა და შეიძლება ამით გვიჩვენებს, რომ ის კორუფციას ებრძოდა და არა - ღვთის სახლს. დღისით იესო ასწავლიდა და ავადმყოფებს კურნავდა ბეთეზდას აუზთან ტაძრის ჩრდილოეთით ან სამხრეთით - სილოამის აუზთან, სადაც ებრაელი პილიგრიმები ტაძარში შესვლამდე განიბანდნენ ხოლმე. საღამო ბეთანიელი მეგობრის სახლში გაათია. ორშაბათ დილით ის კვლავ დაბრუნდა ქალაქში, მაგრამ ამჯერად ტაძრის სამეფო პორტიკს მიადგა. პასექის დღესასწაულზე იერუსალიმი ხალხით ივსებოდა და ყველაზე სახიფათო ხდებოდა. იმ დროს ძალაუფლება ფულს, თანამდებობასა და რომაულ კავშირებს ეფუძნებოდა. მაგრამ ებრაელები რომაელებივით სამხედრო მიღწევებსა და იოლ ფულს კი არ სცემდნენ პატივს, არამედ ოჯახებს (ტაძრის სამღვდელოებას ან ჰეროდიან დიდგვაროვნებს), სწავლულებსა (ფარისეველ მწიგნობრებს) და წინასწარგანუჭვრეტელ ღვთიურ შთაგონებას. ტაძრისგან ხევით გამოყოფილ ზედა ქალაქში დიდგვაროვნები ნახევრად ებრაული, ნახევრად ბერძნულ-რომაული სტილის მამულებში ცხოვრობდნენ: ე. წ. "მდიდრული პალატების" გათხრებისას ვრცელი დარბაზები და "მიკვები" აღმოაჩინეს. ზედა ქალაქში იდგა ანტიპასა და მღვდელმთავარ იოსებ კაიაფას სასახლეები. თუმცა იერუსალიმის ნამდვილი მმართველი იყო პრეფექტი პილატე პონტოელი, რომელიც, როგორც წესი, ზღვისპირა ქალაქ კესარიიდან განაგებდა თავის პროვინციას, მაგრამ პასექის დღესასწაულზე ყოველთვის იერუსალიმში ჩადიოდა და ჰეროდეს ციტადელში რჩებოდა. ანტიპა ერთადერთი ებრაული სამეფო გვარის წარმომადგენელი არ ყოფილა იერუსალიმში. ელენე, დღევანდელი ჩრდილოეთ ერაყის ტერიტორიაზე მდებარე მცირე სამეფო ადიაბენეს პართიის დედოფალი, იუდაიზმზე მოიქცა, საცხოვრებლად იერუსალიმში გადმოვიდა, დავითის ქალაქში სასახლე აიშენა და ტაძრის სამლოცველოს შესასვლელში დასაკიდებლად ოქროს შანდალი შესწირა, ცუდი მოსავლიანობის დროს კი მოსახლეობისთვის საკვებსაც ყიდულობდა. პასექის დღესასწაულზე ალბათ დედოფალი ელენეც იმყოფებოდა და იერუსალიმში ამ მცირე ხნის წინ აღმოჩენილი რომელიმე სამკაული ეკეთა: ოქროთი ინკუსტრირებული მარგალიტი ორი ოქროში ჩასმული ზურმუხტისთვლიანი ჩამოსახსნელი ნაწილით. როგორც იოსებ ფლავიუსი წერს, პასექის დღესასწაულზე იერუსალიმში ორმილიონ-ნახევარი ებრაელი შეიკრიბა. ეს რიცხვი აშკარად გადაჭარბებულია, მაგრამ ქალაქში მართლაც იმყოფებდა "ყველა ეროვნების" ებრაელი პართიიდან და ბაბილონიდან კრეტასა და ლიბიამდე. შედარებისთვის წარმოიდგინეთ მექა ჰაჯის დროს. პასექის დღესასწაულზე ყველა ოჯახს კრავი უნდა შეეწირა, ამიტომ ქალაქს ცხვრების ბღავილი აყრუებდა - 255 600 კრავი დაიკლა ტაძარში შესაწირავად. ბევრი რამ იყო გასაკეთებელი: ტაძართან ყოველი მიახლოებისას პილიგრიმებს "მიკვაში" თავი უნდა ჩაეყოთ და სამეფო პორტიკში შესაწირავი კრავები ეყიდათ. ქალაქში ყველა ვერ დარჩებოდა. ათასობით პილიგრიმი იესოს მსგავსად ქალაქგარეთ, სოფლებში ან გალავანთან ბინავდებოდა. როგორც კი ქალაქში შემწვარი ხორცისა და საკმევლის გამაბრუებელი სურნელი დატრიალდებოდა, რასაც ლოცვისა და წირვის დაწყების მაუწყებელი საყვირების ხმა ერწყმოდა, ყველა ტაძარს მიაპყრობდა მზერას, მათ შორის, ანტონიას ციხესიმაგრეში გამაგრებული რომაელი ჯარისკაცებიც, რომლებიც ნერვიულად ადევნებდნენ თვალს რელიგიურ რიტუალებს. იესომ მაღალ, სვეტებიან სამეფო პორტიკში შეაბიჯა - ხმაურიან, ჭრელ, ხალხმრავალ სამყაროს ცენტრში. აქ იკრიბებოდნენ პილიგრიმები დასაბინავებელი ადგილის საშოვნელად, მეგობრებთან შესახვედრად და ფულის ტვიროსულ ვერცხლზე გადასახურდავებლად, რადგან სწორედ ტვიროსული ვერცხლით შეიძლებოდა შესაწირავი კრავების, მტრედების ან, თუ მდიდარი იყავი, ხარების ყიდვა. ტაძრის ან მისი რომელიმე შიდა ეზოსგან განსხვავებით, სამეფო პორტიკი რომაული ფორუმის მსგავსი საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილი იყო. აქ იესომ ტაძარში შეგროვილ საქმოსნებს შეუტია: "განა დაწერილი არ არის, რომ ჩემი სახლი სალოცავ სახლად იწოდება ყველა ხალხისთვის? თქვენ კი ყაჩაღთა ბუნაგად გიქცევიათ იგი", იერემიას, ზაქარიასა და ესაიას სიტყვებს იმეორებდა იესო და მეკერმეთა (ფულის გადამხურდავებელთა) დახლებს აყირავებდა. მისმა დემონსტრაციულმა საქციელმა აურზაური გამოიწვია, მაგრამ არა იმდენად დიდი, რომ ტაძრის მცველები ან რომაელი ჯარისკაცები ჩარეულიყვნენ. ბეთანიაში გატარებული კიდევ ერთი ღამის შემდეგ იესო ტაძარში დაბრუნდა კრიტიკოსებთან საკამათოდ. სახარებებში აღწერილია, რომ იესოს ფარისევლები უპირისპირდებოდნენ, თუმცა, შესაძლოა, ამ ეპიზოდებში ორმოცდაათი წლის შემდგომი მოვლენები ირეკლებოდეს, როცა სახარებები იწერებოდა. ფარისევლები ყველაზე მოქნილი და პოპულისტური სექტის წევრები იყვნენ და მათი სწავლებები ალბათ ძალიან ჰგავდა იესოსას. იესოს ნამდვილი მტერი სამღვდელო არისტოკრატია იყო. ჰეროდიანებმა იესოს წამოაძახეს, კეისარს ხარკს ხომ უხდიო, მაგრამ იესომ გონივრულად უპასუხა: "მიაგეთ კეისარს კეისრისა და ღმერთს - ღმრთისა". თუმცა, იესო თავს მესიას არ უწოდებდა და ხაზს უსვამდა "შემას", უმთავრესი ებრაული ლოცვისა და მოყვასის სიყვარულის საჭიროებას: იესო ნამდვილი ებრაელი იყო. მან აღტაცებული ბრბო გააფრთხილა გარდაუვალი აპოკალიფსის შესახებ, რომელიც, რა თქმა უნდა, იერუსალიმში მოხდებოდა: "შორს როდი ხართ ღმრთის სასუფევლისგან". ებრაელებს განსხვავებული მოსაზრებები ჰქონდათ იმის თაობაზე, თუ როგორ მოვიდოდა მესია, მაგრამ ერთ რამეზე ყველა თანხმდებოდა - რომ სამყაროს თავად ღმერთი მოუღებს ბოლოს და იერუსალიმში მესიის სამეფოს შექმნის. "აახმიანეთ საყვირები სიონის მთაზე და იხმეთ წმინდანები", აცხადებს "სოლომონის ფსალმუნები", რომელიც ქრისტეს სიკვდილიდან მცირე ხანში დაიწერა, "ახარეთ იერუსალიმს, რომ ისრაელის ღმერთმა წყალობა გაიღო!" მიმდევრებმა ჰკითხეს იესოს: "რა იქნება ნიშანი შენი მოსვლისა და სამყაროს დასასრულისა?" "მაშ, იფხიზლეთ, ვინაიდან არ იცით, რომელ დღეს მოვა თქვენი უფალი", უპასუხა იესომ, მაგრამ მოგვიანებით მაინც გაანდო მათ მოახლოებული აპოკალიფსის ნიშნები: "აღდგება ხალხი ხალხის წინააღმდეგ და სამეფო სამეფოს წინააღმდეგ: და იქნება შიმშილიანობა და ჟამიანობა და მიწისძვრანი აქა-იქ". და იხილავს ხალხი "ძეს კაცისას, მომავალს ზეცის ღრუბლებზე ძალითა და დიდებით მრავლით". იესოს მგზნებარე გამბიტმა სერიოზულად შეაშფოთა რომაელი პრეფექტი და მღვდელმთავრები, რომლებიც იესოს სიტყვებით, ბოლო ჟამს წყალობას ვერ ეღირსებოდნენ: "გველნო, იქედნეს ნაშიერნო, როგორ გაექცევით გეენის სასჯელს?" პასექის დღესასწაულზე იერუსალიმი ყოველთვის დაძაბული იყო, მაგრამ ამჯერად ხელისუფალნიც ჩვეულებრივზე მეტად განრისხდნენ. სახარებების რამდენიმე უარყოფილ მუხლში მარკოზი და ლუკა აღნიშნავენ, რომ დღესასწაულამდე მცირე ხნით ადრე იერუსალიმში გალილეველები აჯანყდნენ და პილატემ ამბოხი ჩაახშო. პრეფექტმა თვრამეტი გალილეველი ჩამოახრჩო ტაძრის სამხრეთით, სილოამის კოშკზე. ერთ-ერთმა მეამბოხემ, ბარაბამ, რომელსაც ქრისტეც შეხვდა, აჯანყებისას კაცი მოკლა. მღვდელმთავრებმა გადაწყვიტეს კიდევ ერთი გალილეველისთვის, რომელიც აპოკალიფსის დროს მათ უეჭველ განადგურებას წინასწარმეტყველებდა, მეტი აღარ დაეცლიათ. კაიაფამ და ყოფილმა მღვდელმთავარმა, გავლენიანმა ანნამ, თათბირი გამართეს, თუ რა მოემოქმედებინათ. იოანეს სახარებაში წერია, რომ კაიაფას მიაჩნდა, "უმჯობესია ერთი კაცი მოკვდეს ხალხისთვის, ვიდრე მთელი ხალხი დაიღუპოს". მათ გეგმები დააწყვეს. მომდევნო დღეს იესო პასექისთვის ქორედში, იერუსალიმის ბორცვის (რომელსაც მოგვიანებით სიონის მთა შეარქვეს) დასავლეთ კალთაზე ემზადებოდა. ვახშმობისას იესომ როგორღაც შეიტყო, რომ თავისმა მოწაფემ, იუდა ისკარიოტელმა, ოცდაათ ვერცხლად გაყიდა, მაგრამ ტაძრისგან მოშორებით, კიდრონის ხეობის გადაღმა გეთსემანიის სურნელოვანი ზეთისხილის ხეების ბაღში წასვლა არ გადაუფიქრებია. იუდა გაიპარა. უცნობია, მან იესოს პრინციპის - ზედმეტი ან არასაკმარისი რადიკალიზმის - სიხარბის თუ შურის გამო უღალატა. იუდა მღვდელმთავრების, ტაძრის მცველებისა და რომაელი ლეგიონერების თანხლებით დაბრუნდა. სიბნელეში იესოს ამოსაცნობად იუდამ მას ლოყაზე აკოცა და კუთვნილი ვერცხლიც მიიღო. ჩირაღდნებით განათებულ ბრძოლის ველზე მოწაფეებმა ხმლები იშიშვლეს. პეტრემ ერთ-ერთი მღვდელმთავრის ლაქიას ყური წაათალა. ხოლო ვიღაც უცნობი ჭაბუკი სრულიად შიშველი მიიმალა ბნელში. ეს შემთხვევა იმდენად ექსცენტრიკულია, რომ ალბათ სიმართლეს შეესაბამება. იესო დააპატიმრეს, ხოლო მოწაფეები მიიმალნენ. მხოლოდ ორი აედევნა შეპყრობილ მოძღვარს უჩუმრად. თითქმის შუაღამე იყო. რომაელი მცველებით გარშემორტყმული იესო სამხრეთის კედლის გასწვრივ სილოამის კარიბჭეში გაატარეს და ზედა ქალაქში ქალაქის "რუხი კარდინალის", ანნას სასახლეში მიიყვანეს. ანნა ფაქტობრივად იერუსალიმს განაგებდა და მკაცრი და ლამის ერთგვარიანი ტაძრის ელიტის წინამძღოლი იყო - თავად ყოფილი მღვდელმთავარი, ახალი მღვდელმთავრის, კაიაფას სიმამრი და მომავალი ხუთი მღვდელმთავრის მამა. მაგრამ ის და კაიაფა ებრაელთა უმეტესობას მექრთამე ავაზაკებად და კოლაბორაციონისტებად მიაჩნდა; მათი მსახურების სისასტიკეზე ეს ებრაული გოდება მეტყველებს: "მოდიოდნენ და ჯოხებს გვირტყამდნენ." ფულის კეთება და თაღლითობა - აი, ეს იყო მათი ძირითადი საქმიანობა. იესომ კი ზუსტად სამართლიანობის სიმებს ჩამოჰკრა და სინედრიონშიც კი მოიპოვა თაყვანისმცემლები. ამ პოპულარული და უშიშარი ქადაგის გასამართლება სწრაფად და უჩუმრად, ღამით უნდა მომხდარიყო. შუაღამე მიიწურა. მცველებმა ეზოში კოცონი დაანთეს. პეტრემ სამჯერ უარყო თავისი მოძღვარი, ანნამ და მისმა სიძემ კი სინედრიონის ერთგული წევრები შეკრიბეს - მათ შორის არ იყო იოსებ არიმათიელი, იესოს თაყვანისმცემელი, რომელიც მისი დაპატიმრების წინააღმდეგი იყო. იესო მღვდელმთავარმა დაკითხა: შენ იმუქრებოდი, ტაძარს დავანგრევ და სამ დღეში ისევ ავაშენებო? შენ აცხადებდი, მესია ვარო? იესო არაფერს პასუხობდა, მხოლოდ ეს აღიარა: "იხილავთ ძეს კაცისას, მჯდომარეს ძალის მარჯვნივ და მომავალს ზეცის ღრუბლებით" (მარკოზის სახარება 14:62). "ეს ღვთის გმობაა", - უპასუხა კაიაფამ. "სიკვდილის ღირსია", - იხუვლა ბრბომ, რომელიც, მიუხედავად გვიანი ღამისა, მრავლად შეკრებილიყო მღვდელმთავრის ეზოში. იესოს თვალები აუხვიეს და მთელი ღამე დასცინოდნენ. ყველაფერი მხოლოდ ახლა იწყებოდა. გათენდა. პილატესთან შეხვედრა ჯერ წინ იყო. პილატე პონტოელი: იესოს გასამართლება დაქირავებული მეომრებით გარშემორტყმულმა რომაელმა პრეფექტმა იესოს გასამართლება აღელვებული ბრბოს წინაშე პრეტორიუმზე, ჰეროდეს სასახლის წინ პლატფორმაზე გადაწყვიტა. პონტიუს პილატე აგრესიული, უტაქტო და მკაცრი დისციპლინის მოყვარული იყო. იერუსალიმში მისი შეძულება უკვე მოესწროთ "მექრთამეობისთვის, ძარცვა-გლეჯისთვის, სიმკაცრისთვის, თავდასხმებისთვის, გაუთავებული სიკვდილით დასჯებისა და დაუოკებელი მძვინვარებისთვის". ერთ-ერთი ჰეროდიანი მთავარი მას ფიცხსა და ავგულს ეძახდა. ებრაელებს ჯერ კიდევ ვერ მოენელებინათ ის ფაქტი, რომ პილატემ თავისი ჯარისკაცები იერუსალიმში იმპერატორის გამოსახულებიანი ფარებით შეიყვანა. ჰეროდე ანტიპამ მას ელჩობა მიუგზავნა, ფარებიდან გამოსახულება წაშალეო. უხეშმა და მკაცრმა პილატემ ეს იუარა. როცა ეს ფაქტი უფრო მეტმა ებრაელმა გააპროტესტა, პილატემ მათ მცველები მიუსია. ელჩები მიწაზე გაწვნენ და ყელი მოიშიშვლეს. პილატემ მხოლოდ ამის შემდეგ მოაშორებინა ფარებიდან შეურაცხმყოფელი გამოსახულება. სულ ბოლოს პილატეს გალილეველი ამბოხებულები დაეხოცა, "რომელთა სისხლიც შერთო პილატემ მათსავე მსხვერპლთა სისხლს". "შენა ხარ იუდეველთა მეფე?" - ჰკითხა პილატემ იესოს, რადგან მიმდევრები ასე მიმართავდნენ მას იერუსალიმში შესვლისას. "ამას შენ ამბობ", - უპასუხა იესომ და მეტი აღარაფერი დაუმატებია. მაგრამ პილატემ დაადგინა, რომ ის გალილეველი იყო და "როდესაც გაიგო, ჰეროდეს სამფლობელოდან არისო, გაუგზავნა იგი ჰეროდეს". პილატემ პატიმარი ჰეროდე ანტიპას, გალილეის მმართველს, პატივისცემის ნიშნად გაუგზავნა, რადგან ანტიპა განსაკუთრებით დაინტერესებული იყო იესოთი. ანტიპას სასახლემდე შორი არ იყო. ლუკა წერს, რომ ჰეროდე ანტიპამ ძალიან გაიხარა, ვინაიდან დიდი ხანი იყო, იოანე ნათლისმცემლის მემკვიდრის ხილვა ეწადა და "იმედი ჰქონდა, ეგებ რამე სასწაული მიჩვენოსო". მაგრამ იესოს იმდენად ეზიზღებოდა იოანეს მკვლელი "მელა", რომ სიტყვის თქმის ღირსადაც არ ჩათვალა იგი. ჰეროდემ მასხრად აიგდო იესო, აჯავრებდა, აბა, შენი ოინები მიჩვენეო. მერე სამეფო სამოსით შემოსა და დამცინავად "მეფე" უწოდა. ტეტრარქი ალბათ სულაც არ აპირებდა იოანეს შემცვლელისთვის სიცოცხლის შენარჩუნებას, მაგრამ მისი დაკითხვა მაინც სურდა. ძველი მეტოქეები - ჰეროდე ანტიპა და პილატე - იმ დღეს დამეგობრდნენ. და მაინც, იესო რომაელთა პრობლემა იყო, ამიტომ ჰეროდე ანტიპამ ის ისევ პილატეს გაუგზავნა. პილატემ იესო აწამა. იქვე იყვნენ ე. წ. ქურდები და "ვინმე ბარაბა, ბორკილდადებული მეამბოხეებთან ერთად, რომლებსაც მკვლელობა ჩაედინათ ამბოხებისას". როგორც ჩანს, იესოსთან ერთად სხვა ამბოხებულებსაც, მათ შორის ამ "ქურდებსაც", აწამებდნენ. პილატემ ერთ-ერთი პატიმრის გათავისუფლება მოინდომა. ბრბომ ბარაბა აირჩია. სახარებების მიხედვით, ბარაბა გაუშვეს. თუმცა, ეს ამბავი საეჭვოდ ჟღერს: ჩვეულებრივ, რომაელები მკვლელ ამბოხებულებს სიკვდილით სჯიდნენ ხოლმე. იესოს ჯვარზე გაკვრით სიკვდილი მიესაჯა. მათე წერს, რომ პილატემ "მოითხოვა წყალი, ხალხის წინაშე დაიბანა ხელები და თქვა: მე უბრალო ვარ ამ მართლის სისხლში". "ჩვენზე იყოს და ჩვენს შვილებზე მაგისი სისხლი", - მიუგო ხალხმა. პირმოთნე, სასტიკ და ჯიუტ პილატეს არასდროს დასჭირვებია სისხლისღვრის წინ ხელების დაბანა. ებრაელებთან წინა დაპირისპირებისას მან სამოქალაქო სამოსში გადაცმული ჯარისკაცები იერუსალიმის მშვიდობიან მოსახლეობას შეუსია. პილატეს ნიშანზე ჯარისკაცებმა ხმლები იშიშვლეს, ქუჩებს მოედნენ და მრავალი ადამიანი მოკლეს. იმავე კვირას ბარაბას აჯანყებით შეშფოთებული პილატე ალბათ ძალიან უფრთხოდა კიდევ ერთი "მეფის" ან "ფსევდოწინასწარმეტყველის" გამოჩენას, რომლებსაც ისედაც წაელეკათ იუდეა ჰეროდეს სიკვდილის შემდეგ. იესო თავისებური, გადაკრული ქადაგებით აშკარად ბევრს აწონებდა თავს და მიმდევრებს იჩენდა. მრავალი წლის შემდეგ თავად ფარისეველმა იოსებ ფლავიუსმაც კი აღნიშნა, რომ იესო ბრძენი მოძღვარი იყო. სახარებებში მოთხრობილი სიკვდილის მისჯის სცენის აღწერა ნაკლებად დამაჯერებელია. სახარებებში წერია, მღვდელმთავრები ამტკიცებდნენ, სიკვდილის მისჯის უფლება არ გვაქვსო, მაგრამ ეს სიმართლეს არ შეესაბამება. იოსებ ფლავიუსი წერს, რომ "სადავო საკითხის განხილვისას მღვდელმთავარს შეუძლია დამნაშავის დასჯა მოითხოვოს". სახარებები, რომლებიც 70 წელს ტაძრის დანგრევის შემდეგ დაიწერა და გადასწორდა, ბრალს ებრაელებს სდებენ და რომაელებს ამართლებენ, რითაც იმპერიისთვის ერთგულების დამტკიცებას ცდილობენ. თუმცა, იესოსთვის წაყენებული ბრალი და მისი დასჯა თავისთავად მეტყველებს, რომ ეს რომაული ოპერაცია იყო. სხვა სიკვდილმისჯილების მსგავსად, იესოც ძვლისა და რკინის კავებწამოცმული, ტყავისენიანი მათრახებით სცემეს. ეს პროცესი იმდენად მტკივნეული იყო, რომ ხშირად სიკვდილმისჯილი გამათრახებისას იღუპებოდა. დაქირავებულმა ჯარისკაცებმა, რომელთა შორის სირიელები და ბერძნები ჭარბობდნენ, გაამზადეს აბრა წარწერით: იუდეველთა მეფე, ხოლო გამათრახებისას ლამის სისხლისგან დაცლილი იესო პრეტორიუმიდან წაიყვანეს. სავარაუდოდ, ეს მოხდა ნისანის თვის 14-ში ანუ 33 წლის 3 აპრილის პარასკევ დილას. სხვა ორ ბრალდებულთან ერთად იესო პატიბულუმ-ს მიათრევდა - ჯვარს, რომელზეც უნდა გაეკრათ. მსვლელობამ ციტადელის საპყრობილიდან ზედა ქალაქის ქუჩებში გადაინაცვლა. იესოს მიმდევრებმა ვინმე სიმონ კირენელი დაიყოლიეს, რომ იესოს ნაცვლად მას წაეღო ჯვარი. იესოს თაყვანისმცემელი ქალები მოთქვამდნენ. "იერუსალიმის ასულნო, - მიმართა მათ იესომ, - მე კი ნუ დამტირით, არამედ დაიტირეთ თქვენი თავი და თქვენი შვილები... ახლოვდება ჟამი" - აპოკალიფსი ხომ გარდაუვალი იყო. იესომ უკანასკნელად დატოვა იერუსალიმი, გენათის (ბაღის) კარიბჭიდან გასულმა მარცხნივ გაუხვია და მთაგორაკიანი ბაღების, კლდეში ნაკვეთი სამარხებისა და იერუსალიმის სიკვდილით დასასჯელი ბორცვისკენ დაიძრა. ბორცვისთვის შესაფერისი სახელი შეერქმიათ: გოლგოთა, ანუ "თხემის ადგილი". იესო ქრისტე: ვნება მტრების და მეგობრების მრავალრიცხოვანი ბრბო იესოს თან მიჰყვებოდა სიკვდილით დასჯის - ყოველთვის თვალსასეირო სანახაობის - საცქერლად. მზე უკვე ამოსულიყო, როცა ბორცვზე ავიდნენ. იქ უკვე დაერჭოთ ძელი, რომელსაც იესომდეც იყენებდნენ და მის შემდეგაც კიდევ ბევრჯერ გამოიყენეს. ჯარისკაცებმა ნერვების დასაწყნარებლად ტრადიციული სასმელი, მურნარევი ღვინო შესთავაზეს იესოს, მაგრამ მან იუარა. შემდეგ ის ჯვარზე გააკრეს. ჯვარცმა, იოსებ ფლავიუსის აზრით, ყველაზე მძიმე სიკვდილი იყო და სიკვდილმისჯილის საჯაროდ დამცირებას ისახავდა მიზნად. ამიტომ პილატემ ბრძანა ჯვარზე, იესოს თავთან გაეკრათ აბრა წარწერით: იუდეველა მეფე. სიკვდილმისჯილებს ჯვარზე ან აჭედებდნენ, ან აბამდნენ. ამაში იმდენად დაოსტატებულები იყვნენ, რომ სიკვდილმისჯილები სისხლისგან იშვიათად იცლებოდნენ. ლურსმნებს მკლავებსა (არა - ხელისგულებში) და წვივებში აჭედებდნენ: ჩრდილოეთ იერუსალიმში ჯვარცმული ებრაელის ძვლები აღმოაჩინეს, ათსანტიმეტრიანი რკინის ლურსმანი ჯერაც კოჭის ძვლიდან ამოჩრილიყო. ჯვარცმული სიკვდილმისჯილების სხეულიდან ამოღებულ ლურსმნებს ებრაელები და წარმართები ავადმყოფობისგან თავდასაცავ თილისმად ატარებდნენ; სწორედ აქედან იღებს სათავეს ქრისტიანული ჯვარცმის რელიკვიების გაფეტიშების ხანგრძლივი ტრადიცია. როგორც წესი, სიკვდილმისჯილებს შიშვლად აკრავდნენ ჯვარზე: კაცებს პირაღმა, ქალებს პირდაღმა. ჯალათები სიკვდილის გახანგრძლივების ან დასწრაფების ექსპერტები იყვნენ. რომაელებს იესოს სწრაფად მოკვლა კი არ სურდათ, არამედ იმის ჩვენება, რომ რომაულ ძლიერებასთან დაპირისპირება ფუჭი იყო. სავარაუდოდ, იესო ჯვარზე მკლავებგაშლილი გააკრეს, როგორც ეს ქრისტიანულ მხატვრობაშია ნაჩვენები, თეძოებს მცირე ზომის სოლი, სედილე, უმაგრებდა, ხოლო ტერფებს - სუპპედანეუმ - დირე. ამგვარ პოზაში სიკვდილმისჯილი არა მხოლოდ რამდენიმე საათს, რამდენიმე დღესაც კი გასტანდა ცოცხალი. ჯვარცმულის მოკვლის უსწრაფესი გზა მისთვის წვივების დამტვრევა იყო. ამ დროს სხეულის სიმძიმე მკლავებზე გადადიოდა და სიკვდილმისჯილი ათ წუთში ჰაერის უკმარისობისგან იგუდებოდა. რამდენიმე საათი გავიდა; მტრები იესოს დასცინოდნენ; გამვლელნი აგინებდნენ. იესოს მეგობარი, მარიამ მაგდალინელი, მარიამთან და უსახელო მოწაფესთან, რომელიც იესოს ძალიან უყვარდა, ფხიზლობდა. სავარაუდოდ, ეს უსახელო მოწაფე იესოს ძმა, იაკობი იყო. იესო მისმა მხარდამჭერმა იოსებ არიმათიელმაც მოინახულა. "მწყურია", - თქვა იესომ. მისმა მიმდევარმა ქალებმა ძმრით გაჟღენთილი ღრუბელი უსუპზე წამოაგეს და ტუჩებთან მიუტანეს, რომ მისთვის პირი გაესველებინათ. ზოგჯერ ჯვარცმულ იესოს სასოწარკვეთილება შეიპყრობდა: "ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რატომ მიმატოვე მე?" წამოიყვირა მან შესაბამისი ციტატა 22-ე ფსალმუნიდან. ნეტა რა იგულისხმა მან სიტყვებში "ღმერთო, რატომ მიმატოვე?" ხომ არ ეგონა იესოს, რომ ღმერთი განკითხვის დღეს მოაწყობდა? დაუძლურებულმა დედამისს შეხედა და უთხრა: "დედაო, აჰა, შენი ძე!" და საყვარელ მოწაფეს სთხოვა, მარიამს გაუფრთხილდიო. შეიძლება ეს მოწაფე მართლაც იესოს ძმა იყო, რადგან მან მარიამი თან წაიყვანა. ბრბოც თანდათან დაიშალა. დაღამდა. ჯვარცმა ნელი სიკვდილი იყო. სიკვდილმისჯილი სხეულის გადახურებისგან, შიმშილისგან, სულის შეხუთვისგან, ტკივილისგან ან წყურვილისგან იღუპებოდა. გამათრახებული იესო ალბათ სისხლისგან იცლებოდა. უცებ მან ამოიოხრა: "აღსრულდა", და გრძნობა დაკარგა. იმის გათვალისწინებით, რომ მოახლოებული შაბათის და პასექის დღესასწაულზე იერუსალიმში ისედაც დაძაბულობა იყო, პილატემ ჯალათებს ალბათ მოვლენების დაჩქარება უბრძანა. ჯარისკაცებმა იქვე ჯვარცმულ ორ ქურდს თუ მეამბოხეს წვივები გადაუმტვრია და ისინიც ჰაერის უკმარისობისგან დაიხრჩვნენ. იესოსთან რომ მივიდნენ, ის უკვე მკვდარი ჩანდა და "ერთმა ჯარისკაცმა შუბი აძგერა ფერდში, საიდანაც მყისვე გადმოჩქეფა სისხლმა და წყალმა". შესაძლოა, სწორედ ამ შუბმა მოკლა იესო. იოსებ არიმათიელი მაშინვე პრეტორიუმისკენ გაეშურა პილატესთვის ცხედრის გამოსათხოვად. ჩვეულებრივ, სიკვდილმისჯილებს ჯვარზე გაკრულებს ტოვებდნენ დასალპობად ან სვავების საჯიჯგნად, მაგრამ ებრაელებს გარდაცვლილის სწრაფად დამარხვის ტრადიცია ჰქონდათ. პილატე იოსებ არიმათიელს დასთანხმდა. პირველ საუკუნეში ებრაელები გარდაცვლილს მიწაში კი არ მარხავდნენ, სუდარაში გახვეულს ქვის აკლდამაში ასვენებდნენ. ნათესავები ცხედარს ხშირად ამოწმებდნენ იმაში დასარწმუნებლად, რომ ის ნამდვილად მოკვდა და კომატოზურ მდგომარეობაში არ იყო: იშვიათად, მაგრამ მაინც მომხდარა, რომ "მკვდარი" მომდევნო დილით წამომდგარა. ცხედარს გახრწნას აცდიდნენ, შემდეგ ძვლებს ქვის სარკოფაგში ჩაასვენებდნენ, ხოლო მკვდრის სახელს აკლდამაზე გარედან ამოტვიფრავდნენ ხოლმე. იოსებმა და იესოს ნათესავებმა მისი ცხედარი სასწრაფოდ ჩამოხსნეს ჯვრიდან და ახლომდებარე ბაღში ცარიელ აკლდამაში დაასვენეს. ცხედარი ძვირფასი ნელსაცხებლებით დაზილეს და სუდარაში გაახვიეს - ალბათ ისეთივე სუდარაში, რომელიც ქალაქის კედლებიდან ოდნავ სამხრეთით, სისხლის ველზე, ერთ აკლდამაში იპოვეს. სუდარაზე ადამიანის თმის ღერები იყო შერჩენილი (პირველი საუკუნის ამ სუდარას საერთოდ არ ჰგავს ცნობილი "ტურინის სუდარა", რომელიც, როგორც გაირკვა, 1260-1390 წლების შუალედში უნდა იყოს მოქსოვილი). როგორც ჩანს, მაცხოვრის აღდგომის ტაძარი მართლაც მოიცავს ჯვარცმის ადგილს, და აკლდამას, ვინაიდან ამ ადგილს ადგილობრივი ქრისტიანები მომდევნო სამი საუკუნის განმავლობაშიც ეთაყვანებოდნენ. პილატემ იესოს აკლდამასთან მცველები დააყენა. ეს კაიაფამ მოსთხოვა: "რათა მისი მოწაფეები არ მივიდნენ ღამით, არ მოიპარონ იგი და უთხრან ხალხს: მკვდრეთით აღდგაო". მთელი ეს ისტორია იესოს ვნებისა (ლათინური პატიორ-იდან, რაც "ტანჯვას" ნიშნავს) სახარებებზე, ჩვენს ერთადერთ წყაროზეა დაფუძნებული, მაგრამ ებრაელი წინასწარმეტყველისა და სასწაულმოქმედის სიკვდილის დასაჯერებლად მორწმუნეობა სულაც არაა საჭირო. აი, შემდეგ კი უფრო მეტი რწმენა დაგვჭირდება. თუ ლუკას სახარებას ვენდობით, ჯვარცმიდან სამი დღის შემდეგ, კვირა დილით, იესოს რამდენიმე ნათესავმა ქალმა და მიმდევარმა (მათ შორის, დედამისმა მარიამმა და ჰეროდე ანტიპას მოურავის ცოლმა) სამარხი მოინახულეს. "მაგრამ ლოდი სამარხიდან გადაგორებული დახვდათ და შიგ შესვლისას ვეღარ ნახეს უფალი იესოს გვამი... საგონებელში ჩავარდნილთ, აჰა, წარმოუდგათ მოელვარე სამოსით ორი კაცი. რაკი ისინი შეშინებულები იყვნენ... უთხრეს მათ კაცებმა: რად ეძებთ ცოცხალს მკვდრებში? აქ აღარ არის, არამედ აღდგა." შეშინებულმა მოწაფეებმა პასექის კვირეული ზეთისხილის მთაზე მალვაში გაატარეს. მათ და დედამისს იესო რამდენჯერმე გამოეცხადა და დაამშვიდა, ნურაფრის გეშინიათო. თომა იესოს მკვდრეთით აღდგომას არ იჯერებდა და იესომ მას ხელებსა და ფერდზე ნაიარევები უჩვენა. რამდენიმე დღის შემდეგ მან მოწაფეები ზეთისხილის მთაზე აიყვანა და ზეცად ამაღლდა. აღდგომა, სიცოცხლის სიკვდილზე გამარჯვება, გადამწყვეტი მომენტია ქრისტიანობაში და ეს დღე ბრწყინვალე დღესასწაულია. მათთვის, ვისაც აღდგომის არ სწამს, ფაქტების გადამოწმება შეუძლებელია. მათე მოვლენათა განვითარების მის თანადროულ ვერსიას გვიმხელს: "გავრცელდა ეს ხმა იუდეველთა შორის დღევანდელ დღემდე": მღვდელმთავრებმა მაშინვე მოისყიდეს აკლდამის მცველები და უბრძანეს: ყველასთვის ეთქვათ, რომ "მისი მოწაფეები მოვიდნენ ღამით და, ვიდრე გვეძინა, მოიპარეს იგი". არქეოლოგებს მიაჩნიათ, რომ იესოს ცხედარი მისმა მეგობრებმა და ნათესავებმა, უბრალოდ, იერუსალიმთან ახლოს სხვა ქვის აკლდამაში გადაასვენეს. არქეოლოგებმა იპოვეს სამარხები, რომელთა კარებზე ამოტვიფრულია: "იაკობი, ძმა იესოსი" და თვით "იესო, ძე იოსებისა". ეს აღმოჩენები გაზეთების წინა გვერდებზე მყვირალა სათაურებით გააშუქეს. ზოგიერთი სამარხი ყალბი გამოდგა, მაგრამ უმეტესობა პირველი საუკუნის ნამდვილი აკლდამებია ზედ ამოტვიფრული ტრადიციული ებრაული სახელებით - მაგრამ არც ერთს იესოსთან კავშირი არ აქვს. იერუსალიმი პასექის დღესასწაულს ზეიმობდა. იუდამ ნაშოვნი ვერცხლით უძრავი ქონება - ქალაქისგან სამხრეთით, შესაფერის ადგილას, ჯოჯოხეთის (ჰინომის) ველის აკელდამაზე, მეთუნის მინდორი - იყიდა, სადაც "დაცემული შუაზე გასკდა და გადმოცვივდა მთელი მისი შიგანი". სამალავიდან გამოსული მოწაფეები კვირეულის დღესასწაულზე სიონის მთაზე, ქორედში შეიკრიბნენ და "ანაზდად იგრგვინა ზეცით, თითქოს გრიგალი აგუგუნდაო" - მათზე სულიწმინდა გადმოვიდა და სხვადასხვა ენებზე ალაპარაკდნენ, რათა იერუსალიმის მრავალეროვანი მოსახლეობისთვის ექადაგათ და იესოს სახელით სნეულები განეკურნათ. პეტრე და იოანე ტაძარში სალოცავად ლამაზი კარიბჭით შედიოდნენ, როცა დავრდომილმა მათ მოწყალება სთხოვა. "აღდეგ და გაიარე!" - უთხრეს მათ და დავრდომილიც წამოდგა. მოწაფეებმა იესოს ძმა იერუსალიმის ეპისკოპოსად და ნაზარეველთა სახელით ცნობილი ებრაული სექტის წინამძღოლად აირჩიეს. როგორც ჩანს, სექტა გაიზარდა, რადგან იესოს სიკვდილიდან მცირე ხანში დაიწყო "იერუსალიმის ეკლესიის დიდი დევნა". იესოს ბერძნულენოვანმა მიმდევარმა, სტეფანემ, ტაძარი შეურაცხყო სიტყვებით: "უზენაესი ხელთქმნილ ტაძრებში როდის მკვიდრობსო". სტეფანე ქალაქგარეთ გაიყვანეს და, სავარაუდოდ, დღევანდელი დამასკოს კარიბჭის ჩრდილოეთით, სინედრიონის ბრძანებით ქვებით ჩაქოლეს. ეს კიდევ ერთხელ ამტკიცებს, რომ მღვდელმთავარს სიკვდილით დასჯის ბრძანების გაცემა შეეძლო. სტეფანე პირველი ქრისტიანი წამებული იყო. თავად იაკობი და ნაზარეველები მომდევნო ოცდაათი წელი ტაძარში კიდევ ასწავლიდნენ და ლოცულობდნენ. იაკობს ყველა პატივს სცემდა და იუდეველ წმინდანად მიიჩნევდა. ცხადად ჩანს, რომ იესოს იუდაიზმი არაფრით იყო წინამორბედი ან მომავალი ქადაგების იუდაიზმზე იდიოსინკრაზიული. იესოს მტრებს საქმეები ცუდად წაუვიდათ. იესოს ჯვარცმიდან მალევე პილატე სამარიელმა ფსევდოწინასწარმეტყველმა შეიწირა, რომელიც აღტაცებული ბრბოს წინაშე ქადაგებდა, რომ გერიზიმის მთაზე მოსეს ურნას მიაგნო. პილატემ იქ კავალერია გაგზავნა და ფსევდო-წინასწარმეტყველის მრავალი მიმდევარი მოიცილა თავიდან. პრეფექტს იერუსალიმი უკვე მიეყვანა ამბოხის პირას, ახლა სამარიელებმაც იწვნიეს მისი სიმხეცე და შეიძულეს. სირიის გუბერნატორს იერუსალიმში წესრიგის აღდგენა დასჭირდა. მან კაიაფაც და პილატეც გადააყენა. პილატე რომში დააბრუნეს. ამან იერუსალიმელები ისე გაახარა, რომ გუბერნატორი ქალაქში ზეიმით მიიღეს. პილატე ისტორიის ფურცლებიდან უჩინარდება. ამასობაში ტიბერიუსს ჰეროდე ანტიპამ მოაბეზრა თავი. თუმცა, დინასტიას ბოლო არ მოჰღებია: ავანტიურისტი ებრაელი უფლისწულის წყალობით, რომელმაც რომის შეშლილი იმპერატორი დაიმეგობრა, ჰეროდიანები კვლავ გაძლიერდნენ და იერუსალიმი დაიბრუნეს. იხილეთ: • სარჩევი …
- დაამატა ლაშა to მსოფლიო ისტორია at 1:30pm on ივნისი 26, 2015
- თემა: საუბარი მუმიასთან
- ვივახშმებდი და მაშინვე დავიძინებდი. ვახშმად ბევრს არ ვჭამდი, რაღა თქმა უნდა. ჩემი უსაყვარლესი კერძია ყველიანი გრენკები. მაგრამ, იქნებ, ყოველთვის ვეღარ შეჭამო უცებ ერთ ფუნტზე მეტი. თუმცა ორიც რა სათქმელია. და რახან ასეა, გინდ ორი იყოს და გინდ სამი. ერთხელ კი გავბედე და მეოთხეც გადმოვიღე. ჩემი ცოლი კი მეუბნებოდა, მეხუთე იყოო; მაგრამ, როგორც ჩანს, ერთიმეორეში არევია რაღაც-რაღაცეები. თავადაც არ უარვყოფ ხუთიანს, ოღონდ კი უნდა დავაზუსტო, ეს იყო რაოდენობა იმ ბოთლებისა, რომლებშიც წითელი ღვინო ესხა და ურომლისოდაც ყველიანი გრენკები ყელში არც გადავა. მცირეოდენი საჭმლის მერე დავიხურე ჩემი საღამური ჩაჩი, შუადღემდე თვალს მოვატყუებ-მეთქი; ბალიში გავისწორე და სრულიად საღსალამათი სინდისით ტკბილ ზმანებებს მივეცი თავი. მაგრამ იმედი ვის გამართლებია? ჯერ კიდევ მესამედაც ვერ წავიხვრინე, რომ სადარბაზოს კარზე ბრახაბრუხი ატეხეს. იმწუთსავე გამომეღვიძა. ერთი წუთი გავიდა და კარგად არ მქონდა თვალი გახელილი, ჩემი ცოლი შემოვიდა და ბარათი შემომაჩეჩა ხელში, ჩემს ძველ მეგობარს დოქტორ პონონიერს რომ გამოეგზავნა. აი რას მწერდა: „მიიღებ თუ არა ამ ბარათს, ჩემსას უნდა მოხვიდე უთუოდ, ჩემო კარგო მეგობარო. მოდი და გაიხარე ჩვენთან ერთად. ხანგრძლივი დიპლომატიური მოლაპარაკების შემდეგ საქალაქო მუზეუმის დირექციამ ნება დამრთო, უკვე შემიძლია იმ მუმიის გამოკვლევა, შენ იცი, რომელიცაა. სახვევს მოვაცილებ და თუ საჭირო იქნება, გავჭრი კიდევაც. ეს ამბავი, შენც იქნები იმათ შორის, თქმა არ უნდა, მუმია ახლა აქ, ჩემს სახლშია და ამაღამ, თერთმეტ საათზე მის შემოხსნას დავიწყებთ. სამარადისოდ, შენი პონონიერი“. ამოვიკითხე თუ არა ეს „პონონიერი“, საბოლოოდ გამომეღვიძა, მე მიხმობდნენ, მე ვჭირდებოდი იმათ. სიხარულით გადმოვხტი ლოგინიდან, გზად ყველაფერი ამოვატრიალე, გასაოცარი სისწრაფით ჩავიცვი და რაც ძალი და ღონე მქონდა დოქტორისას გავიქეცი. ყველანი მოსულიყვნენ და მე მელოდებოდნენ მოუთმენლად; მუმია სასადილო მაგიდაზე დაეწვინათ. შევედი თუ არა, იმწუთას დავიწყეთ გამოკვლევა. ეს იყო ერთი იმ ორიდან, რამდენიმე წლის წინათ რომ ჩამოიტანა. პონინიერის დეიდაშვილმა კაპიტანმა არტურ სერბეტაშმა ელეითიასის ახლორე ნანახი სამაროვანიდან, ლიბანის მთებში რომ არის და მდებარეობს საკმაოდ შორს თებედან, ნილოსის სათავისაკენ. ხსენებულ არემიდამოში მღვიმეები ისეთი დიდებული არ არის, როგორც თებეს აკლდამებია, მაგრამ კი არიან დიდად საყურადღებონი, რაკიღა იქ მრავალი სურათისათვის მიუკვლევიათ, ძველეგვიპტელთა ყოფაცხოვრებას რომ გადმოგვცემენ. საკანი, საიდანაც ჩვენ წინ მდებარე გვამი ამოეღოთ, ხვავხრიელად იყო მოხატული, მისი კედლები მოფენილიყო ფრესკებითა და ბარელიეფებით, ქათქათა თეთრი ქანდაკებებით, ლარნაკებით, მშვენიერი მოზაიკები გვიჩვენებდა გარდაცვლილის დიდ სიმდიდრეს. სწორედ ისე გადასცა ეს განძი ჩვენს მუზეუმს, როგორც უპოვია კაპიტან სებრეტაშს, სარკოფაგი ხელუხლებელი იყო. რვა წელიწადი ხალხს მხოლოდ მისი გარეთა მხარის მოთვალიერება შეეძლო. ამჟამად კი ჩვენ ხელთ გვქონდა შეუხებელი მუმია, და ვინც იცის, თუ რა იშვიათად მოუღწევია ჩვენს სანაპიროზე დაუზიანებელ სიძველეებს, იმისთვის მაშინვე ცხადი იქნება, დიახაც უნდა ვყოფილიყავი ბედის მადლიერი. მაგიდას რომ მივუახლოვდი, დავინახე დიდი ყუთი თუ სკივრი, დაახლოებით შვიდი ფუტის სიგრძის, სამი ფუტი სიგანის და ორნახევარი ფუტი სიმაღლისა. მოგრძო იყო, თუმცა არა კუბოს ფორმისა. ჭადრის (platanus) გვეგონა პირველად მისი მასალა, მაგრამ რომ ჩავჭერით მუყაო, ანუ, უფრო სწორად, პაპირუსისაგან დამზადებული papier-mach ვიხილეთ. მთლად მოეხატათ დაკრძალვის სცენებით - და სხვა ამდაგვარი სევდის მომგვრელ სურათებით - რომლებზეც, სადაც კი შეიძლებოდა, ყველგან ნახავდით გარკვეული სახის იეროგლიფებს, რომელიც, თქმა არ უნდა, მიცვალებულის სახელს გვამცნობდა. საბედნიეროდ, ბ-ნი გლიდონი იმყოფებოდა ჩვენ შორის და ამოკითხვა აღარც გაგვძნელებია, უბრალო ფონეტიკური ნაწერი გვაუწყებდა ამ სიტყვას: „ჰეიჰოი“. დაუზიანებლად უნდა გაგვეხსნა ეს ყუთი და ჯერ გაგვიჭირდა, მაგრამ ბოლოს კარგადაც მოვახერხეთ და გამოვაჩინეთ მეორე, ახლა კი კუბოს მსგავსი და იმ პირველთან შედარებით სულ პატარა, მაგრამ სხვა მხრივ თითქოსდა მისი ზუსტი ასლი იყო, იმათი შუა სივრცე გამოევსოთ ფისით, რასავ გარკვეულწილად შიდა ყუთი გაეფუჭებინა. გავხსენით იგი (სულ ადვილად), მესამე დავინახეთ ასევე კუბოს დარი და მეორესაგან მხოლოდ მასალით განსხვავდებოდა, ამჯერად კედარი ეხმარათ და ამ ხეს თავისებური სურნელება დაეყენებინა. მეორე და მესამე ზარდახშებს შუა უკვე აღარ იყო სივრცე და ერთიმეორეს მჭიდროდ მიკვროდა. ის მესამე ყუთი ამოვიღეთ და სწორედ იქ იყო მიცვალებული, გვეგონა ჩვეულებისამებრ, მაგრად იქნებოდა გახვეული, ანუ ქსოვილით შეფუთული; მაგრამ ამის მაგივრად თურმე რაღაც ბუდის მსგავსი გაუკეთებიათ პაპირუსისაგან, სქლად ლაქი წაესვათ, მთლად მოეოქროებინათ და მოეხატათ. სურათებში გვამცნობდნენ მრავალნაირ გვემას სულისას და შეხვედრას სხვადასხვა ღმერთთან, მრავალჯერ მეორდებოდა ერთი და იგივე ადამიანის გამოსახულებანი, შესაძლებელია ეს იყო ბალზამირებულთა პორტრეტები. ამ ლუსკუმას თავიდან ბოლომდე გასდევდა სვეტები ანუ პერპენდიკულარული მწკრივები ფონეტიკური იეროგლიფებისა, კვლავ რომ გვაუწყებდა გარდაცვლილის სახელსა და ტიტულებს, აგრეთვე, მისი ნათესავების სახელებსა და ტუტულებს. ყელზე ფარღული ჰქონდა შემოხვეული ნაირფეროვანი მძივებით, თითოეული ცილინდრისებური ფორმისა იყო, სხვადასხვა ღმერთების, სკარაბეებისა და ფრთოსანი ბუშტების გამოსახულებებითაც. სხვა ამისი მსგავსი ქამარი მისი წვრილი წელისათვის შემოერტყათ. შემოვახიეთ პაპირუსი, სხეული სრულიად დაცული ვნახეთ, არც არავითარი სუნი ასდიოდა, მოწითალო ფერის კანი ჰქონდა, პრიალა, მკვრივი და ნათელი. კარგად შენარჩუნებოდა კბილები და თმა. თვალები (როგორც ჩანს) მისთვის ამოეღოთ და იმის მაგივრად შუშისა ჩაესვათ მშვენიერი ნახელავი და ბუნებრივს საოცრად დამსგავსებული, ოღონდ მეტისმეტად მკაცრი გამოხედვა ჰქონდა ამ ნაოსტატარს, თითები და ფრჩხილები სრულიად მოოქრულები. ბ-ნ გლიდონის აზრით, ეპიდერმისის სიწითლე მოწმობდა, რომ ბალზამირება მოუხდენიათ მხოლოდ ასფალტის ფისებით; მაგრამ რაღაც ცოტაოდენი რომ მოაცილეს სხეულს ფოლადის საფხეკით და ცეცხლში ჩაყარეს, დაადგინეს, ეს ნივთიერება ქაფურს და სხვა სურნელოვან მასალას შეიცავდა. გულდასმით მოვათვალიერეთ გვამი, ხომ უნდა გვენახა ჭრილობა, საიდანაც შიგნეულობა უნდა გამოეღოთ; ჩვენდა გასაოცრად ვერც ვერაფერი ვნახეთ. ყველა ჩვენთაგანი ვინც იქ ვიყავით, იმხანად არ ვიცოდით, რომ მთელი ანუ გაუხსნელი მუმიები არცთუ ისე იშვიათი მოვლენა ყოფილა. ჩვეულებრივ, ტვინს ნესტოების მეშვეობით გამოწმენდნენ, ხოლო შიგნეულის ამოსართმევად გვერდს გაუჭრიდნენ, მერე გვამს გაპარსავდნენ, დაბანდნენ და დაამარილებდნენ, რამდენიმე კვირა ასე გააჩერებდნენ და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებოდა ბალზამირება. ჭრილობის ნაკვალევს რომ ვერსად მიავაგენით, დოქტორმა პონონიერმა გასაკვეთად ხელსაწყოები მოამზადა, მაგრამ მე მაშინ საათს დავხედე და წამოვიძახე, რაღა დროსაა, უკვე სამი დაიწყო-მეთქი. შინაგანი გამოკვლევა ხვალინდელი საღამოსათვის გადავდეთ, დავადგინეთ ასე, და ვიღაცამ თქვა, ვოლტის ბატარეით რამდენიმე ცდა ჩავატაროთო. სამი თუ ოთხი ათასი წლის მუმიაზე ელექსტოდენით ზემოქმედება არ იყო ბრძნული აზრი, მაგრამ საკმაოდ ორიგინალობით კი გამოირჩეოდა. იმწუთსავე ყველამ დასტური მივეცით. ერთი მეათედი წილი იმედითა და ცხრა მეათედი წილი ხუმრობით შევიტანეთ ბატარეა დოქტორის კაბინეტში და იქვე გადავიტანეთ ის ეგვიპტელი. ძლივსღა შევძელით მცირეოდენი ნაწილი საფეთქლის კუნთის გაშიშვლება, ნაკლებად გაქვავებულიყო ეს ადგილი სხვასთან შედარებით, მაგრამ, რაღა თქმა უნდა, ჩვენ არც არაფერს მოველოდით, გალვანური გრძნობელობის რაიმე ნიშანწყალი არც დასტყობია იმას მავთულის შეხებისას. მართლაცდა საკმარისი უნდა ყოფილიყო ეს ჩვენი პირველი ცდა; ჩვენივე სისულელეზე გულიანად გაგვეცინა, ძილინებისაო, ვთქვით, და უცებ, რომ გავხედე მუმიას, გავშეშდი გაოცებისაგან. მზერა მივაპყარი თუ არა, იმწუთასვე შევნიშნე, იმისი თვალის კაკლები, ჩვენ რომ შუშის გვეგონა სუყველას, თავდაპირველად მკაცრი გამოხედვის მქონე, ახლა ქუთუთოებდაფარული აღმოჩნდა და გამოჩენილიყო მცირეოდენი ნაწილი tunica albuginea. დავიყვირე, იმათ მოვუხმე, ერთი შეხედეთ-მეთქი, მაშინვე მოირბინეს, დამიდასტურეს ეს ამბავი. ვერ ვიტყვი, შევშფოთდი-მეთქი, რადგან ეს სიტყვა „შეშფოთება“ ზუსტად ვერ გამოხატავს ჩემს მდგომარეობას. ის წითელი ღვინო რომ მქონოდა დალეული, ცოტათი ფერი მეცვალა. ხოლო დანარჩენებს შიშმა დარია ხელი და არც ცდილან ამის დამალვას. სწორედ რომ შეგეცოდებოდათ დოქტორი პონონიერი. სადღაც გაუჩინარდა ბ-ნი გლიდონი. ბ-ნი სილკ ბაკინგემი, მე მგონია, ვერც გაბედავს ამის უარყოფას, ოთხზე დამდგარი მაგიდის ქვეშ შეძვრა. მაგრამ ამ პირველმა ელდამ რომ გაგვიარა, უკან აღარ დაგვიხევია, თქმა არ უნდა, ექსპერიმენტი უნდა გაგვეგრძელებინა. ჩვენ ახლა მარჯვენა ფეხის შუათითს მივმართეთ საოპერაციოდ. ჩავჭრით გარეთა მხარე os sesamodeurn policis pedis. და ასე გამოვაჩინეთ ფესვი abductor კუნთისა. კვლავ დავაყენეთ ბატარეა და დენი მივუშვით გაშიშვლებულ ნერვს და ვითარცა ცოცხალმა, მუმიამ, ისე მოღუნა მარჯვენა მუხლი, რომ თითქოს მუცელთან მიიტანა იმისი თავი, მერე კი გამართა, მთელი ძალით გამოიქნია ფეხი და დოქტორ პონონიერს მოახვედრა, თითქოს კატაპულტით გამოსროლილი ისარი ეკრათ, ისე გავარდა ეს ჩვენი ჯენტლმენი ფანჯრიდან ქუჩაში. მაშინვე en masse გავცვივდით გარეთ, რათა ამოგვეტანა ნეშტი ამ დასახიჩრებული კაცისა, მაგრამ საბედნიეროდ თავად იმას შევხვდით კიბეზე, თავქუდმოგლეჯილი ამორბოდა ფილოსოფიური მღელვარებით წამონთებული, აწ უკვე ვერავითარი ძალა ვერ შეაცვლევინებდა იმ აზრს, რომ ცდები უნდა გაგრძელებულიყო ახლა უფრო დიდი მონდომებითა და გულმოდგინებით. ამ კაცის რჩევითა და მითითებით, ღრმად ჩავჭერით ცხვირი მუმიისა და თავად დოქტორმა სტაცა იმას ხელი და მავთულისკენ გამოსწია. მორალურად და ფიზიკურადაც - გინდ პირდაპირი მნიშვნელობით ითქვას და გინდ არა - ელექტროეფექტები ვიხილეთ. ჯერ ერთი, გვამმა თვალი გაახილა და ისე მალიმალ მოჰყვა წამწამების ხამხამს რამდენსამე წუთს ვითარც ბ-ნი ბარნესი პანტომიმაში, მეორე ის იყო, რომ დააცემინა; მესამე - ყუთის კიდეზე ჩამოჯდა; მეოთხე - დოქტორ პონონიერს ცხვირთან მუშტი დაუტრიალა; მეხუთე - წმინდა ეგვიპტურით ასე მიმართა ბატონებს გლიდონსა და ბაკინგემს. კი უნდა გითხრათ, ჯენტლმენებო, დიდად გაოცებული და შეურაცხყოფილი ვარ ამ თქვენი საქციელით. დოქტორ პონონიერისაგან რაიმე სასიკეთოს არც მოველოდი, სასიკეთო რა უნდა იცოდეს ამ საწყალმა, ჩასუქებულმა და სულელმა კაცმა. მებრალება და კიდევაც მიპატიებია მისთვის. მაგრამ თქვენ, ბ-ნო გლიდონ და თქვენც, სილკ, ვისაც ამდენი გიმოგზაურიათ და გიცხოვრიათ ეგვიპტეში, თითქმის იქ დაბადებულხართ და გაზრდილხართ და ის არის, მე გეუბნებით თქვენ, ვინც ამდენი ხანი დაჰყავით ჩვენ შორის და ასე კარგად დაგისწავლიათ ეგვიპტური ენა, მგონია, მშობლიურის მსგავსად უნდა წერდეთ ამ ენაზე, თქვენ-მეთქი, ვინც, ჩემი აზრით, სულ მუდამ იყავით დიდი მეგობრები მუმიებისა; ნამდვილად, მეტი ჯენტლმენობა გმართებდათ თქვენ. რას ვიფიქრებდი, წყნარად დამდგარხართ და უმზერთ ჩემს ასე აბუჩად აგდებას? გულშიაც კი ვერ გავივლებდი, რომ თქვენ ნებას მისცემდით ვიღაც ვიგინდარებს, ჰა, ტომ, დიკ, ჰარი, მოდით, გადაამტვრიეთ თავზე კუბოები, გახადეთ ტანზე, მერე და ასე არ ყინავდეს მაინც? ისიც ხომ ნათელია (რაკიღა სიტყვამ მოიტანა), კარგს თქვენზე როგორ ვიტყვი, თქვენ ეხმარებით და აგულიანებთ ამ საცოდავ გაიძვერას, დოქტორ პონონიერს, ჰოდა, ისიც ადგა და ამ ჩემს ცხვირს არ დაეტაკა? რაღა თქმა უნდა, სავარაუდებელი იყო, რომ ასეთი ვითარებისას სიტყვის მოსმენა და გარეთ გავარდნა ერთი უნდა ყოფილიყო ან სუყველას საშინელი ისტერიკა უნდა მოგვსვლოდა, ან გრძნობა უნდა დაგვეკარგა. სწორედ ასე უნდა მომხდარიყო, ამ სამიდან ერთი რომელიმე უთუოდ უნდა დაგვმართნოდა. მართლაცდა, ძალზე დიდი იყო ასე მოქცევის ალბათობა. და გეფიცებით, ვერ მივმხვდარვარ, არ ვიცი, რად მოხდა ასე და არა ისე, როგორც მოსალოდნელი იყო. შეიძლება ჭეშმარიტი მიზეზი ჩვენი დროების სულშია საძიებელი, როდესაც სუყველაფერი პირიქით უნდა მოხდეს და კიდევაც ამ გარემოებით ხსნიან პარადოქსულ და შეუძლებელ ამბებს. ან, იქნებ, სულაც საქმე ის იყო, რომ მუმიამ სრულიად ბუნებრივად და ჩვეულებრივად წარმოთქვა ის თავისი სიტყვა, და ამიტომ აღარც აღგვიქვამს შიშის ზარით. ასე იყო თუ ისე, ცხადია, ჩვენთაგან არც ერთი არ აკანკალებულა, ანუ თითქოსდა ასეც უნდა მომხდარიყო, ისე შევხვდით ამ ამბავს. ჩემდა თავად მე წარბიც არ შემიხრია და წყნარად განზე მივდექი, მოვცილდი ამ ეგვიპტელის მუშტს. დოქტორმა პონონიერმა ხელები შარვლის ჯიბეში ჩაიწყო, მთლად წამოწითლდა და თვალი აღარ მოუცილებია მუმიისათვის. ბ-ნმა გლიდონმა ბაკენბარდებზე ხელი ჩამოისვა და საყელო გაისწორა. ბ-ნმა ბაკინგემმა თავი ჩაქინდრა და მარჯვენა ხელის შუათითი პირის მარცხენა კუთხეში ჩაიდო. ეგვიპტელმა მკაცრად გამოხედა მას, დაბოლოს რამდენიმე წუთი დუღილის შემდეგ ასე უთხრა დამცინავი ღიმილით: - რატომ არ მეუბნებით რამეს, ბატონო ბაკინგემ? გესმით თუ არა, რასაც გეკითხებიან? პირიდან ხელი გამოიღეთ! ბატონი ბაკინგემი შეკრთა, პირის მარცხენა კუთხიდან გამოიღო მარჯვენა ხელის შუა თითი, მაგრამ სამაგიეროდ რაღაცა ხომ უნდა ექნა და მარცხენა ხელის შუათითი ზემოთ ხსენებული ხვრელის მარჯვენა კუთხეში ჩაიდო. ბ-ნი ბ. რაღას უპასუხებდა, ხოდა, იმან ახლა ბ-ნ გლიდონს მიმართა გულზვიადად, ახსნა-განმარტება მოითხოვა. დიდხანს უხსნიდა ბ-ნი გლიდონი რაღაცას იმის ენაზე; ამერიკულ სამბეჭდაოებში იეროგლიფების შრიფტი არ იშოვნება, თორემ კარგი იქნებოდა ამ უშესანიშნავესი სიტყვის ორიგინალზე მოყვანა. ისიც უნდა ვთქვათ, შემდგომი ლაპარაკი მუმიასთან მიმდინარეობდა ჩვეულებრივ ეგვიპტურ ენაზე მეშვეობით (იქ ხომ ჩვენც ვიყავით, მე და კიდევ რამდენიმე სხვა, ვისაც არც უმოგზაურია არსად)... მეშვეობით-მეთქი ბ-ნ გლიდონისა და ბ-ნ ბაკინგემისა, ესენი თარჯიმნობდნენ. ეს ჯენტლმენები დიდებულად საუბრობდნენ მუმიის მშობლიურ ენაზე, მაგრამ ეს იყო (თანამედროვე ცნებების მოშველიებისას, რაც რაღა თქმა უნდა, გაუგებარი იქნებოდა ამ უცხოელისათვის), ეს ორი მოგზაური იძულებული გახდა რაიმე მნიშვნელობის გადმოცემის ხანს საგნობრივ ახსნაზე გადასულიყო. ბ-ნ გლიდონს, ასე, მაგალითად, დიდად გაუჭირდა და ვერ გააგებინა ეგვიპტელს ტერმინი „პოლიტიკოსი“ მანამ, სანამ ნახშირის ნატეხი არ აიღო და კედელზე არ დახატა პატარა, ცხვირწამოწითლებული, იდაყვებზე სახელოებგამოხეული, კუნძზე მდგარი ჯენტლმენი, მარცხენა ფეხი უკან, მუშტად შეკრული მარჯვენა ხელი წინ აშვერილი და ზეცისკენ თვალებატრიალებული და ორმოცდაათი გრადუსით პირდაღებული. სწორედ ასევე ბ-ნ ბაკინგემს გაუჭირდა გადმოცემა სრულიად ახალი ცხენებისა „ვიგები“, ვიდრე (დოქტორი პონონიერის რჩევისამებრ). სახეგადაფითრებულმა საიდანღაც ჭუჭყიანი ჩვარი არ გამოაძვრინა. ცხადია, რომ ბ-ნმა გლიდონის საუბრის ძირითადი თემა იყო გახსნილ-გამოშიგნული მუმიათა სარგებლობაზე მეცნიერებისათვის; ისიც თქვა, სამწუხაროა, რომ ასეთი მიმძლავრება გარკვეულწილად შეაშფოთებდა მას, კერძოდ, ამ მუმიას, რომლის სახელია ჰეიჰოი; დაბოლოს ასე გადმოგვიკრა (მეტი არც არაფერი უთქვამს) რაკიღა ასე თუ ისე ნათელია ეს ამბავი, კარგი იქნებოდა გამოკვლევის გაგრძელება. დოქტორი პონონიერი მაშინვე შეუდგა ხელსაწყოების მომზადებას. სიტყვით გამოსულს ამ უკანასკნელ შენიშვნაზე ჰეიჰოიმ გარკვეული ეჭვი გამოთქვა, ზუსტად ვერ ჩავხვდი იმის მნიშვნელობას; მაგრამ ამ ბოდიშის მოხდამ კი დააშოშმინა, გადმოვიდა მაგიდიდან და სუყველას ხელი ჩამოგვართვა. ამ ცერემონიის გასრულების შემდეგ დაუყოვნებლივ უნდა მოგვევლო იმისთვის, რაც ჩვენმა სკალპელმა დაუზიანა. ჭრილობა შევუხვიეთ საფეთქელზე, ფეხზე ბანდი შემოვუჭირეთ, სქლად წავცხეთ ცხვირზე შავი ფერის მალამო. მერე კი შევნიშნეთ, რომ გრაფი (ასეთი წოდებისა გახლდათ თურმე ჰეიჰოი) თრთოდა, უთუოდ სციოდა. დოქტორი იმწუთსავე გავიდა და მალე დაბრუნდა, თავისი გარდერობიდან წამოეღო შავი ფერის ფრაკი, სულ ახლახან შეეკერა ჩვენს ცნობილ ჯენინგთან, ერთი წყვილი უჯრედებიანი ცისფერი შარვალი, ვარდისფერი ზოლებიანი chmise, ფაშფაშა ფარჩის ჟილეტი, ტომრისებრ შეკერილი თეთრი პალტო, კაუჭიანი ხელჯოხი, ქვაბუნა ქუდი, საუკეთესო ტყავის ჩექმები, მშვენიერი ჩალისფერი ხელთათმანები, მონოკლი, მისაბმევი ბაკენბარდები, დიდებული ჰალსტუხი. მაგრამ სხვადასხვა ზომის ტანისანი იყვნენ გრაფი და დოქტორი (შეფარდება, ასე, ორი ერთზე უნდა ყოფილიყო) და ამიტომ ცოტა კი იყო ძნელი ამ ტანისამოსის მორგება ეგვიპტელისათვის; მაგრამ ბოლოს ასე თუ ისე ჩავაცვით და უკვე ვეღარ იტყოდით, შიშველიაო. ბ-ნმა გლიდონმა მკლავზე ხელი მოკიდა; ბუხართან მიიყვანა, კეთილნახელავ სავარძელში ჩასვა, დოქტორმა ზარი დარეკა და კიდევ მოატანინა სიგარები და ღვინო. სულ მალე გამოცოცხლდა საუბარი. მართლაცდა კი იყო დიდად გასაოცარი ამბავი, თქმა არ უნდა, ყველანი განცვიფრებულები ვიყავით იმ მნიშნელოვანი ფაქტით, სული რომ ედგა ჰეიჰოის. - მე მგონია, - თქვა ბ-ნმა ბაინგჰემმა, - თქვენ ახლა კარგა ხნის მკვდარი უნდა იყოთო. - რას ბრძანებთ, - მიუგო მეტად გაოცებულმა გრაფმა, - მე უკვე შვიდ საუკუნეს გადავაბიჯე! მამაჩემი კი ათასის ყოფილა, და სულაც არ გახლდათ მიხრწნილი, რომ გარდაიცვალა. მერე კი სულ აღარ მოვათქმევინეთ, ბევრი რამ ვკითხეთ და რომ გამოვითვალეთ, ცხადი გახდა, შედარებით მცირე ასაკისა გვეგონა მუმია. ხუთი ათასი და ორმოცდაათი წლის, კიდევ რამდენიმე თვისა იქნებოდა იგი, ამდენი ხანი იყო გასული მისი ელეითიასის კატაკომბებში მოთავსების შემდეგ. - მე იმის თქმა კი არ მინდოდა, - აუხსნა ბ-ნმა ბაკინგემმა, - რომ თქვენ სწორედ ამდენი ხნის იყავით დაკრძალვის ჟამს (თქვენ ჯერ კიდევ ყმაწვილი კაცი ხართ, უნდა ვაღიარო), მე იმას ვგულისხმობ, რომ უდიდესი დრო გავიდა მას შემდეგ, თქვენი თქმისა არ იყოს, რაც ამ ასფალტში დაჰყავთ. - რაო, რაშიო? - იკითხა გრაფმა. - ასფალტში-მეთქი, - გაუმეორა ბ-ნმა ბაკინგემმა. ჰო, დიახ, მგონი კი ვიცი რასაც ამბობთ, კი შეიძლებ ამ ნივთიერების მოხმარება, მაგრამ ჩემს დროს ამისათვის ჰქონდათ ვერცხლისწყლის ბიქლორიდი. - და მაინც ჩვენთვის კი არის გაუგებარი, - თქვა დოქტორმა პონონიერმა, - როგორ მოხდა, თქვენ მიიცვალეთ და დაკრძალული იყავით ეგვიპტეში ხუთი ათასი წლის წინათ, დღეს კი დიდებულად გამოიყურებით საღსალამათი კაცი. - მე რომ მართლა, როგორც თქვენ ბრძანეთ, მიცვალებული ვყოფილიყავი, - მიუგო გრაფმა, - რაღა თქმა უნდა კიდევაც ვიქნებოდი მიცვალებული; მაგრამ ვხედავ რომ ბავშვის შეხედულება გქონიათ გალვანიზმზე და არ გცოდნიათ, რაც ჩვეულებრივი ამბავი იყო თუ იმ ჩვენს ძველ ხანაში, კატალეფსური ძილით გონწართმეული კაცი ჩემს უახლოეს მეგობრებს მკვდარი ვეგონე ან ასე უფიქრიათ, სადაცაა მოკვდებაო; ხოდა, აღარ დაუხანებიათ, ბალზამირება გამიკეთეს... მე მგონია თქვენ კი უნდა იცოდეთ ბალზამირების მთავარი პრინციპები. ცოტა, ისე, მთლად არა. - ჰო, მესმის, რა სავალალო უვიცობაა! ახლა კი შემიძლია გამოწვლილვით ჩავუღრმავდე ამ საკითხს, მაგრამ ის კი უნდა გითხრათ, რომ ბალზამირება (ძირითადად) ეგვიპტეში იყო რაღაც ვადით მთელი სასიცოცხლო პროცესების შეჩერება, „სასიცოცხლო-მეთქი“, გეუბნებით მე და ამ სიტყვაში ბევრ რამეს ვგულისხმობ, მათ შორის ფიზიკურზე უფრო სულიერს და ვიტალურ ყოფას. გიმეორებთ, რომ ჩვენში ბალზამირების მთავარი პრინციპი იყო დაუყოვნებლივ შეჩერება ყველა სასიცოცხლო ფუნქციისა დიდი დროის მანძილზე; მოკლედ რომ ვთქვათ, როგორიცაა კაცი ბალზამირების ხანს, ასეთივე რჩება მას მერეც. ჩემდა ბედად მე სკარაბეების სისხლისა ვარ და ცოცხალსავე გამიკეთეს ბალზამირება. თქვენც ხედავთ ამას. - სკარაბეების სისხლისო! - გაუკვირდა დოქტორ პონონიერს. - დიახ. სკარაბეი ნიშანი თუ გერბი იყო ჩვენი სახელოვანი იშვიათი დიდებული მოდგმისა. „სკარაბეების სისხლისაო“ რომ ვამბობ, გარკვეულ გვარს ვგულისხმობ, მისი ნიშანია სკარაბეი. ხატოვნად გეუბნებით ამას. - და, იქნებ, ამიტომაც ხართ ცოცხალი? - დიახ, ეგვიპტეში, ჩვეულებისამებრ, ბალზამირების წინ გვამს შიგნეულობასა და ტვინს გამოაცლიდნენ. მაგრამ სკარაბეებმა ასე არ იცოდნენ, მასე რომ არ ყოფილიყო, მაშინ მე უშიგნეულოდ და უტვინოდ დავრჩებოდი. უამათოდ კი გაუძნელდება სიცოცხლე კაცს. - ახლა კი მივხვდი, - თქვა ბ-ნმა ბაკინგემმა, - ჩვენ ხელთ მოხვედრილი მრთელი მუმიები, როგორც ჩანს, სკარაბეების გვარისა გახლდნენ. - თქმა არ უნდა. - მე მგონი, - მოწიწებით დასძინა ბ-ნმა გლიდონმა, - ეგვიპტური ღმერთთაგან ერთ-ერთი სკარაბეი გახლდათ. - ეგვიპტური, რაო? - შეჰყვირა მუმიამ, ზე წამოიჭრა. - ღმერთთაგან ერთ-ერთი, - გაუმეორა მოგზაურმა. - ბ-ნო გლიდონ, გასაოცარ რასმეს მეუბნებით, - თქვა გრაფმა, ისევ რომ დაჯდა სავარძელში, - მთელ დედამიწის ზურგზე არც ერთ ერს არა ჰყოლია ღვთაება გარდა ერთისა. სკარაბეი, იბისი და ა. შ. ჩვენთვის იყვნენ (ვითარცა მსგავსი არსებანი სხვათათვის) სიმბოლოები ან media, რომლებსაც ჩვენ მივმართავთ ხოლმე შემოქმედის თაყვანისცემის ხანს, მისი თვალმიუწვდომელი სიდიადე ხომ გიკრძალავს მასთან უშუალოდ მიახლოებას. ყველანი გავჩუმდით. დაბოლოს დოქტორმა პონონიერმა განაგრძო საუბარი. - თქვენი სიტყვები თუ გვემახსოვრება, შეუძლებელი არ უნდა იყოს, მგონია, - თქვა მან, - ნილოსის ახლოს, კატაკომბებში სხვა მუმიებიც უნდა იყვნენ სკარაბეების მოდგმისა ვიტალურ მდგომარეობაში? - რაღა თქმა უნდა, - უპასუხა გრაფმა, - შემთხვევით ცოცხლად დაბალზამირებული ყველა სკარაბეი ახლაც ცოცხალია. შეიძლება სამაროვანში მოიძებნოს ისინი, ანდერძის აღმასრულებელთა დაუდევრობით დარჩენილნი იქ, იმათ შორის, ვისაც განგებ გაუკეთეს ბალზამირება. - ხომ ვერ აგვიხსნით, - ვუთხარი მე, - რას უნდა ნიშნავდეს ეს „განგებ გაუკეთეს ბალზამირება“? - დიდი სიამოვნებით, - მიპასუხა მუმიამ, დინჯად რომ მომათვალიერა მონოკლიდან, რადგან აქამდე ჩუმად ვიყავი და პირველად მივმართე შეკითხვით. - დიდი სიამოვნებით, - თქვა მან, - ჩემს დროს ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობა რვაასი წელიწადი იყო დაახლოებით. მართალია, ზოგჯერ იყო და ექვსასამდეც ვერ მიატანდნენ, ზოგი კი ათასსაც კი გადააბიჯებდა, მაგრამ მეტწილად რვა საუკუნეს ცხოვრობდნენ. ბალზამირების პრინციპის აღმოჩენის შემდეგ, მე რომ უკვე აღგიწერეთ, ჩვენს ფილოსოფოსებს ერთი ასეთი აზრი მოსვლიათ თავში, უნდა დავაკმაყოფილოთ ხალხის აგრე რიგად საქებური ცნობისმოყვარეობა და ამავე დროს მეცნიერების წიაღსვლას უნდა შევუწყოთ ხელი, ხოდა, ასე დაადგინეს, ნაწილ-ნაწილ უნდა გაელია ადამიანს თავისი სიცოცხლე. მართლაცდა, ისტორიისათვის ხსენებული ცდები, როგორც დავინახეთ სრულიად აუცილებელი აღმოჩნდა. ასე, მაგალითად, მიატანს ისტორიკოსი ხუთას წელიწადს, დიდი რუდუნებით დაწერს წიგნს, მერე გულდასმით დააბალზამირებინებს თავს და დაუტოვებს თავის protem, ანდერძი აღმასრულებლებს მითითებას გაცოცხლების თაობაზე, გარკვეული ხნის შემდგომ, ვთქვათ, ხუთი-ექვსი საუკუნის შემდეგ. გაივლის ეს დრო და გაცოცხლდება და უსათუოდ ნახავს, ის მისი დიდი შრომა რაღაც შემთხვევით ამოკრებილ კრებულად ქცეულა, ანუ, შეიძლება ვთქვათ, გამხდარა ლიტერატურული სარბიელი, სადაც ბრძოლა გაუმართავთ ურთიერთსაპირისპირო ბუნდოვან აზრებს და მისი მეშვეობით ერთმანეთს აწიოკებენ მთელი ხროვა გაანჩხლებული კომენტატორებისა. მთელი ეს ვარაუდი და ა.შ., რომლებისთვისაც შეურქმევიათ შენიშვნები ან გასწორებანი - იმდენად შერყვნის ტექსტს, რომ ავტორმა ფარანი უნდა დაიკავოს ხელში და ისე ეძებოს თავისი წიგნი. იპოვოს და მიხვდება, რომ ტყუილუბრალოდ შეუწუხებია თავი. თავიდან უნდა დაწეროს თავისი წიგნი და ამავე დროს მისი, ისტორიკოსი კაცის ვალია დაუყონებლივ გაასწოროს მის შემდგომ გაუკუღმართებულად წარმოჩენილი ამბები იმ ეპოქისა, რომელშიაც თავად უცხოვრია და მშვენივრად იცის მაშინდელი განათლების დონე, გამოცდილება და გადმოცემები. ასე, მრავალი, დროდადრო ხელახლა რომ წერს თავის შრომას და პირდაპირ ასწორებს შეცდომებს, ჩვენი ისტორია აღარ გადაგვარებულა და არც დამსგავსებია არაკების კრებულს. - მაპატიეთ და, - უთხრა დოქტორმა პონონიერმა და ეგვიპტელს ფრთხილად მოკიდა მკლავზე ხელი, - მაპატიეთ, ჩემო ბატონო, ერთი წამით უნდა შეგაწყვეტინოთ თქვენი სიტყვა. ბრძანეთ, ჩემო ბატონო, - მიუგო გრაფმა და ხელი იქით გასწია. - მხოლოდ ის მინდა გკითხოთ, - თქვა დოქტორმა, - თქვენ ახლა ახსენეთ ის ამბავი, რომ ისტორიკოსი პირადად ასწორებს მისი ეპოქის გადმოცემას. თუ შეიძლება, ჩემო ბატონო, იქნებ, აგვიხსნათ, რა სიმართლე შეიძლება მოვიძიოთ ამ აბდაუბდაში? - ამ აბდაუბდაში, როგორც თქვენ სწორედ ბრძანეთ, ჩვეულებრივ შეგიძლიათ ნახოთ იმდენივე ჭეშმარიტება, რამდენიც იმ ისტორიულ თხზულებაში, თავიდან დაწერას რომ მოითხოვს; ანუ, შეიძლება ვთქვათ, არც ერთსა და არც მეორეში არ მოიპოვება იოტისოდენა ცნობა, სრულიად და საფუძველშივე მცდარი რომ არ იყოს. - მაგრამ ის ხომაა ნათელი, - თქვა დოქტორმა, - თქვენი დაკრძალვის დღიდან ხუთი ათასი წელიწადია გასული და გამომდინარე აქედან თქვენი ხანის ისტორიაში, თქვენ დროინდელ გადმოცემაში საკმაო სიზუსტით იქნებოდა მოყვანილი ამბავი სამყაროს შექმნის შესახებ, რასაც დღესაც საყოველთაო ინტერესით ეკიდებიან, და ეს ამბავი უნდა მომხდარიყო, მგონია, როგორც თქვენ იცით, თქვენამდე ათი საუკუნით ადრე. - რას მეუბნებით, ჩემო ბატონო? - ჰკითხა გრაფმა ჰეიჰოიმ. დოქტორმა გაიმეორე თავისი ნათქვამი, მაგრამ კი დასჭირდა ახლა ბევრი დამატებითი ცნობების მოყვანა, ვიდრე უცხოელი არ გაიგებდა რაღაც-რაღაცეებს. დაბოლოს იმან გამოთქვა თავისი აზრი, კი მერყეობდა ამ დროს. - ის იდეები, თქვენ რომ აგვიწერეთ, უნდა ვაღიარო, სრულიად ახალია ჩემთვის. ჩემს დროს მე არც მინახავს ვინმე, ვისაც ასეთი გასაოცარი აზრი მოსვლია თავში ქვეყნიერების (ანუ სამყაროს, როგორც თქვენ გნებავდეთ) დასაწყისის თაობაზე. ერთხელ კი მახსოვს, ოღონდ ეს მხოლოდ ერთხელ იყო, მოვისმინე უძველესი გადმოცემა, რაღაც უთქვამს ჩემთვის ბრძენთა უბრძენეს კაცს ადამიანის წარმოშობაზე. ხოდა, სწორედ ეს სიტყვები ახსენა - ადამი ( ანუ წითელი მიწა ) როგორც თქვენ ამბობთ. თუმცა ეს სიტყვა განზოგადებული მნიშვნელობით მოუშველიებია იმის გამო, რომ თავისთავად აღმოცენებულა ნიადაგში (როგორც სხვა ათასი დაბალი სახეობა აღმოცენებულა ადრევე), - თავისთავად აღმოცენებულა-მეთქი ხუთი უდიდესი ურდო კაცთა მოდგმისა ერთდროულად დედამიწის ხუთი სხვადასხვა და დაახლოებით ერთნაირი ფართობის ნაწილზე. თქვა ეს და სუყველამ მხრები ავიჩეჩეთ, ჩვენთაგან ერთმა თუ ორმა მალულად შუბლზე დაიკრა ხელი. ბ-ნი სილკ ბაკინგემი უცებ დააცქერდა ანაგობას ჰეიჰოის თავისას და ახლა ამან განაგრძო საუბარი: - თქვენს დროს ადამიანის სიცოცხლის დიდი ხანგრძლივობა და, ამასთან ერთად, ნაწილ-ნაწილად ცხოვრების პრაქტიკა, როგორც თქვენ აგვიხსენით, მართლაცდა მეტად შეუწყობდა ხელს ცოდნის ამაღლებას და მის საფუძვლიან აღნუსხვას. გამომდინარე აქედან, ძველეგვიპტელთა გარკვეულწილად დაბალი დონე თანამედროვე ადამიანის, სახელდობრ იანკების განვითარების დონესთან შედარებით, განსაკუთრებით ეს უნდა ითქვას მეცნიერებათა მიღწევების გათვალისწინებით, უნდა მოწმობდეს იმას, რომ ეგვიპტელის თავის ქალა მეტისმეტად სქელი უნდა ყოფილიყო. - კვლავ უნდა ვაღიარო, - დიდი თავაზიანობით მიუგო გრაფმა, - რას ამბობთ არ მესმის, იქნებ, მითხრათ, განსაკუთრებით რომელ მეცნიერებას გულისხმობთ? ჩვენ აქ ერთხმად მოვყევით დიდხანს და დაწვრილებით ფრენეოლოგიის საკითხებისა და ცხოველური მაგნეტიზმის სასწაულების გადმოცემას. ბოლომდე რომ მოგვისმინა გრაფმა, რამდენიმე ანეკდოტი გვიამბო, თურმე გალისა და შპურცჰაიმის პროტოტიპები ეგვიპტეშიაც არსებობდნენ, დიდად სახელგანთქმულნიც ყოფილან და კარგა ხნის წინათაც დავიწყებიათ, ხოლო ამ ჩვენი მესმერის მანიპულაციები უსუსური ტრიუკებია თებელ savants ნამდვილ სასწაულებთან შედარებით, იმათ შეეძლოთ ტილების და სხვა ამდაგვარ არსებათა გამოყვანა. მაშინ მე ვკითხე გრაფს, თქვენ დროს დაბნელებათა გამოანგარიშება თუ შეეძლოთ-მეთქი. შემომხედა იმან დამცინავი ღიმილით და თქვა, შეეძლოთ. ცოტათი კი დამაბნია ამან და კვლავ ვკითხე რაღაც-რაღაცეები ასტრონომიაზე, მაშინ კი ჩვენთაგან ერთმა, ვისაც ამ საღამოს კრინტიც არ დაუძრავს, ჩამჩურჩულა ყურში, ამ ინფორმაციისათვის სჯობს პტოლომეს (ვინ არის ეს პტოლომე) მიმართეო, და კიდევ ვიღაც პლუტარქს de facie lunac. მერე მე ვკითხე მუმიას ცეცხლის ამნთებ შუშებისა და ლინზების და, საერთოდ, მინის წარმოების შესახებ; მაგრამ ჯერ კიდევ სიტყვაც არ მქონდა გასრულებული, რომ ჩვენი ჯგუფის იმ მდუმარე წევრმა ჩუმად მომკიდა ხელი იდაყვზე და მითხრა, ღვთის გულისთვის, იქნებ, დიოდორე სიცილიელის ნაწერებს გადაავლო თვალი. ხოლო გრაფმა ასე მიპასუხა, თქვენს თანამედროვეებს თუ აქვთო ისეთი მიკროსკოპები, რომლის მეშვეობითაც შეგიძლიათ გამოჭრათო ეგვიპტურის დარი კამეები. სანამ ვფიქრობდი თუ რა მეთქვა, საუბარში ჩაგვერია ჩია ტანის დოქტორი პონონიერი, თავი ვეღარ მოეთოკა ამ კაცს. - აბა ერთი ჩვენი არქიტექტურა ნახეთ! - შეჰყვირა მან, დიდად კი შეაწუხა ამ გამოხდომამ ჩვენი ორივე მგზავრი, ანიშნებდნენ ხელიც წაჰკრეს, მაგრამ ამაოდ დაშვრნენ. - ნახეთ-მეთქი - ისევ შესძახა აღფრთოვანებით, - აი ეს ჩვენი შადრევანი ნიუ-იორკში, ბოულინგ-გრინზე! ანდა თუ იგი შეუდარებელია, მაშინ კაპიტოლის შენობა გავიხსენოთ, ვაშინგტონშიკოლუმბიის ოლქში!-აქ ჩვენმა პატარა მკურნალმა დაწვრილებით, დეტალურად აგვიწერა ამ ნაგებობის ანაგობა და პროპორციები. მხოლოდ იმის კარიბჭეს ამშვენებსო ოცდაოთხი სვეტი, თითოეული ხუთი ფუტი დიამეტრისა და ერთიმეორეს ათი ფუტითაა დაცილებული. გრაფმა უპასუხა, რომ სამწუხაროდ ახლა ზუსტად ვერ გვეტყოდა, სიდიდეს იმ მთავარი შენობებისას, ქალაქ აზნაკში რომ იყო, უხსოვარ ხანაში ჩაუყრიათ მათი საძირკველი, ღამისნაირ წკვარამშია დანთქმული ის დრო, მაგრამ მათი ნანგრევები იმ ეპოქაში, როდესაც ის დაუკრძალავთ, ჯერ კიდევ იყო შემორჩენილი ქვიშოვან უდაბნოში, თებეს დასავლეთით. მაგრამ იმის გახსენება კი შეუძლია (კარიბჭეს გულისხმობდა), მცირე სასახლე ყოფილა ერთი ქალაქის გარეუბანში, რომელსაც კარნაკს ეძახდნენ; ას ორმოცდაოთხი სვეტით იყო გაწყობილი ის კარიბჭე, თითოეული ოცდაჩვიდმეტი ფუტის სიმრგვალისა, ერთმანეთს ოცდახუთი ფუტით დაცილებულნი. ნილოსის მხრიდან ამ კარიბჭესთან მოსასვლელი ორი მილის სიგრძისა იყო, გაწყობილი სფინქსებით, ქანდაკებებით. თავად სასახლე (რამდენადაც ახსოვს) ორი მილის სიგრძისა იყო ერთი მიმართულებით და დაახლოებით შვიდი მილის გავლა მოგიხდებოდათ, მის გარშემო რომ შემოგევლოთ. მისი კედლები, შიგნითაც და გარეთაც ხვავრიელად იყო მოხატული იეროგლიფებით. ამას ვერ დაიჟინებდა რომ ზუსტად ასე იქნებოდა და იმის კედლებში დაეტეოდა ორმოცდაათი თუ სამოცი ისეთი შენობა, დოქტორის კაპიტოლი რომ არის, მაგრამ კი შეიძლება ითქვას, თუკი უწესრიგოდ ყველგან დადგამდით, მაშინ, იქნებ, ორასსა და სამასამდე ასულიყო ეს რიცხვი. კარნაკის ეს სასახლე უმნიშვნელო, მცირე უნდა ყოფილიყო სხვებთან შედარებით. ამავე დროს, იგი (გრაფი) აღტაცებულია იმ დიდებული, ბრწყინვალე და საარაკო ბროუდინგ-გრინის შადრევნებით, ისე კარგად რომ აღუწერია დოქტორს. მსგავსი ამისა, კი უნდა აღიაროს, არც ეგვიპტეში აუგიათ და არც კიდევ სხვაგან სადმე. მაშინ მე ვკითხე გრაფს, რკინიგზაზე რას იტყვით-მეთქი. - ისეთს ვერაფერს, - მიპასუხა მან, - საკმაოდ გამძლე, საკმაოდ კარგი გამოგონება ვერ არის და ვერც სწორადააო დაწყობილი, ასე დასძინა. რაღა თქმა უნდა, როგორ შეედრებოდა ამას ფართო, ლარივით პირდაპირ გადაჭიმული რკინის ჯებირებიანი გზა, რომელზეც ეგვიპტელებს გადაჰქონდათ მთელი ტაძრები, ვეებერთელა ობელისკები ას ორმოცდაათი ფუტი სიმაღლისა. ჩვენი გიგანტური მექანიკური ძრავები ვუხსენე. კი დამეთანხმა, ამის შესახებ არაფერი ვიციო, მაგრამ მკითხა, თუ როგორ შეიძლებოდა თაღების დადგმა თუნდაც იმ მცირე სასახლის მშენებლობის ხანს, კარნაკში. ვითომცდა არ გამიგონია ეს შეკითხვა; ვუთხარი, არტეზიული ჭები თუ იცით-მეთქი; ზე აწკიპა წარბები, ბ-ნმა გლიდონმა რამდენჯერმე მკაცრად თვალი მიყო და ჩამჩურჩულა, სწორედ ამ ბოლო ხანს აღმოვაჩინეთო ისინი, როდესაც წყალს ვეძებდით დიდი ოაზიისათვის. მაშინ მე ფოლადი ვუხსენე, ამ უცხოელმა ცხვირი აიბზუა და მკითხა, თუ შეიძლება მაგ თქვენი ფოლადით ქვის ჭრა ისე, ობელისკებს რომ ამუშავებდნენ ჩვენში ბრინჯაოს საჭრელებით. სულ დაგვაკარგვინა ამან თავგზა და ახლა იერიში მეტაფიზიკურ საკითხებზე გადავიტანეთ. წიგნი მოვიტანეთ, „დაიელი“ იყო მისი სახელწოდება და იქიდან ერთი თუ ორი თავი წავუკითხეთ, ნათელი იყოო, ამას ვერ იტყოდით, მაგრამ ბოსტონელებს ამისათვის „დიადი თაოსნობა“, ანუ „პროგრესი“ შეურქმევიათ. გრაფმა უბრალოდ გვიპასუხა, თითქმის ყოველდღიურად ხდებოდა მის დროს დიადი თაოსნობა, ხოლო პროგრესს თუ გავიხსენებთ, ერთ ხანს გული გვქონდა გაწყალებული იმით, მაგრამ პროგრესული ვერც ვერაფერი ვიხილეთ საბოლოოდ. მერე ჩვენ სიტყვა ჩამოვუგდეთ დემოკრატიის დიდებულებასა და მნიშვნელობაზე და გვინდოდა გრაფისთვის ჩაგვეგონებინა, თუ რაოდენ დიდი უპირატესობა გვქონდა ჩვენ, რადგან შეგვეძლო არჩევნების მოწყობა ad libitum, და მეფე არ გვყავდა. ყურადღებით მოგვისმინა და კარგადაც გაერთო. მერე გვითხრა, დიდი ხნის წინათ ჩვენთანაც იყო რაღაც სრულად ამისი მსგავსი. ცამეტ ეგვიპტურ პროვინციას უეცრად დაუდგენიათ თავისუფლების მოპოვება, რაც ბრწყინვალე მაგალითი უნდა ყოფილიყო დანარჩენი კაცობრიობისათვის. ბრძენკაცთა ყრილობა მოუწვევიათ და დაუწერიათ საუკეთესო კონსტიტუცია, უკეთესს ვერ მოიგონებდა კაცი. ყველაფერი კარგად მოგვარებულა გარკვეული ხნით, მაგრამ გაუთავებელი ბაქი-ბუქი ჩვეულებად გადაქცევიათ. დაბოლოს იმით გასრულდა ეს ამბავი, რომ ის ცამეტი მხარე სხვა დანარჩენ თხუთმეტთან თუ ოცთან შეერთებულა და ისეთი ბილწი და საძულველი დესპოტია დაუმყარებიათ, რომ ჯერ არავის სმენია დედამიწის ზურგზე. მე ვკითხე, იმ ტირან-უზურპატორს რა ერქვა-მეთქი. რამდენადაც მახსოვსო, ბრბო. რაღა უნდა მეთქვა, ჯერ სიტყვა ვერ დავძარი, მერე მივაძახე, ძალიან ვწუხვარ, რომ ეგვიპტელებმა ორთქლის გამოყენება არ იცოდნენ. დიდად გაოცებულმა გრაფმა შემომხედა და აღარაფერი უთქვამს. იმ მდუმარე ჯენტლმენმა კარგა მაგრად ჩამკრა იდაყვი ნეკნებში და მითხრა, უკვე კარგად ისახელე თავი, ნუთუ იმდენად გამოსულელებულხარ და არ იცი, თანამედროვე ორთქლის მანქანები ჰერონის გამოგონების საფუძველზე შეიქმნა და სოლომონ დე კოს უნდა ვუმადლოდეთ ამ ცნობის მოშველიებასო. სრული დამარცხების პირას ვიყავით მისული, მაგრამ საბედნიეროდ ისევ დოქტორმა მოიკრიბა ძალ-ღონე და გადაგვარჩინა, ასე ჰკითხა, თუ შეძლებდნენო ეგვიპტელები რამდენადმე მაინც გამკლავებას ჩვენს თანამედროვეებთან ისეთ დიდმნიშვნელოვან დარგში, როგორიცაა ტანსაცმლის კერვა. გრაფმა თავისი შარვლის კიდეებს დახედა და მერე ფრაკის ბოლოს დაავლო ხელი, თვალთან მიიტანა და ასე ათვალიერებდა რამდენსამე წუთს. მერე დაუშვა და ნელ-ნელა გამოაჩინა პირის ნახევი ერთი ყურიდან მეორემდე. მაგრამ, მგონია, არაფერი უპასუხნია. აქ კი გული მოგვეცა და მზვაობარი სახით რომ მიუახლოვდა მუმიას, დოქტორმა მოითხოვა, ჯენტლმენი ხართ და ერთი ეს მითხარით გულწრფელად და ღირსეულად, თუ იცოდნენ იმხანად ეგვიპტელებმა პონონიერის წამლისა და ბრანდრეტის აბების დამზადებაო. დიდად შეშფოთებულნი ვუმზერდით, რას გვეტყვისო, მაგრამ ამაოდ ველოდით პასუხს, აღარაფერი უთქვამს. ეგვიპტელი წამოჭარხლდა და თავი დახარა. ასეთი ტრიუმფი ჯერ არ გვინახავს. მთლად დაბეჩავებული გამოიყურებოდა დამარცხებული. მართლაცდა, გული მეტკინა ასე გასაცოდავებული მუმიის დანახვისას. ქუდი მოვუხადე, თავი დავუკარი და წამოვედი. ხუთი საათი იყო, სახლში რომ მივედი და მაშინვე დავწექი. ახლა დილის ათი საათია. შვიდ საათს მერე ფეხზე ვდგავარ და ვწერ ამ ამბავს ჩემი ოჯახისა და კაცობრიობის საკეთილდღეოდ. პირველს აწი ვეღარასოდეს ვნახავ. ყიამყრალა ცოლი მყავს, მართალი თუ გნებავთ, მომძულებია ასეთი ცხოვრება და საერთოდ მეცხრამეტე საუკუნეც. კარგს არაფერს მოველი. ამავე დროს, ერთი სული მაქვს გავიგო, თუ ვინ იქნება პრეზიდენტად 2045 წელს. ხოდა, წვერს გავიპარსავ, დავლევ ერთ ჭიქა ყავას, პონონიერისას გავიქცევი და ვთხოვ, ბალზამირება გამიკეთოს ორასი წლით. …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 7:13pm on ნოემბერი 4, 2015
- თემა: ოჯახის, როგორც სოციალური ინსტიტუტის ცვლილებები
- საკუთარი არსებობის შენარჩუნებისაკენ ცხოვრების მუდმივად ცვალებად გარემოში, მ.შ. ადამიანთა მოღვაწეობით გამოწვეულ ცვლილებებშიც. სოციალური სისტემის არსებობას ორი მხარე აქვს: სოციალურ ურთიერთობათა, სოციალურ სტრუქტურათა არსებობა სოციალური სტატუსის მატარებლებთან ერთად, ადამიანებთან, სოციალურ ქსელებთან და სტრუქტერებთან კავშირში და აგრეთვე, ადამიანთა, როგორც ინდივიდების არსებობა, ერთი თაობის მეორეთი შეცვლა, რომლის წევრებიც სხვადასხვა სტატუსის და როლების მატარებლები არიან. ამავე დროს, არაფერია ნათქვამი ადამიანთა, როგორც პიროვნებების აღწარმოებაზე. პიროვნება – როგორც სოციალურ, ფსიქოლოგიურ და ფიზიოლოგიურ თვისებათა სისტემა უნიკალურია. შესაბამისად, განუმეორებელია. ამიტომ, სოციოლოგიასა და დემოგრაფიაში საუბრობენ მოსახლეობის (თაობათა) აღწარმოებაზე და არა ადამიანთა "აღწარმოებაზე". რამდენადაც თაობათა ცვლას თან სდევს პიროვნების სოციალიზაცია, ადამიანური "მე"-ს ჩამოყალიბება უ. ყ. ოჯახში, ამდენად თავს იჩენს ცვლილებები ადამიანთა ქცევაში, ცხოვრების წესში, ძველი როლების შესრულებაში და ცვლილებები, რაც თვით სტრუქტურათა ინოვაციასთან არის დაკავშირებული. ამრიგად, მოსახლეობის აღწარმოება ხასიათდება ინდივიდთა დაბადებით, სტატუსთა და როლების მატარებელთა რაოდენობრივი ცვლილებით. მოსახლეობის აღწარმოება ქმნის საზოგადოების დემოგრაფიულ გარემოს მაშინ, როცა სოციალური პროცესები, რომლებიც მიეკუთვნება პიროვნების ფორმირების და ფუნქციონირების პროცესებს, უბრალოდ კი არ უწყობენ ხელს არსებული სტრუქტურების და ინსტიტუტების არსებობას, არამედ ცვლიან კიდევაც მათ. სოციუმის ეს ცვლილებები თავის მხრივ მოქმედებენ დემოგრაფიულ პროცესებზე, რის გამოც მოსახლეობის აღწარმოების რეჟიმი შეიძლება მეტ-ნაკლებად კეთილსაიმედო იყოს. იგივე შეიძლება ითქვას საოჯახო პროცესებზე, რომლებიც ბავშვთა სოციალიზაციას და შენახვას განსაზღვრავენ. ზემოთქმული საშუალებას იძლევა ვთქვათ, რომ ოჯახს პასიური მნიშვნელობა როდი აქვს, იგი ცვალებად ისტორიულ გარემოში მხოლოდ ადაპტაციით არ კმაყოფილდება. ოჯახს საკვანძო მდგომარეობა უკავია სოციალურ ინსტიტუტებს შორის – ოჯახის წევრთა არსებობის შენარჩუნების და ბავშვთაშობა – სოციალიზაციის თვალსაზრისით. ოჯახი კაცობრიობის ისეთი ევოლუციური გამოგონებაა, რომელიც საკუთარ არსებობას ჰარმონიულად უთანხმებს საოჯახო ჩამომავლობის გვარის, მოდგმის გაგრძელებას და ამით სხვა სოციალურ ინსტიტუტებს უზრუნველყოფს სტატუსისა და როლების მატარებლებით. ოჯახის საშუამავლო მნიშვნელობას კიდევ ერთი მნიშვნელობა აქვს. საოჯახო თაობათა არსებობითა და მემკვიდრეობითობით საზოგადოებაში ხდება მოსახლეობის, შრომითი რესურსების და სოციალურ როლთა მატარებლების აღწარმოება. ამრიგად, ოჯახის სოციალური აუცილებლობა მთელი სოციალური სტრუქტურის, თვით საზოგადოების ფუნქციონირების პირობას წარმოადგენს. ოჯახის, როგორც სოციალური ინსტიტუტის ისტორიული ცვლილებები ისტორიის მამოძრავებელ ძალებზე საუბრისას, უნდა ვაღიაროთ, რომ სოციალურ ცვლილებათა ფაქტორებს შორის არის ოჯახის ინსტიტუტის ფუნქციონირების მოთხოვნებიც. გაფართოებული პატრიარქალური და მრავალშვილიანი ოჯახის მრავალსაუკუნოვანი არსებობა მიუთითებს ცხოველქმედობის საოჯახო ორგანიზაციის და საოჯახო ეკონომიკის, მეურნეობრიობის საოჯახო ფორმის ეგზისტენციალურ მნიშვნელობაზე. ზუსტად ასევე თვით კაცობრიობის არსებობა არის სოციალური ორგანიზაციის მოქმედების შედეგი, სოციალური სისტემის წარმატებული რეზულტატი, რადგან ადამიანთა მოდგმის არსებობა სულაც არ არის მუდმივი რამ, იგი საშიშროების შემცველიცაა. ეს შეიძლება იყოს ატომური განადგურება და ეკოლოგიური თვითმკვლელობა; ასევე, სოციალური დეზორგანიზაცია ზნეობრივი დეგრადაციით გამოწვეული, რომლის მიზეზით ოჯახის ისტორიული კრახია. ცხოვრების საოჯახო წესის გაქრობა და მისი მარტოხელა-ნარცისულით შეცვლა იწვევს სოციალურ პათოლოგიათა სახეობების პლურალიზმს. არ არსებობს მეცნიერული მონაცემები, რომ საზოგადოების "პროგრესული" განვითარება ავტომატურად იწვევს "პიროვნების პროგრესს" (ანუ სპობს პიროვნებასა და საზოგადოებას შორის მარადიულად არსებულ კონფლიქტს), როცა პიროვნების ინტერესები ერთდროულად საზოგადოების ინტერესებიცაა. პიროვნების ემანსიპაციამ ოჯახისაგან და თვით ოჯახის ნუკლეარიზაციამ, საოჯახო თაობათა განშორებამ, მასიურმა მცირეშვილიანობამ და, რომ ოჯახი მზად არ აღმოჩნდა შთამომავლობის ისეთი სოციალიზაცია მოეხდინა, რომ თაობა მზად ყოფილიყო საზოგადოებისათვის საჭირო მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად, რადგანაც ოჯახი თავისი წევრების ინტერესების დამორჩილებაზე აღმოჩნდა ორიენტირებული, გამოიწვია ის, რომ მე-20 საუკუნეში განვითარებულ ქვეყნებში ოჯახმა შუამავლის როლი დაკარგა პიროვნებასა და საზოგადოებას შორის დაპირისპირებულობის შემცირებაში. აქედან მივიღეთ შედეგი: პიროვნება ემიჯნება ყველაფერს საზოგადოებრივს, ხოლო საზოგადოება ტოტალიტარიზმის უფსკრულში ვარდება და აიძულებს პიროვნებას ყოვლისმომცველი კონფორმიზმისკენ გადახრას. ფამილისტიკურამდე ეპოქა. ოჯახი და ფამილისტიკური კულტურა აღმოცენდება ისტორიულად თუმცა, ცალკეული წყვილადი ოჯახები და ფამილიზმის ჩანასახები როგორც ფასეულობათა სისტემები, რომელთა დროსაც ცალკეულ ინდივიდთა ცხოვრება და კეთილდღეობა დამოკიდებულია იმ ადამიანთა პირველადი მიკროსამყაროს შეკრულობასა და ცხოველმყოფელობაზე, რომლებიც ერთმანეთთან ნათესაურ-საქორწინო ურთიერთობებით არიან დაკავშირებული, კაცობრიობის პირველ ეტაპებზეც შეიმჩნევა. არსებობისათვის ბრძოლისთვის ადამიანთა ტომები ქმნიან სოციალურ ორგანიზაციას, რომელიც გვარის გადარჩენაზე, თაობათა ცვლისას საგვარეულო სტრუქტურების ფუნქციონირებაზეა ორიენტირებული. ინდივიდთა გადარჩენა შედეგი იყო გვარის ადაპტაციისა გარემოსთან და ინდივიდის მიერ ცხოვრების საყოველთაოდ მიღებული ფორმების ათვისება. შთამომავლობის ზიარება ცხოვრების ადაპტაციურ ნორმებთან სოციალიზაციის მეშვეობით და არა ინსტიქტებით განასხვავებს ადამიანთა ტომებს ცხოველთა პოპულაციისგან. ამ სოციალიზაციის მეგზურები გახდნენ ტომის, გვარის უფროსი წევრები და არა ბიოლოგიური "მშობლები". ჯგუფური ქორწინების დროს და გვარის ეკზოგამიურ და ენდოგამიურ ჯგუფებად დაყოფისას მშობლობის ფუნქცია ვრცელდებოდა მთელ გვარსა და ტომზე, გვარის უხუცესებზე. საჭირო გახდა ხანგრძლივი ევოლუცია დედის და მამის სოციალური როლების, სხვა ნათესაური კავშირების გამოკვეთისა და დეტალიზაციისათვის. მნიშვნელოვანია ხაზგასმულ იქნას, რომ დიდი ძალისხმევა იხარჯებოდა ინდივიდების ძალიან მაღალ მოკვდაობაზე და გვართა ამოწყდობის დაპირისპირებაზე. ამასთან, მოხერხდა ისეთი სოციალური ორგანიზაციის ჩამოყალიბება, რომელიც ორგანულად აერთიანებდა თავის თავში იმ სოციალურ ნორმებს, რომლებიც არეგულირებდნენ სოციალური წყობის დაცვას, ცხოვრების წესს, გვარის წევრთა არსებობის უზრუნველყოფასა და მაღალი შობადობის ხელშეწყობას, რომელიც ადამიანთა მთელი დანაკარგების კომპენსაციას ახდენდა. გასაკვირია, მაგრამ შობადობის რეგულაციის სოციალური სისტემის შტრიხებმა, რომლებიც ანეიტრალებდნენ მაღალ მოკვდაობას და უზრუნველყოფდნენ მოსახლეობის მატებას, ათასწლეულებს გაუძლეს, აღქმული იყვნენ როგორც ფამილიზმის დასაყრდენი და შენარჩუნებულ იქნენ 21-ე საუკუნემდე. საინტერესოა თუნდაც მოკლედ განვიხილოთ, თუ როგორ ხდებოდა მთელი სოციალური ცხოვრების კონცენტრაცია გვარის გაგრძელებაზე. წარსულის მთელი საზოგადოებრივი ორგანიზაცია ექვემდებარებოდა არა მხოლოდ უსაფრთხოების ინტერესების უზრუნველყოფას, არამედ მოსახლეობის აღწარმოების ინტერესებსაც. მაღალი შობადობის სოციალური ნორმები უ. ყ. მოქმედებდნენ ტაბუს სახით ორსულობის დაგეგმვის და შეწყვეტის წინააღმდეგ (სქემა 4.1.). ასეთ ნორმებს ლოგიკურია ვუწოდოთ მრავალშვილიანობის ნორმები, რადგანაც მათი ფუნქციონირების დროს ცალკეული ქალისათვის ცოცხლადშობილ ბავშვთა რიცხვი მხოლოდ მის ნაყოფიერებაზე იყო დამოკიდებული და იქმნებოდა სისრულის ილუზია საქორწინო-სექსუალური და რეპროდუქციული ქცევის შერწყმისა აბორტების და კონტრაცეპტივების აკრძალვის საფუძველზე (ტაბუს დარღვევა შეიძლება სიკვდილით დასჯის მიზეზიც გამხდარიყო და ამრიგად, ეწინააღმდეგებოდა ინდივიდუალური თვითშენახვის მოთხოვნებს). ადამიანური საზოგადოების განვითარების მსვლელობისას იმის გამო, რომ არ არსებობდა მაღალ მოკვდაობაზე უშუალო ზემოქმედების საშუალებები, აიკრძალა რეპროდუქციულ მოვლენებში უშუალო ჩარევა (თუმცაღა ორსულობის თავიდან აცილების და შეწყვეტის საშუალებები ოდითგან იყო ცნობილი). სქემა 4.1 მრავალშვილიანობის სოციალურ ნორმათა სისტემა ისტორიული განვითარების და სოციალური ორგანიზაციის გართულების პროცესში მაღალი მოკვდაობის გამო კონტრაცეფციაზე აკრძალვა რჩებოდა ძალაში. სეზონური სამუშაოების დროს სექსუალური ურთიერთობების აკრძალვა (საწარმოო ტაბუ) კალენდარული წლიდან დროის მნიშვნელოვან ნაწილს იკავებდა, რაც ზედმეტს ხდიდა ორსულობის რაიმე სახით გაფრთხილებას და შეწყვეტას. ხაზი უნდა გაესვას, რომ დაბალი სიცოცხლის საშუალი ხანგრძლივობის პირობებში (20-25 წწ.) შვილიანობის ნორმები მიმართული იყო რეპროდუქციული პერიოდის სრულ რეალიზაციაზე. აქედან გამომდინარეობდა ტენდენცია ადრეულ ქორწინებით ურთიერთობებში ჩართვისა ყველასი ვინც სქესობრივ სიმწიფეს აღწევდა და შვილოსნობის გაგრძელებისა ნაყოფიერების დაკარგვამდე. სწორედ ამ მიზნის გამო, მრავალშვილიანობის მიღწევისათვის ხდებოდა პიროვნების საქორწინო-სექსუალური, რეპროდუქციული და თვითშენახვითი ქცევის ერთმანეთზე გადაჯაჭვა. ოჯახი ინდუსტრიულამდელ ერაში. ისტორიულ დროის ცვლილებას თან სდევდა ადამიანთა სოციალური ქცევის რეგულატორთა, მათ შორის აღწარმოებითის ახალი შინაარსით აღჭურვა. ოჯახი – გვარი ან ოჯახი - თემი, რომლებიც ჯგუფურ ქორწინებაზე იყო დაფუძნებული, სოციალური დიფერენციაციისა და სოციალურ ინსტიტუტთა განცალკევების, პ. რ. სახელმწიფოსი, ლოკალიზდებოდნენ ნათესავთა სამეურნეო გაერთიანებებში, რომლის ცენტრიც ხდებოდა წყვილადი ქორწინება, წყვილადი ოჯახი. ოჯახის აღმოცენებისათვის აუცილებელია ეკონომიკის და საკუთრების, ძალაუფლების და დაქვემდებარების არსებობა. პირველყოფილ საზოგადოებაში არსებობს სამეწარმეო-მომხმარებლური ურთიერთობები, მაგრამ არ არსებობს ეკონომიკა. მხოლოდ მკაფიო სოციალური სტრატიფიკაციის, კლასობრივ-ჯგუფური დიფერენციის გაჩენით ისახება წყვილადი ქორწინების პოტენციალი. მონათმფლობელური წყობის ადრეულ სტადიაზე ახალ ერამდე რამდენიმე ასწლეულით ადრე აღმოცენდება ცხოველმოქმედების ის სოციოკულტურული ფორმა, რომელსაც ვუწოდებთ ოჯახს. რა თქმა უნდა ზუსტი თარიღის დასახელება, თუ როდის წარმოიქმნა ოჯახი ძნელია, მაგრამ მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, რომ მისი წარმოშობა განპირობებულია იმ მრავალფეროვან ფუნქციათა ჰარმონიული შეთანაწყობით, რომლებიც ამყარებენ ოჯახის საშუამავლო როლს ავტონომიური საოჯახო შინამეურნეობების, ოჯახის ყველა წევრის ერთობლივი სოციალური და სამეწარმეო საქმიანობის საფუძველზე, როცა საოჯახო გაერთიანების მოთხოვნილება სოციალურ-საოჯახო როლების შემსრულებლებზე და მუშაკებზე იმავდროულად იქცევა ოჯახის წევრთა ურთიერთმოთხოვნილებად, მშობლების მოთხოვნილებად შვილებზე და შვილებისა მშობლებზე. მონათმფლობელური წყობის დროს დიდი ოჯახი აერთიანებდა არა მხოლოდ წყვილ ოჯახს ოჯახის წევრებთან ერთად, არამედ მონებსაც, ქონებას, შინაურ ფრინველებს და ცხოველებს. იგი ნაკლებად ჰგავდა ფეოდალური სისტემის პატრიარქალურ ოჯახს, რომლის შესახებაც ბევრი რამ არის ცნობილი ეთნოგრაფიული მონაცემების წყალობით. თუ მივუბრუნდებით პატრიარქალური ტიპის გაფართოებულ ოჯახს, მასში სამეწარმეო – სამეურნეო საქმიანობა ერწყმოდა აღმზრდელობით-პროფესიული ცოდნის და ჩვევების გადაცემას მოზარდი თაობისათვის, მორალური ფასეულობების და რელიგიურ ტრადიციათა დაცვას. ოჯახი პოლიფუნქციონალური იყო, მაგრამ მის მიერ შესრულებულ ფუნქციათა ფართო წრის ბირთვს წარმოადგენდა მოსახლეობის აღწარმოება. პატრიარქალური ოჯახი იყო კეთილდღეობის და ჯანმრთელობის, მოხუცებზე და ბავშვებზე ზრუნვის წყარო, უსაფრთხოებისა და სოციალური კონტროლის დასაყრდენი და ა.შ. ოჯახის არსებული ავტონომიის ფარგლებში სხვა ინსტიტუტებთან მიმართებაში საოჯახო ცხოვრების წესი პიროვნების ყოფის თითქმის ერთადერთ ფორმას წარმოადგენდა (წარმოება, სწავლა, დასვენება, თამაშები, გართობა – ყველაფერი ხდებოდა ოჯახში). მნიშვნელოვანწილად ფიზიკური გადარჩენა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლებოდა, თუ ინდივიდი საოჯახო კლანს მიეკუთვნებოდა. ასეთ პირობებში პიროვნების ორიენტაცია ოჯახზე ცხოვრების წესით იყო განსაზღვრული, ამასთან, ოჯახის ფასეულობა, საოჯახო კოლექტივის კეთილდღეობა განაპირობებდა ინდივიდის კეთილდღეობასაც. საოჯახო-ნათესაობრივ კოლექტივზე ასეთი ორიენტაცია აძლიერებდა მრავალშვილიანობის მოტივებს, რადგან ოჯახის რიცხოვნობის ზრდა პირდაპირ განსაზღვრავდა მის კეთილდღეობას და ძლიერებას საოჯახო წარმოების ინტერესების თვალსაზრისით. პიროვნების განწყობა მრავალშვილიანობაზე ასეთ პირობებში გამყარებული იყო აგრეთვე ავტორიტარული საოჯახო სტრუქტურით და პიროვნების მშობლობის სტატუსით თემში. ბავშვთა სოციალიზაციის მოკლე პერიოდი, მათი მონაწილეობა ადრეული ასაკიდან საშინაო საქმეებში, წარმოებაში, ხელს უწყობდნენ მრავალშვილიანობაზე მოთხოვნილების შენარჩუნებას, რადგანაც სარგებელი ბავშვებისაგან აღემატებოდა ხარჯებს. მოკლედ ჩამოვაყალიბოთ საოჯახო ცხოვრების წესის ძირითადი ხაზები ფეოდალიზმის დროს. პირველი. "ოჯახი" და "ეკონომიკა’ განუყრელი ცნებები იყო, საწარმოო ურთიერთობები არსებობდნენ საოჯახო, დემოგრაფიული ურთიერთობების ფორმით, საოჯახო პრობლემები საკუთრებისა და შრომის საკითხების "გაგრძელებას წარმოადგენდნენ". ბავშვები ერთდროულად განიხილებოდნენ როგორც კმაყოფაზე მყოფ, ასევე მომუშავე პირებად. უფროსები ასეთ ოჯახში ასევე დამოკიდებული იყვნენ შვილებზე, სჭირდებოდათ რა მათი მხარდაჭერა სიბერეში და ამიტომ, უზარმაზარ ყურადღებას უთმობდნენ ოჯახის ეკონომიკური რესურსების მომდევნო თაობისთვის გადაცემას. ასეთი ურთიერთკავშირი, როცა თითოეულის კეთილდღეობა განპირობებულია მთელი ოჯახის კეთილდღეობით, არის ფამილიზმის საფუძველი. შესაბამისად, ოჯახსა და შინამეურნეობაზე ორიენტირებული სისტემის დროს ქალის და მამაკაცის როლები მკაცრად დიფერენცირებული იყო და ერთმანეთს ავსებდნენ. მეორე – საზოგადოებრივი ცხოვრების დომინანტს წარმოადგენდა ნათესაობის ძალაუფლება. ოჯახები არა მხოლოდ დიდი და რთული იყო, აერთიანებდნენ რა თავის თავში რამდენიმე თაობას და გვერდით შტოებს, არამედ სხვა ოჯახებსაც, რომლებთან ისინი "საქორწინო" გაცვლას აწარმოებდნენ და რომლებთანაც მრავალრიცხოვანი ნათესაური კავშირები და მოყვრული ურთიერთობები აკავშირებდათ. მესამე – უპირატესი იყო გლეხური ოჯახი, რომლის ცხოვრებაც, ისევე როგორც მემამულეთა ოჯახების ცხოვრებაც განუყოფლად მიწასთან იყო დაკავშირებული. ოჯახის ქცევის მოტივაციის განმსაზღვრელი იყო ბავშვებზე ორიენტირებული მიწის გამოყენება. მეოთხე – ეს (მე-3) განსაზღვრავდა ოჯახის ბევრ სხვა მახასიათებლებს და კერძოდ, იმას, რომ იგი მრავალშვილიანი იყო. მეხუთე განმასხვავებელი თვისება პატრიარქალური ოჯახისა იყო თაობათაშორის კავშირების მძლავრი ძალაუფლება. ასაკი სოციალური კონტროლის მთავარი იყო. უფროსი თაობა იყენებდა რა თავის უფლებას ემართა ოჯახის რესურსები, იცავდნენ და აფართოებდნენ საკუთარ სტატუსს და ძალაუფლებას. ეს ხუთი ფუნდამენტალური ნიშანი – საოჯახო ეკონომიკა, ნათესაური კავშირების ძალა, განუყოფელი კავშირი მიწასთან, მრავალშვილიანობა და უფროსი თაობის პრიორიტეტი – განაპირობებდნენ ოჯახის მდგრადობას სხვა სოციალურ ინსტიტუტებს შორის. ოჯახი და ინდუსტრიალიზაცია. კაპიტალიზმის განვითარებამ ღრმა ცვლილებები გამოიწვია მოსახლეობის ცხოვრების წესში, როგორც ქალაქად, ასევე სოფლად. ოჯახის როლი, როგორც შუამავლისა საზოგადოებასა და პიროვნებას შორის თანდათანობით დაეცა ინდუსტრიალიზაციისა და სამრეწველო წარმოების გავლენით, რადგან ოჯახის წევრები საოჯახო წარმოებიდან დაქირავებულ შრომაში ჩაებნენ და მრავალშვილიანობის სტიმულებმაც თავისი მნიშვნელობა დაკარგეს. ოჯახის რიგი ფუნქცია სხვა სოციალურ ინსტიტუტებს გადაეცა და ოჯახი სამეურნეო-მომხმარებლური უჯრედი გახდა, როცა მისი ყოველი წევრი ისეთ საქმიანობაში ჩაერთო, რომლებშიც საოჯახო კავშირებმა თავისი, როგორც შუამავლის მნიშვნელობა დაკარგეს. ბავშვთა დიდი რაოდენობა ოჯახში თანდათანობით თავის ეკონომიკურ მნიშვნელობას კარგავს. ბავშვთა სოციალიზაციის პერიოდის გახანგრძლივებამ და ბავშვების სოციალური როლის შეცვლამ გამოიწვია მათი მშობლებზე ეკონომიკური დამოკიდებულების გაძლიერება და შეამცირა რეპროდუქციული მოტივაცია, პირველ რიგში მრავალშვილიანობის ეკონომიკური და სოციალური მოტივები. მრავალშვილიანობის ნორმათა სპონტანურ შემცირებას, მათ რედუცირებას ქვედა ზღვრამდე (5 შვილი) და უფრო დაბლა, ხელი შეუწყო ბავშვთა მოკვდაობის თანდათანობით შემცირებამ, ახლა უკვე დაბადებულ შვილთა რიცხვი მიუახლოვდა სრულწლოვანებას მიღწეულ ბავშვთა რიცხვს. ეს გარემოება საბოლოოდ სპობს რეპროდუქციულ ციკლში ჩარევაზე აკრძალვას. სანიტარულ-ჰიგიენური პირობების გაუმჯობესება, მედიცინისა და ჯანდაცვის მიღწევები ამტკიცებენ პიროვნების ჯანმრთელობას, ახანგრძლივებენ სიცოცხლის ვადას და უშუალოდ მოქმედებენ სიკვდილიანობის შემცირებაზე. ეს კი ნიშნავს, რომ მოკვდაობა აღარ საჭიროებს მაღალი შობადობით დაზღვევას. ამით მრავალშვილიანობამ დაკარგა თავისი მთავარი დასაყრდენი, ხოლო შვილიანობა, რომელიც ფუნქციურად არანაირად არ არის დაკავშირებული მე-ს ფიზიკურ თვითშენახვასთან, შეიძლება უსასრულოდ შემცირებულიყო, უფრო ზუსტად უშვილობამდე (სქემა 4.2). კონტრაცეპტივების გამოყენებასა და აბორტებზე აკრძალვის მოხსნამ გამოიწვია ფასეულობათა შეცვლა. რეპროდუქციულ ციკლში უშუალოდ ჩარევის შესაძლებლობა აზრს უკარგავს ქორწინებამდელ სექსუალურ შეზღუდვებს, მარტივდება განქორწინების პროცედურები და ა.შ. მოსახლეობის ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, ცხოვრების რეპროდუქციული საზღვრების გაფართოვება არღვევს შობადობაზე სოციალური კონტროლის ძველ "მექანიზმს". მაგრამ არ იქმნება რაიმე ახალი სტიმულები რამდენიმე შვილის გაჩენისათვის, მაგრამ, რაღაც პერიოდი შენარჩუნებულია მრავალშვილიანობის ნორმები და შეცვლილ პირობებში ისინი განაპირობებენ მაღალ შობადობას. შვილიანობის სოციალურ-ნორმატიული რეგულაციის სტრუქტურის ცვლა, თავისთავად "ცუდი" არ არის. ეს შეუქცევადი პროცესია. მთავარია იმის გაგება, რომ მაღალი შობადობის რეგულაციის მექანიზმი თვითშენახვითი, საქორწინო, სექსუალური და რეპროდუქციული ქცევების "გადაბმულობაშია". სქემა 4.2 მრავალშვილიანობის სოციალურ ნორმათა სისტემის რღვევა სხვადასხვა ისტორიული ეპოქები საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ფორმაციის თავისებურებებიდან გამომდინარე თავის ნიშანს ადებდნენ მხოლოდ მრავალშვილიანობის მოტივების შინაარსს და არანაირად არ ეხებოდნენ დემოგრაფიული ქცევის ყველა ტიპის ურთიერთდამოკიდებულობის სოციალური კონტროლის პრინციპებს. მხოლოდ სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების იმ სტადიაზე, როცა ხდება სოციალურ ინსტიტუტთა და ჯანდაცვის ინსტიტუტთა დიფერენციაცია და იქმნება მოკვდაობის შემცირების მიზანმიმართული საშუალება, აუცილებელი აღარ არის კონტრაცეფციის აკრძალვა და შესაბამისად, შვილიანობის სოციალურ ნორმათა მთელი შენობა თანდათანობით ინგრევა. მაგრამ ფაქტორები, რომლებმაც მოკვდაობის შემცირება გამოიწვიეს, შეასუსტა ოჯახის ის როლი, რომელსაც ის ასრულებდა პიროვნების და საზოგადოების ინტერესთა შეთანაწყობაში. ოჯახის შუამავლის როლის შესუსტება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა დროს მოხდა და ამიტომ, შობადობის შემცირებას (მრავალშვილიანობის ფარგლებში) კაპიტალისტურამდელ ფორმატებშიც ჰქონდა ადგილი, მაგრამ მხოლოდ მსხვილი კაპიტალისტური წარმოების დროს ხდება მრავალშვილიანობაზე დაყრდნობილი საოჯახო წარმოების ჩამოშორება. თავის მხრივ, ეს ჩამოშორება ოჯახის წევრებს უღვივებს პირადი მიღწევების მოტივებს ოჯახს მიღმა საქმიანობაში, რაც თავის მხრივ, ფასს უკარგავს საოჯახო კერის და მრავალშვილიანობის მნიშვნელობას. სწორედ ამიტომ არ არის გასაკვირი მცირეშვილიანობის მასობრივ გავრცელებაში. მაღალი შობადობის ნორმათა სისტემის რღვევას არ მოჰყვა სოციალური მოღვაწეობის ახალი ტიპის შესაქმნელი საოჯახო პოლიტიკა, რომელიც მიმართული იქნებოდა რამდენიმე შვილიანი ოჯახის სტატუსის გამყარებაზე. შეიძლება განვაზოგადოთ ოჯახის ცვლილებები ინდუსტრიალიზაციისა და ურბანიზაციის ეპოქაში, მაგრამ იმის აღნიშვნით, რომ მიღწევებს ტექნიკასა და ტექნოლოგიებში უშუალოდ თან არ მოჰყოლია საოჯახო სტრუქტურათა შესაბამისი ცვლილებები. ოჯახის, როგორც ავტონომიური სისტემის მოთხოვნილებები ააქტიურებენ საოჯახო ცხოველმყოფელობას, ცვლილებები შეაქვთ ეკონომიკაში, ტექნოლოგიებსა, ზნეობაში ანუ ცხოვრების წესში, სოციალურ ურთიერთობებში. სწორედ ამიტომ, ზოგიერთი სოციოლოგი ხაზს უსვამს ოჯახის დამოუკიდებელ გავლენას ინდუსტრიალიზაციაზე და ამტკიცებს, როგორც მაგ. უ. გუდი, საზოგადოებრივი ტრანსფორმაციის ნებისმიერი ანალიზის დროს საოჯახო სტრუქტურები განხილული უნდა იქნას, როგორც დამოუკიდებელი ცვლადები, რადგანაც ოჯახის ტიპების და მოდელების შეცვლა არ შეიძლება განჭვრეტილ იქნას მხოლოდ ეკონომიკური და ტექნოლოგიური მონაცემებიდან გამომდინარე. თუ სპეციფიკურად მივიჩნევთ იმ საოჯახო მოთხოვნილებებს საოჯახო თაობათა მემკვიდრეობითობის დაცვას, მშობლობის – ცოლ-ქმრობის -ნათესაობის ერთიანობის დაცვას, სამართლიანი იქნებოდა თვალი მიგვედევნებინა, თუ ისტორიის მსვლელობისას ეს მოთხოვნილებები ეძებენ და პოულობენ სოციალური ყოფის იმ ფორმებს, რომლებიც ხელს უწყობენ ოჯახის ინსტიტუტის სიმყარეს სხვა ინსტიტუტებს შორის. ოჯახის ეს არასპეციფიკური ფუნქციები უმთავრესად განპირობებულია ამა თუ იმ ეპოქის კონკრეტული თავისებურებებით და შეიძლება იდენტიფიცირებულ იქნან, როგორც ოჯახის არსებობის ატრიბუტები. ინდუსტრიალამდე ეპოქაში ასეთია საოჯახო წარმოების როლი, ინდუსტრიულში – მსხვილ წარმოებაში ოჯახის წევრთა დაქირავებული შრომის როლი. სამწუხაროდ, არასაკმარისად არის შესწავლილი ოჯახის არასპეციფიკურ ფუნქციათა ისტორიულ მონაცვლეობათა როლი საოჯახო ურთიერთობათა ერთობლიობის განმტკიცება-რღვევის პროცესში. აქედან მოდის მიმდინარე ცვლილებების შეფასებაში "წარსული" და "თანამედროვე" ოჯახების სტერეოტიპების უზარმაზარი როლი. ამიტომ გამოკვლევებში მნიშვნელოვანია თავი ავარიდოთ სტერეოტიპულ შეფასებებს და საუკეთესო მეთოდს წარმოადგენს ოჯახის წარსული და მიმდინარე ცვლილებების სინამდვილეში არსებული ფაქტების კონსტატაცია. ამასთან, სასარგებლო იქნება წარსულის, "ტრადიციული" ოჯახის სტერეოტიპის გაცნობა, რომელიც რაც არ უნდა საკვირველი იყოს, შეფარვით მიღებულია როგორც "კონსერვატორების" მხრიდან, რომლებიც აიდიალებენ წარსულს, ასევე "ლიბერალ-პროგრესისტების მიერ", რომლებიც ამ სტერეოტიპს იღებენ როგორც ამოსავალ წერტილს თანამედროვე ოჯახის "სახლთმშენებლობისა" "დემოკრატიზმისკენ". უილიამ გუდის წიგნში "ოჯახის მოდელები და ინდუსტრიული რევოლუცია მსოფლიოში" მოტანილია ამერიკული წარსული ოჯახის სტერეოტიპი, რომელიც კარგად ასახავს წარმოდგენას კლასიკურ "ტრადიციულ" ოჯახზე. "არაჩვეულებრივია ცხოვრება ფერმაში ბებიასთან და ბაბუასთან. აქ ბევრია ბედნიერი ბავშვიც, ბევრი ნათესავი ცხოვრობს და შრომობს უზარმაზარ სახლში. ოჯახი მრავალფუნქციურია: საოჯახო მეურნეობა, ინვენტარი, ქონება, ეკონომიკური აქტივობა. მამა მკაცრი და თავშეკავებულია, რადგანაც ბოლო სიტყვა ყოველთვის მას ეკუთვნის. დედა ემოციური და ბრძენია ყოფის ორგანიზებაში. ოჯახში თანხმობაა, მაგრამ ცხოვრება რთულია. მშობლებმა შეიძლება უარყონ ახალგაზრდების არჩევანი მეუღლის შერჩევისას, რადგანაც ქორწინების შემდგომ საქორწინო წყვილი ფერმის მემკვიდრეობის უფლებას იძენს. განქორწინებები პრაქტიკულად არ არსებობს". როგორია "თანამედროვე ოჯახის" სტერეოტიპი? ვისარგებლოთ ისევ უ. გუდის წიგნით, სადაც თანამედროვე ოჯახი იწოდება "კონიუგალურად", ცოლ-ქმრულად ანუ რედუცირებულად ცოლ-ქმრობაზე, როგორც საოჯახო ერთობაზე, შესუსტებული ნათესაობით და მშობლობით. ვნახოთ, როგორ აისახება "კონიუგალურობის" სტერეოტიპზე ოჯახის ნუკლეარიზაციის გავლენა? თვალში საცემია ცოლ-ქმრული ოჯახის სტერეოტიპში ცოლ-ქმრულ ურთიერთობათა პოლიტიზაცია. უდავოა აქ ორი ფაქტორის გავლენა. პირველი, ტექნოლოგიური და ეკონომიკური პროგრესის, მეორე – დასავლეთის ქვეყნებში პროტესტანტიზმის იდეოლოგიის, რომელიც ანტიტრადიციონალიზმის, დემოკრატიზაციის, ინდივიდუალიზმის იდეოლოგიის ბირთვს წარმოადგენს. იდეოლოგია, ანუ ფასეულობითი პრიორიტეტების სისტემა თანამედროვე კონიუგალური ოჯახის ამ ორი გავლენით ყალიბდება და სტერეოტიპის დონეზე ახდენს საკუთარი სურვილით მეუღლის არჩევის უფლებას, ახალგაზრდა ოჯახი თვითონ ირჩევს საცხოვრებელ ადგილს, განამტკიცებს ინდივიდუალურობის ფასეულობას საკუთრებასთან, ეთნიკურ მიკუთვნებულობასთან მიმართებით და ა.შ. თანამედროვე ოჯახის სტერეოტიპში ძლიერია "დემოკრატიზაციის" თემა, რომელიც აღიარებს სქესთა თანასწორობას, ანუ ქალთა, ხაზს ვუსვამთ ქალთა უფლებას ქმრის არჩევისა, განქორწინებისა და სიყვარულისთვის უპირატესობის მინიჭების. აქცენტი კეთდება პიროვნების უნიკალურობაზე. უ. გუდი სამართლიანად აღნიშნავს, რომ სინამდვილეში თანამედროვე ოჯახი ამ პრინციპების მიხედვით არ არსებობს. შეიძლება ბევრი მაგალითის მოყვანა, რომლებიც ამ პრინციპების ცხოვრებაში გატარების შეუძლებლობაზე ან შეზღუდულობაზე მიუთითებენ. მაგრამ სოციოლოგის ამოცანა მდგომარეობს არა სტერეოტიპების მოცილებაში, არამედ ოჯახის ცვლილებების ფაქტის ახსნაში და მათ შეფასებაში ოჯახის ერთობის და შესრულებული ფუნქციების ეფექტურობის თვალსაზრისით. ამასთანავე, ოჯახის სოციოლოგია მხოლოდ მიმდინარე ცვლილებების უბრალო რეგისტრაციას კი არ ახდენს, არამედ ცდილობს შეაფასოს ისინი იმის მიუხედავად თუ, რა გავლენას ახდენენ ეს ცვლილებები ოჯახის შენარჩუნებასა და ფუნქციონირებაში. ახლა შეგვიძლია განვავრცოთ ტრადიციული და თანამედროვე ოჯახების მოდელთა განმასხვავებელი ნიშნები ინდუსტრიამდელიდან ინდუსტრიულ საზოგადოებაზე გადასვლასთან დაკავშირებით. პირველი – "ტრადიციონალიზმისთვის", ფამილიზმისთვის დამახასიათებელია ცხოვრების ორგანიზაციის ნათესაობრივ-საოჯახო პრინციპი, ნათესაობის ფასეულობა აჭარბებს ინდივიდის პირადი სარგებლობის ფასეულობის და თვით ეკონომიკურ ეფექტურობასაც მაშინ, როცა "თანამედროვე ოჯახში" ნათესაობა ემიჯნება სოციალურ-ეკონომიკურ საქმიანობას, ადგილს უთმობს რა ინდივიდის ეკონომიკურ მიზნებს. მეორე, აგრარული საზოგადოების ძირითად ეკონომიკურ ერთეულს წარმოადგენს საოჯახო შინამეურნეობა, სადაც, როგორც წესი, ოჯახის ყველა უფროსი წევრი მუშაობს სახლში და არა საზღაურისთვის, არამედ თავისთვის. ოჯახის თანამედროვე მოდელი დაკავშირებულია სახლისა და შრომის განცალკევებასთან, ჩნდება დაქირავებული შრომა მსხვილ წარმოებაში შრომის ინდივიდუალური ანაზღაურებით, იმისგან დამოუკიდებლად, რა სტატუსი აქვს ინდივიდს საოჯახო – ნათესაურ კავშირებში. მნიშვნელოვანია ხაზგასმა, რომ საოჯახო წარმოება არ ქრება საერთოდ (თუმცა შეინიშნება ასეთი ტენდენცია), მაგრამ აღარ არის წამყვანი, მთავარი ელემენტი ეკონომიკისა. ამასთან, ურბანიზირებულ რეგიონებში ვრცელდება ოჯახის მომხმარებლური ტიპი, სადაც საერთო საოჯახო საქმიანობას გარდა ჰიგიენური და ფიზიოლოგიური პროცესებისა, ემატება არასაოჯახო დაწესებულებების მომსახურება იმ ანაზღაურების ხარჯზე, რომლებსაც ოჯახის წევრები ოჯახს გარეთ იღებენ. მაგრამ ქალები, რომლებიც სახლს გარეთ დაქირავებულ შრომაში მონაწილეობენ, აგრძელებენ საშინაო მეურნეობის გაძღოლას. ფემინისტურ თეორიებში ქალების ასეთი ორმაგი დატვირთვა ინტერპრეტირებულია როგორც "მამაკაცთა ბატონობის" შედეგი, ამიტომ ხშირად სასურველი "სწორუფლებიანი" განაწილება საოჯახო ფუნქციებისა ქმარსა და ცოლს შორის ცხადდება ოჯახის "დემოკრატიზაციის" იდეალად და მის მიხედვით საოჯახო "თანასწორობის" ოპტიმალური მოდელებიც კი იქმნება. მაგრამ მაკროსოციალური დონისთვის შექმნილი კვლევის მეთოდოლოგია, როგორც აბსოლუტური სქემა გადაიტანება "პირველადი ჯგუფის" დონეზე, რაც საოჯახო პრობლემატიკის გადაჭარბებულ პოლიტიზაციას იწვევს, რადგანაც თვითონ მეცნიერების განწყობა ოჯახის "დემოკრატიზაციაზე" არ ეთანაწყობა მცირე ჯგუფების ფუნქციონირების კანონებს". უნდა გვახსოვდეს ცოლის და ქმრის, დედის და მამის, საოჯახო როლების სოციოკულტურული მოცულობები, რომლებიც "ჩამორჩებიან" პიროვნებათშორის ურთიერთობათა პოლიტიზაციის დინამიკას. აუცილებელია აგრეთვე გათვალისწინებულ იქნას ოჯახის შექმნისას ინდივიდის პირველადი არჩევითობის კანონი და უპირატესობის მინიჭების პრინციპი "თავისი" ოჯახის წევრებისათვის. ოჯახის შიგნით ამ სოციოკულტურულ ნორმებს თან სდევს "უთანასწორობა" ოჯახის შიგნით ნათესაობის, სქესის, ასაკის, საოჯახო სტატუსის მხრივ, რის გამოც საოჯახო ერთიანობის წარმოქმნა, საოჯახო "ჩვენ"-ის ერთობა ურთიერთშევსების საფუძველზე დღის წესრიგიდან ხსნის "გათანაბრების" პრობლემას. საოჯახო მეურნეობიდან საოჯახო-საყოფაცხოვრებო თვითმომსახურებაზე გადასვლა უფრო ზუსტად აღწერს ოჯახში მამაკაცის და ქალის როლების ტრანსფორმაციას, ვიდრე ცოლ-ქმარს შორის ყბადაღებული შრომის "მკაცრი" განაწილების ("ტრადიციონალურ ოჯახში") შეცვლა საოჯახო როლების რაღაც "ეგალიტარულობით" და, "ურთიერთშენაცვლებით" თანამედროვე ოჯახში. მესამე, უმნიშვნელო ფსიქოლოგიური განცალკევება საოჯახო შინამეურნეობასა და სოფლის თემს შორის, ეთნიკურ და სხვა სოციალურ ერთობებს შორის "ტრადიციონალიზმის" დროს, კონტრასტშია "მოდერნიზაციის" პირობებში სახლისა და გარე სამყაროს, საოჯახო პირველადობის და სახედაკარგულ ურთიერთობათა გამიჯვნასთან. მეოთხე. სოციალური და გეოგრაფიული მობილურობა, რომელიც "ტრადიციონალიზმის" დროს დაკავშირებულია იმასთან, რომ ვაჟიშვილები მემკვიდრეობად იღებენ მამის სოციალურ სტატუსს და პროფესიონალურ სპეციალობას, განსხვავდება ვაჟიშვილების და ქალიშვილების ოჯახს მიღმა მობილობისაგან ინდუსტრიალიზაციის სტადიაზე. მეხუთე. ფამილიზმის ფასეულობათა სისტემა, რომლის იერარქიაში პირველ ადგილზე ისეთი ღირსებებია, როგორიცაა ვალდებულება, საოჯახო პასუხისმგებლობა, შვილების ფასეულობა, როგორც მშობლების უზრუნველყოფილი სიბერის გარანტია, მშობლების და ნათესავების ავტორიტეტის დომინირება "მოდერნიზაციის" შესაბამისად სულ უფრო ნაკლებად მყარი და პრესტიჟული ხდება, ადგილს უთმობს რა ინდივიდუალიზმს, დამოუკიდებლობას, პირად მიღწევებს ანუ, "საოჯახო ცენტრიზმის" სისტემა ადგილს უთმობს "ეგოცენტრიზმის სისტემას". მეექვსე. მიმდინარეობს გადასვლა ცენტრალიზებული, გაფართოებული საოჯახო-ნათესაობრივი სისტემიდან, რომელიც სამი თაობისგან შედგება და სადაც დომინირებული მდგომარეობა უფროსებს უკავიათ, დეცენტრალიზებულ ნუკლეარულ ოჯახებზე, რომლებშიც საქორწინო კავშირები, ცოლ-ქმრობა უფრო მაღლა დგას, ვიდრე გვარი და მშობლობა. ამასთან, თვით ცოლ-ქმარს შორის წყვილის ინტერესები ინდივიდის ინტერესებს ექვემდებარე (პიროვნების ოჯახისგან დეპრივაცია, იზოლაციონიზმი). მერვე. ქმრის ინიცისტივით გამოწვეული განქორწინებიდან (უ.ყ. უშვილობის გამო) განქორწინებაზე, რომელიც ცოლ-ქმრის ინტერესთა პიროვნული შეუთანხმებლობით არის გამოწვეული. მეცხრე. მრავალშვილიანობის კულტურიდან, რომელიც ითვალისწინებდა მკაცრი ტაბუს დადებას კონტრაცეპტივების გამოყენებაზე რეპროდუქციულ ციკლში ინდივიდუალური ჩარევის უფლებაზე გადასვლა; ეს გადასვლა ასევე ამცირებს ცხოვრების რეპროდუქციულ პერიოდსაც. მეათე. საოჯახო ცვლილებების ყველა ჩამონათვალის კვინტესენციას წარმოადგენს ის, რომ ისტორიული სცენიდან უწყვეტად ქრება მრავალშვილიანი ოჯახი. რეალური ცვლილებები მე-20 საუკუნეში, რომელთაც ყველა კონტინენტზე ჰქონდათ ადგილი საშუალებას იძლევა აღვნიშნოთ, რომ მოხდა გადასვლა ოჯახის შვილიანობის სპონტანურ შემცირებაზე (მასობრივ ერთშვილიანობამდეც კი), განქორწინებების ზრდაზე, დაქორწინებათა შემცირებაზე, რადგანაც არ არსებობს არანაირი ბიოლოგიური და სტიქიური სოციალური "დამცავი მექანიზმები", რომლებიც ამ ტენდენციებს საზოგადოებისათვის რაიმე უსაფრთხო დონეზე შეაჩერებს. სტატისტიკურმა მონაცემებმა და სოციოლოგიურმა გამოკვლევებმა დააფიქსირეს შემდეგი ტენდენციები კონიუგალური ოჯახის სტრუქტურის ცვლილებაში: - ოჯახთა მასობრივი ნუკლეარიზაცია, იმ ოჯახთა ხვედრითი წილის შემცირება, რომლებიც სამი თაობისაგან შედგება, მარტოხელა ხანდაზმულთა ხვედრითი წილის ზრდა რომლებიც მოვლას მოზრდილი შვილების ოჯახების მიღმა იღებენ; - ქორწინების შემცირება და არარეგისტრირებულ თანაცხოვრებათა და კანონს გარეშე დაბადებულ ბავშვთა ხვედრითი წილის ზრდა ასეთი თანაცხოვრების პირობებში, მარტოხელა დედათა (დედობა ქორწინების გარეშე) ხვედრითი წილის ზრდა, "ნარჩენი" ოჯახების ხვედრითი წილის ზრდა ერთი მშობლით და ბავშვებით, მამაკაცებისთვის განმეორებითი ქორწინების გავრცელება (ქალებისთვის უფრო ნაკლებად) და შესაბამისად, ისეთი ოჯახების გავრცელება, რომლებშიც ერთ-ერთი მშობელი ბიოლოგიური არ არის და "სხვის" შვილს ზრდის, შერეული ტიპის ოჯახების ხვედრითი წილის ზრდა, რომლებშიც განმეორებით ქორწინებაში დაბადებული ბავშვები და თითოეული მეუღლის შვილებია წინა ქორწინებიდან; - მცირე და ერთშვილიანი ოჯახების მასობრივობა, რომელიც ოჯახების ერთ და ორ შვილზე მასობრივი მოთხოვნილებით არის გამოწვეული და არა რაიმე ხელშემშლელი ფაქტორებით შვილებზე "დიდი" მოთხოვნილების რეალიზაციაში. მეცნიერთა უმეტესობა მთელ მსოფლიოში ცვლილებებს ცოლ-ქმრობის, მშობლობის-ნათესაობის განხორციელებაში განიხილავს როგორც დაუმთავრებელ პროცესს გადასვლისა "ტრადიციული" ოჯახიდან "თანამედროვე" ოჯახზე, მაგრამ როგორც დროში გაჭიანურებულს, რომელიც "ოჯახის განვითარების" ნეგატიურ მომენტებთან არის დაკავშირებული და, რომელსაც სჭირდება დაჩქარებული მოძრაობა კონიუგალობის იდეალისაკენ. სწორედ ამიტომ, გვთავაზობენ ისეთი საოჯახო პოლიტიკის გატარებას, რომელიც თავისი არსით საოჯახო თემა – პიამდეა დაყვანილი და, რომელმაც ხელი უნდა შეუწყოს ცალკეულ ოჯახებს "ახალი" ტიპის ოჯახად ჩამოყალიბებაში. მათი ხმა, ვინც ამ ცვლილებებს თვლის ოჯახის, როგორც ინსტიტუტის არა უბრალოდ კრიზისად, არამედ თვითონ საზოგადოების კრიზისის გამოვლენად, მცირერიცხოვანია. მნიშვნელოვანწილად ეს დაკავშირებულია პირადი საოჯახო ცხოვრების გამოცდილების გნოსეოულოგიური გადალახვის სირთულეებთან და იმასთან, რომ არ არის დამუშავებული კრიტერიუმთა სისტემა ოჯახის, როგორც ინსტიტუტის ფუნქციონირების შესაფასებლად. განვიხილოთ ამასთან დაკავშირებით საოჯახო ფუნქციების მეცნიერული შეფასების შესაძლებლობები და განსხვავებები ცნებებისა ოჯახის დეზორგანიზაცია, კრახი და კრიზისი. ოჯახის კრახი, კრიზისი და დეზორგანიზაცია დაკავშირებულია ძირითად ფუნქციათა შესრულებლობის ხარისხის განსხვავებასთან. თუ ვიგულისხმებთ შვილთა შობის შეწყვეტას (ან) შვილების შენახვის შეუძლებლობას, ასევე, კანონდამრღვევთა და დამნაშავეთა მოჭარბებას, მაშინ, საუბარია ოჯახის, როგორც სოციალური ინსტიტუტის კრახზე. რაც შეეხება ოჯახის დეზორგანიზაციას და კრიზისს, აქ მათი განსხვავება შეიძლება აიხსნას საზოგადოებრივი ცხოვრების არასასიკეთოთ მოწყობით. ყველაზე მარტივია რეპროდუქციული ფუნქციის შესრულების შეფასება – ოჯახი რჩება ერთადერთ სოციალურ ინსტიტუტად, რომელიც მოსახლეობის აღწარმოებას უზრუნველყოფს. ამიტომ, დემოგრაფიული კრიტერიუმი – 2,1 შვილის დაბადება გათხოვილ ქალზე ან 2,6 შვილი ეფექტურ ქორწინებაზე – საიმედო რიცხვია ბავშვთა იმ რაოდენობისა, რომელიც აუცილებელია საზოგადოებისათვის დეპოპულაციის თავიდან ასაცილებლად. ცნობილია აგრეთვე საოჯახო სტრუქტურა ბავშვების რიცხვის მიხედვით, რომელიც საკმარისია მოსახლეობის მიღწეული რიცხვის შესანარჩუნებლად მომავალში (ერთ ქალზე ბავშვთა საშუალო რიცხვი – 2,15 – გულისხმობს ოჯახების 2% - 4 და მეტი შვილით, 14% - 4 შვილით, 35%-ს – 3 შვილით, 35% - 2 შვილით, 10% - ერთი შვილით და 4% - უშვილო ოჯახებს). მაგრამ, ერთია მოსახლეობის აღწარმოების კრიტერიუმები, მეორე მის საფუძველზე ოჯახის რეპროდუქციული ფუნქციის შეფასება. არიან მეცნიერები, რომლებიც უარს ამბობენ ამ კრიტერიუმების გამოყენებაზე ოჯახის ოპტიმალური მოდელის შემუშავებისას. რაც შეეხება სოციალიზაციის ფუნქციას, თუმცა ბავშვთა აღზრდის ხარისხი ექვემდებარება "სუბიექტურ" შეფასებებს, მაინც შეიძლება "ობიექტური" კრიტერიუმების მოძებნა, მაგ. სამართალდარღვევის შემთხვევათა და გადახრილი ქცევების შემთხვევათა მინიმიზაცია. ამასთან, მნიშვნელოვანია სოციალიზაციის ხასიათის ზემოქმედების ცოდნა აღზრდის ხარისხზე – არის თუ არა სოციალიზაცია მთლიანად საოჯახო თუ მთლიანად არასაოჯახო პროცესი. როგორც ჩანს, მეცნიერთა უდიდესი ნაწილი არ ეთანხმება პლატონის მიერ შემოთავაზებულ სოციალიზაციის ტოტალიტარულ ვარიანტს. მის რესპუბლიკაში ბავშვის შენახვა და აღზრდა დაბადების პირველი დღეებიდანვე ხორციელდება სპეციალური საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიერ. ჩვეულებრივად ყურადღებას აქცევენ აღზრდის იმ ნაკლოვანებებზე "ყაზარმული სოციალიზმის" დროს, რომლებიც განპირობებულია ასეთი აღმზრდელობითი ხასიათის დაწესებულებებით და ბავშვის მოწყვეტით მშობლებისაგან და ოჯახის არქონის დროს, არავინ ინტერესდება ქორწინებაში არ მყოფი ქალების მოტივაციით იყოლიოს შვილები. ინდივიდუალური ქცევის მოტივების მიმართ ინტერესის უქონლობა ასეთ შემთხვევაში რბილად რომ ვთქვათ საწყენია – მის უკან შეიძლება იმალებოდეს იდეა ქალების იძულებით დაფეხმძიმებისა და მშობიარობისა ან განსაკუთრებული კატეგორიის ქალებისა -"მონებისა", რომლებიც "შვილთაწარმოებაზე" არიან სპეციალიზირებული. მაგრამ, თუ ბავშვების საოჯახო სოციალიზაციიდან ამოვალთ, რომელთაც სხვა სოციალური ინსტიტუტების აღმზრდელობითი საქმიანობაც ემატება, აქ უკვე ოჯახის სოციალიზაციის ფუნქციის ეფექტურობის შეფასება შესაძლებელია, თუმცა, სირთულეები ამ შემთხვევაში საზოგადოებაში გამეფებული ფასეულობების გამოც იჩენს თავს. ოჯახის ოპტიმალურ მოდელში უნდა მოიძებნოს ბავშვთა სოციალიზაციის ორი ხარისხის საუკეთესო შეთანაწყობა – საზოგადოების თვალსაზრისით და ოჯახის თვალსაზრისით. პიროვნებისა და საზოგადოების დაპირისპირებულება სოციალიზაციისა და დემოგრაფიული აღწარმოების საკითხებში, ამ ინტერესების ჰარმონიზაციას ართულებს, რადგან საოჯახო სფეროში ადამიანები მიისწრაფიან იმისკენ, რაც მათ სურთ და არა იმისკენ, რაც საზოგადოებრივად სასარგებლოა და რასაც არა აქვს გლობალური ხასიათის უარყოფითი შედეგები. ოჯახის ინსტიტუტი არსებობს არა იმიტომ. რომ საზოგადოების არსებობისათვის უმნიშვნელოვანეს ფუნქციებს ასრულებს, არამედ იმიტომ, რომ დაქორწინება, შვილთაშობა, მათი შენახვა და აღზრდა პასუხობს მილიონობით ადამიანის ღრმად პიროვნულ მოთხოვნილებებს. როგორც ჩანს, ამ პირადი მოტივების შესუსტება ყველაზე უფრო ნათლად გამოხატავს ოჯახის, როგორც სოციალური ინსტიტუტის კრიზისს და ამ თვალსაზრისით თვით საზოგადოების კრიზისსაც. მეორე მხრივ, ძირითადი ფუნქციების შეუსრულებლობა შეიძლება არც ნიშნავდეს ოჯახის კრიზისს. თუ საოჯახო დეზორგანიზაციის პროცესი არ ეხება ოჯახის ფასეულობას, არ არის დაკავშირებული ბავშვების ფასეულობის დევალვაციასთან და მშობლობის ფასეულობასთან. მაგ. ოჯახის დეზორგანიზაციას (გაგებულს როგორც საქორწინო კავშირების რღვევა და ბავშვთა დაობლება) შეიძლება სტიქიური უბედურებების, ომების, ეპიდემიების დროსაც ჰქონდეს ადგილი. ასეთ შემთხვევაში, შვილთაშობის მოთხოვნილების გადავადება, რომელიც არ ამცირებს მშობლობისა და შვილების ყოლის მოთხოვნილებას, არ წარმოადგენს ოჯახის კრიზისის ნიშანს. ამრიგად, პიროვნების და საზოგადოების ფასეულობითი კონფლიქტი შობადობისა და ბავშვთა სოციალიზაციის თვალსაზრისით, რომელიც თავს იჩენს რეპროდუქციული და სოციალიზაციის ფუნქციის შეუსრულებლობაში და, რასაც თან სდევს ოჯახის, როგორც ნათესავთა კავშირის (ნუკლეარიზაციის პროცესი) მშობლებისა და შვილების (ოჯახის, კონიუგალიზაციისა და დევალვაციის პროცესი) მეუღლეთა კავშირის (მე-ს ინდივიდუალიზაციის, ავტნომიზაციის პროცესი) შესუსტება, კავშირის – ნათესაობა – მშობლობა – ცოლ-ქმრობა შესუსტება საოჯახო წარმოების შესუსტებისა და მშობლების და შვილების ერთობლივი საქმიანობის შემცირების გამო (საოჯახო ცენტრიზმის ეგოცენტრიზმით შეცვლა) შეიძლება იწოდოს ოჯახის კრიზისად. კრიზისისგან განსხვავებით ოჯახის დეზორგანიზაციის ცნება ახასიათებს საოჯახო ცვლილებათა ნეგატიურ მიმართულებებს ისტორიის მსვლელობისა და საგანგებო სიტუაციებით საოჯახო პროცესების მსვლელობისას. ოჯახის კრახი, როგორც ტერმინი გამოიყენება ოჯახის მიერ სპეციფიკურ ფუნქციათა აბსოლუტური შეუსრულებლობის დროს, ახასიათებს რა საზოგადოების დეგრადაციას, ცხოვრების ფამილისტურ მოწყობასთან კავშირის გაწყვეტას. საკვანძო ტერმინები; ფამილიზმი, ფამილისტური კულტურა, სოციალურ კავშირთა აღდგენა, თაობათა აღწარმოება, ოჯახის ეგზისტენციალური როლი, ოჯახის - გვარის სოციალური ორგანიზაციის, მრავალშვილიანობის სოციალური ნორმები, ტაბუ რეპროდუქციულ ციკლში ჩარევაზე, ინსტიტუტთა სოციალური დიფერენციაცია, ოჯახის პოლიფუნქციურობა, მცირეშვილიანობის სოციალური ნორმები, პიროვნების და საზოგადოების წინააღმდეგობრიობა საოჯახო-რეპროდუქციულ ინტერესთა თვალსაზრისით, საოჯახო სტრუქტურა, როგორც დამოუკიდებელი ცვლადი, ანტიტრადიციონალიზმი, ოჯახური "თანასწორობა", "დემოკრატიზაცია", საოჯახო ეკონომიკა, ნათესაობრივ კავშირთა პრიორიტეტულობა, თაობათაშორის კავშირები, ინდივიდუალური ქცევის სამი სახის გადაჯაჭვულობა, პიროვნების რესპონსიულობა, საზოგადოების რესპონსიულობა, ოჯახის შუამავლობის შემცირება, რეპროდუქციულ ციკლში ჩარევაზე აკრძალვის მოხსნა, ინდივიდუალურ ქცევათა დაყოფა, საოჯახო ცვლილებათა გავლენა "წარსულის" ოჯახის და "თანამედროვე" ოჯახის სტერეოტიპებზე, კონიუგალური ოჯახი, მოდერნიზაცია, საოჯახო დეზორგანიზაცია, ოჯახის კრიზისი და კრახი. ◄ წინა ნაწილი გაგრძელება ► …
- დაამატა ლაშა to სოციოლოგია at 3:45pm on ნოემბერი 17, 2015
- პოსტი: მკითხველის ყურადღება
ოქროს მაძიებლის ნაკვალევზე (გაგრძელება)
ცოტა ხნით…
- დაამატა nunu qadagidze at 2:13pm on აპრილი 10, 2019
- პოსტი: კიდობანი და ნოეს თვალები
ვინ გადაურჩა წარღვნას (გაგრძელება)…
- დაამატა nunu qadagidze at 2:46pm on ივნისი 17, 2019
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
How They Operate, And Why They Subject for Employers
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 26, 2025.
საათი: 2:30pm
0 კომენტარი
0 მოწონება
In the present earth, history checks are getting to be a regular part of the selecting method, tenant screening, and in some cases volunteer variety. From verifying work historical past to examining felony information, qualifications check providers give vital insights into somebody's heritage. In the following paragraphs, we’ll include the kinds of track record checks, how they perform, and why They are really critical for each companies and people.
What exactly…
შემოქმედი მხატვარი
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 22, 2025.
საათი: 11:23pm
0 კომენტარი
3 მოწონება
თვალებს ძლივს ახელდა დასაძინებლად რომ წავედით, მაგრამ მაინც მოვახერხეთ ძილისწინა საუბრები. ამჯერად, თემა ნათესავები და ნათესაური კავშირები იყო და ცოტა ვერ მიხვდა რა სხვაობა შვილიშვილსა და შვილთაშვილს შორის. ის კი გაიგო, რომ პირველი - მესამე თაობას ნიშნავდა, ხოლო მეორე - მეოთხეს, მაგრამ თვითონ ეს სიტყვები - შვილი-შვილი და შვილთა-შვილი რატომ…
სააღდგომო ეპისტოლე 2025
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 20, 2025.
საათი: 2:00am
0 კომენტარი
3 მოწონება
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსისა და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტის, ილია II-ის სააღდგომო ეპისტოლე
საქართველოს წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრთ, მკვიდრთ ივერიისა და ჩვენი ქვეყნის საზღვრებს გარეთ მცხოვრებ თანამემამულეთ:
ქრისტე აღდგა!
აღდგეს ღმერთი, მიმოიფანტონ…
Fresh New Stories
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 9, 2025.
საათი: 5:30am
0 კომენტარი
0 მოწონება
The 12 months 2025 has brought a wave of innovation and creativeness to Bangla natok, redefining the storytelling landscape for audiences worldwide. With refreshing narratives, groundbreaking themes, and Outstanding performances, The brand new natoks of 2025 continue to elevate the art of Bengali drama.
What to anticipate from New Natoks in 2025
Daring Narratives: The most up-to-date natoks are exploring uncharted territories, delving into social…
Qwelly World
© 2025 George.
•
