ძიების შედეგები - ბრწყინვალე+გონება
- თემა: ანტონ ჩეხოვი - მეზონინიანი სახლი
- ლაადრიან დგებოდა, ხიფთანმოცმული დადიოდა, საღამოობით ლუდს სვამდა და სულ იმას შემომჩიოდა, რომ თანაგრძნობას ვერსად, ვერავისთან პოულობდა. ის ბაღში მდებარე ფლიგელში ცხოვრობდა, მე - ძველი საბატონო სახლის უზარმაზარ სვეტებიან დარბაზში, სადაც არანაირი ავეჯი არ იდგა, გარდა ფართო დივანისა, რომელზეც მეძინა და ერთი მაგიდისა, რომელზეც პასიანსს ვშლიდი. აქ მუდამ, კარგ ამინდშიც კი, ძველ ამასოვისეულ ღუმელში რაღაც გუგუნებდა. ავდარში მთელ სახლს ისეთი ზრიალი გაჰქონდა, გეგონება, სადაცაა ნაწილებად დაიშლებაო. ეს, ცოტა არ იყოს, შემაძრწუნებელი იყო, განსაკუთრებით, ღამით, როცა ათ დიდ ფანჯარას ელვა ერთდროულად ანათებდა. ბედის წყალობით ნიადაგ უსაქმურად მყოფი, მთელი დღეები, ფაქტიურად, არაფერს ვაკეთებდი. საათობით გავყურებდი ჩემი ფანჯრიდან ცას, ჩიტებს, ხეივანს, ვკითხულობდი ყველაფერს, რაც ჩემთვის ფოსტიდან მოჰქონდათ, ხან დღისითაც მეძინა. ზოგჯერ სახლიდან გავდიოდი და გვიანობამდე დავყიალობდი გარეთ. ერთხელ, შინისკენ რომ ვბრუნდებოდი, შემთხვევით უცნობ მამულში ამოვყავი თავი. მზე ჩადიოდა და აყვავებული ჭვავის თავთავებს საღამოს ჩრდილები დასთამაშებდა. ორ რიგად მჭიდროდ ჩარიგებული ბებერი, მაღალი ნაძვები აქეთ-იქით კედლებივით იდგა და ჩაბნელებულ ლამაზ ხეივანს ქმნიდა. ადვილად გადავძვერი ღობეზე და ხეივანს გავუყევი; ნაძვის წიწვებზე, რომლებიც აქ თითქმის გოჯის სიმაღლეზე დაფენილიყო, ფეხი მისრიალებდა. ირგვლივ ბნელოდა, სიჩუმე იდგა, მხოლოდ სადღაც ხის კენწეროებზე ციმციმებდა ოქროსფერი შუქი და ობობას ქსელებში ცისარტყელის ფერებად იღვრებოდა. ირგვლივ წიწვების მძაფრი სუნი იდგა, სულისშეხუთვამდე მძაფრი. გზამ ცაცხვების გრძელ ხეივანში შემიყვანა. აქაც ყველაფერს სიძველისა და უდაბურების ელფერი ედო. შარშანდელი ფოთლები სევდიანად შრიალებდნენ ფეხქვეშ და ხეებშორის ჩამოწოლილ ბინდში ჩრდილები იმალებოდა. მარჯვნივ, გაპარტახებულ ხეხილის ბაღში უნიათოდ, სუსტი ხმით გალობდა მოლაღური. ალბათ, ისიც ბებერი იყო. აი, ცაცხვების ხეივანიც დამთავრდა; მეზონინიან და ტერასიან თეთრ სახლს ჩავუარე და უეცრად თვალწინ გადამეშალა საბატონო ეზო, სადაც ფართო ტბორზე საბანაო ადგილი მოეწყოთ. ეზოში მწვანე ტირიფები ლივლივებდა, წყალგაღმა სოფელი მოჩანდა მაღალი, ვიწრო სამრეკლოთი, რომელზეც ჩამავალი მზის ანარეკლისგან აელვარებული ჯვარი მოჩანდა. წამით დამატყვევა რაღაც მშობლიურის, კარგად ნაცნობის შეგრძნებამ - თითქოს სწორედ ეს პანორამა ბავშვობაში უკვე სადღაც მქონდა ნანახი. თეთრი ქვის ძველებურ, მასიურ ჭიშკართან, რომელიც ეზოდან მინდორში გადიოდა და ლომების გამოსახულებით იყო დამშვენებული, ორი ყმაწვილი ქალი იდგა. ერთი მათგანი, რომელიც უფროსი ჩანდა, ტანწვრილი, ფერმკრთალი და ძალიან ლამაზი იყო, მუქი წაბლისფერი გრუზა თმა ჰქონდა და ჯიუტად მოკუმული პატარა პირი. მთლიანობაში, მკაცრი შესახედაობისა იყო და ჩემთვის არც მოუქცევია ყურადღება. მეორეც, ჯერ კიდევ სრულიად ნორჩი, - ჩვიდმეტ-თვრამეტ წელზე მეტისა არ იქნებოდა, - პირველივით ტანწვრილი და ფერმკრთალი იყო, დიდი პირი და დიდი თვალები ჰქონდა. მან გაოცებულმა შემომხედა, როცა გვერდით ჩავუარე, რაღაც ჩაილაპარაკა ინგლისურად და დაირცხვინა. მე მომეჩვენა, რომ ამ ორ სანდომიან ყმაწვილქალსაც დიდიხანია ვიცნობდი. სახლში ისეთი გრძნობით დავბრუნდი, თითქოს სასიამოვნო სიზმარი მენახოს. მალევე ამ შემთხვევიდან, დაახლოებით შუადღისას, როდესაც მე და ბელოკუროვი სახლის ახლოს ვსეირნობდით, მოულოდნელად, ბალახის შარიშურით ეზოში რესორებიანი ეტლი შემოვიდა. მასში ერთ-ერთი გოგონა იჯდა. ეს იყო უფროსი. მან სახლ-კარდამწვართა დასახმარებლად ხელმოსაწერად ფურცელი მოგვიტანა. სახეში არც შემოუხედავს, დინჯად და დაწვრილებით გვიამბო, რამდენი სახლი დაიწვა სოფელ სიანოვოში, რამდენი კაცი, ქალი და ბავშვი დარჩა თავშესაფრის გარეშე და რის გაკეთებას აპირებდა ის კომიტეტი, რომლის წევრიც თავად გახლდათ. როგორც კი ხელი მოგვაწერინა, ფურცელი შეინახა და მაშინვე დაგვემშვიდობა. - სულ დაგვივიწყეთ, პიოტრ პეტროვიჩ - მიმართა მან ბელოკუროვს და ხელი გაუწოდა. - აუცილებლად გვინახულეთ და თუ monsieur-ი (აქ ჩემი გვარი დაასახელა) მოისურვებს, ნახოს, როგორ ცხოვრობენ მისი ნიჭის თაყვანისმცემლები და პატივს დაგვდებს თავისი სტუმრობით, მე და დედას ძალიან გაგვიხარდება. მე თავი დავუკარი. როცა წავიდა, პიოტრ პეტროვიჩმა შემდეგი მიამბო: ეს გოგონა, მის სიტყვებს თუ გავიმეორებ, კარგი ოჯახიდან იყო, ლიდია ვოლჩანინოვას ეძახდნენ. მამულს კი, სადაც ის დედასთან და დასთან ერთად ცხოვრობდა, და წყალგაღმა სოფელსაც, შელკოვკო ერქვა. მამამისს თავის დროზე საკმაოდ მაღალი თანამდებობა სჭერია მოსკოვში და საიდუმლო მრჩევლის ჩინით გარდაცვლილა. დიდი შემოსავლის მიუხედავად, ვოლჩანინოვები ზამთარ-ზაფხულ ამ სოფელში ცხოვრობდნენ და არსად მიემგზავრებოდნენ. ლიდია შელკოვკოს საერო სკოლაში მასწავლებლად მუშაობდა და თვეში 25 მანეთს იღებდა. იგი თავისთვის მხოლოდ ამ ფულს ხარჯავდა და ამაყობდა, რომ საკუთარ თავს თვითონ ირჩენდა. - საინტერესო ოჯახია. ავდგეთ და ვეწვიოთ, ძალიან გაახარებთ თქვენი დანახვა, - მითხრა ბელოკუროვმა. მართლაც, ერთ უქმე დღეს, ნასადილევს გაგვახსენდა ვოლჩანინოვები და მათკენ გავწიეთ შელკოვკოში. დედა და ორივე ქალიშვილი სახლში დაგვიხვდა. დედა, ეკატერინა პავლოვნა, ერთ დროს ლამაზი ქალი იქნებოდა, ახლა კი ფაშფაშა, თუმცა არც ისე ხნიერი იყო, ქოშინი აწუხებდა; სევდიანი და დაბნეული ჩანდა, ცდილობდა ჩემ გასართობად მხატვრობაზე ესაუბრა. შვილისგან რომ გაიგო, შეიძლებოდა შელკოვკოს ვსტუმრებოდი, საჩქაროდ გაეხსენებინა ჩემი ორი-სამი პეიზაჟი, რომლებიც მოსკოვში გამოფენაზე ენახა და ახლა მეკითხებოდა, რის გადმოცემა მსურდა მათში. ლიდია, ანუ, როგორც მას სახლში ეძახდნენ, ლიდა, ძირითადად ბელოკუროვთან საუბრობდა; გაუცინარი, სერიოზული სახით ეკითხებოდა, ერობას რად არ ემსახურებით და საერო კრებებს რად არ ესწრებითო. - არ ვარგა ასე, პიოტრ პეტროვიჩ, სირცხვილია. - საყვედურობდა იგი. - მართალია, ლიდა, მართალი, - ეთანხმებოდა დედა, ასე არ შეიძლება. - მთელი ჩვენი მაზრა ბალაგინის ხელშია, - ახლა მე მომიბრუნდა ლიდა. - გამგეობის თამჯდომარეა და ყველა თანამდებობა ამ მაზრაში თავის დისშვილ-ძმიშვილებსა და სიძეებს ჩამოურიგა. თავს გაუვიდა - რასაც უნდა, იმას აკეთებს. უნდა ვებრძოლოთ. ახალგაზრდებმა ძლიერი პარტია უნდა შევქმნათ, მაგრამ ხედავთ, როგორი ახალგაზრდებიც გვყავს. სირცხვილი თქვენ, პიოტრ პეტროვიჩ! უმცროსი და, ჟენია, სანამ ერობაზე საუბრობდნენ, ლაპარაკში არ ჩარეულა. ის სერიოზულ საკითხებში მონაწილეობას არ იღებდა, ოჯახში ჯერ კიდევ არ ითვლებოდა სრულწლოვნად და როგორც პატარას - მისიუსს ეძახდნენ, რადგან თურმე „მის“-ს ეძახდა ის ბავშვობაში თავის ახალგაზრდა გუვერნანტ ქალს. მთელი საუბრის განმავლობაში ცნობისმოყვარეობით შემომცქეროდა და როცა ალბომში ფოტოებს ვათვალიერებდი, მიხსნიდა: “ეს ბიძაჩემია... ეს ჩემი ნათლიაო“, თითს აყოლებდა პორტრეტებს და თან ამ დროს ბავშვურად მეხებოდა მკლავზე. მაშინ ახლოდან ვხედავდი მის სუსტ, ბავშვურ მკერდს, ვიწრო მხრებს, დაწნულ თმასა და გალეულ ტანს, მჭიდროდ შემოსალტულს ქამრით. ვითამაშეთ კროკეტი, lawn-tennis, ვისეირნეთ ბაღში, ვსვით ჩაი, მერე დიდხანს გაგრძელდა ვახშამი. ჩემი უზარმაზარი სვეტებიანი დარბაზის შემდეგ თავს უხერხულად ვგრძნობდი ამ პატარა, მყუდრო სახლში, რომლის კედლებზეც არ ეკიდა ოლეოგრაფიები და მსახურებს თქვენობით მიმართავდნენ. აქ ყველაფერი სპეტაკი და ცინცხალი მეჩვენებოდა ლიდას და მისიუსის წყალობით. ირგვლივ, მართლაც, ყველაფერი რიგიანად გამოიყურებოდა. ლიდა ვახშამზეც სულ ერობაზე, ბალაგინსა და სკოლის ბიბლიოთეკაზე ელაპარაკებოდა ბელოკუროვს. ის სიცოცხლით სავსე, გულწრფელი, თვითდაჯერებული ახალგაზრდა ქალი იყო, საინტერესო იყო მისი მოსმენა, თუმცა ერთობ ხმამაღლა და დიდხანს კი გამოდიოდა სიტყვით - ალბათ, სკოლაში თუ შეეჩვია ამას. სამაგიეროდ, ჩემი სახლის მეპატრონე ბელოკუროვი, რომელსაც სტუდენტობიდან შემორჩენოდა ჩვევა, ყოველგვარი საუბარი კამათად ექცია, მეტყველებდა მოსაწყენად, გაბმულად და უხალისოდ, აშკარა განზრახვით - ეჩვენებინა, რა ჭკვიანი და მოწინავე ადამიანი ვარო. ლაპარაკში ჟესტიკულაციას იშველიებდა და, შემთხვევით, სატყემლეს გაჰკრა ხელი, რამაც სუფრაზე საწებლის კარგა მოზრდილი გუბე დააყენა, მაგრამ, მგონი, ეს ჩემს მეტს არავის შეუნიშნავს. როცა შინ ვბრუნდებოდით, ბნელოდა და სიჩუმე გამეფებულიყო. - კარგი აღზრდა ის კი არ არის, რომ სუფრაზე საწებელი არ დაგეღვაროს, არამედ ის, რომ არ შეიმჩნიო, როცა ამას შემთხვევით ვინმე გააკეთებს, - მითხრა ბელოკუროვმა და ამოიოხრა. - მართლაც შესანიშნავი, ინტელიგენტური ოჯახია. ეჰ, დავშორდი კარგ ხალხს, სულ ჩამოვშორდი. სულ ამ საქმეების ბრალია! შემდეგ მიყვებოდა იმაზე, თუ რამდენი შრომაა საჭირო, თუ გსურს სამაგალითო მამულის პატრონი გახდე. მე ვუსმენდი და ვფიქრობდი: რა ზანტი და მძიმე ვინმეა-მეთქი! როცა რამე სერიოზულზე ლაპარაკობდა, ბგერებს გაჭიანურებით წარმოთქვამდა, მუშაობითაც ისე მუშაობდა, როგორც ლაპარაკობდა - ზოზინით, ყოველთვის აგვიანებდა და ვერაფერს ასწრებდა. არც მისი საქმეებისა მჯეროდა რამე, რადგან ფოსტაში გასაგზავნად გატანებულ ჩემ წერილებს მთელი კვირაობით ჯიბით დაატარებდა. - ყველაზე აუტანელი ის არის, რომ ამდენს მუშაობ და ვერსად პოულობ თანაგრძნობას. - ბუტბუტებდა იგი, როცა ჩემ გვერდით მოაბიჯებდა. - არანაირი თანაგრძნობა! II ვოლჩანინოვების ხშირი სტუმარი გავხდი. ჩვეულებრივ, ტერასის ქვედა საფეხურზე ჩამოვჯდებოდი ხოლმე. მტანჯავდა საკუთარი თავით უკმაყოფილება, მენანებოდა საკუთარი სიცოცხლე, რომელიც ასე სწრაფად და უინტერესოდ მიჰქროდა. სულ იმაზე ვფიქრობდი, რომ შემძლებოდა, რა დიდი სიამოვნებით ამოვიგლეჯდი მკერდიდან გულს, რომელიც ასე მამძიმებდა. ამ დროს კი ზემო ტერასაზე საუბრობდნენ, ისმოდა კაბების შრიალისა და წიგნების გადაფურცვლის ხმა. მივეჩვიე იმას, რომ მთელი დღის განმავლობაში ლიდია ავადმყოფებს იღებდა, წიგნებს არიგებდა და ხშირად მიდიოდა სოფელში თავშიშველი, ქოლგით ხელში, საღამოს კი ისევ ხმამაღლა ლაპარაკობდა ერობასა და სკოლაზე. ეს გამხდარი, ლამაზი, ერთთავად მკაცრი გამომეტყველების ახალგაზრდა ქალი ყოველთვის, როცა საქმიან საუბარს წამოიწყებდა, საგანგებოდ მომიბრუნდებოდა ხოლმე თავისი პატარა და უნაკლოდ გამოკვეთილი პირით და მეუბნებოდა: - ეს თქვენ არ გაინტერესებთ. მე მას თვალში არ მოვდიოდი. არ ვუყვარდი, იმიტომ რომ პეიზაჟისტი ვიყავი და ჩემი ნახატებით ხალხის გაჭირვებას არ გამოვხატავდი, და რომ მე, როგორც მას ეჩვენებოდა, არ მაღელვებდა ის, რაც მას მთელი შეგნებით სწამდა. მახსენდება, ერთხელ, ბაიკალის ტბის პირას ერთი ბურიატი გოგო შემხვდა, ხალათითა და ხამი ტილოს ლურჯი შარვლით ცხენზე ამხედრებული. ვკითხე, თავის ჩიბუხს ხომ არ მომყიდიდა. სანამ ვსაუბრობდით, იგი ამრეზით უყურებდა ჩემ ევროპულ სახეს, ჩემ შლიაპას, მერე უცებ მობეზრდა ჩემთან ლაპარაკი, დაჰკივლა ცხენს და გააჭენა. ლიდასაც ასევე სძაგდა ჩემში უცხო სული, თუმცა გარეგნულად არანაირი ფორმით ამას არ ამჟღავნებდა. მე ამას ვგრძნობდი და ტერასის ქვედა კიბეზე მჯდარი გულმოსული ვიძახდი, რომ ხალხის მოტყუებაა, როცა ექიმი არ ხარ და ისე მკურნალობ გლეხებს, და არც ქველმოქმედება გაგიჭირდება, თუ ორ ათას დესეტინას ფლობ. მის დას, მისიუსს კი არაფერი არ ანაღვლებდა და დროს ჩემსავით სრულ უსაქმურობაში ატარებდა. დილიდანვე წიგნს ჰკიდებდა ხელს და ან ტერასის ღრმა სავარძელში ჯდებოდა, ისე რომ პატარა ფეხებს ძლივს აწვდენდა მიწას, ან ცაცხვების ხეივანში უჩინარდებოდა, ანდა სულაც მინდორში გადიოდა ჭიშკრის გავლით. მთელ დღეს კითხვაში ატარებდა, ხარბად ჩაჰყურებდა ასოებს და, ხანდახან, როცა თვალები ეღლებოდა, უცნაური მზერა უხდებოდა და სახე უფითრდებოდა, მიხვდებოდით, რომ, ალბათ, ძალიან ღლიდა მის გონებას ეს განუწყვეტელი კითხვა. მე რომ მივიდოდი, ოდნავ შეუფაკლდებოდა ხოლმე სახე, წიგნს გვერდზე გადადებდა, დიდრონ თვალებს მომანათებდა და გაცხოველებით მიყვებოდა ყველაფერს, რაც მათ ოჯახში მომხდარიყო: მაგალითად, საფარეშოში ჭვარტლს როგორ წაჰკიდებოდა ცეცხლი, ან როგორ დაეჭირა მოჯამაგირეს გუბურაში დიდი თევზი. ჩვეულებრივ დღეებში ის ატარებდა ღია ფერის ზედატანსა და მუქლურჯ ქვედაბოლოს. ჩვენ ერთად დავსეირნობდით, ვკრეფდით სამურაბე ალუბალს, დავცურავდით ნავით და როდესაც ალუბლის მოსაწყვეტად იწევდა ან ნიჩბებს უსვამდა, ფართო სახელოებში წვრილი, სუსტი მკლავები მოუჩანდა. როცა ეტიუდს ვხატავდი, გვერდით მედგა და აღტაცებით შემომყურებდა. ერთ კვირა დღეს, ივლისის ბოლოს, ვოლჩანინოვებთან დილის ცხრა საათზე მივედი. ბევრი ვიარე სახლის გარშემო პარკში, სახლისგან მოშორებით, და თეთრ სოკოებს დავეძებდი, რომლებიც იმ ზაფხულს მრავლად იყო; სოკოებს ნიშანს ვადებდი, რომ მერე ჟენიასთან ერთად მომეგროვებინა. თბილი ნიავი ქროდა. დავინახე, ღია ფერის საგარეო ტანსაცმელში გამოწყობილი ჟენია და დედამისი ტაძრიდან რომ მობრუნდნენ. ქარმა ქუდი არ მომტაცოსო, ჟენიას თავზე ეკიდა ხელი. მერე მესმოდა, როგორ სვამდნენ ტერასაზე ჩაის. ჩემისთანა უზრუნველი კაცისთვის, ვინც დღენიადაგ თავისი უსაქმურობის გამართლებას ეძიებს, ზაფხულის ამ უქმეების დილის საათები ჩვენ მამულებში მუდამ საოცრად მიმზიდველი გახლდათ. მწვანე ბაღი, რომელსაც ჯერ ნამი არ შეშრობია, მზეზე ბრჭყვიალი გაუდის და ბედნიერებით სავსე გეჩვენება, როცა სახლი რეზედისა და ოლეანდრის სურნელში დგას და ხედავ ტაძრიდან დაბრუნებულ ახალგაზრდებს, ბაღში რომ ჩაის შეექცევიან და ყველას ლამაზად აცვია, ხედავ მათ მხიარულ, ჯანმრთელ, ნაპატიებ, ლამაზ სახეებს და იცი, რომ მთელი დღე საქმე არაფერი აქვთ, მაშინ ინატრებ, რომ მთელი ცხოვრება ასე გაგრძელდეს. ახლა მე სწორედ ამას ვფიქრობდი, ბაღში დავბორიალობდი და მზად ვიყავი ასე უსაქმოდ და უმიზნოდ მეხეტიალა მთელი დღე და მთელი ზაფხული. მალე ჟენია გამოჩნდა კალათით ხელში. ისეთი გამომეტყველება ჰქონდა, თითქოს იცოდა, ან გულმა უგრძნო, რომ ბაღში მნახავდა. ჩვენ სოკოებს ვაგროვებდით და ვსაუბრობდით. როცა რამეს მკითხავდა, წინ მიდიოდა, რომ ჩემი სახე უკეთ დაენახა. - გუშინ ჩვენ სოფელში სასწაული მოხდა, - მითხრა მან, - კოჭლ პელაგიას, რომელსაც მთელი წელი ვერანაირმა ექიმმა და წამალმა ვერ უშველა, გუშინ ვიღაც მოხუცმა შეულოცა და მოარჩინა. - მერე, რა მოხდა! - ვთქვი მე, - სასწაულები განა მარტო სნეულებსა და მოხუცებში უნდა ვეძიოთ?! განა ჯანმრთელობა სასწაული არ არის? ჩვენი სიცოცხლე თავადაა სასწაული. რაც აუხსნელია, ყველაფერი სასწაულად მიგვაჩნია. - მერე, არ გაშინებთ ის, რაც აუხსნელი და გაუგებარია? - არა. მოვლენებს, რომლებიც არ მესმის, მედგრად ვუხვდები და არ ვემორჩილები. მე მათზე მაღლა დადგომას ვცდილობ. ადამიანმა - ლომებზე, ვეფხვებზე, ვარსკვლავებზე, რაც ბუნებაშია, - ყველაფერზე მაღლა უნდა იგრძნოს თავი, იმაზე მაღლაც კი, რაც აუხსნელია და სასწაულებრივად ეჩვენება. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადამიანი ადამიანი კი აღარ იქნება, არამედ თაგვი, რომელსაც ყველაფრის ეშინია. ჟენიას ეგონა, რომ მე, როგორც მხატვარმა, ბევრი რამ ვიცოდი და რაც არ ვიცოდი, იმის ამოცნობაც ალღოთი შემეძლო. მას სურდა, მე შემეყვანა ის მუდმივობისა და მშვენიერების სამყაროში, იმ უმაღლეს სფეროში, სადაც მისი აზრით მე გაშინაურებული ვიყავი. ამიტომ მესაუბრებოდა ღმერთზე, მარადიულ ცხოვრებაზე, სასწაულებზე. მე კი, რომელსაც დაუშვებლად მიმაჩნდა, რომ სიკვდილის შემდეგ ჩემი მე და ჩემი წარმოდგენები სამუდამოდ გავქრებოდით, ვეუბნებოდი: „ჰო, ადამიანები უკვდავნი არიან“, „ჰო, ჩვენ სამუდამო ცხოვრება გველის“. ჟენია კი მისმენდა, მიჯერებდა და მტკიცებულებებს არ მოითხოვდა. როცა სახლისკენ გავემართეთ, ჟენია უცებ შეჩერდა და მითხრა: - არ ფიქრობთ, რომ ჩვენი ლიდა შესანიშნავი ადამიანია? მე ის ძალიან მიყვარს და შემიძლია თავიც გავწირო მისთვის, მაგრამ მითხარით, - ჟენიამ მკლავზე შემახო თითი, - მითხარით, სულ მუდამ რატომ ეკამათებით? რა გაღიზიანებთ? - ის, რომ ცდება. ჟენიამ თავი გადააქნია უარყოფის ნიშნად და თვალებში ცრემლი აუკიაფდა. - როგორ არ მესმის ეს ყველაფერი! - ჩაილაპარაკა მან. ამ დროს ლიდა პარმაღზე იდგა, საიდანღაც დაბრუნებულიყო, ხელში მათრახი ეჭირა და მოჯამაგირეს რაღაცას ავალებდა. მზე უნათებდა ლამაზ სახესა და ჩამოქნილ ტანს. ნაჩქარევად და ხმამაღლა მოლაპარაკემ ორი-სამი ავადმყოფი მიიღო, შემდეგ საქმიანი, შეწუხებული სახით ოთახებში სიარულს მოჰყვა; ხან ერთ კარადას გამოაღებდა, ხან მეორეს, შემდეგ მეზონინში ავიდა. დიდხანს ეძებეს, რადგან სადილად უხმობდნენ, მაგრამ მაშინღა გამოჩნდა, როცა წვნიანი უკვე მირთმეული გვქონდა. რატომღაც მახსოვს და მიყვარს ეს წვრილმანები, და ეს დღეც თავიდან ბოლომდე ჩამრჩა მეხსიერებაში, თუმცა განსაკუთრებული არაფერი მომხდარა. ნასადილევს ჟენია ღრმა სავარძელში იჯდა და კითხულობდა. მე ტერასის ქვედა კიბეზე ვიჯექი. ორივე ვდუმდით. ცა ღრუბლებით დაიფარა და წამოწვიმა. ცხელოდა, ქარი, რახანია, ჩამდგარიყო და მეჩვენებოდა, რომ ეს დღე არასდროს არ დამთავრდებოდა. ტერასაზე გამოვიდა ეკატერინა პავლოვნა, ნამძინარევი ჩანდა. მარაო ეჭირა. - ო, დედიკო, ხომ იცი, დღისით ძილი რომ გვნებს, - უთხრა ჟენიამ და ხელზე აკოცა. ისინი ერთმანეთს აღმერთებდნენ. ერთი რომ ბაღში ჩავიდოდა, მეორე უკვე ტერასაზე იდგა, ხეებს გაჰყურებდა და ეძახდა: „აუუუ, ჟენია“, ან „დედა, სად ხარ?“ ისინი ყოველთვის ერთად ლოცულობდნენ, ერთნაირად სწამდათ და უსიტყვოდ ესმოდათ ერთმანეთის მაშინაც კი, როცა ხმას არ იღებდნენ. ადამიანებსაც ერთნაირად ეპყრობოდნენ. ეკატერინა პავლოვნაც ჟენიასავით მალე შემეჩვია და მომეკედლა. საკმარისი იყო, ორი-სამი დღე არ გამოვჩენილიყავი, მაშინვე ვინმეს აგზავნიდა იმის გასაგებად, ავად ხომ არ ვიყავი. ისიც აღტაცებით უცქერდა ჩემ ეტიუდებს და მისიუსივით გულღიად და ენაწყლიანად მიამბობდა, თუ რა ხდებოდა მათ ოჯახში, და ხშირად ოჯახურ საიდუმლოებებსაც არ მიმალავდა. ის მოწიწებით ეპყრობოდა უფროს ქალიშვილს. ლიდას მოფერება არ უყვარდა, მუდამ სერიოზულ თემებზე საუბრობდა, თავისი სამყარო ჰქონდა და იმით ცხოვრობდა. დედისა და დისთვის ის ისეთივე წმინდა და გამოუცნობი არსება იყო, როგორიცაა მეზღვაურებისთვის ადმირალი, რომელიც ნიადაგ კაიუტაშია შეკეტილი. - ჩვენი ლიდა შესანიშნავი ადამიანია, - ხშირად ამბობდა დედა, - განა არა? ჩვენ ახლაც, სანამ წვიმა ცრიდა, ლიდაზე ვლაპარაკობდით. - ის ჩინებული ადამიანია, - თქვა დედამ, შეცბუნებულმა მიმოიხედა და დაბალი ხმით, შეთქმულივით დაამატა: - სანთლით რომ ეძებოთ, ვერ იპოვით მისნაირებს, თუმცა მე უკვე ცოტა შეშფოთებული ვარ. სკოლა, აფთიაქი, წიგნები - ეს ყველაფერი კარგია, მაგრამ მეტისმეტი რა საჭიროა? უკვე ოცდამეოთხე წელშია. დროა, სერიოზულად დაფიქრდეს საკუთარ მომავალზე. ამ წიგნებისა და წამლების გადამკიდე ისე გაუფრინდება დრო, ვერც გაიგებს... უნდა გათხოვდეს. ჟენიამ, კითხვით დაღლილს ვარცხნილობა რომ შელახვოდა, წიგნს თვალი მოაცილა, დედას შეხედა და თითქოს თავისთვის ჩაილაპარაკა: - დედიკო, ყველაფერი ღვთის ნებაზეა დამოკიდებული! და ისევ წიგნში ჩარგო თავი. მოვიდა ბელოკუროვი. ხიფთანი და მოქარგული პერანგი ეცვა. კროკეტი და lawn-tennis ვითამაშეთ. შემდეგ როცა ჩამობნელდა, დიდხანს ვუსხედით ვახშამს. ლიდამ ისევ ბევრი ილაპარაკა სკოლებსა და ბალაგინზე, რომელმაც მთელი მაზრა ხელში ჩაიგდო. იმ საღამოს, ვოლჩანინოვებიდან წამოსულს, ისეთი განცდა მქონდა, რომ ეს იყო ძალიან, ძალიან გრძელი უქმე დღე, რასაც თან ახლდა შეგრძნება იმისა, რომ, სამწუხაროდ, ყველაფერს აქვს დასასრული ამქვეყნად, რა გრძელიც არ უნდა იყოს. ჭიშკრამდე ჟენიამ მიგვაცილა და რადგან მთელი დღე, დილიდან საღამომდე, ერთად გვქონდა გატარებული, ვიგრძენი, რომ მის გარეშე მოვიწყენდი და რომ მთელი მათი ტკბილი ოჯახი ჩემთვის ახლობელი გამხდარიყო. და მაშინ, მთელი იმ ზაფხულის განმავლობაში, პირველად მომიარა ხატვის სურვილმა. - მითხარით, რატომ ცხოვრობთ ასე მოსაწყენად და ერთფეროვნად? - ვეკითხებოდი ბელოკუროვს გზად სახლისაკენ, - ჩემი ცხოვრება მძიმე, მოსაწყენი და უფერულია, იმიტომ რომ მხატვარი ვარ, უცნაური კაცი; სიყრმიდანვე შურით ვარ გაწამებული, სულ უკმაყოფილო ვარ ჩემი თავით და ჩემ საქმესაც ეჭვით ვუცქერი. ყოველთვის ღარიბი და ბოგანო ვიყავი, მაგრამ თქვენისთანა ჯანმრთელი, ნორმალური ადამიანი, ბატონი და მემამულე ასე უინტერესოდ რატომ ცხოვრობთ, ასე ცოტას რად იღებთ ცხოვრებისგან? რად არ შეგყვარებიათ ლიდა ან ჟენია, მაგალითად? - ნუ გავიწყდებათ, რომ მე სხვა ქალი მიყვარს, - მიპასუხა ბელოკუროვმა. ეს სხვა ქალი მისი მეგობარი ლუბოვ ივანოვნა იყო, რომელიც მასთან ერთად ფლიგელში ცხოვრობდა. ყოველდღე ვხედავდი, ეს ფაშფაშა, მსუქანი ქალი, კარგად ნაპატივებ ბატს რომ ჰგავდა, როგორ დასეირნობდა ბაღში. რუსულ მძივებიან სამოსს იცვამდა, ქოლგას ხელიდან არ უშვებდა და მოახლე წარამარა უხმობდა ხან საჭმელად, ხან ჩაის დასალევად. ამ სამიოდე წლის წინ ერთ-ერთი ფლიგელი სააგარაკედ დაუქირავებია და მას აქეთ დარჩენილა კიდეც ბელოკუროვთან საცხოვრებლად, როგორც ჩანს, სამუდამოდ. ათი წლით უფროსი იყო ჩემ მასპინძელზე, რომელიც ისე ჰყავდა გამოჭერილი, რომ მის დაუკითხავად სახლიდან ნაბიჯსაც არ ადგამდა. ეს ქალი ხშირად ქვითინებდა მამაკაცური ხმით და მე მოახლის პირით შევუთვლიდი ხოლმე, თუ არ გაჩუმდებით, გადავალ-მეთქი, და ისიც წყვეტდა ტირილს. როცა სახლში დავბრუნდით, ბელოკუროვი დივანზე დაჯდა მოღუშული და ფიქრებს მიეცა. მე კი დარბაზში დავაბიჯებდი და გული ნაზად მიჩქროლავდა, თითქოს შეყვარებული ვყოფილიყავი. სულ ვოლჩანინოვებზე მინდოდა მელაპარაკა. - ლიდას მხოლოდ ერობის კაცი თუ შეუყვარდება, მასავით საავადმყოფოებითა და სკოლებით გატაცებული, - ვთქვი მე. - ო, მაგისთანა ქალისთვის კი ღირს, ერობის წევრი გახდე და, მარტო ეს კი არა, როგორც ერთ ზღაპარშია, რკინის ქალამნებიც კი შეიძლება ჩაიცვა. ან ეს მისიუსი? რა მშვენიერია, არა! ბელოკუროვმა კი დუნედ, ზლაზვნით გამიბა ლაპარაკი პესიმიზმზე, როგორც საუკუნის სენზე. ისე თვითდაჯერებით ლაპარაკობდა, თითქოს მე ვედავებოდი რამეს. ღმერთმანი, ასობით ვერსის გავლა უდაბურ, უსახურ და მზით გადახრუკულ სტეპში ისეთ მოწყენილობას არ მოგგვრის, როგორც ერთი ადამიანი, რომელიც ოთახში გიზის, ტვინს გიბურღავს და წასვლას არ აპირებს. - პესიმიზმი და ოპტიმიზმი აქ რა შუაშია, როცა ასიდან ოთხმოცდაცხრამეტს ჭკუა არა აქვს, - გაგულისებით მივახალე ბოლოს. ბელოკუროვმა ჩემი სიტყვები თავისთავზე მიიღო, იწყინა და წავიდა. III მალოზიომოვოში თავადია ჩამოსული, მოკითხვა შემოგითვალა, - ეუბნებოდა საიდანღაც დაბრუნებული ლიდა დედას და თან ხელთათმანებს იძრობდა. - ბევრი საინტერესო რამ გვიამბო... დაგვპირდა, რომ ისევ წამოჭრის საგუბერნიო კრებაზე მალოზიომოვოში სამედიცინო პუნქტის გახსნის საკითხს. თუმცა ესეც თქვა, დიდი იმედი არ მაქვსო. უცებ ლიდა ჩემკენ შემოტრიალდა და მითხრა:- უკაცრავად, სულ დამავიწყდა, რომ თქვენ ეს საკითხები არ გაინტერესებთ. ბრაზი მომერია. - რატომაც არა? - ვკითხე და მხრები ავიჩეჩე. - თქვენ არ გინდათ, გაიგოთ ჩემი აზრი, მაგრამ გარწმუნებთ, ძალიანაც მაინტერესებს. - მართლა? - დიაღ. ჩემი აზრით, სამედიცინო პუნქტი მალოზიომოვოში სულაც არ არის საჭირო. ჩემი გაღიზიანება მასაც გადაედო. თვალები მოწკურა, შემომხედა და მკითხა: - აბა, რა არის საჭირო? პეიზაჟები? - არც პეიზაჟები და არც არაფერი არ სჭირდებათ იქ. ლიდამ, როგორც იქნა, გაიძრო ხელთათმანები და ფოსტიდან ახლად მოტანილი გაზეთი გადაფურცლა. წუთის შემდეგ წყნარად და თავშეკავებულად მითხრა: - აი, გასულ კვირას გარდაიცვალა ანა - მშობიარობას გადაჰყვა. ახლომახლო სამედიცინო პუნქტი რომ ყოფილიყო, მაშინ, გადარჩებოდა. მგონია, ბატონმა პეიზაჟისტებმა რაღაც მაინც უნდა ირწმუნონ. - დიაღაც, გარწმუნებთ, მე მაქვს ჩამოყალიბებული აზრი ამ საკითხებთან დაკავშირებით, - ვთქვი მე, მან კი სახეზე გაზეთი აიფარა, თითქოს არ უნდოდა ჩემი მოსმენა. - ჩემი აზრით, არსებულ პირობებში, სამედიცინო პუნქტები, სკოლები, ბიბლიოთეკები, აფთიაქები უარესად აბეჩავებს ხალხს. მათ უამისოდაც მძიმე ბორკილი ადევთ, თქვენ კი არ გსურთ ამ ბორკილების დამსხვრევა, პირიქით, ახალსა და ახალ რგოლებს უმატებთ ჯაჭვებზე, - აი, ასეთია ჩემი მრწამსი. ლიდამ შემომხედა და დამცინავად ჩაიღიმა. მე კი განვაგრძე და შევეცადე, ჩემი ნათქვამის მთავარი აზრის ძაფი არ დამეკარგა. - მთავარი ის კი არ არის, რომ ანა მუცელს გადაჰყვა, არამედ ის, რომ ეს ქალები - ანა იქნება, მავრა თუ პელაგია, - დილიდან საღამომდე წელებზე ფეხს იდგამენ, აუტანელი ჯაფისგან წელში წყდებიან, მთელი სიცოცხლე გულს უჭამთ მშიერი და სნეული შვილების დარდი, მთელი სიცოცხლე სიკვდილისა და ავადმყოფობის ეშინიათ, სულ რაღაც აწუხებთ, ნაადრევად ჭკნებიან და ჭუჭყსა და სიმყრალეში სძვრებათ სული. დაიზრდებიან მათი შვილები და ისევ ხელახლა იწყება ყველაფერი. ასე გადის საუკუნეები, პირუტყვზე უარესად ცხოვრობს მილიარდობით ადამიანი - ლუკმა-პურს ნატრულობენ, მუდმივ შიშს განიცდიან. ყველაზე უარესი კი მათ ყოფაში ის არის, რომ დრო არ რჩებათ სულზე იზრუნონ, არასდროს დაფიქრებულან საკუთარი თავის რაობასა და ღმერთთან კავშირზე; შიმშილი, სიცივე, პირუტყვული შიში, მძიმე შრომა თოვლივით უხერგავენ გზას სულიერი განვითარებისკენ, რაც ადამიანს ცხოველისგან განასხვავებს და რაც უმთავრესია იმ საგანთა შორის, რისთვისაც ღირს სიცოცხლე. თქვენ კი ამ დროს დახმარების მიზნით საავადმყოფოებსა და სკოლებს სთავაზობთ, რითაც გათავისუფლების მაგიერ უარესად უბორკავთ ხელ-ფეხს, რამეთუ მათ ცხოვრებაში ახალი ცრურწმენები შეგაქვთ, მოთხოვნილებებს უზრდით. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ ამ წამლებსა და წიგნებში ცალკე ფული უნდა გადაუხადონ ერობას და, მაშასადამე, უარესად გაწყდნენ წელში. - არ შეგეკამათებით, - მითხრა ლიდამ და გაზეთი დასწია, - მე ეს თქვენგან უკვე მსმენია. მხოლოდ ერთს გეტყვით: დაუშვებელია გულხელდაკრეფილი ჯდომა. მართალია, კაცობრიობას ვერ ვიხსნით და, ალბათ, ბევრ რამეშიც ვცდებით, მაგრამ ჩვენ იმას ვაკეთებთ, რაც შეგვიძლია, ამიტომ - სწორად ვიქცევით. კულტურული ადამიანის უწმინდესი და უდიდესი მოვალეობაა მოყვასის სამსახური. ჩვენც ისე ვემსახურებით, როგორც შეგვიძლია. რა ვუყოთ, თუ თქვენ არ მოგწონთ. შეუძლებელია, ყველას გული ერთნაირად მოიგო. - მართალია, ლიდა, მართალი, - დაუმოწმა დედამ. ლიდას თანდასწრებით დედა ყოველთვის ფხიზლად იყო. როცა ლაპარაკობდა, შიშით უცქერდა და ფრთხილობდა, რაიმე ზედმეტი ან უადგილო არ წამოსცდენოდა. არც არასდროს ეწინააღმდეგებოდა, პირიქით, ყველაფერში ეთანხმებოდა, - მართალია, ლიდა, მართალიო. - ვერც გლეხებისთვის წერა-კითხვის სწავლება, ვერც ეგ წიგნები - უბადრუკი დარიგებებითა და არაკებით, ვერც სამედიცინო პუნქტები ვერ შეამცირებს მათ უუფლებობასა და სიკვდილიანობას ისევე, როგორც თქვენი ფანჯრიდან გამომავალი შუქი ვერ გაანათებს ამ უზარმაზარ ბაღს. - ვუთხარი მე, - თქვენ ვერაფერს აძლევთ, უშნოდ ერევით ამ ხალხის ცხოვრებაში და მხოლოდ ახალ მოთხოვნილებებს უჩენთ, რაც, თავის მხრივ, მეტ შრომას მოითხოვს. - ღმერთო ჩემო, რაღაც ხომ უნდა გაკეთდეს! - წყენით ჩაილაპარაკა ლიდამ. ინტონაციაზე ეტყობოდა, რომ ჩემი შეხედულებები არარაობად მიაჩნდა და სძაგდა. - საჭიროა ადამიანების გათავისუფლება მძიმე ფიზიკური შრომისგან, - ვთქვი მე, - შეუმსუბუქეთ უღელი, სული ამოათქმევინეთ, რომ მთელი სიცოცხლე კერიასთან, ვარცლთან და მინდვრად არ გაატარონ; საშუალება მიეცით, იფიქრონ სულზე, ღმერთზე, გამოამჟღავნონ საკუთარი სულიერი შესაძლებლობები. თითოეული ადამიანის მოწოდებას წარმოადგენს სულიერი მოღვაწეობა - ჭეშმარიტებისა და სიცოცხლის აზრის გამუდმებული ძიება. გააკეთეთ ისე, რომ მათთვის აღარ იყოს აუცილებელი პირუტყვული ჯაფა, მიეცით დრო, შეიგრძნონ თავისუფლების გემო, მაშინ დაინახავთ, რა დაცინვაა მათთვის, სინამდვილეში, ეგ წიგნები და აფთიაქები. როცა ადამიანი შეიცნობს თავის ჭეშმარიტ დანიშნულებას, მაშინ მას მხოლოდ რელიგია, მეცნიერება და ხელოვნება მიანიჭებს კმაყოფილებას, და არა ეს წვრილმანები. - შრომისგან გათავისუფლება! - ჩაეცინა ლიდას. - განა ეს შესაძლებელია? - შესაძლებელია, თუ მათ ტვირთს გაინაწილებთ. თუ ჩვენ, ყველანი, ქალაქისა და სოფლის მცხოვრებნი, ყველანი - გამონაკლისის გარეშე, შევთანხმდებით, გავინაწილოთ ის შრომა, რასაც მთელი კაცობრიობა ხარჯავს ფიზიკურ მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად, დიდი-დიდი, თითოეულს ორი-სამი საათის მუშაობა მოგვიწიოს დღეში. აბა, წარმოიდგინეთ, რომ ყველანი, მდიდარი თუ ღარიბი, მხოლოდ სამ საათს ვმუშაობდეთ დღეში, დანარჩენი დრო კი თავისუფალი გვქონდეს. ისიც წარმოიდგინეთ, რათა უფრო ნაკლებ დამოკიდებული ვიყოთ საკუთარ სხეულზე და უფრო ნაკლებად დავიტვირთოთ, გამოვიგონებთ მანქანებს, რომლებიც ჩვენ შრომას ჩაანაცვლებენ და ამგვარად, მინიმუმამდე დავიყვანთ ჩვენს მოთხოვნილებებს. თავს გავიკაჟებთ და შვილებსაც გამოვაწრთობთ, რომ არ ეშინოდეთ შიმშილისა და სიცივის, და ყოველ წუთს ჩვენც გული არ გვისკდებოდეს მათ ჯანმრთელობაზე დარდით, როგორც ანას, მავრას და პელაგიას. წარმოიდგინეთ, რომ აღარ გვჭირდება მკურნალობა, აფთიაქები, თამბაქოს ფაბრიკები და ღვინის ქარხნები - ბოლოსდაბოლოს, რამდენი თავისუფალი დრო დაგვრჩება! მაშინ ყველანი ამ თავისუფალ დროს მოვახმართ მეცნიერებასა და ხელოვნებას. როგორც ხანდახან მთელი სოფლის კაცები გამოდიან ხოლმე ერთხმად გზის შესაკეთებლად, ისე ჩვენც ერთად, თანხმობით, ვეძიოთ ჭეშმარიტება და ცხოვრების აზრი. და მაშინ, - ღრმად ვარ ამაში დარწმუნებული, - სულ მალე მივაგნებდით ჭეშმარიტებას, ადამიანი გათავისუფლდებოდა გამუდმებით მტანჯველი, დამაბეჩავებელი შიშისაგან და იქნებ, თვით სიკვდილისგანაც კი. - თქვენ თქვენსავე თავს ეწინააღმდეგებით, - შენიშნა ლიდამ, - მეცნიერება, მეცნიერებაო, - გაიძახით, წერა-კითხვის სწავლებას კი უარყოფთ. - როცა ადამიანს მხოლოდ დუქნებზე გამოკრული აბრებისა და თითო-ოროლა წიგნის წაკითხვა შეუძლია, თან ამ წიგნების შინაარსიც არ ესმის, - ესეთი წერა-კითხვა ჩვენში ჯერ კიდევ რიურიკის დროიდან შეეძლოთ. გოგოლის პეტრუშკამ, რახანია, კითხვა იცის, მაგრამ სოფელი არ შეცვლილა, დღესაც ის ხდება, რაც რიურიკის დროს. ადამიანს წერა-კითხვის ცოდნა კი არ სჭირდება, არამედ თავისუფლება, რათა ფართოდ გამოავლინოს სულიერი შესაძლებლობები. სკოლები კი არ გვჭირდება, არამედ უნივერსიტეტები. - თქვენ მედიცინასაც უარყოფთ. - დიაღ. მედიცინა საჭირო იქნებოდა მხოლოდ მაშინ, თუკი შეისწავლიდა სნეულებას, როგორც ბუნების მოვლენას, და არა განკურნების მიზნით. განკურნება იმ მიზეზს ჭირდება, რომელიც სნეულებას იწვევს და არა თვით სნეულებას. მოსპეთ მთავარი მიზეზი - ფიზიკური შრომა და სნეულებანიც მოისპობა. მე არ მწამს იმ მეცნიერების, რომელიც კურნავს, - განვაგრძე გატაცებით, - როცა ჭეშმარიტია მეცნიერება და ხელოვნება, ისინი მუდამ მარადიული და საერთო მიზნებისკენ მიისწრაფვიან და არა დროებითისა და კერძოსკენ. მეცნიერება და ხელოვნება ეძიებს ცხოვრების აზრსა და სიმართლეს, ეძებს ღმერთს, სულს, მაგრამ როცა მათ ყოველდღიური მოთხოვნილებებისა და სიდუხჭირისაკენ მიმართავენ, აფთიაქებსა და ბიბლიოთეკებს მიაწებებენ, მაშინ ამით უფრო ძნელდება და მძიმდება ცხოვრება. ჩვენ ბლომად გვყვანან ექიმები, ფარმაცევტები, იურისტები, ბევრმა ისწავლა წერა-კითხვა, მაგრამ არ გვყვანან ბიოლოგები, მათემატიკოსები, ფილოსოფოსები, პოეტები. ადამიანთა მთელი ჭკუა და სულიერი ენერგია დროებითი, წარმავალი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას შევალიეთ... მეცნიერების, მწერლებისა და მხატვრების საქმე დუღს და გადმოდუღს, იმდენია, მათი შრომის წყალობით ცხოვრება დღითიდღე კეთილმოწყობილი ხდება, დღითიდღე მატულობს ხორციელი მოთხოვნილებანი და, მიუხედავად ამისა, ჭეშმარიტებამდე ჯერ კიდევ გრძელი გზაა გასავლელი და ადამიანი ჯერ კიდევ ყველაზე საშიშ და უწმინდურ ცხოველად რჩება. ყველაფერი იქითკენ მიდის, რომ კაცობრიობის დიდი ნაწილი გადაგვარდეს და სამუდამოდ დაკარგოს სიცოცხლის უნარი. ასეთ გარემოში აზრი არ აქვს მხატვრის ცხოვრებას, და რაც უფრო ნიჭიერია იგი, მით მეტად გაუგებარია და უცნაური მისი როლი, რამეთუ სინამდვილეში ისე გამოდის, რომ მისი საქმე ამ უწმინდური მტაცებელი ცხოველის გართობა ყოფილა, რითაც არსებული წესრიგის მხარდამჭერად გვევლინება. ამიტომ, მე არ მსურს მუშაობა და არც ვიმუშავებ... არაფერი მჭირდება, ჯანდაბამდე გზა ჰქონია მთელ დედამიწას! - მისიუსკა, უნდა დაგვტოვო, - უთხრა ლიდამ დას. აშკარა იყო, ჩემი სიტყვები პატარა გოგონასთვის სახიფათოდ მიაჩნდა. ჟენიამ დაღონებულმა შეხედა დედას, დას და გავიდა. - ამგვარ ძვირფას აზრებს, ჩვეულებრივ, მაშინ გამოთქვამენ, როცა საკუთარი გულგრილობის გამართლება სურთ, - თქვა ლიდამ. - რა თქმა უნდა, საავადმყოფოებისა და სკოლების დანიშნულების უარყოფა უფრო ადვილია, ვიდრე მკურნალობა და სწავლება. მართალია, ლიდა, მართალი, - დაეთანხმა დედა. - გვემუქრებით, არ ვიმუშავებო, - განაგრძო ლიდამ. - ეტყობა, თქვენს ნამუშევრებს დიდად აფასებთ. მოდით, ნუღარ ვიკამათებთ, ჩვენ ვერასდროს შევთანხმდებით, რადგან ყველაზე უკანასკნელთ ბიბლიოთეკებსა და აფთიაქებს შორის, წუთის წინ ასეთი ზიზღით რომ მოიხსენიეთ, მე ქვეყნად ყველა პეიზაჟზე მაღლა ვაყენებ! - და იმავე წამს, დედისკენ მიბრუნებულმა, სულ სხვა ტონით წარმოთქვა: - იცი, თავადი ძალიან გამხდარა და შეცვლილა მას აქეთ, რაც ჩვენთან იყო. ახლა ვიშში მიემგზავრება. და ის დედას უამბობდა თავადის შესახებ, რათა ჩემთან არ გაეგრძელებინა კამათი. სახეზე ალმური ასდიოდა და, აღელვება რომ დაემალა, თავი მაგიდასთან ძალზე ახლოს მიიტანა და ისეთი სახე მიიღო, თითქოს გაზეთს კითხულობდა. მივხვდი, ჩემი იქ ყოფნა უხერხული იყო. დავემშვიდობე და წამოვედი. IV ეზოში სიწყნარე სუფევდა. ტბორს გაღმა სოფელს უკვე ეძინა. შუქი არსად ჩანდა, მხოლოდ ტბორში ირეკლებოდა მკრთალად რამდენიმე ვარსკვლავი. ლომებიან ჭიშკართან ჟენია იდგა გაუნძრევლად. გასაცილებლად მელოდა. - სოფელში ყველას სძინავს, - ვუთხარი ჟენიას და შევეცადე ბნელში მისი სახე გამერჩია. დავინახე, რომ მისი ნაღვლიანი შავი თვალები მე მომჩერებოდნენ. - მშვიდად სძინავს მედუქნესაც და ცხენის ქურდსაც. ჩვენ კი, წესიერი ადამინები, ამ შუაღამისას ვკამათობთ და ერთმანეთს ვაღიზიანებთ. აგვისტოს სევდიანი ღამე იყო. - სევდიანი იმიტომ, რომ უკვე იგრძნობოდა შემოდგომის მოახლოება. მეწამული ღრუბლებიდან მთვარე ამოდიოდა, ძლივს ანათებდა გზასა და მის ორივე მხარეს გადაშლილ საშემოდგომო ნათესებს. უამრავი ვარსკვლავი წყდებოდა ცას. ჟენია გვერდით მომდევდა, ცდილობდა, ზეცისთვის არ შეეხედა და არ დაენახა მოწყვეტილი ვარსკვლავები, რომლებიც რატომღაც აშინებდა. - მე ვფიქრობ, მართალი ხართ, - მითხრა და ღამის სიგრილისგან აკანკალდა. - ყველა ადამიანს რომ შეეძლოს ერთობლივი სულიერი საქმიანობის თანაზიარი გახდეს, მაშინ ყველა ყველაფერს სწრაფად შეიცნობდა. - რა თქმა უნდა. ჩვენ უმაღლესი ქმნილებები ვართ. ჩვენ რომ შეგვეძლოს როგორმე შევიცნოთ ადამიანური გენიის მთელი ძალმოსილება, რომ შეგვეძლოს მხოლოდ მაღალი მიზნებისთვის ვიცხოვროთ, ბოლოსდაბოლოს, ღმერთებად ვიქცეოდით. მაგრამ ეს არასდროს მოხდება, - კაცობრიობა გადაგვარდება და გენიის კვალიც აღარ დარჩება. ჭიშკარი რომ ვეღარ დაინახა, ჟენია შეჩერდა და ნაჩქარევად ჩამომართვა ხელი. - ღამე მშვიდობისა, - მითხრა მან აკანკალებულმა. მხოლოდ თხელი ზედატანი უფარავდა მხრებს და სიცივისგან თრთოდა, - ხვალ გელოდებით. შემძრა იმის გაფიქრებამ, რომ მარტო ვრჩებოდი, გაბრაზებული, საკუთარი თავითა და ადამიანებით უკმაყოფილო. ახლა აღარც მე ვუყურებდი მოწყვეტილ ვარსკვლავებს. - ნუ წახვალთ, ცოტახანს კიდევ დარჩით, - ვუთხარი ბოლოს, - ძალიან გთხოვთ. მე მიყვარდა ჟენია. შეიძლება იმიტომ, რომ მხვდებოდა და მაცილებდა, იმიტომ, რომ ნაზად და აღტაცებით შემომცქეროდა. რა ამაღელვებლად თვალწარმტაცი იყო მისი ფერმკრთალი სახე, წვრილი კისერი და თხელი ხელები, მისი სისუსტე, მისი წიგნები, მისი უსაქმურობა! მერედა, ჭკუა-გონება? ვგრძნობდი, რომ ის ძალზე ჭკვიანი იყო, მანცვიფრებდა მისი ფართო თვალთახედვა. შეიძლება იმიტომაც, რომ ის სულ სხვანაირად აზროვნებდა, ვიდრე მკაცრი და ლამაზი ლიდა, რომელსაც არ ვუყვარდი. ჟენიას მოვწონდი, როგორც მხატვარი, მისი გული ჩემი ნიჭიერებით მოვინადირე და ახლა უსაზღვროდ მინდოდა, მხოლოდ მისთვის დამეხატა. ვოცნებობდი, ის ყოფილიყო ჩემი პატარა დედოფალი და ჩვენ ერთად ვიქნებოდით ამ ხეების, მინდვრების, ნისლის, განთიადის, ამ საოცარი, იდუმალი ბუნების პატრონნი, სადაც ჯერ კიდევ უსაშველოდ მარტო ვგრძნობდი თავს და არავის ვჭირდებოდი. - გემუდარებით, კიდევ ერთი წუთით დარჩით, - ვთხოვე კვლავ. პალტო გავიხადე და გათოშილ მხრებზე მოვასხი. შეშინებულმა, კაცის სამოსში უშნო და სასაცილო არ გამოვჩნდეო, პალტო სიცილით მოიშორა. სწორედ მაშინ გადავეხვიე და კოცნით დავფარე მისი სახე, მხრები და ხელები. - ხვალამდე! - წამჩურჩულა ჟენიამ და ისე ფრთხილად მომეხვია, თითქოს ეშინოდა ღამის სიმყუდროვე არ დაერღვია. - მე ყველაფერს ვუამბობ დას და დედას, ჩვენ ერთმანეთს არაფერს ვუმალავთ... ძალიან კი მეშინია! დედას უყვარხართ, არაფერს მეტყვის, მაგრამ ლიდა! მერე ჭიშკრისკენ გაიქცა და იქიდან დამიძახა: - მშვიდობით! და მერე, ორიოდე წუთის განმავლობაში მესმოდა, როგორ გარბოდა იგი. სახლში წასვლა არ მინდოდა, ანდა, იქ რა დამრჩენოდა. ერთხანს ვიდექი ასე, ფიქრებში გართული, მერე უკან დავბრუნდი, ერთხელ კიდევ რომ შემეხედა იმ სახლისთვის, სადაც ის ცხოვრობდა. ეს იყო კოპწია, გულუბრყვილოდ ნაგები, ძველი სახლი, რომელიც მეზონინის ფანჯრებიდან ისე შემომყურებდა, თითქოს ეს ფანჯრები მისი თვალები ყოფილიყოს, რომელთაც ყველაფერი ესმოდათ ჩემი. ტერასას ჩავუარე, ჩაბნელებული ბებერი თელის ძირას, lawn-tennis-ის მოედნის გვერდით მდებარე სკამზე ჩამოვჯექი და იქიდან დავუწყე ყურება სახლს. მეზონინის ფანჯრებში, რომლებიც მისიუსის ოთახს ეკუთვნოდა, მკვეთრი შუქი აინთო, მერე მწვანე შუქი აციმციმდა - მივხვდი, ლამფას აბაჟური ჩამოაცვეს. ლანდები ამოძრავდნენ... გული სინაზით, სიმშვიდითა და თვითკმაყოფილებით ამევსო. მიხაროდა, რომ შემეძლო სიყვარული და გატაცება. ის აზრი მაწუხებდა მხოლოდ, რომ ამავე სახლში, ჩემგან რამდენიმე ნაბიჯის დაშორებით, რომელიღაც ოთახში ცხოვრობდა ლიდა, რომელსაც არ ვუყვარდი, შესაძლოა, ვძულდი კიდეც. ვიჯექი და ველოდი, იქნებ ჟენია გამოვიდეს-მეთქი. მივაყურადე და მომეჩვენა, თითქოს მეზონინში ლაპარაკობდნენ. ასე გავიდა, ალბათ, ერთი საათი. მწვანე შუქი ჩაქრა და აღარც ლანდები ჩანდნენ. მთვარე უკვე ზემოდან დაჰყურებდა სახლს და ჩაჩუმებულ ბაღსა და ბილიკებს ანათებდა. სახლის წინ გაშენებულ ყვავილნარში მკვეთრად იკვეთებოდა გეორგინები და ვარდები, ოღონდ ყველა ყვავილი ერთი ფერისა ჩანდა. საგრძნობლად აცივდა. ბაღიდან გამოვედი, ბილიკზე დაგდებული პალტო ავიღე და ნელი ნაბიჯით გავემართე შინისაკენ. როცა მეორე დღეს სადილის შემდეგ მივაკითხე ვოლჩანინოვებს, ბაღში შესასვლელი მინის კარი ყურთამდე ღია დამხვდა. ტერასაზე ჩამოჯექი და ველოდი, როდის გამოჩნდებოდა ჟენია ყვავილნარის იქით ან რომელიმე ხეივანში, ან იქნებ ოთახებიდან მომწვდენოდა მისი ხმა. მერე სასტუმრო ოთახში შევედი, იქიდან - სასადილოში. ვერავინ ვნახე. სასადილოდან გრძელ ტალანს გავყევი წინკარისაკენ, მერე ისევ გამოვბრუნდი. ამ ტალანში რამდენიმე კარი იყო და ერთი მათგანიდან ლიდას ხმა შემომესმა: - ერთხელ ყვავს... ღმერთმა... - ამბობდა ის ნელა და გამოთქმით, ალბათ, ვინმეს კარნახობდა, - ღმერთმა ყველის ნაჭერი გადმოუგდო... ყვავს... ერთხელ... მანდ ვინ არის? - დაიძახა უცებ მან, ჩემი ნაბიჯების ხმა რომ გაიგონა. - მე გახლავართ. - აჰ! მაპატიეთ, ახლა ვერ გამოვალ, დაშას ვამეცადინებ. - ეკატერინა პავლოვნა ბაღშია? - არა, დედაჩემი და ჩემი და დღეს დილით დეიდასთან გაემგზავრნენ პენზენის გუბერნიაში. ზამთარში კი საზღვარგარეთ წასვლას აპირებენ... - დასძინა დუმილის შემდეგ. - ყვავს ერთხელ ღმე-ერთმა... ყველის ნა-ჭე-რი გადმოუგდო... დაწერე? წინკარში გამოვედი და ერთხანს უაზროდ გავყურებდი ტბორსა და სოფელს. ჩემ ყურს ისევ სწვდებოდა: - ყველის ნაჭერი... ყვავს ერთხელ ღმერთმა ყველის ნაჭერი გადმოუგდო... მათი მამულიდან იმავე გზით წამოვედი, რა გზითაც პირველად მივედი. მხოლოდ ახლა შებრუნებით იყო: ჯერ ეზოში გავედი, ბაღში, სახლს ჩავუარე, შემდეგ ცაცხვების ხეივანს გავყევი და... ხეივანში პატარა ბიჭი წამომეწია და წერილი გადმომცა. შიგ ეწერა: „ჩემ დას ყველაფერი ვუამბე, მან მოითხოვა, რომ დაგშორდეთ... არ შემეძლო, ვერ ვაწყენინებდი, შეწინააღმდეგება არ მინდოდა. ღმერთი მოგცემთ ბედნიერებას, გთხოვთ, მაპატიოთ. რომ იცოდეთ, რა მწარედ ვტირით მე და დედა!“ შემდეგ - ნაძვების ჩაბნელებული ხეივანი, ჩამონგრეული მესერი... იმ მინდორში, სადაც მაშინ ჭვავი ყვაოდა და მწყრები კუტკუტებდნენ, ახლა ძროხები და თავგზააბნეული ცხენები დაბორიალობდნენ. გორაკებზე აქა-იქ მწვანედ ხასხასებდა საშემოდგომო ნათესები. ჯანსაღ, სამუშაო განწყობაზე დავდექი და შემრცხვა იმისა, რასაც ვოლჩანინოვებთან ვლაპარაკობდი. და ისევ მოსაწყენი გახდა ცხოვრება... მივედი თუ არა სახლში, ბარგი შევკარი და იმავე საღამოს პეტერბურგში გავემგზავრე. მას აქეთ აღარ მინახავს ვოლჩანინოვები. ამასწინათ ყირიმში მიმავალს მატარებლის ვაგონში ბელოკუროვი შემხვდა. ისევ ხიფთანი და მოქარგული პერანგი ეცვა. მისი ჯანმრთელობა რომ მოვიკითხე, „თქვენი ლოცვა-კურთხევითო“, - მიპასუხა. ბევრი ვისაუბრეთ. კარმიდამო გაუყიდია და ლუბოვ ივანოვნას სახელზე უფრო პატარა მამული შეუძენია. ვოლჩანინოვებზე ბევრი არაფერი მამცნო. ლიდა, მისი გადმოცემით, კვლავ შელკოვკოში ცხოვრობდა და სკოლაში ასწავლიდა. ნაბიჯ-ნაბიჯ მისთვის მისაღები ადამიანებისგან თანამოაზრეთა წრე შეუკრებია და მათგან საკმაოდ ძლიერი პარტია შეუქმნია, ისე რომ ერობის უკანასკნელ არჩევნებზე ბალაგინიც „უმხილებიათ“, რომელსაც იმ დრომდე სჭერია ხელში მთელი მაზრა. ჟენიაზე მხოლოდ ის მითხრა ბელოკუროვმა, რომ იქ აღარ ცხოვრობდა, მაგრამ არ კი იცოდა, სად იყო. მე უკვე თანდათან მავიწყდება მეზონინიანი სახლი. თუმცა დროდადრო, როცა ვხატავ ან ვკითხულობ, უნებურად გამახსენდება ხოლმე ხან მწვანე შუქი სარკმელში, ხან ჩემი ნაბიჯების ხმა, მინდვრად რომ ისმოდა, როცა შეყვარებული შუაღამისას შინ ვბრუნდებოდი და სიცივისგან ხელებს ვიფშვნეტდი. ხოლო იშვიათად, როცა მარტოობა აუტანელი ხდება და სევდა მტანჯავს, რაღაც ბუნდოვნად შემახსენებს ხოლმე თავს და რატომღაც მგონია, რომ იმ წუთებში მეც მიხსენებენ, მელოდებიან და ჩვენ კიდევ შევხვდებით... მისიუს, სად ხარ? 1896წ. …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 6:01pm on იანვარი 1, 2015
- თემა: დოყლაპია მოხეტიალე, ანუ გაზაფხულის დღე
- ი გულმკერდის კოკრები, თეთრი ტოტების ყლორტები. რა მშვენიერი დილაა! რა საამურია იმაზე ფიქრი, რომ მოესწრები, რომ იხილავ ასეთ დღეს! ვდგები. ვშლი ბებერ ხელებს, რომლებშიც დიდი ჯაფით გამოწვეულ საამო დაღლასა ვგრძნობ. იძულებითი უსაქმურობა რომ აგვენაზღაურებინა, მე და ჩემმა შეგირდებმა უკანასკნელი ორი კვირის მანძილზე შალაშინით ავამღერეთ ხე-ფიცარი, ვაფრიალეთ ბურბუშელა. სამწუხაროდ, ჩვენი შრომის წყურვილი უფრო გაუმაძღარია, ვიდრე კლიენტების მადა. არაფერს ყიდულობენ, არ ფიქრობენ გადაიხადონ შენაკვეთის ფასი. ეჰ, რა დრო დადგა - თარსი. ქისები ცარიელია. საფულეებში ერთ წვეთ სისხლსაც ვერ იპოვით; მაგრამ სამაგიეროდ ის ჩუხჩუხებს ჩვენს მკლავებში და მინდვრებში; მიწა ბარაქიანია. მიწა, რომელმაც შემქმნა და რომელზედაც ვცხოვრობ (ეს ერთი და იგივე მიწაა). ილოცე და იშრომე, მეფობას მიიღებ. ყველა კლამსელი მეფეა და ჯერ თუ არა, მომავალში მაინც იქნება. დილიდანვე მესმის წისქვილების ხმაური, გრდემლზე მჭედლების უროების გუგუნი, ურმების ბორბლების გრუხუნი, წყალსადენთან ცხენების ფრუტუნი, მათრახების ტკაცუნი, მეწაღის ჩაქუჩის კაკუნი და მღერა, სამჭედლოში საბერველის ქშენა, ყასბების ფიცრებზე ძვლების კეპვა, გამვლელთა ლაყბობა, ლანძღვა, ზარების რეკვა, ერთი სიტყვით, მშრომელი ქალაქის სუნთქვა და კვნესა: „მამო ჩვენო, რომელი ხარ ცათა შინა“, სანამ შენ გვაღირსებ, ჩვენ თავად მოვიზელთ „პურსა ჩვენსა არსობისასა“, ასე არ სჯობს?“ თავზე კი გაზაფხულის დიდებული ლურჯი ცა დაგვნათის, ქარი ქრის და თეთრ ღრუბლებს მიერეკება, მზე თბილია, ჰაერი - გრილი. თითქოს... სიჭაბუკე მკვდრეთით აღმსდგარა და ჟამთა სიღრმიდან მოფრინავს, მოჰქრის, რომ აღადგინოს მერცხლის ბუდე ჩემი ბებერი გულის ფარდულქვეშ. რა საყვარელია ძვირფასი წარსული, როცა ბრუნდება. უფრო საყვარელი, უფრო სანატრელი, ვიდრე პირველ დღეს... უცბად სახურავიდან აფქიოს ჭრიალი და ჩემი დედაბერის კრიახი მესმის. ისევ უყვირის, არ ვიცი რას, არ ვიცი ვის, შეიძლება მეც მეძახის, არ ვუსმენ, მაგრამ მახლას, დამფრთხალი სიჭაბუკე გაფრინდა. ეშმაკსაც წაუღია აფქიო!.. ის კი (ჩემს დედაბერზე ვამბობ) გაცოფებული ჩამოდის, რომ თავისი გალობით ყურთასმენა წაიღოს: - აბა, აქ რას დამჯდარხარ გულხელდაკრეფილი, დოყლაპიავ, ბუზებს რომ თვლი ურცხვად პირდაღებული, მუქთახორავ, ერთი მითხარი, რას შვრები? შენს დანახვაზე დაფრთხნენ ზეციერი ჩიტები. მითხარ, რას ელოდები? იქნებ ფიქრობ, მაგ სავერანე ხახაში ჩაგიცვივდეს მოხრაკული ხოხბები, ან მერცხალმა ჩაგაწვეთოს ცრემლები? მე აქ თავს ვიკლავ, ვქშინავ, ოფლში ვბანაობ, ვით ქანქარა, აქეთ-იქით ვქანაობ, მოსვენება აღარა მაქვს, ვით წამებულ ქადაგს, რომ ვაამო ამ უქნარა ხვადაგს... ეჰ! საბრალო ქალო, ასეთია შენი ხვედრი... მაგრამ, არა, ზეციერო მამა, ხომ არ გითქვამს, რომ მთელი ჯაფა ჩვენი ხვედრი იყოს და ადამმა უსაქმურად იყიალოს. მსურს ისიც დაიტანჯოს, დე, იმანაც იდარდოს. სხვანაირად რომ იყოს, რომ ილხინოს ავარამ, შენში რწმენას დავკარგავდი! მაგრამ, არა, მე აქა ვარ, რათა აღვასრულო შენი ნება-სურვილი. მორჩი სიცილს თუ არა? ადე ჩქარა, უქნარა, თუ გინდა, რომ იჩუხჩუხოს ქოთანმა!.. ერთი ამას დამიხედეთ, არც კი მისმენს! გაინძრევი თუ არა? ნაზი ღიმილით ასე ვეუბნები: - რა თქმა უნდა, ჩემო მშვენიერო, ასეთ ლამაზ დილას სახლში დარჩენა ცოდვა იქნება. შევდივარ სახელოსნოში და შეგირდებს ვუძახი: - მეგობრებო, ხის ნაჭერი მჭირდება, მკვრივი, დრეკადი, ფაფუკი. რიუსთან მივდივარ, ვნახავ ერთი, კარგი მორი თუ აქვს. აბა, კანია! რობინე! წავიდეთ, ავარჩიოთ. ერთად გამოვდივართ. დედაკაცი კივის. ვეუბნები: - შენ დაუკარ. მართალი რომ გითხრათ, ეს უკანასკნელი რჩევა ზედმეტი იყო. რომ იცოდეთ, რა დასცხო და დასცხო. მისი საკრავის ნარნარი ხმა რომ გამეძლიერებინა, სტვენით ბანი ვუთხარი. კეთილმა კანიამაც შემაწია: - აბა, რა მოგდით, ქალბატონო, თითქოს სამოგზაუროდ მივდიოდეთ, თხუთმეტ წუთში დავბრუნდებით. - ასეთ ავაზაკთან საქმე რომ გექნება, - თქვა ჩემმა დედაკაცმა, - აბა, რა იცი! * ჩამოჰკრა ცხრა საათმა. ბეიანში მივდიოდით, შორი გზა არ იყო, ბოვრონის ხიდზე შევჩერდით (აბა ისე როგორ იქნება, ხალხი უნდა მოიკითხო, მოინახულო), რომ ფეტიუს, გადენს და ტრინკეს, მეტსახელად ლამაზ-ჟანს, მივსალმებოდით; შარაგზაზე ჩამომსხდარი ეს ვაჟბატონები მდინარის დინების ცქერით იწყებდნენ დღეს. ცოტა ხანი ვილაპარაკეთ ამასა და იმაზე, ავდარსა და წვიმაზე. მერე კი დინჯად განვაგრძეთ გზა. ნამუსიანი ხალხი ვართ, გზაზე არ ვჩერდებით, აქეთ-იქით არ ვიცქირებით, პირდაპირ მივდივართ, არავის ვესაუბრებით (თუმცა, მართალი რომ გითხრათ, არც არავინ შეგვხვედრია), მხოლოდ (ბუნების მშვენიერებით აღტაცებულნი) შევხარით ზეცას, კედლის ახლოს ჩრდილში აყვავებულ ვაშლს. ვუყურებთ მერცხალს, ვჩერდებით, ვკამათობთ, საიდან უბერავს ქარი. შუა გზაზე მომაგონდა, რომ დღეს გლოდისთვის არ მიკოცნია. შეგირდებს ვეუბნები: თქვენ წადით, მე კი აქეთ შევუხვევ და რიუსთან დაგეწევით-მეთქი. სახლს რომ მივუახლოვდი, მარტინა დუქანს რეცხავდა, გაუჩერებლივ მუსაიფობდა, ყბედობდა, ლაყბობდა ერთთან, მეორესთან, ქმართან, ბიჭებთან, შეგირდთან, გლოდისთან და სამიოდე მეზობელ დედაკაცთან. კისკისებდა, ხითხითებდა ისე, რომ ლაყბობას და ყბედობას არ წყვეტდა და როდესაც გაათავა, ყბედობა კი არა, რეცხვა, გამოვიდა და ერთი მოქნევით გადმოღვარა თასლიდან წყალი. კარიდან რამდენიმე ნაბიჯზე ვიდექი, მსურდა ცქერით დავმტკბარიყავი, გულსა და თვალს ახარებს ჩემი მარტინა. რომ იცოდეთ, რა ნაჭერია. უჰ! ნახევარი წყალი ფეხებზე მომასხა. ამაზე სიცილს უმატა, მეც ვალში არ დავრჩი და ავტეხეთ ერთი სიცილ-ხარხარი. მარტინას შუბლზე თმა ჩამოშლოდა. ხშირწამწამებიანი თვალები და ნაკვერჩხლებზე უფრო წითელი და ქლიავივით ფუნჩულა ტუჩები უცინოდა. იდგა ეს გალების ქვეყნის მშვენიერი ასული და ცხვირწინ მიცინოდა. მკერდგაღეღილი იყო, მკლავტიტველა, კაბაც გაბედულად ჰქონდა აკეცილი. მითხრა: - კეთილი იყოს შენი მობრძანება. მოგხვდა თუ არა? ვუპასუხე: - მომხვდა, სულო და გულო, მაგრამ არა უშავს, წყლისა არ მეშინია, თუ მის დალევას არავინ მაძალებს. - შემოდი და გვნახე, წარღვნას გადარჩენილო, ნოე მევენახე. შევედი. დავინახე დახლის ქვეშ ჩაცუცქული მოკლეჩიხორიანი გლოდი. - სალამი პატარა მეფუნთუშეს. - გინდა დაგენაძლეო, - მეუბნება მარტინა, - რომ ვიცი, ასე დილაადრიან რად გამოხვედი სახლიდან. - ნაღდზე ნაძლეობ, იცი, არ წააგებ. რა თქმა უნდა, მიზეზი იცი, შენ ხომ მისი ძუძუ გიწოვია. - დედა გეჩხუბა, არა? - სხვა ვინ იქნებოდა? - რა ლაჩრები ხართ მამაკაცები! ფლორიმონმა, რომელიც ამ დროს შემოვიდა, მიირთვა ქათინაური და აიფხორა, ვით ინდაური. ვუთხარი: - ეს მე მომართვეს, ნუ იწყენ, ბიჭო! - ორივეს გეყოფათ, ნუ ხარ მსუნაგი, - მითხრა მარტინამ. ფლორიმონი მაინც შეურაცხყოფილი დარჩა. ნამდვილი ბურჟუაა. ვერ იტანს, როცა დასცინიან. სწორედ ამიტომ, მე და მარტინას ერთად რომ დაგვინახავს, სულ გვითვალთვალებს, უნდო თვალით ელოდება სიტყვებს, რომელთაც ჩვენი მომღიმარი პირი იტყვის. ეჰ! და საბრალო ალალმართლებს რა ოინებს არ გვწამებს! გულუბრყვილოდ ვეუბნები მარტინას: - ხუმრობ, მარტინა; მე ხომ ვიცი, ფლორიმონი ოჯახის ბატონია, ჩემსავით თავს არავის დააჩაგვრინებს. თანაც მისი ხათუნა ალერსიანია, მშვიდი, უენო, მოკრძალებული, ქმრის მონა-მორჩილი, გულჩვილი. მამამისია პირწავარდნილი, სულ მე მგავს. აკი მეც საბრალო კაცი ვიყავი, გაუბედავი, მორიდებული, მივიწყებული! - კმარა, გეყოფა, მალე მორჩები ხალხის გამასხარავებას? - მითხრა დაჩოქილმა მარტინამ, რომელიც ფანჯრებს შმაგი სიხარულისაგან წმენდდა და აკრიალებდა (წმენდს და წმენდს, რაც შეუძლია). ის მუშაობდა, მე ვუყურებდი. ლაზათიანი და მოურიდებელი სიტყვებით ვამკობდით ერთმანეთს. დუქანში, რომელსაც მარტინა ავსებდა თავისი მოძრაობებით, ყბედობითა და ჯანსაღი სიცოცხლით, კუთხეში მივიწყებული იჯდა შუბლშეკრული და გაბღენძილი ბატონი ფლორიმონი. ჩვენს შორის თავს ცუდად გრძნობს. გაბედული სიტყვა და ჯანსაღი გალური ოხუნჯობა აშინებს, მის ღირსებას შეურაცხყოფს. ვერ გაუგია, ჯანმრთელი ადამიანი რომ იცინის. პატარა კაცია, ფერმკრთალი, ჩამომხმარი, დაღვრემილი და ჩამომდნარი. ყველაფერზე ჩივის და წუწუნებს. კარგს ვერაფერს ამჩნევს, უთუოდ იმიტომ, რომ ცხოვრების სარკეში მხოლოდ თავის თავსა ხედავს. აი, ახლაც, წვრილ კისერზე პირსახოცშემოხვეული, შეწუხებული აქეთ-იქით აცეცებს თვალებს და ბოლოს ამბობს: - როგორც კოშკზე, ყოველი მხრიდან ქარი ქრის. ყველა ფანჯარა გაღებულია. მარტინა მუშაობას განაგრძობს და ეუბნება: - რას ბრძანებთ, მე კი სული მეხუთება. ფლორიმონმა ცოტა კიდევ გაიბრძოლა (მართალი გითხრათ, არა უშავდა რა, სასიამოვნო და გრილი ქარი ქროდა)... ვეღარ გაუძლო და გაცოფებული კარში გავარდა. ჩაცუცქულმა მარტინამ თავი აიღო და მოსიყვარულე და დამცინავი ღიმილით თქვა: - თონეს მიუბრუნდება. გავიღიმე. ვკითხე, თავის მეფუნთუშესთან ძველებური განწყობა თუ კიდევ ჰქონდა. აუგი არ უთქვამს. აჰ! წყეული არამზადა, რომ აკუწო კიდეც, თავის შეცდომას არ აღიარებს. - რატომაც არა, ის ჩემი გემოსია. - მე კი შევჭამდი, მაგრამ შენი დიდი პირისათვის ეს ნამცხვარი პატარაა, ლუკმადაც არ გეყოფა. - უნდა დასჯერდე იმას, რაცა გაქვს, - მიპასუხა მან. - კარგი სიტყვაა, მაგრამ გამოგიტყდები, პატარა ნამცხვრის ადგილას რომ ვიყო, დამშვიდებული ვიქნებოდი. - რატომ? საშიში არაფერი აქვს, ჩემი სიტყვის პატრონი ვარ, მაგრამ იცის ამ არამზადავ, თუ მიღალატებს, ერთ დღესაც არ დავაყოვნებ და რქებს დავადგამ. ყველას საკადრისი უნდა მიეზღოს (კუთვნილს არ დავუკარგავ), ამიტომ კეთილინებოს და შეასრულოს თავისი ვალი. - მთელი თავისი მოვალეობა. - მაშ , როგორ? აბა, ერთი გაბედოს და ქალწული მეტისმეტი სილამაზისთვის დაიწუნოს! - კუდიანო! არ ვცდები, სწორედ შენ იყავი, ციური ბრძანების მომტან ძელქორს რომ უპასუხე. - მე ბევრ გაქცეულ ძელქორს ვიცნობ, რომელზე ბრძანებ? - განა იმ ძელქორის ამბავი არ იცი, რომელიც ზეციერ მამას დედაკაცებმა გაუგზავნეს თხოვნით, რომ ახალშობილთ მყისვე ცუნცული დაეწყოთ? მამა უფალმა ბრძანა, „თანახმა ვარ (თავაზიანია ქალებთან), მხოლოდ ერთი პირობით: ამიერიდან ჩემი მრევლის ქალები, ასულები და გოგონები მარტო დაწვნენ“. ძელქორმა ფრთის ქვეშ ამოიდო უფლის პასუხი და მოწიწებით წამოიღო. რომ დაბრუნდა, იმ დღეს მე იქ არ ვყოფილვარ, მაგრამ გავიგე, რა დღე დაადგა ზეციერის მოციქულს. ჩაცუცქული მარტინა წმენდას შეეშვა, ხარხარი მორთო; მერე მუჯლუგუნი მკრა და მიყვირა: - ბებერო ყბედო! კაჭკაჭივით ლაქლაქავ, ენას აღარ აყენებ, არ იღლები, ქაქანებ, ლათაიებს კაკანებ, აბა, მოწყდი აქედან, მითხარ, რის მაქნისი ხარ? ხალხს დროს რად აკარგვინებ? აბა, მალე მომშორდი. ხელში არ ჩამივარდე... ეგ უკუდო ფინიაც წაიყვანე, ფეხებში რომ მედება. აქეთ მოდი! დიახ, დიახ, შენ, გლოდი. ისევ გამოაგდეს სახაბაზოდან, უთუოდ იმიტომ, რომ ცომში ჩაყო თათი (ცხვირიც გათხუპნული აქვს). აცხა! მოუსვით აქედან, მუშაობას ნუ მიშლით. არ მათქმევინოთ მეტი, თორემ მოვიდა კეტი. კარში გამოგვყარა. ჩვენ კმაყოფილები გავუდექით გზას, რიუსკენ გავწიეთ, მხოლოდ ცოტა ხნით იონის პირას შევისვენეთ. თევზაობას ვუყურებდით, რჩევა-დარიგებას ვიძლეოდით, გვალაღებდა ტივტივას ყვინთვა, ანდა მწვანე და სარკესავით კრიალა ზედაპირზე ნაფოტას ხტუნვა. მაგრამ გლოდიმ უცებ შეამჩნია, ანკესზე ჭია სიცილისაგან რომ იგრიხებოდა და უკმაყოფილოდ მითხრა: - პაპა, სტკივა საცოდავს, უთუოდ შეჭამენ. - ეჰ, ჩემო პატარავ, უთუოდ! შეჭამონ. ეგ დიდი უბედურება როდია. არ უნდა იფიქრო მასზე. სჯობს იმ თევზზე იფიქრო, ვინც მაგ ჭიას ჩაყლაპავს და იტყვის: „გემრიელია“. - შენ რომ ჩაგყლაპონ, რაღას იტყოდი? - იმასვე: „ვაჰ! გემრიელი ვარ განა! ბედნიერი სალახანა! ბედნიერია ვაჟკაცი, ვინც შემჭამს-მეთქი!“ ამრიგად, ჩემო წრუწუნა, მუდამჟამს კმაყოფილია შენი ბებერი პაპა: თვითონ ჭამს თუ მას ჭამენ, როგორც გინდა, ისე გაიგე. ბურგუნდელისათვის ორივე კარგია. ასეთი ბაასით, ჯერ თერთმეტი საათიც არ იყო, რომ რიუსთან გავჩნდი. ნაპირზე გაწოლილი კანია და რობინე არხეინად მელოდებოდნენ, წინდახედულ ბინეს ანკესი წამოეღო და ლიფსიტას ელაციცებოდა. საწყობში შევდივარ. როგორც კი შიშველ, გატიტვლებულ, მშვენიერ და გაწოლილ ხეებს შორის გავჩნდები ხოლმე, როგორც კი ნახერხის საამო სუნი ცხვირში მეცემა, გამოგიტყდებით, სულ მავიწყდება, რომ დრო და წყალი მიედინება, ვერ ვძღები მათ ბარძაყებში ხელის ფათურით. ხე ქალზე მეტად მიყვარს. ყველას თავისი ხუსტური სჭირს. მართალია, კარგად ვიცი, რომელი მინდა, მაგრამ მერე რა? სულთანთან რომ ვიყო და ბაზარზე ოც ტიტველ ლამაზთა შორის დავინახო ის, რომელიც მიყვარს, როგორ გგონიათ, ჩემი სატრფოს სიყვარული ხელს შემიშლის გზადაგზა თვალი დავატკბო დანარჩენების სიტურფით? არა, ასეთი სულელი როდი ვარ. მაშ, რა ჯანდაბად მომცა უფალმა თვალები, თუ სიტურფის დანახვაზე უნდა დავხუჭო? არა, გახელილი მაქვს თვალები, ვით ალაყაფის კარები. ყველაფერს იტევს, არაფერი იკარგება და ბებერ გაქნილს იოლად შემიძლია ამოვიკითხო ცბიერ დედლების კანქვეშ მათი სურვილი, სიმუხთლე და ვერაგი ფიქრი, ისევე როგორც ჩემი ხეების გლუვი ან ხორკლიანი ქერქის ქვეშ შემიძლია დავინახო დატყვევებული სული, რომელიც გამოიჩეკება კვერცხიდან, თუ კრუხად ჯდომა ვინებე. და სანამ ვინებებდე, მოთმინებადაკარგული კანია (ეგ უმიჭამია; მხოლოდ ბებრებმა ვიცით ჭაშნიკის გემო), თათხავს იონის მეორე ნაპირზე მოხეტიალე ანდა ბეიანის ხიდზე აყუდებულ რამდენიმე მეტივეს. გარეუბანში სხვადასხვა ჩიტუნები არიან, მაგრამ ჩვეულება ერთი და იგივე აქვთ: მთელი გრძელი დღე საჯდომებით ხიდების კიდეზე მიჯაჭვული სხედან და მეზობელ დუქანში პირს ისველებენ. საუბარი ბოვრონელ ბიჭსა და ბეთლემის შვილს შორის ჩვეულებისამებრ უხეირო ხუმრობით იწყება. იუდეის ბატონები ჩვენ, გლეხებს, ბურგუნდელ ლოკოკინებსა და ნეხვიჭამიებს გვიწოდებენ. ჩვენ კი, ამ ქათინაურების პასუხად მათ „მყვარებსა“ და „ქარიყლაპიების ღრანჭებს“ ვეძახით... ჩვენ-მეთქი, იმიტომ ვამბობ, რომ, როდესაც მესმის ლიტანიების გალობა, ჩემი „Ora pro nobis!“ რომ არ დავურთო, არ შემიძლია. გული არ მიშვრება. როდესაც გელაპარაკებიან, თავაზიანობა მოითხოვს, პასუხი გასცე. ლამაზი სიტყვებით რომ გაუმასპინძლდით ერთმანეთს (ვაიმე! შუადღის ლოცვას რეკენ. ჰეი, დრო! ჰეი! შენი საათის ქვიშა იცლება. რა ჩქარა გარბის ეს სატიალე!), ყოჩაღ მეტივეებს ჯერ ვთხოვე კანიასა და რობინეს დატვირთვაში მიშველებოდნენ, მერე ურიკაში გაბმულიყვნენ და ტვირთი ბოვრონში წაეღოთ. ბევრი იყვირეს: - ბრონიონ! ეშმაკის კერძო! მორიდებაც რომ არა გაქვს! ბევრს ყვირიან, მაგრამ მაინც მეხმარებიან, მაინც ვუყვარვარ. დაოთხილი მივქროდით უკან. დუქნების კართან შეყრილი ხალხი აღტაცებული იყო ჩვენი გულმოდგინებითა და გაოცებული გვიყურებდა; მაგრამ, როდესაც ჩემი „ცხენები“ ბოვრონის ხიდს მიადგნენ და დაინახეს სამი ერთგული ბეღურა, ფეტიუ, გადენი და ტრინკე, რომლებიც ისევ წყლის დინებას უყურებდნენ, გაჩერდნენ ფეხები და ფიცხლად დატრიალდნენ ენები. ერთნი ლანძღავდნენ ამათ იმიტომ, რომ ესენი რაღაცას შვრებოდნენ, მეორენი კი კიცხავდნენ იმათ, რადგან ისინი არაფერს აკეთებდნენ... მომღერლებმა მთელი რეპერტუარი შეასრულეს. მე კი კუნძზე მიმჯდარი შეჯიბრის დამთავრებას ველოდი, რომ გამარჯვებულისათვის ჯილდო გადამეცა. უცბად ვიღაცამ ყურში ჩამჩხავლა: - ყაჩაღო! დაბრუნდი განა! მეტყვი თუ არა, ცხრა საათს აქეთ ბოვრონიდან ბეიანამდე დრო რაში დაკარგე? სახლში გასწი, ავაზაკო! შენს ლოდინში სადილი დამეწვა. ვთქვი: - ჯილდო შენია. მეგობრებო, ნუ ირჯებით; სიმღერაში მაგასთან ძუძუმწოვრები ბრძანდებით. ქალს ჩემი ქება თავში აუვარდა და კიდევ არიით დაგვატკბო. ვიყვირეთ: - ვაშა!.. ეხლა კი შინ წავიდეთ. უკან მოგყვები, გამიძეხ წინ! * ცოლმა პატარა გლოდის ჩაავლო ხელი და ორივე შეგირდის თანხლებით შინისაკენ გასწია. მორჩილად, თუმცა აუჩქარებლად, ის იყო, უკან უნდა მივყოლოდი, რომ ზემო ქალაქიდან მხიარული ხმები მოისმა. ატყდა ბუკების ძახილი, წმინდა მარტენის კოშკიდან ზარების ლაღი გუგუნი. ბებერმა მეძებარმა ჰაერი დავყნოსე, ახალი სანახაობა ვიგრძენი. დღეს ბატონ დე ამაზის და მადმუაზელ ლუკრეცია დე შამპოს, ხარკისა და ბეგარის ამკრეფის ასულის, ქორწილი იყო. ნეფე-დედოფალი და მათი მაყრები რომ ენახათ, ციხე-კოშკის მოედნისაკენ გაეშურა ყველა. მეც არ ჩამოვრჩი და ვიკადრე რბენა. ყოველდღე როდი გვაქვს ამისთანა წყალობა, საამური, სანდომი; მხოლოდ ტრინკემ, გადენმა და ფეტიუმ არ ინებეს აეწიათ წყლის ნაპირზე მოხრახნილი საჯდომები, თქვეს, გარეუბნის მკვიდრებს არ გვეკადრება ციხე-კოშკის მცხოვრებთ ვეახლოთო. კარგია ქედმაღლობა, მიყვარს თავმოყვარეობა, მაგრამ მათ ვანაცვალო მოლხენა და გართობა?.. ნურას უკაცრავად, ეგ რა სიყვარულია? კარგად გნახეთ, დიდი, დიდი მადლობა; მაგონდება, მოძღვარი ჩემს პატარა ბიჭობაში რომ მცემდა და ამბობდა, თითქოს ამას ჩემი სიკეთისათვის სჩადიოდა... მიუხედავად იმისა, რომ ერთი ნახტომით გადავევლე ოცდათექვსმეტსაფეხურიან კიბეს, წმინდა მარტენის ეკლესიისკენ რომ მიემართება, მაინც დავაგვიანე (ბედი არ გინდა!), ნეფე-დედოფალი და მათი ამალა უკვე ეკლესიაში იყვნენ. ასე რომ, იძულებული გავხდი მათი გამოსვლისათვის დამეცადა. აბა, მათ უნახავად შინ რა წამიყვანდა. მაგრამ ამ წყეულ მღვდლებს არასოდეს ეღლებათ ენა და არ ბეზრდებათ საკუთარი გალობის სმენა, და დრო რომ მომეკლა, ეკლესიაში შევედი. ამისათვის თავაზიანად მივწი-მოვწიე ღიპები და ლამაზმანების ხორცშესხმული ბალიშები. კარიბჭეს რომ მივაღწიე, ცოცხალი საბნის ქვეშ აღმოვჩნდი, თითქოსდა ბუმბულის თბილ ლოგინში. გამოგიტყდებით, წმინდა ადგილი რომ არ ყოფილიყო, თავში ცუღლუტი აზრები მომივიდოდა, მაგრამ კაცს სიდინჯე შვენის. ყველაფერს თავისი დრო და ადგილი აქვს და როდესაც სიდინჯე მმართებს, შემიძლია ვირივით დინჯი ვიყო. ოღონდ ხდება ხოლმე, რომ ვირი ვირობას ვერ დამალავს და ყროყინს იწყებს. ასე მოხდა ამ დღესაც: იმ დროს, როდესაც კრძალვითა და რიდით მივიწევდი წინ, რათა უკეთ დამენახა, ქალწულ ლუკრეციას როგორ მიჰქონდა თავი ზვარაკად ამაზის სამსხვერპლოზე, გაისმა, მოწმეა წმინდა ჰუბერი, ოთხი სანადირო ბუკის გუგუნი, რომელმაც მონადირის პატივსაცემად ბანი მისცა წირვა-გალობას; ძაღლების ხროვაღა აკლდა, აფსუს! ძლივს შევიკავე სიცილი და, რა თქმა უნდა, ბუკების გუგუნს სტვენით ავყევი (ისე, ჩუმად, მხოლოდ ჩემთვის). და აი, დადგა საბედისწერო წუთი, როდესაც საცოლემ ცნობისმოყვარე მღვდლის კითხვაზე „დიახ“ უპასუხა და დაბერილმა ლოყებმა ნადირის დაჭერის აღსანიშნავად დასცეს დაფი-ნაღარა. ეს მეტისმეტი იყო. ვერ მოვითმინე და შევყვირე: - არ გაუშვა! ჰკა მაგას! წარმოიდგინეთ, რა სიცილი ატყდა. წარბშეკრული მნათე ჩემკენ გამოემართა. თავი მოვიკატუნე, კურტუმოებს შორის გავძვერ-გამოვძვერი და კარში გამოვედი. მოედანზე აღმოვჩნდი. აქაც ხალხმრავლობა იყო. სულ ჩემსავით პატიოსან ხალხს მოეყარა თავი, იმათ, ვისთვისაც ღმერთს თვალი საცქერლად და ყური სასმენად მიუცია. ზოგჯერ გაგონილსაც დასჯერდებიან, ენა ხომ უჭრით, რომ მოყვნენ ამბავს, რაც არ უნახავთ. რა სავალდებულოა თვითონვე ნახო ის, რასაც ჰყვები. გაგიხარია, გზა მივეცი ჩემს აღმაფრენას!.. კარგად რომ იცრუო, რომ მიედ-მოედო, საჭირო არ არის შორი ქვეყნიდან იყო მომავალი. ასე რომ, დრო ჩქარა გავიდა, ყოველ შემთხვევაში ჩემთვის, და აი, ორღანების გუგუნში გაიღო ეკლესიის მთავარი კარი. გამოჩნდნენ ნადირობის მონაწილეები: თავში დიდებით მოსილი ბატონი ამაზი მოდიოდა და ხელკავით მოჰყავდა ნანადირევი, რომელიც პრანჭვითა და მანჭვით აქეთ-იქით აცეცებდა ჯეირანივით ლამაზ თვალებს... რა კარგია, გეუბნებით თქვენი მონა-მსახური, რომ მე არ მევალება ამ ლამაზის თვალყური. ვინც გაუღებს სახლის კარებს, ბევრს ინანებს, ბევრს იდარდებს. ვინც მოიტანს ნანადირევს, ლამაზ ქებასაც ის მოირგებს... უნდა გითხრათ, რომ კარგად ვერ დავინახე ვერც ნადავლი და ვერც მონადირე, და ვერ აღვწერ (ბაქიობაში კი ნუ ჩამომართმევთ), თუ რა ფერისა იყო სამოსელი ბატონისა, ანდა კაბა ლამაზი ქალბატონია, რადგან ზუსტად იმ დროს ჩემი გონება და ყურადღება მეტად მნიშვნელოვანმა საკითხმა მიიპყრო: საქორწილო კორტეჟის წესრიგმა და მონაწილეთა უფროს-უმცროსობის საკითხმა. მიამბეს, რომ შესვლისას (ვაიმე! ვაიმე! რატომ ჩემი თვალით ვერ ვნახე), თურმე სამთავროს მოსამართლე, იგივე პროკურორი, და მუნიციპალიტეტის მრჩეველი, იგივე მერი, ერთმანეთს დაეჯახნენ, როგორც ორი ერკემალი, მაგრამ ქალაქის თავი უფრო მსხვილი და ღონიერი აღმოჩნდა და პირველი შევიდა; ახლა კი გვსურდა გაგვეგო, ეკლესიიდან გამოსვლისას პირველი ვინ გვიჩვენებდა პირს, ვინ გამოყოფდა ცხვირს. სანაძლეოსაც კი ვდებდი, მაგრამ არავინ გამოდიოდა. შუაზე გაწყვეტილი გველივით საქორწინო კორტეჟის თავი მიჰყვებოდა გზას, ტანი კი არა ჩანდა. მივუახლოვდით ზღურბლს და დავინახეთ ერთმანეთის პირისპირ ჩვენი ორი გააფთრებული ხვადაგი. ერთმანეთს გამოსვლას უშლიდნენ. და ვინაიდან წმინდა ადგილას ყვირილს ვერ ბედავდნენ, აცმაცუნებდნენ ცხვირსა და ლაშებს, კარკლავდნენ თვალებს, იბღინძებოდნენ, შუბლს იკრავდნენ, ხვნეშოდნენ, იბერებოდნენ, მაგრამ უსიტყვოდ, ჩუმად. ჩვენ კი ვიჭაჭებოდით. ბოლოს დავნაძლევდით, ორ ბანაკად გავიყავით, ხნიერნი ბატონ ჰერცოგის წარმომადგენლის, ბატონი მოსამართლის მომხრენი ვიყავით (ვისაც პატივისცემა უნდა, ის სხვის პატივისცემასაც ქადაგებს). მამლაყინწები ჩვენი ქალაქის თავს ემხრობოდნენ, ჩვენ თავისუფლებათა ფალავანს. ყველა ყვიროდა, ყველა თავის ფალავანს აქეზებდა: - ქს! ქს!.. მიდი, ბატონო გრასე! ბიბილოზე უკბინე, პეტო ბატონო! ასე, ასე, მაგრად მოაკვნიტე! ხმა ჩააწყვეტინე, აუ! აუ! არ შეშინდე, ვირიკელა!... მაგრამ ეს ჯაგლაგები ერთმანეთს მხოლოდ ცოფს აყრიდნენ პირში, მკლავს კი არ იშველიებდნენ, ლამაზი ტანსაცმლის დახევისა თუ ეშინოდათ... ასე რომ, მათ აყალ-მაყალს ბოლო არ მოეღებოდა (მათ ენას რა ჭავლი მოედებოდა), ბატონი დეკანოზი სადილზე დაგვიანების შიშით დავაში რომ არ ჩარეულიყო. - ძვირფასო შვილებო, უფალი გისმენთ, სადილი გელოდებათ, არ ხამს სადილზე დაგვიანება და ჩვენი დავიდარაბით უფლის შეწუხება და ისიც მის წმინდა სამლოცველოში. მოდით და ჩვენი თეთრეული შინ გავრეცხოთ... მე არაფერი მსმენია და ასე თუ არ უთქვამს, ყოველ შემთხვევაში, აზრი ასეთი უნდა ყოფილიყო; რადგან დავინახე, რომ მოძღვარმა თავისი მსხვილი ხელები კისერში ჩაავლო და შესარიგებლად ერთმანეთს დაუახლოვა მათი დრუნჩები; ორი დედაბოძივით პეტო და გრასე მოედანზე ერთად გამოვიდნენ. გული არავის დასწყვეტია, ბატონების დავაში ხალხი არ არის ზარალში. * ყველა წავიდა. თავი ციხე-დარბაზს შეაფარეს, რომ ეჭამათ ტკბილად შენელებული და ასეთი ჯაფითა და შრომით მოპოვებული სადილი. ჩვენ კი, ტუტრუცანები, მოედანზე უჩინარი ქოთნის ირგვლივ ვამთქნარებდით და საჭმლის სუნით ვძღებოდით. მეტი სიამოვნება რომ მიმეღო, ჩამოვათვლევინე კერძები. სამი მსუნაგი ვიყავით: ბატონი ტრიპე, კეთილი ბოლდეკენი და ბრონიონი, თქვენი მონა-მორჩილი. ყოველი კერძის დასახელებაზე ერთმანეთს ვუცინოდით და მუჯლუგუნებს ვკრავდით, მოგვწონდა ერთი კერძი, მეორეს წუნს ვდებდით, ვამბობდით, შეიძლებოდა უკეთ შეენელებინათ, ჩვენისთანა გამოცდილ ხალხს რომ მოთათბირებოდნენო. მაგრამ საბოლოო ჯამში ვერც გრამატიკული შეცდომა ვიპოვეთ და ვერც მომაკვდინებელი ცოდვა. საერთოდ, სადილი საამოდ გამოიყურებოდა; მხოლოდ კურდღლის რაგუზე გამოვთქვით ჩვენი აზრი, მსმენელებმაც თავიანთი ჩაურთეს და მალე გაიმართა კამათი (მეტად საჭირბოროტო თემაა და ძალიან ცუდი კაცი უნდა იყო, რომ ამაზე მშვიდად და გულცივად ილაპარაკო). კამათი მეტად გამწვავდა პერინასა და ჟაკოტას შორის. ჩვენს ქალაქში დიდ ნადიმებს ეს ქალბატონები ამზადებენ და სულ ერთმანეთის ქიშპობაში არიან, თითოეულ მათგანს თავისი პარტია ჰყავს, სუფრაზე ერთიმეორის დაჩრდილვას ცდილობენ. მათი ჭიდილი მშვენიერი პაექრობაა. ჩვენს ქალაქებში გემრიელი სადილები მოსახლეთა ნამდვილ ასპარეზობად იქცევა ხოლმე. მართალია, მარილიანი დებატების დიდი მოყვარული ვარ, მაგრამ ისე არაფერი მღლის, როგორც სხვისი საგმირო საქმეების მოსმენა, როდესაც თვითონ გულხელი მაქვს დაკრეფილი და დამუნჯებული მაქვს ენა. ისეთი კაცი როდი ვარ, რომ ჩემი ფიქრების წვენითა და იმ კერძების აჩრდილით ვიკვებო, რომელთაც თვითონ არ ვჭამ; ამიტომ ცას ვეწიე სიხარულით, როდესაც ტრიპე ბატონმა მითხრა (ეტყობა, ისიც იტანჯებოდა): - ბრონიონ! როდესაც ბევრს ყბედობენ გემრიელ კერძებზე, კაცი იმ შეყვარებულს ემსგავსება, რომელიც სიყვარულზე ლაპარაკით ვერ ძღება. მეტი არ შემიძლია. ვაიმე! ვიღუპები. მეგობარო, ალი მედება, ვიწვი, კუჭმაჭი მეფუფქება. წავიდეთ, ყელი ჩავისველოთ, დავაპუროთ ნადირი, შიგნეულობას რომ მიღრღნის. - კისერს მოვუგრეხთ, ბოლოს მოვუღებთ, ჩემი იმედი გქონდეს. შიმშილი რამ მოკლა და კარგმა ქეიფმაო, ასე ამბობდა თურმე ჩვენი წინაპარი. დიდი ქუჩის კუთხეში მდებარე „საფრანგეთისა და დოფინეს“ სასტუმროში გავემართეთ. ორი საათის შემდეგ შინ დაბრუნებაზე არც კი ვფიქრობდით. ტრიპესაც ჩემსავით ეშინოდა, რომ გაციებული სადილი და ათუხთუხებული ცოლი დახვდებოდა. ბაზრობა დღე იყო. მილეთი ხალხი ფუსფუსებდა დარბაზში. თუ მაგიდასთან მარტო და ლაღად ხარ, რაღა თქმა უნდა, კარგად ჭამ, მაგრამ, როდესაც კარგი მეინახეებით გარშემორტყმული ვიწროდ ზიხარ, უკეთ ილუკმები. მაშ, ყველაფერი რიგზეა. ერთხანს შევწყვიტეთ სჯა-ბაასი. ვსაუბრობდით მხოლოდ in petto , ესე იგი, გულითა და ყბებით, ერთ კომბოსტოთი შეკაზმულ და ახლად დამარილებულ შაშხთან, ვარდისფერი, გემრიელი და სურნელოვანი რომ იყო და ენაზე გვადნებოდა. ამას დავუმატეთ წითელი ღვინის ხელადა, თვალებიდან ნისლი რომ გაეფანტა. ხნიერნი ამბობენ, რომ ჭამო და არ დალიო, არ შეიძლება, თვალის ჩინი დაგეკარგებაო. მერე მხედველობადაწმენდილნი და ყანყრატოგარეცხილნი კვლავ შევუდექი ადამიანებისა და ცხოვრების პატივისცემით თვალიერებას. მაძღარ კუჭზე ყველაფერი ლამაზი გეჩვენება. მეზობელი სოფლიდან მოსულ, გვერდით მაგიდასთან მჯდომ მღვდელს ერთი ხნიერი, ზურგგაფხორილი ფერმერი დედაკაცი ეჯდა. დედაბერი ხან მღვდლისკენ გადაიხრებოდა, ხან თავს მხრებში ჩამალავდა, ხან განზე გადახრიდა, ხან კიდევ მოძღვარს ნეტარად მიაპყრობდა თვალებს, თითქოს აღსარებაზე დგასო; ყურადღებით უსმენდა მოძღვარი და, როგორც თავაზიანი კაცი, რევერანსზე რევერანსით პასუხობდა, მადიანად ილუკმებოდა და თითქოს ეუბნებოდა: „კეთილი, კეთილი, შვილო ჩემო, absolvo te . უფალმა ყველა ცოდვები მოგიტევათ. უფალი მოწყალეა. კარგად ვისადილე. მოწყალეა უფალი, და ეს შავი ძეხვიც გემრიელია“. ცოტა მოშორებით ჩვენი ნოტარიუსი მეტრ დელავო ერთ თავის კოლეგას უმასპინძლდება, ლაპარაკობს სათნოებაზე, ფულზე, ხელშეკრულებებზე, პოლიტიკაზე, რომაულ რესპუბლიკაზე (ის რესპუბლიკელია, როცა ლათინურ ლექსებს წერსო; მაგრამ ცხოვრებაში ფრთხილი და მეფის ერთგული კაცია). უეცრად ჩემმა გამჭრიახმა თვალმა დარბაზის სიღრმეში აღმოაჩინა კორვოლ-ლორგელი მზარეული პერენი; გახამებული ლურჯი ხალათი ეცვა. ჩვენი თვალები ერთმანეთს შეხვდნენ. პერენმა რაღაც წამოიძახა, წამოდგა და დამიძახა (დავიფიცებ, თავიდანვე დამინახა, მაგრამ იმ წუწკს და გაიძვერას ეუხერხულა, რადგან ორი წელია მასზე არის ვალადა ორი კაკლის კარადა). მოვიდა ჩემთან და ჭიქა მომაწოდა: - გულით, სულით, გესალმები!.. ... მომაწოდა მეორედ. - თუ გსურს, გზა არ აგერიოს, ორივ ფეხით ხამს იარო! ... წუწკმა შემომთავაზა მასთან მეჭამა პური, სალახანას ეგონა, რადგან ნასადილევი ვიყავი, უარს ვეტყოდი; მაგრამ ბევრი არ ვახვეწე, მაშინვე დავეთანხმე. მეტს რას გამოვრჩებოდი. ასე რომ, კვლავ შევუდექი ჭამას, მაგრამ ამჯერად უფრო მშვიდად, უფრო დინჯად. შიმშილისა უკვე აღარ მეშინოდა. თანდათან წავიდ-წამოვიდნენ უშნო მჭამელნი, დაკავებული ხალხი, ვინც არც ჭამა იცის და არც სმა და ხვადაგივით მხოლოდ იმიტომ ჭამს, რომ გაძღეს. დარჩა ხნიერი ხალხი, ვინც კარგის, მშვენიერისა და ნებიერის ფასი იცის, ვისთვისაც კერძი გემრიელი საქმეა მშვენიერი. კარი ღია იყო, შემოვიდა ჰაერი, მზე და სამი თამამი შავი ქათამი; კისერგაგრძელებულნი კენკავდნენ ნამცეცებს და კორტნიდნენ მიძინებული ბებერი ძაღლის თათებს. ქუჩიდან ისმოდა ქალების ჭარტალი, მუშების ყვირილი, მეთევზის ძახილი: „თევზი, ახალი თევზი“ და სახედრის ლომისებრი ბრდღვინვა. მტვრიან მოედანზე ურემში შებმული ორი თეთრი ხარი უძრავად იწვა და დუჟიანი დრუნჩებით არხეინად იცოხნებოდა. სახურავზე ჩამომსხდარი მტრედები ღუღუნებდნენ. იმდენად ბედნიერად ვგრძნობდი თავს, რომ მეც და, მგონია, სხვებიც მალე ავყვებოდით და ვინმეს ზურგზე ხელი რომ გადაესვა, კატებივით დავიწყებდით კრუტუნს. შეიქმნა ერთი გადაძახება, ღრიანცელი. საუბარი გავაბით, ყველამ ერთად, ყველამ, ძმებმა, მეგობრებმა, მღვდელმა, მზარეულმა, ნოტარიუსმა, მისმა სტუმარმა და სასტუმროს დიასახლისმა, რომელსაც ბეზლა ერქვა (ეს მაცდური გვარი ბევრ რამეს პირდება კაცს და მანაც პირნათლად დაიმშვენა). უფრო მადიანად რომ მესაუბრა, ერთი მაგიდიდან მეორეზე გადავდიოდი, ვჯდებოდი ხან აქ, ხან იქ და თან პოლიტიკაზე ვლაპარაკობდი. ბედნიერება სრული რომ იყოს, ზოგჯერ დროთა ვარამზეც უნდა იფიქრო. ჩვენც ვწუწუნებდით სიღატაკეზე, სიძვირეზე, ცხოვრების სიძნელეზე, ჩვენი საფრანგეთის აოხრებაზე, ფრანგული მოდგმის დაცემაზე, მმართველებსა და მძარცველებზე. ვწუწუნებდით, მაგრამ ფრთხილად, არავის ვასახელებდით. დიდ ბატონებს ყურები აქვთ და ვინაა თავდები, რომ მათი ყურები კარებში არ გამოჩნდება; თუმცა ჭეშმარიტება ხომ ბურგუნდელი ტურფაა, რომელიც კასრის ძირში ცხოვრობს და მისი ძებნით აღგზნებულმა მეგობრებმა ნელ-ნელა ხმა აიმაღლეს იმ ბატონების წინააღმდეგ, ვინც შორს იყო. მედგრად დაესხნენ იტალიელებს, კონჩინის ამ ტილს, რომელიც ფლორენციელმა ფაშფაშა ინდაურმა, ჩვენი ღირსეული მეფის მეუღლემ თავისი კალთის ქვეშ დამალული თან მოიყვანა. თუ წაასწარით ორ ძაღლს, რომლებიც თქვენს მწვადს ჭამენ, და თუ ერთი თქვენია და მეორე კი სხვისი, თქვენსას გაჯოხავთ და სხვისას კი მოკლავთ; საწინააღმდეგო რამ რომ მეთქვა და თანაც სიმართლე გადამერჩინა, განვაცხადე, რომ ორივე დაისაჯოს-მეთქი. ხალხს რომ ყური უგდო, იტყვი, საფრანგეთში სხვა სახადი არ არის, გარდა იტალიურისა, თუმცა ღვთის წყალობით არც სიავე გვაკლია და არც ავი კაცი-მეთქი. ყველამ ერთხმად მიპასუხა, რომ იტალიელი გაიძვერა სამ სხვას უდრიდა და რომ სამი პატიოსანი იტალიელი ერთი პატიოსანი ფრანგის მესამედადაც არ ღირდა. ვუთხარი: აქ იქნება თუ იქ, სადაც ადამიანები დადიან, ერთი და იგივე ხვადაგები არიან, მათ კი ყველგან ერთი ფასი აქვთ. კეთილი კაცი, სადაურიც არ უნდა იყოს, პატივისცემის ღირსია. ამას ისიც დავსძინე, რომ მიყვარს კაცი წესიერი, გინდ იტალიელი იყოს. ამ სიტყვებზე ყველა ერთხმად, ყველა ერთად თავს დამესხა. დამცინეს, მითხრეს, ვიცით შენი გემოვნება, ბებერი გიჟი ხარ, ბრონიონ, მოუსვენარი, ყარიბი, მაწანწალა, ბრონიონ შარახვეტია, ბრონიონ მოხეტიალე... ეს მართალია; ვინ მოსთვლის წინათ რამდენი მიბორიალია, რამდენი მიწოწიალია. ეს მაშინ იყო, როდესაც ჩვენი ახლანდელი ჰერცოგის ნეტარხსენებულმა მამამ მინანქრის, ფაიფურისა და ხელოვნების სხვა სახეობათა შესასწავლად მანტუსა და ალბისოლაში გამგზავნა. ხელობა ვისწავლე და ჩვენს მშობლიურ მიწაზე გადმოვიტანე, არ მოვრიდებივარ არც გზებსა და არც ფეხები დამნანებია. მთელი მანძილი კომბლით ხელში სენ-მარტენიდან სენტ-ანდრე-მანტუანამდე ფეხით გავიარე. რა სასიამოვნოა ქუსლებით თვალუწვდენელი მიწა გადათელო და ფეხებით ზილო სამყაროს ცომი... მაგრამ ამაზე ბევრს ნუ ვიფიქრებთ, თორემ, მგონია, კვლავ კომბალი ავიღო ხელში და გზას გავუდგე. .. დამცინიან! მერე რა? დაცინვას კაცი არ მოუკლავს, ეჰე! გალი ვარ , გალი, იმათი შვილი, ვინც მთელ მსოფლიოს ძარცვავდა. სიცილით მეუბნებიან: „რა გაგიძარცვავს, რა მოგიტანია?“ ის მომიტანია, რაც ჩემს წინაპრებს-მეთქი. არავისზე ნაკლები. სავსე თვალები, ცარიელი ჯიბე და შთაბეჭდილებებით სავსე თავი!.. ღმერთო ჩემო, რა საამოა ნახო, გაიგონო , იგემო და მოიგონო! ვიცი, ყველაფრის ნახვა და ცოდნა არ შეიძლება, მაგრამ, რისიც შეიძლება, ის მაინც მენახოს! მე ის ღრუბელი ვარ, ოკეანეს ხარბად რომ სწოვს, ან კიდევ მეტი, მიწის საამური წვენით სავსე, დაბერილი მწიფე ყურძნის მტევანი. ჰაი, დედასა, რა ბარაქიანი ღვინო დადგება, ვინმე რომ დამწურავდეს! არა, შვილოსა, გიჟი როდი ვარ, თვითონვე დავლევ! თქვენ ითაკილეთ: კეთილი და პატიოსანი. შემხვეწნი მოგიკვდეთ. ჩემთვის ასე სჯობს. იყო დრო, როდესაც მსურდა თქვენთვის გამეყო დაგროვილი ბედნიერების ნამცეცები, მოგონებანი შარავანდედიან მხარეებზე; მაგრამ ჩვენი კუთხის ხალხი არ არის ცნობისმოყვარე, მას მხოლოდ ის აინტერესებს, რას აკეთებს მეზობელი, ან კიდევ, მეზობლის ცოლი. დანარჩენი შორსაა და როგორ უნდა ერწმუნო. თუ ძალიან გინდა, წადი და თვითონ ნახე! მე ისიც მეყოფა, რასაც აქ ვხედავ. „წინაც ჯურღმულია და უკანაც. არა, რითი გვჯობიან, ვინც რომიდან მოდიან?“ კეთილი, კეთილი! ილაპარაკონ, რამდენიც უნდათ, ძალას არავის ვატან. არ გინდათ და ნუ გინდათ. მე კი ქუთუთოებქვეშ, თვალების წიაღში შემომინახავს, რაც ამ ქვეყნად მინახავს. ბედნიერებას ძალად ვერავის შემოახვევ თავზე. სჯობს აქაური ქუდი დავიხუროთ, მათ ბედნიერებას ვეზიაროთ. ორი ბედნიერება, გეფიცებით ღმერთს, რომ სჯობია ერთს. სწორედ ამიტომ მალულად ვხატავ დელავოს სიფათს და აგრეთვე მღვდლისას, რომელიც ლაპარაკისას ფრთებს აფრიალებს, ვუსმენ და მეც მათ ყაიდაზე ვმღერი: „რა საამოა, რა მოსალხენი, რომ ხარ კლამსელი!“ მაშ, როგორ! დიდებული ქალაქია. სხვანაირად არც შეიძლება, არ შეიძლება ქალაქი, რომელმაც მშობა, ცუდი იყოს. ადამიანთა მცენარე ხარობს, ლაღი, მგზნებარე, მშვიდი, მსუქანი, უეკლო, უბოროტო და უნაკლო, თუ არაფერს ვიტყვი დანის პირივით ალესილ ენაზე, მაგრამ ცოტას თუ იჭორიკანებ მოყვასზე (რომელიც ვალში არ დაგრჩება), ამით ის ავად არ გახდება, ჩვენ კი უფრო მეტად გვეყვარება და ბეწვსაც არ შევეხებით მის თავზე. დელავო გვახსენებს (და ყველანი ვამაყობთ, თვით მღვდელიც კი), რომ ჩვენი ნევერის სამთავრო მაინც ინარჩუნებს მშვიდ ირონიას მთელი სამყაროს სიგიჟის მორევში, რომ ჩვენი მოურავი რაგონი არ მიემხრო გიზებს, ლიგას, ერეტიკოსებს, კათოლიკებს, ღვთისმშობელს თუ ევას, რომს თუ ჟენევას, გაცოფებულ ქოფაკებს ან ბოროტ ფოცხვერებს; მოიგონა წმინდა ბართლომე, ჩვენთან რომ იბანდა სისხლიან ხელებს. მაშინ ჩვენ, ჩვენი ჰერცოგის ირგვლივ მჭიდროდ შეკრულნი, გონიერების პატარა კუნძულს წარმოვადგენდით, რომელსაც ამაოდ ეხეთქებოდა ბობოქარი ტალღები... განსვენებული ჰერცოგი ლუი, ნეტარხსენებული მეფე ანრი, აბა როგორ შეიძლება ისინი მოიგონო და გული არ აგიჩუყდეს! როგორ გვიყვარდა ერთმანეთი. ისინი ჩვენთვის იყვნენ დაბადებულნი და ჩვენ კიდევ - მათთვის. ნაკლიც საერთო გვქონდა. მაგრამ ეს ადამიანური ნაკლი იყო და ერთმანეთს გვაახლოებდა. ღიმილით ამბობდნენ ხოლმე: „ნევერის ჰერცოგი ჯერ კიდევ მწვანეა“, ანდა „ჩვენი მეფე მექალთანეა, კიდევ ერთი ყმა გაგვიკეთა. წელიწადი უხვი იქნება. ბავშვები არ მოგვაკლდებიან“... ეჰ! აბა, მაშინ ვჭამდით შემწვარ-მოხრაკულს. ამიტომაც გვიყვარს იმ დროებაზე სჯა-ბაასი. დელავო ჩემსავით იცნობდა ჰერცოგ ლუის, მაგრამ მეფე ანრი მხოლოდ მე მინახავს და ამით ვსარგებლობ: ვუყვები მეასედ (მე კი მგონია, რომ პირველად, და თუ კარგი ფრანგები არიან, პირველად იქნება მათთვისაც), თუ როგორ ვნახე მეფე ნაცრისფერი, ქუდი ნაცრისფერი, ტანსაცმელი ნაცრისფერი (დახეულ სახელოებში იდაყვები მოუჩანდა), ნაცრისფერ ცხენზე მჯდარი, ნაცრისფერთმიანი, ნაცრისფერთვალებიანი, გარედან სულ ნაცრისფერი, შიგნით კი ბაჯაღლო ოქრო... სამწუხაროდ, ამ დროს ბატონი ნოტარიუსის უფროსი მწერალი მოდის, სიტყვას მაწყვეტინებს და დელავოს ეუბნება, ერთი შენი კლიენტი კვდება და გეძახისო. თუმცა დელავო ძალიან წუხს, მაგრამ, რა გაეწყობა, უნდა წავიდეს, წასვლამდე მაინც გვასაჩუქრებს ერთი ამბით, რომელსაც მთელი საათი ამზადებდა (კარგად ვხედავდი, რომ ენის წვერზე ჰქონდა მომდგარი, მაგრამ როდი ვაცალე, ჯერ მე მოვყევ ჩემს ამბავს). მართალი უნდა ვთქვა, მარილიანი ამბავი იყო, ბევრიც ვიცინეთ. ოხუნჯობაში დელავოს ტოლი არა ჰყავს. * და როდესაც დავმშვიდდით, დავწყნარდით, განვიბანეთ თხემით ტერფამდე, ყველა ერთად გავედით... (მგონი, ხუთს თხუთმეტი წუთი აკლდა, ან ძლივს ხუთი საათი იქნებოდა... ეჰე, სამ მოკლე საათში მოვიმკე ორი გემრიელი სადილი, მხიარული მოგონებანი და ნოტარიუსისაგან ორი სკივრის შეკვეთა)... მეაფთიაქე რატრისთან მოცხარის ნაყენში დასველებული ბისკვიტები მივირთვით, დელავომ თავისი ამბის მოყოლა აქ დაამთავრა და სხვისიც რომ მოესმინა, მირანდოლამდე გამოგვაცილა, ჩვენი კამპანია აქ დაიშალა, მაგრამ დაშლამდე ცოტა ხნით კედელთან შევჩერდით, რათა ნასვამის ბეგარა იქ მშვიდად გადაგვეღვარა. ვინაიდან უკვე გვიან იყო, მაგრამ შინ დაბრუნებისთვის კი მეტად ადრე გახლდათ, ერთ მენახშირესთან ერთად, რომელიც თავის ურიკას გვერდით მისდევდა და საყვირს უკრავდა, ბეთლემისაკენ გავემართე. ლურდოს კოშკთან მეფორნე შემოგვხვდა, სირბილით მიაგორებდა ბორბალს და როდესაც ბორბალი სიჩქარეს შეანელებდა, მივარდებოდა და ფეხს ჰკრავდა; იმ კაცს ჰგავდა, რომელიც ბედის ბორბალს მისდევს და ჰგონია, ესაა დავეწიე და უნდა შევახტეო, ბორბალი კი გაურბის. ეს სურათი დავიმახსოვრე, რომ შემდეგში გამოვიყენო. მაინც ვყოყმანობდი, ვერ გადამეწყვიტა, შინ დასაბრუნებლად რომელ გზას გავყოლოდი, უფრო გრძელს თუ უფრო მოკლეს. ამ ყოყმანში რომ ვიყავი, დავინახე, რომ პანტენორიდან პროცესია გამოვიდა, წინ მოუძღვოდა მუცელზე შუბივით დაყრდნობილი ჯვრით ერთი თითისტოლა ცუღლუტი, პატარას მეორე მგალობელი ბავშვისთვის გამოეყო ენა, თვალები კი წმინდა ჯოხის ბოლოსკენ გაურბოდა. უკან ოთხ მოხუცს ბაჯბაჯით მიჰქონდა სუდარაში გამოხვეული მიძინებული, რომელიც მღვდლის ფრთისქვეშ მიემგზავრებოდა მიწაში ძილის გასაგრძელებლად. ზრდილი კაცი ვარ და სამუდამო სასუფეველში გავაცილე. უფრო მხიარულობ, როდესაც მარტო არა ხარ. ისე კი, გამოგიტყდებით, პროცესიას იმიტომ ავედევნე, რომ ქვრივისთვის მესმინა. ქალი მოძღვარის გვერდით მიდიოდა და ჩვეულებისამებრ გოდებდა, მოთქვამდა, ყვებოდა, ქმარი როგორ უკვდებოდა, როგორ ავადმყოფობდა და რა წამლებს იღებდა. დაწვრილებით გვიამბობდა ყველა მის ღირსებას, სულიერსა თუ ხორციელს; ერთი სიტყვით, როგორც საკუთარი, ისე თავისი ქმრის მთელი ცხოვრება გადმოგვიშალა. მის ელეგიებს მღვდლის გალობა ცვლიდა. დაინტერესებულნი მივდევდით უკან: ალბათ, თვითონაც მიხვდებით, რომ გზადაგზა ბლომად გვიერთდებოდნენ თანამგრძნობი და კეთილი გულები, სმენადქცეული დაცქვეტილი ყურები. როგორც იყო, მივაღწიეთ საუკუნო ტკბილ სასუფეველს. მიცვალებული პირდაღებული ორმოს წინ დაასვენეს, ვინაიდან საწყალ კაცს არ შეუძლია თავისი ხის პერანგი თან წაიღოს (ტიტველაც ტკბილად იძინებს), ყუთს სახურავი ახადეს, მკვდარს ზეწარი მოხადეს და ორმოში გადაუძახეს. და, როდესაც მუჭა მიწა მივაყარე, რათა საწოლი შემესწორებინა, თან პირჯვარი გადავსახე, რომ ცუდ სიზმრებს მისთვის ძილი არ დაეფრთხო, გამოვბრუნდი მეტად კმაყოფილი: ყველაფერი ვნახე, ყველაფერი ვისმინე, გავინაწილე ჭირი და ლხენა და გავავსე ჩემი ქიშელა. უკან წყლის პირს გამოვყევი, გადავწყვიტე, შინ დასაბრუნებლად ორი მდინარის შესართავთან ბოვრონს ავყოლოდი, მაგრამ ისეთი წარმტაცი საღამო იყო, რომ შეუმჩნევლად ქალაქგარეთ აღმოვჩნდი და მომხიბვლელ იონს გავყევი. მდინარემ ლა ფორეს ხეობამდე მიმიყვანა. მდორედ მიდიოდა მშვიდი და გლუვი წყალი, ერთი ნაოჭიც კი არ აუშნოებდა მის ღია ფერის კაბას; წყალს თვალი ვერ მოვწყვიტე, ისევე, როგორც ანკესზე წამოცმული თევზი ვერ მოსწყვეტს პირს ანკესს. ზეცაც ჩემსავით მოჰყოლოდა მდინარის ბადეს; თავის ღრუბლებიანად შიგ ბანაობდა და პაწაწინა, ფთილა ღრუბლები ლივლივით ჩამოჰკიდებოდნენ ბალახებსა და ლერწმებს; მზეც წყალში იბანდა თავის ოქროსფერ ფაფარს. მივუჯექი ერთ მოხუცებულს, რომელიც ორ მჭლე ძროხას დარაჯობდა (ფეხს ძლივს ითრევდა საწყალი), ჯანმრთელობა გამოვკითხე, ვურჩიე სუსხიანი ჭინჭარით დატენილი წინდა ჩაეცვა (თავისუფალ დროს მიყვარს ექიმბაშობა). ბერიკაცმა თავისი ამბავი მითხრა. მხიარულად მომიყვა თავის ჭირსა და ვარამს; იწყინა, რომ ხუთი თუ ექვსი წლით უფრო ახალგაზრდა მეგონა, ვიდრე სინამდვილეში ყოფილიყო (სამოცდათხუთმეტისა ვარო). ამით ქედმაღლობდა; ამაყობდა, რომ სხვებზე მეტი ეცხოვრა, მეტიც გადაეტანა; ბუნებრივად მიაჩნდა კაცს ვაება აეტანა, კეთილსა და ბოროტს ერთნაირად ეტანჯა და სწამდა, რომ ციური წყალობა თანაბრად ნაწილდება კეთილებსა და ბოროტებს შორის; ასე რომ, საბოლოო ჯამში ყველაფერი რიგზეა, ყველაფერი კარგადაა, ღარიბი თუ მდიდარი, ლამაზი თუ გონჯი, ერთ მშვენიერ დღეს ყველანი ერთი და იმავე მამის მკერდზე მიიძინებენ... მისი ფიქრები, ხრინწიანი ხმა, ისევე როგორც ბალახებში ჭრიჭინების ჭრიჭინი, რაბის ჩუხჩუხი, ქარის მიერ ნავსადგურიდან მოტანილი ხისა და კუპრის სუნი, მშვიდად მდინარე წყალი, მშვენიერი ანარეკლები, ყველაფერი მწუხრის სიმშვიდეს ეხამებოდა, მასში დნებოდა. წავიდა მოხუცი. უკან დავიწყვე ხელები და შინისაკენ გავემართე, გზადაგზა წყლის ზედაპირზე რგოლების ტრიალს ვუცქერდი. ბოვრონზე მოლივლივე სურათებით ისე ვიყავი გართული, რომ დამავიწყდა, სად მივდიოდი, არც კი ვიცოდი, თუ სად ვიყავი; ასე რომ, ანაზდად შევკრთი, როდესაც მომესმა მეტად საამური და კარგად ნაცნობი ხმა, რომელიც მდინარის მეორე ნაპირიდან მეძახდა... თურმე სახლში არ მოვსულვარ! ფანჯრიდან ჩემი ცოლი, ჩემი სული საამური, მუშტებს მიღერებდა. თავი მოვიკატუნე, თითქოს არ დამენახოს, წყალს მივაშტერდი. მართობდა ხილვა იმის, თუ როგორ ბობოქრობდა და ანჩხლობდა ჩემი ცოლი მდინარის სარკეში. ხმას არ ვიღებდი, მაგრამ სიცილისაგან მუცელი მიცახცახებდა. რაც მეტს ვიცინოდი, მით უფრო აღშფოთებული ყვინთავდა ჩემი სულიკო ბოვრონის ტალღებში. ბოლოს გაცოფებულმა კარი და ფანჯარა მიაჯახუნა და გრიგალივით ჩემკენ გამოქანდა... მაგრამ ჩემამდე რომ მოეღწია, წყალზე უნდა გამოსულიყო. აქეთ ეცა, იქით ეცა, ორ ხიდს შუა ვიყავით. აირჩია საცალფეხო ხიდი, მარჯვნივ. რომ დავინახე, ამ გზით მოდიოდა, რა თქმა უნდა, მარცხნივ გავუხვიე, გავწიე დიდი ხიდისაკენ, სადაც ეული გადენი დილიდან ყანჩასავით დაყუდებული იდგა. სახლში ვარ, ღამე. რა მალე გარბიან დღეები! საბედნიეროდ ტიტუსი არა ვარ, ის რომაელი უქნარა, რომელიც მუდამჟამს იმას წუწუნებდა, რომ დღე დაკარგა; მე არაფერი დამიკარგავს. ჩემი დღით კმაყოფილი ვარ, ოღონდ არა მყოფნის, გული მწყდება, რომ ყოველი დღე ორი დღისოდენა არ არის. სმას დავიწყებ თუ არა, ჭიქა ცარიელია, ხანდახან ეჭვიც კი შემეპარება, გაბზარული ხომ არ არის-მეთქი. ზოგიერთი კი წრუპავს სასმისს, სმას კი ბოლო არ უჩანს. ეჰე! მათი ჭიქა უფრო დიდი ხომ არ არის? აბა! აბა! ეს ხომ საშინელი უსამართლობა იქნებოდა. ჰეი შენ, მანდ, მზის აბრიანო მერიქიფევ, დღეებს რომ გვისხამ, წესიერად დამისხი რაღა!.. მაგრამ არა, არა, იკურთხე უფალო; იკურთხე შენ, ვინც დამიწესე მაგიდიდან ყოველთვის მშიერი ავდგე და მიყვარდეს დღე (არც ღამეს ვწუნობ), არც ერთი არ მყოფნის. შენ მაინც სად გარბიხარ, აპრილო? დღეც რა ადრე გათავდა!.. არაფერია. მაინც კარგად გიგემე, ტურფა მთვარის დარი; ჩაგიხუტე, გულში ჩაგიკარ, დაგიკოცნე ძუძუები, ნეტარებავ გულისო, ტანწერწეტა ქალწულო, ტურფა გაზაფხულისო... ახლა შენი ჯერია! გესალმები, ჩემო ღამევ! მობრძანდი, გელი გაშლილი ხელით. ყველაფერს თავისი დრო აქვს! ერთად დავწვებით... ვაიმე! ვაიმე! ჩვენს შორის ხომ ის ჩაწვება... დაბრუნდა ჩემი დედაბერი... *გაგრძელება*…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 2:28pm on მაისი 8, 2016
- თემა: ფრანსუაზ საგანი - გიყვართ ბრამსი (გაგრძელება)
- ი იმ უცნაურ სპორტსმენთა რიცხვს ეკუთვნოდა, ფორმის შესანარჩუნებლად ყოველ ცისმარე დღეს რომ ვარჯიშობენ, თუმცა უფერული გარეგნობის გამო ამ სიბეჯითეს არავინ უფასებთ. მისი ნიჩაბი ციმციმა, ვერცხლისფერ შხეფებს მაღლა ისროდა, მაგრამ სიცივით დათრთვილული ხეებიდან უკვე ნაღვლიანი ზამთარი იმზირებოდა და ამიტომაც შხეფები გეხამუშებოდა. პოლი უცქერდა შუბლშეკრულ სპორტსმენს. იგი, ალბათ, კუნძულს შემოუვლის, მერე კი, დაქანცული და თავისი თავით კმაყოფილი, უკან დაბრუნდება. ეს ყოველდღიური ჯიუტი შემოვლა პოლს რაღაც სიმბოლური ეჩვენა. გვერდით სიმონი ეჯდა მდუმარედ. პოლი შემობრუნდა და გაუღიმა. სიმონმა ღიმილი არ შეაგება. ქალი, რომლის გულისთვისაც წინაღამეს მან მთელი დეპარტამენტი გადასერა, და რომელიც მის წარმოდგენაში გაშიშვლებული, წუხანდელი გზასავით მორჩილი, თავის თავს სთავაზობდა, სულაც არ ჰგავდა იმ ქალს, ახლა მის გვერდით, რკინის სკამზე, მასთან შეხვედრით არცთუ ძალიან გახარებული, მშვიდად რომ იჯდა და ამ მოსაბეზრებელი სურათის შემყურე ლამის თვლემდა. იმედგაცრუებული ვაჟი ცდილობდა, განგებ სხვა მიზეზით აეხსნა თავისი გულგატეხილობა და თავს ირწმუნებდა, პოლი აღარ მიყვარსო. სოფლის იმ ჩაჟამებულ სახლში გატარებული ერთი კვირა იმის ნათელ მაგალითს წარმოადგენდა, რა სისულელემდე მიჰყავდა ზოგჯერ იგი ოცნებებს. და მაინც საოცარი სურვილი ჰქონდა, თავბრუდამხვევი, მწარე სურვილი – ხელები მაგრად შემოაჭდოს, თავი ისე გადაუწიოს პოლს, ტკივილი მიაყენოს, და დაეკონოს მის მსხვილ, მშვიდ ტუჩებს, რომელთაგანაც მთელი ორი საათი განმავლობაში მხოლოდ ზრდილობიანი, დამამშვიდებელი სიტყვები ისმოდა. დამშვიდება სულაც არ სჭირდებოდა სიმონს. აკი მოსწერა პოლმა, მალე ჩამოდიო? სიმონი თავბედს იწყევლიდა, არა იმიტომ, რაღაც უჩვეულოს მოელოდა ამ სიტყვების შემდეგ, არამედ იმიტომ, რომ ცას ეწია სიხარულით, სულელური ნდობით აღივსო. თურმე სჯობს დიდმა მიზეზმა გაგაუბედუროს, ვიდრე პატარამ გაგაბედნიეროს! ასეც უთხრა პოლს. ქალმა თვალი მოაშორა ნიჩბოსანს და გაკვირვებულმა შეხედა სიმონს. – ჩემო პატარა სიმონ, ყველა ასეა ახლა. ასე რომ, თქვენი სურვილი ბუნებრივია! პოლს სიცილი აუტყდა. ამ დილით სიმონი გიჟივით მოვარდა მატინიონის გამზირზე და ქალმაც მაშინვე აგრძნობინა, ეს წერილი დიდს არაფერს ნიშნავსო. – კი მაგრამ, თქვენ ხომ ის ქალი არ ხართ, პირველივე შემხვედრს რომ მისწეროთ, მალე ჩამოდიო? – მარტო ვიყავი, – გამოუტყდა პოლი, – თანაც უცნაურ გუნებაზე. მართალი ხართ, არ უნდა მომეწერა, მალე დაბრუნდით-მეთქი. თუმცა გულში ასე არ ფიქრობდა. სიმონი გვერდით ჰყავდა და ამით ბედნიერი იყო. იგი ხომ სულ მარტოა, სულ მარტო! როჟეს თურმე ახალი საყვარელი გაუჩენია, კინოზე გაგიჟებული ვიღაც ახალგაზრდა ქალი (უკვე აცნობეს კეთილის მსურველებმა); ეტყობა, როჟეს კიდეც რცხვენია თავისი ახალი გატაცებისა, თუმცა კრინტი არ დაუძრავს. ჩვეულებრივ, როცა სატრფიალო თავგადასავლებით ტრაბახობდა, თავის მართლება და მიკიბ-მოკიბვა არ იცოდა ხოლმე. ამ კვირაში ორჯერ ისადილეს ერთად, მხოლოდ ორჯერ! სიმონი, მისი სიყვარულით გატანჯული ეს ყმაწვილი, გვერდით რომ არ ჰყოლოდა, პოლი ძალიან უბედური იქნებოდა. – წავიდეთ, – თქვა სიმონმა, – თქვენ უკვე მოგბეზრდათ აქაურობა. პოლი არ შეჰკამათებია, ისე წამოდგა; ძალიან მოუნდა წონასწორობიდან გამოეყვანა სიმონი, თუმცა თავიდანვე ბრაზობდა თავის სისასტიკეზე. ეს სისასტიკე თითქოს მისი ნაღველის მეორე მხარე იყო, სულელური სურვილი, შური ეძია იმაზე, ვინც შურისძიებას სულაც არ იმსახურებდა. ისინი სიმონის პატარა მანქანაში ჩასხდნენ. ყმაწვილს მწარედ გაეღიმა, სულ სხვაგვარად ჰქონდა წარმოდგენილი დღევანდელი დღე: აი, მარცხენა ხელით საჭეს მართავს, მარჯვენაში პოლის ხელი უჭირავს, მისი ლამაზი თავი სიმონისკენაა მობრუნებული! პოლისთვის არც შეუხედავს, ისე გასწია მისკენ ხელი. ქალმა ხელისგულებში მოიქცია სიმონის ხელი და გაიფიქრა: „რა იქნება, ერთხელ მეც ჩავიდინო სისულელე?“ სიმონმა მანქანა გააჩერა. პოლს არაფერი უთქვამს. სიმონი დაჰყურებდა საკუთარ ხელს. ალბათ, პოლს ერთი სული აქვს, მისი ხელი მოიშოროს. ერთბაშად საშინელი დაღლილობა იგრძნო ყმაწვილმა, თავი უკან გადააგდო, თითქოს შეურიგდა კიდეც ამ გარდაუვალ განშორებას. იმ წუთში უცბად მოტყდა, ოცდაათი წლით დაბერდა. ქალმა თითქოს მხოლოდ ახლა დაინახა სიმონის ნამდვილი სახე. პირველად იგრძნო, რომ სიმონი მას, უფრო სწორად, მათ ჰგავდა, ორივეს, როჟესა და პოლს. ჰგავდა არა იმიტომ, რომ ადვილად ატკენდი გულს, – ეს თვისება მან ადრევე შეამჩნია სიმონს. ამ თვისების გარეშე ვერც წარმოედგინა ადამიანი, – არამედ იმიტომ, რომ მის წინაშე იყო ყოველივე იმისაგან განძარცული, გათავისუფლებული ჭაბუკი, რასაც ახალგაზრდობა, სილამაზე და გამოუცდელობა ანიჭებს ადამიანს. მის თვალში სიმონი მუდამ ტყვე იყო საკუთარი ფუქსავატობის, საკუთარი ზერელე ცხოვრებისა. სწორედ ამიტომ ვერ იტანდა სიმონს. ახლა კი, როცა პოლს კი არა, ხეებს უყურებს ცოცხალმკვდარი, ბრძოლისუნარწართმეული, პოლს უეცრად გაახსენდა ის სიმონი, პირველად საშინაო ხალათში რომ დაინახა, მხიარული, უდარდელი, მისი ხილვით განცვიფრებული, და საოცრად მოუნდა, კვლავ დაჰბრუნებოდა სიმონს ის ძველი სილაღე, კვლავ ეპოვა თავისი თავი, ჩამოშორებოდა პოლს, სცოდნოდა მხოლოდ წუთიერი დარდი და სცნობოდა მხოლოდ ის სულელი გოგოები, მრავლად რომ გამოუჩნდებოდნენ მომავალში. დრო პოლზე უკეთ და თანდათან გაანათლებდა მას. სიმონის ხელი უძრავად ედო ხელისგულზე, გრძნობდა მის მაჯისცემას და ერთბაშად, თვალცრემლიანმა, – თვითონაც არ იცოდა, ეს ცრემლი მეტისმეტად მგრძნობიარე ყმაწვილმა მოჰგვარა თუ საკუთარმა ნაღვლიანმა ცხოვრებამ, – ბაგესთან მიიტანა სიმონის ხელი და აკოცა. სიმონმა უსიტყვოდ დაძრა მანქანა. მიხვდა, მათ შორის პირველად მოხდა რაღაც. და იმ წუთში გუშინდელზე უფრო ბედნიერი იყო. როგორც იქნა, პოლმა „დაინახა“ სიმონი, ხოლო თუ სიმონი ისეთი ბრიყვი იყო, რომ იფიქრა, პირველივე შემთხვევა პირველი სამიჯნურო ღამით დამთავრდებაო, ყველაფერი საკუთარ თავს დააბრალოს! მას ჯერ კიდევ დიდი მოთმინება, დიდი სინაზე და, რა თქმა უნდა, დიდი დრო სჭირდება. მაგრამ სიმონი გრძნობდა, სინაზეც ჰქონდა, მოთმინებაც და მთელი ცხოვრებაც წინ ედო! ისიც კი გაიფიქრა, თუკი ოდესმე დადგებოდა სიყვარულის ღამე, ეს იქნებოდა მხოლოდ ერთი ეტაპი და არა ჩვეულებრივი დაბოლოება, სხვა დროს რომ წინასწარვე წარმოიდგენდა. მათ, ალბათ, ბევრი უსასრულო დღე და ღამე ექნებათ. და მაინც, პოლთან სიახლოვის მძაფრი სურვილი მოსვენებას არ აძლევდა. თავი მეათე ქალბატონი ვან დენ ბეში ბერდებოდა, ფიზიკური მონაცემებისა თუ იმის წყალობით, რასაც შეიძლება „მოწოდება“ დავარქვათ (ყოველ შემთხვევაში, ჟერომ ვან დენ ბეშთან მოულოდნელ ქორწინებამდე), უფრო მეტად მამაკაცებთან მეგობრობდა, ვიდრე ქალებთან. ჭკნობის პირველივე ნიშნის შემჩნევისთანავე მიხვდა, მარტო ვრჩებიო, და, დაბნეული, ყოველ ახალგაცნობილ მამაკაცს თუ ქალს ებღაუჭებოდა. პოლი მისთვის იდეალური მოსაუბრე აღმოჩნდა, თუმცა მათ მასლაათს საქმიანი ხასიათი ჰქონდა. კლებერის გამზირზე მისი ბინა თავდაყირა იდგა: პოლს ყოველდღე ან თითქმის ყოველდღე უხდებოდა მისვლა და ქალბატონი ვან დენ ბეშიც ათას საბაბს იგონებდა, პოლი მეტხანს გაეჩერებინა. არც ის გამოჰპარვია ქალბატონ ვან დენ ბეშს, რომ პოლი ძალიან მეგობრულად ექცეოდა სიმონს; თუმცა სიახლოვის ნიშნებს ვერ ატყობდა, თავს მაინც ვერ იკავებდა, წარამარა თვალს უკრავდა პოლს, გადაკრულად ელაპარაკებოდა, პოლი კი აინუნშიც არ აგდებდა მის ნართაულებს. სამაგიეროდ, სიმონი ცოფდებოდა. ერთ საღამოს გაფითრებული, გაღიზიანებული მივარდა დედას – დიახ, დიახ, დედას! – და დაემუქრა: „იცოდე, კარგი დღე არ დაგადგება, თუ საქმეს ჩამიშლი!“ – რა უნდა ჩაგიშალო? ხელი გამიშვი! გამაგებინე, შენი საყვარელია თუ არა? – აკი გითხარი, არა-მეთქი! – მაშინ რა გინდა ჩემგან? რაკი თვითონ ამაზე არ ფიქრობს, მე ვაიძულებ, იფიქროს! შენივე სასიკეთოდ. თორმეტი წლის გოგო კი არაა! როგორ გგონია, კონცერტებზე, გამოფენებზე რომ დაგყავს, ეს მოხიბლავს მარტო? ბრიყვო, ნუთუ არ გესმის... სიმონმა ბოლომდე აღარ მოუსმინა და სახლიდან გავარდა. რუანიდან დაბრუნების შემდეგ ეს სამი კვირა მხოლოდ პოლით, მხოლოდ პოლისთვის ცოცხლობდა, იმ რამდენიმე საათის იმედით, პოლი მისთვის რომ გამოიმეტებდა. სიმონი ცდილობდა გაეჭიანურებინა პაემანი, რამდენიმე წამით კიდევ სჭეროდა მისი ხელი იმ რომანტიკული გმირივით, წინათ რომ თვითონვე დასცინოდა. სწორედ ამიტომ შეშფოთდა ერთ დღეს, როცა სასტუმრო ოთახის მორთვა დაამთავრეს და დედამისმა გადაწყვიტა, სადილზე პოლს მოვიწვევ და მეგობარ როჟესაც მოვიპატიჟებ ათიოდე სტუმართან ერთადო. როჟე მოწვევაზე დათანხმდა, უნდოდა ახლოს გაეცნო ეს ახალგაზრდა კოხტაპრუწა, პოლს რომ კუდში დასდევდა და პოლიც ასე გულთბილად ახსენებდა. ეს კი როჟესთვის, დიახაც, უფრო ხელსაყრელი იყო, ვიდრე თავშეკავებული დუმილი. თანაც სინდისი ქენჯნიდა. თითქმის მთელი თვე მიტოვებული ჰყავდა პოლი. მთლად მოაჯადოვა მეზიმ, მოაჯადოვა თავისი ცეტობით, სხეულით, ეჭვიანობით, ურცხვობითა და ვნებით. როჟეს ისეთი შეგრძნება ჰქონდა, თითქოს თურქულ აბანოში მოხვედრილიყო. გულის სიღრმეში ფიქრობდა, რომ თავის სიცოცხლეში უკვე ვეღარავის აღუგზნებდა ასეთ მხურვალე ვნებას და ამიტომაც ნებდებოდა, ამიტომაც აუქმებდა პოლთან დანიშნულ პაემანს ასე ხშირად. პოლი მშვიდად ეუბნებოდა: „კეთილი, ჩემო კარგო, აბა, ხვალამდე“... და როჟეც მირბოდა იმ აუტანელ ბუდუარში, სადაც თვალცრემლიანი მეზი ეფიცებოდა, თუკი მოისურვებ, ჩემს კარიერას მსხვერპლად შემოგწირავო. როჟე უცნაური ცნობისმოყვარეობით უკვირდებოდა საკუთარ თავს, აინტერესებდა, როდემდე გაუძლებდა ამ სულელურ კავშირს, მერე მკლავებს მოხვევდა ბრიყვულად და ურცხვად აჭიკჭიკებულ ქალს და აქამდე უცნობ ვნებიან ექსტაზს ეძლეოდა. ასე რომ, სიმონი, პოლის მოკრძალებული თანამგზავრი, სწორედაც ხელს აძლევდა როჟეს. როცა მეზის ჩამოიცილებს, ყველას თავის ადგილს მიუჩენს და, რაც მთავარია, პოლს ცოლად შეირთავს. და თუმცა როჟე არაფერში იყო დარწმუნებული, საკუთარ თავშიც კი, ერთი რამ მაინც ღრმად სწამდა: პოლი მისი ერთგული იყო და მასაც მხოლოდ პოლი უყვარდა ამ ბოლო წლებში. როჟე დაგვიანებით მოვიდა. როგორც კი თვალი გადაავლო იქაურობას, მიხვდა, მოსაწყენი წვეულება იქნებოდა. პოლი ხშირად საყვედურობდა, გულღია არა ხარ, ხალხს გაურბიხარო და, მართლაც, სამუშაოს გარეთ არავის ხვდებოდა, თუ რაღაც გარკვეული მიზანი არ ჰქონდა, სასაუბროდ კი პოლთან ან თავის ერთადერთ ძველ მეგობართან მოდიოდა. როჟე განმარტოებით ცხოვრობდა, არ უყვარდა პარიზული თავყრილობები, მაშინვე სურვილი უჩნდებოდა, ან უხეშად მოქცეულიყო, ან სულაც გასცლოდა იქაურობას. ქალბატონ ვან დენ ბეშთან რამდენიმე რჩეული პიროვნება დახვდა, იმ წრეში კარგად ცნობილი ან გაზეთებში მოხსენიებული ფრიად თავაზიანი ხალხი, ვისთანაც სადილობისას უნდა ესაუბრა თეატრსა თუ კინოზე, ანდა სიყვარულზე, რაც კიდევ უფრო აუტანელი იქნებოდა. ამაზე საუბრის ყველაზე მეტად ეშინოდა, გრძნობდა, სიყვარულის არაფერი გაეგებოდა ან, ყოველ შემთხვევაში, არ შეეძლო ზუსტად გადმოეცა თავისი მოსაზრება. როჟე მედიდურად მიესალმა ყველას. როდესაც მისი ზორბა, ოდნავ დაძაბული ტანი კარში გამოჩნდა, როგორც ყოველთვის, ისეთი შთაბეჭდილება შეიქმნა, თითქოს მოულოდნელად ორპირი ქარი დაატრიალა ოთახშიო. ეს შთაბეჭდილება არც ისე მცდარი იყო. იმდენად მოუთვინიერებელი ჩანდა, რომ მისი გამოჩენა ხალხში ოდნავ ჩოჩქოლს იწვევდა. ამიტომაც მოსწონდათ ქალებს. პოლს შავი გულმოხდილი კაბა ჩაეცვა. როჟეს ძალიან მოსწონდა ეს კაბა. ამიტომაც დაიხარა და ისე გაუღიმა, თითქოს მადლობას უხდიდა, პოლი რომ ასეთი იყო და მას ეკუთვნოდა. მხოლოდ პოლს ცნობდა იგი ამ უცხო ხალხში. პოლმა წამით მინაბა თვალები, გულით მოუნდა როჟე მოხვეოდა. როჟე გვერდით მიუჯდა და მაშინღა შეამჩნია იქვე უძრავად მდგარი სიმონი. „ალბათ, როგორ იტანჯება, აქ რომ მხედავს!“ – გაიფიქრა როჟემ და უნებურად ჩამოიღო პოლის სკამზე გადადებული მკლავი. საერთო ჟრიამულში უცებ სამთა დაძაბული დუმილი შეიჭრა, რომელიც სიმონმა დაარღვია: იგი დაიხარა და პოლს ანთებული სანთებელი გაუწოდა. როჟე შესცქეროდა ორივეს, აკვირდებოდა სიმონის მაღალ ტანს, მის მშვიდ, მეტისმეტად დახვეწილ პროფილს, პოლის ნაზ, გოროზ სახეს და ძლივს შეიკავა სურვილი, ხმამაღლა გადაეხარხარა. ორივენი მეტისმეტად თავშეკავებულნი, მგრძნობიარენი, ზრდილობიანნი ჩანდნენ: სიმონი ცეცხლს სთავაზობდა, პოლი უარს ეუბნებოდა, თანაც დიდი თავაზითა და ბოდიშით: „გმადლობთ! ნუ წუხდებით!“ როჟე კი სულ სხვა ყაიდის კაცი იყო. მას ელოდებოდა ერთი პატარა კახპა, იაფი თავშექცევა, მერე პარიზის ღამე და სხვა ათასგვარი თავგადასავალი. ხოლო ალიონზე მძიმე, თითქმის ფიზიკური შრომა მასავით დაღლილ-დაქანცულ ხალხთან ერთად, რომელთა ხელობა მისი ხელობაც იყო ოდესღაც. იმავ წამს პოლის ხმა შემოესმა, სიმონს მშვიდად უხდიდა მადლობას. როჟემ თავი ვერ შეკავა, ხელი მოჰკიდა პოლს, თავი შეახსენა. როჟეს იგი უყვარდა. ამ ყმაწვილს შეუძლია კონცერტებსა და მუზეუმებში ატაროს პოლი, სულერთია, ხელს მაინც ვერ ახლებს. როჟე წამოდგა, ლანგრიდან ვისკიანი ჭიქა აიღო, გადაკრა და მაშინვე გულზე მოეშვა. როჟეს წინათგრძნობა გამართლდა: სადილმა მოსაწყენად ჩაიარა. როჟე შეეცადა საუბარში ჩარეულიყო, რამდენიმე ფრაზა წაილუღლუღა და მხოლოდ სადილის ბოლოს გამოერკვა ფიქრებიდან, როცა ქალბატონმა ვან დენ ბეშმა ჰკითხა, ხომ არ იცით, ბატონი X-ის საყვარელი ვინ არისო. აშკარა იყო, ქალს თვითონ სურდა, ეს ამბავი როჟესთვის ემცნო. როჟემ მიუგო: ეს ამბავი სულაც არ მაინტერესებს; ვინ ვისი საყვარელია, მე არ მეკითხება, ისევე, როგორც არ მეკითხება, ვინ რას მიირთმევს სადილად, თუმცა ჯობს ხალხი მეზობლის სუფრით დაინტერესდეს და სხვისი საწოლის ამბებზე ნაკლებად იფიქროს, ნაკლები უსიამოვნება შეხვდებათო. პოლს გაეცინა, რადგან როჟემ ერთბაშად ჩაუშალა სტუმრებს სასაუბრო თემა; სიმონმაც თავი ვერ შეიკავა და გაიცინა. როჟემ ზომაზე მეტი დალია, ადგომისას ოდნავ წაბარბაცდა და დროზე ვერ შეამჩნია ქალბატონი ვან დენ ბეში, რომელიც კეკლუცად უხმობდა. – დედაჩემი გთხოვთ, – უთხრა სიმონმა. ისინი ერთმანეთის პირისპირ იდგნენ. როჟე დაჟინებით აკვირდებოდა სიმონის სახეს, იქნებ, ნაკლი აღმოვუჩინოო, თუნდაც დუნე ნიკაპი და ან ბაგეო, მაგრამ ამაოდ. იმედის გაცრუებამ ცუდ გუნებაზე დააყენა. – თქვენ კი პოლი გეძებთ, არა? – ახალავე მივალ! – უთხრა სიმონმა და ზურგი აქცია. როჟემ იდაყვში სტაცა ხელი. ერთბაშად გაცეცხლდა. სიმონმა გაკვირვებით შეხედა. – დაიცათ... – წაილუღლუღა როჟემ. – რაღაც მინდა გითხრათ. ერთმანეთს ჯიქურ ათვალიერებდნენ. ორივეს კარგად ესმოდა, ჯერჯერობით არაფერი ჰქონდათ სათქმელი. როჟეს თვითონვე გაუკვირდა თავისი საქციელი, სიმონი კი ამაყად გაიმართა წელში და ღიმილი ვერ შეიკავა. როჟე მიხვდა, დავმარცხდიო, და ხელი უშვა. – სიგარა მინდოდა მეთხოვა. – ახლავე მოგართმევთ. როჟემ თვალი გააყოლა, შემდეგ პოლთან მივიდა. პოლი სტუმრებს ესაუბრებოდა. როჟემ მკლავში წაავლო ხელი, ხალხს გაარიდა. – რა უთხარი სიმონს? – მაშინვე ჰკითხა პოლმა. – სიგარა ვთხოვე, რამ შეგაშინა? – თვითონაც არ ვიცი, – შვებით ამოისუნთქა ქალმა, – ისეთი გაცეცხლებული სახე გქონდა... – რას უნდა გავეცეცხლებინე? ხომ არ გგონია, ამ თორმეტი წლის ბიჭზე ვეჭვიანობ? – არა, – თქვა პოლმა და თვალები დახარა. – თუ ეჭვიანობაა, მარცხნივ რომ კაცი გეჯდა, იმაზე ვიეჭვიანებდი, მამაკაცი მაინცაა. პოლი ერთბაშად ვერ მიხვდა, ვის გულისხმობდა, მერე მოისაზრა და გაეღიმა. აქამდე არც შეუმჩნევია ის კაცი. მთელი საღამო მისთვის სიმონის თვალების შუქით იყო განათებული, წარამარა პოლისკენ რომ იყურებოდა, იქნებ, მისი მზერა დავიჭიროო. ზოგჯერ პოლი მართლაც შეაგებებდა მზერას და სიმონიც ისე ნაზად, ისე ნაღვლიანად გაუღიმებდა, პოლს ძალა არ შესწევდა, არ ეპასუხა. სიმონი უფრო ლამაზი იყო, უფრო სიცოცხლით სავსე, ვიდრე მისგან მარცხნივ მჯდომი მეზობელი. ამიტომაც გაიფიქრა, ამ ამბებისა როჟეს არაფერი გაეგებაო. სწორედ ამ დროს მიუახლოვდა სიმონი და სიგარების კოლოფი გაუწოდა როჟეს. – გმადლობთ, – უთხრა როჟემ და კოლოფიდან გულდასმით შეარჩია ერთი ცალი, – თქვენ ჯერ არ იცით კარგი სიგარის ფასი. ეს სიამოვნება მხოლოდ ჩემი ასაკის ადამიანს შეუძლია იგრძნოს. – სულ დაიტოვეთ. არ მიყვარს სიგარა. – პოლ, კვამლი ხომ არ შეგაწუხებს? – ჰკითხა როჟემ, მერე სიმონს მიუბრუნდა, – ჩვენ მალე უნდა წავიდეთ. ხვალ ადრე ვარ ასადგომი. სიმონს ყურადღება არ მიუქცევია სიტყვისათვის „ჩვენ“. იგი ფიქრობდა: „პოლს, ალბათ, სახლამდე მიაცილებს, თვითონ კი იმ დედაკაცთან წავა. სამაგიეროდ, მე მაკლებს სიამოვნებას, ცოტა ხნით კიდევ ვიყო პოლთან!“ მერე პოლს გადახედა, იგივე აზრი წაიკითხა მის სახეზე და ხმადაბლა თქვა: – პოლი თუ ძალიან არ დაიღალა... მე მივაცილებ მოგვიანებით... – როჟე და სიმონი ერთდროულად შეტრიალდნენ პოლისკენ. მან სიმონს გაუღიმა და უთხრა, ჯობს, მეც წავიდე, უკვე გვიან არისო. მანქანაში სიტყვა არ უთქვამთ ერთმანეთისათვის. პოლი იცდიდა. როჟემ ძალით წამოიყვანა წვეულებიდან, არადა, პოლი ლაღად გრძნობდა თავს სადილზე. როჟემ მოაკლო ეს სიამოვნება. ახლა კეთილინებოს და აუხსნას, რად მოიქცა ასე, ან ბოდიში მაინც მოუხადოს. როჟემ სახლთან გააჩერა მანქანა, მაგრამ ძრავა არ გამორთო... პოლი მაშინვე მიხვდა, როჟე არც არაფერს აუხსნიდა, არც შინ აჰყვებოდა. მისი საქციელი წინდახედული მესაკუთრის საქციელი იყო და მეტი არაფერი. პოლი მანქანიდან გადმოვიდა, ღამე მშვიდობისაო, წაილაპარაკა და ქუჩა გადასერა. როჟემ მაშინვე დაძრა მანქანა; იმ წუთს საკუთარი თავი სძაგდა. მაგრამ სახლის წინ პოლმა სიმონის მანქანა დაინახა. მანქანიდან სიმონმა დაუძახა. გაოცებული პოლი მაშინვე მივიდა. – აქ როგორ გაჩნდით? ალბათ, გიჟივით მოაქროლებდით მანქანას. კი მაგრამ, დედათქვენის სტუმრები მიატოვეთ? – ცოტა ხნით დაჯექით! – შეევედრა სიმონი. სიბნელეში ისე ჩურჩულებდნენ, თითქოს შეიძლებოდა ვიღაცას მოესმინა მათი საუბარი. პოლი ისე მარჯვედ შეძვრა დაბალ მანქანაში, კიდეც გაიფიქრა, უკვე მივეჩვიე ამ პატარა მანქანასო. ასევე მისჩვეოდა მისკენ ნდობით შემობრუნებულ სახესაც, ცალ მხარეზე ფარნის შუქი რომ სცემდა. – ძალიან მოსაწყენი საღამო იყო, არა? – ჰკითხა სიმონმა. – ოჰ, არა... მე... რა ძალიან ახლოს ზის სიმონი, მეტისმეტად ახლოს. თანაც უკვე გვიანაა, რა დროს მუსაიფია... ან რატომ გამოეკიდა უკან! ვინ იცის, როჟემ კიდეც დაინახა! რა გიჟური საქციელია... პოლმა აკოცა სიმონს. ზამთრის სუსხიანმა ქარმა დაუბერა, მანქანაშიც შეიჭრა და თმა აუწეწა ორივეს, ერთმანეთში გადაუხლართა; სიმონმა მთელი სახე დაუკოცნა პოლს; ალერსით თავბრუდახვეული პოლი ისუნთქავდა მისი ჭაბუკური სხეულის სურნელსა და ღამის სიგრილეს, მერე უსიტყვოდ მიატოვა და სადარბაზოში შევიდა. განთიადზე გამოეღვიძა. ძილ-ღვიძილში თვალწინ დაუდგა ღამით ამოვარდნილი ქარი, აწეწილი თმა, სიმონის შავი კულულები, აბრეშუმის რიდესავით რომ წამოჰფარებოდა სახეზე, ხელახლა იგრძნო მისი ცხელი ტუჩები, გაიღიმა და ისევ ძილს მისცა თავი. თავი მეთერთმეტე იმ მღელვარე, იმ ტკბილი საღამოს შემდეგ სიმონს მთელი ათი დღე აღარ უნახავს პოლი. მეორე დილითვე მიიღო პოლის ბარათი, ჩემს ნახვას არ ეცადოო: „არ მინდა გული გატკინოთ, რადგან ძალზე თბილი გრძნობით ვარ თქვენდამი!“ სიმონი ვერ მიმხვდარიყო, რომ პოლს საკუთარი თავისა უფრო ეშინოდა, ვიდრე მისი. დარწმუნდა, მხოლოდ ვებრალებიო, და არც გაბრაზებულა, ცდილობდა, ისეთი გზა მოენახა, პოლის გარეშე ცხოვრება შესძლებოდა. ის კი ვერ მოისაზრა, რომ ამგვარი ფრაზები: „არ მინდა, გული გატკინოთ“... და ა.შ. არამც და არამც უიმედობას არ ნიშნავს. ისინი ბრჭყალებში მეტწილად უშუალოდ რომანის წინ ან რომანის შემდეგ ჩაისმის... არც პოლმა იცოდა ეს. ქალს ეშინოდა, თან უნებლიეთ ელოდა, სიმონი მოვიდოდა და აიძულებდა, გაეზიარებინა მისი სიყვარული. პოლს უკვე ვეღარ აეტანა ზამთრის ერთფეროვანი საღამოები, ერთი და იგივე გზა სახლიდან სამსახურამდე, მარტოობა და ეს ვერაგი ტელეფონი – სულ სანანებლად ჰქონდა, რატომ ავიღე ყურმილიო, ისე უცხოდ, დარცხვენით მოისმოდა როჟეს ხმა. იმ განუმეორებელ წარსულ დღეებზე ნაღველმა ხომ სულ მოუღო ბოლო! ყოველივე ამან ისეთ ცუდ გუნებაზე დააყენა, ისე მოადუნა, რომ არ შეიძლებოდა „რაღაც არ მომხდარიყო“. სიმონი კი დადიოდა სამსახურში, უფრო პუნქტუალური, ბეჯითი და სიტყვაძვირი გახდა. დროდადრო თავს ასწევდა, უაზროდ მიაშტერდებოდა მადმუაზელ ალისას და თითს გაუგებრად ჩამოისვამდა ტუჩებზე... პოლი... უკანასკნელი საღამო... რა მოულოდნელად, თითქმის მბრძანებლურად აკოცა ტუჩებში... როგორ გადააგდო თავი უკან... რა ნაზად მიიზიდა სიმონის სახე... ქარი... სიმონის გამოხედვით შეცბუნებული მადმუაზელ ალისა დროდადრო ფრთხილად ჩაახველებდა და სიმონიც უგულისყუროდ უღიმოდა. რა თქმა უნდა, ფიქრობდა სიმონი, პოლი ნაწყენი იყო და ამიტომ მოიქცა ასე! იმის შემდეგ სიმონს არც უცდია მისი ნახვა. სწორად კი იქცევა? ათჯერ, ოცჯერ მაინც გაიხსენა დაწვრილებით წარსული ამბები: მანქანით გასეირნება, მოსაწყენი გამოფენის დათვალიერება, საიდანაც ორივე გამოიპარა, დედამისის წვეულება... ყოველი წვრილმანის, ყოველი სურათის წარმოდგენა ულმობლად უფლეთდა გულს... ამასობაში დღეები გადიოდა. მისი სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხს მხოლოდ დრო გადაწყვეტდა, მაგრამ ავად თუ კარგად, ეს არ იცოდა. ერთ საღამოს მეგობართან ერთად უცნობი პატარა რესტორნის კიბეს ჩაუყვა. უკვე საკმაოდ შეზარხოშებულნი იყვნენ, მაგრამ მაინც მოითხოვეს სასმელი, დალიეს ბევრი და მოიწყინეს. მერე შავკანიანი ქალი გამოჩნდა ესტრადაზე, სიმღერა წამოიწყო. ქალს უშველებელი ვარდისფერი პირი ჰქონდა: მისი სიმღერა სევდის მომგვრელი იყო და უიმედო ცეცხლს უკიდებდა ორივე მეგობარს. – ორი წლის სიცოცხლეს არ დავიშურებ, ოღონდაც ვინმე შემყვარებოდა! – თქვა სიმონის მეგობარმა. – მე უკვე მიყვარს, – წაილაპარაკა სიმონმა, – მაგრამ მან არ იცის და ვერც ვერასოდეს გაიგებს, რომ მიყვარს! ვერასოდეს! ახსნა-განმარტებას კი აღარ მოჰყოლია. თუმცა ფიქრობდა, ჯერ კიდევ არ არის ყველაფერი დაკარგული, ასე რომ იყოს, უაზრო იქნებოდა ცხოვრებაო. ნუთუ მთელი ეს მღელვარება ამაოდ ჩაივლის?! მეგობრებმა სუფრასთან მოიპატიჟეს მომღერალი ქალი. იგი პიგალის მოედნიდან იყო, მაგრამ ისე მღეროდა, გეგონებოდა, ახალი ორლეანიდანაა ჩამოსულიო. გაბრუებულ სიმონს მოცისფრო ბურუსი ეზმანებოდა, სადაც ნაზი ნაკვთები და გაწვდილი ხელები ერთმანეთს გადახლართოდა. სიმონი გვიანობამდე დარჩა რესტორანში, მარტო უსმენდა მომღერალს და შინ მხოლოდ გათენებისას დაბრუნდა გამოფხიზლებული. * მეორე დღეს, საღამოს ექვს საათზე, სიმონი მაღაზიასთან ელოდა პოლს. წვიმდა. სიმონმა ხელების კანკალი ვერ შეაჩერა და გაბრაზებულმა ჯიბეში ჩაიყო. უცნაურ სიცარიელესა და გულგრილობას გრძნობდა. „ღმერთო ჩემო, იქნებ, მხოლოდ იმისთვის ვვარგივარ, რომ მასთან ვიყო და ვიტანჯო“, გაიფიქრა და სახე ზიზღით დაებრიცა. შვიდის ნახევარზე პოლი გამოვიდა. მუქი კოსტიუმი ეცვა, თავისივე თვალების ფერი მუქი ცისფერი ყელსახვევი ეკეთა. დაღლილი სახე ჰქონდა. სიმონი მისკენ გაემართა. პოლმა გაუღიმა და ერთბაშად გრძნობის ისეთმა მოზღვავებამ, ისეთმა სიმშვიდემ შეიპყრო ბიჭი, თვალები დახუჭა. მას პოლი უყვარს! დაე, რაც უნდა დაემართოს ამ ქალის გამო, ამაზე უარესი რა მოუვა! პოლმა შეამჩნია მისი ჩინდაკარგული თვალები, გაწვდილი ხელები და შეჩერდა. ეს ათი დღე მასაც აკლდა სიმონი. უკვე მისჩვეოდა მასთან ყოფნას, მის აღფრთოვანებას, სიჯიუტეს და ახლა რატომღა უნდა გადასჩვეოდა? მაგრამ როცა მისკენ მობრუნებული სახე დაინახა, მიხვდა, რომ ეს მარტო მიჩვევა არ იყო ოცდაცხრამეტი წლის ქალისთვის. ეს სულ სხვა რაღაც იყო. რუხი ქვაფენილი, გამვლელები, მანქანები ერთბაშად რაღაც სტილიზებულ, გაქვავებულ, დროის მიღმა არსებულ დეკორაციად ეჩვენა. ორიოდ მეტრი აშორებდათ ერთმანეთს. და ვიდრე ქუჩის კუშტი, გამაყრუებელი სინამდვილე შთანთქავდა, ვიდრე ჯერ კიდევ ფხიზლად იდგა საკუთარი ცნობიერების ზღურბლზე, სიმონმა ნაბიჯი გადადგა მისკენ და მოეხვია. მოეხვია, მაგრამ გულში არ ჩაუკრავს. ეს კია, სუნთქვა შეუგუბდა და რაღაც უსაზღვრო სიმშვიდემ მოიცვა. მერე ლოყით შეეხო მის თმას და ქუჩის მოპირდაპირე მხარეს მაღაზიის აბრას მიაშტერდა: „ეპოქის განძი“... „ნეტა რა უფრო მეტია ამ წიგნის მაღაზიაში, განძი თუ ხარახურა?“ – გაიფიქრა და თან გაუკვირდა, ამ სანუკვარ წუთებში საიდან მომივიდა თავში ეს უაზრო კითხვაო. სიმონს ისეთი შეგრძნება ჰქონდა, თითქოს, როგორც იქნა, უძნელესი ამოცანა გადაეწყვიტოს. – სიმონ, დიდი ხანია აქა ხართ? – ჰკითხა პოლმა, – სულ გაწუწულხართ. პოლი ისუნთქავდა სიმონის პიჯაკის, მისი კანის სუნს და განძრევა აღარ უნდოდა. სიმონის დაბრუნებამ მოულოდნელი შვება მოჰგვარა, თითქოსდა რაღაც უბედურებას დააღწია თავი. – არა, უთქვენოდ სიცოცხლე მართლა არ შემიძლია, – უთხრა სიმონმა, – ასე მეგონა, სიცარიელეში ვიყავი. მოწყენილობა კი არ მკლავდა, უბრალოდ, არ ვარსებობდი. თქვენ? – მე? – გაიმეორა პოლმა. – თქვენც კარგად იცით, წლის ამ დროს პარიზი თითქმის ჩამკვდარია (პოლი ცდილობდა ბუნებრივად ელაპარაკა). ახალ კოლექციას ვათვალიერებდი, ერთი სიტყვით, ნამდვილი საქმიანი ქალივით ვიქცეოდი; ორ ამერიკელ ქალს შევხვდი, შესაძლოა, ნიუ-იორკში მომიხდეს გამგზავრება... პოლი გრძნობდა, ჭკუადაკარგული შეყვარებულივით წვიმაში დგომა ამ ჭაბუკის მკლავებში და ასე საუბარი უაზრობა იყო, მაგრამ განძრევა არ შეეძლო. სიმონი ისე ნაზად კოცნიდა საფეთქლებზე, თმაზე, ლოყაზე, თითქოს პოლის ყოველ ფრაზას წერტლს უსვამსო. პოლი გაჩუმდა და შუბლით უფრო მაგრად მიეკრა მის მხარს. – გინდათ კი ნიუ-იორკში წასვლა? – ზემოდან მოესმა სიმონის ხმა. სიმონი რომ ლაპარაკობდა, პოლი საფეთქლებზე გრძნობდა მისი ყბების მოძრაობას და კინაღამ მოწაფესავით გადაიკისკისა. – შეერთებული შტატები მართლაც საინტერესო უნდა იყოს. თქვენ რას იტყოდით? მე იქ არასდროს ვყოფილვარ. – არც მე, – თქვა სიმონმა, – დედაჩემი აღშფოთებულია, თუმცა არც თვითონ უყვარს მოგზაურობა. სიმონს შეეძლო ასე მდგარიყო და დაუსრულებლად ესაუბრა პოლთან დედაზე, მოგზაურობაზე, ამერიკასა და რუსეთზე, ელაპარაკა ათასნაირ თემაზე, მშვიდად, ძალდაუტანებლად. აღარ აპირებდა არც მის გაკვირვებას, არც მის მოხიბვლას. თავს კარგად გრძნობდა. საკუთარ თავში დარწმუნებულიც იყო და თან უსუსურიც. ჯობდა შინ წაეყვანა პოლი და თავისუფლად მოჰფერებოდა, მაგრამ ხელის გაშვებაც ვერ გაებედა. – არ ვიცი, უნდა მოვიფიქრო! – თქვა პოლმა. თვითონაც ვერ მიმხვდარიყო, რას გულისხმობდა – სიმონთან ურთიერთობას თუ ამერიკაში გამგზავრებას. ზევით ახედვის და მისკენ დახრილი ჭაბუკის სახის დანახვის კი ეშინოდა: ვაითუ, კვლავ ალაპარაკებულიყო ის მეორე, ჭკვიანი, მტკიცე ნებისყოფის პოლი და გაეკიცხა თავისივე საქციელი. – სიმონ! – წაიჩურჩულა მან.სიმონი დაიხარა, ნაზად აკოცა ტუჩებში. არც ერთს აღარ დაუხრია თვალი, მაგრამ ორივე ხედავდა არა ერთმანეთს, არამედ დიდ, მოციმციმე ლაქას – უჩვეულოდ გაფართოებულ, დანისლულ და თითქოსდა შეშინებულ გუგებს. ორი დღის შემდეგ ერთად ისადილეს. პოლის რამდენიმე ფრაზით სიმონი მიხვდა, რა გადაეტანა ქალს ამ ათ დღეში: მარტოობა, როჟეს გულგრილობა, სიმონის გამუდმებული კილვა. ალბათ, პოლს იმედი ჰქონდა, ამ ათ დღეში როჟეს როგორმე დაიბრუნებდა. ყოველ შემთხვევაში, უნდოდა უფრო ხშირად შეხვედროდა, ძველებურად გაეგოთ ერთმანეთის, მაგრამ როჟე ბავშვივით გაჯიუტებულიყო. პოლის ეს მონდომება კი ნამდვილად გულს აუჩუყებდა კაცს თავისი სიმარტივით: როჟეს საყვარელი სადილი, იმ კაბების ჩაცმა, როჟეს რომ მოსწონდა, იმ საგნებზე საუბარი, როჟეს რომ აინტერესებდა; ერთი სიტყვით, ყველა ხერხს მიმართავდა, რასაც ქალთა ჟურნალები ურჩევდნენ მკითხველებს. მაგრამ ამ სასაცილო, მდარე რეცეპტებმა, ჭკვიანი ქალი მართლაც საოცარ იარაღად რომ გადააქცევდა, პოლს ვერ უშველა. ქალს დამამცირებლად სულაც არ მიაჩნდა, მიჰყოლოდა ამ რჩევებს, არც იმას უკადრისობდა, როჟესთვის მყუდროდ, ლამაზად განათებული ოთახი ან გემრიელი კერძი დაეხვედრებინა, ნაცვლად იმისა, რომ ეთქვა: „როჟე, შენი მიზეზით უბედური ვარ! როჟე, ჩვენს ურთიერთობაში რაღაც უნდა შეიცვალოს!“ პოლის ასეთი საქციელი არც ოდითგანვე ძვალ-რბილში გამჯდარი ქვეშეცნეული ქალური გუმანით აიხსნებოდა, არც ბედის მწარე მორჩილებით. არა, ეს უფრო ერთგვარი სადიზმი იყო, როგორც საკუთარი თავის, ისე როჟეს მიმართ. თითქოსდა როჟე ან პოლი ერთბაშად უნდა წამომდგარიყო და ეთქვა: „კმარა!“ ჰოდა, იცდიდა როდის გაუჩნდებოდა ეს გრძნობა, თუმცა ამ გრძნობას თავის მხრიდანაც ისეთივე ძრწოლით ელოდა, როგორც როჟესგან. მაგრამ ამაოდ. ეტყობოდა, რაღაც უკვე ჩამკვდარიყო. ასეთ ფიქრებსა და ფუჭ იმედებში გაატარა ეს ათი დღე, ამიტომაც აღარ შეეძლო არ დამორჩილებოდა სიმონის სიტყვებს: „მე ბედნიერი ვარ, მე თქვენ მიყვარხართ“. უხამსობას ვერ დასწამებდა იმ სიმონს, ტელეფონით მუდამ ჩურჩულით რომ ელაპარაკებოდა; იმ სიმონს, რაღაცით რომ უვსებდა ცხოვრებას, ყოველ შემთხვევაში, ნახევრად მაინც! მაგრამ იგი უკვე დაღალა მუდამ მოთავედ და მაინც მუდამ მარტოდ ყოფნამ. „შენ რომ გიყვარდეს, ეს კიდევ ყველაფერი არაა, – ამბობდა სიმონი, – მთავარია, შენც უყვარდე!“ პოლის აზრით, ეს სიტყვები უშუალოდ მას შეეხებოდა. მართალია, ერთი ნაბიჯი უკვე გადადგა საამისოდ, მაინც უკვირდა, რომ არც ტკბილ მღელვარებას განიცდიდა და არც ლტოლვას, როგორც როჟესთან დაახლოების წინ. მხოლოდ უსაზღვრო, საამო მოქანცულობას გრძნობდა და ეს სიარულზეც ეტყობოდა. ნაცნობები ურჩევდნენ, გარემო შეიცვალეო, მაგრამ თვითონ დაღონებული ფიქრობდა, ალბათ, საყვარელს შევიცვლი და ეს იქნებაო: ეს ნაკლებად თავსატეხი ხერხი იყო, პარიზისთვის უფრო ჩვეული... პოლი საკუთარ თავს თვალს არიდებდა სარკეში ან სახეზე სქლად ისვამდა კრემს, მაგრამ როცა იმ საღამოს სიმონმა ზარი დარეკა მის კარზე, როცა პოლმა მისი მუქი ჰალსტუხი, დაძაბული მზერა დაინახა, მისი აღტაცებული და თან შემცბარი იერი, ცხოვრებაში მეტისმეტად განებივრებულ ადამიანს რომ გამოეხატება სახეზე, როცა ბედი კიდევ ერთ მემკვიდრეობას არგუნებს, პოლსაც მოუნდა გაეზიარებინა ის ბედნიერება, რომელიც მან სიმონს მიანიჭა! „აი, ჩემი სხეული, ჩემი სითბო, ჩემი სიყვარული! მე აღარაფერი მჭირდება, მაგრამ შენთან იქნებ კვლავაც ვიგრძნო, რა სიტკბოებას ანიჭებს სხვას ეს ყველაფერი!“ იმ ღამეს სიმონს მის მხარზე ედო თავი. პოლს თითქოს ცხადად ესმოდა, რა კილოთი იტყოდნენ მისი ნაცნობ-მეგობრები: „გაიგეთ? პოლი, თურმე“... მაგრამ არც მითქმა-მოთქმა, არც ის ამბავი, რომ ყველაზე მეტად ასაკობრივი განსხვავებისათვის გაჭორავდნენ, ისე არ აწუხებდა, როგორც სირცხვილი იმის გაფიქრებაზე, რომ ეს ჭორიკანები ცას ეწევიან სიხარულით, კაცმა არ იცის, რამდენ სისულელეს მიაწერენ, ლაღი ცხოვრებისა და ყმაწვილების ტრფიალს დასწამებენ და ჩირქს მოსცხებენ. ის კი არ იციან, რომ პოლი ცხოვრებისაგან მოღლილ ბებრუხუნად გრძნობს თავს და ერთადერთი, რაც უნდა, მხარდაჭერაა! ზიზღს ჰგვრიდა ის ფიქრი, რომ მის საქციელს, ისევე როგორც სხვებისას – ამის მოწმე თვითონ ბევრჯერ ყოფილა – ხალხი კიდეც დაგმობს და კიდეც მოიწონებს. მასზე ამბობდნენ: „საცოდავი პოლი!“ – როცა როჟე ღალატობდა; ან: „დამოუკიდებლობა მოუნდა იმ ქერქეტას!“ – როცა მან ახალგაზრდა, ლამაზი, მაგრამ ძალზე მოსაწყენი ქმარი მიატოვა. ზოგს ებრალებოდა, ზოგიც კიცხავდა, მაგრამ ისეთი შური და ზიზღი, რასაც მისი ახლანდელი საქციელი გამოიწვვეს ხალხში, მას, ალბათ, არასდროს რგებია წილად. თავი მეთორმეტე პოლის ვარაუდი არ გამართლდა. იმ პირველ ღამეს სიმონს თვალი არ მოუხუჭავს. იწვა გაუნძრევლად, ხელი პოლის წელზე ედო და ცდილობდა, საკუთარი სუნთქვა მისი მშვიდი სუნთქვისათვის აეყოლებინა. „თავი რომ მოიმძინარო, ან მეტისმეტად შეყვარებული უნდა იყო, ან მეტისმეტად გულმოყირჭებული!“ – ფიქრობდა სიმონი. რაკი აქამდე მეორე გრძნობას უფრო იყო შეჩვეული, ახლა ისეთივე სიამაყითა და პასუხისმგებლობით დარაჯობდა პოლის მშვიდ ძილს, როგორც ქურუმები – წმინდა ცეცხლს. ასე გაატარეს მთელი ღამე, დაძაბულები და გულაჩვილებულები უფრთხილდებოდნენ ერთმანეთის მოჩვენებით ძილს და განძრევას ვერ ბედავდნენ. სიმონი ბედნიერი იყო. თავისზე თხუთმეტი წლით უფროსი ქალი მართლაც უფრო მეტ პასუხისმგებლობას უღვიძებდა, ვიდრე თექვსმეტი წლის გოგონა. კვლავაც აღტაცებული ფიქრობდა პოლის სიკეთეზე და პირველად თავის სიცოცხლეში ალერსი წყალობად ჩათვალა... ამიტომაც თავი მოვალედ მიაჩნდა, თვალი არ მოეხუჭა, თითქოს წინასწარ იცოდა, რა მწარე ტკივილს მიაყენებდა ამ ქალს და წინასწარ უფრთხილდებოდა; იმედი ჰქონდა, საკუთარ სილაჩრეს, წარსულ კომედიებს, შიშს, უმიზეზო სასოწარკვეთასა და უსუსურობას ააშორებდა პოლს, მასაც გააბედნიერებდა და თვითონაც ბედნიერი იქნებოდა; თან უკვირდა კიდეც თავისი თავის, ყველაზე დიდი გამარჯვების მოპოვებისასაც კი ასეთი ფიცი არასოდეს დამიდევსო. დილით ორივემ გაითამაშა, ვითომ ეს წუთია გაიღვიძეს: ამთქნარებდნენ, მშვიდად იზმორებოდნენ, ოღონდ სხვადასხვა დროს. როცა სიმონი მისკენ გადმობრუნდებოდა ან იდაყვს დაეყრდნობოდა, პოლი უნებლიეთ თავზე წაიხურავდა საბანს, ეშინოდა, სიმონს არ შეეხედა, იცოდა, პირველი შემოხედვა ყველაზე გადამწყვეტი იყო პირველი სიახლოვის შემდეგ. ხოლო როცა პოლი გაინძრეოდა, სიმონი სუნთქვას იკრავდა და შიშით თვალს ხუჭავდა, ამღამინდელი ბედნიერება სიზმარივით არ გაქრესო. ბოლოს ისევ პოლმა შეასწრო თვალი. ჩამოშვებული ფარდებიდან შემოჭრილ შუქზე სიმონი თვალმოჭუტული უყურებდა. პოლი გაიტრუნა. თავს დაბერებულად და უშნოდ გრძნობდა. ამიტომაც თვალი თვალში გაუყარა, რათა სიმონიც კარგად დაჰკვირვებოდა, რათა აღარ ეგრძნოთ ის უხერხულობა, გამოღვიძებისას რომ იგრძნობა ხოლმე მუდამ. სიმონმა გაუღიმა, ჩურჩულით წარმოთქვა მისი სახელი და მისკენ მიიწია. „სიმონ!“ – თქვა პოლმაც და გაინაბა. იმედი ჰქონდა, იქნებ, ჯერ კიდევ შეიძლებოდა ამ ღამის გადაქცევა წუთიერ ჟინად. სიმონმა მკერდზე მიადო თავი, ნაზად დაუკოცნა მკლავები, მხარი, ლოყები, მერე გულში ჩაიხუტა. „მე შენზე ვოცნებობდი, – უთხრა მან, – და ამიერიდან მხოლოდ შენზე ვიოცნებებ“. პოლმა მკლავები მოხვია. სიმონმა უთხრა, სამსახურში მე წაგიყვანო და, თუ გერიდება, ქუჩის კუთხეში გადმოგსვამ მანქანიდანო. პოლმა ნაღვლიანად უპასუხა, ჩემს საქციელზე ანგარიშს არავის ვაბარებო. ერთხანს გაჩუმდნენ. სიჩუმე ისევ სიმონმა დაარღვია: – ექვს საათამდე არ დაბრუნდები? იქნებ, ერთად გვესაუზმა? – ალბათ, ვერ მოვიცლი. იქვე შევჭამ სანდვიჩს. – მე რაღა გავაკეთო ექვს საათამდე? – აწუწუნდა სიმონი. პოლმა შეშფოთებულმა შეხედა: ხომ ვერ ეტყოდა, სულაც არ არის აუცილებელი ექვს საათამდე ერთმანეთს შევხვდეთო! მეორე მხრივ, იმის წარმოდგენა, რომ სიმონი ყოველ საღამოს თავისი პატარა მანქანით მოუთმენლად დაელოდებოდა მაღაზიის კარებთან, მართლა ბედნიერებას ანიჭებდა... როცა ვინმე ყოველდღე გელოდება, თანაც ისეთი ვინმე, რომელიც რვა საათზე არ გირეკავს და დაბნეული არ გელაპარაკება ტელეფონში, ანდა როცა მოესურვება, მაშინ გირეკავს... პოლს გაეღიმა. – კი მაგრამ, ვინ გითხრა, რომ დღეს მარტო ვისადილებ? სიმონი მაჯის საკინძეს აწვალებდა, ვერ და ვერ შეიკრა, მაგრამ ამ სიტყვებზე თავი ასწია და მშვიდად ჩაილაპარაკა: „მართლაც, არავის უთქვამს!“ ცხადია, სიმონი როჟეს გულისხმობდა. იგი ხომ სულ როჟეზე ფიქრობდა, სულ ეშინოდა, პოლი არ წამართვასო. სამაგიეროდ პოლმა იცოდა, როჟეს მისთვის არ ეცალა. ერთბაშად ყველაფერი შეზიზღდა. არა, თვითონ მაინც იქნება დიდსულოვანი. – დღეს არავისთან ვსადილობ, – უთხრა სიმონს, – მოდი აქ, მე შეგიკრავ! პოლი საწოლზე იჯდა, სიმონმა მის წინ დაიჩოქა და ხელები ბორკილდადებულივით გაუწოდა. სიმონს ბავშვური მაჯები ჰქონდა, ნაზი და გამხდარი. საკინძის შეკვრისას პოლს რატომღაც მოეჩვენა, ოდესღაც უკვე ვითამაშეო ზუსტად ასეთი სცენა... „მეტისმეტად თეატრალურია!“ – დაასკვნა ბოლოს, მაგრამ ლოყა მაინც მიადო შუბლზე, თავი ვერ შეიკავა და ბედნიერი სიცილი წასკდა. – კი მაგრამ, ექვს საათამდე რა ვაკეთო? – ჯიუტად გაიმეორა სიმონმა. – აბა, რა ვიცი... იმუშავე! – არ შემიძლია... მეტისმეტად ბედნიერი ვარ! – ეს ხელს არ უშლის მუშაობას. – მე მიშლის, თუმცა ვიცი, რასაც გავაკეთებ: ქუჩაში ვიხეტიალებ და შენზე ვიფიქრებ, მერე მარტო ვისაუზმებ და შენზე ვიფიქრებ, შემდეგ ექვს საათს დაველოდები. შენც კარგად იცი, საქმიანი ახალგაზრდა კაცისა არაფერი მცხია. – შენი ვექილი რაღას იტყვის? – ეგ არ მადარდებს. რატომ გინდა, მომავალზე ფიქრით დრო ტყუილად დამაკარგვინო?.. ჩემთვის მხოლოდ აწმყო არსებობს... ის მივსებს ყველაფერს, – სიმონმა ქალს მდაბლად დაუკრა თავი. პოლმა მხრები აიჩეჩა. არც იმ დღეს და არც მომდევნო დღეებში სიმონს თავისი გეგმისათვის არ უღალატია: მთელ პარიზს შემოუარა მანქანით, გამვლელებს უღიმოდა, პოლის მაღაზიას ათჯერ მაინც ჩაუარა საათში ათი კილომეტრი სიჩქარით, სადაც მოესურვებოდა, იქ აჩერებდა მანქანას და წიგნს კითხულობდა, ზოგჯერ ისვენებდა, თავს საზურგეზე გადააგდებდა და თვალებს დახუჭავდა. მთვარეულს ჰგავდა ბედნიერებით გაბრუებული. მისი საქციელი გულს უჩუყებდა პოლს, უფრო მეტად აყვარებდა სიმონს. თვითონაც უკვირდა, რად არ ენანებოდა სიმონისათვის არაფერი და რად გახდა მისთვის ეს წყალობანი აუცილებელი! * როჟეს მთელი ათი დღე საძაგელ ამინდში მოუხდა მგზავრობა. საქმიანი შეხვედრები ერთმანეთს ენაცვლებოდა. ნორის დეპარტამენტიდან მეხსიერებაში დარჩა მხოლოდ ტალახიანი, დაუსრულებელი გზა და მოსაწყენი რესტორნები. დროდადრო პარიზში რეკავდა, ერთდროულად ორ ნომერს დაუკვეთდა. ჯერ მეზი-მარსელის წუწუნს მოისმენდა, რომ მერე თვითონ დაეჩივლა პოლთან, ეს რა უბედურ დღეში ვარო, ანდა პირიქით. როჟე იმედგაცრუებული იყო, ფიქრობდა, რომ არაფრის მაქნისი აღარაა. მისი ცხოვრებაც ამ პროვინციას წააგავდა. პოლის ხმა უფრო და უფრო შეშფოთებული და შორეული ხდებოდა. როჟეს ძალიან ენატრებოდა. მუდამ ასე იყო: პოლის გარეშე ორი კვირა ვერ გაეძლო. კარგად იცოდა, პარიზში ყოფნისას მუდამ შეეძლო პოლის ნახვა, ამიტომაც არ უძნელდებოდა გადაედო დანიშნული პაემანი, მაგრამ ლილში ისევე ენატრებოდა, როგორც მათი დაახლოების პირველ დღეებში, როცა პოლთან შეხვედრა სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხი იყო მისთვის... მაშინ ისევე ეშინოდა მისი დასაკუთრებისა, როგორც ახლა – მისი დაკარგვის. ლილში ყოფნის უკანასკნელ დღეს პოლს აცნობა, ვბრუნდებიო. პოლი გაჩუმდა, მერე კი ერთბაშად მტკიცედ უთხრა: „აუცილებლად უნდა მოგელაპარაკო!“ როჟეს არაფერი უკითხავს და მესამე დღისთვის დაუნიშნა პაემანი. პარიზში ღამით დაბრუნდა და ორ საათზე უკვე პოლის სახლთან გააჩერა მანქანა. პირველი შემთხვევა იყო, როცა შეყოყმანდა, ავიდე თუ არაო. დარწმუნებული არ იყო, რომ დაინახავდა პოლის ბედნიერ სახეს, მის წინანდებურად ნაძალადევ სიმშვიდეს მისი მოულოდნელი გამოცხადებისას. ახლა როჟეს ეშინოდა. ათი წუთი დაიცადა, თავისი მერყეობით დარცხვენილმა, საკუთარ საქციელს ათასი უაზრო გამართლება მოუძებნა: „სძინავს, ბევრს მუშაობს“.... შემდეგ გაბრუნდა. უკვე შინ იყო მისული, როცა ისევ შეყოყმანდა, ერთბაშად გადაწყვიტა, მეზისთან წასულიყო. ქალს ეძინა. ძილისგან შეშუპებული სახე საკოცნელად მიუშვირა: „გვიანობამდე დავყავი იმ საძაგელ პროდიუსერებთან... რომ იცოდე, რა ბედნიერი ვარ... სხვათა შორის, ეს-ეს არის, სიზმარში გნახე“... – ბუტბუტებდა მეზი. როჟემ სასწრაფოდ გაიხადა და, მიუხედავად მეზის ბუზღუნისა, მაშინვე დაიძინა. პირველად იყო, ამ ქალისადმი ლტოლვა რომ არ იგრძნო. გათენებისას უგულისყუროდ მიუალერსა, მეზის ნაამბობს სიცილით უსმენდა და ერთბაშად გადაწყვიტა, სანერვიულო არაფერია, ყველაფერი რიგზეაო. მთელი დილა მეზისთან დარჩა და პოლთან შეხვედრამდე ათი წუთით ადრე გავიდა მისი სახლიდან. თავი მეცამეტე – უნდა დავრეკო, ნასაუზმევს გვიან იქნება, – თქვა პოლმა და სუფრიდან წამოდგა. როჟე მაშინვე ფეხზე წამოიჭრა და პოლმაც დამნაშავესავით გაუღიმა. ასეთი ღიმილი მისდა უნებურად აღებეჭდებოდა ხოლმე სახეზე, როცა ზრდილობისა და გრძნობის კარნახით, როჟე მისთვის თავს იწუხებდა. პოლი რესტორნის ნესტიან კიბეს ჩაუყვა. ტელეფონის ჯიხურისკენ მიმავალი ბრაზით ფიქრობდა როჟეს ამ ნაძალადევ ზრდილობაზე. სიმონი სულ სხვაგვარი იყო. იგი ისეთ ყურადღებას ამჟღავნებდა, ისე ცდილობდა მისი გულის მოგებას, გაიქცეოდა კარის გასაღებად, მიაწვდიდა სანთებელს, გუმანით ხვდებოდა მის ყოველ სურვილს და წამსვე უსრულებდა. ეს ყოველივე კი ყურადღების ნიშანი იყო და არა მოვალეობის მოხდა. დილით სიმონი ნახევრად მძინარე დატოვა ლოგინში, ორივე ხელით ჩაებღუჯა ბალიში, რომელზედაც მისი შავი კულულები ეყარა. მაგიდაზე ბარათი დაუტოვა: „შუადღისას დაგირეკავ!“. შუადღისას კი როჟეს შეხვდა და ახლა თვითონაც უკვირდა თავისი საქციელი: როჟე მარტო დატოვა და თავის ჭაბუკ, ზარმაც საყვარელთან დასარეკად წავიდა. ნეტა როჟე ხომ არაფერს მიხვდა? შეწუხებული როჟე კი ამ დროს ისე იჭმუხნიდა წარბებს, როგორც იმ დღეებში, როცა საქმე უკუღმართად წაუვიდოდა ხოლმე. იგი თითქოს დაბერებულიყო. სიმონმა მაშინვე აიღო ყურმილი. როგორც კი პოლის ხმა გაიგონა, სიცილი აუტყდა. – გაიღვიძე? – გაეცინა პოლსაც. – თერთმეტი საათიდან მღვიძავს. უკვე პირველი საათია. სადგურში დარეკვაც მოვასწარი, ტელეფონის ხაზი ხომ არაა-მეთქი გაფუჭებული! – რატომ? – აკი თორმეტ საათზე უნდა დაგერეკა! სად ხარ? – ლუიჯისთან, ვსაუზმობ. – ჰოო?.. კარგია. სიჩუმე ჩამოვარდა. ბოლოს პოლმა ცივად უთხრა: – როჟესთან ერთად ვსაუზმობ. – ჰოო?.. კარგია. – ამის მეტს ვერაფერს იტყვი?.. „ჰოო“... „კარგია, კარგია!“ – გამოაჯავრა პოლმა. – მაღაზიაში სამის ნახევარზე ვიქნები. შენ რას აპირებ? – დედაჩემთან წავალ, კოსტიუმებს წამოვიღებ, – სწრაფად უთხრა სიმონმა, – შენს კარადაში უნდა ჩამოვკიდო. მერე დენოსთან შევივლი და იმ აკვარელს ვიყიდი, შენ რომ მოგეწონა. პოლმა ძლივს შეიკავა სიცილი; სიმონის მთელი ბუნება ამ ნათქვამში ჩანდა: წინადადების ასე გადაბმა მხოლოდ მას შეეძლო! – რა საჭიროა? გინდა მთელი შენი ტანსაცმელი ჩემთან გადმოიტანო? თუმცა საწინააღმდეგო მაინც არაფერი უთხრა. სიმონი უკვე ნაბიჯითაც არ სცილდებოდა და აქამდე არც პოლს უსაყვედურია ამის გამო... – ჰო, – მიუგო სიმონმა, – ირგვლივ ძალიან ბევრი ხალხი გახვევია, მე კი დარაჯ ძაღლად მინდა დაგიდგე. ამიტომ სუფთად უნდა ვიყო ჩაცმული. – ამაზე მერე ვილაპარაკოთ! – უთხრა პოლმა. ასე ეგონა, მთელი საათი ემუსაიფებოდა სიმონს. ამასობაში როჟე მარტო იჯდა ზევით. ალბათ, გამოჰკითხავს და, პირისპირ რომ აღმოჩნდება, პოლიც ვეღარ მოიშორებს დამნაშავის გრძნობას. – მიყვარხარ! – უთხრა სიმონმა და ყურმილი დაკიდა. პოლი ჯიხურიდან გამოვიდა, გასახდელ ოთახში სარკის წინ შეჩერდა, სავარცხელი ამოიღო და ანგარიშმიუცემლად თმაზე გადაისვა. სარკიდან იმ ქალის სახე უმზერდა, რომელსაც ეს-ეს არის სიყვარული აუხსნეს. როჟე კოქტეილს წრუპავდა. პოლს გაუკვირდა. იცოდა, საღამომდე ჩვეულებრივ არაფერს სვამდა ხოლმე. – რაიმე უსიამოვნება ხომ არ შეგხვდა? – რატომ მეკითხები? ჰოო, კოქტეილის გამო?.. არა, ცოტა დავიღალე, მეტი არაფერი. – რამდენი ხანია არ მინახავხარ! – თქვა პოლმა. როჟე ოდნავ დაბნეული დაეთანხმა და პოლმაც ცრემლი ძლივს შეიკავა. ალბათ, დადგება დრო, როცა იტყვიან: „რამდენი თვეა ერთმანეთი არ გვინახავს – ორი თუ სამი?“ და მშვიდად გამოითვლიან, რამდენი დრო გავიდა მათი უკანასკნელი შეხვედრიდან. მიუხედავად ძლიერი და სასტიკი იერისა, როჟეს ისევ ასეთი ახირებული მიმოხრა, დაღლილი სახე და ბავშვური ხასიათი ექნება, ალბათ... პოლმა თავი მიაბრუნა. როჟეს ისევ ის ძველი, ნაცრისფერი პიჯაკი ეცვა. ვინ იცის, რამდენჯერ ეკიდა ეს კოსტიუმი, ჯერ კიდევ სულ ახალთახალი, მათი სიახლოვის პირველ დღეებში პოლის საძინებელ ოთახში, სკამზე. იმ ხანებში როჟეს განსაკუთრებით მოსწონდა თავი ამ კოსტიუმით. ის ხომ იშვიათად ზრუნავდა საკუთარ სიკოხტავეზე! თანაც ისეთი მოუქნელი იყო, ვერასოდეს იფიქრებდით, მოხდენილადაა ჩაცმულიო. – თხუთმეტი დღეა! – მშვიდად თქვა პოლმა. – ხომ კარგად ხარ? – კი. საერთოდ, არა მიშავს. როჟე გაჩუმდა, ალბათ, პოლის შეკითხვას ელოდა: „როგორ მიდის შენი საქმეები?“, მაგრამ პოლს არაფერი უკითხავს. ჯერ სიმონზე უნდა ელაპარაკოს. მერე როჟესაც შეუძლია, ისე გაანდოს თავისი ამბები, რომ საკუთარი გულახდილობა მომავალში სანანებლად არ გაუხდეს. – ცოტათი მაინც გაერთე? – ჰკითხა როჟემ. პოლი ერთხანს დუმდა, საფეთქლები უცემდა. იფიქრა, სადაცაა გული გამიჩერდებაო. ბოლოს საკუთარი ხმა მოესმა: – ჰო, სიმონს ვხვდებოდი... ხშირად... – ოჰო, – აღმოხდა როჟეს, – იმ ლამაზ ბიჭს? ისევ ისე გაგიჟებით უყვარხარ? პოლმა ნელა დაუქნია თავი, მაგრამ შეხედვა ვერ გაბედა. – ისევ გართობს ეს ამბავი? – ჰკითხა როჟემ. პოლმა თავი აიღო. ამჯერად როჟემ აარიდა თვალი: მთელი გულისყური გრეიპფრუტზე გადაიტანა. „მიხვდა“, – გაიფიქრა პოლმა. – ჰო, – თქვა მან. – გართობს თუ გართობაზე ცოტა მეტია? ახლა კი თვალი თვალში გაუყარეს ერთმანეთს. როჟემ კოვზი თეფშზე დადო. პოლი რაღაც სასოწარკვეთილი სინაზით უკვირდებოდა მისი ბაგის ირგვლივ გაჩენილ ორ ღრმა ნაოჭს, გაქვავებულ სახეს და ამოღამებულ ლურჯ თვალებს. – ჰო, მეტია! – მიუგო მან. როჟემ კოვზი მოძებნა და ხელში აიღო. პოლს თავში გაუელვა, გრეიპფრუტის წესიერად ჭამა როჟეს არასოდეს შეეძლოო. დროს თითქმის შეეწყვიტა მოძრაობა; თუ პირიქით – ისე სწრაფად მიქროდა, მის წივილს გრძნობდა ყურებში. – ვფიქრობ, სათქმელი აღარაფერი მაქვს! – თქვა როჟემ. ამ სიტყვებზე პოლი მიხვდა, როჟე უბედური იყო. ბედნიერი რომ ყოფილიყო, ასე ადვილად არ დაუთმობდა. ახლა კი, თითქოს ჩაქოლილს, უკანასკნელი ქვა პოლმა ესროლა. – სათქმელი ბევრი გქონდა. – შენ თვითონ გადაგაქვს წარსულში ყველაფერი. – მხოლოდ იმიტომ, რომ შენ დაგინდო, როჟე. რომ მეთქვა, ყოველივე შენზეა დამოკიდებული-მეთქი, რას იტყოდი? როჟე დუმდა. სუფრას ჩაშტერებოდა. – ალბათ, მეტყოდი, თავისუფლება ძვირად მიღირსო, – განაგრძო პოლმა, – მეტყოდი, არ მინდა დავკარგოო... და ამიტომაც აღარ ცდილობ.... ჩემს დაბრუნებას. – აკი გეუბნები, არაფერი ვიცი-მეთქი! – მკვახედ მოუჭრა როჟემ. – რა თქმა უნდა, მზარავს იმის გაფიქრებაც, რომ... ვარგა კი მაინც რამედ? – რა მნიშვნელობა აქვს, ვარგა თუ არა. მე მას ვუყვარვარ. პოლმა შეამჩნია, როგორ გაუნათდა დაძაბული სახე როჟეს და წამით შესძულდა ეს კაცი. მაგრამ, აი, როჟე უკვე დამშვიდდა: მხოლოდ წუთიერად აფეთქდა და მეტი არაფერი. მისი ნამდვილი სიყვარული, ნამდვილი მამაკაცი კვლავ ის იყო, როჟე. – თუმცა იმას ვერ ვიტყვი, არ მაღელვებს-მეთქი! – დაუმატა პოლმა. „პირველად შეგნებულად ვატკინე გული!“ – გაიფიქრა თავგზააბნეულმა. – გამოგიტყდები და საუზმეზე რომ დაგპატიჟე, არ მეგონა, შენი და იმ ბიჭის თავშექცევის ამბებს თუ მოვისმენდი, – თქვა როჟემ. – ალბათ, თვითონ აპირებდი იმ ახალგაზრდა ქალთან შენი თავშექცევის ამბის მოყოლას, არა? – მაშინვე შეესიტყვა პოლი. – ეს უფრო ბუნებრივი იქნებოდა! – კბილებში გამოცრა როჟემ. პოლი შეკრთა, მაგიდიდან ჩანთა აიღო და წამოდგა. – ვატყობ, ახლა ჩემს ასაკს შემახსენებ. – პოლ... როჟე წამოდგა და თვალი გააყოლა რესტორნის კარში გასულ პოლს; თვალები ცრემლმა დაუნისლა. იმ დროს დაეწია, როცა პოლი მანქანაში ჯდებოდა. ვერა და ვერ აამუშავა ძრავა. როჟემ ფანჯარაში შეყო ხელი და კონტაქტი ჩართო, რაც პოლს სულ გადავიწყებოდა. როჟეს ხელი... მერე გაწამებული სახე როჟესკენ მიაბრუნა. – პოლ, თვითონაც კარგად იცი... საზიზღრად მოვიქეცი. მაპატიე... ხომ იცი, მე ასე არ ვფიქრობ... – ვიცი, არც მე მოგექეცი კარგად. ჯობს ერთხანს ნუღარ შევხვდებით ერთმანეთს. როჟე დაბნეული, გაქვავებული იდგა. პოლმა გაუღიმა: – ნახვამდის, საყვარელო! როჟე მანქანის ფანჯარასთან დაიხარა. – პოლ, უშენოდ არ შემიძლია... პოლმა უცებ დაძრა მანქანა, არ უნდოდა, როჟეს მის თვალებზე მოწოლილი ცრემლი დაენახა. მექანიკურად ჩართო მინის საწმენდი და მწარედ გაეცინა. დრო საკმაო ჰქონდა. შინ დაბრუნებამდე დამშვიდებასაც მოასწრებდა და სახეზე კრემის წასმასაც. თან იმედი ჰქონდა და თან ეშინოდა, სიმონი შინ არ დამხვდებაო. სადარბაზოსთან შეეჩეხნენ ერთმანეთს. – პოლ, რა დაგემართათ? სიმონს ისე შეეშინდა, კვლავ თქვენობით მიმართა. „შემამჩნია, ნამტირალევი რომ ვარ, და შევეცოდე!“ – გაიფიქრა პოლმა და ცრემლები ღაპაღუპით წამოსცვივდა. არაფერი უპასუხა. ლიფტში სიმონმა მკერდზე მიიკრა, ცრემლები კოცნით შეუშრო; ევედრებოდა, ნუღარ ტირიო, და ისე უცნაურად შეჰფიცა, იმ ტიპს მე მოვკლავო, პოლს უნებურად გაეღიმა. – რა საშინელი სანახავი ვარ, ალბათ! – თქვა და ისეთი განცდა დაეუფლა, თითქოს ეს ფრაზა ათასჯერ ჰქონდა წიგნებში ამოკითხული თუ კინოში მოსმენილი. მერე დივანზე ჩამოჯდა სიმონის გვერდით, მისი ხელი აიღო და სთხოვა: – ნუ მკითხავ ნურაფერს. – დღეს არ გკითხავ, მაგრამ ერთ მშვენიერ დღეს ყველაფერს გათქმევინებ, თანაც სულ მალე. ვერ ავიტან, ვიღაცის გულისთვის იტირო. რაც მთავარია, ვერ ავიტან, რომ ის აქ მოვიდეს! – გაშმაგებით წამოიყვირა მან. – ნეტავ, ჩემთვის, ჩემი გულისთვის თუ იტირებ ოდესმე? პოლმა შეხედა: „ყველა მამაკაცი ნამდვილად მხეცია!“ – ნუთუ ასე ძალიან გინდა მატირო? – არა, მირჩევნია თვითონ ვეწამო! – მიუგო სიმონმა და მხარზე მიადო თავი. საღამოს, შინ რომ დაბრუნდა, პოლმა მაშინვე შეამჩნია, სიმონს თითქმის მთელი ბოთლი ვისკი დაეცალა და სახლიდან არც გასულიყო. მან მედიდურად განუცხადა პოლს, პირადი უსიამოვნებები მაქვსო, შეეცადა საკუთარი მოსაზრება გამოეთქვა ცხოვრების სიძნელეებზე და, სანამ გულაჩვილებული თუ შეშინებული პოლი ფეხსაცმელს გახდიდა, ჩაცმულს იქვე ჩაეძინა. * როჟე ფანჯარასთან იდგა, დღე-ღამის გაყრას უყურებდა. ფერმა-სასტუმროში იყო. ილ დე ფრანსში ბუნება საოცრად შეესაბამება ქალაქური ცხოვრებით დაქანცული ადამიანების წარმოდგენას სოფელზე: მშვიდი ბექობები, ნაყოფიერი ყანები, გზების გასწვრივ ჩარიგებული სარეკლამო პანოები... მაგრამ ახლა, განთიადისას, წვიმის მძიმე, ცივი სურნელი შეეფრქვა და მისი ბავშვობის დროინდელი ნამდვილი სოფელი გაახსენა. შემდეგ ოთახისკენ შემობრუნდა და დაცინვით წაილაპარაკა: „დიდებული ამინდია დასასვენებლად!“ გულში კი გაივლო: „მართლაც რომ დიდებულია! მიყვარს ბურუსი, მარტო რომ ვიყო“... მეზიმ გვერდი იცვალა თბილ ლოგინში. – ფანჯარა დახურე, ცივა! – თქვა და საბანი შუბლამდე წაიფარა. მიუხედავად მთელ ტანში სასიამოვნო მოთენთილობისა, ლამის ეკივლა იმის გაფიქრებაზე, რომ მთელი დღე ამ უცნობ ადგილას მდუმარე, ფიქრებში წასულ როჟესთან უნდა გაეტარებინა. თან ეს მინდვრები... ეს თვალუწვდენელი მინდვრები... მეზის კინაღამ კვნესა აღმოხდა... – აკი გთხოვე, ფანჯარა დახურე-მეთქი, – მკვახედ გაუმეორა როჟეს. როჟემ პირველ სიგარეტს მოუკიდა და მაშინვე შეიგრძნო მძაფრი, თითქმის უსიამოვნო, მაგრამ მაინც დიდებული სიმწარე. იგი უკვე მოწყვიტეს დილის ოცნებებს. გაბრაზებული, ზურგითაც კი გრძნობდა მეზის მტრულ განწყობას. „იჩხუბოს რამდენიც უნდა! თუ უნდა, ადგეს, ავტობუსში ჩაჯდეს და პარიზში წაბრძანდეს! მე კი საღამომდე მინდვრებში ვიხეტიალებ, ერთ უპატრონო ძაღლს როგორ ვერ ვიპოვი, რომ გავიყოლო!“ როჟე მარტოობას ვერ იტანდა.მაგრამ მეორედ შეხსენების შემდეგ მეზი შეყოყმანდა: არაფრად ჩააგდოს ღია ფანჯარა, ხელახლა დაიძინოს თუ ჩხუბი ატეხოს? ძილისგან ჯერაც გაბრუებული, გონებაში უკვე აწყობდა ასეთ ფრაზებს: „მე ქალი ვარ. ცივა. ის მამაკაცია და მოვალეა, ფანჯარა დახუროს!“ და მაინც, ქალურმა ალღომ დროზე უკარნახა, ახლა როჟეს გაგულისება არ ღირსო. ამიტომაც შერიგება ირჩია. – იქნებ, ფანჯარა დაგეკეტა და საუზმე შეგეკვეთა, საყვარელო! როჟემ სახე შეჭმუხნა, შემობრუნდა და მიახალა: – საყვარელოო?.. რას ნიშნავს ეს შენი „საყვარელო“? მეზის სიცილი აუტყდა, როჟე არ მოეშვა: – ტყუილად იცინი. იცი კი, რას ნიშნავს „საყვარელო“? განა მე შენ გიყვარვარ? სიტყვა „სიყვარული“ მხოლოდ ყურმოკვრით გაგიგია! „ეტყობა, მოთმინების ფიალა ამევსო! – გაიფიქრა როჟემ და თავისი საქციელი თვითონვე გაუკვირდა. – როცა ქალის ლექსიკონი დაგაინტერესებს, წასულია საქმე!“ – რა მოგივიდა? – ჰკითხა მეზიმ და თავი გამოყო საბნიდან. ისეთი შეშინებული ჩანდა, როჟეს კინაღამ სიცილი აუტყდა. მისმა შიშველმა მკერდმა არც ააღელვა. ურცხვი! მართლაც რომ ურცხვია!.. – სიყვარული შენ ხუმრობა ნუ გგონია! – თქვა როჟემ. – მე შენთვის წამიერი ხუშტური ვარ, ხელს რომ გაძლევს, ისეთი ხუშტური. ასე რომ, „საყვარელოს“ ნუ მეძახი, მით უმეტეს, დილით... ღამით კიდევ არა უშავს... – კი მაგრამ, როჟე, – ხელები გაასავსავა შეშფოთებულმა მეზიმ, – მე ხომ შენ მიყვარხარ! – ოოო, როგორ გეკადრება! რაც ენაზე მოგადგება, ყველაფერი კი არ უნდა თქვა! – წამოიყვირა როჟემ და თვითონვე შერცხვა, – მაინც პატიოსანი კაცი იყო, – თუმცა შვებაც იგრძნო, რადგან ამ სიტყვებმა მათი დამოკიდებულება საყვარლის უადგილო ვნებიანობით თავმობეზრებული მამაკაცის დრამად აქცია, კლასიკურ დრამად. როჟემ სვიტერი ჩამოიცვა, მაგრამ შარვალში არ ჩაუტანებია, ისე გავიდა ოთახიდან. მერე ინანა, ტვიდის პიჯაკი რომ ოთახში დატოვა. პიჯაკი საწოლის თავთან ეკიდა და მის ასაღებად იქ რომ მისულიყო, იქნებ, ვეღარც გამოეღწია ოთახიდან. გარეთ გასულმა, ხარბად შეისუნთქა სუსხიანი ჰაერი და თავბრუ დაეხვა. პარიზში უნდა დაბრუნდეს, მაგრამ პოლს რომ ვერ ნახავს?! გზა სველია და მანქანა, ალბათ, დაუცურდება. ოტეილის კარიბჭესთან ყავას დალევს კვირადღეობით დაცარიელებულ პარიზში. როჟე სასტუმროში შემობრუნდა, ფული გადაიხადა და ქურდულად გაიპარა. მის პიჯაკს მეზი წამოიღებს, როჟე კი მდივანი ქალის ხელით თაიგულს გაუგზავნის და პიჯაკსაც დაიბრუნებს. „მაინც ვერ ვისწავლე ჭკუა!“ – ნაღვლიანად გაიფიქრა როჟემ. ერთხანს წარბშეკრული მიაქროლებდა მანქანას. მერე რადიომიმღებისკენ გაიწოდა ხელი და მოაგონდა: „საყვარელო! სიყვარული მე და პოლმა ვიცოდით!“ არაფრის ხალისი აღარ ჰქონდა. მიხვდა, პოლი დაკარგა. თავი მეთოთხმეტე გავიდა ერთი კვირა და თავის ბინაში შესული პოლი კინაღამ გაგუდა თამბაქოს კვამლმა. სასტუმრო ოთახში სასწრაფოდ გააღო ფანჯარა. „სიმონ!“ – დაიძახა, მაგრამ პასუხი ვერ მიიღო. თან შეეშინდა, თან გაუკვირდა. მერე საძინებელ ოთახში გავიდა. სიმონი საწოლზე გაშხლართულიყო, პერანგის საყელო გახსნოდა. დაუძახა მეორედ. სიმონი არ განძრეულა. პოლი სასტუმრო ოთახში შებრუნდა. კედლის განჯინა გამოაღო, ვისკის ბოთლი შეამოწმა და ზიზღით ადგილზევე დადო. ჭიქა არსად ჩანდა. სამზარეულოში გავიდა და ჯერ კიდევ სველი ჭიქა ნიჟარაში აღმოაჩინა. ერთხანს გაქვავებული იდგა. მერე ნელა გაიხადა პალტო, სააბაზანო ოთახში სახეზე კრემი გადაისვა და თმა გულდასმით დაივარცხნა. მერე ერთბაშად გული მოუვიდა. ეს კეკლუცობა სისუსტის ნიშნად ჩათვალა და თმის ჯაგრისი თაროზე მიაგდო. სწორედ კარგი დრო შეარჩია სიმონის მოსახიბლავად! პოლი საწოლ ოთახში დაბრუნდა, სიმონი შეანჯღრია და სასთუმალთან ნათურა აუნთო. სიმონი გაიზმორა, პოლის სახელი წაიბუტბუტა და კედლისკენ გადაბრუნდა. – სიმონ! – მკვახედ შეუძახა პოლმა. სიმონი შემობრუნდა. პოლმა თვალი მოჰკრა თავის ყელსახვევს, სიმონი რომ დაწოლისას მუდამ სახეზე იფარებდა, პოლი კი მუდამ დასცინოდა ამის გამო. ახლა კი აღარ იყო ხუმრობის გუნებაზე. ისე აიტანა ბრაზმა, სიმონს მივარდა და ძალით შემოაბრუნა სინათლისკენ. სიმონმა თვალები გაახილა, გაიღიმა, მაგრამ ღიმილი მაშინვე შეეყინა სახეზე. – რა მოხდა? – უნდა მოგელაპარაკო! – ასეც ვიცოდი! – თქვა სიმონმა და საწოლზე წამოჯდა. პოლმა დროზე შეიკავა თავი – კინაღამ თვალებზე ჩამოცვენილი კულულები გადაუწია. სწრაფად წამოდგა და ფანჯრის რაფას დაეყრდნო. – სიმონ, ასე არ შეიძლება. ამას უკანასკნელად გეუბნები, უნდა იმუშაო. უკვე ჩუმ-ჩუმად სმაც დაიწყე. – აკი გავრეცხე ჭიქა! ხომ ვიცი, არეულობა გძაგს! – მე ყოველგვარი უწესრიგობა მძაგს, ტყუილი მძაგს, მძაგს უნებისყოფო ადამიანები! – გაბრაზებით მოუჭრა პოლმა. – უკვე შენც მეზიზღები. სიმონი წამოდგა. პოლი გრძნობდა, სიმონს სახე დამანჭოდა, და განგებ არ შემობრუნდა. – დიდი ხანია ვგრძნობ, ვერ მიტან, – თქვა სიმონმა. – აკი ამბობენ, სიყვარულსა და სიძულვილს შორის ერთი ნაბიჯიაო. ასეა, არა? – გრძნობები აქ არაფერ შუაშია, სიმონ. საქმე ისაა, რომ სვამ, უსაქმურობ, გამოყეყეჩდი. რამდენჯერ გითხარი, იმუშავე-მეთქი? ახლა უკანასკნელად გაფრთხილებ. – მერე რა იქნება? – მერე რა იქნება და დასანახავად შემძულდები. – ნუთუ შეგიძლია ასე ხელაღებით მიმატოვო? – დაფიქრებით ჰკითხა სიმონმა. – შემიძლია. პოლი შემობრუნდა და დაუმატა: – ყური მიგდე, სიმონ... სიმონი საწოლზე ჩამომჯდარიყო და უცნაური გამომეტყველებით დაშტერებოდა საკუთარ ხელებს, მერე ხელები ასწია და პირზე მიიფარა. პოლი გაოგნებული იდგა. სიმონი არ ტიროდა, არ ინძრეოდა. პოლს თავის სიცოცხლეში არ უნახავს ესოდენ სასოწარკვეთილი ადამიანი. მერე ხმადაბლა დაუძახა. ისეთმა გრძნობამ აიტანა, თითქოს სიმონს რაღაც ემუქრებოდა. მიუახლოვდა. სიმონი ახლა მთელი ტანით ირწეოდა. პოლს ჯერ ეგონა, მთვრალიაო, და ხელი მოჰკიდა, რომ ეს უაზრო რწევა შეეწყვეტინებინა. მერე შეეცადა, სახიდან ხელები ჩამოეშორებინა. სიმონი გაძალიანდა. მაშინ პოლი მუხლებზე დაეცა და მაჯებზე წაავლო ხელი. – სიმონ, შემომხედე... სიმონ, შეწყვიტე ეს პამპულობა! როგორც იქნა, ხელები ჩამოაშორებინა სახიდან. სიმონმა შეხედა. ქანდაკებასავით გაქვავებული სახე და ისეთივე უჩინო მზერა ჰქონდა. პოლმა, მისდა უნებურად, ხელისგული ააფარა თვალებზე. – რა მოგივიდა, სიმონ?.. მითხარი, რა მოგივიდა?.. სიმონი გადმოიხარა, თავი მხარზე ჩამოადო და საოცრად მოქანცული ადამიანივით ღრმად ამოიოხრა. – ის მომივიდა, რომ აღარ გიყვარვარ, – წყნარად თქვა მან. – ბევრი ვეცადე, მაგრამ ვერაფერს გავხდი... კიდევ ის მომივიდა, რომ თავიდანვე ვიცოდი, გამაგდებდი. ის მომივიდა, რომ ვიცდიდი, წელში მოდრეკილი ვიცდიდი... ზოგჯერ მაინც მომეცემოდა იმედი... სწორედ ეს არის საშინელი, ზოგჯერ რომ მოგეცემა იმედი... ისიც მხოლოდ ღამით, – ხმადაბლა დაუმატა მან და პოლმა იგრძნო, როგორ გაწითლდა. – ჰოდა, დღეს მოსახდენი მოხდა! მთელი ერთი კვირა ამას ველოდი! ჩემი დამშვიდება ქვეყნად არაფერს შეუძლია, ვისკისაც კი... ვგრძნობდი, დღითი დღე როგორ გემატებოდა სიძულვილი და აჰა... პოლ! პოლ! თვალცრემლიანმა პოლმა მკლავები მოხვია, ჩაიხუტა. თვითონვე ესმოდა საკუთარი ჩურჩული: „სიმონ, გაგიჟდი?.. ნამდვილი ბავშვი ყოფილხარ!.. ჩემო პატარა, ჩემო საბრალო, ჩემო საყვარელო“... შუბლზე, ლოყებზე ჰკოცნიდა სიმონს. ერთბაშად მწარე ფიქრმა გაჰკრა თავში, უკვე დედობრივი სიყვარულის ხანი დამიდგაო, და მაინც გულის სიღრმეში რაღაც ეწინააღმდეგებოდა ჯიუტად, მაინც კმაყოფილებას გრძნობდა, რადგან სიმონის დამშვიდებით თითქოს ორივეს ტკივილს აყუჩებდა. – უბრალოდ, დაიღალე, – ხმადაბლა განაგრძო პოლმა. – მიტოვებული კაცის როლი გაითამაშე და საკუთარი მონაგონის მსხვერპლი გახდი. შენ არც გესმის, რა ძვირფასი ხარ ჩემთვის, ვერც წარმოიდგენ, რა ძვირფასი! ბოლო დროს ყურადღება მოგაკელი, მაგრამ ეს ჩემი სამუშაოს ბრალია, სხვა არაფრის. – სხვა არაფრის? მაშ, არ გინდა, რომ წავიდე? – ყოველ შემთხვევაში, დღეს არა! – ღიმილით უთხრა პოლმა. – მაგრამ მინდა კი, რომ იმუშაო. – რასაც მოისურვებ, ყველაფერს გავაკეთებ. მოდი, გვერდით მომიწექი, პოლ. რომ იცოდე, როგორ შემაშინე! შენ არც კი იცი, ისე მჭირდები... მომეხვიე, არ გაინძრე! როგორ მეჯავრება, კაბებს ამდენი რამ რომ აკერია... პოლ! შემდეგ პოლი გაუნძრევლად იწვა. ოდნავ ესმოდა მდუმარე სიმონის სუნთქვა მხართან. შემდეგ კეფაზე დაადო ხელი და უცებ საკუთრების ისეთმა მტკივნეულმა, ისეთმა გამჭვალავმა გრძნობამ მოიცვა, ერთბაშად დარწმუნდა, სიმონი მართლა მიყვარსო. მეორე დღეს სიმონი სამუშაოზე წავიდა. ძლივს შემოირიგა თავისი ვექილი. რამდენიმე საქმეს გადახედა, ექვსჯერ მაინც დაურეკა პოლს, დედასთან მივიდა, ფული ესესხა, – ქალბატონი ვან დენ ბეში ცას ეწია სიხარულით, – და ცხრის ნახევარზე მუშაობით დამაშვრალი კაცივით გამოეცხადა პოლს. ბოლო ორი საათი ბარში გაატარა, 421 ითამაშა ერთადერთი მიზნით – შინ ღირსეულად დაბრუნებულიყო, გულში კი იმაზე ფიქრობდა, თუ რა მოსაწყენი ყოფილა დროის ამგვარად მოკვლა და რა ტანჯვით უნდა შეევსო უსაქმო საათები. თავი მეთხუთმეტე თებერვალში როჟე და პოლი ჩვეულებრივ ერთი კვირით მთებში მიდიოდნენ. შეთანხმებული იყვნენ, სამიჯნურო საქმეების მიუხედავად (იმხანად მხოლოდ როჟეს სამიჯნურო საქმენი იგულისხმებოდა), ყოველ ზამთარს როგორმე გამოენახათ რამდენიმე დღე დასასვენებლად. ერთ დილას როჟემ კანტორაში დაურეკა პოლს; შეატყობინა, ათი დღის შემდეგ ვაპირებ წასვლას და ბილეთი აგიღო თუ არაო. პოლი შიშით ეკითხებოდა საკუთარ თავს, ამ დაპატიჟების მიზეზი სინდისის ქენჯნა იყო თუ, უბრალოდ, მისი და სიმონის დაშორების სურვილი. პოლის გადაწყვეტილებას კი პირველი მიზეზი თუ შეარყევდა. თუმცა ისიც კარგად იცოდა, როჟეს რაც უნდა ეთქვა, მთებში ერთად ყოფნა ორივესთვის ტანჯვად იქცეოდა. ხოლო როდესაც გაიხსენა, რა მხიარული იყო როჟე მთებში, რა სისწრაფით ეშვებოდა მთის კალთებზე და შეშინებულ პოლს როგორ მიათრევდა, იგრძნო, დარდით გული ლამის დაჰფლეთოდა. – რას იტყვი? – არა მგონია, როჟე, რომ შევძლოთ. თავს მოვიტყუებთ, თითქოს... ერთი სიტყვით, ისე მოვაჩვენებთ ერთმანეთს თავს, თითქოს, მთების გარდა, სხვა არაფერზე ვფიქრობდეთ! – სწორედ იმიტომ მივდივარ, რომ სხვა არაფერზე ვიფიქრო. გარწმუნებ, შევძლებ კიდეც ამას. – იმ შემთხვევაში წამოგყვებოდი, თუ... (კინაღამ უთხრა, ჩემზე ან ჩვენზე თუ შეძლებდი ფიქრსო, მაგრამ გაჩუმდა) თუ აუცილებლად გჭირდები, მაგრამ შენ უჩემოდაც მშვენივრად იქნები მარტო ან... სხვა ვინმესთან ერთად. – კეთილი. თუ სწორად გაგიგე, ჯერჯერობით არ გინდა პარიზიდან წასვლა. „სიმონს გულისხმობს!“ – გაიფიქრა პოლმა. – „რატომ ხდება ასე? რატომ არავის ძალუძს, ზედაპირის მიღმა სინამდვილე დაინახოს?“ თუმცა ისიც იგრძნო, ეს ერთი თვე სიმონს ძალიან მისჩვეოდა, მასთან ცხოვრება ყოველდღიურ ყოფად ქცეულიყო. ალბათ, სწორედ სიმონის გამო უთხრა უარი როჟეს. – თუ გნებავს, ასეცაა... სიჩუმე ჩამოვარდა. – შენ ცუდად გამოიყურები, პოლ, ძალიან დაღლილი სახე გაქვს. ჩემთან თუ არ გინდა წამოსვლა, სულერთია, სხვასთან ერთად წადი. შენთვის ეს აუცილებელია. როჟე ნაღვლიანად და ალერსით ელაპარაკებოდა. პოლს თვალებზე ცრემლი მოადგა. ჰო, როჟე უთუოდ მასთან უნდა იყოს, ოღონდ ათდღიან მოწყალებას კი არ სთავაზობდეს, არამედ მისი სამუდამო მფარველი გახდეს! ეს უნდა იცოდეს როჟემ; ყველაფერს ხომ საზღვარი აქვს, მამაკაცის თავკერძობასაც კი. – აუცილებლად წავალ, – უთხრა პოლმა, – და ერთმანეთს ღია ბარათებსაც გავუგზავნით ერთი მწვერვალიდან მეორეზე. როჟემ ყურმილი დაკიდა. ვინ იცის, იქნებ დახმარებას სთხოვდა პოლს, მან კი უარი უთხრა?! ნუთუ ეს არის პოლის სიყვარული! და მაინც, პოლი ბუნდოვნად გრძნობდა, რომ მართალია და რომ უფლება აქვს და მოვალეც არის, იყოს მომთხოვნი, თუნდაც ამის გამო დაიტანჯოს. ბოლოს და ბოლოს, იგი ქალია, რომელიც გაგიჟებით უყვართ! ჩვეულებრივ, პოლი და სიმონი ახლომახლო, თითქმის ცარიელ რესტორნებში დადიოდნენ, მაგრამ ამ საღამოს შინ დაბრუნებულ პოლს სიმონი კარის ზღურბლზე დახვდა. მუქი კოსტიუმი ეცვა, თმა გულდასმით დაევარცხნა. ერთი სიტყვით, საზეიმო იერი ჰქონდა. პოლს ერთხელ კიდევ მოხვდა თვალში სიმონის სილამაზე, მისი უჩვეულო ჭრილის თვალები, სწორედ ისეთი, კატას რომ აქვს, ლამაზად მოყვანილი ბაგე, და ლაღად გაიფიქრა, ამ ყმაწვილს, დღენიადაგ ჩემს კაბებში რომ აქვს თავი ჩარგული და მთელ დღეებს ჩემს ლოდინში ატარებს, რაინდისა და ქალების გულთა მპყრობელის გარეგნობა აქვსო. – ღმერთო, რა დიდებული სანახავი ხარ! რა მოხდა? – ჰკითხა მან. – გასართობად უნდა წაგიყვანო! – მიუგო სიმონმა. – სადმე ბრწყინვალე რესტორანში ვისადილებთ, მერე კი ვიცეკვებთ! მე შინ სიამოვნებით დავრჩებოდი და ერბოკვერცხსაც გემრიელად შევჭამდი, მაგრამ მინდა საზოგადოებაში გაგიყვანო! სიმონმა პალტო გახადა. პოლმა ოდეკოლონის სუნი იგრძნო. საძინებელ ოთახში, საწოლზე, მისი მკერდზე მოხდილი საღამოს კაბა ეფინა. ორჯერ თუ ექნებოდა ეს კაბა ჩაცმული. – ყველაზე უფრო ეს კაბა მომეწონა! – უთხრა სიმონმა. – კოქტეილი მოგიმზადო? სწორედ ისეთი კოქტეილი მოუმზადა, პოლს რომ უყვარდა. პოლი საწოლზე ჩამოჯდა, დაბნეული იყო. განა მთებს იმიტომ მოსწყდა, რომ დიდ საზოგადოებაში მოხვედრილიყო?! პოლმა სიმონს გაუღიმა. – კმაყოფილი ხარ? ძალიან ხომ არ დაიღალე? თუ გინდა, ახლავე გამოვიცვლი კოსტიუმს და შინ დავრჩები. სიმონმა მუხლი საწოლზე ჩამოდო და პიჯაკის გახდა დააპირა. პოლმა მკერდზე მიადო თავი, ხელი პერანგის ქვეშ შეუცურა და მისი სხეულის სითბო იგრძნო, ცოცხალი სითბო! – კარგი აზრი მოგსვლია თავში! – თქვა ბოლოს. – მაშასადამე, გინდა ეს კაბა ჩავიცვა? მე კი მეგონა, ამ კაბაში, ცოტა არ იყოს, ცანცარა ქალს ვგავარ. – მე შენი სიშიშვლე მომწონს. ეს კაბა კი სხვებთან შედარებით უფრო მოხდილია. მთელი კარადა გადაგიქექე. პოლმა ჭიქა აიღო და გამოცალა. სიმონი რომ არა, ალბათ, მარტოკა დაბრუნდებოდა შინ, ლოგინში ჩაწვებოდა, წიგნს აიღებდა და მოიწყენდა. სიმონის გამოჩენამდე ხომ ხშირად იყო ასე! სამაგიეროდ, ახლა გვერდით ჰყავს სიმონი, იგი იცინის, ბედნიერია, თვითონაც მასთან ერთად იცინის. სიმონმა სთხოვა, ჩარლსტონი მასწავლეო. ის კი არ იცოდა, რომ ამ თხოვნით მთელი ოცი წლით უკან აბრუნებდა პოლს. ისიც ასწავლიდა, ხალიჩაზე ბორძიკობდა, მერე კი, აქოშინებული, მკლავებში ჩაუვარდა სიმონს. პოლი გულიანად კისკისებდა. როჟეც გადაავიწყდა, თოვლიც და გულისტკივილიც. იგი გაახალგაზრდავებული, გალამაზებული იყო. მერე სიმონი ოთახიდან გააგდო, სახეზე კრემი წაისვა და ეს მკერდზე მოხდილი კაბა ჩაიცვა. სიმონი მოუთმენლად უბრახუნებდა კარზე. როცა პოლი გამოვიდა, სიმონმა აღტაცებისგან თვალები დახუჭა, მერე შიშველი მხრები დაუკოცნა და მეორე ჭიქა კოქტეილი ძალით დაალევინა, თუმცა პოლს სამელი არ უყვარდა. პოლი ბედნიერი იყო, ზღაპრულად ბედნიერი! ღამის კაბარეში, მეზობელ მაგიდასთან, ორი მანდილოსანი იჯდა, ორივე პოლზე ხნიერი. ოდესღაც პოლი ამ ქალებს ხვდებოდა, ერთადაც უმუშავიათ. ქალები გაკვირვებული ღიმილით მიესალმნენ, ხოლო როცა სიმონი წამოდგა და პოლი საცეკვაოდ გაიწვია, პოლმა მკაფიოდ გაიგონა ქალების ნათქვამი: – რამდენი წლის იქნება ახლა? პოლი მძიმედ დაეყრდნო სიმონს მკლავზე. მთელი სიამოვნება ჩაუშხამდა. კაბა შეუფერებელი აცვია, სიმონის გარეგნობაც ყველას თვალში ხვდება. მართლა უაზროდ ცხოვრობს. შინ წამიყვანეო, სთხოვა სიმონს. სიმონი არ გასძალიანებია და პოლი მიხვდა, ქალების ნათქვამი მანაც გაიგონა. შინ მისვლისთანავე კაბა სასწრაფოდ გაიხადა. სიმონი ორკესტრს აქებდა, პოლს კი უნდოდა, სიმონი შინ წასულიყო. ვიდრე სიმონი გაიხდიდა, პოლი სიბნელეში იწვა, სინათლე არ აანთებინა. ნანობდა, ორი ჭიქა კოქტეილი და მერე შამპანურიც რომ დალია. კარგი შესახედავი კი იქნება ხვალ, სახემოტეხილი! საშინელი დარდი შემოაწვა გულზე. სიმონი ოთახში შევიდა, საწოლის კიდეზე ჩამოჯდა და შუბლზე დაადო ხელი. – არა, სიმონ, დაღლილი ვარ, – უთხრა პოლმა. სიმონს ხმა არ მოუღია, არც განძრეულა. სააბაზანო ოთახიდან შემოჭრილ შუქზე პოლმა დაინახა, სიმონს თავი დაეხარა და დაფიქრებულიყო. – პოლ, – თქვა მან ბოლოს, – უნდა მოგელაპარაკო! – გვიანაა. მეძინება. ხვალ ვილაპარაკოთ. – არა, ახლავე უნდა გელაპარაკო და შენც მომისმენ! გაოცებულმა პოლმა თვალები გაახილა: სიმონი პირველად ელაპარაკებოდა ასეთი თავდაჯერებული კილოთი. – შენი არ იყოს, მეც გავიგონე იმ ორი ბებერი როკაპის ნათქვამი. არ მინდა განიცადო ეს ამბავი, არ გეკადრება ასეთი ლაჩრობა. ჩემთვის ეს შეურაცხმყოფელია. – სიმონ, ტრაგედიას ნუ ქმნი... ისიც არაფრისგან... – ტრაგედიას მე არ ვქმნი. პირიქით, მინდა, რომ შენ არ ქმნიდე. ცხადია, ეცდები ყველაფერი დამიმალო, მაგრამ ვერ მოახერხებ. პატარა ბიჭი აღარა ვარ, პოლ! მე შემიძლია გაგიგო და, იქნებ, დაგეხმარო კიდევაც. ძალიან, ძალიან ბედნიერი ვარ შენთან, შენც კარგად იცი, მაგრამ ეს არ კმარა. მე მინდა, შენც ბედნიერი იყო ჩემთან. ჯერჯერობით ბედნიერი არ ხარ, რადგან როჟე ისევ გიყვარს. დროა მიხვდე, რომ ჩვენი ამბავი მარტო ბედნიერი შემთხვევა არ არის. სერიოზული ამბავია და შენ უნდა დამეხმარო, რომ იგი განმტკიცდეს! აი, ამის თქმა მინდოდა. სიმონი თავდაჯერებულად, მაგრამ მაინც დაძაბული ლაპარაკობდა. პოლი გაკვირვებითა და ერთგვარი იმედითაც უსმენდა. თურმე, სულაც არ ყოფილა სიმონი მიუხვედრელი, როგორც მას ეგონა. მას სჯერა, რომ პოლს შეუძლია ყველაფერი თავიდან დაიწყოს. იქნებ, მართლაც მოახერხოს ეს!.. – არც ისეთი უგუნური ვარ, ეს შენც იცი. უკვე ოცდახუთი წლისა ვარ. შენს გაცნობამდე ადამიანურად არ მიცხოვრია და, თუ დაგცილდი, ვერც მერე ვიცხოვრებ. შენ ის ქალი ხარ და, რაც მთავარია, ის ადამიანი, მე რომ მჭირდება. ეს მე კარგად ვიცი. თუ გინდა, ხვალვე შეგირთავ ცოლად. – მე ოცდახრამეტი წლისა ვარ, სიმონ! – შეახსენა პოლმა. – ცხოვრება ქალების დღიური როდია, არც ძველი გამოცდილების გაგრძელებაა. შენ თოთხმეტი წლით უფროსი ხარ ჩემზე, მე კი შენ მიყვარხარ და ძალიან დიდხანსაც მეყვარები. აი, ესაა მთავარი! ამიტომაც მიმძიმს, როცა იმ ბებერ თხუნელებს ყურადღებას აქცევ ან საზოგადოებრივ აზრს ანგარიშს უწევ. შენთვის, ჩვენთვის მთავარი როჟეა. სხვა პრობლემა ჩვენთვის არ არსებობს. – სიმონ, მაპატიე... მე მეგონა... – შენ გეგონა, რომ მე ფიქრი არ შემეძლო! ახლა კი ცოტა მიიწი! სიმონი გვერდით მიუწვა პოლს, მოეხვია, მიუალერსა და დაეუფლა. პოლს აღარ მოუმიზეზებია დაღლილობა... და სიმონმა მას ენით აუწერელი სიამოვნება მიანიჭა, ისეთი, როგორიც აქამდე არ განეცადა. მერე სიმონი ოფლით დაცვარულ შუბლზე მოეფერა, მხართან მიიდო მისი თავი, თუმცა, ჩვეულებრივ, თვითონ იძინებდა პოლის მხარზე, საბანი ორივე მხრიდან შემოუკეცა და ჩასჩურჩულა: – ახლა დაიძინე. მე ვიზრუნებ ყველაფერზე. პოლს ნაზად გაეღიმა სიბნელეში და მხარზე აკოცა. სიმონმაც მბრძანებლის ოლიმპიური სიმშვიდით მიიღო ეს ამბორი და, საკუთარი სიმტკიცით კიდეც შეცბუნებულსა და კიდეც გაამაყებულს, დიდხანს არ მოუხუჭავს თვალი. თავი მეთექვსმეტე აღდგომა ახლოვდებოდა და სიმონიც მთელი დღეები ვექილ ფლერის კანტორაში თუ პოლის სასტუმრო ოთახში, ხალიჩაზე, გეოგრაფიულ რუკებს ჩაჰკირკიტებდა. ასე შეადგინა ორი მარშრუტი იტალიაში გასამგზავრებლად, სამი – ესპანეთისთვის და ახლა საბერძნეთისკენ გაუწია გულმა. პოლი უსიტყვოდ უგდებდა ყურს; დიდი-დიდი, ათდღიან შვებულებას თუ მოახერხებდა; თან ისეთი დაღლილი იყო, მოგზაურობაზე ფიქრიც კი აშინებდა. დიდი სიამოვნებით დაისვენებდა სადმე სოფელში, სადაც დღეები ერთფეროვანი იქნებოდა, ერთი სიტყვით, ისე, როგორც ბავშვობაში, არდადეგებზე, მაგრამ სიმონის გაწბილებაც არ შეეძლო. მას უკვე თავი გამოცდილ მოგზაურად წარმოედგინა, ვაგონიდან ჩამოხტომისას პოლს რომ ხელს შეაშველებდა, ათი დღით ადრე შეკვეთილი მანქანისკენ გააქანებდა, ქალაქის საუკეთესო სასტუმროში დააბინავებდა და ყვავილებით მორთულ ოთახს დაახვედრებდა (ყვავილებსაც წინასწარ დაუკვეთდა დეპეშით); ის კი ავიწყდებოდა, რომ თავის დროზე წერილსაც ვერ წერდა და ბილეთსაც ბაქანზევე კარგავდა. სიმონი ოცნებობდა. მის ოცნებებს ბოლო არ უჩანდა და ყველა ეს ოცნება ისევე მიისწრაფოდა პოლისკენ, როგორც აბობოქრებული მდინარე მშვიდი ზღვისკენ. სიმონს არასოდეს ისე ლაღად არ უგრძნია თავი, როგორც ამ ბოლო თვეებში; ყოველდღე ერთსა და იმავე კანტორაში იჯდა, ყოველ საღამოს ერთსა და იმავე ქალთან ატარებდა, ერთადერთი სურვილით, ერთადერთი საზრუნავითა და ერთადერთი სატანჯველით შეპყრობილი, რადგან პოლი დროდადრო თითქოს ხელიდან უსხლტებოდა, თვალს არიდებდა, სიმონის აღტკინებულ სიტყვებს მკრთალ ღიმილსღა აგებებდა, როჟეს ხსენებაზე ჯიუტად დუმდა. სიმონი ხშირად გრძნობდა, რა უაზროდ და უშედეგოდ იბრძოდა. დრო კი არაფერს შველოდა. როჟეზე მოგონებებს კი არ უნდა შეჰბრძოლებოდა, არამედ ძირშივე ამოეძირკვა ის, რაც პოლის სულში მტკივნეული ფესვივით ჩაბუდებულიყო. ზოგჯერ კიდეც ფიქრობდა, იქნებ, სწორედ ამ სიჯიუტემ, ამ ტანჯვამ შეაყვარა პოლი და მის სიყვარულსაც ეს ასაზრდოებდა?! მაგრამ როგორც კი გაახსენდებოდა, პოლი მელოდება და ერთ საათში გულში ჩავიკრავო, როჟეს არსებობა მაშინვე ავიწყდებოდა. სჯეროდა, პოლს იგი უყვარდა, ყველაფერი ბედნიერების შუქით იყო განათებული. პოლსაც სწორედ ასეთი წუთები უყვარდა ყველაზე მეტად, რადგან სიმონი იმ წუთებში აიძულებდა, ეცნო, რომ მათი სიახლოვე სინამდვილე იყო, და ანგარიში გაეწია მისთვის. ეტყობა, ბოლოს და ბოლოს, თავშეკავებაც გბეზრდება ადამიანს, მაგრამ როგორც კი მარტო დარჩებოდა, როგორც კი წარმოიდგენდა, რომ როჟე მის გარეშე ცხოვრობდა, მომხდარი დიდ შეცდომად მიაჩნდა და თავის თავს ეკითხებოდა, ასეთი რამ ჩვენ როგორ მოგვივიდაო. „ჩვენ“ მუდამ როჟეს და პოლს გულისხმობდა. სიმონი კი „ი ს“ იყო. მაგრამ როჟემ ხომ არაფერი იცოდა ამაზე. როცა ცხოვრება დაღლის, მოვა პოლთან, შესჩივლებს თავის უიღბლობას და, ალბათ, შეეცდება პოლი დაიბრუნოს! ვინ იცის, იქნებ, მართლაც დაიბრუნოს! სიმონი საბოლოოდ დამცირდება, პოლი კი დარჩება მარტოდმარტო ტელეფონის გაურკვეველი ზარებისა და სავსებით გარკვეული წვრილმანი წყენების მოლოდინში. და პოლსაც ერთბაშად აღაშფოთებდა საკუთარი ფატალიზმი, იმის შეგრძნება, რომ ეს გარდაუვალია. მის ცხოვრებაში რ ო ჟ ე გარდაუვალია. და მაინც, ეს ხელს არ უშლიდა ყოფილიყო სიმონთან, მის მკლავებში მომწყვდეულს ნეტარების კვნესა აღმოხდენოდა; ზოგჯერ თვითონაც ჩახუტებოდა, ისე მოხვეოდა, როგორც მხოლოდ ბავშვს ან შმაგ საყვარელს ეხვევა ხოლმე ქალი, მოხვეოდა იმ მესაკუთრესავით, რომელსაც თვითონვე არ სჯერა, რომ ეს ბედნიერება მუდმივად გასტანს. ასეთ წუთებში პოლი გრძნობდა, რომ აღარ იყო ახალგაზრდა, რომ იგი აიტაცა სიყვარულის იმ დიდებულმა სურვილმა, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ სიბერემ იცის. ჰოდა, ბრაზობდა საკუთარ თავზე, ბრაზობდა როჟეზე, რომელიც მის გვერდით არ იყო, რომელიც არც ცდილა, სიმონი ჩამოეშორებინა მისთვის. როჟესთან პოლს გაორების გრძნობა არ აწვალებდა, იცოდა, რომ როჟე მისი მბრძანებელი იყო, თვითონ კი – როჟეს საკუთრება. როჟე ოდნავ თუ იყო მასზე ხნიერი; მათი სიახლოვე იმ ზნეობრივი თუ ესთეტიკური ნორმების შესაბამისი იყო, რომლებსაც მისდა უნებურად ანგარიშს უწევდა თურმე. რაც შეეხება სიმონს, მას არასოდეს უგრძნია თავი პოლის მბრძანებლად, ქვეშეცნეულად მუდამ პატარა ბავშვის როლს თამაშობდა, ის კი არ ესმოდა, რომ სწორედ ეს ღუპავდა. უსუსური ბავშვივით იძინებდა მეგობარი ქალის მხარზე, თითქოს მფარველობას სთხოვსო, ალიონზე წამოხტებოდა საუზმის მოსამზადებლად, ყოველ ნაბიჯზე რჩევას ეკითხებოდა. ყოველივე ეს თან გულს უჩუყებდა პოლს, თან ეჩოთირებოდა. ასე ეგონა, რაღაც არაბუნებრივს სჩადიოდა. სიმონი პატივსაც სცემდა პოლს: იგი უკვე მუშაობდა, ერთხელ ვერსალშიც კი წაიყვანა სასამართლო პროცესზე, სადაც პოლის გულის მოსაგებად ბრწყინვალე ახალგაზრდა ვექილის როლი გაითამაშა, ხელს ართმევდა ვიღაცებს, უღიმოდა ჟურნალისტებს და მაინც მთელი ყურადღება პოლისკენ ჰქონდა, თითქოს ის ყოფილიყოს მთელი მისი შთაგონების ღერძი. ერთბაშად სიტყვას შეწყვეტდა, პოლს გადახედავდა, თუ მიყურებსო. არა, სიმონი გულგრილი კაცის როლს არ თამაშობდა პოლის წინაშე. და პოლიც თვალს არ აშორებდა, აღტაცებული, სმენადქცეული შესცქეროდა, მაგრამ როგორც კი სიმონი მიბრუნდებოდა, მაშინვე შეეცვლებოდა მზერა, სინაზე და სიამაყე ჩაუდგებოდა თვალებში. ქალებიც თვალს ვერ სწყვეტდნენ სიმონს. პოლს სიამოვნებდა, რომ არსებობდა ადამიანი, რომელიც მისთვის ცოცხლობდა; უკვე აღარ აწუხებდა ასაკობრივი განსხვავება, აღარც ეკითხებოდა თავის თავს, ათი წლის შემდეგ ვეყვარები თუ არაო? რაღაც შინაგანი ხმა ჯიუტად უმტკიცებდა, ათი წლის შემდეგ ან მარტო იქნები, ან როჟესთანო. იგი ამოდ ებრძოდა თავის გაორებულ გრძნობას და მეტი სინაზით ევსებოდა გული სიმონისადმი: „ჩემი მსხვერპლი, ჩემი საყვარელი მსხვერპლი, ჩემი პატარა სიმონი!“ პირველად თავის სიცოცხლეში ტკბებოდა ამ შემზარავი სიხარულით – გიყვარდეს ადამიანი, რომელსაც სულ მალე უცილობლად დატანჯავ! ეს „უცილობლობა“ და მისი შედეგები შიშს ჰგვრიდა პოლს: ერთ მშვენიერ დღეს ხომ ჰკითხავდა სიმონი – დაჩაგრულს ჰქონდა ამის უფლება – „რატომ მარჩიე როჟე? რითი მაჯობა მაგ გულგრილმა ხეპრემ? განა მე ყოველდღე არ გთავაზობდი ჩემს დიდ სიყვარულს?“ როგორ აეხსნა სიმონისათვის, რას ნიშნავს მისთვის როჟე; პოლი ვერ იტყოდა როჟეზე „ის“. როჟე „ჩ ვ ე ნ“ იყო ყოველთვის, თავისი და როჟეს ცხოვრების გათიშვა შეუძლებლად მიაჩნდა. რატომ? თვითონაც არ იცოდა. იქნებ იმიტომ, რომ მათი სიყვარულის შესანარჩუნებლად ამ ექვს წელიწადში იმდენი ტანჯვა გადაიტანა, იმდენი ძალა დახარჯა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ბედნიერებაზე ძვირფასი გახდა მისთვის?! ან იქნებ იმიტომ, რომ პოლი ამაყი იყო და ვერ შერიგებოდა იმ აზრს, ეს ტანჯვა ამაო იყოო, და რაკი ამდენი ტკივილი გადაიტანა, რაკი როჟე აირჩია ამ ტანჯვა-წამებაში საწვრთნელად, ყოველივე ამან სიამაყე გაუათკეცა?! ასე იყო თუ ისე, როჟე მუდამ ხელიდან უსხლტებოდა და მასთან ჭიდილი პოლის ცხოვრების აზრი გამხდარიყო. მაგრამ პოლი არ იყო ბრძოლისთვის გაჩენილი. ამას ზოგჯერ კიდეც ახსენებდა საკუთარ თავს, როცა სიმონს აბრეშუმივით თმაზე ეფერებოდა. მასაც ისევე სრიალ-სრიალით შეეძლო გაევლო ეს ცხოვრება, როგორც მისი ხელი დასრიალებდა სიმონის კულულებზე, ამასავე ეჩურჩულებოდა სიმონს. სანამ დაიძინებდნენ, დიდხანს იწვნენ სიბნელეში ხელიხელჩაკიდებულნი და ჩურჩულებდნენ. ზოგჯერ პოლს სულელური შეგრძნება იპყრობდა, ასე ეგონა, გვერდით სკოლის მეგობარი გოგო მიწევს, ორივენი თოთხმეტი წლისა ვართ და ზმანებებით ჩაძირულ საძინებელში ვჩურჩულებთო. სიმონი აღტაცებაში მოჰყავდა ამ იდუმალ აღსარებებს და თვითონაც ხმადაბლა ელაპარაკებოდა. – ჰო, როგორ მოიქცეოდი? – მარკთან, ჩემს ქმართან დავრჩებოდი. ბოლოს და ბოლოს, ძალიან სასიამოვნო და ფაქიზი ბუნების კაცი იყო... ძალიან მდიდარიც... მე კი მინდოდა, მეცადა... პოლს უნდოდა სიმონისათვის აეხსნა, როგორ მოხდა, რომ იმ დღიდან, რა დღიდანაც გადაწყვიტა ამ მძიმე, დამამცირებელ სამყაროში ამოეყო თავი, ქალის სამსახური რომ ჰქვია, სადაც გამუდმებული ფუსფუსი, ფულზე ზრუნვა გჭირდება, სადაც ხან ღიმილი და ხან დუმილი გმართებს, მისი ცხოვრება სულ სხვა კალაპოტით წარიმართა. სიმონი უსმენდა და ამ მოგონებებში მხოლოდ ის აინტერესებდა, რაც მათ სიყვარულთან იყო დაკავშირებული. – მერე? – მერე... ცოტა ხნის შემდეგ, მგონია, რომ მარკს ვუღალატებდი, თუმცა არ ვიცი... ყოველ შემთხვევაში, ბავშვი მეყოლებოდა, ამისთვის კი ღირდა... პოლი გაჩუმდა. სიმონი მოეხვია. მასაც უნდოდა პოლისგან შვილი, მას ყველაფერი უნდოდა. პოლს გაეცინა, ნაზად აკოცა თვალებზე და განაგრძო: – ოცი წლისას სულ სხვანაირად მეჩვენებოდა ყველაფერი. კარგად მახსოვს, როგორ გადავწყვიტე, რადაც უნდა დამიჯდეს, ბედნიერი ვიყო-მეთქი! დიახ, ეს კარგად ახსოვდა. ოცნებით შეპყრობილი დაეხეტებოდა ქუჩაში, პლაჟზე; დადიოდა და დადიოდა, ვიღაცას ან რაღაცას რომ გადაჰყროდა. ბედნიერებისკენ ლტოლვა მასაც ისევე ფრთას ასხამდა, როგორც წინა სამ თაობას. დაბრკოლებებიც საკმაო შეხვდა, მაგრამ მაინც ეცოტავებოდა. ახლა კი უკვე აღარ ცდილობს რაიმე დაიპყროს. ახლა ცდილობს, მხოლოდ შეინარჩუნოს, მრავალი წლით შეინარჩუნოს ის ხელობა, რომელიც აქვს, ის მამაკაცი, რომელიც ჰყავს, თუმცა ოცდაცხრამეტი წლის ქალს დიდი რწმენა არც ერთისა ჰქონდა და არც მეორისა! სიმონი თვლემდა, პოლი კი ისევ ჩურჩულებდა: „გძინავს, ძვირფასო?“ ეს ორი სიტყვა მაშინვე აფხიზლებდა სიმონს, ეუბნებოდა, არაო, მაგრად ეხუტებოდა სიბნელეში, მისი სურნელით, საერთო სითბოთი გარშემოხვეული და უჩვეულოდ ბედნიერი. თავი მეჩვიდმეტე ოცდამეათე სიგარეტი ნამწვავებით სავსე საფერფლეში ჩააქრო. პირში უსიამოვნო გემო დარჩა, შეაჟრჟოლა და ვინ იცის, უკვე მერამდენედ სასთუმალთან ლამპა აანთო. ღამის სამი საათია და აქამდე თვალი ვერ მოხუჭა. ფანჯარას სწრაფად ჰკრა ხელი და გააღო. ყინულივით ჰაერი ისე მძაფრად მოხვდა სახეში და მკერდზე, ფანჯარა მაშინვე მიხურა, შუბლი მინას მიადო, თითქოსდა სიცივის „დანახვა“ სურსო, მაგრამ უკაცრიელი ქუჩის ცქერა მოსწყინდა, სარკეში საკუთარი თავი შეათვალიერა და მაშინვე თვალი მოარიდა. ცუდად გამოიყურებოდა. მაგიდიდან ისევ აიღო „გოლუაზის“ კოლოფი, სიგარეტი ანგარიშმიუცემლად ჩაიდო პირში, მაგრამ იმწამსვე მაგიდაზე მიაგდო. აღარ მოსწონდა ეს უნებური მოძრაობები, მის თვალში რომ ოდესღაც ცხოვრების ეშხს წარმოადგენდა, აღარც მარტოხელა მამაკაცის ჩვევები მოსწონდა, აღარც თამბაქოს გემო; უნდა უმკურნალოს თავს, სულ მთლად მოეშვა. მართალია, პოლთან დაშორებას ნანობდა, მაგრამ განა ამან გახადა ავად? პოლს ახლა ალბათ სძინავს იმ განებივრებული ბიჭის მკლავებში და ყველაფერი გადაივიწყა. როჟესაც შეუძლია სახლიდან გავიდეს, ვინმე დედაკაცს გადაეყაროს და გამოთვრეს! პოლს ხომ სწორედ ასეთ ადამიანად მიაჩნდა! არა, პოლი სინამდვილეში პატივს არასოდეს სცემდა როჟეს, გაუთლელ, უხეშ მამაკაცად თვლიდა. თუმცა, რაც კი სიკეთე ჰქონდა, როჟემ ყველაფერი პოლს მიუძღვნა. ყველა ქალი ერთნაირია: ყველაფერს შენგან წაიღებს ყველაფერს თავისას მოგცემს, შეუმჩნევლად სრულ ნდობას ჩაგინერგავს, მერე კი რაღაც სისულელეს მოიმიზეზებს და მიგატოვებს. განა სისულელე არ არის პოლისა და სიმონის დაახლოება? სხვა რა უნდა დაერქვას! ასეა თუ ისე, ის ბიჭი ახლა პოლს ეხვევა, მის უკანგადაგდებულ თავს დაჰყურებს, მის ნაზ, ალერსსდამყოლ სხეულს დაჰყურებს... როჟე ერთბაშად შებრუნდა ოთახში, სიგარეტს მოუკიდა და ხარბად მოქაჩა, მერე ნამწვები ბუხარში ჩაყარა. ცეცხლი უნდა დაანთოს! როდესაც პოლი მასთან მოდიოდა, შემოსვლისთანავე ბუხარს მიაშურებდა, ჩაცუცქდებოდა, მარჯვედ აწყობდა ნაფოტებს და ვიდრე ცეცხლი არ აბდღვრიალდებოდა, არ ადგებოდა. მერე უკან დაიხევდა სიბნელეში და ოთახიც გამოცოცხლდებოდა, ვარდისფერი შუქით აივსებოდა, ჩრდილები ალიცლიცდებოდა. ამ წუთში როჟესთვის განსაკუთრებით სასურველი იყო ხოლმე პოლი და არც მალავდა. რამდენი ხანია პოლი არ მოსულა? ალბათ, ორი თუ სამი წელი იქნება. ჩვეულებრივ, როჟე დადიოდა მასთან: ასე უფრო ხელსაყრელი იყო მისთვის – იცოდა, პოლი მუდამ ელოდა. საფერფლე ისევ ხელში ეჭირა, მერე დაუვარდა, იატაკზე გაგორდა, მაგრამ არ გატყდა. როჟეს კი რატომღაც უნდოდა გატეხილიყო, ხელში არ სჭეროდა ეს უსულგულო საგანი, უნდოდა ოთახი ნატეხებით, ნამსხვრევებით ავსებულიყო! მაგრამ საფერფლე არ გატყდა. საფერფლე მხოლოდ რომანებსა და კინოში ტყდება. აი, ძვირფასი ბროლი რომ ყოფილიყო, როგორიც პოლს ბლომად აქვს ბინაში, სხვა ამბავია. ამ ჩვეულებრივ, უნივერსალურ მაღაზიაში ნაყიდ საფერფლეს კი რა გატეხდა! რამდენი ლამაზი ნივთი გაუტეხა პოლს, მაგრამ მას ერთხელაც არ დასცდენია საყვედური, პირიქით, მუდამ გულიანად იცინოდა; უკანასკნელად ულამაზესი ბროლის ჭიქა დაუმსხვრია. შიგ ჩასხმული ვისკი უჩვეულო ოქროსფრად ლივლივებდა. სხვათა შორის, ყველაფერი ლამაზად გამოიყურებოდა იმ ბინაში, სადაც ადრე როჟე მასპინძლად და ბატონ-პატრონად გრძნობდა თავს. იქ ყველაფერი ჰარმონიული, ფაქიზი და დამამშვიდებელი იყო. ასე ეგონა, მუდამ ძნელად შორდებოდა იქაურობას, მაშინაც კი, როცა პოლის სახლიდან სახეტიალოდ მიდიოდა ღამით. ახლა კი ზის მარტო შინ და ამაოდ ბრაზობს საფერფლეზე, რად არ დაიმსხვრაო. როჟე დაწვა, სინათლე ჩააქრო, ცალი ხელი მკერდზე დაიდო და, სანამ ჩაეძინებოდა, საკუთარ თავს გამოუტყდა, უბედური ვარო. თავი მეთვრამეტე ერთ საღამოს რესტორნის კარში შეეჩეხნენ ერთმანეთს. სამივემ ერთდროულად გაითამაშა პარიზული ბალეტისათვის ჩვეული, ესოდენ კლასიკური და უაზრო სცენა: ქალი თავის დაკვრით მიესალმა მამაკაცს, რომლის მკერდზეც არაერთხელ აღმოხდენია ოხვრა და კვნესა და არაერთხელ ჩასძინებია! მამაკაცი დაბნევით მიესალმა, ხოლო სიმონმა წამით თვალი თვალში გაუყარა და, დიდი სურვილის მიუხედავად, არ გაურტყამს. ისინი ერთმანეთის მოშორებით შემოუსხდნენ მაგიდებს. პოლმა ისე შეუკვეთა სადილი, თავი არ აუწევია. რესტორნის პატრონისა და პოლის ზოგიერთი ნაცნობისთვის ეს ჩვეულებრივი სცენა გახლდათ. სიმონმა მტკიცედ მოითხოვა სასმელი. მეორე მაგიდასთან როჟე თავის თანამესუფრე ქალს ეკითხებოდა, რომელი კოქტეილი გირჩევნიათო. პოლმა, როგორც იქნა, თავი აიღო, სიმონს გაუღიმა და როჟესკენ გააპარა თვალი: მას კვლავაც უყვარს ეს კაცი! როგორც კი როჟე შესასვლელში დაინახა, მისთვის ჩვეული გაბღენძილი იერით მომავალი, უმალ ეს გაიფიქრა და ამ ფიქრმა მწარედ უჩხვლიტა გულში. თითქოს ხანგრძლივი ძილისგან გამოფხიზლდა. როჟემაც გახედა პოლს, შეეცადა გაეღიმა, მაგრამ წამსვე პირზე შეაცივდა ღიმილი. – რას დალევთ? – ჰკითხა სიმონმა პოლს. – თეთრ ღვინოს? – სიამოვნებით. პოლი დაჰყურებდა საკუთარ ხელებს, ლამაზად გაშლილ სუფრას, სიმონის სახელოს თავის შიშველ მკლავთან. ერთბაშად გადაკრა ღვინო. სიმონი მისთვის ჩვეული გატაცებით ვეღარ ლაპარაკობდა, თითქოს რაღაცას ელოდა პოლისა და როჟესგან. მაინც რას? ნუთუ პოლს შეეძლო ამდგარიყო, სიმონისთვის პატიება ეთხოვა, მერე დარბაზი გადაესერა, როჟესთან მისულიყო და ეთქვა: „გეყოფა, შინ წავიდეთ!“ არა, ასე არ ხდება. თუმცა მათ ასაკში გონივრული და რომანტიკული განა რა ხდება? სადილის შემდეგ საცეკვაოდ წამოდგნენ. სიმონთან ცეკვისას პოლი თვალს არ აშორებდა როჟეს, რომელსაც წელზე ხელი მოეხვია სანდომიანი შავგვრემანი ქალისთვის, ამჯერად მართლაც სანდომიანი ქალისათვის და აცეკვებდა. როგორც ყოველთვის, ახლაც მოუქნელად დააბოტებდა როჟე. სიმონი კარგად ცეკვავდა, თვალმილულული, მოქნილი და წერწეტა, თან ღიღინებდა და პოლიც სიამოვნებით აყოლებდა ფეხს. სწორედ ამ დროს მისი შიშველი მკლავი როჟეს ხელს შეეხო. პოლმა თვალები გაახილა. ერთმანეთს შეხედეს. „როჟე!“ „პოლ!“ – გაიფიქრა თითოეულმა, თავიანთ მეწყვილეთა მხრებს ამოფარებულებმა. ორკესტრი ნელა უკრავდა თითქოს ურიტმო მელოდიას. ათიოდე სანტიმეტრის დაშორებით უყურებდნენ ერთმანეთს, არ გაუღიმიათ, არც გამომეტყველება შესცვლიათ, თითქოსდა არც იცნობდნენ ერთმანეთს. მერე ერთბაშად როჟემ ხელი მოაშორა შავგვრემანი ქალის წელს, პოლის მკლავს მიუახლოვა, ფრთხილად მოეფერა თითებზე და ისეთი ვედრება აღებეჭდა სახეზე, პოლმა თვალები დახუჭა. სიმონი შემოტრიალდა და მათაც ერთმანეთი თვალთაგან დაკარგეს. იმ ღამით სიმონი არ გაიკარა, დაღლილობა მოიმიზეზა. არა, დაღლილი არ იყო, ლოგინში დიდხანს იწვა თვალღია. უკვე იცოდა, რაც მოხდებოდა, იცოდა, სხვა გამოსავალი არ იყო და არც შეიძლებოდა ყოფილიყო. იწვა სიბნელეში ბედს მორჩილი და ყელში რაღაც უჭერდა. შუაღამისას წამოდგა, სასტუმრო ოთახში გავიდა, სადაც სიმონს დივანზე ეძინა. საძინებელი ოთახიდან ირიბად შემოჭრილ შუქზე პოლი დასცქეროდა ჭაბუკს, უსმენდა მის სუნთქვას, ხედავდა სიმონის კისერზე გაჩენილ საყვარელ ფოსოს. დივანზე მის საკუთარ ახალგაზრდობას ეძინა. როგორც კი სიმონმა სინათლისკენ მოაბრუნა თავი და დაიკვნესა, პოლი მაშინვე გაერიდა, ვერ გაბედა დალაპარაკებოდა. მეორე დილით როჟეს დეპეშა დახვდა კანტორაში: „უნდა გნახო. ასე გაგრძელება აღარ შეიძლება. დამირეკე!“ პოლმა დაურეკა. შეთანხმდნენ, საღამოს ექვს საათზე შეხვედროდნენ ერთმანეთს. მაგრამ ათი წუთის შემდეგ როჟე უკვე მასთან იყო. ეს ვეებერთელა კაცი დაბნეული იდგა ამ ქალთა სამფლობელოში. პოლი მიუახლოვდა, მერე სალონში გაიყვანა, სადაც დაწნული, მოოქრული სკამები იდგა: კოშმარული ინტერიერი! მხოლოდ აქ შეათვალიერა როჟე. ჰო, ნამდვილად როჟე იყო. როჟემ ნაბიჟი გადადგა მისკენ, ორივე ხელი მხრებზე დაადო, ჩაახველა – მაშასადამე, ძალიან ღელავდა – და წაილუღლუღა: – შენ არ იცი, რა უბედური ვიყავი! – მეც! – პოლს საკუთარი ნათქვამი მოესმა, როჟეს მკერდს აეკრა და ატირდა. ამ ერთი სიტყვის გამო გულში პატიება სთხოვა სიმონს. როჟე ლოყით შეეხო მის თმას: – სუ, სუ, ნუ ტირი, – უაზროდ იმეორებდა იგი. – მე ვეცადე... – მობოდიშებით წამოიწყო პოლმა, – მე მართლა ვეცადე... მერე მიხვდა, როჟესთვის კი არა, სიმონისთვის უნდა ეთქვა ეს სიტყვები, და სულ დაიბნა. თურმე მუდამ ფხიზლად უნდა იყო, თურმე არ შეიძლება ერთსა და იმავე ადამიანს უთხრა ყველაფერი. სახეგაქვავებულს, ისევ ჩამოსდიოდა ცრემლები. როჟე დუმდა. – თქვი რამე! – ხმადაბლა შეევედრა პოლი. – მე ისე მარტო ვიყავი! ბევრი ვიფიქრე. დაჯექი, აჰა, ჩემი ცხვირსახოცი. ახლავე ყველაფერს აგიხსნი! და აუხსნა კიდეც. უთხრა, რომ არ შეიძლება ქალი მარტო დატოვო, რომ იგი დაუდევრად მოიქცა და, რაც მოხდა, ყველაფერი მისი ბრალია. იგი არ ბრაზობდა პოლის დაუფიქრებელ საქციელზე. ამაზე ლაპარაკი აღარ ღირს. პოლი ეთანხმებოდა: „ჰო, ჰო, როჟე!“ უნდოდა, მთელი ხმით ეტირა და თან სიცილსაც ვერ იკავებდა. იყნოსავდა ესოდენ ნაცნობ სუნს, თამბაქოს სუნს და გრძნობდა, გადარჩა, გადარჩა და... დაიღუპა. * ათი დღის შემდეგ სიმონი უკანასკნელად იყო პოლის ბინაში. – აი, ეს გავიწყდება! – უთხრა პოლმა. და ორი ჰალსტუხი ისე გაუწოდა, არ შეუხედავს. გრძნობდა, ძალა თანდათან ეცლებოდა. მთელი ორი საათი ეხმარებოდა ბარგის ჩალაგებაში ამ შეყვარებულ, მოუწესრიგებელ ბიჭს. ყოველ კუთხეში სიმონის სანთებლები, სიმონის წიგნები, სიმონის ფეხსაცმელები ეყარა. სიმონს არაფერი უთქვამს, ვაჟკაცურად ეჭირა თავი, აცნობიერებდა ყველაფერს და ლამის სული ეხუთებოდა. – კმარა! – თქვა ბოლოს. – დანარჩენი მეკარე ქალს ჩაუტანეთ. პოლმა არაფერი უპასუხა. სიმონმა თვალი მოავლო იქაურობას. „უკანასკნელად! უკანასკნელად!“ – შთააგონებდა თავის თავს, მაგრამ ვერაფერი გაეწყო, მთელი ტანი უცახცახებდა. – მე არასოდეს დამავიწყდება... – თქვა პოლმა და ახედა. – არც მე. მაგრამ საქმე ეს არ არის, ეს არ არის... დააპირა მწუხარებისგან დაღრეჯილი სახე ქალისკენ მიებრუნებინა, მაგრამ წაბარბაცდა. პოლმა ორივე ხელი შეაშველა, მწუხარებაშიც ისევე ამოუდგა მხარში, როგორც ბედნიერებისას ედგა გვერდით. პოლს ლამის შეშურდა ასეთი მძაფრი, ასეთი ლამაზი მწუხარება, ასეთი დიდებული ტკივილი, რასაც თვითონ ვეღარასოდეს განიცდიდა. სიმონი ერთბაშად მოსწყდა პოლს და ისე გავარდა ოთახიდან, ბარგის წაღება არ გახსენებია. პოლი გამოეკიდა, მოაჯირზე გადაიხარა და ჩასძახა: – სიმონ! სიმონ! – და თვითონაც არ იცოდა, რატომ დაუმატა: – სიმონ, მე უკვე დავბერდი... დავბერდი... სიმონს არ გაუგონია. თვალებში ცრემლჩამდგარი ჩარბოდა კიბეზე, ჩარბოდა, როგორც ბედნიერი ადამიანი: იგი ოცდახუთი წლისა იყო. პოლმა უხმაუროდ მიხურა კარი და ზურგით მიეყრდნო. რვა საათზე ტელეფონის ზარი გაისმა. სანამ ყურმილს აიღებდა, უკვე იცოდა, რასაც გაიგონებდა. – მაპატიე, – ეუბნებოდა როჟე, – საქმიან სადილზე მეჩქარება. გვიან მოვალ, თუკი, რა თქმა უნდა... …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 11:53am on იანვარი 3, 2015
- თემა: დღე ხვალინდელი დილის გარეშე (გაგრძელება)
- იდან აცილება იყო, ან იქნებ - ძალიან მოსახერხებელი გადაწყვეტილება ზარმაცებისთვის - საქონელი ჩაკეტილი ჰყოლოდათ, რომ საძოვარზე სადარაჯო არ ყოფილიყო, მაგრამ ასე თუ ისე ნაბიჯ-ნაბიჯ რომ შეისწავლონ იქაურობა, გასაგები გახდება ამბოხებულებთან რეგულარული ჯარის ბრძოლის წარუმატებლობის აუცილებლობა. აქ ხუთასი ადამიანი შეიძლება მთელი სამეფოს ჯარს გაუმკლავდეს. სწორედ ეს იყო შუანების ტაქტიკის საიდუმლო. და მადმუაზელ დე ვერნეი მიხვდა, რატომ იყო რესპუბლიკა იძულებული, ამბოხება უფრო პოლიტიკური მეთოდებით და დიპლომატიით ჩაეხშო, ვიდრე სამხედრო ძალის უნაყოფო გამოყენებით. მართლაც, რა შეიძლებოდა გაეკეთებინათ იმ ხალხის წინააღმდეგ, რომელსაც ჭკუა ეყო, რომ უარი ეთქვა ქალაქების დაპყრობაზე, მაგრამ გაინაღდეს ბატონობა უმაგრესი ზღუდეებით გარშემორტყმულ მინდვრებზე. როგორ არ ეწარმოებინათ მოლაპარაკებები მტერთან, თუ ამ დაბრმავებული გლეხების მთელი ძალა დახელოვნებული და ყოჩაღი ბელადი იყო?.. მარი აღფრთოვანდა იმ მინისტრის გამჭრიახობით, თავისი კაბინეტიდან რომ გამოიცნო ამ მხრის ამბოხებულთა დაშოშმინების საიდუმლო. მარის მოეჩვენა რომ გაიგო, რა მოსაზრებებით ხელმძღვანელობენ ადამიანები, ასეთი მძლავრები, რომ შეუძლიათ, ერთი თვალი მოავლონ მთელ სახელმწიფოს, ხალხი, რომელთა ქმედება ხალხის თვალში დანაშაულებრივი, ბუმბერაზული აზრის თამაშია მხოლოდ. ამ მრისხანე სულებს თითქოს გააჩნიათ რაღაც წილი ბედისა და ბედისწერის ძალისა, წინასწარჭვრეტის ნიჭი, რომლის აქა-იქ გამოვლინება ძალიან აღამაღლებს მათ: ბრბო ამ წუთას აქ, თავის გვერდით ეძებდა მათ, ახლა კი აიხედეს ზემოთ და ხედავენ, რომ ჰაერში ფრენენ. ასეთი აზრები თითქოსდა ამართლებდნენ, აკეთილშობილებდნენ კიდევაც მადმუაზელ დე ვერნეის შურისმაძიებლურ ზრახვებს, სულის შინაგანი რუდუნება და ჩასახული იმედი აძლიერებდნენ მას, შველოდნენ უჩვეულო და დამქანცველი მოგზაურობისას, ყოველი სამემკვიდრეო ნაკვეთის ბოლოში დაასხი-კუტალი ორივე მხედარს სთავაზობდა, ჩამოქვეითებულიყვნენ და ციცაბო აღმართზე აბობღებაში ეხმარებოდა და როცა მინდვრის ნაკერი წყდებოდა, ისევ ამხედრებულიყვნენ თავიანთ სახედრებზე და შარაგზებით ევლოთ, სადაც გასქელებული ტალახი მტრის მოახლოებას ამცნობდა. დიდი ხეები, მაღალი მიწაყრილებიდან გზის ღრმა თხრილები ხევში ნესტს აბუდებდნენ, დროდადრო ყინულოვან საბურველში ხვევდა ჩვენს მგზავრებს. არაქათგამოცლილებმა განთიადამდე მიაღწიეს მარინეის ტყეებს. ტყის ბილიკით სიარული უფრო ადვილი იყო, გადახლართული ტოტების თაღი და დიდი ხეების კანები იცავდნენ ცის წყრომისაგან, ყველა ის უთვალავი დაბრკოლებაც გაქრა, აქამდე რომ უხდებოდათ გადალახვა. ტყეში ერთი ლიეც არ ექნებოდათ გავლილი, შორიდან რომ ხმების ბუნდოვანი გუგუნი და ზანზალაკის წკრიალი მოესმათ, ოღონდ ეს წკრიალი მონოტონურად წყვეტილი არ იყო, ნახირი რომ ჰგონებოდათ. დაასხი-კუტალმა გაფაციცებით მიუგდო ყური ამ მელოდიას. უცებ ქარის მოტანილი საეკლესიო გალობის რამდენიმე სიტყვა გაიგო. როგორც ჩანს, ამ ჰანგმა ისე ძალიან იმოქმედა მასზე, რომ მადმუაზელ დე ვერნეის წინააღმდეგობის მიუხედავად, დაღლილი ვირები სენ-ჯემსის გზიდან სხვა მხარეს მიმავალ ბილიკზე გადაიყვანა. ახალმა პირქუშმა პეიზაჟმა მადმუაზელ დე ვერნეის შიში კიდევ უფრო გააძლიერა. ბილიკის ორივე მხარეს ფანტასტიკური მოხაზულობის გრანიტის კლდეები ერთმანეთზე იყო აყორებული. უზარმაზარი ლოდების ნახეთქებიდან სქელი გველებივით მოიკლაკნებოდა საუკუნოვანი წიფლების ფესვები, სადღაც შორიდან რომ წოვდნენ მაცოცხლებელ წვენს. გზა, გეგონებოდათ, სტალაქტიტებით განთქმულ ორ მიწისქვეშა მღვიმეს შორის მიდიოდა. ამ ვიწრო ბილიკით რამდენიმე ნაბიჯის გავლისთანავე მადმუაზელ დე ვერნეის თვალწინ საუცხოო სანახაობა გადაიშალა, რამაც გასაგები გახადა დაასხი-კუტალის სიჯიუტე. ნახევარწის ფორმის ქვაბულში ტლანქი საფეხურებივით ჩანდა ამფითეატრად განლაგებული კლდის შვერილები, რომლებზედაც მწკრივ-მწკრივად იყო განლაგებული წერწეტი შავი ნაძვები და შეყვითლებული წაბლები. ეს ადგილი გიგანტურ ცირკს მოგაგონებდათ, რომლის არენეზეც ზამთრის მზე თითქოსდა უფრო ღვრიდა ბაც ფერებს, ვიდრე თავისი სხივების სინათლეს, სადაც შემოდგომას ყველგან გაეფინა ხმელი ფოთლების მოწითალო ხალიჩები. ამ დარბაზის შუაგულში, რომლის მშენებელიც თითქოს მსოფლიოს წარღვნა იყო, სამი უზარმაზარი დრუიდული ქვა იდო - ვრცელი საკურთხეველი ზეაღმართული ძველი საეკლესიო ალმით. ასამდე მუხლმოდრეკილი თავშიშველი მამაკაცი ლოცულობდა მთის ამ საფარში, სადაც რექტორი და ორი ქორეპისკოპოსი მესას აღავლენდნენ. მღვდლის ღარიბული სამოსი, მისი სუსტი ხმა, ამ დიდ სივრცეში ყრუდ დრტვინვასავით რომ ისმოდა, ერთი გრძნობით გაერთიანებული, ღრმად მორწმუნე ყოველგვარ დიდებულებას, დიდ მშვენიერებას მოკლებული საკურთხევლის წინ დამხობილი ხალხი, ტლანქი, უბრალო ჯვარი, ტაძრის ველური ძლიერება, დრო, ადგილი - ეს ყველაფერი ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებს რომ გამოარჩევდა, ისეთ სისადავეს ანიჭებდა სცენას. მადმუაზელ დე ვერნეი მოხიბლული გაშეშდა. უღრან ტყეში ეს მესა, დევნის გამო პირველ ნაყოფს დაბრუნებული, უცნაურ, ფანტასტიკურ ბუნებაში თამამად აღორძინებული ძველი დროის პოეზია, ეს შუანები - შეიარაღებული და უიარაღო, სასტიკები და მლოცველები, მებრძოლები და ბავშვები - ეს ყველაფერი არაფრით ჰგავდა არც ერთ სანახაობას, თვალით რომ ენახა ან წარმოედგინა! მშვენივრად ახსოვდა, ბავშვობაში როგორ აღაფრთოვანებდა რომაული ეკლესიის ღვთისმსახურება, ასე რომ იპყრობდა გრძნობებს, მაგრამ აქამდე არ ენახა, არ იცოდა ღმერთი, ღმერთი შეულამაზებელი: ჯვარი საკურთხეველზე, საკურთხეველი მიწაზე, ტაძრების გოთური თაღების ქვაში კვეთილი ფოთლების ნაცვლად ცას შეყენებული უზარმაზარი ხეების შემოდგომის ფოთ-ლები, ვიტრაჟების ფერადი მინების უამრავი ფერადი ათინათის ნაცვლად მზის პირველი მოწითალო სხივები, მკრთალ ანარეკლად რომ დასრიალებენ საკურთხეველზე, მღვდლებზე და მლოცველებზე. ხალხის თავყრილობა ფაქტი იყო და არა სისტემა. ლოცვა იყო და არა რელიგია. ადამიანების წამით დათრგუნული ვნებები, იდუმალი სურათის ჰარმონიას რომ არღვევდა, უცებ გაცოცხლდნენ და აბობოქრდნენ სცენაზე. მადმუაზელ დე ვერნეი რომ გამოჩნდა, სახარების კითხვა დამთავრდა. მღვდელში ერთგვარი შიშით ამოიცნო აბატი გიუდენი და საჩქაროდ დაიმალა გრანიტის კლდის უზარმაზარი ნატეხის უკან. ფრანსინიც სასწრაფოდ წაათრია. მაგრამ ამაოდ ცდილობდა დაასხი-კუტალი წაეყვანა იმ ადგილიდან, ღვთისმსახურების ცერემონიაში მონაწილეობისთვის რომ აირჩია. მარის იმედი ჰქონდა, რომ საფრთხეს აიცილებდა, შეამჩნია, რომ ადგილმდებარეობა საშუალებას მისცემდა, შეუმჩნევლად გაპარულიყო. გრანიტის განიერი ნაპრალიდან დაინახა, როგორ ავიდა აბატი გიუდენი დიდ ლოდზე, ეკლესიის კათედრის მაგივრობას რომ გაუწევდა და წირვა დაიწყო. - In nomine Patris et Filii et Spiritus Sankti... ამ სიტყვებზე ყველამ მოწიწებით გადაისახა პირჯვარი. - ძვირფასო ძმებო, - ხმამაღლა თქვა აბატმა, - ჯერ განსვენებულთათვის ვილოცოთ, მოვიგონოთ ჟან კოშე გრიუ, ნიკოლა ლაფერტე, ჟოზეფ ბრუე, ფრანსუა პარკუეა, სუპის კუპიო. ყველა ჩვენი მრევლის წევრი იყო. და ყველა პელერინთან ბრძოლაში ან ფუჟერის ალყის დროს მიღებული ჭრილობებით დაიღუპა... სინანულის ლოცვას, როგორც წესია, რიგრიგობით კითხულობდნენ ეკლესიის მსახურნი და მლოცველები და ყოველ მუხლს დიდი გულმოდგინებით წარმოთქვამდნენ, რაც ლოცვის წარმა-ტების მაუწყებლად მიაჩნდათ. როცა ფსალმუნი ჩაათავეს, აბატი გიუდენი ისევ ალაპარაკდა, მისი ხმა სულ უფრო ძლიერდებოდა: ყოფილმა იეზუიტმა იცოდა, რომ მეტყველების გულმხურვალე მგზნებარება მისი ველური მსმენელებისთვის ყველაზე დამაჯერებელი არგუმენტი იყო. - ქრისტიანებო! ღვთის ამ დამცველებმა ვალის მოხდის მაგალითი გაჩვენეს. არ გრცხვენიათ? რას იტყვიან თქვენზე სამოთხეში? რომ არა ეს ხალხი, რომელთაც სამუდამო სასუფეველი ელით და რომელთაც წმინდანები სულითა და გულით შეხვდებიან, უფალს ეგონება, რომ ჩვენს მრევლში ურჯულოები არიან. იცით თუ არა, ვაჟკაცებო, თქვენზე ბრეტანში და მეფესთან რას ლაპარაკობენ?.. არ იცით? მართლა? მაშინ გეტყვით: „როგორ, ლურჯებმა დაამხეს საკურთხევლები, დახოცეს რექტორები, სიკვვდილით დასაჯეს მეფე და დედოფალი, ბრეტანიდან ყველა ვაჟკაცის წაყვანა უნდათ და თავისნაირ ლურჯებად უნდათ აქციონ, გააგზავნონ საკუთარი სამრეკლოდან სხვა მხარეში საბრძოლვველად, სადაც შეიძლება დაიხოცონ მოუნანიებლად და სამუდამოდ ჯოჯოხეთში მოხვდებიან. მარინეის მრევლს დაუწვეს ეკლესია - მათ კი ხელები ჩამოუშვეს! ო! წყეულმა რესპუბლიკამ საჯარო ვაჭრობით გაყიდა ღმერთის ქონება და სენიორების მიწები, ფული ლურჯებს გაუნაწილა მერე, ჩვენი ფულით რომ იკვებოს, როგორც ახლა ჩვენს სისხლს სვამს. გამოსცა დეკრეტი, რომლის ძალითაც ყოველი ექვსფრანკიანი ეკიუდან სამი ფრანკი უნდა აიღოს, ყოველი ექვსი კაციდან სამი უნდა წაიყვანოს ჯარში - მარინეის სამრევლოს ვაჟკაცებმა ხელი ხმალს არ იკრეს, რომ გაყარონ ისინი ბრეტანიდან! ოჰ! ოჰ! მათ სამოთხეში არ შეუშვებენ და სულის ცხონებასაც ვერასოდეს მოიპოვებენ!“ აი, ამას ლაპარაკობენ თქვენზე, ქრისტიანებო, ლაპარაკი სამუდამო ნეტარებაზეა, როგორ გინდათ მოიპოვოთ? იბრძოლეთ რწმენისა და მეფისათვის! გუშინწინ, დღის სამის ნახევარზე თვით წმინდა ანა ორეელი გამომეცხადა. აი, ისე მითხრა, როგორც ახლა გელაპარაკებით: „შენ მარინეის მრევლის მღვდელი ხარ?“ „დიახ, ჩემო ქალბატონო, თქვენს სამსახურში მიგულეთ!“ - „მაშ ასე, მე წმინდა ანა ორეელი ვარ, ღმერთს დეიდად ვერგები, ბრეტონულად, ყოველთვის ორეიში ვარ, აქ კი იმისთვის მოვედი, რომ შენს მარინეის ვაჟკაცებს ვუთხრა: საკუთარი სულის ხსნის იმედი ნუ ექნებათ, სანამ იარაღს არ აიღებენ ხელში. ცოდვებს ნუ შეუნდობ, სანამ ღმერთის სამსახურში არ ჩადგებიან. და როცა ასე გააკეთებენ, უკურთხე თოფები და ის ვაჟკაცები, რომლებსაც ცოდვებს შეუნდობ, ლურჯებს არ ააცდენენ, რადგან მათი თოფები ნაკურთხი იქნება... და გაქრა. მუხის ქვეშ კი საკმევლის სუნი დარჩა. ეგ ადგილი შემჩნეული მაქვს. სენ-ჯემსის რექტორმა იქ ხის ლამაზი ღვთისმშობელი დადგა. საღამოს იქ პიერ ლეუას დედა მილასლასდა, თქვა იარე-მიწაზემ. და ღმერთმა განკურნა რევმატიზმისგან ხეობაში შვილის კეთილი საქმეების გამო. აი, ეს ქალი, თქვენი თვალით ნახეთ, რომ თვითონ დადის დაუხმარებ-ლად. სასწაული! ისეთივე სასწაულია, როგორიც ნეტარი მარი ლანბრეკენის მკვდრეთით აღდგომაა, ღმერთმა ეს სასწაული მოახდინა, რომ უჩვენოს, თავის ბრეტონელებს არასოდეს მიატოვებს, თუ იბრძოლებენ ღვთისმსახურებისა და მეფისათვის. მაშ, ჩემო ძვირფასო ძმებო, თუ გინდათ ხსნა და მეფის დამცველად ყოფნა, ჩვენი მიწიერი ბრძანებლისა, უნდა დაემორჩილოთ ყველაფერში ადამიანს, რომელიც მეფემ გამოგიგზავნათ და რომელსაც ვაჟკაცი დავარქვით. მაშინ თქვენ უკვე ურჯულოები აღარ იქნებით, არამედ ბრეტანის სხვა ვაჟკაცებთან ერთად, ღვთის დროშის ქვეშ დადგებით და მაშინ შეგეძლებათ ლურჯების ჯიბეებიდან იმ ფულის ამოღება, თქვენ რომ მოგპარეს, ვინაიდან სანამ თქვენ იბრძვით, თქვენი ყანები დაუთესავი რჩება და ამიტომ ღმერთი და მეფე მტრების დახოცვის ნებას გაძლევენ. ქრისტიანებო, ნუთუ გინდათ, ხალხი ალაპარაკოთ, რომ მარინეელი ვაჟკაცები ჩამორჩნენ მორბიგანის წმინდა გიორგის, ვიტრეს ან ანტრენის სამრევლოების ვაჟკაცებს, ისინი კი ყველანი აღდგნენ ღმერთისა და მეფის სამსახურად. თუ გინდათ, მთელი ალაფი მათ მისცეთ? თუ ერეტიკოსებივით გულხელდაკრეფილები ისხდებით, როცა ამდენი ბრეტონელი ცდილობს, მოიპოვოს სულის ცხონება და დაიცვას მეფე? „თქვენ ყველაფერს მიატოვებთ ჩემ გამო“. სახარებაში ჩვენ, მღვდლებმა განა უარი არ ვთქვით დესეტინაზე? მიატოვეთ ყველაფერი და ჩაებით საღმრთო ომში და მაშინ ყველაფერი გეპატიებათ. თქვენ გვერდით იქნებიან მაშინ თქვენი რექტორები და სხვა მღვდლები და თქვენც გაიმარჯვებთ! გახსოვდეთ, ქრისტიანებო, რომ მხოლოდ დღეს გვაქვს ძალაუფლება, ვაკურთხოთ თქვენი თოფები. ვინც ამ მადლით არ ისარგებლებს, მის მიმართ ანა ორეელი ისეთივე გულმოწყალე ვერ იქნება, როგორც წინა ომში და მათ ვედრებას ყურს არ მიუგდებს. ქადაგების პათეტიკურმა ტონმა, მგრგვინავმა ხმამ და ჟესტიკულაციამ, რომლისგანაც ორატორი ოფლად დაიღვარა, ეტყობა, დიდი შთაბეჭდილება არ მოახდინა: გლეხები უძრავად იდგნენ, ქან-დაკებებივით მქადაგებელზე თვალმიშტერებულები, მაგრამ მალე მადმუაზელ დე ვერნეიმ შეამჩნია, რომ ეს ყველასთვის საერთო პოზა ერთგვარი მაგნეტიზმით იყო გამოწვეული. აბატმა ბრბო მოაჯადოვა, დიდი მსახიობების მსგავსად, მან აიყვანა თავისი სამწყსო, რომელიც შენივთდა, რადგან იგი შეეხო მის ვნებასა და პატივმოყვარეობას. წინასწარ შეუნდო ყველა უკიდურესობა, უხსნიდა ერთადერთ ბორკილებს, რომლებიც აკავებდა ამ ხეპრეებს და აიძულებდა, დაეცვათ რელიგიისა და საზოგადოებრივი მორალის მოთხოვნები, პოლიტიკური ინტერესებისთვის მან შეიბღალა ღირსება მღვდელმსახურისა. მაგრამ იმ რევოლუციურ დროს ყველა, თავისი პარტიის სასარგებლოდ, იარაღად აქცევდა ყველაფერს, რაც გააჩნდა. იესოს მშვიდობიანი ჯვარიც კი ომის იარაღად იქცეოდა, ისევე როგორც მარჩენალი გუთნის სახნისი. რაკი ირგვლივ არავინ ჰყავდა, მისი აზრები რომ გაეგო, მადმუაზელ დე ვერნეი შეტრიალდა ფრანსინისთვის შესახედად და ძალიან გაუკვირდა, როცა დაინახა, რომ გოგონა საერთო ენთუზიაზმს ინაწილებდა: კრძალვით ლოცულობდა. - ფრანსინ, - წასჩურჩულა მადმუაზელ დე ვერნეიმ, - მაშ, შენც გეშინია ურჯულო არ გახდე? - ოო, მადმუაზელ, - უპასუხა ბრეტონელმა გოგონამ, - შეხედეთ, პიერის დედა დადის! ფრანსინის სახე და პოზა ისეთ ღრმა რწმენას გამოხატავდა, რომ მარიმ გაიგო საიდუმლო არსი ამ ქადაგებისა, მღვდლების ზემოქმედება სოფელზე და იმ სცენის გასაოცარი ეფექტი, იმ წუთში რომ თამაშდებოდა. საკურთხეველთან ახლოს მდგომი გლეხები თითო-თითოდ მიდიოდნენ მღვდელთან. დგებოდნენ მუხლებზე და აწვდიდნენ თავიანთ თოფებს. ის კი საკურთხეველზე აწყობდა. დაასხი-კუტალმაც საჩქაროდ მიაწოდა საკურთხებლად თავისი ძველი ორლულიანი თოფი. სამივე მღვდელმა დაიწყო ჰიმნის გალობა „Veni Criatos“, მან, ვინც მესას ატარებდა, სიკვდილის იარაღი მოლურჯო ბოლში გაახვია, სასაკმევლეს აქნევდა და მისი მოხაზული ზიგზაგები ერთმანეთს ერწყმოდა. როცა ნიავმა საკმევლის ბოლი გაფანტა, თოფები პატრონებს დაურიგეს. თოფი ყოველმა შუანმა მღვდლისგან მიიღო, თან ლათინურად ლოცვას რომ კითხულობდა. როცა ყველა ისევ შეიარაღდა და თავისი ადგილი დაიკავა, ღრმა და მანამდე მდუმარე ენთუზიაზმი მგზნებარედ და თან გულის ამაჩუყებლად გამოვლინდა. - Domine, Salvum, fac regem... მღვდელმა დაიწყო გალობა ძლიერი, მჟღერი ხმით და ყველა აჰყვა რაღაცნაირი გაშმაგებით და ორჯერ იმღერეს. ამ მღერაში რაღაც საზარელი და საომარი სულისკვეთება ისმოდა. ორი ნოტი, სიტყვა Regem-ზე რომ მოდიოდა, გლეხებმა ადვილად გაიგეს და ისე დასჭექეს, რომ გრძნობამორეული მადმუაზელ დე ვერნეი გონებით ბურბონების განდევნილ დინასტიასთან წავიდა. ამ მოგონებებმა თავისი წარსული გაუღვიძეს. მეხსიერებაში აღუდგა სასახლის დღესასწაულები, სხვა ქვეყნებსაც რომ მოედო. სადაც ყოველთვის ბრწყინავდა. ამ ოცნებებში მარკიზის სახემაც გაიელვა და მაშინ მარის გადაავიწყდა მის თვალწინ მომხდარი და, ქალისთვის ჩვეული აზრთა მდინარების სწრაფი ცვლით, შურისძიების გეგმებს დაუბრუნდა, რისთვისაც სიცოცხლეს რისკავდა და რომელიც შეიძლებოდა, ერთ წამში დანგრეულიყო. მოუნდა თავისი ცხოვრების ყველაზე გადამწყვეტ მომენტში მშვენიერი ყოფილიყო, გაახსენდა, რომ არაფერი ჰქონდა სამეჯლისო ვარ-ცხნილობის დასამშვენებლად და მოუნდა, ბაძგის ტოტით შეემკო თავი, რადგან მოეწონა მისი თავნება ფოთლები და წითელი ნაყოფი. - ოჰო, ახლა ჩემმა თოფმა შეიძლება ნადირობისას მიმტყუნოს, მაგრამ ლურჯებთან - არა!.. არასოდეს! - დაასხი-კუტალმა კმაყოფილებით გადააქნია თავი. მარი დააკვირდა თავის გამყოლს და აღმოაჩინა, რომ ტიპური სახე ჰქონდა, ისეთივე, როგორც ყველა იმას, ვინც იქ ნახა. აზრები ამ ბებერ შუანს ალბათ ბავშვისაზე მეტი არ ჰქონდა. თავის თოფს რომ დასცქეროდა, მიამიტური სიამოვნებისგან ლოყებსა და შუბლზე ნაოჭები გაუჩნდა, მაგრამ რელიგიური ფანატიზმი გახარებულ გამომეტყველებას სისასტიკის ელფერს აძლევდა და წამით ამ ველურის სახეზე ცივილიზაციის ბიწიერებამ გადაირბინა. მალე მგზავრებმა სოფელს, ანუ დაასხი-კუტალის ქოხის მსგავს ოთხ-ხუთ ქოხს მიაღწიეს და როცა მადმუაზელ დე ვერნეი კარაქიანი პურითა და რძით საუზმობას ამთავრებდა, ახლად მოქცეული შუანებიც მოადგნენ სოფელს. ამ არეულ-დარეულ რაზმს რექტორი მოუძღოდა, დროშად ქცეული ტლანქი ჯვრით, უკან კი ამაყად მოჰყვებოდა ახალგაზრდა შუანი, თავისი მრევლის საეკლესიო დროშით ხელში. მადმუაზელ დე ვერნეი შეუერთდა ამ ჯარს. რაკი ისინიც სემ-ჯემსში მიდიოდნენ და, ცხადია, მის მცველებად იქცნენ, რადგან დაასხი-კუტალს, მისდა საბედნიეროდ, წამოსცდა და რაზმის უფროსს უთხრა, რომ ლამაზმანი, რომლის გამყოლიც თვითონ იყო, ვაჟკაცის მეგობარია. მზის ჩასვლისთვის მოგზაურები ჩავიდნენ სენ-ჯემსში, პატარა ქალაქში, რომელიც თავის სახელს ინგლისელებს უნდა უმადლოდეს, ბრეტანში თავიანთი ბატონობისას, მეთოთხმეტე საუკუნეში რომ ააშენეს. ქალაქის შესასვლელში მადმუაზელ დე ვერნეიმ უცნაური სამხედრო სცენა დაინახა, მაგრამ განსაკუთრებული ყურადღება არ მიუქცევია, შიშობდა, მტერთაგან ვინმეს არ ეცნო და ჩქარობდა, ქალაქში შესულიყო. მინდორში ხუთი-ექვსი ათასი გლეხი იყო დაბანაკებული. მათი ტანსაცმელი პელერინის ტყეში გაქცეული ახალწვეულებისას რომ ჰგავდა, ომზე ფიქრსაც კი გამორიცხავდა. ეს ხმაურიანი ბრბო ბაზრობას უფრო მოგაგონებდათ, კარგად უნდა დაკვირვებოდით, რათა გაგერჩიათ, რომ ეს ბრეტონელები თოფებით იყვნენ შეიარაღებულები, რადგან სხვადასხვა „თარგით“ გამოჭრილი მათი თხის ტყავები თითქმის მალავდნენ მათ კარაბინებს და ყველაზე შესამჩნევი იარაღი ცელები იყო. ამ ჯგროში ზოგი ჭამდა და სვამდა, ზოგი ჩხუბობდა და ძიძგილაობდა, უმრავლესობას კი მიწაზე გაშხლართულს ეძინა. არაფერს ეტყობოდა წესრიგი და დისციპლინა... მადმუაზელ დე ვერნეის ყურადღება წითელმუნდირიანმა ოფიცერმა მიიქცია, ინგლისის ჯარიდან რომ ეგონა. ცოტა მოშორებით, ორი სხვა ოფიცერი, როგორც ჩანს, სხვებზე უფრო გონიერ რამდენიმე შუანს ზარბაზნის ხმარებას ასწავლიდა. ზარბაზანი ორი იყო, ალბათ მთელი არტილერია როიალისტების მომავალი არმიისა. მარინეის მრევლის ახალგაზრდობის გამოჩენამ, საეკლესიო ბაირაღით რომ იცნეს, დიდი ღრიანცელი გამოიწვია. ამ რაზმისა და მღვდლების გამოჩენით გამოწვეული ალიაქოთით ისარგებლა მადმუაზელ დე ვერნეიმ და ბანაკის გავლით მშვიდობიანად ჩააღწია ქალაქამდე. მივიდა ულაზათო სასტუმრომდე, იმ სახლთან ახლოს რომ იყო, სადაც მეჯლისი ეწყობოდა. იმდენი ხალხი მოაწყდა ქალაქს, რომ ძლივს იშოვა ამ სასტუმროში პატარა ოთახი. როცა მოეწყო, დაასხი-კუტალი გამოეცხადა, ფრანსინს მისი ქალბატონის სამეჯლისო ტანსაცმელი გადასცა მუყაოს ყუთით და გაუბედავი, მოლოდინის პოზაში გაჩერდა ზღურბლზე. სხვა დროს მადმუაზელ დე ვერნეი გაერთობოდა იმის ყურებით, როგორ იქცევა ბრეტონელი გლეხი თავისი სამრევლოს გარეთ, აქ კი საჩქაროდ გამოაფხიზლა გარინდებიდან, საფულიდან ამოიღო ოთხი ეკიუ და თავის გამცილებელს გაუწოდა. - აჰა, აიღე და, ძალიან გთხოვ, დაუყოვნებლივ დაბრუნდი ფუჟერში. ოღონდ ბანაკზე ნუ გაივლი და არც კი იფიქრო სიდრის დალევა. შუანმა გამოართვა ფული და ასეთი გულუხვობით გაკვირვებული ხან ოთხ ეკიუს შესცქეროდა, ხან მადმუაზელ დე ვერნეის, რომელმაც ხელი აუქნია და ისიც გაქრა. - გაისტუმრეთ, მადმუაზელ? როგორ შეიძლებოდა? ნუთუ ვერ შენიშნეთ, რომ ქალაქი გარშემორტყმულია. აქედან როგორ გავალთ? ვინ დაგვიცავს? - შენი დამცველი განა აქ არ არის? - ეშმაკური, დამცინავი სახით ჩუმად დაუსტვინა, თან იარე-მიწაზეს სიგნალს და მიმოხვრას ბაძავდა. ფრანსინი გაწითლდა და ნაღვლიანად გაეღიმა თავისი ქალბატონის მხიარულებაზე. - ჰო, აბა, სად არის თქვენი დამცველი? მადმუაზელ დე ვერნეიმ ხანჯალი იშიშვლა, ბრეტონელმა გოგონამ ხელები გაასავსავა და შეშინებული დაეშვა სკამზე. - აქ რისთვის ჩამოხვედით, მარი? - წამოიძახა ვედრებით, ისე, რომ პასუხს არ ითხოვდა. მადმუაზელ დე ვერნეი კი უკვე ხრიდა ბაძგის ტოტებს და ამბობდა: - რა ვიცი, კარგი იქნება თმაში ბაძგი თუ არა? ჩემი პირის კანის პატრონმა ალბათ შეიძლება მუქი სამშვენისი მოიხდინოს, როგორ ფიქრობ, ფრანსინ? კიდევ რამდენიმე მსგავსი ფრაზა თქვა, სანამ იცვამდა, რაც მის უზრუნველობას მიანიშნებდა. ვინც კი გაიგებდა მის ნათქვამს, ვერ დაიჯერებდა, რომ მისთვის გადამწყვეტი წუთი დამდგარიყო და სიკვდილს ეთამაშებოდა. ინდური მუსლინის საკმაოდ მოკლე კაბა, გეგონებოდათ, სველი ქსოვილიაო, ხაზს უსვამდა მისი შნოიანი სხეულის ლამაზ ხაზებს. ზემოდან წითელი მოსასხამი მოირგო, უამრავი ნაკეცი, ნელ-ნელა რომ გრძელდებოდა თეძოებისკენ, ბერძნული ტუნიკასავით ლამაზ ნახევარწრედ ლაგდებოდა. კერპთაყვანისმცემელი ქურუმი ქალის დიდებული სამოსი ფარავდა თამამ მორთულობას, იმდროინდელი მოდა რომ სთავაზობდა ქალებს. სითამამის შესანიღბად, მარი ტუნიკის ღრმად ამოჭრილ გულისპირს და შიშველ თეთრ მხრებს გაზის ქსოვილით იფარავდა. გრძელი ნაწნავები კეფაზე კვანძივით ისე დაილაგა, რომ მომრგვალებულბოლოიანი კონუსი გამოვიდა, თავის ფორმას ხელოვნურად რომ აგრძელებდა და განსაკუთრებულ გრაციას ანიჭებდა, ზოგიერთი ანტიკური ქანდაკების მსგავსად. თმა შუბლზე ჩამოშლოდა და გრძელ, პრიალა კულულებად ეშვებოდა ლოყებთან. ასეთი სამოსითა და ვარცხნილობით მარი საოცრად ჰგავდა ანტიკური ქანდაკების სახელგანთქმულ შედევრებს. ღიმილით მოიწონა თავისი ვარცხნილობა, ვინაიდან ყველა ეშმაკობა ხაზს უსვამდა მისი სახის მშვენიერებას, დაიხურა თავზე ბაძგის გვირგვინი და სიამოვნებით შენიშნა, რომ მისი წითელი ნაყოფი მშვენივრად ეხამებოდა მისი ტუნიკის ფერს. ზოგიერთი ფოთოლი ისე შეაბრუნა, რომ ზედაპირისა და უკუღმა მხრის შეფერილობის კონტრასტი გამოჩენილიყო. მადმუზელ დე ვერნეიმ, ეფექტურობის შესაფასებლად, სარკეში შეათვალიერა თავისი მორთულობა. - არა, ამ საღამოს საშინელი ვარ! - ისე თქვა, თითქოს მლიქვნელებით იყო გარშემორტყმული, - თავისუფლების ქანდაკებას ვგავარ!.. მერე ფრთხილად ჩაიყო ხანჯალი კორსაჟში ისე, რომ შუაში ლალებით მორთული ტარი მოაქცია: მის ლივლივს ხალხის ყურადღება უნდა მიეპყრო განძისთვის, ასე რომ შებღალა მისმა მეტოქემ. ფრანსინმა ვერ გაუშვა მარტო თავისი ქალბატონი. როცა დაინახა, მარი გასვლას აპირებდა, ათასი საბაბი მოიგონა მის გასაცილებლად და ყველა დაბრკოლება უხსენა, რის გადალახვაც შეიძლება დასჭირდეს ქალს, როცა ქვემო ბრეტანში, პატარა ქალაქში მიდის ზეიმზე. ვინ გახდის მადმუაზელ დე ვერნეის მოსასხამს და ზედა ფეხსაცმელს, ტალახისა და ნაკელისაგან თავის დასაცავად რომ დასჭირდა, თუმცა ქუჩას ქვიშა დააყარეს? გაზის პირბადეც უნდა მოხსნას, შუანების თვალთგან რომ იფარავს მის სახეს, რადგან ცნობისმოყვარეობამ მიიზიდა ისინი იმ სახლისკენ, სადაც ზეიმი უნდა ჩატარებულიყო. მართლაც, ქუჩაში იმდენი ხალხი იყო, რომ შუანების ორ მწკრივს შორის მოუხდათ გავლა. ფრანსინი აღარ ცდილობდა, გადაეთქმევინებინა თავისი ქალბატონისთვის, მაგრამ როცა გაუსწორა მორთულობა, რომლის ხიბლი მის ორიგინალურობაში იყო და უკანასკნელად შეავლო ხელი, ეზოში დარჩა. ბედის ანაბარა რომ არ დაეტოვებინა და, საჭიროების შემთხვევაში, დასახმარებლად მივარდნილიყო. საბრალო ბრეტონელი ქალი მხოლოდ უბედურებებს ხედავდა წინ. იმ დროს, როცა მარი დე ვერნეი ზეიმზე მიდიოდა, მონტორა-ნის პალატაში საკმაოდ უცნაური რამ ხდებოდა. ახალგაზრდა მარკიზმა, ის იყო, ჩაცმა დაამთავრა და განიერ წითელ ლენტს იკეთებდა - მომავალ შეკრებაზე მისი პირველობის განმასხვავებელ ნიშანს, ოთახში აფორიაქებული აბატი გიუდენი შევიდა. - ჩქარა წამოდით, მარკიზო, მხოლოდ თქვენ შეგიძლიათ ქარიშხლის ჩახშობა, თქვენს უფროსებს შორის რომ იფეთქა რატომღაც. მეფის სამხედროს მიტოვებაც კი უნდათ. მე მგონი ის სატანა რიფოელია ალიაქოთის მიზეზი. ასეთ ჩხუბს ყოველთვის უმნიშვნელო რამე იწვევს! ამბობენ, თითქოს მადამ დიუ გამ შენიშვნა მისცა რიფოელს, რომ მეჯლისზე ძალიან უშნოდ ჩაცმული მოვიდა. - გადარეული ქალი! - წამოიძახა მარკიზმა - გადაწყვიტა მოთხოვნა. - შევალიე დე ვისარმა, - გააწყვეტინა გიუდენმა და გააგრძელა, - უპასუხა, რომ მეფის სახელით დანაპირები ფული რომ მიეცათ... - საკმარისია, აბატო... ყველაფერი გასაგებია, ეს სცენა წინასწარ მომზადდა. ხომ ასეა? თქვენ კი დესპანად გამოგგზავნეს... - მე, მარკიზო? - ისევ გააწყვეტინა აბატმა, - პირიქით, მე მტკიცედ დაგიჭერთ მხარს და თქვენც, იმედი მაქვს, ჩემ მიმართ სამართლიანი იქნებით და დაიჯერებთ, რომ საფრანგეთში საკურთხევლის აღდგენა, მეფის მისი წინაპრების ტახტზე აღდგენა ჩემი მცდელობისთვის ბევრად უფრო მიმზიდველი ჯილდოა, ვიდრე რენის ეპისკოპოსის წოდება, თქვენ რომ მე... აბატმა ვეღარ გაბედა სათქმელის გაგრძელება, რადგან ამ სიტყვებზე მარკიზმა მწარედ ჩაიცინა. ახალგაზრდა მეთაურმა მაშინვე უკუაგდო ნაღვლიანი ფიქრები, მკაცრი გამომეტყველება მიიღო და აბატს გაჰყვა ოთახში, საიდანაც ბრაზიანი ლაპარაკი ისმოდა. - მე აქ არავის ძალაუფლებას არ ვაღიარებ, - ყვიროდა რიფოელი, მოელვარე თვალებით უყურებდა ირგვლივ ყველას და წამდაუწუმ ხმლის ვადაზე იტაცებდა ხელს. - საღი აზრის ძალაუფლებასაც არ აღიარებთ? - ცივად ჰკითხა მარკიზმა. ახალგაზრდა შევალიე დე ვისარი, მამაპაპისეული სახელით რიფოელად ცნობილი, კათოლიკური არმიის მათაურის დანახვაზე დადუმდა. - რამე მოხდა, ბატონებო? - იკითხა ახალგაზრდა მეთაურმა და მოკამათეების გამძვინვარებულ სახეებს დააკვირდა.. - დიახ, მოხდა, მარკიზო, - უპასუხა ცნობილმა კონტრაბანდისტმა, შეცბუნებულმა როგორც მდაბიომ, დიდებულის წინაშე რომ აღმოჩნდება, თავიდან ცრუ მოსაზრებებით შებოჭილია, მერე გადააბიჯებს დაბრკოლებას, ზღუდეს, მას რომ აშორებს დიდებულისაგან, თავის ტოლს დაინახავს მასში და უკვე ყველანაირი ზღვარი იშლება, - დიახ, რაღაც მოხდა, - გაიმეორა მან, - და ძალიან დროულად მოხვედით. მაამებელი ლაპარაკი არ მეხერხება და პირდაპირ გეტყვით. წინა ომში ხუთასკაციან რაზმს ვხელმძღვანელობდი. მერე ისევ ავიღეთ იარაღი ხელში, მეფის სამსახურისთვის მოვაგროვე ათასი კაცი, ჩემსავით ჯიუტები არიან. აი, უკვე შვიდი წელია, რაც თავს ვწირავ მართალი საქმისთვის. არაფერს გსაყვედურობთ, მაგრამ ხომ იცით, ყველა შრომა მოითხოვს ანაზღაურებას. მაშ ასე, ჯერ ერთი, მინდა, რომ დამიძახონ ბატონი დე კოტრო და მინდა, რომ მომცენ პოლკოვნიკის ჩინი, თორემ მოვურიგდები პირველ კონსულს და ვაღიარებ დანაშაულს. იცით, ბატონო მარკიზო, მე და ჩემს ხალხს საშინელი გულისგამაწყალებელი კრედიტორი გვყავს და მისი მოთხოვნები აუცილებლად უნდა დაკმაყოფილდეს!.. აი, ეს, - დაუმატა კონტრაბანდისტმა და მუცელზე დაირტყა ხელი. - მევიოლინეები უკვე მოვიდნენ? - დამცინავად ჰკითხა მადამ დიუ გას. მაგრამ კონტრაბანდისტი უხეშად შეეხო ამ, როგორც ანგარიშიანი, ასევე, პატივმოყვარე ხალხისთვის მეტისმეტად მნიშვნელოვან თემას, ძალიან დიდხანს რომ ელოდნენ მეფის დანაპირებს და დასტურს და ამიტომ მათი ახალგაზრდა მეთაურის შეურაცხმყოფელმა კითხვამ ვერ აუგდო კითხვა ბანზე. ფიცხმა ჭაბუკმა დიუ ვისარმა სწრაფად გადაუღობა გზა მონტორანს და ხელი სტაცა, რომ არ წასულიყო. - ფრთხილად იყავით, მარკიზო! მეტისმეტად აგდებულად ექცევით ხალს, რომელსაც უფლება აქვს იმ პირის მადლიერებისა, ვისი წარმომადგენელიც თქვენ ბრძანდებით. ჩემთვის ცნობილია, რომ მისმა უდიდებულესობამ უფლება მოგცათ, განდოთ, დაადგინოთ ჩვენი დამსახურება, რომლისთვისაც ჯილდო გვეკუთვნის... დედამიწაზე ან იმქვეყნად, ჩვენ ხომ ეშაფოტი ყოველდღე გველის. ჩემზე კი, გეტყვით, რომ გენერალ-მაიორის ჩინი... - პოლკოვნიკი უნდა გეთქვათ? - არა, მარკიზო, შარეტმა უკვე მომანიჭა პოლკოვნიკობა, ჩემი უფლება იმ ჩინზე, რომელზეც გელაპარაკებით, სრულიად უდავოა და ახლა მე ჩემზე კი არ გელაპარაკებით, არამედ ყველა ჩემს მამაც თანამებრძოლზე, რადგან მათი დამსახურება უნდა დადასტურდეს. ამისთვის თქვენი ხელმოწერაა საკმარისი და გარკვეულ დრომდე დაპირებით დაკმაყოფილდებიან. და უნდა ვაღიაროთ, - ჩურჩულით დაუმატა დიუ ვისარმა, - რომ ეს ძალიან ცოტაა.მაგრამ, - გააგრძელა ხმამაღლა, - როცა ვერსალში მზე ამობრწყინდება და მონარქიის ბედნიერ დღეებს გაანათებს, განა ადვილი იქნება ერთგული ხალხისთვის, რომლებიც ეხმარებოდნენ მეფეს საფრანგეთში საფრანგეთის დაპყრობაში, ადვილი იქნება მათთვის, წყალობა მოიპოვონ თავიანთი ოჯახებისთვის, პენსიები ქვრივებისთვის, მიწებისა და სხვა ქონების დაბრუნება, მათ რომ ჩამოართვეს. არა მგონია! ამიტომ, მარკიზო, სრულიადაც არ იქნება ზედმეტი მათი დამსახურების წერილობითი დადასტურება. არასოდეს შემეპარება ეჭვი მეფეში, მაგრამ ვერ ვენდობი მის მინისტრებსა და დიდებულებს. ეს გაიძვერები ყურებს გამოუჭედავენ სახელმწიფოს სიკეთეზე, საფრანგეთის ღირსებაზე, გვირგვინის ინტერესებზე და მრავალ სხვა სისულელეზე, მაგრამ რომელიმე პატიოსან ვანდეელს ან მამაც შუანს დასცინებენ მხოლოდ იმიტომ, რომ ის უკვე ბებერი იქნება, ხმალი, სამართლიანობისთვის რომ იშიშვლა, გაჭირვებისგან გამხმარ ფეხებში მოედება... აბა, თქვენ გგონიათ, რომ მართლი არ ვარ? - შესანიშნავად ლაპარაკობთ, მესიე დიუ ვისარ, მაგრამ მეტისმეტად ადრე ლაპარაკობთ, - უპასუხა მარკიზმა. - მისმინეთ, მარკიზო, - ჩუმად უთხრა გრაფმა დე ბოვანმა, - ღმერთმანი, რაფოელმა ყველაფერი ძალიან სწორად თქვა. სრულიად დარწმუნებული შეგიძლიათ იყოთ, რომ მეფე ყურს დაგიგდებთ. თქვენ ხომ ნახავთ ხოლმე და, გულახდილად გეტყვით, თუ აზნაურის პატიოსან სიტყვას არ მომცემთ, რომ თავის დროზე მომიხერხებთ საფრანგეთის ობერ-ეგერმეისტრის თანამდებობას, რა ჯანდაბისთვის ჩავიგდო თავი საფრთხეში? მეფისთვის ნორმანდიის დაპყრობაც სახუმარო საქმე არ არის, ამიტომ ორედნის იმედიც მაქვს. თუმცა, - დაუმატა და გაწითლდა, - ამ ყველაფერზე კიდევ მოვასწრებთ ლაპარაკს. ღმერთმა დამიფაროს, ამ ხეპრეებივით თავი მოგაბეზროთ. დაელაპარაკეთ ჩემზე მეფეს და ჩემთვის ეს საკმარისია. ყოველმა მეთაურმა მეტ-ნაკლებად ეშმაკური ფორმა იპოვა მარკიზისთვის დამსახურების დაფასების, სავარაუდო მოლოდინის სათქმელად. ერთი მოკრძალებულად ითხოვდა ბრეტანის გუბერნატორის პოსტს, მეორე - მამულს და ბარონის ტიტულს, მესამე - ჩინს, მეოთხე - მეთაურობას. ყველას უნდოდა პენსია. - და თქვენ, ბარონო? - მიუბრუნდა მარკიზი დიუ გენიკს, - ნუთუ არაფერი გინდათ? - ღმერთმანი, მარკიზო, ამ ბატონებმა საფრანგეთის გვირგვინის გარდა არაფერი დამიტოვეს, რა გაეწყობა, დავჯერდები ამას! - ეჰ, ბატონებო! - დასჭექა აბატმა გიუდენმა, - როგორ გეჩქარებათ! გამარჯვების დღეს თქვენი სულსწრაფობით ყველაფერს გააფუჭებთ. მეფემ რევოლუციონერებსაც ხომ უნდა უწყალობოს რამე? - იაკობინელებს, - წამოიძახა კონტრაბანდისტმა, - მეფე რომ ნებას მომცემდეს, ვპირდები, ჩემი ათასი კაცი ჩამოახრჩობდა სუყველას და უცებ მოვიშორებდით თავიდან. - მესიე დე კონტრო, - ჩაერია მარკიზი, - ვხედავ, სტუმრები უკვე მოდიან. ჩვენ ერთმანეთს გულმოდგინებასა და ზრუნვაში უნდა შევეჯიბროთ, ეს ხალხი მოვიმხროთ ჩვენს წმინდა საქმეში სათანამშრომლოდ. გესმით ალბათ, რომ რამდენად სამართლიანიც უნდა იყოს თქვენი თხოვნა, ახლა ამის დრო არ არის. ამ სიტყვებით, მარკიზი გაეშურა კარისკენ, თითქოს ადგილობრივ დიდებულთა შესახვედრად, მაგრამ თამამმა კონტრაბანდისტმა მორჩილი და მოწიწებული სახით გზა გადაუღობა. - არა, არა, ბატონო მარკიზო, ბოდიშს გიხდით, მაგრამ იაკობინელებმა 1793 წელს ძალიან კარგად გვასწავლეს, რომ ვინც პურს იმკის, ის არ ჭამს ნამცხვარს. ამ ქაღალდზე მომიწერეთ ხელი და ხვალ ათას ხუთას კაცს მოგიყვანთ, თუ არა, პირველ კონსულს მოველაპარაკები. მარკიზმა ამაყად მიმოიხედა და დაინახა, რომ ბებერი შუანის თავხედურმა სიტყვებმა და მტკიცე ტონმა არავინ აღაშფოთა. ერთადერთი კაცი იჯდა კუთხეში, არავითარ მონაწილეობას არ იღებდა ამ სცენაში და მშვიდად ტენიდა თიხის ჩიბუხს. ხარბი ორატორებისადმი აშკარა სიძულვილს გამოხატავდა, მორიდებულმა პოზამ და თანაგრძნობამ მის მზერაში რომ დაიჭირა მარკიზმა, აიძულა, ყურადღება მიექცია ამ უანგარო კაცისთვის. მაიორი ბრიგო იცნო, როიალისტების წინამძღოლი. სწრაფად მიუახლოვდა. კარი IV - და შენ? შენ რაღას მოითხოვ? - ოო, ბატონო მარკიზო, მეფე თუ დაბრუნდება, კმაყოფილი ვიქნები. - შენთვის? - ჰო, ჩემთვის... ხუმრობთ? მარკიზმა დაკოჟრებული ხელი ჩამოართვა ბრეტონელს, მიუახლოვდა მადამ დიუ გას და უთხრა: - ქალბატონო, სანამ ბრეტანის კათოლიკური არმიის შესახებ ზუსტ ანგარიშს მივუტანდე მეფეს, შეიძლება დავიღუპო ბრძოლაში. თუ რესტავრაციას მოესწრებით, არ დაგავიწყდეთ ეს წესიერი კაცი და არც ბარონი დიუ გენიკი. ეს ორი უფრო თავდადებულია, ვიდრე ყველა დანარჩენი. და მიუთითა წინამძღოლებზე, მოუთმენლად რომ ელოდნენ, როდის შეუსრულებდა მარკიზი თხოვნას. ყველას რაღაც გაშლილი ქაღალდი ეჭირა ხელში, ეტყობა, მათი დამსახურების დადასტურება, წინა ომების გენერლების დამადასტურებელი ხელმოწერებით. ამ ბრბოში აბატი გიუდენი, გრაფი დე ბოვენი და ბარონი დიუ გენიკი თათბირობდნენ, როგორ ეშველათ მარკიზისთვის, უარი ეთქვა გაზვიადებულ პრეტენზიებზე, რაკი ხედავდნენ, რა რთულ მდგომარეობაში ჩააყენეს. უცებ მარკიზმა ირონიით მოციმციმე ცისფერი თვალები მოავლო შეკრებილ ხალხს და მკაფიოდ განაცხადა: - ბატონებო, არ ვიცი, რამდენად დიდია ჩემი უფლებამოსილება, მეფემ რომ ინება, ებოძებინა იმისათვის, რომ შევძლო თქვენი თხოვნის დაკმაყოფილება! იქნებ ასეთ თავგამოდებას და ერთგულებას არ მოელოდა. ახლავე, თქვენ თვითონ განსაჯეთ ჩემი მოვალეობანი და იქნებ მოვახერხო მათი შესრულება. გავიდა და მალევე დაბრუნდა ხელში მეფის ბეჭდიანი და ხელმოწერილი გაშლილი წერილით. - აი, სიგელი, რომლის თანახმადაც ვალდებული ხართ, დამემორჩილოთ. ეს საბუთი უფლებას მაძლევს, მეფის სახელით ვმართო ბრეტანი, ნორმანდია, მანი და ანჟუ და დავადგინო მეფის არმიის ოფიცერთა დამსახურებანი. კმაყოფილების დუდუნმა გადაუარა ხალხს. შუანები მარკიზისკენ წამოვიდნენ და მოწიწებით შემოეხვივნენ. ყველა მეფის ხელმოწერილ სიგელს უყურებდა. ახალგაზრდა წინამძღოლმა, ბუხართან რომ იდგა, საბუთი ცეცხლში ჩააგდო. ქაღალდი აბრიალდა და თვალის დახამხამებაში ჩაინავლა. - მე მინდა, მეთაური ვიყო მათი, ვინც მეფეში მეფეს ხედავს და არა გასაგლეჯ მსხვერპლს. თავისუფალი ხართ, შეგიძლიათ, დამტოვოთ... - მადამ დიუ გამ, აბატმა გიუდენმა, მაიორმა ბრიგომ, შევალიე დე ვისარმა, ბარონმა დიუ გენიკმა, გრაფმა დე ბოვანმა აღფრთოვანებულებმა იყვირეს - გაუმარჯოს მეფეს! თუ დანარჩენები თავს იკავებდნენ ამ შეძახილისგან, მარკიზის კეთილშობილური ჟესტით კმაყოფილები სთხოვდნენ, დაევიწყებინა მათი თხოვნა და არწმუნებდნენ, რომ სიგელის გარეშეც მათი წინამძღოლი იქნებოდა ყოველთვის. - წავედით, ვიცეკვოთ! - წამოიძახა გრაფმა დე ბოვანმა, - და რაც მოხდება, მოხდეს! ბოლოს და ბოლოს, - დაუმატა მან, - მეგობრებო, უკეთესია, მივმართოთ ღმერთს, ვიდრე მის წმინდანებს. ჯერ ვიბრძოლოთ, მერე გამოჩნდება. - აა, აი ეს სწორია. მაპატიეთ, ბარონო, - ჩუმად უთხრა ბრი-გომ ერთგულ დიუ გენიკს, - არასოდეს მინახავს, დღის საქმის საფასურს დილიდან ითხოვდნენ. სტუმრები გაიფანტნენ სალონებში, სადაც რამდენიმე კაცი უკვე შეკრებილიყო. მარკიზი ამაოდ ცდილობდა, დაემალა ნაღველი, ჩანდა, მეთაურებმა შენიშნეს, როგორ იმოქმედა იმ სცენამ ადამიანზე, რომლის ერთგულებასაც ჯერ ისევ სდევდა ჭაბუკური ლამაზი ილუზიები და შერცხვათ. დამათრობელმა სიხარულმა მოიცვა როიალისტთა პარტიის ყველაზე აღტაცებული წევრები, რომელთაც ამბოხებულ მიყრუებულ პროვინციებში არასოდეს შეეძლოთ რევოლუციური მოვლენების სწორად შეფასება და სრულიად უსაფუძვლო იმედებს რეალურად იღებდნენ. გაბედულმა სამხედრო ოპერაციებმა, მონტორანმა რომ წამოიწყო, მისმა სახელმა, ქონებამ, მისმა ნიჭმა, მხნეობა შემატა ყველას და პოლიტიკური, ყველაზე სახიფათო თრობა გამოიწვია, რადგან მისი გაგრილება, განელება მხოლოდ სისხლის ნაკადს შეუძლია, როგორც წესი, ამაოდ დაღვრილს. იქ შეკრებილთათვის რევოლუცია საფრანგეთის სამეფოში წარმავალი არეულობა იყო, რომელიც ვერაფერს დააკლებდა და შეცვლიდა. ეს სამეურნეო მხარე ჯერ ისევ ბურბონებს ეკუთვნოდა. როიალისტები იქ განუყოფლად ბატონობდნენ, იმდენად, რომ ოთხი წლის წინ ოშმა უფრო ზავს მიაღწია, ვიდრე მშვიდობას. დიდგვაროვანნი არასერიოზულად უდგებოდნენ რევოლუციონერებს. მათთვის ბონაპარტი იგივე მარსი იყო, ოღონდ უფრო იღბლიანი, ვიდრე მისი წინამორბედი. ქალები დიდი სიხარულით ემზადებოდნენ საცეკვაოდ. მხოლოდ რამდენიმე მეთაურმა, ადრეც რომ უბრძოლიათ ლურჯებთან, იცოდა, ახლანდელი კრიზისი რამდენად სერიოზული იყო. ისიც იცოდნენ, რომ ჩამორჩენილ თანამემამულეებთან პირველ კონსულზე და მის ძლიერებაზე ლაპარაკი უსარგებლო იყო, ვერ გაიგებდნენ და ერთმანეთს ესაუბრებოდნენ, თან გულგრილად უყურებდნენ ქალებს, რომლებიც სამაგიეროს იმით უხდიდნენ, რომ ერთმანეთს გულმოდგინედ აკრიტიკებდნენ. მადამ დიუ გამ მასპინძლობა იკისრა და ცდილობდა, მოცეკვავე ქალების გაღიზიანება დაეშოშმინებინა იმით, რომ რიგრიგობით ყველას ჩვეულებრივ ქათინაურს ეუბნებოდა. უკვე ისმოდა ინსტრუმენტების მკვეთრი ხმები, მუსიკოსები რომ აწყობდნენ. როცა მადამ დიუ გამ ჯერ ისევ ნაღვლიანი მარკიზი შენიშნა და სწრაფად წავიდა მისკენ. - მინდა იმედი ვიქონიო, რომ სრულიად ჩვეულებრივი სცენის გამო არ ხართ მოწყენილი, ამ ჩვენ ტეტიებთან რომ გქონდათ. პასუხი არ მიუღია, რადგან მარკიზი ღრმად იყო წასული ფიქრებში და თითქოს ისევ ჩაესმოდა ყურში მარის წინასწარმეტყველური ხმა, მისი მოსაზრება, როცა ვივეტიერში, ამ მოთავეებს შორის, არწმუნებდა, თავი დაენებებინა მეფეების ხალხის წინააღმდეგ ბრძოლისთვის. მაგრამ მაღალი სულის პატრონი იყო, ძლიერ ამაყი, მეტისმეტად მტკიცე, ურყევი შეხედულების, რომ დაწყებული საქმე მიეტოვებინა და ამ წუთში ვაჟკაცურად გადაწყვიტა, მიუხედავად დაბრკოლებებისა, გაეგრძელებინა. ამაყად ასწია თავი და ახლაღა გაიგო, რას ეუბნებოდა მადამ დიუ გა. - გონებით ალბათ ფუჟერში ხართ? - სინანულით უთხრა, რაკი მიხვდა, რომ ამაოდ ცდილობდა მარკიზის გაცნობას, - ოჰ, მესიე, მზად ვარ, მთელი სისხლი გავიღო, ოღონდ თქვენ გვერდით იყოს და ბედნიერს გხედავდეთ მასთან. - აბა, რატომ ესროლეთ ასე მარჯვედ? - რადგან მინდოდა მენახა ან მკვდარი, ან თქვენს მკლავებში. დიახ, ბატონო, შემეძლო მარკიზ დე მონტორანი მყვარებოდა, რადგან მასში გმირს ვხედავდი. ახლა კი მხოლოდ მტკივნეული მეგობრობა დამრჩა, ვხედავ, რომ დიდებას ჩამოაშორა. - სიყვარულს რაც შეეხება, - ირონიულად შენიშნა მარკიზმა, - არასწორად მსჯელობთ ჩემზე! ის გოგო რომ მყვარებოდა, მადამ, ნაკლებად მენდომებოდა.... და, რომ არა თქვენ, ალბათ, აღარც კი ვიფიქრებდი მასზე. - აი, ისიც! - უცებ თქვა მადამ დიუ გამ. მარკიზმა ისე სწრაფად მიატრიალა თავი, რომ საბრალო ქალს საშინლად ეტკინა გული. სანთლების ძლიერ შუქზე ოდნავ ცვლილებასაც კი ხედავდა იმ ადამიანის სახეზე, ასე მგზნებარედ რომ უყვარდა და როცა მოტრიალდა მისკენ, ამ ქალურ ხუმრობაზე მისი გაღიმებული სახე დაინახა, მადამ დიუ გას სულში ბედნიერების დაბრუნების იმედის ნაპერწკალმა გაიელვა. - რაზე იცინით? - ჰკითხა გრაფმა დე ბოვანმა. - გახეთქილ საპნის ბუშტზე, - მხიარულად უპასუხა მადამ დიუ გამ, - მარკიზს, თუკი მის სიტყვებს დაეჯერება, ახლა უკვირს, მისი გული ერთი წამი მაინც როგორ ფეთქავდა იმ გომბიოსთვის, მადმუაზელ დე ვერნეი რომ დაირქვა. გახსოვთ? - იმ გომბიოსთვის?.. - საყვედურით გაიმეორა გრაფმა, - ... ქალბატონო, ბოროტებაში დამნაშავე მე ვარ და უნდა გამოვასწორო; პატიოსან სიტყვას გაძლევთ, რომ ის ქალიშვილი მართლა ჰერცოგ დე ვერნეის ქალიშვილია. - გრაფო! - წამოიძახა მარკიზმა შეცვლილი ხმით, - რომელ თქვენს პატიოსან სიტყვას ვენდოთ - მაშინდელს, ვივეტიერში, თუ დღევანდელს - სენ-ჯემსში? ხმამაღლა გამოაცხადეს: - მადმუაზელ დე ვერნეი. გრაფი კარისკენ გაენთო, დიდი მოწიწებით შესთავაზა ხელი მშვენიერ უცნობს, გაატარა გაკვირვებულ ხალხში და წარუდგინა მარკიზს და მადამ დიუ გას. - დაიჯერეთ მხოლოდ ის, დღეს რაც ითქვა! - უპასუხა გაოგნებულ ახალგაზრდა მეთაურს. მადამ დიუ გა გაფითრდა, როცა ეს თარსი ქალი დაინახა. ერთხანს მადმუაზელ დე ვერნეი გაუნძრევლად იდგა და თვალი მოავლო დარბაზს, სტუმრებს შორის მათ ეძებდა, ვივეტიერში ვინც იყო. დაელოდა მეტოქის იძულებით თავის დაქნევას, მედიდურად, მფარველობითაც კი დაუკრა ოდნავ თავი, მარკიზისკენ არც კი გაუხედავს, დე ბოვანს თავი წააყვანინა საპატიო ადგილამდე და ჩამოჯდა მადამ დიუ გას გვერდით, რომელიც ქალური ინსტინქტით არ გაბრაზებულა და მეგობრული სახე მიიღო. მადმუაზელ დე ვერნეის უცნაურმა სამოსმა და მშვენიერებამ ჩურჩული გამოიწვია. როცა მარკიზმა და მადამ დიუ გამ ვივეტიერის მაშინდელ სტუმრებს გადახედეს, შეამჩნიეს სახეზე გულწრფელი პატივისცემა და თითოეული თითქოს იმაზე ფიქრობდა, როგორ ეპოვნათ ახალგაზრდა პარიზელი ქალის წყალობის მოპოვების საშუალება, ქალისა, ასე რომ შეუარცხყვეს. მტრები შეხვდნენ ერთმანეთს. - ეს ხომ ჯადოქრობაა, მადმუაზელ! მთელს მსოფლიოში მხო-ლოდ თქვენ შეგიძლიათ ხალხის ასე გაოცება! როგორ? სულ მარტო ჩამოხვედით აქ? - სრულიად მარტო, - დაუდასტურა მადმუაზელ დე ვერნეიმ, - ამ საღამოს, ქალბატონო, მხოლოდ ჩემი მოკვლა შეგიძლიათ. - მოიღეთ მოწყალება! - განაგრძო მადამ დიუ გამ, - ვერ გამომიხატავს, როგორ მსიამოვნებს თქვენი ისევ ნახვა. მართლა მაწუხებდა იმაზე ფიქრი, რა დამნაშავე ვიყავი თქვენ წინაშე და ამ შემთხვევას ვეძებდი, გამომესყიდა დანაშაული. - ადვილად გაპატიებთ ყველა შეცდომას, მე რაც მეხება, მაგრამ გულს მიკლავს ლურჯების სიკვდილი, თქვენ რომ დახოცეთ. სხვა რამეც შეიძლებოდა მესაყვედურა, თქვენი მკვახე მანერა კორესპონდენციისა... მაგრამ ყველაფერი მიპატიებია იმ სამსახურის სანაცვლოდ, თქვენ რომ გამიწიეთ. მადამ დიუ გამ თავშეკავების უნარი დაკარგა: მშვენიერი მეტოქე ხელს ჰკიდებდა ხელზე, შეურაცხყოფილი თავაზიანობით უღიმოდა. მარკიზი გახევებული იდგა. მერე უცებ ხელი მაგრად ჩაავლო ხელში გრაფ დე ბოვანს. - უღირსად მომატყუეთ და ღირსებაც კი შემილახეთ. ვიღაც ჟერონტი კი არ ვარ, კომედიიდან. ან თქვენ აგებთ პასუხს თქვენი სიცოცხლით, ან ინებეთ ჩემი. - მარკიზო, - ქედმაღლურად უპასუხა დე ბოვანმა, - მზად ვარ, ყველაფერი აგიხსნათ, რასაც ისურვებთ. და მეზობელი ოთახისკენ გაემართნენ. ამ სცენის საიდუმლოში გაურკვეველი ადამიანებიც კი ხვდებოდნენ, რომ რაღაც ხდება და ვიოლინოებმა ცეკვის დაწყების მანიშნებელი რიტურნელი რომ დაუკრეს, ფეხი არავის მოუცვლია. - მადმუაზელ, რა ასეთი მნიშვნელოვანი სამსახურის გაწევის პატივი მქონდა, რომ დამემსახურებინა... - თქვა მადამ დიუ გამ და გაცოფებულმა მოკუმა ბაგე. - განა თქვენ არ ამიხილეთ თვალი, მადამ, მარკიზ დე მონტორანის ნამდვილ ხასიათზე? ამ საზარელმა ადამიანმა რა გულგრილად გამიმეტა დასაღუპად! დიდი სიამოვნებით გითმობთ. - მაშ, რისთვის ხართ აქ? რას დაეძებთ? - ჰკითხა გაცხარებულმა მადამ დიუ გამ. - პატივისცემასა და ღირსებას, ვივეტიერში რომ წამართვით, ქალბატონო. დანარჩენი ყველაფერი... შეგიძლიათ სრულიად მშვიდად იყოთ. მარკიზი თუნდაც დამიბრუნდეს, თქვენ ალბათ იცით, დაბრუნება არასოდესაა სიყვარული. მადამ დიუ გამ ხელზე მოკიდა ხელი მადმუაზელ დე ვერნეის, იმ განაზებული თავაზიანობით, ქალები მამაკაცების დასანახად რომ იჩენენ ერთმანეთის მიმართ. - ო, ჩემო საბრალო პატარავ, ძალიან კმაყოფილი ვარ, ასე გონივრულად რომ მსჯელობთ. თუ ჩემ მიერ გაწეული სამსახური სასტიკი იყო თავიდან, ახლა სრული მაინც იქნება, - თქვა და ხელზე ოდნავ მოუჭირა ხელი. მაგრამ როგორ უნდოდა ამ უნაზესი კანის დაგლეჯა ფრჩხილებით! - მისმინეთ, ვიცნობ ვაჟკაცის ხასიათს, - უთხრა ცბიერი ღიმილით, - ეჰ, მაინც მოგატყუებდათ, მას არ შეუძლია და არც უნდა არავის შერთვა. - ჰა? - დიახ. მადმუაზელ, სახიფათო მისია მხოლოდ იმისთვის იკისრა, რომ დაემსახურებინა მადმუაზელ დ’იუქსელის ხელი, ალიანსი იყო, რომლისთვისაც მეფე სრულ მხარდაჭერას შეჰპირდა. - აი, თურმე რა! მადმუაზელ დე ვერნეიმ ამ დამცინავ შეძახილს აღარაფერი დაუმატა. ახალგაზრდა, მშვენიერ შევალიე დე ვისარს ერთი სული ჰქონდა, ეპატიებინა მარის მისთვის ხუმრობა, ვივეტიერში შეურაცხყოფის დასაწყისად რომ იქცა, მივიდა მასთან და მოწიწებით გაიწვია საცეკვაოდ. მანაც ხელი გაუწოდა და გაფრთხიალდა კადრილში ჩასადგომად, სადაც მადამ დიუ გაც მონაწილეობდა. ქალების სამეჯლისო კაბები, საფრანგეთიდან განდევნილ სამეფო კარს რომ ახსენებდნენ, მათი დაპუდრული და დახუჭუჭებული თმა სასაცილოდ გამოიყურებოდა დახვეწილი, მდიდრული და სადა კოსტიუმის გვერდით, მადმუაზელ დე ვერნეის მოდის კარნახით რომ ეცვა. ქალები ხმამაღლა კიცხავდნენ, მაგრამ in petto... ნამდვილად შურდათ. მამაკაცები აღფრთოვანებულები იყვნენ ბუნებრივი თმის მშვენიერებითა და სამოსით, რომლის ძირითადი ღირსება ის იყო, რომ ხაზს უსვამდა მის პროპორციულ, წერწეტ ტანს. ამ დროს მარკიზი და გრაფი დარბაზში დაბრუნდნენ. ორივენი მადმუაზელ დე ვერნეის უკან გაჩერდნენ. მარი არ შებრუნებულა. მას თავის პირდაპირ სარკეში რომც არ დაენახა მონტორანი, მადამ დიუ გას ქცევით მაინც მიხვდებოდა, რომ იქ იყო. ქალბატონი ცდილობდა, გულგრილობა შეენარჩუნებინა, მაგრამ ვერ მალავდა, რა მოუთმენლად ელოდა ბრძოლას, ადრე თუ გვიან შეყვარებულებს შორის რომ უნდა ამტყდარიყო. მარკიზი გრაფ დე ბოვანს და ორ სხვა სტუმარს ელაპარაკებოდა, მაგრამ მაინც შეეძლო გაება საუბარი მოცეკვავე ქალებისა და კავალერებისთვის, კონტრდანსის წესის მიხედვით, მადმუაზელ დე ვერნეისა და მისი მეზობლების ადგილი რომ დაიკავეს ერთი წუთით. - ო, ღმერთო ჩემო, დიახ, ქალბატონო, მარტო მოვიდა, - თქვა ერთმა კაცმა. - რა სითამამეა! - უპასუხა მოცეკვავე ქალმა. - ასე რომ მეცვას, თავი შიშველი მეგონებოდა, - თქვა მეორე ქალმა. - ო, თავდაჭერილი და კორექტული კოსტიუმი არ არის. მაგრამ რა ლამაზია, როგორ უხდება! - დაუმატა კავალერმა. - უყურეთ, მე შემრცხვებოდა, ასე უზადოდ რომ ვცეკვავდე, არ გგონიათ, რომ ოპერის მოცეკვავეს ჰგავს? - ისევ ეჭვიანმა ქალმა. - როგორ ფიქრობთ, აქ პირველი კონსულის სახელით სალაპარაკოდ მოვიდა? - ახლა მესამე ქალი ჩაერია. - რა ხუმრობაა, - უპასუხა კავალერმა. - მზითვად უბიწოებას ნამდვილად არ მიიტანს, - სიცილით თქვა პირველმა მოცეკვავემ. ვაჟკაცი უცებ მოტრიალდა, რომ დაინახა ის ქალი, ასეთი ეპიგრამა ვინც გაბედა და მაშინ მადამ დიუ გამ ისეთი სახით შეხედა, აშკარად რომ ნიშნავდა: - ხომ ხედავთ, რასაც ფიქრობენ. - მადამ, - სიცილით უთხრა გრაფმა მარის მოძულეს, - ჯერჯერობით მხოლოდ ქალები ცდილობთ მისი უმანკოების შებღალვას. მარკიზმა გუნებაში ყველაფერი აპატია გრაფს. როგორც იქნა, გაბედა და შეხედა მარკიზმა თავის სატრფოს, რომელიც, რო-გორც თითქმის ყველა ლამაზი ქალი, სანთლის შუქზე კიდევ უფრო მშვენიერი ჩანდა. მარიმ ზურგი შეაქცია, თავის ადგილს დაუბრუნდა და თავის კავალერს დაელაპარაკა, მარკიზის ყურამდე მისმა ალერსიანმა ხმამ მიაღწია. - პირველი კონსული ძალიან სახიფათო ელჩებს გვიგზავნის, - ეუბნებოდა პარტნიორი. - ეგ უკვე ითქვა ვივეტიერში! - უპასუხა მარიმ. - მეფესავით კარგი მეხსიერება გქონიათ, - თქვა ახალგაზრდა კაცმა, უკმაყოფილომ, ასეთი იაღლიში რომ მოუვიდა. - შეურაცხყოფა რომ აპატიო, უნდა გახსოვდეს, - გაუღიმა მარიმ და გამოიყვანა უხერხულობიდან. - ეს ამნისტია ჩვენ ყველას გვეხება? - ჰკითხა მარკიზმა. მაგრამ მარი ბავშვური აღტკინებით გაჰყვა ცეკვის ტალღას და უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდნილი მონტორანი უპასუხოდ დატოვა. ცივად და ნაღვლიანად უყურებდა. ამის დანახვაზე მარიმ თავი დახარა ისეთი კეკლუცი მოძრაობით, რომ კისრის ლამაზი, გრაციოზული მოხაზულობა გამოეჩინა და ყველა ის მოძრაობა გააკეთა, რითაც თავისი სხეულის უბადლო სრულყოფილებას უჩვენებდა. მარი იმედივით იზიდავდა და მოგონებასავით ხელიდან უსხლტებოდა. ასეთ მომენტში მისი ნახვა ნებისმიერ ფასად მისი ხელში ჩაგდების სურვილით გამსჭვალვას ნიშნავდა. მარიმ ეს მშვენივრად იცოდა და თავისი სილამაზის გააზრება წარმოუდგენელ მიმზიდველობას ანიჭებდა. მარკიზი გრძნობდა, როგორ ძლიერდებოდა მის გულში სიყვარულის, მძვინვარებისა და სიგიჟის ქარიშხალი. მან მაგრად მოუჭირა ხელი დე ბოვანს და თვალს მიეფარა. - ოჰ, ნუთუ წავიდა? - იკითხა დაბრუნებულმა მადმუაზელ დე ვერნეიმ. გრაფი გავარდა გვერდით ოთახში, მარის თვალით ანიშნა და მარკიზი მოუყვანა. - ჩემია, - გაიფიქრა მარიმ, სარკეში რომ აკვირდებოდა მის იმედის ნაზი მღელვარებით გაცისკროვნებულ სახეს. მარი გამწყრალი სახით მდუმარედ შეხვდა და ღიმილით დაშორდა. ხედავდა, რომ სხვებს აღემატებოდა და ეამაყებოდა, რომ შეეძლო, ტირანულად მოპყრობოდა, უნდოდა, ძვირად დასჯდომოდა რამდენიმე კეთილი სიტყვა, ეგრძნობინებინა მათი ფასი ქალური ინსტინქტით, მეტ-ნაკლებად ყველა ქალი რომ ემორჩილება. კადრილის დამთავრებისთანავე, ვივეტიერში ნამყოფი ყველა დიდებული მიეახლა, გარს შემოერტყნენ, ყველას უნდოდა დანაშაულის გამოსყიდვა მეტ-ნაკლებად კარგად მოფიქრებული მლიქვნელობით, თავაზიანობით, მაგრამ ის, ვისი ნახვაც ყველაზე მეტად უნდოდა თავის ფეხებთან, თაყვანისმცემელთა ჯგუფს, სადაც იგი მეფობდა, არც კი უახლოვდებოდა. - ჰგონია, რომ ისევ მიყვარს და არ უნდა, გაერიოს ჩემთვის უინტერესო ხალხში, - გაიფიქრა მარიმ. ცეკვაზე უარი თქვა. იტყოდით, მის პატივსაცემად მოწყობილი საღამოაო, გადადიოდა კადრილის მოცეკვავეთა ერთი ჯგუფიდან მეორესთან, გრაფ დე ბოვანის მკლავზე დაყრდნობილი, რომლის მიმართაც აშკარად გამოხატავდა კეთილგანწყობას. მადამ დიუ გას წყალობით, ვივეტიერში მომხდარი ამბები ყველამ დაწვრილებით იცოდა. მან საქვეყნო გახადა მადმუაზელ დე ვერნეისა და მარკიზის ურთიერთობანი, ცდილობდა, ამით მათი შერიგებისთვის დამატებითი დაბრკოლება შეექმნა. ასე რომ, ორი გაბუტული შეყვარებული საყოველთაო ყურადღების ცენტრში მოექცა. მონტორანი ვერ ბედავდა თავის შეყვარებულთან მიახლოებას, რადგან დანაშაულის გრძნობა და ბობოქარი, ისევ აგიზგიზებული ტრფიალი ბოჭავდნენ და ამონებდნენ, ქალიშვილი კი, თითქოს მოცეკვავეებს აკვირდებოდა, თვალს ადევნებდა მის ვითომდა მშვიდ სახეს. - აქ საშინლად ცხელა, - უთხრა მარიმ თავის კავალერს, - მესიე დე მონტორანსაც შუბლი დაცვარული აქვს, გამიყვანეთ მეორე ოთახში, აქ სუნთქვა არ შემიძლია. ვიხრჩობი, - თავის მოძრაობით გრაფს მეზობელი სალონი მიუთითა, სადაც რამდენიმე ადამიანი ბანქოს თამაშობდა. მარკიზიც გაჰყვა, ტუჩების მოძრაობით გამოიცნო, რაც თქვა. თამამმა იმედმა გაუელვა, განცალკევდა ჩემთან დასალაპარაკებლადო და ამ შესაძლებელმა წყალობამ მის ვნებას მანამდე განუცდელი სიმძლავრე შესძინა და სიყვარული გაუძლიერა. მარის სიამოვნებდა შუანების ახალგაზრდა მეთაურის წვალება, მისი ალერსიანი და ხავერდოვანი მზერა, როცა გრაფს უყურებდა, უმეტყველო და პირქუში ხდებოდა, თუ შემთხვევით მარკიზის თვალებს წააწყდებოდა. მონტორანმა თავს ძალა დაატანა და ყრუ ხმით ჰკითხა: - მაშ, მე არ მაპატიებთ? - სიყვარული ან არაფერს პატიობს, ან ყველაფერს, - ცივად უპასუხა მარიმ, - მაგრამ ამისთვის უნდა გიყვარდეს... - დაუმატა, როცა დაინახა რომ სიხარულმა გადაურბინა. მერე ისევ დაეყრდნო გრაფის მკლავს და სწრაფად გავიდა სათამაშო დარბაზის მომიჯნავე, ბუდუარის მსგავს ოთახში. მარკიზიც შეჰყვა. - უნდა მომისმინოთ! - შესძახა მან. - ვინმეს ეგონება, რომ თქვენი გულისთვის მოვედი და არა ჩემი თავის პატივისცემის გამო. თუ არ შეწყვეტთ ჩემს დევნას, წავალ. - კარგი, - თქვა მარკიზმა და გაახსენდა ლოტარინგიის უკანასკნელი ჰერცოგის გიჟური საქციელი, - ნება მომეცით, იმდენ ხანს გელაპარაკოთ, რამდენ ხანსაც შევძლებ ხელში ამ ნახშირის დაჭერას. დაიხარა, ბუხრიდან გავარვარებული ნახშირი ამოიღო და მაგრად მოუჭირა ხელი. მადმუაზელ დე ვერნეი გაწითლდა. გაითავისუფლა ხელი, გრაფს რომ ეყრდნობოდა და გაკვირვებულმა შეხედა მონტორანს. გრაფი ჩუმად გავიდა, შეყვარებულები მარტო დატოვა. ასეთმა გიჟურმა საქციელმა გული შეუტოკა მარის, რადგან სიყვარულში ყველაზე დამაჯერებელი მამაცური სისულელეა. - ამით მხოლოდ იმას ამტკიცებთ, რომ შეგიძლიათ ჩემი უსასტიკესი წამება, - ეუბნებოდა და თან ცდილობდა, გაეგდებინებინა ნახშირი, - ყველაფერში უკიდურესობა გიყვართ. სულელის სიტყვები და ქალის ცილისწამება დაიჯერეთ, ეჭვი შეგეპარათ მასში, ვინც სიკვდილს გადაგარჩინათ, ეჭვი შეგეპარათ იმაში, რომ გაგყიდდათ! - დიახაც, სასტიკად მოგექეცით, - ღიმილით უთხრა, - სამუდამოდ დაივიწყეთ ეს, მე კი არასოდეს დამავიწყდება. მომისმინეთ... სულმდაბლად მომატყუეს, მაგრამ იმ საბედისწერო დღეს იმდენმა გარემოებამ მოიყარა თავი, თქვენ წინააღმდეგ რომ ღაღადებდა... - და თქვენი სიყვარულის ჩასაქრობად ეს გარემოებები საკმარისი აღმოჩნდა? პასუხს ვერ ბედავდა. მარიმ ქედმაღლური ჟესტი გააკეთა და ადგა. - ო, მარი! აღარ მინდა დავიჯერო, რომ თქვენ... - და გადააგდეთ ბოლოს და ბოლოს ეგ ნახშირი. გიჟი ხართ. გახსენით ხელი. მე ასე მინდა. სიამოვნებდა მარის ნაზი მცდელობის წინააღმდეგობის გაწევა. სურდა, გაეგრძელებინა ძლიერი სიამოვნება, როცა ეხებოდა თლილი, საყვარელი თითები. ბოლოს, როგორც იქნა, გაახსნევინა დამწვარი ხელი. მარი მზად იყო, დაეკოცნა. სისხლმა ნახშირი ჩააქრო. - აბა, ამით რას მიაღწიეთ? - დაძებნა თავისი ცხვირსახოცი, ჭრილობას დააფარა, რომელიც არც ისე ღრმა იყო. მერე მარკიზმა დასამალად ხელთათმანი მოირგო. მადამ დიუ გა ფეხაკრეფით შეიპარა სათამაშო ოთახში. ჩუმჩუმად უთვალთვალებდა შეყვარებულებს, მათ ოდნავ განძრევაზეც კი მარჯვედ უკან იხევდა და ემალებოდა. ძნელი იყო, გაეგო მათი სიტყვები, მაგრამ ყველაფერს ხედავდა. - ყველაფერი, რაც ჩემზე გითხრეს, მართალი რომ ყოფილიყო, აღიარეთ, რომ ახლა შურისძიება შესრულებულად შეიძლება ჩათვლილიყო, - ღვარძლიანად უთხრა მარიმ; მარკიზი გაფითრდა. - რა გრძნობამ მოგიყვანათ აქ, არ იტყვით? - ჩემო ძვირფასო ბავშვო, მართლა ქარაფშუტა ხართ! ნუთუ მართლა გგონიათ, რომ დაუსჯელად შეიძლება შეურაცხყო ჩემნაირი ქალი? აქ თქვენ გამოც მოვედი და ჩემ გამოც, - მცირე პაუზის მერე დაუმატა, მკერდზე მოელვარე ლალის „მტევანს“ დასწვდა და ხანჯლის პირი უჩვენა. - ეს ყველაფერი რას ნიშნავს? - ფიქრობდა მადამ დიუ გა. - მაგრამ თქვენ ისე გიყვარვართ, - განაგრძო მარიმ, - ყოველ შემთხვევაში, გინდივართ მაინც, რაც ამ წუთში ჩადენილმა თქვენმა სისულელემ დამიმტკიცა, - და მისი ხელი აიღო. თქვენთვის მე ის ვარ, რაც მინდოდა და ბედნიერი მივდივარ. ვისაც ვუყვარვართ, მას მივუტევებთ კიდევაც. მე ვუყვარვარ, დამიბრუნდა პატივისცემა ადამიანისა, ჩემთვის მთელი სამყარო რომ არის. ახლა შემიძლია მოვკვდე. - მაშ, ისევ გიყვარვართ? - შეეკითხა მარკიზი. - განა ეგ ვთქვი? - დამცინავად უპასუხა მარიმ და სიხარულით შენიშნა, რომ მოსვლისთანავე დაწყებული წამება მარკიზისა - გაძლიერდა, - იცით, გარკვეული მსხვერპლის გაღება დამჭირდა აქ მოსასვლელად! სიკვდილს გადავარჩინე მესიე დე ბოვენი, რომელმაც, სამაგიეროდ, თავისი ხელი და ქონება შემომთავაზა. თქვენ მსგავსი რამ აზრად არ მოგსვლიათ! ამ სიტყვებმა მარკიზი განაცვიფრა, გადაწყვიტა, რომ გრაფმა ისევ მოატყუა და ისე განრისხდა, როგორც არასდროს, მაგრამ თავი შეიკავა და არაფერი უპასუხა. - აა! ფიქრობთ? ყოყმანობთ? - მწარედ გაეღიმა. - მადმუაზელ, თქვენი უნდობლობა ჩემს ეჭვებს ამართლებს. - წავიდეთ აქედან, - რადგან მადამ დიუ გას კაბის კალთას მოჰკრა თვალი და წამოდგა, მაგრამ სურვილმა, მეტოქე სასოწარკვეთილებამდე მიეყვანა, შეაჩერა. - მაშ, გინდათ ჯოჯოხეთში მოვხვდე? - ჰკითხა მარკიზმა და მაგრად ჩაჰკიდა ხელი. - ხუთი დღის წინ თქვენ განა ეგ არ გააკეთეთ? და ამ წუთშიც, განა არ მტანჯავს სასტიკი ეჭვი თქვენი სიყვარულის გულწრფელობისა? - მე რა ვიცი, იქნებ თქვენი შურისძიების მიზანია, დაეპატრონოთ ჩემს სიცოცხლეს, ჩირქი მომცხოთ, ნაცვლად ჩემი სიკვდილის ნდომისა? - ოჰ, არ გიყვარვართ! ხოლოდ თქვენზე ფიქრობთ, ჩემზე კი არა! - გაცეცხლდა მარი და ცრემლები გადმოსცვივდა. ლამაზმა ქალმა იცოდა, რა ძალა ჰქონდა ცრემლით დანისლულ მის თვალებს. - აიღე ჩემი სიცოცხლე, ოღონდ ცრემლი შეიშრე! - თავდავიწყებით შესძახა მარკიზმა. - ო! ჩემო სიყვარულო, - შესძახა მარიმ მოგუდული ხმით, - აი, როგორც იქნა, სიტყვები, ხმა და მზერა, ასე რომ ველოდი! ახლა შენი ბედნიერება ჩემსას მირჩევნია! ოღონდ, მესიე, გთხოვთ უკანასკნელ დასტურს თქვენი სიყვარულისას, რომელიც, როგორც ამბობთ, ასეთი ძლიერია. აქ დიდხანს არ მინდა დარჩენა. მხოლოდ იმდენი ხანი, რომ ყველამ დაინახოს, მე რომ მეკუთვნით. იმ სახლში, სადაც ის ქალი ცხოვრობს, რომელმაც ორჯერ სცადა ჩემი მოკვლა, რომელიც ალბათ, კიდევ რაღაცას ხლართავს ჩვენს წინააღმდეგ და ამ წუთშიც ყურს გვიგდებს ჩასაფრებული, - დაუმატა მარიმ და თითით მადამ დიუ გას კაბის ნაკეცების გაფრიალებაზე მიუთითა, - იმ სახლში მე ჭიქა წყალსაც კი არ დავლევ, - მერე ცრემლი შეიმშრალა, დაიხარა და რაღაც ჩასჩურჩულა ყურში მარკიზს, რომელიც მისმა თბილმა, მოალერსე სუნთქვამ შეაკრთო. - ყველაფერი მოამზადეთ წასასვლელად, - ჩურჩულებდა მარი, - გამაცილეთ ფუჟერამდე და მხოლოდ იქ გაიგებთ, ნამდვილად მიყვარხართ თუ არა! მეორეჯერ გენდობით. თქვენ შეგიძლიათ მეორედ მომენდოთ? - ოჰ, მარი, იქამდე მიმიყვანეთ, რომ აღარ ვიცი, რას ვაკეთებ! თქვენი სიტყვები, თქვენი თვალები, თქვენ ისე მათრობთ, მზად ვარ, ყველაფერი შეგისრულოთ. - აბა, მაშ, კარგი! გამაბედნიერეთ! საშუალება მომეცით, დავტკბე ტრიუმფით, ასე რომ ველოდები. მინდა ვისუნთქო იმ ცხოვრების ჰაერით, რომ ვოცნებობდი, დავტკბე ილუზიებით, სანამ არ გაფანტულან. წავიდეთ. მოდით, მეცეკვეთ. დარბაზში ერთად დაბრუნდნენ. და მართალია, მადმუაზელ დე ვერნეის გული და პატივმოყვარეობა სავსებით დაკმაყოფილებული იყო, რამდენადაც ეს ქალისთვისაა შესაძლებელი, მისი თვალების ამოუხსნელი თვინიერება, სიმშვიდე, ნაზი ღიმილი, ნატიფი მოძრაობები სწრაფი ცეკვისა, მალავდნენ მისი აზრების საიდუმლოს, როგორც ზღვა ინახავს ბოროტმოქმედის საიდუმლოს, მიცვალებულის სიმძიმეს რომ მიანდობს. საზოგადოებას ჩურჩულმა გადაურბინა, როცა მარი დატრიალდა და მკლავებში მოექცა თავის მიჯნურს ვალსის ცეკვისას. მიბნედილი თვალებით, გაბრუებულები, ხელებშემოჭდობილები ბზრიალებდნენ, რაღაცნაირი გაშმაგებით ჩახვეულები და ამით ამჟღავნებდნენ იმ სიამოვნების იმედს, უფრო ახლო ყოფნა რომ ჰპირდებოდათ. - გრაფო, გაიგეთ, მოიტაცე-დიდი-კვერი თუ დაბრუნდა ბანაკში და გამომიგზავნეთ, - დაავალა მადამ დიუ გამ გრაფ დე ბოვანს, - დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, ამ პატარა სამსახურისთვის ჩემგან ყველაფერს მიიღებთ, რასაც ისურვებთ, ჩემს ხელსაც კი. შურისძიება ძვირი დამიჯდება, - წაიჩურჩულა ქალმა და თვალი გააყოლა, - მაგრამ, ამჯერად არ ავაცდენ. რამდენიმე წუთის შემდეგ მადმუაზელ დე ვერნეი და მარკიზი ოთხ ძლიერ ცხენებშებმულ ბერლინაში ისხდნენ. ფრანსინი გაოგნებული, გატრუნული უყურებდა ვითომ მტრებს, ხელიხელჩაკიდებულები რომ ისხდნენ და როგორც ჩანს, სრულ ურთიერთგაგებას მიაღწიეს. იმის გაფიქრებასაც კი ვერ ბედავდა, მისი ქალბატონის ვერაგობა იყო ეს თუ სიყვარული. სიჩუმისა და ღამის სიბნელის გამო, მარკიზმა ვერ შენიშნა, ფუჟერთან მიახლოებისას, როგორ აღელდა მადმუაზელ დე ვერნეი. დაისის მკრთალ სინათლეში შორს სენ-ლეონარის სამრეკლო გამოჩნდა. და ამ დროს მარიმ გაიფიქრა - მოვკვდები. პირველ აღმართთან, მთის ძირში შეყვარებულებს ერთი და იგივე აზრი დაებადათ. ჩამოვიდნენ ეტლიდან და ფეხით აუყვნენ მაღლობს, თითქოს პირველი შეხვედრის მოსაგონებლად. როცა მარი მკლავზე დაეყრდნო მარკიზს და რამდენიმე ნაბიჯი გაიარეს, ღიმილით გადაუხადა მადლობა იმისთვის, რომ სიჩუმე არ დაურღვია. მაგრამ როცა მაღალ პლატოზე ავიდნენ, საიდანაც ფუჟერი ჩანდა, ოცნებებიდან სრულიად გამოერკვა. - ნუღარ წამოხვალთ, ჩემი ძალაუფლება დღეს ლურჯებისგან ვერ დაგიცავთ. მონტორანის გაკვირვებულ მზერას ნაღვლიანი ღიმილით უპასუხა და ხელით გრანიტის ლოდზე მიუთითა, თითქოს დაჯდომა უბრძანა, თვითონ მოწყენილი დადგა. სულის ამაფორიაქებელი მღელვარება კეკლუცობის ხალისს უკარგავდა. ამ მომენტში მუხლებით რომ დამდგრარიყო გავარვარებულ ნაკვერჩხალზე, ტკივილს ვერ იგრძნობდა, როგორც ვერ იგრძნო წვა მარკიზმა, თავისი სიყვარულის დასამტკიცებლად ნაკვერჩხალი რომ ეჭირა ხელში. მარიმ უზომო მწუხარებით შეხედა თავის სატრფოს და საშინელი სიტყვები უთხრა: - ყველაფერი, რასაც ეჭვობდით ჩემთან დაკავშირებით - მართალია! მარკიზი შეკრთა. რაღაცის თქმა დააპირა; - თუ ღმერთი გწამთ, მომისმინეთ! ნუ შემაწყვეტინებთ, - და ვედრებით შეხედა, - ნუ შემაწყვეტინებთ. მე მართლაც ჰერცოგ დე ვერნეის შვილი ვარ, - აღელვებით დაიწყო მარიმ, - მაგრამ უკანონო შვილი. დედაჩემი, მადმუაზელ დე კატერანი მონაზონი გახდა, რომ აეცდინა წამება, ოჯახში რომ ემუქრებოდა, თხუთმეტი წელი ტირილით გამოისყიდა თავისი ცოდვა და სასოებაში გარდაიცვალა. სასიკვდილო სარეცელზე მყოფი, დედათა მონასტრის წინამძღვარი ჩემი ძვირფასი აბატისა შეევედრა მამაკაცს, რომელმაც მიატოვა ეზრუნა ჩემზე, რადგან მტოვებდა მარტო, მეგობრების, ქონებისა დ მომავლის გარეშე... ამ კაცზე გამუდმებით ლაპარაკობდნენ ფრანსინის დედის სახლში, რომელთანაც მიმიყვანეს, მაგრამ მას გადავავიწყდი. მერე მაინც სიამოვნებით მიმიღო და მაღიარა შვილად, რადგან ლამაზი ვიყავი და ჩემში ალბათ თავის ახალგაზრდობას ხედავდა. ეს ერთ-ერთი იმ დიდებულთაგანი იყო, წინა მეფის დროს რომ მოიხვეჭა დიდება და უჩვენა, როგორ შეიძლება გეპატიოს დანაშაული, თუ დახვეწილად ჩაიდენ. მეტს არაფერს გეტყვით, ის ხომ მამაჩემია! ოღონდ, ნება მომეცით, აგიხსნათ, პარიზულ ცხოვრებას ცუდი გავლენა რატომ უნდა მოეხდინა ჩემს სულზე. ჰერცოგ დე ვერნეის საზოგადოება და ის წრე, რომელშიც შემიყვანა, გატაცებული იყვნენ გამქირდავი ფილოსოფიით, ასე რომ აღაფრთოვანებდა საფრანგეთს, მასზე ყველგან ძალიან გონებამახვილურად მსჯელობდნენ. ბრწყინვალე საუბრები ყურს სიამოვნებდა, მატყვევებდა დახვეწილი მოსაზრებები და პიკანტური ენამოსწრებული ქირდვა ყველაფრის - ჭეშმარიტისა და წმინდის. მამაკაცები დასცინოდნენ გრძნობებს, მშვენივრად ხატავდნენ მათ ისე, რომ თვითონ არაფერს მსგავსს არ განიცდიდნენ, აჯადოებდნენ მსმენელს ეპიგრამებით, და უნარით, მთელი რომანი ერთი, კარგად მიგნებული სიტყვით გადმოეცათ, მაგრამ ხშირად სცოდავდნენ, თავს აბეზრებდნენ მეტისმეტი ენაკვიმატობით და ღლიდნენ ქალებს იმით, რომ სიყვარულს უფრო ხელოვნებად წარმოადგენდნენ, ვიდრე გულითადობად. მეც არ შევწინააღმდეგებივარ და ამ დინებას მივყევი. თუმცა საკმაოდ მგრძნობიარე ვიყავი, მაპატიეთ ჩემი სიამაყე, ვხვდებოდი, რომ გონებამ ამ ხალხს გული გაუქვავა, გამოუფიტა. მაგრამ იმჟამინდელმა ჩემმა ცხო-ვრებამ დამიტოვა მუდმივი ბრძოლა ბუნებრივ გრძნობებსა და ახირებულ, მანკიერ ჩვეულებებს შორის. ზოგიერთი გამორჩეული პიროვნება მივითარებდა თავისუფალ აზროვნებას და მიღებული წესების არადჩაგდებას, რაც ქალს აკარგვინებს შინაგან მოკრძალებას; რაც, თავისთავად, ხიბლს ართმევს. ვაგლახ, უბედურებას არ ძალუძს სიმდიდრით შეძენილი ნაკლის გამოსწორება! - მარიმ ღრმად ამოიოხრა და განაგრძო, - მამაჩემმა, ჰერცოგმა დე ვერნეიმ სიკვდილის წინ მაღიარა და სამემკვიდრეო წილი გამიზარდა, რითაც მისი კანონიერი ვაჟის ქონება შეამცირა. ძმამ ჩემს წინააღმდეგ საქმე აღძრა, ანდერძის ნამდვილობა სადავო გახდა. და აი, ერთ დილას აღმოვჩნდი უსახლკაროდ და უმფარველოდ. სამი წლის მანძილზე შეძლებულ ოჯახში ცხოვრებამ პატივმოყვარეობა გამივითარა. ყველა ახირების შესრულებით, მამაჩემმა ფუფუნების მოთხოვნილება და დამღუპველი თვისებები გამიღვიძა, რომელთა საშიშროებასა და ტირანულ ძალაუფლებას ჩემი ნორჩი და გულუბრყვილო სული ვერ აცნობიერებდა. მამაჩემის მეგობარმა, მარშალმა და ჰერცოგმა დე ლენონკურმა, სამოცდაათი წლის მოხუცმა, შემომთავაზა, ჩემი მეურვე ყოფილიყო. დავთანხმდი. ამ საძაგელი პროცესის დაწყებიდან სამი დღის შემდეგ ისევ აღმოვჩნდი ბრწყინვალე სახლში და ვსარგებლობდი ყველა სიკეთით, რაზეც ჩემი ძმის სისასტიკემ მამაჩვენის კუბოსთან ამაღებინა ხელი. ყოველ საღამოს მოხუცი მარშალი რამდენიმე საათს ატარებდა ჩემთან და მხოლოდ მანუგეშებელ ტკბილ სიტყვებს მეუბნებოდა. მისი ჭაღარისა და მამობრივი სინაზის გამო, მის გულში იგივე გრძნობები დავინახე, რასაც მე ვატარებდი და მიხაროდა, მის ქალიშვილად რომ ვგრძნობდი თავს. ლამაზი საჩუქრებით მანებივრებდა და მეც ყველა ჩემს სურვილს ვეუბნებოდი, ვხედავდი, რა სიამოვნებით მისრულებდა. ერთ საღამოს გავიგე, რომ მთელი პარიზი ამ საცოდავი მოხუცის საყვარლად მთვლიდა. დამიმტკიცეს, რომ ვერასგზით დავიბრუნებდი პატიოსან სახელს, რომელსაც ძალიან ადვილად მართმევდნენ. კაცმა, რომელიც ჩემი გამოუცდელობით ისარგებლა, ჩემი საყვარელი ვერ იქნებოდა, ქმრობა არ უნდოდა. იმ კვირას, როცა საშინელი აღმოჩენა გავაკეთე, იმ დღის წინადღეს, რომელიც დაინიშნა ჩემს იმ კაცთან დასაკავშირებლად, გვარის მოცემაზე რომ დავითანხმე, ცოდვის გამოსწორების ერთადერთ საშუალებად ის მოიფიქრა, რომ კობლენცში გაემგზავრა. სამარცხვინოდ გამომაგდეს პატარა სახლიდან, სადაც მარშალმა დამასახლა და რომელიც მისი არ ყოფილა. აქამდე რაც გითხარით, სრული სიმართლეა, როგორც ღვთის წინაშე, ისე გიამბეთ ყველაფერი. მაგრამ ახლა ნუღარ ჰკითხავთ უბედურ ქალს მის მეხსიერებაში დამარხულ ტანჯვაში გატარებული დღეების ანგარიშს. მოხდა ისე, რომ დანტონის ცოლი გავხდი. რამდენიმე დღის შემდეგ ქარიშხალმა წააქცია ეს უზარმაზარი მუხა, მკლავები რომ მქონდა შემოხვეული. ისევ საშინელ გაჭირვებაში აღმოვჩნდი და ამჯერად სიკვდილი გადავწყვიტე. არ ვიცი, სიცოცხლის სიყვარული თუ იმედი, რომ უბედურებას მობეზრდებოდა ბოლოს და ბოლოს ჩემი დევნა და უძირო უფსკრულის სიღრმეში დავიჭერდი ბედნიერებას, სულ რომ მისხლტებოდა ხელიდან, ჩემი არამკითხე მრჩევლები რომ აღმოჩნდნენ, თუ, იქნებ ერთი ახალგაზრდა კაცის თხოვნამაც გაჭრა, რომელიც, აი უკვე ისე მომეწება, როგორც გველი ხეს, ეტყობა, იმედი აქვს, რომ უბედურების ზღვრამდე მისული მას ჩავუვარდები ხელში, არ ვიცი, როგორ მოხდა, მაგრამ დავთანხმდი, სამასი ათასი ფრანკის საფასურად მიმეღო მდაბალი წინადადება: ჩამოვსულიყავი აქ, გამეკეთებინა ისე, რომ შევყვარებოდი მავან უცნობ მამაკაცს და მთავრობის ხელში გადამეცა. როგორც კი დაგინახეთ, რაღაცნაირი წინათგრძნობით, არასოდეს რომ არ გვატყუებს, მივხვდი, ვინ ხართ. და ისე ძალიან მინდოდა, ეჭვი დამრჩენოდა; რადგან რაც უფრო მიყვარდებოდით, მით უფრო საშინელი იყო ჩემთვის დარწმუნება. გადაგარჩინეთ მეთაური იულოსაგან, უარი ვთქვი ჩემს როლზე და გადავწყვიტე ჯალათების მოტყუება, იმის მაგივრად, რომ მსხვერპლი მომეტყუებინა. შევცდი: ასეთი ქცევით ხალხის სიცოცხლით ვთამაშობდი, მათი პოლიტიკით და ჩემი თავითაც, ქალიშვილის იმ თავდაჭერილობით, რომლისთვისაც მხოლოდ გრძნობები არსებობს. ვთვლიდი, რომ შემიყვარეს, იმედი მომეცა, რომ სიცოცხლეს თავიდან დავიწყებდი, მაგრამ ყველაფერი, და ალბათ თვითონ მეც გავცემდი ჩემს უწესრიგო წარსულს - არ შეგეძლოთ ჩემნაირი ვნებიანი ქალის ნდობა გქონოდათ. მაგრამ ვინ იქნებოდა ისეთი, ჩემი სიყვარული და გულჩათხრობილობა არ შეენდო? დიახ, ბატონო, მეგონა, ცუდი სიზმარი ვნახე, გამომეღვიძა და ისევ თექვსმეტი წლისა ვიყავი. მე ხომ ალანსონში აღმოვჩნდი, სადაც ბავშვობა გავატარე და უმანკო, სუფთა მოგონებები დამეუფლა. მე უგუნურმა გულუბრყვილოდ დავიჯერე, რომ სიყვარული ნათლობასავით არის და უბიწოებას დაგიბრუნებს. ერთი წუთით ისიც კი ვიფიქრე, ქალწული ვარ-მეთქი, რადგან ჯერ არასოდეს მყვარებია. მაგრამ გუშინ საღამოს თქვენი გატაცება გულწრფელი მეჩვენა და შინაგანმა ხმამ შემარ-ცხვინა: „რატომ ატყუებ?“ ასე რომ, იცოდეთ, ბატონო მარკიზო, - განაგრძო მარიმ მკერდისმიერი, მაგრამ ამაყი გამოწვევა რომ ისმოდა, ისეთი ხმით, - გაიგეთ და დაიხსომეთ, რომ უღირსი ადამიანი ვარ და თქვენი ღირსი ვერ ვიქნები. ამ წუთიდან ისევ კურტიზანი ქალის როლს ვითამაშებ, დამღალა როლმა იმ ქალისა, თქვენ რომ ყველაფერი დაუბრუნეთ, რაც კი წმინდაა გულში. სათნოება მღლის. შემძულდებოდით, სისუსტე რომ გამოგეჩინათ და დაქორწინება რომ მოგესურვებინათ ჩემზე. ასეთი სისულელე ვინმე გრაფმა დე ბოვენმა შეიძლება ჩაიდინოს. თქვენ კი, მესიე, თქვენი მომავლის ღირსი იყავით და დაუნანებლად დამტოვეთ. კურტიზანი მეტისმეტად მომთხოვნი იქნებოდა, მას სხვანაირად ეყვარებოდით, ისე არა, როგორც უბრალო, გულუბრყვილო გოგონას, რომელსაც ერთი წამით ჩაესახა გულში მშვენიერი იმედი, ყოფილიყო თქვენი მეგობარი, ეზრუნა, რომ ყოველთვის ბედნიერი ყოფილიყავით, თქვენი ღირსი ყოფილიყო, გამხდარიყო კეთილშობილი მეუღლე და ამ გრძნობამ შემაძლებინა გამეცოცხლებინა ჩემს სულში მდაბალი ბუნება სირცხვილისა, მანკიერებისა და უმსგავსობის, რომ აღმემართა ჩვენს შორის სამუდამო ბარიერი. მსხვერპლად გწირავთ ღირსებასა და ქონებას. სიამაყე, რომელსაც ეს მსხვერპლი აღმიძრავს, გულს გამიმაგრებს უბედურების ჟამს და, დაე, ბედისწერამ თავის ნებაზე განსაზღვროს ჩემი ხვედრი. არასოდეს გაგცემთ. პარიზში ვბრუნდები. იქ თქვენი სახელი ჩემი მეორე „მე“ იქნება და ბრწყინვალება, რომლის შემატებასაც შეძლებთ მისთვის, მანუგეშებს ყველა ვაების დროს. თქვენ კი, თქვენ მამაკაცი ხართ, დამივიწყეთ... მშვიდობით! მარი მოწყდა ადგილიდან, გაიქცა სენ-სიულპისის ველისკენ და სანამ მარკიზი წამოდგებოდა და მის შეჩერებას შეძლებდა, გაქრა. მაგრამ მალევე დაბრუნდა, კლდის ღრმულში შეძვრა და თავისი სამალავიდან ინტერესით, ცნობისმოყვარეობითა და ეჭვით უყურებდა მარკიზს. დაინახა, როგორ მიდიოდა ალალბედზე, დარდით გათანგულივით. - ნუთუ სუსტი ადამიანია? - გაიფიქრა მარიმ, როცა თვალს მოეფარა და გაიაზრა, რომ დაშორდა, - გამიგებს კი? - გააჟრჟოლა. მერე სწრაფი ნაბიჯით მარტო წავიდა ფუჟერისკენ, თითქოს შეეშინდა, მარკიზი არ გაჰყოლოდა ქალაქისკენ, სადაც მას სიკვდილი ელოდა. - აბა, ფრანსინ, რა გითხრა? - ჰკითხა მარიმ, როცა ერთგული ბრეტონელი ქალი წამოეწია. - საბრალო! მარი, ძალიან შემეცოდა. თქვენ, დიდებული ქალები სიტყვით უფრო დიდ ჭრილობას აყენებთ, ვიდრე ხანჯლით. - როგორ იყო, რომ შეგხვდა? - განა დამინახა?.. ოჰ, მარი, უყვარხარ! - ო, ვუყვარვარ თუ არ ვუყვარვარ - ეს ორი სიტყვა ჩემთვის სამოთხეა და ჯოჯოხეთი. ამ ორ უკიდურესობას შორის ფეხის დასადგმელი ადგილი არ არის. ახლა, როცა მარის საშინელი ხვედრი გაირკვა, შეეძლო მისცემოდა დარდს. სახეზე, რომელზეც აქამდე სხვადასხვა გრძნობა ესახებოდა, უცებ თითქოს ლოყები ჩაუცვივდა და მთელი დღის მღელვარების, ბედნიერების წინათგრძნობასა და სასოწარკვეთილებას შორის გრძნობათა მონაცვლეობის შემდეგ სადღაც გაქრა მისი ბრწყინვალება და სინორჩე, რომელთა სათავე ყოველგვარი ვნების განელებაა ან განცხრომით თრობა. ახალი დაბრუნებული იყო მარი, როცა გამოეცხადნენ იულო და კორანტენი, აინტერესებდათ მისი გიჟური მოგზაურობის ამბები, მარიმ ღიმილით მიიღო ისინი. - მაშ, ასე, მეთაურო, - უთხრა მარიმ იულოს, რადგან შეფიქრიანებულ სახეზე შეკითხვა ეწერა, - მელას თქვენი ტყვია უკვე მისწვდება და მალე დიდებულ გამარჯვებასაც მოიპოვებთ. - რატომ, რა მოხდა? - ვითომ უინტერესოდ ჰკითხა კორანტენმა და ისე შეხედა, მისნაირი დიპლომატები სხვათა აზრების ამოკითხვას რომ ცდილობენ ხოლმე. - ოო, ვაჟკაცი ახლა უფროა შეყვარებული, ვიდრე ოდესმე და ვაიძულე, ფუჟერის კარიბჭემდე მოვეცილებინე. - ეტყობა, თქვენი ძალაუფლება მანდ შეწყდა, - თქვა ისევ კორანტენმა, - და მაგ ყოფილს ეტყობა შიში თქვენდამი სიყვარულზე უფრო ძლიერი აქვს. მადმუაზელ დე ვერნეიმ მედიდურად შეხედა. - თქვენი საზომით ნუ ზომავთ, - მაშ, აქ რატომ არ მოგიყვანათ? - უშფოთველად ჰკითხა კორანტენმა. - და თუ მართლა ვუყვარვარ? - ჰკითხა იულოს ეშმაკური ღიმილით, - ძალიან გაბრაზდებოდით, რომ გადამერჩინა და საფრანგეთიდან წამეყვანა? მოხუცი ჯარისკაცი სწრაფი ნაბიჯით მიუახლოვდა და თითქმის აღფრთოვანებული ეამბორა ხელზე; მერე დაჟინებით შეხედა და პირქუშად უთხრა: - თქვენ დაგავიწყდათ? ჩემი ორი მეგობარი და სამოცდასამი ჯარისკაცი!.. - ოჰ, პოლკოვნიკო, ეგ მისი ბრალი არ იყო, - გულუბრყვილოდ მიუგო მარიმ, - ბოროტმა ქალმა მოატყუა, მაგ ქალს, მე მგონი, ლურჯების სისხლის დალევაც შეუძლია... - ნუ დასცინით მეთაურს, - შენიშნა კორანტენმა, - თქვენს ხუმრობას მიჩვეული არ არის. - გაჩუმდით, - უთხრა მარიმ, - და გახსოვდეთ, ის დღე, როცა ძალიან მომაბეზრებთ თავს, ჩვენი ნაცნობობის ბოლო დღე იქნება. - როგორც ვხედავ, საბრძოლველად უნდა მოვემზადო, - მშვი-დად თქვა იულომ. - ძალა არ გეყოფათ, მათი ექვსი ათას კაცზე მეტი დავინახე სენ-ჯემსში, რეგულარული ჯარი, არტილერია და ინგლისელი ოფიცერი. ჩემი თვალით ვნახე, ამდენ ხალხს მის გარეშე რა ეშველება? მეც ფუშეს ვეთანხმები. მისი თავი - ყველაფერია. - მერე და, მის თავს მივიღებთ? - მოუთმენლად ჰკითხა კორანტენმა. - მე რა ვიცი! - უზრუნველად უპასუხა მარიმ. - ინგლისელები! - გაბრაზდა იულო, - ეგღა აკლდა, ნამდვილი ბატონივით რომ იყოს! მე შენ გიჩვენებ ინგლისელებს! დამაცადე! მოქალაქე დიპლომატო, მე მგონი, ეს გოგო ხშირად გიტევს, - უთხრა იულომ კორანტენს, რამდენიმე ნაბიჯით რომ დაშორდნენ სახლს. - ბუნებრივია, მოქალაქე მეთაურო. კარი V - სრულიად ბუნებრივია, მოქალაქე მეთაურო, - შეესიტყვა შეფიქრიანებული კორანტენი, - მისმა სიტყვებმა თავგზა რომ აგიბნია, ყველაფერში მხოლოდ ცეცხლს ხედავ. თქვენ, ჯარისკაცებმა არ იცით, რომ ომის სხვადასხვა ხერხი არსებობს.მარჯვედ თუ გამოიყენებ მამაკაცებისა და ქალების გატაცებებს, როგორც ზამბარებს, სახელმწიფოს სასარგებლოდ თუ აამუშავებ, ყველა კბილანა თვლებს იმ უზარმაზარი მანქანისა, „მთავრობას“ რომ ეძახიან, მის მექანიზმში თუ ჩართავ ყველაზე მოუთოკავ გრძნობებს და გულიანად ამუშავებ ბერკეტებს, განა ღმერთის მსგავსად შექმნა არ არის? ღმერთისა, რომელიც სამყაროს ცენტრშია! - ნება მომეცით, ჩემი ხელობა თქვენსას მერჩიოს, - მშრალად უთხრა იულომ, - რაც გინდათ, ის აკეთეთ თქვენი კბილანა თვლე-ბით, მე კი სამხედრო მინისტრის გარდა სხვა ხელმძღვანელი არ მწამს. მითითება მაქვს მიღებული, ჩემი თავზეხელაღებულებით სალაშქროდ მივდივართ, მტერს შევუტევთ და პირისპირ შევხვდებით, შენ კი კუდით გინდა დაჭერა. - შენი ნებაა, შეგიძლია სალაშქროდ მოემზადო, - უპასუხა კორანტენმა, - როგორც ამ გოგოს მიხედვით ვხვდები, რამდენადაც მიუწვდომლად და გულჩახვეულად უნდა გეჩვენოს, შებრძოლება არ აგცდება და მალე გასიამოვნებ, მაგ ყაჩაღების მეთაურს პირისპირ შეგახვედრებ. - როგორ? - ჰკითხა იულომ და ერთი ნაბიჯით უკან დაიხია, უკეთ რომ დაენახა ეს უცნაური ადამიანი. - მადმუაზელ დე ვერნეის უყვარს ვაჟკაცი, - ყრუ ხმით განაგრძო კორანტენმა, - შესაძლოა, მასაც უყვარს. მარკიზი, წითელი ლენტი, ახალგაზრდა და გონებამახვილია; ვინ იცის, იქნებ ჯერ ისევ მდიდარიც, რამდენი ცდუნებაა! რა სასაცილო იქნებოდა მისი მხრიდან, თავის სასარგებლოდ არ ეზრუნა და არ ცდილიყო, ცოლად გაჰყოლოდა, ნაცვლად იმისა, რომ ჩვენთვის გადმოეცა! ჩვენი გაცურება უნდა. მის თვალებში რაღაც დაბნეულობა შევნიშნე, შეყვარებულებს ალბათ პაემანი ექნებათ, იქნებ უკვე შეთანხმდნენ კიდევაც. ასე რომ, ხვალ ის კაცი ჩემს ხელთ იქნება და ვერც გამექცევა. აქამდე ის რესპუბლიკის მტერი იყო, ახლა, რამდენიმე წუთის წინ ჩემი მტერი გახდა და ვინც ჩემსა და ამ ქალიშვილს შორის ჩადგა, ეშაფოტზე მოკვდა. ამ სიტყვების დამთავრებისთანავე, კორანტენი ისევ ფიქრებში ჩაიძირა და ვერ შეამჩნია, რა ღრმა სიძულვილი გამოეხატა სახეზე პატიოსან ჯარისკაცს, როცა იულო ჩასწვდა ამ ინტრიგის სიღრმესა და ზამბარების მექანიზმს, ფუშე რომ აყენებდა. გადაწყვიტა, კორანტენისთვის წინააღმდეგობა გაეწია ყველაფერში, რაც მთავრობის საქმეებისა და სურვილების წარმატებას არ ავნებდა და რესპუბლიკისთვის პატიოსნად მომკვდარიყო იარაღით ხელში, და არა ჯალათის ხელით, რომლის მიმწოდებელიც, თავისივე აღიარებით, საიდუმლო პოლიციის ეს ჯაშუში აღმოჩნდა. - პირველი კონსული რომ დამიჯერებდეს, - გაიფიქრა იულომ და კორანტენს ზურგი შეაქცია, - არისტოკრატიასთან საბრძოლველად ასეთ მელიებს დატოვებდა, ერთმანეთის ღირნი არიან, ჯარისკაცებს კი სხვა საქმეებისთვის გამოიყენებდა. კორანტენმა ცივად შეხედა მეომარს, რომელსაც ამ აზრმა სახე გაუნათა და მაშინ ამ დაბალი რანგის მაკიაველის თვალებში გესლიანმა გამომეტყველებამ გაირბინა, რაც თავის უპირატესობაში დარწმუნებულობაზე მიუთითებდა. - ამ საქონელს მიეცით სამ-სამი წყრთა ლურჯი მაუდი, რკინის ნაჭერი დაჰკიდეთ გვერდზე, - ფიქრობდა კორანტენი, და ეგონება, პოლიტიკაში ხალხის დახოცვა მხოლოდ ერთი ხერხით შეიძლება... რამდენიმე წუთი მარტო მიმოდიოდა და უცებ გაიფიქრა: - დიახ, დრო მოვიდა, ეს ქალი ჩემი გახდება! ხუთი წლის მანძილზე, წრე, რომელზეც გარშემო ვუვლი, ძალიან უმნიშვნელოდ შემცირდა და ახლა ჩემს ხელშია. მასთან ერთად კი მთავრობაში ისევე მაღლა ავალ, როგორც ფუშე, და თუ დაკარგავს ერთადერთ კაცს, რომელიც უყვარს, დარდი მას სულითაც და ხორცითაც დამიმორჩილებს. მხოლოდ თვალის დევნებაა საჭირო და საიდუმლოს ამოხსნა. მალე დაკვირვებული კაცი შეამჩნევდა კორანტენის გაფითრებულ სახეს იმ სახლის ფანჯარაში, საიდანაც ყველა ჩანდა, ვინც სენ-ლეონარის ეკლესიის პარალელურად ჩარიგებული სახლებით შექმნილ ჩიხში შედიოდა. კორანტენი თაგვის მომლოდინე კატის მოთმინებით იქ დილამდე დარჩა, ყველა გაფაჩუნებას ამჩნევდა და ყველა გამვლელს დიდი ყურადღებით აკვირდებოდა. ბაზრის დღე თენდებოდა. თუმცა ამ ძნელბედობის ჟამს გლეხები ძნელად მოდიოდნენ ქალაქში. კორანტენმა დაინახა ერთი პატარა, მოქუფრულსახიანი, ხისტყავიანი კაცი პატარა, მრგვალი, დაბალი კალათით ხელში, მადმუაზელ დე ვერნეის სახლისკენ რომ მიემართებოდა და აქეთ-იქით უზრუნველად იყურებოდა. კორანტენი გავიდა, გადაწყვიტა, გამოსულს დახვედროდა, მაგრამ უცებ გაიფიქრა, მოულოდნელად რომ შესულიყო მადმუაზელ დე ვერნეის სახლში, იქნებ ერთი შეხედვით შიკრიკის კალათის საიდუმლოც ამოეხსნა. თანაც ყურმოკრული ჰქონდა ბრეტონელებისა და ნორმანდიელების ეშმაკური, გაუგებარი მეტყველების შესახებ. - დაასხი-კუტალო! - შესძახა მადმუაზელ დე ვერნეიმ, როცა ფრანსინმა ოთახში შეიყვანა შუანი, - ნუთუ ვუყვარვარ? - ჩაილაპარაკა. უნებურმა იმედმა ლოყები აუღუღუნა და გული სიხარულით აუვსო. დაასხი-კუტალმა დიასახლისს შეხედა, მერე უნებურად გახედა ფრანსინს, მაგრამ მადმუაზელ დე ვერნეიმ ჟესტით დაამშვიდა. - მადამ, - ორი საათისკენ ჩემთან იქნება და დაგელოდებათ. მღელვარებისგან მადმუაზელ დე ვერნეიმ თავის დაქნევის მეტი სხვა პასუხი ვერ მოახერხა. ამ დროს გვერდით, სასტუმრო ოთახში კორანტენის ფეხის ხმა გაისმა. დაასხი-კუტალმა შენიშნა, როგორ შეკრთა მადმუაზელ დე ვერნეი და თვალით საფრთხეზე მიანიშნა, მაგრამ შუანმა, როგორც კი ჯაშუშის ეშმაკი სახე გამოჩნდა, გამაყრუებელი ხმით დაიწყო ლაპარაკი. - ო! ო! - ეუბნებოდა ფრანსინს, - ბრეტანის კარაქიც არის და კარაქიც. თქვენ ჟიბარიც გინდათ და თერთმეტ სულზე მეტიც არ გემეტებათ? მაშინ არ უნდა დაგებარებინეთ! მერე როგორი კარაქია! - ახადა კალათს და ბარბეტას შედღვებილი ორი გუნდა აჩვენა. ნამდვილი ფასი მომეცით, ჩემო კეთილო ქალბატონო, ერთი სუ მაინც დაუმატეთ! მის სამარისებურ ხმას არავითარი ემოცია არ დასტყობია და მწვანე თვალებმაც, ჭაღარა, სქელი წარბების ქვემოდან მშვიდად გაუძლეს კორანტენის გამჭოლ მზერას. - აბა, გაჩუმდი, ძიაკაცო, შენ აქ კარაქის გასაყიდად არ მოსულხარ, რადგან იმ ქალთან მოხვედი, რომელსაც ცხოვრებაში არ უვაჭრია. სახიფათო ხელობა აგირჩევია, მეგობარო, ეგ იქამდე მიგიყვანს, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მთელი თავით დაბალი გახდები, - მერე კორანტენმა მხარზე დაუტყაპუნა და უთხრა, - ორი ბატონის მსახური ვერ იქნები, შუანებისაც და ლურჯებისაც. დაასხი-კუტალს მთელი თავისი ნებისყოფა დასჭირდა რომ ჩაეხშო გაცოფება და ეს ბრალდებაც არ უარყო, თუმცა თავისი სიხარბით კი დაიმსახურა. თავი მოთოკა და თქვა: - მესიეს ჩემი მასხრად აგდება უნდა. კორანტენმა შუანს ზურგი შეაქცია, მაგრამ მადმუაზელ დე ვერნეის მისალმებისას, გული რომ შეეკუმშა, ადვილად შეძლო სარკეში მისი თვალთვალი. დაასხი-კუტალს ეგონა, ჯაშუში ვეღარ ხედავდა და ფრანსინს თვალებით ჰკითხა, მანაც კარისკენ ანიშნა და უთხრა: - ძიაკაცო, წამომყევით, ჩვენ ყოველთვის მოვრიგდებით. კორანტენს არაფერი გამოჰპარვია, არც მადმუაზელ დე ვერნეის ღიმილით ცუდად დაფარული მღელვარება, არც ის, რომ წამოწითლდა, სახე შეეცვალა. არც შუანის შეშფოთება, ფრანსინის ჟესტი - ყველაფერი დაინახა და დარწმუნდა, რომ დაასხი-კუტალი მარკიზის გამოგზავნილი იყო, ოთახიდან უნდა გასულიყო, რომ თხის ტყავის გრძელი ბეწვით დაიჭირა, თავისკენ მიიზიდა, თვალებში ჩახედა და უთხრა: - სად ცხოვრობ, მეგობარო, კარაქი მჭირდება... - მთელმა ფუჟერმა იცის, სადაც ვცხოვრობ, ბატონო ჩემო, თითქმის... - კორანტენ! - შესძახა მადმუაზელ დე ვერნეიმ და შუანს შეაწყვეტინა, - საშინელი თავხედი ბრძანდებით, ასეთ დროს რომ მოხვედით და თითქმის ჩაუცმელს მხედავთ. გაანებეთ ამ გლეხს თავი. მისთვის თქვენი ხრიკები ისეთივე გაუგებარია, როგორც ჩემთვის მათი მიზანი. წადით, ჩემო კარგო! ერთხანს დაასხი-კუტალი ყოყმანობდა, წასულიყო თუ დარჩენილიყო, საწყალი კაცის ბუნებრივმა თუ ყასიდმა გაუბედაობამ, რომელმაც არ იცოდა, ვის დამორჩილებოდა, შეაცდინა კორანტენი, შუანი კი, ქალიშვილის მბრძანებლური ჟესტის თანახმად, მძიმე ნაბიჯებით გავიდა ოთახიდან. მადმუაზელ დე ვერნეი და კორანტენი უხმოდ უყურებდნენ ერთმანეთს. ამჯერად მარიმ კრიალა თვალები ვერ გაუსწორა ამ კაცის მოელვარე მზერას. მტკიცე ნაბიჯით მისმა შემოსვლამ, ჯაშუშის სახის გამომეტყველებამ, მანამდე რომ არ იცნობდა მარი, მისმა წვრილმა ხმამ, სიარულის ყაიდამ, ყველაფერმა შეაშინა. მიხვდა, რომ მათ შორის ბრძოლა იწყებოდა, რომელშიც მის წინააღმდეგ თავისი ზეგავლენის ყველა ბნელ ძალას გამოიყენებდა. ამ მომენტში მარიმ დაინახა მთელი სიღრმე იმ უფსკრულისა, რომელშიც გადაეშვა, მაგრამ სიყვარულმა ძალა შეჰმატა, რომ გაეფანტა თავისი საშინელი წინათგრძნობა. - კორანტენ, - თითქმის მხიარულად აჟღურტულდა მარი, - იმედი მაქვს, მოწესრიგების საშუალებას მომცემთ. - მარი... ნება მომეცით, ასე მოგმართოთ... თქვენ მე ჯერ არ მიცნობთ! ჩემზე ნაკლებ გამჭრიახი ადამიანიც კი მიხვდებოდა, რომ მარკიზი გიყვართ. მე არაერთხელ შემომითავაზებია თქვენთვის ჩემი ხელი და გული, თქვენ გადაწყვიტეთ, რომ მე თქვენი ღირსი არ ვარ და იქნებ მართალიც ხართ. მაგრამ, თუ თვლით, რომ ჩემზე გაცილებით მაღლა დგახართ, ჩემზე მეტისმეტად ლამაზი და კეთილშობილი ხართ, მოვახერხებ და გაიძულებთ, ჩემს დონემდე დაეშვათ. ჩემი პატივმოყვარეობა და შეხედულებები პატივისცემას ვერ აღგიძრავენ, მაგრამ, გულახდილად რომ ითქვას, ცდებით. ხალხს ჩემს თვალში დიდი ღირსებები არა აქვს, თითქმის არავითარი, ამის ღირსნი არც არიან. მე, უეჭველია, მაღალ მდგომარეობას მივაღწევ, პატივსა და ღირსებას, რაც გეამებათ. ვის შეუძლია ჩემზე მეტად უყვარდეთ? ვინ მოგცემთ ნებას, იბატონოთ მასზე, თუ არა ადამიანი, ვისაც ხუთი წელია უყვარხართ? თავს საფრთხეში ვიგდებ, ნუ შეგექმნებათ არასწორი წარმოდგენა ჩემზე, რადგან ვერ გაიგებთ, რომ შეიძლება უარი თქვა ადამიანზე, რომელიც მეტისმეტად გიყვარს, კერპად გყავს. ამ ჩემი სიყვარულის უანგარობას დაგიმტკიცებთ. ნუ იქნევთ ლამაზ თავს ასე დაეჭვებით. თუ მარკიზს უყვარხართ, გაჰყევით ცოლად, ოღონდ, ჯერ დარწმუნდით, რომ გულწრფელია. სასოწარკვეთა შემიპყრობს, თუ გავიგებ, რომ მატყუებთ, რადგან თქვენი ბედნიერება მირჩევნია ჩემსას. ჩემმა გადაწყვეტილებამ შეიძლება გაგაკვირვოთ, მაგრამ ეს მხოლოდ კეთილგონიერი ადამიანის სიფრთხილეა, ადამიანისა, რომელიც იმდენად სულელი არ არის, რომ უნდა ქალი მისი სურვილის გარეშე. ჩემს თავს ვადანაშაულებ, და არა თქვენ, ჩემი მცდელობის უნაყოფობაში. იმედი მქონდა, რომ დავიპყრობდი თქვენს გულს მორჩილებითა და ერთგულებით, რადგან, დიდი ხანია, და თქვენ ეს იცით, მინდა გაგაბედნიეროთ, როგორც მე მესმის, მაგრამ თქვენ არ მოისურვეთ რამით მაინც წაგეხალისებინეთ. - ვიტანდი თქვენს ჩემ გვერდით ყოფნას, - მედიდურად თქვა მარიმ. - ისიც დაუმატეთ, რომ ამას ნანობთ... - ნუთუ მადლობაც უნდა გითხრათ იმისთვის, ამ სამარცხვინო საქმეში რომ გამრიეთ?.. - როცა ამ საქმეს გთავაზობდით, რომელიც მშიშარებმა, მფრთხალებმა შეიძლება გაკიცხონ, - თამამად განაცხადა კორანტენმა - მხოლოდ თქვენს ბედნიერებას ვგულისხმობდი. მე კი, სულერთია რა გველის, წარმატება თუ მარცხი, ნებისმიერ შედეგს გამოვიყენებ ჩემი გეგმებისთვის. თუ მონტორანს გაჰყვებით ცოლად, მოხარული ვიქნები, თუ ბურბონების საქმეს მოვუტან სარგებლობას: პარიზში კლიშის კლუბის წევრი ვარ. თუ გარემოებათა გამო ურთიერთობა მექნება უფლისწულებთან, რესპუბლიკის სამსახურზე უარს ვიტყვი, მაინც დეკადანსს განიცდის. გენერალი ბონაპარტი ძალიან გამჭრიახად ფიქრობს, ხვდება, ერთდროულად ვერ იქნება გერმანიაში, იტალიაში და აქ, სადაც რევოლუცია მარცხდება. უეჭველია, თვრამეტი ბრიუმერის გადატრიალება მხოლოდ იმისთვის მოაწყო, რომ ხელსაყრელი მოლაპარაკებები ეწარმოებინა ბურბონებთან საფრანგეთის მომავალზე, რადგან ჭკვიანი, დიდი გაქანების კაცია. მაგრამ მამაცმა პოლიტიკოსებმა უნდა გაასწრონ იმ გზაზე, რასაც ადგას. მეტისმეტი წესიერება, რომელიც დაუშვებლად მიიჩნევს საფრანგეთის „ღალატს“, კიდევ ერთი ცრურწმენაა, რომელსაც ჩვენ, გამოჩენილი ადამიანები სულელებს ვუთმობთ. არ დაგიმალავ: მომანიჭეს უფლება შუანების წინამ-ძღოლებთან მოსალაპარაკებლადაც და მათი განადგურებისაც, ვინაიდან ჩემი მფარველი ფუშე, შორსმხედველი კაცი, ყოველთვის ორმაგ თამაშს თამაშობდა: ტერორის დროს ერთდროულად რესპუბლიკის მხარესაც იყო და დანტონისაც. - რომელიც უსინდისოდ მიატოვეთ! - თქვა მარიმ. - დიდი ამბავი, - უპასუხა კორანტენმა, - მოკვდა. დაივიწყეთ. გულახდილად დამელაპარაკეთ, მაგალითს გიჩვენებთ. ეს ნახევარბრიგადის მეთაური უფრო ეშმაკია, ვიდრე გგონიათ და თუ გინდათ, მისი სიფხიზლე მოადუნოთ, დაგეხმარებით, გახსოვდეთ, რომ ყველა ხეობაში ჩააყენა კონტრშუანები და ძალიან ადვილად აღმოაჩენს თქვენს შეხვედრებს მონტორანთან. აქ თუ დარჩებით, მის თვალწინ, მისი პოლიციის ხელში ხართ. ნახეთ, რა უცებ გაიგო, რომ თქვენთან შუანი მოვიდა! და განა ასეთ გამოცდილ მეომარს გაუჭირდება თქვენი ნებისმიერი ნაბიჯით ინიშნოს მარკიზი, თუკი უყვარხართ?.. მადმუაზელ დე ვერნეის არასოდეს სმენია კორანტენის ასეთი კეთილი, მოალერსე ხმა, გულახდილობის გამოხატულება იყო და ნდობით იყო თითქოს აღსავსე. საბრალო გოგონას კეთილშობილურმა შთაბეჭდილებამ ადვილად მოულბო გული და მზად იყო, საიდუმლო გაენდო გველისთვის, რომელიც უკვე მჭიდროდ შემოჰხვეოდა, მგრამ უცებ გაიფიქრა, რომ ამ სიტყვების ჭეშმარიტების დამამტკიცებელი არავითარი საბუთი არ ჰქონდა და ყოველგვარი სინდისის ქეჯნის გარეშე გადაწყვიტა თავისი ზედამხედველის მოტყუება. - რა გაეწყობა, - უპასუხა მარიმ, - გამოიცანით, კორანტენ, დიახ, მიყვარს მარკიზი, მაგრამ მას არ ვუყვარვარ!.. ყოველ შემთხვევაში, ვშიშობ, რომ ასეა. იქნებ პაემანი რომ დამინიშნა, მხოლოდ ხაფანგია. - გუშინ ხომ თქვით, რომ ფუჟერამდე მოგაცილათ... რამის დაშავება რომ სდომებოდა თქვენთვის, ახლა აქ არ იქნებოდით. - გულცივი კაცი ხართ, კორანტენ, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ეშმაკური გამოთვლები გეხერხებათ, მაგრამ ადამიანის გულს არ იცნობთ. შეიძლება ამიტომაც ვერ გიტანთ. რაკი ასეთი გამჭრიახი ხართ, იქნებ გამოიცნოთ, კაცი, რომელსაც ასე მკაცრად დავშორდი გუშინწინ, რატომ მელის მოუთმენლად დღეს, საღამოს, მაიენის გზაზე ფლორინის სახლში... ამ აღიარებაზე, რომელიც თითქოს წამოსცდა ამ გულწრფელ და აღტაცებულ არსებას, კორანტენი გაწითლდა, რადგან ჯერ ისევ ახალგაზრდა იყო, მაგრამ ჩუმჩუმად გამჭოლ მზერას აპარებდა, სულში უნდოდა ჩაეხედა. მადმუაზელ დე ვერნეიმ მიამიტობა ისე კარგად გაითამაშა, რომ მოატყუა ჯაშუში, ყასიდი გულგრილობით რომ თქვა: - გინდათ, გამოგყვებით, ცოტა მოშორებით ვიქნები? გადაცმულ ჯარისკაცებს წამოვიყვან, თქვენს განკარგულებებს დავემორჩილებით... - თანახმა ვარ... - უპასუხა მარიმ, - ოღონდ დამპირდით... პატიოსანი სიტყვა მომეცით... თუმცა, არა, თქვენი პატიოსნება არ მჯერა!.. სამუდამო ნეტარება!.. ესეც არა, ღმერთი არ გწამთ!.. თქვენი სული დაიფიცეთ! თუმცა, რას ვამბობ, სული არ გაქვთ! რითი შეგიძლიათ დამარწმუნოთ თქვენს გულწრფელობაში? და მაინც, მოგენდობით, გაძლევთ მეტს, ვიდრე ჩემი ცხოვრებაა, ჩემს სიყვარულს ან შურისძიებას! კორანტენს გაფითრებულ სახეზე შეუმჩნეველმა ღიმილმა გადაურბინდა და მადმუაზელ დე ვერნეი მიხვდა, როგორ ხიფათს ასცდა. ჯაშუშს სიამოვნებისგან ნესტოები კი არ გაუფართოვდა, პირიქით, ჩაეჩუტა, აიღო თავისი მსხვერპლის ხელი, უღრმესი პატივისცემით ეამბორა, საკმაოდ მოხდენილად დაუკრა თავი და გავიდა. ამ სცენიდან სამი საათის შემდეგ, მადმუაზელ დე ვერნეი, კორანტენის დაბრუნების შიშით, მალულად გავიდა სენ-ლეონარის კარიბჭით და ეკლიანი ბუდის გავლით ვიწრო ბილიკს ნანსონის ხეობისკენ გაუყვა. ეგონა, გადარჩა და მოწმეების გარეშე, ბილიკების ლაბირინთით დაასხი-კუტალის სახლისკენ მიეშურებოდა. მიდიოდა მხიარულად, იმედი მიაქროლებდა ბედნიერებისკენ, სურვილი, გადაერჩინა თავისი შეყვარებული მოსალოდნელი საფრთხისგან. ამასობაში კორანტენი პოლკოვნიკს ეძებდა. როგორც იქნა, მიაგნო პატარა მოედანზე, სადაც რომელიღაც სამხედრო ექსპედიციისთვის ემზადებოდა და ძლივს იცნო. მართლაც მამაც ვეტერანს ისეთი მსხვერპლი გაეღო, რომლის მნიშვნელობაც ძნელი შესაფასებელია. ულვაშები მოეპარსა, ნაწნავი მოეჭრა, ეკლესიის წესდების მიხედვით შეჭრილი თმა ოდნავ დაეპუდრა. ნალებდაკრული უხეში ფეხსაცმელი ეცვა. ლურჯი მუნდირისა და ხმლის ნაცვლად, თხის ტყავი და მძიმე კარაბინი. ქამარში ორი პისტოლეტით, ფუჟერის ორას მცხოვრებს ათვალიერებდა, რომელთა კოსტიუმები ყველაზე გამოცდილ შუანსაც კი მოატყუებდა. ამ პატარა ქალაქის მებრძოლი სული და ბრეტონული ხასიათი კარგად ჩანდა ამ სცენაში. ხან აქ, ხან იქ, დედებს, დებს მოჰქონდათ თავიანთი ვაჟებისთვის, ძმებისთვის მათარით არაყი ან სახლში დარჩენილი პისტოლეტები. მოხუცები ეკითხებოდნენ ვაზნების რაოდენობასა და ხარისხზე ამ კონტრშუანებად გადაცმულ ნაციონალურ გვარდიელებს, რომლებიც სახიფათო ექსპედიციაში კი არა, თითქოს სანადიროდ მიდიოდნენ, ისე მხიარულად იყვნენ. მათთვის შუანების შეხვედრები, ანუ ქალაქელი ბრეტონელებისა და სოფლელი ბრეტონელების შეხვედრა თითქოს ძველ რაინდულ ტურნირს ცვლიდა. ამ პატრიოტული ენთუზიაზმის საფუძველი შეიძლება რაიმე სახელმწიფო ქონების შეძენა იყო. მაგრამ არანაკლებ როლს თამაშობდა აქ რევოლუციის წყალობა, რომელსაც ქალაქში უფრო აფასებდნენ, ვიდრე სოფლად, პოლიტიკური პარტიების განწყობა და ფრანგების ომის თანდაყოლილი სიყვარული. იულო აღფრთოვანებული იყო. მწკრივებს შორის დადიოდა, რაღაც ცნობებისთვის გიუდენს მიმართავდა, რომელზეც მეთაურმა მთელი მეგობრული სიყვარული გადმოიტანა, მერლისა და ჟერარის მიმართ რომ ჰქონდა. ქალაქელები გულმოდგინედ ადევნებდნენ თვალს ექსპედიციისთვის სამზადისს. ადარებდნენ ხმაურიანი თანამოქალაქეების ტანსაცმელს და თავის დაჭერას - იულოს ნახევარბრიგადის ბატალიონისას. ყველანი უძრავად და ჩუმად იყვნენ გამწკრივებულები, ლურჯები ელოდნენ თავიანთ ოფიცერთან ერთად მეთაურის ბრძანებებს, რომელსაც ყოველი ჯარისკაცი თვალით მიაცილებდა ჯგუფიდან ჯგუფისკენ. ნახევარბრიგადის მოხუც მეთაურთან მისულმა კორანტენმა ღიმილი ვერ შეიკავა იულოს დანახვაზე, რომელიც ისე იყო შეცვლილი, როგორც ზოგჯერ პორტრეტი აღარ ჰგავს ხოლმე ორიგინალს. - ახალი რა არის? - ჰკითხა კორანტენმა. - წამოდი ჩვენთან ერთად, გაისროლე და გაიგებ, - უპასუხა მეთაურმა. - ო! მე ფუჟერელი არ ვარ. - ეგ ნამდვილად გეტყობა, - უთხრა გიუდენმა. აქეთ-იქით დამცინავი სიცილი გაისმა. - შენ რა, გგონია მხოლოდ ხიშტებით შეიძლება საფრანგეთის სამსახური? - ჰკითხა კორანტენმა. მერე სიცილის მოყვარულებს ზურგი შეაქცია და ერთ ქალს ჰკითხა, სად და რისთვის მიდიოდა რაზმი. - ეჰ, ჩემო კეთილო, შუანები უკვე ფლორინიიში არიან, ამბობენ სამი ათასზე მეტი კაცით და ფუჟერისკენ მოდიან. - ფლორინიი? - შესძახა კორანტენმა და მიტკლის ფერი დაედო, - პაემანი იქ არ იქნება!.. ეგ რომელი ფლორინიია, მაიენის გზაზე? - ფლორინიი მხოლოდ ერთია, - უპასუხა ქალმა და გზისკენ მიუთითა, რომლის ბოლოშიც პელერინის მწვერვალი ჩანდა. - მარკიზ დე მონტორანს ეძებთ? - ჰკითხა კორანტენმა მეთაურს. - ცოტათი! - უხეშად უთხრა იულომ. - ფლორიინიში არ არის, - უთხრა კორანტენმა, - იქ თქვენი ბატალიონი და ნაციონალური გვარდია გააგზავნეთ, დატოვეთ რამდენიმე კაცი კონტრშუანებიდან და აქ დამელოდეთ. - არ გაგიჟებულა, ამისათვის მეტისმეტად ეშმაკია! - შესძახა იულომ და თვალი გააყოლა კორანტენს, - აი, ჯაშუშების ნამდვილი მეფე! იულომ თავის ბატალიონს დაძვრა უბრძანა. რესპუბლიკელი ჯარისკაცები წავიდნენ ჩუმად, დოლების ბაგაბუგის გარეშე, ვიწრო გარეუბნით მოედნის გზისკენ. სახლებსა და ხეებს შორის ლურჯ-წითელი ლენტივით, მათ შუანებად გადაცმული ნაციონალური გვარდიის ჯარისკაცები შეხვდნენ. იულო კი გიუდონთან და ოციოდე ყველაზე ყოჩაღ ქალაქელ ბიჭთან ერთად პატარა მოედანზე კორანტენს დაელოდა, რომლის იდუმალმა გამომეტყველებამ ცნობისმოყვარეობა გაუღვიძა. ფრანსინმა გამჭრიახ ჯაშუშს თვითონ უთხრა, მადმუაზელ დე ვერნეი სახლიდან წავიდაო. ყველა თავისი ვარაუდი ნამდვილ ამბად ჩათვალა და მაშინვე გავარდა ცნობების შესაკრებად, ამ ნამდვილად საეჭვო გაქცევასთან დაკავშირებით, ჯარისკაცებისაგან გაიგო, გუშაგებად რომ იდგნენ სენ-ლეონარის კარიბჭესთან, უცნობმა ლამაზმა ქალმა ეკლიანი ბუდე გაიარა და ბულვარისკენ გაიქცაო, მარის საუბედუროდ, იქ დროულად მივიდა და შეეძლო მისი ყოველი ნაბიჯი გაეკონტროლებინა. თუმცა მწვანე კაბა ეცვა და ქუდიც მწვანე ეხურა, ძნელად შესამჩნევი რომ ყოფილიყო, მაგრამ გამალებული მოძრაობა და სკუპ-სკუპი ფოთოლგაცვენილ, დათრთვილულ ცოცხალ ღობეებს შორის, მიუთითებდა, საით მიდიოდა. - აა! - წამოიძახა კორანტენმა, - ფლორიინში აპირებდი და ქიბარის ხეობისკენ ჩადიხარ? რა სულელი ვარ? გამაბრიყვა! დამაცადეთ, მიწიდან ამოგიღებთ! როცა დაახლოებით მიხვდა, პაემანი სად უნდა შემდგარიყო, კორანტენი სირბილით დაბრუნდა მოედანზე სწორედ მაშინ, იულო თავისი რაზმის დასაწევად რომ აპირებდა წასვლას. - მოითმინეთ, გენერალო! - დაუძახა კორანტენმა. იულო შემობრუნდა. კორანტენმა წამში გააგებინა ჯარისკაცს, რა მზაკვრობაც ხდებოდა, თუმცა დაფარული იყო, მაგრამ ძაფის ბოლო იპოვა. დიპ-ლომატის გონებამახვილობით გაკვირვებული იულო მკლავში ჩა-აფრინდა. - ეშმაკმა დამლახვროს! მართალი ხარ, ცნობისმოყვარე მოქალაქევ. ყაჩაღები მანდ თვალის ასახვევად შეტევას აპირებენ. ნაციონალური გვარდიის ორი კოლონა ანტრენსა და ვიტრეს შორის ადგილის დასაზვერად გავაგზავნე, ჯერ არ დაბრუნებულან. ასე რომ, ქალაქიდან რომ გავალთ, მაშველ ჯარს შევხვდებით და ნამდვილად ზედმეტი არ იქნება, ვაჟკაცი ისეთი ბრიყვი არ არის, რომ პაემანზე თავისი წყეული ბუების გარეშე წავიდეს. გიუდენ, - მიუბრუნდა ახალგაზრდა ფუჟერელს, - გაიქეცი, გააფრთხილე კაპიტანი ლებრენი, უჩემოდ მოუაროს ფლორიინში მაგ ყაჩაღებს და მალევე დაბრუნდი, ბილიკებს იცნობ. დაგელოდები. ერთად წავიდეთ ამ ყოფილზე სანადიროდ და ვივეტიერში მკვლელობისთვისაც ვიძიოთ შური. ეშმაკმა წამიღოს! ნახეთ, როგორ გარბის! - წამოიძახა იულომ, როცა დაინახა, როგორ თვალსა და ხელს შუა გაქრა გიუდენი, - ჟერარს მოეწონებოდა ეს ბიჭი! მოედანზე დაბრუნებულმა გიუდენმა დაინახა, იულოს პატარა რაზმს ქალაქის სხვადასხვა საგუშაგოებიდან წამოყვანილი ჯარისკაცები შემატებოდა. იულომ ახალგაზრდა ფუჟერელს შესთავაზა, ბნელ ხეობაში კარგად გაწვრთნილი თორმეტი თანამემამულე შეერჩია და ებრძანა სენ-ლეონარის კარიბჭისკენ წასვლა, სენ-სიულპისის მთების ფერდობების გასწვრივ, კუენონის ველისკენ დაშვება, რადგან დაასხი-კუტალის ქოხი სწორედ იქ იყო, მერე თვითონაც რაზმის დანარჩენს ჩაუდგა სათავეში და სენ-სიულპისის კარიბჭით გავიდა და მთების წვერებისკენ გაეშურა, რადგან მისი ანგარიშით იფრინდას რაზმს უნდა შეხვედროდა, რათა გაემაგრებინა გუშაგთა კორდონი, კლდეებს რომ იცავდა სენ-სიულპისის გარეუბნიდან ეკლიან ბუდემდე. როცა კორანტენი დარწმუნდა, რომ შუანების ბელადის ბედი მის ყველაზე შეურიგებელ მტერს გადასცა ხელში, ბულვარისაკენ გაქუსლა, იქიდან იულოს სამხედრო ოპერაციებს უკეთ ადევნებდა თვალს. მალე დაინახა, რომ გიუდენის პატარა რაზმი ნანსონის ველიდან გავიდა და კუენონის ველის ნაპირთან ქვიან ფერდობს გაუყვა, იულო კი ფუჟერის ციხე-დარბაზს გასცდა და სახიფათო ბილიკით სენ-სიულპისის მთაგრეხილის მწვერვალებისკენ გაემართა. ამრიგად, ორივე რაზმი პარალელურ გზებად მიიწევდა წინ. თრთვილის მდიდრული არაბესკებით მორთული ყველა ხე და ბუჩქი მოთეთრო ელფერს ჰფენდა მიდამოს, სადაც კარგად ჩანდა ზემოთ, ნაცრისფერი ზოლებივით მოძრავი ორი პატარა რაზმი. როგორც კი კლდოვან პლატოზე ავიდნენ, იულომ რაზმს უნიფორმიანი ჯარისკაცები ჩამოაცილა და კორანტენმა დაინახა, მარჯვე მეთაურის ბრძანებით, როგორ დაეწყვნენ ერთ გარკვეული მანძილით დაშორებულ გუშაგთა მოძრავ მწკრივად, სადაც პირველს გიუდენთან უნდა ჰქონოდა კავშირი, ბოლოს - იულოსთან. ასე რომ, არც ერთი ბუჩქი არ გადაურჩებოდა სამი მოძრავი ზოლის ჯარისკაცების ხიშტებს და მთებსა და ველებზე გამორეკილი ნადირივით გაეკიდებოდნენ ვაჟკაცს. - რა ეშმაკია ეს ბებერი მგელი, - წამოიძახა კორანტენმა, როცა ჯოჯოს ბუჩქებში უკანასკნელი თოფების პრიალა ლულები მოეფარა თვალს, - ცუდადაა ვაჟკაცის საქმე, ცუდადაა ვაჟკაცის საქმე. მარის ეს წყეული მარკიზი რომ გადმოეცა, მაშინ ყველაზე მტკიცე კავშირი იქნებოდა ჩვენ შორის - უზნეობა. მაგრამ მაინც ჩემი იქნება!.. მალე თორმეტი ახალგაზრდა ფუჟერელის რაზმი, სუბლეიტენანტ გიუდენის მეთაურობით, სენ-სიულპისის მაღლობის იმ ფერდობზე იყო, ბორცვებად რომ ეშვება ჟიბარის ხეობისკენ. გიუდენმა გზიდან გადაუხვია, მკვირცხლად გადაევლო კურდღლისცოცხათი დაფარული პირველივე შემოღობილი მინდვრის კუტიკარს. ექვსი ბიჭიც გადახტა. დანარჩენი ექვსი, მისი ბრძანებით, მარჯვენა მინდვრისაკენ წავიდა, გზის ორივე მხარეს რომ ეძებნათ. გიუდენი მაშინვე შუა ბუჩქებში, დიდი ვაშლის ხისკენ წავიდა. ამასობაში ექვსი შუანის ფეხის ყრუ ხმა მისწვდა მის ყურს. შვიდი თუ რვა კაცი, იფრინდა რომ მოუძღოდათ, ღობის გასწვრივ წამომართული წაბლის ხეების უკან დაიმალა. მიუხედავად თრთვილის თეთრი ანარეკლისა, მიწას რომ ანათებდა, მიუხედავად გამოცდილი, გაწაფული თვალისა, ფუჟერელებმა ჯერ ვერ შენიშნეს ხეებს უკან გამაგრებული მტერი. - ჩუ! აი, ისინიც, - თქვა იფრინდამ, პირველმა რომ აიხედა, - დაგვქანცეს ლოდინით! მაგრამ, რაკი აქ არიან, არ ააცდინოთ! თორემ მაგათი... რომის პაპის ჯარისკაცებადაც კი არ გამოვდგებით! ამასობაში გიუდენის გაფაციცებულმა მზერამ რამდენიმე მათკენ მომართული ლულა დაინახა. ამ დროს რვა როყიო ხმამ იყვირა დაცინვასავით - „ვინ მოდის?“ და რვა გასროლა გაისმა. კონტრშუანების ირგვლივ ტყვიების ზუზუნი ატყდა: ერთი მკლავში დაიჭრა, მეორე დაეცა. ხუთმა საღ-სალამათმა ფუჟერელმა ზალპით უპასუხა, თან „შინაურებიო“ - გასძახეს და ვითომ მტრისკენ გაეშურნენ, სანამ ისინი ისევ გადატენიდნენ თოფებს. - ო, თურმე სწორად გვითქვამს! - დაიძახა გიუდენმა, როცა ნახევარბრიგადელების მუნდირები და ძველი სამკუთხა ქუდები დაინახა, - ნამდვილი ბრეტონელებივით მოვიქეცით. დალაპარაკებამდე ვიჩხუბეთ. რვა ჯარისკაცი გიუდენის დანახვაზე გაოგნდა. - დედაო ღვთისმშობელო! ოფიცერი, რა ჯანდაბაა! აბა, როგორ არ გვეგონებოდით ყაჩაღები მაგ თქვენს თხის ტყავებში! - მწუხარე ხმით წამოიძახა იფრინდამ. - უბედურება მოხდა, მაგრამ არავის ბრალი არ არის, საიდან, თქვენ ხომ არ იცოდით კონტრშუანების გამოსვლა. თქვენ აქ რაღას აკეთებთ? - ჰკითხა გიუდენმა. - ოფიცერო, ერთ დუჟინ შუანებს ვეძებთ, რომ გვაწვალებენ. დავრბივართ მოწამლული ვირთხებივით და ამ ღობეებზე ხტუნვით ისე დავიღალეთ, რომ ფეხზე ვეღარ ვდგებით, ჯანდაბა მაგათ. დასვენება გვინდოდა, მე მგონი აქვე ახლოს უნდა იყვნენ ეგ ყაჩაღები, - აი, იმ ქოხთან ბოლი რომ ამოდის, ხედავთ? - კარგი! - წამოიძახა გიუდენმა, - თქვენ რვანი და შენ, იფრინდა, წადით, უკან დაიხიეთ სენ-სიულპისის კლდეებამდე და გაამაგრეთ გუშაგების ჟაჭვი, იულომ რომ დააყენა, თქვენი ჩვენთან დარჩენა არ შეიძლება, მუნდირები გაცვიათ. ჟანდაბა! ამ ძაღლებს გვინდა ბოლო მოვუღოთ, მათთან არის ვაჟკაცი. ამხანაგები ყველაფერს გეტყვიან, აბა, წადით მარჯვნივ და ფრთხილად იყავით, ჩვენი ბიჭები არიან ექვსნი, თხის ტყავებით, შეიძლება შეგხვდნენ. კონტრშუანებს ყელსახვევებით იცნობთ, თოკივით დაგრეხილები აქვთ, შეუკრავად. გიუდენმა ორივე დაჭრილი ვაშლის ხის ქვეშ დატოვა და დაასხი-კუტალის ქოხისკენ გასწია, იფრინდამ რომ უჩვენა, სანიშნად მილიდან ამოსული ბოლი ჰქონდა. იმ დროს, როცა ახალგაზრდა ოფიცერმა შუანების კვალს მიაგნო, იულოს პატარა რაზმი მაღლობზე ავიდა იმ ადგილის პირდაპირ, სადაც გიუდენმა თავისი ხალხი მიიყვანა. მოხუცი მეომარი, თავისი კონტრშუანების სათავეში, ახალგაზრდული სიმკვირცხლით უჩუმრად მისრიალებდა ღობეების გასწვრივ. ჯერ კიდევ ყოჩაღად ახტებოდა კუტიკარებს, დაკვირვებით უყურებდა ყველა ბორცვს და მონადირესავით ყველა გაფაჩუნებაზე ყურებს ცქვეტდა. მესამე მინდორზე, სადაც აღმოჩნდნენ, იულომ ასე ოცდააათი წლის ქალი შენიშნა, მოკაკული გულმოდგინედ თხრიდა მიწას. იქვე ახლოს შვიდი-რვა წლის ბიჭი აქა-იქ ამოსულ ჯოჯოს ტოტებს აქნევდა, თრთვილს აყრევინებდა, მოაჭრიდა მებაღის მრუდე დანით და ერთად ალაგებდა. იულო ღობეზე მძიმედ რომ გადმოხტა, დედა-შვილმა თავი ასწია. იულოს ეს ახალგაზრდა ქალი ბებერი მოეჩვენა, ნაადრევ ნაოჭებს დაეფარა ბრეტონელი ქალის შუბლი და ყელი, ისე ულაზათოდ და სასაცილოდ ეცვა თხის ტყავი, რომ არა ყვითელი ტილოს ჭუჭყიანი კაბა, მისი სქესის ერთადერთი მიმანიშნებელი, იულო ვერც მიხვდებოდა ქალი იყო თუ კაცი, რადგან ყვითელი ბუწუწები ჩაჩივით ჰქონდა დამალული ძონძებში, ძლივს რომ უფარავდა ტანს, აქა-იქ კანი უჩანდა. - ეჰე, ბებერო, - დაუძახა იულომ ხმადაბლა, - ვაჟკაცი სად არის? ამ დროს ოცი კონტრშუანი იულოს რომ ახლდა, ღობეზე გადმოძვრა. - ვაჟკაცი თუ გინდათ, ისევ იქით უნდა წახვიდეთ, საიდანაც მოხვედით, - უთხრა ქალმა და უნდოდ შეხედა რაზმს. - ფუჟერში ვაჟკაცის მამულს კი არ გეკითხები, კუდიანო ბებერო! მკვახედ შეაწყვეტინა იულომ, - ანა ორეელს გაფიცებ, აქეთ გაიარა? - ვერ გამიგია, რას მეკითხებით? - უპასუხა ქალმა, დაიხარა და მუშაობა განაგრძო. - წყეულო დედაბერო! იქნებ გინდა ლურჯებმა გადაგვყლაპონ რომ მოგვდევენ? - დასჭყივლა იულომ. ამ სიტყვებზე ქალმა ასწია თავი, უნდობლად შეხედა კონტრშუანებს და თქვა: - ლურჯები როგორ მოგდევენ? ახლახან დავინახე: შვიდი-რვა კაცი ქვემოთა გზით უკან მიდიოდა ფუჟერისკენ. - ერთი ამას დამიხედეთ! არ გგონიათ, რომ ჩაგვინისკარტებს თავისი გრძელი ცხვირით, მოტრიალდი, ნახე, ბებერო! და მეთაურმა თითით უჩვენა ორმოცდაათიოდე ნაბიჯით უკან ოთხი თუ ხუთი გუშაგი, კარგად რომ უჩანდათ ქუდები, უნიფორმები და თოფები. შენ რა, გინდა ყელები გამოგვჭრან? იარე-მიწაზემ გამოგვაგზავნა მარკიზის საშველად, ფუჟერელებს რომ უნდათ დაჭერა, - ბრაზიანად დაუმატა იულომ. - ოჰ, მაპატიეთ, - გააგრძელა ქალმა, - ისე ადვილია შეგეშალოს! რომელი მრევლიდან ხართ? - წმინდა გიორგის, - წამოიძახა ორმა თუ სამმა ფუჟერელმა ქვემო ბრეტონელივით, - და შიმშილით ვკვდებით. - მაშ კარგი, აგე იმ ბოლს ხო ხედავთ? ის ჩემი სახლია, მარჯვენა მხარეს თუ წახვალთ, ზემოდან მიხვალთ. შეიძლება ჩემი კაცი შეგხვდეთ, დაასხი-კუტალი უნდა ყარაულობდეს, რომ გააფრთხილოს ვაჟკაცი, თქვენ ხომ უკვე იცით, რომ დღეს ჩვენთან მოვა, - ამაყად დაუმატა. - მადლობელი ვარ, აბა, წავედით! მეხი დამეცეს, ახლა კი დავიჭერთ. ეშმაკმა დალახვროს. ამ სიტყვებზე რაზმი ჩქარი ნაბიჯით გაჰყვა მეთაურს, მითითებული ბილიკისკენ რომ გაეშურა. ამ შუახნის კაცის არაკათოლიკური ლანძღვა რომ გაიგო, დაასხი-კუტალის ცოლი გაფითრდა. ახალგაზრდა ფუჟერელების გეტრები და თხის ტყავები რომ დაინახა, ჩაიკეცა, დაჯდა მიწაზე, ჩაიხუტა შვილი და აღმოხდა: - წმინდაო ღვთისმშობელო ორეისა! და ნეტარო წმინდა ლაბარ, დაგვიფარეთ. არა მგონია, ჩვენი ხალხი იყოს, ფეხსაცმელები წაღებიანი არ ჰქონდათ!.. გაიქეცი ქვემოთა გზით, გააფრთხილე მამაშენი, თორემ თავს წააცლიან, - უთხრა პატარას, რომელიც ქურციკივით გაძვრა კურდღლისცოცხასა და ჯოჯოს ბუჩქნარში. მადმუაზელ ვერნეის გზად არ შეხვედრია არც ლურჯები, არც შუანები, რომლებიც დაასხი-კუტალის ქოხის ირგვლივ მინდვრების ლაბირინთში დასდევდნენ ერთმანეთს. ამ უბადრუკი ქოხის ნახევრად დანგრეული საკვამურიდან ამომავალი მოცისფრო ბოლის დანახვაზე მარის გული აუჩქროლდა, გრძნობდა, ძლიერი ბაგა-ბუგი ტალღებივით აღწევდა ყელამდე. გაჩერდა. ხის ტოტებს ჩაეჭიდა და შეხედა ბოლს, რომელიც შუქურასავით იყო, როგორც მეგობრებისთვის, ასევე მტრებისთვის. ასეთი ძლიერი ემოცია თავის სიცოცხლეში არ განეცადა. - ოჰ, მეტისმეტად მიყვარს, - გაიფიქრა სასოწარკვეთილმა მარიმ, - დღეს მე ალბათ ჩემს თავს ვერ მოვერევი... თვალის დახამხამებაში გადაირბინა მანძილი ქოხამდე, ეზოში შევარდა, სადაც ლაფი ყინვისაგან შეკრული იყო, უზარმაზარი ძაღლი ისევ გამოენთო ყეფით, მაგრამ დაასხი-კუტალმა ერთადერთი სიტყვა უთხრა, მანაც კუდი გააქიცინა და გაჩუმდა. ქოხში შესვლისთანავე სწრაფად მოავლო თვალი იქაურობას. მარკიზი იქ არ იყო. მარიმ შვებით ამოისუნთქა. სიამოვნებით შენიშნა, რომ შუანს უცდია, გაესუფთავებინა თავისი ბოსლის ერთადერთი ჭუჭყიანი ოთახი. დაასხი-კუტალმა დაავლო ხელი თავის ორლულიან თოფს, უხმოდ დაუკრა თავი სტუმარს და ძაღლთან ერთად გავიდა. მარიმ ზღურბლამდე გააცილა, დაინახა, როგორ გაუყვა ბილიკს, ქოხიდან მარჯვნივ რომ იწყებოდა და დამპალი სქელი მორით იყო გაღობილი კუტიკარივით. აქედან ხედავდა მინდვრების სქელ რიგს და გადაკეტილი შესასვლელები ანფილადასავით ჩანდა. ფოთოლგაცვენილი ხეები და ცოცხალი ღობეების ბუჩქები საშუალებას იძლეოდნენ, შორამდე შეემჩნიათ პეიზაჟის ყველა წვრილმანი. როცა დაასხი-კუტალის ფართოფარფლებიანი ქუდი თვალს მიეფარა, მარი მარცხნივ მიბრუნდა, უნდოდა, ფუჟერის ეკლესია დაენახა, მაგრამ ფარდული ეფარებოდა. მარიმ კუენონის ხეობას გახედა, სიფრიფანა ქსოვილის სუფრას რომ ჰგავდა და ამ სითეთრის გამო კიდევ უფრო მქრქალი ჩანდა რუხი, სათოვლე ღრუბლებით დაფარული ცა. ისეთი დღე იყო, როცა ბუნება უტყვი გგონია და ხმაურს ატმოსფერო ახშობს. და თუმცა ლურჯები და მათი კონტრშუანები სამ ზოლად მიდიოდნენ და სამკუთხედს ქმნიდნენ, რომელიც, რაც უფრო უახლოვდებოდნენ ქოხს, უფრო პატარავდებოდა და ისეთი მდორე სიჩუმე იდგა, რომ თრგუნავდა მადმუაზელ დე ვერნეის, მის შინაგან სიჩუმეს რაღაცნაირი დარდი ემატებოდა. ჰაერი უბედურებით იყო გაჟღენთილი. ბოლოს, იმ ადგილს, სადაც მინდვრების ანფილადას ფარდასავით ხურავდა პატარა ჭალა, დაინახა ახალგაზრდა კაცი, რომელიც ციყვივით ახტებოდა კუტიკარებს და გასაოცარი სისწრაფით მირბოდა. - ის არის, - გაიფიქრა მარიმ, შუანივით უბრალოდ ჩაცმულს მუშკეტონი მხარიღლივ ჰქონდა გადაკიდებული თხის ტყავის ზემოდან. რომ არა მისი მოხდენილი მიმოხრა, მისი ცნობა გაძნელდებოდა. მარი სწრაფად შეიმალა ქოხში, რაღაც აუხსნელი გრძნობის გავლენით, ისეთივე ინსტინქტურის, როგორც შიშია. სულ მალე მონტორანი მისგან ორ ნაბიჯზე იდგა ბუხართან, მოგიზგიზე ბრიალა ცეცხლთან. ორივე უხმოდ იყო, ერთმანეთის შეხედვის ან განძრევის ეშინოდათ, ერთი და იგივე იმედი აერთიანებდა მათ ფიქრებს, ერთი და იგივე ეჭვი აშორებდა. ამაში იყო მტანჯველი შფოთვა, ამაში იყო ნეტარება. - მესიე, - უთხრა ბოლოს აღელვებულმა მადმუაზელ დე ვერნეიმ, - აქ მხოლოდ თქვენს უსაფრთხოებაზე ზრუნვამ მომიყვანა. - ჩემმა უსაფრთხოებამ! - სიმწარენარევი ნაღველი იყო ხმაში. - დიახ, სანამ ფუჟერში ვარ, თქვენი სიცოცხლე საფრთხეშია... მეტისმეტად მიყვარხართ და ამიტომ ამ საღამოს გავემგზავრები, აღარ მეძებოთ. - წახვალთ? ჩემო ანგელოზო!.. გამოგყვებით. - მე გამომყვებით? რას ამბობთ? და ლურჯები? - ოო, ჩემო ძვირფასო, რა საერთოა ჩვენს სიყვარულსა და ლურჯებს შორის? - მე მგონია, თქვენთვის ძნელია საფრანგეთში დარჩენა და კიდევ უფრო ძნელია ჩემთან ერთად აქედან წასვლა. - განა მისთვის, ვისაც უყვარს, არის რამე შეუძლებელი? - არა, დიახ, მე მგონი, ყველაფერი შესაძლებელია. ხომ მეყო გამბედაობა, უარი მეთქვა თქვენზე თქვენი გულისთვის. - როგორ! ეკუთვნოდეთ საშინელ არსებას, რომელიც არ გიყვართ და არ გინდათ, გააბედნიეროთ ადამიანი, რომელიც გაღმერთებთ! იყოთ მთელი ცხოვრება ადამიანისა, რომელიც გეფიცებათ, რომ მხოლოდ თქვენი იქნება! მარი გიყვარვარ? - დიახ. - მაშ, გახდი ჩემი. - ნუთუ დაგავიწყდათ, რომ ისევ კურტიზანის საძულველ როლს ვთამაშობ და თქვენ უნდა მეკუთვნოდეთ მე? მე ხომ მხო-ლოდ იმიტომ მინდა თქვენგან გაქცევა, რომ აგაცილოთ მტრობა, მძულვარება, რომელიც მე შეიძლება დავიმსახურო. ამის შიში რომ არა... იქნებ... - მე არაფრის მეშინია... - ვინ დამაჯერებს მაგაში? უნდო ვარ, ეჭვიანი. ჩემს მდგომარეობაში ვინ არ იქნებოდა ასეთი?.. თუ ჩვენი სიყვარული ხანგრძლივი არ იქნება, სრული მაინც უნდა იყოს, ყოვლისშემძლე და აგვატანინოს უსამართლობა. ჩემთვის რა გააკეთეთ? გინდივართ. გგონიათ ეს აღგამამაღლებთ სხვებზე, ვისაც აქამდე შევხვედრივარ? განა ერთი საათი ბედნიერებისათვის გაბედავთ, დაივიწყოთ თქვენი შუანები, მათი ხვედრი არ გაწუხებთ? როგორც მე არ ვფიქრობდი ლურჯებზე იმ დღეს, როცა ჩემთვის თითქოს ყველაფერი დამთავრებული იყო? და რომ გიბრძანოთ, უარი თქვათ თქვენს იდეეებზე, თქვენს იმედებზე, თქვენს ძვირფას მეფეზე, რომელიც მიშლის, მავიწროებს და რომელსაც იქნებ გაეცინოს, მისთვის რომ გასწიროთ თავი იმ დროს, როცა მე თაყვანისცემით შემიძლია თქვენთვის სიკვდილი, ანდა, რომ მოვინდომო მორჩილება გამოვუცხადოთ პირველ კონსულს, მხოლოდ იმიტომ, რომ შესძლოთ გამომყვეთ პარიზში?.. ან, თუ მოგთხოვთ, რომ წამოხვიდეთ ჩემთან ერთად ამერიკაში და შორს იყოთ საზოგადოებისა და მისი ამაოებისაგან მხოლოდ იმისთვის, რომ დავრწმუნდე, მართლა გიყვარვართ თუ არა მე - ჩემ გამო, როგორც ამ წუთში მიყვარხართ? მოკლედ, ერთ დღეს რომ ვისურვო, დაეშვათ ჩემთან და არა მე ავმაღლდე თქვენამდე, მაშინ როგორ მოიქცევით? - გაჩუმდი, მარი. შენს თავს ცილს ნუ სწამებ. საბრალო პატარავ, გამოვიცანი! დამიჯერე. თუ ჩემი პირველი ლტოლვა ვნებად იქცა, ახლა ვნება გადაიქცა სიყვარულად. ძვირფასო, ჩემი გულის გულო, ვიცი, ისეთივე კეთილშობილი ხარ, როგორიც შენი გვარია, ისეთივე დიდი ხარ, როგორიც მშვენიერი. საკმაოდ მაღალი წრის ვარ და იმდენ ძალასაც ვგრძნობ, რომ ვაიძულო საზოგადოება, მიგიღოს. არ ვიცი, იქნებ იმიტომ, რომ გული მიგრძნობს და ველი შენგან გაუგონარ და უსასრულო სიამოვნებას?.. იქნებ იმიტომ, რომ შენს სულში მივაგენი იმ ძვირფას თვისებას, რომელიც აიძულებს მამაკაცს, მხოლოდ ერთი ქალი უყვარდეს სამუდამოდ?.. ჩემი სიყვარულის მიზეზი არ ვიცი, მაგრამ ვიცი, რომ უკიდეგანოა და მგონია, რომ უკვე აღარ შემიძლია უშენოდ სიცოცხლე, ცხო-ვრება სიძულვილი გამიხდება, თუ ჩემ გვერდით არ იქნები. - როგორ თქვენ გვერდით? - მარი, არ გინდა მიხვდე, რას გეუბნება შენი ალფონსი? - გგონიათ, დიდად მაამებთ, თუ თქვენს გვარსა და ხელს შემომთავაზებთ? - მედიდურად უთხრა, მაგრამ თვალი არ მოუშორებია მარკიზისთვის, მისი ყველა ფიქრის ამოცნობა უნდოდა, - ნამდვილად იცით, რომ ექვსი თვის მერე არ გადამიყვარებთ? მერე როგორი იქნება ჩემი მომავალი?.. არა, არა, საყვარელია მხოლოდ ის ქალი, ვინც თავისი მამაკაცის გრძნობებშია დარწმუნებული, რადგან მოვალეობა, კანონები, საზოგადოება, ბავშვების ინტერესი - მაშინ არ არის უხალისო, ნაღვლიანი დამხმარეები ქალისა და თუ მისი ძალაუფლება ხანგრძლივია, აი, მაშინ არის ამაყი და ბედნიერი, ეს გადაატანინებს ქვეყნის ყველაზე მძიმე მწუხარებას. ვიყო თქვენი ცოლი და ერთხელაც თქვენს ტვირთად ვიქცე!.. ამ შიშს წარმავალი, მაგრამ ნამდვილი სიყვარული მირჩევნია, თუნდაც ბოლო გაჭირვება და სიკვდილი იყოს. როგორ არა, შემეძლო, ვყოფილიყავი ნებისმიერზე უკეთესი, სათნო დედა, ერთგული ცოლი, მაგრამ იმისათვის, რომ ასეთი გრძნობები შეუნარჩუნოს ქალს, მხარში ამოუდგეს, შეეშველოს, მამაკაცი გატაცების, ვნების აფეთქებისას არ უნდა დაქორწინდეს. და მე თვითონ კი ვიცი განა, ხვალ მომეწონებით თუ აღარ? არა, თქვენი უბედურება არ მინდა, ვტოვებ ბრეტანს, - თვალებში ყოყმანი შეატყო, - დავბრუნდები პარიზში და თქვენ ჩემს საძებნელად იქ არ ჩამოხვიდეთ... - მაშ ასე, თუ ზეგ დილას სენ-სიულპისის კლდეებზე ბოლს დაინახავ, საღამოს შენთან ვიქნები - საყვარელი თუ ქმარი, როგორც მოისურვებ, არაფრის მეშინია! - ალფონს, მაშ, მართლა გიყვარვარ! - აღტაცებით წარმოთქვა მარიმ, - რაკი მზად ხარ, ასეთ საფრთხეში ჩაიგდო სიცოცხლე იმისათვის, რომ მე მომიძღვნა? არაფერი უთქვამს, მხოლოდ შეხედა; მარიმ თვალები დახარა და მის აგიზგიზებულ სახეზე ისეთივე აღტაცება ამოიკითხა, როგორსაც თვითონაც გრძნობდა და ხელები გაუწოდა. რაღაც სი-გიჟემ აიტანა მარი: მკერდზე მიეკრა, გადაწყვიტა, დანებებოდა მას, რომ ეს შეცდომა უდიდეს ბედნიერებად ექცია, რადგან რისკავდა მთელ თავის მომავალს, რომლის განმტკიცებაც შეეძლებოდა, თუ ამ უკანასკნელი განსაცდელიდან გამარჯვებული გამოვიდოდა. ის იყო, მხარზე დაადო თავი შეყვარებულს, რომ გარეთ შეუმჩნეველი ხმაური გაისმა. მარი თითქოს გამოფხიზლდა, მოეხსნა უცებ მისი მკლავებიდან და ქოხიდან გავარდა. მხოლოდ ახლა მოვიდა ცოტა გონს და შეძლო თავის მდგომარეობაზე დაფიქრება. - ჩემს ძღვენს მიიღებდა და მერე იქნებ დაეცინა კიდევაც, - გაიფიქრა, - ეს რომ ასე იყოს, მოვკლავდი. ოღონდ, ახლა არა, - დაუმატა მარიმ იფრინდას დანახვაზე და ნიშანი მისცა, რომელიც მან მშვენივრად გაიგო. საბრალო ბიჭი ქუსლებზე შემობზრიალდა, თავი მოაჩვენა, ვითომ არაფერი შეუმჩნევია. მადმუაზელ დე ვერნეი სწრაფად შებრუნდა ოთახში, ტუჩებზე მიიდო მარჯვენა ხელის საჩვენებელი თითი, ანიშნა მარკიზს, ჩუმად რომ უნდა ყოფილიყო. *გაგრძელება*…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 11:35am on ივლისი 16, 2016
- თემა: ფსიქოლოგიის დამოუკიდებელ მეცნიერებად ჩამოყალიბების საბუნებისმეტყველო წინამძღვრები
- ქოლოგია, გამოკვეთილად გაისმა თეზისი ფსიქოლოგიის დამოუკიდებელ მეცნიერებად ჩამოყალიბების შესახებ. ამ თეზისს ამყარებდა ბუნებისმეტყველებაში მიმდინარე კვლევა-ძიება. აღნიშნული პერიოდი ბიოლოგიის, კერძოდ ექსპერიმენტული ფიზიოლოგიის ინტენსიური განვითარების ნიშნით ხასიათდება. ამ სფეროს შესწავლაში კარდინალური მნიშვნელობის ძვრები მოხდა როგორც ემპირიული, ისე კონცეპტუალური თვალსაზრისით. ფსიქოლოგიის მომავალზე ამან უდიდესი გავლენა მოახდინა: ჯერ ერთი, იგი შეივსო უმდიდრესი ფაქტოლოგიური მასალით, რომელიც მოიპოვეს მომიჯნავე სფეროს მკვლევარებმა. მეორე, და უფრო მნიშვნელოვანი, იმ რწმენის დამკვიდრება იყო, რომ ფსიქიკური მოვლენების შესწავლა წარმატებით შეიძლება საბუნებისმეტყველო-ლაბორატორიული კვლევის გზით. ამ გზამ, საკმაოდ მალე, ფსიქოლოგები საკუთარი ლაბორატორიების კარებამდე მიიყვანა. დავიწყოთ თავის ტვინის ანატომიური და ფიზიოლოგიური კვლევის მონაცემებით. ამ საქმის ერთ-ერთ პიონერად სამართლიანად ითვლება თავის დროზე დიდი სახელის მქონე ავსტრიელი ანატომი და ექიმი ფრანც გალი (1758-1828). მან პირველმა გამოყო ტვინის რუხი და თეთრი ნივთიერება. განსაკუთრებით ფართო გამოხმაურება ჰქონდა მის მოძღვრებას თავის ტვინში ფსიქიკურ თვისებათა ლოკალიზაციის შესახებ, რომელსაც ფრენოლოგია (ბერძნულად ნიშნავს სულს, ზნეს, ხასიათს) ეწოდა. გალი იზიარებდა ნიჭთა ფსიქოლოგიის მოსაზრებებს თანდაყოლილი ფსიქიკური თვისებების და უნარების შესახებ (იხ. თავი 4.2.). კერძოდ, გალმა დაუშვა აღქმის, მეტყველებს, მეხსიერების, ანგარიშის, მხატვრობის, მუსიკის, პოეზიისა და სხვა უნარის არსებობა. აგრეთვე ისეთი ქარაქტეროლოგიური თვისებებისა, როგორიცაა პატივმოყვარეობა, ცბიერება, გაბედულება, კონტაქტურობა, სიფრთხილე, ქედმაღლობა, ეროტიზმი, მშობლების და შვილების სიყვარული და ა.შ. გალმა დაასახელა 27 ასეთი უნარ-თვისება, ხოლო მისმა მოწაფემ და ფრენოლოგიის პოპულარიზატორმა ი. სპრუცჰეიმმა მათი რიცხვი 37-მდე გაზარდა. გალის მიხედვით, თითოეული მათგანი თავის ტვინის ქერქის გარკვეულ ადგილას არის მოთავსებული (ლოკალიზებული), ანუ საკუთარი ორგანო აქვს. აქედან გამომდინარე, მისი მოწაფეების მონაწილეობით (კლეისტი, შპრუცგეიმი) შეიქმნა ე.წ. ფრენოლოგიური რუკა. დაშვებული იყო აგრეთვე, რომ უნარ-თვისებების განვითარებასთან ერთად იზრდება თავის ტვინის შესაბამისი უბნებიც. ეს, თავის მხრივ, აისახება თავის ქალის მოყვანილობაზე, რომელიც ტვინის ფორმას იმეორებს. გალის აზრით, ეს საშუალებას იძლევა თავის ქალის ფორმის მიხედვით ადამიანის ფსიქიკურ თავისებურებებზე, მისი ამა თუ იმ ნიჭის განვითარების დონეზე ვიმსჯელოთ. გალის დასკვნები შემთხვევით, მეცნიერულ სანდოობას მოკლებულ დაკვირვებებს ეყრდნობოდა. მაგალითად, მან შეამჩნია, რომ ბავშვები, რომელთაც დიდი და წინ წამოწეული თვალები აქვთ, სიტყვებს კარგად იმახსოვრებენ. აქედან გაკეთდა დასკვნა, რომ სიტყვების დამახსოვრების უნარი ლოკალიზებულია თავის ტვინის იმ ნაწილებში, რომელიც განლაგებულია თვალის ორბიტების უკან. მეხსიერების სხვა ფორმები სხვა ადგილებში არიან ლოკალიზებული; გალმა კი ასეთი რამდენიმე გამოყო: მეხსიერება რიცხვებზე, სახელწოდებებზე, საგნებზე, ადგილებზე. ამ უკანასკნელის ორგანო არის, ამასთანავე, მოგზაურობის სიყვარულის ცენტრი. ამიტომ ის წარმოდგენილია ორი “კოპის” სახით, რომელიც მოთავსებულია ზონაში ცხვირის ძირიდან შუბლის შუა წერტილამდე. შესაბამისად, ადგილის კარგი მეხსიერების მქონე ადამიანს მოგზაურობისკენ სწრაფვაც ახასიათებს. ავრცელებდა რა თავის მოსაზრებებს ცხოველებზეც, გალი თვლიდა, რომ ეს უნარ-თვისება ყველაზე მეტად ჩიტებშია განვითარებული. მიუხედავად იმისა, რომ ფრენოლოგიას რამდენადმე მყარი და სანდო მეცნიერული დასაბუთება არ გააჩნდა, ის არაჩვეულებრივი პოპულარობით სარგებლობდა იმდროინდელ არამეცნიერულ საზოგადოებაში, მსგავსად ქირომანტიისა. ობივატელი მასში ეძებდა პასუხებს ყოველდღიური ცხოვრების პრობლემებზე. უფრო გასაკვირია, რომ ფრენოლოგიისა სჯეროდა ბევრ გამოჩენილ ინტელექტუალს (ჰეგელი, მარქსი, ბალზაკი, ელიოტი, უიტმენი და სხვა). რაც შეეხება მეცნიერებას, ფრენოლოგიამ უდავოდ დადებითი როლი შეასრულა იმ მხრივ, რომ მწვავედ დასვა საკითხი ფსიქიკური ფუნქციების ლოკალიზაციის შესახებ და ნათელყო მისი ექსპერიმენტული კვლევის საჭიროება. ამიტომაც მეცნიერების ისტორიის გადასახედიდან სამართლიანად ჟღერს გალის საფლავზე ამოტვიფრული სიტვები: “თავი შევიკავოთ მისი გამტყუნებისაგან, იმის გამო, რომ მან არ შეასრულა ის, რასაც სხვები ვერც კი გაბედავენ, თუმცა გაკვალა ის გზა, რომლითაც ისინი წავლენ”. ფრენოლოგიას და, საზოგადოდ, ლოკალიზაციონიზმს დაუპირისპირდა ცნობილი ფრანგი ფიზიოლოგი, თავის ტვინის ექსპერიმენტული ფიზიოლოგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი პიერ ფლორანსი (1794-1867). იგი იყენებდა ე.წ. ექსტრიპაციის ანუ ტვინის სათანადო ადგილების ამოკვეთისა და დაშლის მეთოდს. ძირითადად ფრინველებზე ჩატარებულმა ცდებმა აჩვენა, რომ თავის ტვინის ნებისმიერი ადგილის ამოკვეთა მთელი ფსიქიკური აქტივობის მოშლას იწვევს, თანაც მით უფრო ღრმას, რაც უფრო დიდი არეა დაზიანებული. ახლა უკვე ცნობილია, რომ დაბალ ხერხემლიანებში თავის ტვინის ქერქი ნაკლებ დიფერენცირებულია და ფსიქიკური ფუნქციებიც ნაკლებად არიან წარმოდგენილი ქერქში. ამიტომ, ქერქის სხვადასხვა უბნის დარღვევისას, ფლორანსის “ცდისპირებში”, დაზიანებული ფსიქიკური ფუნქციების აღდგენა შედარებით ადვილად ხდებოდა. ასეა თუ ისე, ცდისეული მინაცემებიდან გაკეთდა დასკვნა, რომ ტვინი მოქმედებს, როგორც მთელი; ფუნქციური თვალსაზრისით ის ერთგვაროვანი მასაა. ამით ფლორანსი მეორე უკიდურესობაში გადავარდა და მთლიანად უარყო თავის ტვინის ფუნქციური არაერთგვაროვნების იდეა, რომელსაც, მართალია არაექსპერიმენტული გზით, ამკვიდრებდა გალი. მიკროსკოპის გამოგონების შემდეგ დადასტურდა, რომ ტვინის უჯრედოვანი აგებულება, სტრუქტურა არაერთგვაროვანია. ეს ფაქტი კი ეწინააღმდეგებოდა მოსაზრებას ტვინის მოქმედების ფუნქციური ერთგვაროვნების შესახებ, ვინაიდან ორგანოს სტრუქტურასა და ფუნქციას შორის გარკვეული შესაბამისობა უნდა არსებობდეს. და მართლაც, ამ მიმართულებით წარმოებულმა ინტენსიურმა კვლევამ მალე გამოავლინა ისეთი ფაქტები, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდა ფლორანსის შეხედულებას. ემპირიული კვლევა ორი გზით მიმდინარეობდა: ერთი - თავის ტვინის ლოკალური დაზიანებების მქონე ავადმყოფებზე დაკვირვება (კლინიკური მეთოდოლოგია) და მეორე - თავის ტვინის ანატომიურ-ფიზიოლოგიური შესწავლა სათანადო ზონების დარღვევის, ამოკვეთის, აგრეთვე დენით ან სხადასხვა ნივთიერებით გაღიზიანების საშუალებით (ექსპერიმენტული მეთოდოლოგია). პირველი გზით მოპოვებულ შედეგებს შორის უნდა აღინიშნოს ფრანგი ანატომის პ. ბროკას მიერ მეტყველების მოტორული ცენტრის (1861) და გერმანელი ფსიქიატრის კ. ვერნიკეს მიერ მეტყველების სენსორული ცენტრის (1873) აღმოჩენა. ორივე შემთხვევაში საქმე ეხება მეტყველების დარღვევის (აფაზიის) სხვადასხვა ფორმას. ბროკას ავადმყოფს არ შეეძლო ლაპარაკი, თუმცა სხვისი ნალაპარაკები ესმოდა (მოტორული აფაზია), ხოლო ვერნიკეს პაციენტს თვითონ ლაპარაკი შეეძლო, მაგრამ მოკლებული იყო სხვისი მეტყველების გაგების უნარს, ნორმალური სმენის მუხედავად (სენსორული აფაზია). მათი გარდაცვალების მერე ჩატარებულმა ტვინის პათანატომიურმა გამოკვლევამ გამოავლინა სისხლის ჩაქცევის შედეგად ლოკალური დაზიანების არსებობა ერთ შემთხვევაში შუბლის, ხოლო მეორეში - საფეთქლის წილში. კვლევის მეორე გზით აღმოჩენილ იქნა მოძრაობის ცენტრი - როლანდის ღარში (ფრიჩი და ჰითციგი), მხედველობის ცენტრი - კეფის წილში (ბეცი), სმენის ცენტრი - საფეთქლის წილში (მუნკი), ინტელექტუალურ ფუნქციებთან დაკავშირებული ცენტრები - შუბლის წილში. ყოველივე ეს ამტკიცებდა მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ ტვინი ფუნქციურად დიფერენცირებული ორგანოა. უნდა ითქვას, რომ ზოგადად ბროკას და ვერნიკეს აღმოჩენებმა საფუძველი ჩაუყარა “ცენტრების აღმოჩენის პერიოდს” ნევროლოგიაში - აღწერილ იქნა წერის, ხატვის, ანგარიშის და სხვა ცენტრები. ერთი შეხედვით რჩება შთაბეჭდილება, რომ იმდროინდელი ნეირომეცნიერება “ლოკალიზაციონიზმის სენით” იყო შეპყრობილი, მაგრამ, ამასთანავე, ფლორანსის მიერ დაფუძნებული ანტილოკალიზაციონისტური ტრადიციაც განაგრძობდა არსებობას. ტვინის მთლიან მოქმედებაზე მეტყველებდა ახალი მონაცემები (გოლცი, ლეშლი და სხვა) იმის შესახებ, რომ: 1) გარკვეულ ფსიქიკურ ფუნქციებთან დაკავშირებული თავის ტვინის ცენტრების დაზიანება არა მხოლოდ ამ ფუნქციების მოშლას, არამედ მთელი ფსიქიკური აქტივობის დარღვევას იწვევს; 2) გარკვეული ცენტრის მთლიანი ექსტრიპაციის მიუხედავად, რამდენიმე ხნის შემდეგ ხდება შესაბამისი ფუნქციის აღდგენა, ვინაიდან ამოკვეთილი ცენტრის როლის შესრულებას ქერქის სხვა უბნები იწყებენ; 3) სხვადასხვა ფსიქიკური ფუნქციის დარღვევა (მაგ., აფაზია) სათანადო ცენტრის პათოლოგიის გარეშეც ვითარდება (გოლცი, ლეშლი, მარი, მონაკოვი, გოლდშტაინი და სხვა). 70-80-იან წლებში ინგლისელმა ნევროლოგმა ჯონ ჰიუგლინს ჯეკსონმა (1835-1911) ჩამოაყალიბა ახალი შეხედულება ფსიქიკური ფუნქციების ლოკალიზაციის პრობლემის შესახებ, რომლის თანახმად ფსიქიკური ფუნქციები ტვინის სხვადასხვა დონეზე არის წარმოდგენილი: დაბალზე (ზურგის ტვინი ან ღერო), საშუალოზე (თავის ტვინის ქერქის მოტორული ან სენსორული უბნები) და მაღალზე (თავის ტვინის შუბლის წილი). დარღვევა ამა თუ იმ დონეზე იწვევს ფუნქციის ამა თუ იმ მხარის ამოვარდნას. ევოლუციის პროცესში ხდება ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვადასხვა დონის განვითარება და ინტეგრაცია. იქმნება კავშირთა სისტემა, რომელიც განაპირობებს ადამიანის რთულ მოქმედებას. ამ ორგანიზებული სისტემის დაშლა ან დეფექტი იწვევს ფსიქიკის სხვადასხვა სახის აშლილობას. ჯეკსონის იდეებმა გარკვეულად გაუსწრო თავის დროს. მათი განვითარება უკვე XX საუკუნეში დ. ჰების მიერ მოხდა. ამრიგად, XIX საუკუნეში ლოკალიზაციული და ანტილოკალიზაციული შეხედულებები თანაარსებობდა. თითოეულს თავისი სერიოზული ფაქტოლოგიური ბაზა ჰქონდა, რომელზე დაყრდნობითაც იქმნებოდა ცალმხრივი შეხედულებები. სინამდვილეში, როგორც შემდგომში ნათელი გახდა, ფსიქიკური ფუნქციების თავის ტვინში მოცემულობის ურთულესი პრობლემის გადაწყვეტა ტვინის არადიფერენცირებული და დიფერენცირებული მოქმედების პრინციპების ინტეგრაციას გულისხმობს. ფსიქიკური თვისებების თავის ტვინის გარკვეულ ზონებთან ან ცენტრებთან დაკავშირება თავისთავად, სრულებით არ ნათელყოფდა საკითხს ამ ზონის მოქმედების ნეიროფიზიოლოგიური პრინციპების შესახებ. XIX საუკუნის დასაწყისში არა მარტო თავის ტვინის ანუ სხეულის ყველაზე რთული ორგანოს, არამედ საერთოდ ნერვული სისტემის მოქმედების მექანიზმი შეუსწავლელი იყო. ეს ეხებოდა ზურგის ტვინსაც, რომელზეც ცნობილი იყო მხოლოდ ის, რომ იგი გარკვეულწილად დაკავშირებულია მოძრაობასთან. ამ მხრივ არსებითი მნიშვნელობის დაზუსტებები შეიტანა ინგლისელმა ნევროლოგმა ჩარლზ ბელმა (1774-1842). მან უარყო ჯერ კიდევ დეკარტედან მომდინარე შეხედულება იმის შესახებ, რომ ნერვული ბოჭკოები ერთმანეთისაგან არ განსხვავდება. ბელმა ექსპერიმენტულად დაამტკიცა, რომ ზურგის ტვინის წინა და უკანა რქაში სხვადასხვა სახის ნერვი შედის. წინა რქა შეიცავს მოტორულ ნერვებს, რომლებიც მოძრაობას უკავშირდება, ხოლო უკანა რქა, მგრძნობიარე ნერვებს და, შესაბამისად, სენსორულ ფუნქციას. ამით მან რეფლექსის ცნება, როგორც სენსორული ნერვის გაღიზიანებაზე კანონზომიერი პასუხი, ფაქტობრივ მასალაზე დააფუძნა. ცოტა ხანში ფიზიოლოგიის სახელმძღვანელოებში გაჩნდა რეფლექსური ან ნერვული რკალის ცნება, რომლის ანატომიური დასაბუთება ბელს ეკუთვნის: აგზნება გაივლის აფერენტულ, მგრძნობიარე ნერვს, გადამუშავდება ზურგის ტვინის მეშვეობით და ეფერენტული ნერვით გადაეცემა სამოძრაო ორგანოს (1811). ეს პრინციპი ათი წლის მერე დამოუკიდებლად აღმოაჩინა ფრანგმა ფიზიოლოგმა f. მაჟანდიმ და ის ბელ-მაჟანდის კანონის სახელით შევიდა მეცნიერების ისტორიაში. მის მნიშვნელობას ფიზიოლოგიისთვის ჰარვეის მიერ სისხლის მიმოქცევის აღმოჩენას ადარებენ. მაგრამ ბელი უფრო შორს წავიდა და აჩვენა, რომ რეფლექტორული რეაქცია კუნთების ამოძრავებით არ წყდება, ვინაიდან ინფორმაცია იმის შესახებ თუ რა დაემართა კუნთს, სპეციალური ნერვით იგზავნება უკან, ნერვულ ცენტრში და იქ მუშავდება. ამრიგად, პირველად იქნა ჩამოყალიბებული უკუკავშირის იდეა, რომელზეც დაფუძნებულია მოქმედების თვითრეგულაციის თანამედროვე ფსიქოფიზიოლოგიური მოდელები. გარე გაღიზიანება მიდის ტვინში, იქიდან კუნთში, კუნთიდან კი ისევ ტვინში. ასე იკვრება ნერვული წრე. ამ წრის რომელიმე პუქტის გაწყვეტა იწვევს მოძრაობის დამახასიათებელ დარღვევას: სამოძრაო ნერვის დაზიანებას მოყვება დამბლა, კუნთიდან ტვინში მიმავალი ნერვის დეფექტის შემთხვევაში თავს იჩენს მოძრაობის კოორდინაციის სხვადასხვა სახის დარღვევა. ბელისა და მაჟანდის, აგრეთვე ინგლისელი ექიმის მ. ჰოლის და გერმანელი ფიზიოლოგის ი. მიულერის გამოკვლევების შედეგად თანდათან ყალიბდება შეხედულება რეფლექსზე, როგორც ზურგის (და არა თავის) ტვინის მოქმედების მექანიზმზე. მარშალ ჰოლმა (1790-1957) ბევრი მნიშვნელოვანი დაზუსტება შეიტანა რეფლექტორული სამოძრაო აქტების წარმომავლობასა და მიმდინარეობასთან დაკავშირებით, მაგრამ ამ აქტებს მიაკუთვნებდა მხოლოდ იმ მოძრაობებს, რომელთა ბუნება პრინციპულად არაფსიქიკურია; მათში განცდა, შეგრძნება საერთოდ არ მონაწილეობს და ისინი, ასე ვთქვათ, წმინდა ფიზიოლოგიური ხასიათისანი არიან. ამ მხრივ ჰოლი იმდენად შორს მიდიოდა, რომ რეფლექსებად მხოლოდ ისეთ მოძრაობებს მიიჩნევდა, რომლებიც აფერენტული ნერვების უშუალო გაღიზიანებით გამოიწვევა და განასხვავებდა იმ მოძრაობებისაგან, რომელთაც თან ახლავს შეგრძნება (მაგ., ცემინება, ხველა და ა.შ.). ი.მიულერი რეფლექსის ცნების ასეთი დავიწროების წინააღმდეგი იყო და მიაჩნდა, რომ რეფლექსებად თავის ტვინთან დაკავშირებული ზოგიერთი მოძრაობაც უნდა ჩაითვალოს. მიუხედავად ამისა, იგი, ფაქტობრივად, რეფლექსებს მხოლოდ ზურგის ტვინის მუშაობის დონეზე განიხილავდა. ისეთი ვითარება იქმნებოდა, თითქოს ნამდვილი ფიზიოლოგია (რეფლექსური მოქმედება) მხოლოდ ზურგის ტვინზე ვრცელდება, ხოლო თავის ტვინი “ცხოველური სულების” ადგილსამყოფელად რჩება. ეს ვითარება, ცხადია, ბუნებისმეტყველურ აზროვნებას ვერ დააკმაყოფილებდა. ამიტომ სამოციანი წლებიდან რეფლექტორული პრინციპი თავის ტვინზეც ვრცელდება - იგი წარმოდგენილია, როგორც ორგანო, რომელიც ასახავს სენსორულ ზემოქმედებას და ავტომატურად გადასცემს მას სამოძრაო სფეროს. თ. ლეიოკს შემოაქვს თავის ტვინის ავტომატური მოქმედების აღმნიშვნელი ცნება - “არაცნობიერი ცერებრაციია”. მეორე ცნობილმა ინგლისელმა ფიზიოლოგმა ვ. კარპენტერმა მის მიერ შექმნილ მიმართულებას “ფიზიოლოგიურ ფსიქოლოგია” უწოდა და განავითარა თეზისი თავის ტვინის არაცნობიერი (და, მაშასადამე, ფიზიოლოგიური) მოქმედების შესახებ. ამასთანავე, მან შემოიტანა იდეომოტორული აქტის ცნება: თავისი არსით ეს რეფლექტორული მოქმედებაა, რომელსაც ავტომატურად იწვევს არა ნერვული დაბოლოების უშუალო გაღიზიანება, არამედ იდეა, ცნობიერი წარმოდგენა ანუ ფსიქიკური მოვლენა. ამ ცნებამ სათანადო ადგილი დაიკავა მეცნიერების კატეგორიალურ აპარატში, მაგალითად უ. ჯეიმსის (იხ. თავი 6.4.) და ი. თარხნიშვილის (იხ. თავი 13.1.) სისტემაში. XX საუკუნის ერთ-ერთ უდიდეს ფიზიოლოგად მართებულად ითვლება იოჰანეს მიულერი (1801-1858). მისი მოწაფეები იყვნენ ისეთი კორიფეები, როგორებიც არიან ჰელმჰოლცი და დიუბუა-რაიმონი, აგრეთვე გამოჩენილი მეცნიერები ლიუდვიგი და ბრიუკე. მათ სახელებთან არის დაკავშირებული ე.წ. ფიზიკო-ქიმიური სკოლა ფიზიოლოგიაში, რომელიც ორმოციან წლებში ჩამოყალიბდა. ეს მკვლევარები კატეგორიულად უარყოფდნენ ყოველგვარ ვიტალიზმს, როგორც მეცნიერებისთვის უცხოს და ცოცხალ ბუნებას მხოლოდ ფიზიკის და ქიმიის კატეგორიებში განიხილავდნენ. როგორც ცნობილია, ვიტალიზმი ბიოლოგიური მოძღვრებაა, რომელიც ყველა სასიცოცხლო პროცესს ხსნის ორგანიზმში არსებული განსაკუთრებული არამატერიალური, ზებუნებრივი ფაქტორების მოქმედებით (ენტელეხია, ფსიქოდი, არქეი, სასიცოცხლო ძალა (ვის ვიტალის) და სხვა), რომლებიც განსაზღვრავენ ცოცხალი სამყაროს სპეციფიკურობას და მის დაუყვანლობას ფიზიკო-ქიმიურ კანონზომიერებებზე. ამ მოძღვრების სათავე დასავლურ აზროვნებაში არისტოტელეს “ენტელექიასთან”, ხოლო აღმოსავლურ ტრადიციაში “ჩი”-ს და “პრანა”-ს წარმოდგენებთან მიდის. XვII-XIX საუკუნეების ვიტალიზმის ყველაზე ცნობილი წარმომადგენლებია ე. ბეხერი, გ. შტალი, ვან ჰელმონტი, ი. იუქსკული, გ. დრიში. ი. მიულერთან ერთად, ვიტალიზმის მომხრეთა შორის იყვნენ ისეთი თვალსაჩინო ნატურალისტები, როგორიცაა ვ. გარვეი, კ. ლინეი, ჟ. ბიუფონი და სხვა. ფიზიოლოგიაში ფიზიკო-ქიმიური სკოლის წარმომადგენლებმა, მართლაც, ყველაფერი იღონეს, რათა ფიზიოლოგია ნამდვილი საბუნებისმეტყველო დისციპლინა გამხდარიყო. ორგანიზმი გაგებულ იქნა როგორც სხეული, რომელშიც მოქმედებს ფიზიკის და ქიმიის კანონები, ენერგიის შენახვის პრინციპი და სხვა. მიუხედავად იმისა, რომ მიულერი ვიტალიზმის გავლენისაგან თავისუფალი არ იყო, მისი ფიზიოლოგიის სახელმძღვანელო დიდი ხნის განმავლობაში ძირითად კომპენდიუმად ითვლებოდა. მასში სოლიდური ადგილი ეთმობა ნერვული სისტემის ფიზიოლოგიას, რეფლექსური რკალის პრინციპს და ზურგის ტვინის მუშაობის მექანიზმს, აგრეთვე გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიას. ნერვული სისტემის და გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიის ჭრილში მიულერმა ჩამოაყალიბა შეხედულება გრძნობის ორგანოთა სპეციფიკური ენერგიის შესახებ, რომელსაც დიდი გამოხმაურება ჰქონდა ფიზიოლოგიასა და ფსიქოლოგიაში. ეს შეხედულება ეყრდნობა გარკვეულ ფაქტობრივ ვითარებას: რეცეპტორი (მაგ., თვალი) ადეკვატური (სინათლით) თუ არაადეკვატური (მაგ., ელექტრულით ან მექანიკურით) გამღიზიანებლის საპასუხოდ იძლევა მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი მოდალობის (ამ შემთხვევაში მხედველობით) შეგრძნებას. ამასთან, სხვადასხვა გრძნობის ორგანოზე მოქმედი ერთი და იგივე გარე სტიმული განსხვავებულ შეგრძნებას იწვევს: მაგალითად, თვალზე და ყურზე მოქმედი ელექტროდენი იძლევა, შესაბამისად, სინათლის და სმენის შეგრძნებას. მიულერის თანახმად, ეს გაპირობებულია იმით, რომ ყველა სენსორულ ნერვში მოთავსებულია სპეციფიკური ხასიათის ენერგია, რომელსაც ათავისუფლებს ყოველგვარი სახის გამღიზიანებელი - ადეკვატური თუ არაადეკვატური. ამ მხრივ ყველა გამღიზიანებელი ეკვივალენტურია. საბოლოოდ, თითქოს ასე გამოდის - თუ ყოველგვარი გამღიზიანებელი მხოლოდ ისეთ შეგრძნებას იწვევს, რომელიც ამ რეცეპტორისთვის არის დამახასიათებელი, გამღიზიანებლის რაგვარობას მნიშვნელობა არ ჰქონია. მთავარია, როგორ არის მოწყობილი გრძნობის ორგანო, უფრო ზუსტად ის, თუ რა სახის სპეციფიკური ენერგიაა მასში მოთავსებული. ჩვენი შეგრძნებების ხასიათი განპირობებულია გრძნობის ორგანოს ნერვული ორგანიზაციით. ამ მსჯელობამ შეიძლება საკმაოდ აგნოსტიკურ დებულებამდე მიგვიყვანოს: შეგრძნება სამყაროს ნამდვილ სურათს არ გვაძლევს, ობიექტურ სინამდვილეს კი არ გვითვალისწინებს, არამედ ნერვული აპარატის მოწყობილობის რაგვარობას. თავდაპირველად მიულერი სწორედ ამდაგვარ თვალსაზრისამდე მივიდა, რომელსაც “ფიზიოლოგიური იდეალიზმიც” კი ეწოდა, მაგრამ ფაქტობრივი მონაცემების გათვალისწინებით მან ერთგვარად შეარბილა თავისი პოზიცია. ადამიანის რწმენას იმის თაობაზე, რომ ის აღიქვამს რეალურ ობიექტებს და არა თავისი ნერვული სისტემის აგებულების სპეციფიკას, ამართლებს სენსორული აპარატის აგებულებასა და გარე ობიექტებს შორის არსებული გარკვეული შესაბამისობა. ამ თვალსაზრისით ადეკვატურ და არაადეკვატურ გამღიზიანებლებს შორის დიდი განსხვავებაა. არაადეკვატური გამღიზიანებელი, რომელიც, ვთქვათ, თვალის ნერვს აღიზიანებს, წარმოქმნის საგნის სუბიექტურ განცდას, მაგრამ სისრულის, სიზუსტის, მკაფიობის თუ განაწევრებულობის თვალსაზრისით ის ახლოც ვერ მოვა სინათლის სხივის მოქმედების შედეგად მიღებულ მხედველობით ხატთან. განსხვავება სხვა მხრივაცაა. არაადეკვატური გამღიზიანებლები უმეტესად ორგანოს დაცვით რეაქციას იწვევენ (მაგ., თვალის დახუჭვას); თუ ადეკვატური გამღიზიანებლის ყველა საზღურბლე ინტენსივობა შეგრძნებას წარმოქმნის, სულ სხვა სურათია არაადექვატური გამღიზიანებლის შემთხვევაში: ეს უკანასკნელი, როგორც წესი, დიდი ინტენსივობის უნდა იყოს (მაგ., დარტყმა მხედველობის ან სმენი ორგანოზე). ბევრ შემთხვევაში რა ინტენსივობისაც არ უნდა იყოს არაადეკვატური გამღიზიანებელი, ის უძლური რჩება გამოიწვიოს შეგრძნება: ბგერა საერთოდ ვერ გააღიზიანებს მხედველობის ან შეხების რეცეპტორს, სინათლე სმენის რეცეპტორს და ა.შ. ერთი სიტყვით, მიულერი იძულებული გახდა უარი ეთქვა თავდაპირველ მოსაზრებაზე ყველა გამღიზიანებლის ეკვივალენტურობის შესახებ. რეცეპტორები უპირატესად კონკრეტული სახის გამღიზიანებლის ზემოქმედების მისაღებად არიან განკუთვნილი. სხვადასხვა აგებულების გრძნობის ორგანოები სწორედ იმიტომ გაჩდა, რომ საჭირო იყო განსხვავებულ გამღიზიანებლებთან შეგუება. ის ფაქტი, რომ ყველა რეცეპტორი სპეციფიკურად მოქმედებს, არ უარყოფს მხოლოდ მისთვის შესატყვისი გამღიზიანებლების არსებობას. თუმცა, ეს ფაქტი არც იმას ამტკიცებს, რომ შეგრძნებები გარემოს შესახებ ცნობებს კი არ გვაწვდის, არამედ მხოლოდ სუბიექტის ნერვულ-სენსორული თავისებურებების შესახებ გვაცნობს. ასეა თუ ისე, სპეციფიკური ენერგიის დოქტრინა მეცნიერების ისტორიაში შევიდა, როგორც XIX საუკუნის შეგრძნებათა ფიზიოლოგიისა და ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი განზოგადება. აღსანიშნავია მიულერის პოზიცია სივრცის აღქმის საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც მწვავედ იდგა იმდროინდელი საბუნებისმეტყველო აზროვნების წინაშე. ამ საკითხში მიულერი გერმანულ ტრადიციას მიჰყვება, კერძოდ ეყრდნობა კანტს, რომელსაც მიაჩნდა, რომ სივრცული სქემა აპრიორულია, ანუ იმთავითვე ახასიათებს ცნობიერებას. მიულერი ამ შეხედულებას ფიზიოლოგიის თვალსაზრისით განიხილავს და ამტკიცებს, რომ სივრცულობა თვით გრძნობის ორგანოს თანდაყოლილი თვისებაა და არა ცნობიერების აპრიორული ფორმა, როგორც ეს კანტს ესმოდა. ჩვენი მხედველობა იმთავითვე სივრცულია, ვინაიდან თვალის ბადურაზე არსებობს სიდიდის, დაშორებულობისა და სხვა სივრცული თვისებების შემგრძნობი სპეციფიკური წერტილები. მიულერი ითვლება ე.წ. ნატივისტური თვალსაზრისის ცენტრალურ ფიგურად, რომლის მიხედვითაც სივრცის აღქმა თანდაყოლილია. ამ თვალსაზრისს დაუპირისპირდა ე.წ. გენეტიზმი, რომელიც სათავეს ინგლისურ ემპირიზმში იღებს, ხოლო გერმანულ ფილოსოფიაში ერთგვარად ლოტცესთან არის წარმოდგენილი (იხ. თავი 4.2., 4.3.). ფიზიოლოგიაში ეს თვალსაზრისი გამოთქვეს ბელმა, შტეინბუხმა და ჰელმჰოლცმა. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ სივრცის აღქმა შეძენილია სენსორული მასალის და კუნთური შეგრძნებების ურთიერთობის შედეგად. მიულერის პოზიცია გაიზიარეს ფსიქოლოგმა კ. შტუმფმა და ფიზიოლოგმა ევალდ ჰერინგმა (1834-1918). ეს უკანასკნელი თვლიდა, რომ თვალს იმთავითვე აქვს სივრცული მხედველობის უნარი. ბადურის სათანადო წერტილები აღიქვამს სიმაღლეს, მიმართულებას და სიღრმეს. საერთოდ, ჰერინგი გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიის ერთ-ერთი ავტორიტეტული მკვლევარი იყო. ცნობილია მისი პოლემიკა ჰელმჰოლცთან შეგრძნებისა და აღქმის პრინციპულ საკითხებზე. ჰელმჰოლცი გენეტისტი იყო, ჰერინგი - ნატივისტი. განსხვავდებოდა მათი თვალსაზრისი ფერთა შეგრძნების საკითხშიც. ჰელმჰოლცი იზიარებდა და იცავდა ფერთა შეგრძნების თეორიას, რომელიც 1801 წელს წარმოადგინა ინგლისელმა მეცნიერმა თ. იანგმა. ამ მოდელის თანახმად, თვალში არსებობს სამი სახის რეცეპტორი (ბოჭკო), რომლებშიც სამგვარი ელემენტარული აგზნების პროცესი მიმდინარეობს; მათ შეესაბამება წითელი, მწვანე და იისფერი შეგრძნებები. დანარჩენი ფერები ამ ბოჭკოების ერთდროული (მეტ-ნაკლები) აგზნების შედეგია. ამ კონცეფციას სამკომპონენტიანი თეორია ეწოდა. XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ჰერინგმა ჩამოაყალიბა თავის ფოტოქიმიურ თეორია, რომლის თანახმად ფერის შეგრძნება დამოკიდებულია ბადურაში მოთავსებული სამი სახის ფოტორეცეფტორში მიმდინარე ასიმილაციისა და დისიმილაციის პროცესებზე. თითოეული რეცეპტორი შეიცავს ქიმიურ სუბსტრატს, რომელიც იძლევა შეგრძნებათა წყვილს: თეთრი-შავი, წითელი-მწვანე, ყვითელი-ლურჯი. დისიმილაციის პროცესი იწვევს წყვილის პირველი წევრის შეგრძნებას, ხოლო ასიმილაციის პროცესი - მეორისას. ამ შეხედულებათა დაპირისპირება მომდევნო საუკუნეშიც გაგრძელდა; საბოლოოდ, გადამწყვეტი უპირატესობა ვერც ერთმა მოიპოვა, ვინაიდან ორივე შემთხვევაში არსებობდა ფაქტები, რომელთა დამაკმაყოფილებელი ახსნა ვერ ხერხდებოდა. გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიაზე საუბრისას გვერდს ვერ ავუვლით XIX საუკუნის ერთ-ერთ უდიდეს მეცნიერ-ბუნებისმეტყველს, ჰერმან ჰელმჰოლცს (1821-1894). ჰელმჰოლცის შემოქმედება მეტად მრავალფეროვანია. იგი ერთნაირი უფლებით შეიძლება ჩაითვალოს ფიზიკოსად, ფიზიოლოგად და ფსიქოლოგად. ზოგიერთი მეცნიერების ისტორიკოსი ჰელმჰოლცს ფეხნერთან და ვუნდტთან ერთად, ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის ფუძემდებლად მიიჩნევს. როგორც ფიზიკო-ქიმიური სკოლის ერთ-ერთი ლიდერი, მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით ჰელმჰოლცი პრიორიტეტს ფიზიკას ანიჭებდა, და თვლიდა, რომ ფიზიკის კანონები, განსაკუთრებით ენერგიის შენახვის კანონი, ცოცხალ ბუნებაზეც უნდა ვრცელდებოდეს. ამიტომ, ბორინგის თქმით, ფიზიოლოგიაში ჰელჰოლცი უფრო ფიზიკოსი იყო, ხოლო ფსიქოლოგიაში - უფრო ფიზიოლოგი. სწორედ ამის წყალობით მან უთუოდ განამტკიცა ფსიქოლოგიის საბუნებისმეტყველო საფუძველი. ჰელმჰოლცი მოღვაწეობდა გერმანიის სხვადასხვა უნივერსიტეტში. ფსიქოლოგიისთვის ყველაზე ნაყოფიერი პერიოდი დაემთხვა მის მუშაობას ჰაიდელბერგში, სადაც მისი ასისტენტი ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის მომავალი ფუძემდებელი ვ. ვუნდტი იყო. აქ შეიქმნა ორი ფუნდამენტური მონოგრაფია: “ფიზიოლოგიური ოპტიკა” და “ტონების შეგრძნება”, რომლებიც სამოციან წლებში გამოქვეყნდა და მხედველობისა და სმენის შეგრძნების სფეროში კლასიკურ გამოკვლევებად იქცა. მათ დღესაც არ დაუკარგავთ მნიშვნელობა. ორივე ამ ნაშრომს ერთნაირი სტრუქტურა აქვს და სამ ნაწილს შეიცავს: სინათლის და ბგერის ფიზიკა, გრძნობის ორგანოს ანატომიაფიზიოლოგია და სათანადო მოდალობის შეგრძნების ფსიქოლოგია. შეიძლება ითქვას, რომ ამ მონოგრაფიებში სრულად განხორციელდა ავტორის ფართო მეცნიერული ინტერესები. მანამდე ჰელმჰოლცმა გამოიგონა ხელსაწყო ოფტალმოსკოპი, რომელსაც თვალის შესწავლისთვის რევოლუციური მნიშვნელობა ჰქონდა. უფრო ადრე კი (1850) მან პირველმა გაზომა ნერვში აგზნების გავრცელების სიჩქარე. ამ აგზნების ელექტრული ბუნება ერთი წლით ადრე დაამტკიცა მისმა მეგობარმა დიუბუა-რაიმონმა. ეს უდიდესი აღმოჩენები იყო, რომლებიც საფუძველს აცლიდნენ ვიტალისტურ სპეკულაციებს ნერვში “ცხოველური სულების” გავრცელების თაობაზე. უნდა ითქვას, რომ იმ დროს ვიტალიზმს ჯერ კიდევ საკმაოდ ძლიერი პოზიციები ჰქონდა. ამაზე მეტყველებს თუნდაც ის, რომ ისეთმა დიდმა ფიზიოლოგმაც კი, როგორიც იყო მიულერი, კატეგორიულად უარყო ჰელმჰოლცის მიერ მიღებული შედეგები. ძლიერი დარტყმა ვიტალიზმს მიაყენა ჰელმჰოლცის მიერ ენერგიის შენახვის კანონის ფორმულირებამაც, რომელმაც მას საქვეყნო აღიარება მოუტანა, როგორც გამოჩენილ ბუნებისმეტყველს. საზოგადოდ, მიუხედავად იმისა, რომ მიულერი ჰელმჰოლცისთვის დიდი ავტორიტეტი იყო, მათი პოზიციები მთელ რიგ საკითხებში სერიოზულად განსხვავდებოდა. მაგალითად, მიულერი მკაცრი ნატივისტი იყო, ჰელმჰოლცი ასეთივე თანმიმდევრული გენეტისტი. ჰელმჰოლცს მიაჩნდა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ შეგრძნების სფეროში მიულერის სპეციფიკური ენერგიის კანონი ფუნდამენტური მნიშვნელობის პრინციპს გამოხატავს და იგი ისევე უდავოა, როგორც ნიუტონის ფიზიკის კანონები, მას მაინც გარკვეული დაზუსტება ესაჭიროება. კერძოდ, ის უნდა გავრცელდეს შეგრძნების მოდალობებიდან შეგრძნების რომელობებზეც, ე.ი. სპეციფიკური ენერგია აქვს არა მხოლოდ ცალკე გრძნობის ორგანოს, არამედ ყოველი რეცეპტორი, მაგალითად თვალი ან ყური, იმდენი სპეციფიკური ენერგიის ორგანოს შეიცავს, რამდენი ძირითადი ფერის თუ ტონის შეგრძნებაც არსებობს. სპეციფიკური ენერგიის კანონის ასეთი ფართო მეთოდოლოგიური გააზრება პროდუქტიული აღმოჩნდა კონკრეტულ კვლევებში, რომლებშიც თითოეული რომელობის შეგრძნებისთვის თავისი სპეციფიკური რეცეპტორი იქნა აღმოჩენილი. გარდა ამისა, ჰელმჰოლცმა რამდენადმე განსხვავებული შეხედულება გამოთქვა იმაზე, თუ ანალიზატორის რომელ ნაწილშია ჩანერგილი სპეციფიკური ენერგია. მიულერი მას ნერვის ბოჭკოში ათავსებდა. ჰელმჰოლცს მიაჩნდა, რომ არც გამტარ ნერვში და არც გრძნობის ორგანოში რაიმე სახის სპეციფიკური ფიზიოლოგიური პროცესი არ იჩენს თავს - ისინი მუდამ ერთსახოვან აგზნებას ატარებენ. სპეციფიკური ენერგია მოთავსებულია გრძნობის ორგანოს შესატყვის თავის ტვინის ცენტრში. ამ მოსაზრებას დაუპირისპირდა ვუნდტი. იგი სპეციფიკური ენერგიის სამკვიდროდ თვით რეცეპტორს თვლიდა, რომლის აგებულება გარკვეული გამღიზიანებლების მისაღებად ჩამოყალიბდა ხანგრძლივი ევოლუციის პროცესში. ასეა თუ ისე, ჰელმჰოლცი იზიარებდა მიულერის კანონის მთავარ იდეას იმის შესახებ, რომ შეგრძნება გამოხატავს არა იმდენად საგნის თავისებურებას, რამდენადაც ნერვულ-სენსორული სისტემის მდგომარეობას. გარე სტიმულები ათავისუფლებენ სპეციფიკურ ენერგიას, რაც სათანადო შეგრძნების სახით განიცდება. მაგრამ, ჩვეულებრივ, შეგრძნებები სუფთა სახით არ არსებობენ; ისინი ყოველთვის მოცემული არიან, როგორც საგნის გრძნობადი თვისებები: ჩვენ განვიცდით, რომ სწორედ საგანია შავი, მჟღერი, ცივი და სხვა. როგორც ბუნებისმეტყველი, ჰელმჰოლცი ვერ უარყოფს გამოცდილებაში მოცემულ კავშირს აღქმის საგანსა და შეგრძნებას შორის. ამასთანავე, იმასაც ვერ ამბობს, რომ შეგრძნება გარე ობიექტს ასახავს, ვინაიდან, შეგრძნების თვისებას, მისი მეთოდოლოგიური პოზიციის თანახმად, ორგანოს თვისება განსაზღვრავს. ამ წინააღმდეგობის დაძლევას ჰელმჰოლცი ე.წ. სიმბოლოების თეორიით ცდილობს. ამ თეორიის მიხედვით, საგანი და შეგრძნება ერთმანეთთან არის დაკავშირებული - შეგრძნება ნიშანია, რომელიც ისევე ჰგავს საგანთა რეალურ თვისებას, როგორც იეროგლიფი თავის მნიშვნელობას. შეგრძნება მხოლოდ საგანთა თვისებებს აღნიშნავს, თუმცა ეს სავსებით საკმარისია ობიექტებთან ნორმალური და წარმატებული ურთიერთობის დასამყარებლად. ჰელმჰოლცმა აღმოაჩინა მრავალი ეფექტი თუ ფენომენი მხედველობისა და სმენის სფეროში, რითაც, ფაქტობრივად, სათავე დაუდო ცოდნის ახალ დარგს - ფსიქოფიზიოლოგიას. ამავე დროს, მან შექმნა მხედველობისა და სმენის თეორიები, რომლებიც დღესაც მთავარ ამხსნელ მოდელებად რჩებიან. ჰელმჰოლცის მხედველობის თეორიას ზემოთ უკვე შევეხეთ და აღვნიშნეთ, რომ ჰერინგის თეორიის სახით მას სერიოზული კონკურენტი ჰყავს. რაც შეეხება სმენის თეორიას, რომელსაც “რეზონანსის თეორიას” უწოდებენ, იგი, პრაქტიკულად, საყოველთაოდ არის აღიარებული. ამ შეხედულების თანახმად, ლოკოკინაში მოთავსებულ მემბრანაზე გაჭიმულია ნერვული ძაფები, რომლებიც, არსებითად, რეზონატორებს წარმოადგენენ. თითოეული მათგანის აჟღერება მხოლოდ გარკვეული სიხშირის ტალღას შეუძლია. რაც უფრო გრძელია ნერვული ძაფი, მით უფრო დაბალია ხმა და პირიქით. ყოველივე ეს შეგრძნებებს ეხება. რაც შეეხება აღქმას, იგი თითქმის არასდროს არის შედგენილი მხოლოდ აქტუალური სენსორული მონაცემებით. აღქმა ყოველთვის მეტია იმაზე, რაც შეგრძნებებშია მოცემული. აღქმის ხატი შევსებულია გამოცდილებით, რომელიც ასოციაციისა და გამეორების პროდუქტია. აღქმაში გამოცდილებისა და სენსორული მონაცემების გაერთიანება არაცნობიერად, დასკვნის მსგავსად მიმდინარეობს. ასეთია ჰელმჰოლცის ცნობილი არაცნობიერი დასკვნის თეორიის დედააზრი. ერთი შეხედვით ეს თვალსაზრისი იმთავითვე მცდარია, რადგანაც დასკვნა, როგორც აზროვნების ცნობიერი პროცესის შედეგი არ შეიძლება არაცნობიერი იყოს. ჰელმჰოლცი კარგად ხედავდა ამ კონტექსტში აღნიშნული ტერმინის გამოყენების უხერხულობას და პირობითობას. იგი მიუთითებდა, რომ აქ ნამდვილი დასკვნა, ანუ აზროვნების ცნობიერი პროცესი არ იგულისხმება. აღქმის ხატის ჩამოყალიბებისას მხოლოდ დასკვნის მსგავს სენსომოტორულ ან ნერვულ პროცესებთან გვაქვს საქმე, რომელთა ნამდვილი ბუნება ჩვენთვის უცნობია, ხოლო დასკვნასთან შედარება უბრალოდ შედეგის მიხედვით ანალოგიაა. ჰელმჰოლცი არაცნობიერი დასკვნის სამ არსებით ნიშანს გამოყოფს: 1) არაცნობიერი დასკვნის შედეგების დაძლევა, შეცვლა ცნობიერების ზემოქმედების გზით ვერ ხერხდება. არაცნობიერი დასკვნა უშუალო და საყოველთაო ხასიათის მქონე განცდაში ვლინდება. ასეა, მაგალითად, კონტრასტის მოვლენათა შემთხვევაში, რაც არაცნობიერი დასკვნის გამოვლინებაა: თეთრ ფონზე რუხი საგანი შავად გამოიყურება, ხოლო ცივის მერე ნელთბილი წყალი თბილად განიცდება და ეს ცნობიერების ზემოქმედებას არ ექვემდებარება. 2) არაცნობიერი დასკვნა გამოცდილების პროდუქტია. მისი შემუშავების მექანიზმი ასოციაციურია. გამეორების გამო ასოციაცია, ანუ არაცნობიერი დასკვნა, ხდება, ერთი მხრივ, დაუძლეველი, ხოლო მეორე მხრივ, ჩვეული და არაცნობიერი. 3) არაცნობიერი დასკვნის მოქმედების სავარაუდო პრინციპი სენსომოტორული კავშირების შექმნაში მდგომარეობს. მაგალითად, დასკვნა საგნის სიდიდის შესახებ ბადურაზე გამოსახულების ზომისა და თვალის კუნთების დაძაბულობის დონის ურთიერთშეჯერების შედეგად მიიღება. იგივე ითქმის საგნის დაშორებულობის, თუ მისი სივრცული განლაგების სხვა მონაცემების მიმართაც. საზოგადოდ, სივრცის აღქმა ის სფეროა, სადაც ჰელმჰოლცმა არაცნობიერი დასკვნის კონცეფცია ყველაზე ნაყოფიერად გამოიყენა. ჰელმჰოლცი გენეტიზმის პოზიციაზე იდგა და სივრცის აღქმის ფსიქოფიზიოლოგიური მექანიზმის შეძენილობას ამტკიცებდა. როგორც შეგნებული ექსპერიმენტატორი, ჰელმჰოლცი არ დაკმაყოფილდა თეორიული მსჯელობით და თავის მოსაზრებათა ექსპერიმენტულ დასაბუთებას შეეცადა. იგი ვარაუდობდა, რომ სივრცული ორიენტაციის შეძენილობის შემთხვევაში, თუ ცდისპირს დავუმახინჯებთ ტვინამდე მისულ სივრცულ შეგრძნებებს, მან უნდა მოახერხოს ადაპტირება ამ დამახინჯებების მიმართ და ისწავლოს შეგრძნებათა მოცემული მონაცემების სწორი ინტერპრეტაცია. ამის გასარკვევად ჰელმჰოლცმა გააკეთა სათვალე სპეციალური ლინზებით, რომლებიც გადაწევდნენ ხილულ ობიექტს მარჯვნივ მისი რეალური ადგილიდან. როცა ცდისპირები ამ სათვალეებში ცდილობდნენ ხელი მოეკიდათ მათ წინ მდებარე საგნისთვის, ისინი ცდებოდნენ და ხელს იწვდენდენ არა იმ ადგილისკენ, სადაც ნამდვილად იყო ობიექტი, არამედ იქით, სადაც ეჩვენებოდათ. საგნებით რამდენიმე წუთიანი მანიპულირების მერე, ცდისპირები სწავლობდნენ აეღოთ საგნები იქიდან, სადაც ისინი სინამდვილეში იმყოფებოდნენ. მოხდა პერცეპტული ადაპტაცია. ცდისპირების გონებამ მხედველობითი ნერვებიდან წამოსული სიგნალების ახლებური ინტერპრეტაცია გააკეთა და ადამიანმა საგანი რეალობის კონტექსტში დაინახა. სათვალის მოხსნის შემდეგ, საგანის აღების მცდელობისას, ცდისპირები ისევ აცდენდნენ ხელს, მაგრამ უკვე საწინააღმდეგო მიმართულებით. საჭირო იყო გარკვეული დრო ნორმალური სივრცითი ორიენტაციის აღდგენისთვის. ამ ცდებით დასტურდება, რომ სივრცის აღქმა გამოცდილებით ყალიბდება. არაცნობიერი დასკვნის თეორიის ისტორიული მნიშვნელობა ისაა, რომ მასში მითითება გაკეთდა ისეთ ფუნდამენტურ ფსიქიკურ პროცესებზე თუ მექანიზმებზე, რომელთა მოცემულობის სახე და მოქმედების წესი ინტროსპექციას არ ექვემდებარება და მხოლოდ ობიექტური ანალიზის გზით შეიძლება იყოს დადგენილი. გარდა ამისა, ეს თეორია შეიცავდა მითითებას სენსორული და ინტელექტუალური კომპონენტების ერთიანობაზე პერცეპტული ხატის ჩამოყალიბების პროცესში, რასაც თანამდეროვე კოგნიტური ფსიქოლოგია მთლიანად ადასტურებს. 5.2. ფსიქოფიზიკა და ფსიქომეტრია ჩვენ უკვე დავრწმუნდით, რომ ექსპერიმენტულ ფიზიოლოგიურ კვლევებში ბევრი მართლაც ფსიქოლოგიური საკითხი გამოჩნდებოდა და შესაძლებლობის ფარგლებში შეისწავლებოდა. ეს საკითხები გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიისა და შეგრძნების ფსიქოლოგიის გადაკვეთაზე დაისვა. ასეთი მუშაობის საჩვენებელ მაგალითად ერნსტ ვებერის (1795-1878) მეცნიერული მოღვაწეობა უნდა ჩაითვალოს. ვებერის კვლევის ძირითადი ობიექტი შეხებისა და კუნთური მგრძნობელობა იყო. ვებერი კანის მგრძნობელობაში განასხვავებდა სამი სახის შეგრძნებას: შეხება, ტემპერატურა და ლოკალიზაცია (გაღიზიანების ადგილმდებარეობა კანის ზედაპირზე). ამ უკანასკნელის შესასწავლად გამოიგონა ხელსაწყო, რომელსაც ესთეზიომეტრი ანუ ვებერის ფარგალი ეწოდა. ამ ხელსაწყოს გამოყენებით გაირკვა, რომ კანზე ერთდროულად მოქმედი ორი გამღიზიანებლის ლოკალიზაციის დადგენისთვის ანუ ერთმანეთისაგან გარჩევისთვის, ისინი გარკვეული მანძილით უნდა დაშორდნენ ერთმანეთს. ექსპერიმენტებში ესთეზიომეტრით ერთდროულად ღიზიანდებოდა კანის სხვადასხვა წერტილი და ფიქსირდებოდა ის მინიმალური დაშორება, როცა ცდისპირი პირველად იგრძნობდა მათ შორის განსხვავებას. აღმოჩნდა, რომ ეს მანძილი კანის სხვადასხვა ადგილას განსხვავებულია (მაგ., ზურგზე 30-ჯერ უფრო მეტია, ვიდრე თითზე). ვებერი ამას სხვადასხვა ადგილას ნერვული ბოჭკოების განსხვავებული სიხშირით ხსნიდა. მისმა თანამედროვეებმა სწორედ ამ მონაცემებზე გაამახვილეს ყურადღება, მაგრამ, ფაქტობრივად, ვებერის კვლევების ძირითადი მონაპოვარი იყო სხვაობის ზღურბლის იდეა, რომელიც ცენტრალური გახდა ფსიქოფიზიკისთვის. ამ ცდებში ხომ, არსებითად, ორი შეგრძნების ერთმანეთისაგან გარჩევა ხდებოდა. გარჩევის მგრძნობელობის უნარი, ანუ სხვაობის ზღურბლი, სხვა მოდალობებშიც შემოწმდა (კუნთური შეგრძნება, მხედველობა და სხვა). ვებერმა განაზოგადა სხვადასხვა მოდალობაში ჩატარებული გაზომვა და დაასკვნა, რომ საზოგადოდ შეგრძნებათა შორის სხვაობის გასარჩევად საჭიროა, რომ საწყის და მომდევნო გამღიზიანებელთა ინტენსივობას შორის გარკვეული თანაფარდობა არსებობდეს; ამასთანავე, ერთი ორგანოს ფარგლებში ეს თანაფარდობა მუდმივი სიდიდეა. ვებერთან, ფაქტობრივად, მოცემულია მოსაზრება შეგრძნების გაზომვის შესახებ, რომელიც შედგომში შეამოწმა, დააზუსტა და მათემატიკურად გამოხატა ფეხნერმა. 1860 წელს გამოვიდა ფეხნერის წიგნი “ფსიქოფიზიკის ელემენტები”. ფსიქოლოგიის ისტორიაში ის მართებულად არის მიჩნეული პირველ ფუნდამენტურ შრომად ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიაში. მართლაც, ფსიქოფიზიკის პრობლემატიკა ჭეშმარიტად ფსიქოლოგიურია, ხოლო კვლევის მეთოდოლოგია - წმინდა ექსპერიმენტული. შეგრძნება, როგორც განცდა, ფსიქოლოგიური მოვლენაა და არა ფიზიოლოგიური. მიუხედავად ამისა, გრძნობის ორგანოთა მოქმედების ფიზიოლოგიური მხარის შესწავლისას აუცილებლად დგებოდა, როგორც საკუთრივ ფსიქოლოგიური, ისე ფსიქოფიზიოლოგიური ანუ ორგანული და ფსიქიკური პროცესების ურთიერთმიმართებასთან დაკავშირებული საკითხები. ფსიქოფიზიკა იმ სახით, როგორც ეს ჩამოაყალიბა ფეხნერმა, არის მოძღვრება ფსიქიკურისა (შეგრძნების განცდა) და ფიზიკურის (ობიექტური გამღიზიანებელი) ურთიერთმიმართების შესახებ. ფსიქიკურისა და ფიზიოლოგიურის ურთიერთმიმართებას ფეხნერი გულისხმობდა, თუმცა არ შეისწავლიდა. ფსიქოფიზიკა კვლევის საგნით, პრობლემატიკით ნამდვილ ფსიქოლოგიაა, რაც გასაგებს ხდის იმ გარემოებას, რომ ფეხნერის მოღვაწეობა საფუძვლად დაედო შემდგომი დროის ინტენსიურ მუშაობას ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიაში, რომელშიც გამორჩეულად დიდი ადგილი თავდაპირველად სწორედ ფსიქოფიზიკურ პრობლემატიკას ეკავა. ობიექტურად ეს მართლაც ასე იყო, მაგრამ თვით ფსიქოფიზიკის ფუძემდებელს არც კი უფიქრია იმაზე, რომ იგი ფსიქოლოგიას ემსახურებოდა. მისი ერთადერთი ჭეშმარიტი გატაცება ფილოსოფია იყო, ფსიქოფიზიკა კი - მხოლოდ საშუალება ფილოსოფიური დებულებების ემპირიული დასაბუთებისა. ფეხნერი ფსიქოფიზიკას ცოდნის დამოუკიდებელ დარგად მიიჩნევდა, რომელიც ექსპერიმენტულად შეისწავლიდა მატერიისა და სულის ურთიერთმიმართების ფილოსოფიურ პრობლემას. რეალურად კი ფეხნერის მეცნიერულმა მოღვაწეობამ უდიდესი როლი ითამაშა ფსიქოლოგიის განვითარებაში და თითქმის არ დასტყობია ფილოსოფიას. ფეხნერის მეცნიერულ ბიოგრაფიაში ყველაზე მეტად ეს მომენტია აღსანიშნავი. გუსტავ თეოდორ ფეხნერმა (1801-1887) დაამთავრა ლაიფციგის უნივერსიტეტი და მთელი თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლე ამ ქალაქში გაატარა. ახალგაზრდა ფეხნერმა სახელი გაითქვა, როგორც ბრწყინვალე ფიზიკოსმა ექსპერიმენტატორმა. მან ჩაატარა მნიშვნელოვანი კვლევები ელექტრობასა და ოპტიკაში. ოპტიკური კვალის მოვლენის შესწავლისას, ფერადი ლინზებით მზის ყურებამ მას მხედველობა დაუზიანა. ამას დაერთო ინტენსიური მუშაობით გამოწვეული დეპრესია. ხანგრძლივმა ავადმყოფობამ რადიკალურად შეცვალა ფეხნერის მსოფლმხედველობა. მას გაუღრმავდა რელიგიურ-ფილოსოფიური ცნობიერება და გაეზარდა ინტერესი სულის პრობლემატიკის მიმართ. ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო 1844 წელს ფეხნერმა უარი თქვა ფიზიკოსის აკადემიურ კარიერაზე და მთლიანად ფილოსოფიაზე გადაერთო. მან ბევრი ფილოსოფიური ტრაქტატი დაწერა, მაგრამ ამ შრომებს გამოხმაურება არ მოჰყოლია. და მაინც, რომ არა ფილოსოფიური ინტერესი, იგი ფსიქოფიზიკის ფუძემდებელი ვერ გახდებოდა და ვერც საპატიო ადგილს დაიმკვიდრებდა მეცნიერების ისტორიაში. ფეხნერი ამტკიცებდა, რომ ცნობიერება გამსჭვალავს სამყაროს. ყოველივე არსებული სულიერია. სული და სხეული განუყოფელია, ესაა არა “სხვადასხვა სუბსტანცია, არამედ ერთი და იმავე პირველარსების (ღმერთის) გამოვლინების ორი ფორმა. მატერიალური იგივე სულიერია, მაგრამ იმ ფორმაში, რომელშიც ამ უკანასკნელს სხვები ხედავენ”. სული და სხეული მხოლოდ დამკვირვებლის თვალსაზრისით განირჩევა. რადგან სულიერი მოვლენები, მატერიალური რეალობის მსგავსად, რეალურია. პრინციპში, შესაძლებელი უნდა იყოს მათი გაზომვაც. საკითხის ასეთ დასმაში ფეხნერის - ფიზიკოსობა გამოჩნდა. ფეხნერს, გამოცდილ ფიზიკოს ექსპერიმენტატორს, არ სურდა დარჩენა განყენებული ფილოსოფიური მსჯელობების დონეზე. იგი ეძებდა თავისი შეხედულების მეცნიერულ საფუძველს. როგორც შემდგომში თვითონ იხსენებდა, 1850 წლის ოქტომბრის ერთ-ერთ დილას მან ბოლოს და ბოლოს მიაგნო იდეას, რომლის თანახმად ფიზიკური ენერგიის (გამღიზიანებლის) ზრდა შესატყვისი ფსიქიკური ინტენსივობის (შეგრძნების) საზომად შეიძლება იქნეს გამოყენებული. აქედან მოყოლებული დაიწყო სისტემატური მუშაობა შესაბამისი ფიზიკური და ფსიქიკური მოვლენების ურთიერთმიმართების შესასწავლად. ფეხნერმა შეიმუშავა გაზომვის მეთოდები, რომლებიც ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის ოქროს ფონდში შევიდა, დაადგინა ამ გაზომვათა განმაზოგადებელი მათემატიკური აპარატი, ჩაატარა კლასიკური ექსპერიმენტები სიმძიმის, შეხებისა და მხედველობის შეგრძნებათა სფეროში, სულ დაახლოებით 25000 ფსიქოფიზიკური ცდა. ამ გრანდიოზული კვლევა-ძიების შედეგები აისახა “ფსიქოფიზიკის ელემენტებში”. შეიძლება ითქვას, რომ ფეხნერის ფსიქოფიზიკას ორი წინამორბედი ჰყავდა. ესენი არიან ჰერბარტი და ვებერი. ჰერბარტისაგან მომდინარეობს ფსიქიკურის გაზომვის და მათემატიკური გამოსახვის იდეა, აგრეთვე ზღურბლის ცნება. რაც შეეხება ვებერს, მის მიერ აღმოჩენილი მიმართება ძირითად და დამატებით გამღიზიანებელს შორის, თვით ფეხნერის შეფასებით, ფსიქოფიზიკის საფუძველია და მას სწორედ ფეხნერმა უწოდა ვებერის კანონი. ფეხნერი ასე აკონკრეტებს ფსიქოფიზიკის ამოცანებს: დადგინდეს მიმართება, ერთი მხრივ, ფიზიკურსა და სულიერს, ხოლო, მეორე მხრივ, სხეულსა და ფსიქიკას შორის. შესაბამისად გამოიყოფა გარეგანი ფსიქოფიზიკა (ტერმინში ფსიქოფიზიკა სწორედ ეს მიმართებაა ასახული) და შინაგანი ფსიქოფიზიკა. ეს უკანასკნელი ფსიქოფიზიოლოგიურ პრობლემატიკას ეხება. “ფსიქოფიზიკის ელემენტებში” კვლევის საგანს მხოლოდ გარეგანი ფსიქოფიზიკა წარმოადგენდა. ამასთან, მის ავტორს კარგად ესმოდა, რომ ფიზიკურისა და ფსიქიკურის ურთიერთმიმართების ყველა გამოვლინების შესწავლა შეუძლებელი იქნებოდა და ამიტომ შეიზღუდა იმ სფეროს კვლევით, სადაც ეს მიმართება ყველაზე თვალნათლივ და მკაფიოდ არის წარმოჩენილი. ესაა შეგრძნების სფერო. ამგვარად, ფეხნერის ფსიქოფიზიკა გარე გამღიზიანებლისა და შეგრძნების ინტენსივობათა მიმართებას ეხება. ფეხნერი შემდეგნაირად მსჯელობს: შეგრძნების განცდის ძალის უშუალო გაზომვა ჩვენ არ შეგვიძლია, ვინაიდან ამისთვის არ არსებობს საზომი ერთეული, ეტალონი. ფიზიკური რაოდენობა უშუალოდ იზომება, რადგანაც არის საზომი ერთეული და შეიძლება იმის განსაზღვრა, თუ რამდენჯერ თავსდება ის გასაზომ სიდიდეში. შეგრძნების შესახებ კი მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება, რომ ის მეტია ან ნაკლები მეორე შეგრძნებაზე. სამაგიეროდ, შესაძლებელია უშუალოდ გაიზომოს სტიმულის ან გამღიზიანებლის ის ინტენსივობა, რომელიც საჭიროა მინიმალური შეგრძნების გამოსაწვევად. გამღიზიანებლის ინტენსივობის ამ დონეს შეგრძნების ქვედა ზღურბლი ეწოდა. ეს ზრურბლი გარკვეული მოდალობის შეგრძნების მგრძნობელობის მაჩვენებელია. რაც უფრო სუსტი გამღიზიანებელი იწვევს შეგრძნების განცდის აღმოცენებას, მით უფრო მგრძნობიარეა რეცეპტორი და პირიქით. გარდა ამისა არსებობს შეგრძნების ზედა ზღურბლიც. ესაა გამღიზიანებლის ის დონე, რომლის შემდეგ გამღიზიანებლის მატებას შეგრძნების გაძლირება აღარ მოჰყვება. ამრიგად, ქვედა და ზედა ზღურბლი (მათ აბსოლუტურ ზღურბლს უწოდებენ) აწესებს იმ საზღვრებს, რომელთა შიგნით შეგრძნების განცდა გამღიზიანებლის ინტენსივობის მატების ან კლების შესაბამისად იცვლება. როგორ ხდება ეს ცვალებადობა? დადგინდა, რომ შეგრძნების განცდის ცვალებადობის მისაღებად გამღიზიანებლის ინტენსივობა რაღაც გარკვეული სიდიდით უნდა შეიცვალოს. ამ სიდიდეს სხვაობის ან განსხვავების ზღურბლი ეწოდება. ესაა გამღიზიანებლის ორ ინტენსივობას შორის ის მინიმალური სხვაობა, რომელსაც ადამიანი ამჩნევს, ანუ გამღიზიანებლის ძალის შეცვლის მიმართ შეგრძნების მგრძნობელობის მაჩვენებელია. მაგალითად, იმისთვის, რომ შევამჩნიოთ განსხვავება ორი წონის შეგრძნებას შორის, ერთი მეორეზე 1/40-ით (2,5%) მეტი ან ნაკლები უნდა იყოს. მაშასადამე, ადამიანს შეუძლია განასხვავოს ერთმანეთისაგან 40 და 41 გრამი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ წონებში მინიმალური განსხვავების შესამჩნევად ძირითად წონას ყოველთვის რაიმე გარკვეული ოდენობა (ამ შემთხვევაში 1 გრ.) უნდა დავუმატოთ ან დავაკლოთ. თუკი ძირითადი (ამოსავალი) გამღიზიანებელი არის 80 გრამი, მაშინ მეორე წონისაგან მინიმალური განსხვავების შესამჩნევად უკვე 82 გრამის სიმძიმე იქნება საჭირო. აქ მნიშვნელობა აქვს არა აბსოლუტურ სიდიდეს, არამედ მიმართებას ძირითად (ამ შემთხვევაში 40 და 80 გრ.) და დამატებით გამღიზიანებელს (ამ შემთხვევაში 1 და 2 გრ.) შორის. ვებერმა ექსპერიმენტულად დაადგინა, რომ ამა თუ იმ მოდალობის შიგნით ეს მიმართება მუდმივ სიდიდეს შეადგენს: შეგრძნების ცვალებადობის შესამჩნევად გამღიზიანებლის მოცემულ ინტენსივობას ყოველთვის მისი ერთი და იგივე ნაწილი (პროცენტი) უნდა დააკლდეს ან მოემატოს. ფეხნერმა ვებერის კანონი ასე გამოხატა: დღ/ღ - ცონსტანტა (სადაც დღ-დამატებითი გამღიზიანებელია, ხოლო ღ-ძირითადი გამღიზიანებელი). ყველა მოდალობას განსხვავების ზღურბლის თავისი მაჩვენებელი აქვს. მაგალითად, სიგრძის მხედველობითი შეგრძნების დროს ეს მაჩვენებელი 1/50, ხმის სიმაღლის გარჩევისას - 1/160, სინათლის სიკაშკაშისა - 2/100 და ა.შ. ვებერი ზომავდა მხოლოდ ზღურბლს, ე.ი. არა თვით შეგრძნების ინტენსივობას, არამედ მიმართებას გამღიზიანებელსა და შეგრძნებას შორის. ფეხნერი უფრო შორს წავიდა. მან არაპირდაპირი გზით თვით შეგრძნების განცდის გაზომვა განიზრახა. იგი შემდეგნაირად მსჯელობდა: სხვაობის - ზღურბლის დადგენისას გვეძლევა ორ შეგრძნებას შორის არსებული ოდნავ შესამჩნევი განსხვავება. თუ ვებერის კანონის შესაბამისად, ამ განსხვავების შესამჩნევად საჭირო გამღიზიანებელთა ინტენსივობა ყოველთვის ერთნაირად იცვლება, შეიძლება დავუშვათ, რომ მათ შესატყვის შეგრძნებებს შორის ოდნავ შესამჩნევი განსხვავებაც ერთნაირი იქნება. წონის შეგრძნების შემთხვევაში ეს ნიშნავს, რომ სიმძიმის ყოველ ობიექტურ საზღურბლე 2,5 პროცენტიან ცვლილებას, ყოველთვის მოჰყვება შეგრძნების განცდის ინტენსივობის ერთნაირი სუბიექტური ცვლილება. აქედან გამომდინარე, შეგრძნების ეს ოდნავ შესამჩნევი განსხვავება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს შეგრძნების საზომ ერთეულად. ამ ერთეულის გამოყენებით შესაძლებელია კონკრეტული შეგრძნების სიდიდის (ძალის) დადგენა, შეგრძნებათა ურთიერთშედარება. ამისთვის საკმარისია გამოვიანგარიშოთ, თუ რამდენ ოდნავ შესამჩნევ განსხვავებას, ანუ ერთეულს შეიცავს თითოეული შეგრძნება - ქვედა ზღურბლის მინიმალური შეგრძნებიდან გამღიზიანებლის მოცემულ ინტენსივობამდე. საბოლოოდ ეს მიმართება გამღიზიანებლისა და შეგრძნების ინტენსივობას შორის ფეხნერმა განაზოგადა შემდეგი ფორმულის სახით: S = K log R, სადაც S არის შეგრძნების ინტენსივობა, ხოლო R - გამღიზიანებლის ინტენსივობა. ამ ფორმულაში, მართლაც, მოცემულია შეგრძნების გაზომვის შესაძლებლობა, რადგანაც იგი იძლევა S-ის ოდენობას R-ის ყოველი მნიშვნელობისთვის. ამრიგად, შეგრძნების ინტენსივობა გამღიზიანებლის ინტენსივობის ლოგარითმის პროპრციულია. ესაა ფსიქოფიზიკის ძირითადი კანონი, რომელიც შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირადაც: გამღიზიანებლის ზრდა გეომეტრიული პროგრესიით იწვევს შეგრძნების ზრდას არითმეტიკული პროგრესიით. დღევანდელი გადასახედიდან ეს კანონი შეიძლება მთლად ზუსტი არ იყოს, მაგრამ იგი სწორად გამოსახავს კანონზომიერების აზრს: შეგრძნებები იზრდება არა გამღიზიანებლის პროპორციულად, არამედ გაცილებით ნელა. ძნელია ფეხნერის ღვაწლის გადაფასება ფსიქოლოგიის განვითარების საქმეში. დ. უზნაძის შეფასებით, „ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის ისტორიაში ფსიქოფიზიკური საკითხების კვლევამ სრულიად განსაკუთრებული როლი შეასრულა: ექსპერიმენტი პირველად ამ გზით შეიჭრა ფსიქოლოგიაში და მთელი ათეული წლების განმავლობაში საკითხების დაყენებასა და მათი კვლევის წესს, საზოგადოდ, ფსიქოფიზიკური განწყობა ქმნიდა. ადვილი გასაგებია, რომ ამ პირობებში ყველაზე უფრო დასრულებული და დამუშავებული მეთოდიკა ფსიქოლოგიაში სწორედ ფსიქოფიზიკას ეკუთვნის”. ფეხნერმა შექმნა კლასიკური მეთოდიკები, რომლებიც დღესაც გამოიყენება განსხვავებულ ვითარებაში სხვადასხვა სახის ზღურბლების გასაზომად. მათ შორის შეიძლება აღინიშნოს ე.წ. საზღვრის მეთოდი, რომელიც აბსოლუტურ ზღურბლს ადგენს. ამ შემთხვევაში სტიმულის ინტენსივობას თანდათან ზრდიან, სანამ ცდისპირი მას არ უპასუხებს, რაც ოდნავ შესამჩნევი შეგრძნების გაჩენაზე მიუთითებს. როგორც წესი, ამ მეთოდის დაღმავალი ვარიანტიც ტარდება; ასეთ დროს სტიმულის ინტენსივობა თანდათან კლებულობს იმ დონემდე, როცა გამღიზიანებელი სრულიად შეუმჩნეველი გახდება. ამ ორი გაზომვის საშუალო მნიშვნელობა არის აბსოლუტური ზღურბლის მაჩვენებლი. განსხვავების ზღურბლის გასაზომად ფეხნერი იყენებდა ე.წ. ოდნავ შესამჩნევი განსხვავებების მეთოდს. ცდისპირს ეძლევა ორი გამღიზიანებელი, რომელთა ინტენსივობას შორის განსხვავებას იგი ვერ ამჩნევს. შემდეგ იწყება ერთ-ერთი გამღიზიანებლის ინტენსივობის თანდათანობითი მატება იმ დონემდე, როცა ცდისპირი პირველად შეამჩნევს განსხვავებას. ამ მეთოდსაც აქვს დაღმავალი ვარიანტი. გარდა ამისა ფეხნერმა სხვა მეთოდებიც შეიმუშავა. ფსიქოფიზიკის გარშემო უამრავი ითქვა და დაიწერა. ზოგი რამ დაკონკრეტდა, დაიხვეწა და დაზუსტდა. მაგალითად აღმოჩნდა, რომ ფსიქოფიზიკის ძირითადი კანონი მოქმედებს მხოლოდ გამღიზიანებელთა ინტენსივობის საშუალო დიაპაზონში. გარდა ამისა, ზოგიერთ მოდალობაში ის არ დასტურდება (მაგ., გემოს შეგრძნება). მიუხედავად ამისა ისტორიული თვალსაზრისით ფსიქოფიზიკური კვლევის მნიშვნელობა უზარმაზარია. ფეხნერმა, არსებითად, საფუძველი ჩაუყარა ფსიქოლოგიური პრობლემების სისტემატურ საბუნებისმეტყველო-ექსპერიმენტულ კვლევას. დასაბამი მისცა ფსიქიკურ ფენომენთა რეალურ გაზომვასა და მონაცემების მათემატიკური ენით გამოხატვას. *** კიდევ ერთი პრობლემატიკა, რომლის ემპირიულმა შესწავლამ საფუძველი ჩაუყარა ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიას, ე.წ. ფსიქომეტრიას უკავშირდება. ის გულისხმობს ფსიქიკური პროცესების მიმდინარეობის დროის გაზომვას. ფსიქოლოგიური ცოდნის ეს სფერო, თავის მხრივ, რეაქციის დროის კვლევაზე იყო დაფუძნებული. ამ უკანასკნელის შესწავლა პირველად ასტრონომებმა დაიწყეს. ეს ამბავი კარგადაა ცნობილი. 1796 წელს გრინვიჩის ობსერვატორიის დირექტორმა სამსახურიდან დაითხოვა თავისი ასისტენტი იმ საბაბით, რომ იგი ვარსკვლავების მერიდიანზე გავლას თითქმის ერთი წამით (უფრო ზუსტად 0,8 წამით) გვიან აფიქსირებდა, ვიდრე თვითონ. მაშინ ციური სხეულების მერიდიანზე გავლის ფიქსაციის ხერხად გამოიყენებოდა ე.წ. “თვალისა და ყურის მეთოდი”. ის საკმაოდ სანდო მეთოდად ითვლებოდა და შემდეგში მდგომარეობდა: ტელესკოპს აქვს ვერტიკალური ხაზების საორიენტაციო ბადე. შუა ხაზი ასტრონომიულ მერიდიანს ემთხვევა. დამკვირვებელმა უნდა დაადგინოს ამა თუ იმ ვარსკვლავის მიერ მერიდიანის ხაზის გადაკვეთის მომენტი, რასაც იგი მხედველობისა და სმენის მონაცემების შეთანხმების გზით აკეთებს. დაკვირვების პროცესში მას ესმის მეტრონომის ტიკტიკი. ამ ტიკტიკის ინტერვალი ერთ წამის ტოლია. დამკვირვებელი ორჯერ იმახსოვრებს ვარსკვლავის ადგილს ტელესკოპის ბადეზე: პირველად იმას, რომელზედაც ის იმყოფებოდა უკანასკნელ წამში მერიდიანის გავლამდე და მეორედ ადგილს, რომელზეც იგი აღმოჩნდა მერიდიანის გავლიდან მომდევნო წამში. ამ ორი წერტილისა და მერიდიანის ხაზის ურთიერთშეფარდებით დგინდება ვარსკვლავის მიერ მერიდიანის გადაკვეთის ზუსტი დრო. მონაცემები წამის მეათედებში გამოიხატება, ამიტომაც 0,8 წამის ტოლი შეცდომა დაუშვებლად ჩაითვალა, ასისტენტს კი საქმისადმი უდიერი დამოკიდებულება დაბრალდა. ამ ინციდენტმა ცნობილი გერმანელი ასტრონომის ბესელის ყურადღება მიიპყრო. მან შეადარა ერთმანეთს საკუთარი და სხვა ასტრონომების დაკვირვების შედეგები და მათ შორის მნიშვნელოვანი განსხვავება აღმოაჩინა. გამღიზიანებელზე რეაგირების სისწრაფის ამ ინდივიდუალურ სხვაობას პირადი განტოლება ეწოდა. ეს მოხდა XIX საუკუნის ოციან წლებში. აქედან მოყოლებული ოთხი ათეული წლის განმავლობაში ასტრონომები ინტენსიურად შეისწავლიდნენ ამ ფენომენს ექსპერიმენტისა და მათემატიკის გამოყენებით. წარმოებდა დამკვირვებლის მოქმედების მოდელირება ე.წ. “ხელოვნური ვარსკვლავის მეთოდით”, გამოიგონილ იქნა არაერთი ხელსაწყო, მათ შორის ქრონოსკოპი, რომლის მეშვეობითაც შემდგომში, უკვე ფსიქოლოგიურ ლაბორატორიებში, შესრულდა უამრავი გამოკვლევა რეაქციის დროის კანონზომიერებათა შესასწავლად. სამოციანი წლებისთვის ნათელი გახდა, რომ ეს პრობლემატიკა ფსიქოლოგიურია, ამიტომაც ის, თუ შეიძლება ასე ითქვას, შემდგომი კვლევისთვის ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიას გადაეცა. შესაბამისად, სრული უფლებით შეიძლება იმის მტკიცება, რომ ექსპერიმენტული ფსიქოლოგია, გარკვეულწილად, ასტრონომიის ნიადაგზე აღმოცენდა: ამ მეცნიერებამ გადასცა მას გარკვეული პრობლემატიკა, ზოგიერთი ფაქტი და სათანადო მეთოდიკური აპარატი. დიდი დამსახურება ფსიქომეტრიის განვითარებაში მიუძღვის ჰოლანდიელ მკვლევარს ფ. დონდერსს (1818-1889). მან დაიწყო შესწავლა ე.წ. რთული რეაქციებისა, რომლებშიც ჩართული იყო სხვადასხვა ფსიქიკური პროცესი. დონდერსისთვის ამოსავალი გახდა ფაქტი, რომ სტიმულზე პასუხი არასდროს არის მყისიერი, ის ყოველთვის დაყოვნებულია და აღემატება აგზნების იმპულსის ნერვში გასასვლელად საჭირო დროს. ჰელმჰოლცის გამოკვლევების წყალობით ეს დრო ცნობილი იყო. დაყოვნების ის ნაწილი, რომელიც ამ დროის მიღმა რჩება, გარკვეული ფსიქიკური პროცესების მიმდინარეობას უნდა მიეწეროს. დონდერსმა ამ პროცესების დიფერენცირება სცადა. მან გამოყო ე.წ. ა-რეაქცია ანუ მარტივი რეაქციის დრო, რომელსაც ინდივიდი ანდომებს გარკვეულ სტიმულზე გარკვეული რეაქციით პასუხს. სიტუაცია შეიძლება გავართულოთ და მივიღოთ ბ-რეაქცია, როცა სხვადასხვა სტიმულს სხვადასხვა პასუხი შეესაბამება (აქ არჩევანის ფსიქიკური პროცესია ჩართული) და ჩ-რეაქცია, როდესაც პასუხი სხვადასხვა სტიმულთაგან ერთერთს უნდა გაეცეს (აქ გარჩევის, დიფერენცირების პროცესების მონაწილეობა იგულისხმება). თუ ამ რთული რეაქციის დროს გამოვაკლებთ მარტივი რეაქციის დროს, დაგვრჩება დრო, რომელიც სათანადო ფსიქიკური პროცესების მიმდინარეობაზე იხარჯება. დონდერსის ხაზი გააგრძელა ავსტრიელმა ფიზიოლოგმა ზ. ექსნერმა. ტერმინი „რეაქციის დრო“ სწორედ მან შემოიტანა. ფსიქომეტრიულ გამოკვლევებს დიდი ადგილი ეკავა ვუნდტის პირველი ფსიქოლოგიური ლაბორატორიის სამუშაო გეგმაში. ამ ლაბორატორიაში 1888 წელს გერმანელმა ფსიქოლოგმა ლიუდვიგ ლანგემ გამოავლინა განსხვავება ე.წ. სენსორულ და მოტორულ რეაქციებს შორის. აღმოჩნდა, რომ რეაქციის დრო საგრძნობლად იცვლება იმისდა მიხედვით, თუ რაზეა მიმართული (განწყობილი) ცდისპირი - გამღიზიანებელზე თუ მოძრაობაზე. პირველ შემთხვევაში ის უფრო დიდია. ლანგეს ეს კვლევა ფსიქოლოგიის ისტორიაში განწყობის მოვლენის ექსპერიმენტული შესწავლის საწყის პუნქტად არის მიჩნეული (იხ. თავი 7.1.). დასასრულ შეიძლება ითქვას, რომ ფსიქომეტრიულმა კვლევამ, ფსიქოფიზიკის მსგავსად, სათავე დაუდო ფსიქიკური პროცესების რაოდენობრივი მხარის ცდისეულ შესწავლას და, საბოლოოდ, გზა გაუხსნა ფსიქიკური მოვლენებისადმი ობიექტურ-ექსპერიმენტულ მიდგომას. ირაკლი იმედაძე წიგნიდან: ფსიქოლოგიის ისტორია « წინა ნაწილი | გაგრძელება » …
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 11:24am on მაისი 5, 2018
- თემა: ისტორიული და დოკუმენტური კვლევა
- ლი მეთოდის ზოგიერთ კრიტერიუმს (მაგალითად, ის ვერ იქნება დამოკიდებული უშუალო დაკვირვებასა და ექსპერიმენტზე, მან ისეთი ტექსტები, ისეთი წყაროები უნდა გამოიყენოს, რომელთა გამეორებაც შეუძლებელია), ის მეცნიერულ წამოწყებად მიიჩნევა იმ თვალსაზრისით, რომ იმავე პრინციპებსა და ზოგად მეცნიერულ ცოდნას იზიარებს, რომელიც ყველა ტიპის მეცნიერული კვლევისთვის არის დამახასიათებელი. ისტორიული კვლევა განისაზღვრა, როგორც მტკიცებულებების, ანუ ემპირიული საბუთების სისტემატური და ობიექტური მოპოვება, შეფასება და სინთეზირება ფაქტების დადგენისა და წარსულის მოვლენების შესახებ დასკვნების გამოტანის მიზნით (Borg 1963). ეს არის რეკონსტრუირების აქტი, რომელიც კრიტიკული კვლევა-ძიების სულისკვეთებით ხორციელდება და მიზნად ისახავს წარსული ეპოქის ზუსტ და კეთილსინდისიერ რეპრეზენტაციას. Pირადად, თუ სხვების დახმარებით დოკუმენტებსა და ჩანაწერებში მონაცემების მოძიებისას, მკვლევარი ხშირად აწყდება უზუსტობებს ინფორმაციაში და შედეგად იღებს მონახაზს და არა - სრულ სურათს. ფაქტიურად, ადეკვატური მონაცემების მიღების სირთულე ისტორიულ კვლევას კვლევა-ძიების ერთ-ერთ იმ სახედ აქცევს, რომლის დამაკმაყოფილებლად განხორციელება ძალიან დიდ დანახარჯებთან არის დაკავშირებული. ისტორიული კვლევა-ძიებისთვის დამახასიათებელი კვლევის მეთოდი ცდილობს, „მოიცვას და შემდეგ ახსნას ადამიანის წარსულის მთელი სფერო იმ პერსპექტივიდან, რომელიც კარგად წარმოაჩენს მის სოციალურ, კულტურულ, ეკონომიკურ და ინტელექტუალურ განვითარებას“ (Hill and Kerber 1967). ამ მცდელობის ჰოლისტურ ხედვას მოიაზრებს რეკონსტრუქცია. საბოლოო ჯამში, ისტორიულ კვლევას აინტერესებს ამა თუ იმ ვითარების ფართო ხედვა და არა აუცილებლად ის კონკრეტული მოვლენები, რამაც გამოიწვია ესა თუ ის ვითარება, თუმცა ასეთი სინთეზი იშვიათად თუ მიიღწევა ინტენსიური დებატისა თუ დაპირისპირების გარეშე, განსაკუთრებით, მაშინ, როცა საქმე დეტალებს ეხება. ისტორიული კვლევის აქტი მოიცავს: შესასწავლი პრობლემის ან სფეროს იდენტიფიკაციასა და შემოფარგვლას; ხანდახან ჰიპოთეზის (ან კითხვების) ფორმულირებას; მონაცემების შეგროვებას, ორგანიზებას, გადამოწმებას, ვალიდაციას, ანალიზსა და შერჩევას; სადაც საჭიროა, ჰიპოთეზების შემოწმებას (ან კითხვებზე პასუხების გაცემას); კვლევითი ნაშრომის დაწერას. ამ თანმიმდევრობას წარსულის და აწმყოსადმი და მომავლისადმი მისი რელევანტურობის ახლებურ გაგებამდე მივყავართ. ისტორიული კვლევის ღირებულებები ჰილმა და კერბერმა (1967) გააერთიანეს კატეგორიებში, რომლებიც ქვემოთ არის წარმოდგენილი: იძლევა თანამედროვე პრობლემების გადაწყვეტის წარსულში მოძიების შესაძლებლობას; ნათელს ჰფენს აწმყოსა და მომავლის ტენდენციებს; ხაზს უსვამს ყველა კულტურაში აღმოჩენილი სხვადასხვაგვარი ურთიერთქმედების ფარდობით მნიშვნელობას; იძლევა წარსულის შესახებ აწმყოში არსებული მონაცემების გადაფასების შესაძლებლობას შერჩეულ ჰიპოთეზებთან, თეორიებთან და განზოგადებებთან მიმართებაში. როგორც ავტორები აღნიშნავენ, ისტორიის შესაძლებლობა, გამოიყენოს წარსული მომავლის წინასწარმეტყველებისთვის და აწმყოს გამოყენებით ახსნას წარსული, მას ორმაგ და უნიკალურ თვისებას ანიჭებს. ეს თვისება განსაკუთრებით სასარგებლოს ხდის ისტორიას ყველა ტიპის მეცნიერული ცოდნისა და კვლევისთვის.[1] განათლების სფეროში ისტორიული კვლევის განსაკუთრებული ღირებულება ეჭვგარეშეა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ერთ-ერთი რთული სფეროა კვლევის საწარმოებლად, აქ მიღებულ შედეგებს უდიდესი სარგებელი მოაქვს განათლების სფეროს თეორეტიკოსებისთვის და მთლიანად საზოგადოებისთვის. მაგალითად, მას აქვს ზოგიერთ საგანმანათლებლო პრობლემაში ჩაწვდომის უნარი, რასაც ვერცერთი სხვა საშუალება ვერ ახერხებს. გარდა ამისა, საგანმანათლებლო იდეის ან ინსტიტუტის ისტორიული შესწავლა, შეიძლება, ძალიან დაგვეხმაროს, გავარკვიოთ, თუ როგორ ჩამოყალიბდა ამჟამად არსებული განათლების სისტემა; ეს კი, თავის მხრივ, შემდგომი ცვლილების, სამომავლო წინსვლის მყარი საფუძვლის შექმნაში შეიძლება, გამოგვადგეს. განათლების სფეროში ისტორიულმა კვლევამ, ასევე, შეიძლება, გვაჩვენოს, თუ როგორ და რატომ განვითარდა განათლების თეორია და პრაქტიკა. ის განათლების თეორეტიკოსებს საშუალებას აძლევს, რომ წარსულის გამოცდილება ახალი, განვითარების პროცესში მყოფი პრაქტიკის შესაფასებლად გამოიყენონ. ისტორიული ხედვის კუთხიდან გაცილებით იოლია განმეორებადი ტენდენციების იდენტიფიკაცია და შეფასება, მაგალითად, პროგრესივიზმი [2] განათლებაში სხვადასხვა გარეგნული ფორმით იყო შენიღბული. მას, ასევე, შეუძლია თავისი წვლილის შეტანა იმ ურთიერთობების უკეთ გაგებაში, რომელიც არსებობს პოლიტიკასა და განათლებას, სკოლასა და საზოგადოებას, ადგილობრივ და ცენტრალურ მთავრობას, მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის. ისტორიული კვლევა განათლების სფეროში შეიძლება შეეხებოდეს ინდივიდს, ჯგუფს, მოძრაობას, იდეას ან ინსტიტუტს. თუმცა, როგორც ბესტი (Best 1970) მიუთითებს, ისტორიული ინტერესისა და დაკვირვების ვერცერთი ეს ობიექტი ვერ განიხილება იზოლირებულად. ვერცერთი პიროვნება ვერ დაექვემდებარება ისტორიულ შესწავლას იმ წვლილის განხილვის გარეშე, რომელიც მას მოცემულ დროსა თუ ადგილზე არსებულ იდეებში, მოძრაობებში ან ინსტიტუტებში მიუძღვის. ეს ელემენტები ყოველთვის ურთიერთდაკავშირებულია. ფოკუსი მხოლოდ იმ წერტილს განსაზღვრავს, რომლისკენაც მიემართება ისტორიკოსი მკვლევრების ყურადღება. 8.1 ჩანართში წარმოდგენილია ზოგიერთი ასეთი ურთიერთმიმარება განათლების ისტორიიდან. მაგალითად, სულ ერთია, ისტორიკოსი შესასწავლად იეზუიტურ ორდენს აირჩევს, რელიგიური სწავლების ორდენს, კონტრრეფორმაციას, თუ იგნასიო ლოიოლას, თითოეული ელემენტი ჩნდება, როგორც მათი შედეგი ან შესამჩნევ გავლენას ახდენს მათზე და თხრობის აუცილებელ, განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. ისტორიული კვლევის მაგალითად იხილეთ თომასი (1992) და გაუკროგერი და შვარცი (1997). ჩანართი 8.1 ზოგიერთი ურთიერთმიმართება ადამიანებს, მოძრაობებსა და ინსტიტუტებს შორის საკვლევი სუბიექტის არჩევა ისტორიული კვლევა, სხვა მეთოდების მსგავსად, შეიძლება, ეტაპების მოქნილი თანმიმდევრობისგან შედგებოდეს და პრობლემის ან შესასწავლი მიმართულების შერჩევითა და შეფასებით იწყებოდეს. ამას შემდეგ მოჰყვება პრობლემის უფრო კონკრეტული ტერმინებით დეფინიცია, მონაცემების შესატყვისი წყაროების არჩევა, მონაცემების მოგროვება, კლასიფიკაცია და დამუშავება, დაბოლოს, მონაცემების ანალიზი და საკვლევი სუბიექტის დაბალანსებული და ობიექტური სინთეზი. თუმცა, ისტორიული კვლევის მეთოდი და განათლებაში გამოყენებული კვლევის სხვა მეთოდები მნიშვნელოვნად გასხვავდება კიდეც ერთმანეთისგან. ძირითადი სხვაობა გამოკვეთა ბორგმა (1963), რომელის მოსაზრებით, ისტორიულ კვლევაში მნიშვნელოვანია, რომ მეცნიერმა მანამდე განსაზღვროს ზუსტად პრობლემა და შეაფასოს მისი ადეკვატურობა, სანამ სერიოზულად ჩაერთვება კვლევაში, ვინაიდან ბევრი პრობლემა შეიძლება საერთოდ არ ერგებოდეს ისტორიული კვლევის მეთოდებს. მეორე მხრივ, შესაძლოა, მცირე იყოს შანსი ან საერთოდ არ იყოს, რომ პრობლემის კვლევამ მნიშვნელოვანი შედეგები მოიტანოს რელევანტური მონაცემების სიმწირის ან პრობლემის ტრივიალობის გამო. ბორგის დაკვირვებიდან შეგვიძლია დავინახოთ, რომ პოტენციური მკვლევრისთვის პრობლემის არჩევა ზოგჯერ, შეიძლება, დამაფიქრებელი საქმე იყოს. თუმცა, მას შემდეგ, რაც თემა შერჩეულია და ისტორიული კვლევისთვის მისი პოტენციალი და მნიშვნელოვნება შეფასებულია, შემდეგი ნაბიჯი ამ თემის უფრო ზუსტად და კონკრეტულად განსაზღვრაა, ან, რაც უფრო სწორია, მისი იმგვარად შემოფარგვლაა, რომ მეტად ქმედითი და დამაჯერებელი ანალიზი მივიღოთ. ძალიან ფართო ან ძალიან ბუნდოვანმა ფორმულირებამ შედეგად შეიძლება მიმართულების ან გავლენის არმქონე საბოლოო ანგარიში მოგვცეს. ბესტი (1980) ამ ვითარებას შემდეგნაირად აღწერს: „გამოცდილი ისტორიკოსი აცნობიერებს, რომ კვლევა კონკრეტულ ფარგლებში განსაზღვრული პრობლემის სიღრმისეული ანალიზი უნდა იყოს და არა - ფართო სფეროს ზედაპირული შესწავლა. კვლევის იარაღი შაშხანაა და არა - თოფი“. ისტორიული თემის განსაზღვრის სხვადასხვა რეცეპტი არსებობს. გოტშალკი (Gottschalk 1951) გვირჩევს, რომ თემის იდენტიფიკაციისას ოთხი კითხვა დავსვათ: სად მოხდა მოვლენები? ვინ არიან მოვლენებში ჩართული ადამიანები? როდის მოხდა მოვლენები? რა სახის ქმედებებია ჩართული? როგორც ტრავერსი (1969) თვლის, თემის ფარგლების მოდიფიცირება ერთერთ ამ კითხვათაგანზე ფოკუსირებით არის შესაძლებელი: შეიძლება გაიზარდოს ან შემცირდეს გეოგრაფიული არეალის მოცულობა; თემაში შეიძლება მეტი ან ნაკლები ადამიანი იყოს ჩართული; შეიძლება გაიზარდოს ან შემცირდეს განსახილველი დროის მონაკვეთი; შეიძლება გაფართოვდეს ან შევიწროვდეს ადამიანების მოქმედების კატეგორიები. ზოგჯერ ხდება, რომ კონკრეტული ისტორიული კვლევა მხოლოდ თემის შესახებ ზოგადად, უხეშად მოხაზული იდეით შეიძლება დაიწყოს და მხოლოდ რელევანტური მასალების მოძიების შემდეგ მოხდეს მისი დაკონკრეტება. პრობლემის დაკონკრეტებასთან ერთად საჭიროა (სადაც შესაძლებელია), ანალოგიურად კონკრეტული და შემოწმებადი ჰიპოთეზის ფორმულირება (ხანდახან ჰიპოთეზა კითხვებმა შეიძლება ჩაანაცვლოს). როგორც ემპირიულ კვლევაში, ისტორიულ კვლევაშიც ჰიპოთეზები მიმართულებასა და ფოკუსს სძენენ მონაცემების მოგროვებასა და ანალიზს, ძლევენ ფაქტების უმიზნოდ და უბრალოდ დაგროვების რისკს, ანუ, საკვლევ ველში დიდი რაოდენობით მონაცემების არსებობის შემთხვევაში, ჰიპოთეზები კონკრეტული პრობლემის შესატყვისი მონაცემების მოძიებასა და შერჩევას უწყობენ ხელს. ის მონაცემების შერჩევასა და სტრუქტურას უზრუნველყოფს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მონაცემები ინფორმაციის უზარმაზარ მასად დარჩებოდა. ბორგი (1963) აღნიშნავს, რომ საჭიროა ჰიპოთეზის ზედმიწევნით ფოკუსირება, დავიწროება და ოპერაციონალიზაცია. ჰილი და ქერბერი (1967) მიუთითებენ, რომ ისტორიულ კვლევასთან ასოცირებული პრობლემის შეფასებასა და ფორმულირებაში ხშირად უფრო მეტად არის ჩართული მკვლევარი პიროვნულად, ვიდრე კვლევის სხვა ძირითად სახეებში. ისინი თვლიან, რომ მკვლევრის ისეთი პიროვნული ფაქტორები, როგორიცაა ინტერესი, მოტივაცია, ისტორიული ცნობისმოყვარეობა და ისტორიული ფაქტების ინტერპრეტაციისთვის საჭირო ცოდნა, დიდწილად ზემოქმედებს საკვლევი პრობლემის არჩევაზე. მონაცემების შეგროვება ერთ-ერთი ძირითადი განსხვავება ისტორიულ და სხვა სახის კვლევებს შორის ისაა, რომ ისტორიული კვლევა იძულებულია, უკვე არსებული მონაცემებით იმუშაოს. ჰოკეტი (Hოცკეტტ 1955) ამტკიცებს, რომ ისტორია არ არის ის მეცნიერება, რომელიც უშუალო დაკვირვებას იყენებს ქიმიის ან ბიოლოგიის მსგავსად. ისტორიკოსმა, არქეოლოგივით, დატოვებული კვალის გამოყენებით უნდა მოახდინოს წარსულის მოვლენების ინტერპრეტირება. ცხადია, მან თავისი მსჯელობა მტკიცებულებებზე უნდა დააფუძნოს, აწონ-დაწონოს, შეაფასოს და განსაჯოს სხვების დაკვირვებით მიღებული მტკიცებულებების ნამდვილობა და ეს პროცესი გრძელდება მანამ, სანამ ჰიპოთეზა ყველა რელევანტურ მტკიცებულებას არ ახსნის. ისტორიული კვლევის მონაცემების წყაროები ორ ძირითად ჯგუფად შეიძლება დაიყოს: პირველადი წყაროები, რაც ისტორიული კვლევის სასიცოცხლო ენერგიას წარმოადგენს და მეორადი წყაროები, რაც პირველადი წყაროების არარსებობის შემთხვევაში ან მათ შესავსებად გამოიყენება. მონაცემების პირველად წყაროებად იწოდება ის საგნები, რომლებიც ორიგინალურია საკვლევი პრობლემისთვის. პირველადი წყაროები, თავის მხრივ, ორგვარი შეიძლება იყოს: პირველი - მოცემული პერიოდის ნაშთები ან რელიქტები. მუხედავად იმისა, რომ ასეთი ნაშთები და რელიქტები, როგორიცაა, ჩონჩხები, სიძველეები, იარაღები, ხელსაწყოები, ჭურჭელი, ნაგებობები, სურათები, ავეჯი, მონეტები და პატარა ზომის სხვადასხვა ნაკეთობა, არ იყო გათვალისწინებული შემდგომი ეპოქებისთვის ინფორმაციის გადასაცემად, ისინი წარსულის გასაცნობად სასარგებლო წყაროებია. მეორე - რეკონსტრუირებული მოვლენის რეალური მონაწილეების ან მოწმეების მიერ შექმნილი წერილობითი და ზეპირი მტკიცებულებები და, აგრეთვე, თავად ამ მოვლენებში მონაწილეები. დოკუმენტები, რომლებიც პირველად წყაროებად მიიჩნევა, შეიძლება იყოს ხელნაწერები, სიგელები, კანონები, მემორანდუმები, ბიოგრაფიები, ოფიციალური გამოცემები, ანდერძები, ჟურნალ-გაზეთები, რუკები, დიაგრამები, კატალოგები, ფილმები, ნახატები, წარწერები, ჩანაწერები, ტრანსკრიპტები, სარეგისტრაციო წიგნები და კვლევის ანგარიშები. ამ ყველაფერს, ნებსით თუ უნებლიეთ, მოვლენის პირველწყაროდან ახსნა შეუძლია და, მაშასადამე, პირველადი მონაცემების წყაროდ მიიჩნევა. ისტორიული კვლევა განათლების სფეროში, ძირითადად, ამ მეორე ჯგუფში გაერთიანებულ წყაროებზე დაყრდნობით წარმოებს. მეორადია ის წყაროები, რომელთაც არ ჰქონიათ უშუალო ფიზიკური შეხება შესასწავლ მოვლენასთან. ისინი შექმნილი მონაცემებია, რომელთაც ვერ ვუწოდებთ ორიგინალურს. ამგვარად, მეორადი წყარო იქნება ის, სადაც პიროვნება, რომელიც აღწერს მოვლენას, რეალურად კი არ დასწრებია მას, არამედ სხვა პიროვნებისგან ან წყაროსგან მოიპოვა მის შესახებ ინფორმაცია. ეს უკანასკნელნი შეიძლება ყოფილიყვნენ ან არ ყოფილიყვნენ პირველადი წყაროები. ისტორიულ კვლევაში გამოყენებული მეორადი წყაროების სხვა ვარიანტებია: ციტირებული მასალა, სახელმძღვანელოები, ენციკლოპედიები, მასალის ან ინფორმაციის სხვა რეპროდუქციები, ნახატების ნაბეჭდი ასლები ან ხელოვნების ნიმუშების დუბლიკატები. ბესტი (1970) მიუთითებს, რომ მონაცემების მეორადი წყაროები, ჩვეულებრივ, ნაკლებად ღირებულია იმ შეცდომების გამო, რომლებიც ერთი ადამიანისგან მეორესთვის ინფორმაციის გადაცემას ახლავს თან. სხვადასხვა კომენტატორი აღნიშნავს მონაცემების პირველადი წყაროების (სადაც შესაძლებელია) გამოყენების მნიშვნელობას (Hill and Kerber 1967), თუმცა არც მეორადი წყაროების ღირებულება უნდა დაკნინდეს. უამრავი შემთხვევა ყოფილა, როდესაც მეორად წყაროს ისტორიული კვლევა გაცილებით ვალიდურ და სანდო კვლევად უქცევია, ვიდრე ის მის გარეშე იქნებოდა. კიდევ ერთი მომენტი: განათლების სფეროში სხვა ფორმის კვლევების შემთხვევაში, ლიტერატურის მიმოხილვა მონაცემების მოგროვების მოსამზადებელ ეტაპად განიხილება და მკვლევრისთვის მისთვის საინტერესო საკითხთან დაკავშირებით უკვე არსებული კვლევების გაცნობას ემსახურება (Travers 1969). ამგვარად, ლიტერატურის გაცნობა მას არსებული ტრადიციის გაგრძელების, საკუთარი კვლევის სათანადო კონტექსტში მოთავსებისა და ცოდნის მიღების შესაძლებლობას აძლევს. თუმცა, ისტორიულ კვლევაში ლიტერატურის მიმოხილვას განსხვავებული ფუნქცია აქვს იმ მხრივ, რომ ის კვლევისთვის იძლევა მონაცემებს. მკვლევრის მიერ ჰიპოთეზის მიღება ან უარყოფა დამოკიდებული იქნება ამ მიმოხილვისას არჩეულ ინფორმაციასა და მის ინტერპრეტაციაზე. ბორგი (1963) სხვა განსხვავებებზეც საუბრობს: ერთერთი განსხვავება ისაა, რომ ისტორიკოს მკვლევარს უფრო დიდი მოცულობის დოკუმენტების შესწავლა უწევს, ვიდრე ემპირიულ მკვლევარს, რომელიც გაცილებით მცირე მოცულობის და კონკრეტულ სტატიებს კითხულობს. გარდა ამისა, დოკუმენტები, რომლებიც ისტორიულ კვლევას ესაჭიროება, ხშირად გაცილებით ძველია, ვიდრე - ემპირიულ კვლევაში. და კიდევ ერთი, ბოლო მომენტი: დოკუმენტები განათლების სფეროში ხშირად გამოუქვეყნებელი მასალებისგან შედგება და, შესაბამისად, ნაკლებად ხელმისაწვდომია, ვიდრე სამეცნიერო ჟურნალებში დაბეჭდილი ემპირიული კვლევების ანგარიშები. დოკუმენტების კვლევისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკური პრობლემების დაწვრილებითი განხილვისთვის მკითხველს ვურჩევდით პლატის (Pლატტ 1981) სტატიებს, სადაც ის დოკუმენტების ხელმისაწვდომობის, აუთენტურობისა და შერჩევის პრობლემებზე, დასკვნასა და ინტერპრეტაციაზე საუბრობს. შეფასება ვინაიდან ისტორიული კვლევის სფეროში მომუშავე მეცნიერები მონაცემებისა და ინფორმაციის დიდ ნაწილს ჩანაწერებიდან და დოკუმენტებიდან იღებენ, აუცილებელია მათი გულდასმით შეფასება, რათა დადგინდეს მათი ღირებულება მოცემული კვლევისთვის. ისტორიული მონაცემებისა და ინფორმაციის შეფასებას ხშირად ისტორიულ კრიტიკას უწოდებენ, ხოლო ამ გზით მიღებულ სანდო მასალას - ისტორიულ მტკიცებულებას. მაშასადამე, ისტორიულ მტკიცებულებას წარმოადგენს დასაბუთებული ფაქტებისა და ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც ნდობის ღირსად შეიძლება, იქნას მიჩნეული, როგორც ჰიპოთეზების შემოწმებისა და ინტერპრეტაციის ვალიდური საფუძველი. ისტორიული კრიტიკა, როგორც წესი, ორ ეტაპად ხორციელდება: პირველი, ფასდება წყაროს აუთენტურობა და მეორე, ფასდება, რამდენად ღირებულია მონაცემი სიზუსტის თვალსაზრისით. ეს ორი პროცესი ცნობილია, როგორც გარეგანი და შინაგანი კრიტიკა და ვინაიდან თითოეული შეფასების პრობლემებს შეეხება, შემდგომ განხილვას იმსახურებს. გარეგანი კრიტიკა გარეგან კრიტიკას მონაცემების აუთენტურობის დადგენა აინტერესებს. შესაბამისად, თავად დოკუმენტზეა (ან სხვა წყაროზე) მიმართული და არა - მასში გადმოცემულ შინაარსზე; მონაცემების ფორმის ანალიზზე და არა - მათ ინტერპრეტაციაზე ან მოცემულ კვლევასთან მიმართებით მათ მნიშვნელობაზე. ამგვარად, ის გაყალბების, ფალსიფიკაციის, სიცრუის, გამონაგონის ან დამახინჯების გამოვლენას ცდილობს. ამ მიზნისთვის, დოკუმენტის ასაკის ან ავტორის დადგენა, შეიძლება, მოიცავდეს ისეთი ფაქტორების შემოწმებას, როგორიცაა ხელმოწერა, ხელწერა, კალიგრაფია, ტიპი, სტილი, მართლწერა და გეოგრაფიული დასახელებები. ამასთანავე, ხელმისაწვდომი იყო თუ არა მასში გადმოცემული ცოდნა იმ დროისთვის და შეესატყვისება თუ არა ამ ავტორის ან პერიოდის შესახებ სხვა წყაროებიდან მიღებულ ცოდნას. ფიზიკური ფაქტორების ისეთმა დახვეწილმა და უფრო დეტალურმა ანალიზმაც შეიძლება, დაასაბუთოს ან უარყოს დოკუმენტის აუთენტურობა, როგორიცაა, მაგალითად, მელნის, ქაღალდის, პერგამენტის, ქსოვილის და სხვა მასალების ფიზიკური და ქიმიური ანალიზი. ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ განათლების სფეროს ისტორიაში მომუშავე მკვლევრები მეტ მიზანმიმართულ ფალსიფიკაციას წააწყდებიან, ვიდრე, ვთქვათ, პოლიტიკური ან სოციალური სფეროს მკვლევრები, თუმცა, შეიძლება, აღმოჩნდეს, რომ ოფიციალური დოკუმენტები, კორესპონდენცია და ავტობიოგრაფიები ერთი ადამიანის დაწერილი ან მომზადებული იყოს, მოპოვებული მასალა კი სხვის მიერ ჩაწერილი და ხელმოწერილი. შინაგანი კრიტიკა დოკუმენტის აუთენტურობის დადგენის შემდეგ მკვლევრის შემდეგი ამოცანა იმ მონაცემების სიზუსტისა და ღირებულების შეფასებაა, რომელსაც ეს დოკუმენტი შეიცავს. შეიძლება ისინი ნამდვილი იყოს, მაგრამ უცილობლად არ ასახავდეს სიმართლესთან მიახლოებულ, რეალურ სურათს. მონაცემების მნიშვნელობისა და სანდოობის დადგენისას მკვლევრები გაცილებით რთული პრობლემის წინაშე დგანან, ვიდრე - გარეგანი კრიტიკის ეტაპზე, ვინაიდან მათ უნდა დაადგინონ, შეიძლება თუ არა ვენდოთ დოკუმენტების ავტორს. ტრავერსი (1969) ასახელებს იმ მახასიათებლებს, რომელთაც, ჩვეულებისამებრ, განიხილავენ ავტორების შეფასებისას. მოვლენის გაწაფული, თუ გამოუცდელი დამკვირვებლები იყვნენ ისინი? სხვა სიტყვებით, რამდენად იყვნენ კომპეტენტურნი? რამდენად იმყოფებოდნენ შიშის ან საკუთარი პატივმოყვარეობის ზემოქმედების ქვეშ, რომ, ვთქვათ, დაემახინჯებინათ ან გამოეტოვებინათ ფაქტები? რას ისახავდნენ მიზნად დოკუმენტების შემდგენლები? რამდენად გაწაფულნი იყვნენ ამ კონკრეტული მოვლენების ჩაწერაში? ჰქონდათ თუ არა ავტორებს ისეთი ჩვევები, რომელთაც შეიძლება გავლენა მოეხდინათ ჩანაწერების სიზუსტეზე? ძალიან ანტაგონისტურად იყვნენ განწყობილი რეალობისადმი თუ ზედმეტი სიმპათიით განმსჭვალული? მოვლენიდან რა დროის გასვლის შემდეგ გააკეთეს ჩანაწერები? შეეძლოთ თუ არა ზუსტად გაეხსენებინათ მომხდარი? და ბოლოს, თანხმდებიან თუ არა ისინი სხვა დამოუკიდებელ მოწმეებთან? განათლების სფეროს ისტორიაში მრავალი დოკუმენტი ნეიტრალურია თავისი ბუნებით, თუმცა დამკვირვებლის ზემოთ დასახელებული მახასიათებლების გამო, შესაძლებელია, რომ ზოგიერთი მათგანი მცდარი იყოს. ტრავერსის (1969) მიერ დასმული კითხვებიდან მომდინარე კონკრეტული პრობლემა მიკერძოებას შეეხება. ის განსაკუთრებით მწვავდება ცხოვრების ისტორიების შესწავლისას. როგორც პლამერი (1983) გვახსენებს, აქ მთავარი საზრუნავია მიკერძოების შესაძლო წყაროების მინიმუმამდე დაყვანა და მათი შესწავლა, რაც მკვლევარს თავიდან აარიდებს, იპოვოს, რაც სურს. ასევე, მკვლევრები, ზოგადად, მიკერძოების სამ წყაროს ასახელებენ: წყაროები, რომლებიც უკავშირდება იმ სუბიექტს, ვისი ინტერვიუირებაც ხდება, თავად მკვლევრებს და სუბიექტისა და მკვლევრის ურთიერთქმედებას (Travers 1969). კვლევის ანგარიშის დაწერა მას შემდეგ, რაც მონაცემები შეგროვდა და დაუქვემდებარდა გარეგან კრიტიკას აუთენტურობის და შინაგან კრიტიკას სიზუსტის დასადგენად, მკვლევარი დგება ამოცანის წინაშე, თავი მოუყაროს და ახსნას ის მოვლენები, რომელსაც საკვლევი პრობლემა მოიცავს. ეს ეტაპი ცნობილია, როგორც სინთეზის პროცესი. ეს, ალბათ, ისტორიული კვლევის ყველაზე რთული ეტაპია და მნიშვნელოვან წარმოსახვასა და გამომგონებლობას მოითხოვს. შედეგად მიღებული პატერნი ჰიპოთეზის შესამოწმებლად გამოიყენება. საბოლოო ანგარიშის წერაც ბევრს ითხოვს - კრეატიულობას და ობიექტური და სისტემური ანალიზის მაღალ სტანდარტებს. ბესტი (1970) იმ პრობლემების ჩამონათვალს იძლევა, რომლებიც სტუდენტების მიერ დაწერილ სხვადასხვა სახის ისტორიულ კვლევით პროექტში იჩენს თავს. მათ შორისაა: პრობლემა ძალიან ფართოდ არის განსაზღვრული; ადვილად საპოვნელი მეორადი წყაროების გამოყენების ტენდენცია რთულად მოსაძიებელი, მაგრამ, როგორც წესი, უფრო სანდო, კვლევისთვის სრულიად საკმარისი პირველადი წყაროების ნაცვლად; მონაცემების არაადეკვატური ისტორიული კრიტიკა, რაც წყაროების აუთენტურობის და მონაცემების სანდოობის დაუდგენლობის შედეგია; მაგალითად, ხშირია ტენდენცია, როდესაც რამდენიმე დამკვირვებელი ეთანხმება ერთმანეთს და დებულებას მიიჩნევს უცილობლად ჭეშმარიტად. არსებობს ალბათობა, რომ ერთი მათგანი გავლენას ახდენდეს დანარჩენებზე, ან ყველა მათგანი ინფორმაციის არაზუსტი წყაროს გავლენის ქვეშ ექცეოდეს. სუსტი ლოგიკური ანალიზი, რომელსაც შეიძლება იწვევდეს: ზედმეტად გამარტივება, როდესაც ვერ ხერხდება გაცნობიერება, რომ მოვლენების მიზეზი, უფრო ხშირად, ბევრი და რთულია და არა - ერთი და მარტივი; ზეგენერალიზაცია არასაკმარისი მტკიცებულებების საფუძველზე და მცდარი ანალოგიით დასკვნა, სიტუაციების ზედაპირულ მსგავსებებზე დაფუძნებით; ადრეულ პერიოდში ხმარებული სიტყვებისა და გამოთქმების მნიშვნელობების აუხსნელობა; სიტუაციაში მნიშვნელოვანი და უმნიშვნელო, ან ნაკლებად მნიშვნელოვანი ფაქტების ერთმანეთისგან განუსხვავებლობა. პირადი მიკერძოება, გამოხატული კონტექსტიდან წინ წამოწეულ ისეთ დებულებებში, რომლებიც მიზნად ისახავს დარწმუნებას და პიროვნებისადმი ან იდეისადმი ზედმეტად სულგრძელი და არაკრიტიკული (ან ძალზე მტრულად განწყობილი და კრიტიკული) დამოკიდებულების დაშვებას, წარსულით მოჭარბებულ აღტაცებას (ხანდახან ამას „ძველი მუხის კალათის“ ილუზიასაც უწოდებენ). მიკერძოებაა არარეალისტური აღტაცებაც ახლით, ან თანამედროვეობით, როცა ყველა ცვლილება პროგრესის მომასწავებლად მიჩნევა. ნაშრომის წარდგენის სტილი, რომელიც შეიძლება მოსაწყენი და უფერული იყოს, ძალიან მაღალფარდოვანი ან ზედაპირული, ზედმეტად დამაჯერებლად მოწოდებული ან, პირიქით, ნაუცბათევად დაწერილი და სათანადოდ გამოუყენებელი. ბორგი და გალი (1979: 400) ჩამოთვლიან ისტორიული კვლევის წარმოებისას შესაძლებელ შეცდომებს: ისეთი თემების შერჩევა, რომლისთვისაც ისტორიული წყაროები არასაკმარისია, ხელმიუწვდომელია ან არ არსებობს; ზედმეტად დაყრდნობა მეორად წყაროებზე; მარცხი ისტორიული წყაროების შინაგანი ან გარეგანი ვალიდობის/კრიტიკის შემოწმებისას; მოუქნელობა და წყაროების გამოყენებისას მკვლევრის სელექციურობა და მიკერძოება; ცნებების გადმოტანა სხვა დისციპლინებიდან; მიზეზ-შედეგობრიობის და ერთი მიზეზის არსებობის შესახებ არალეგიტიმური დასკვნების გაკეთება; მონაცემების მისაღებ ფარგლებს მიღმა განზოგადება; ფაქტების ჩამოთვლა სათანადო თემებად გაერთიანების გარეშე გარდა ამისა, სათერლენდი (Satherland 1969) იძლევა ორი გავრცელებული შეცდომის ბრწყინვალე ილუსტრაციას, რომელსაც განათლების ისტორიკოსები უშვებენ ხოლმე. პირველია აწმყოში მიმდინარე მოვლენების წარსულზე პროეცირება, რასაც დამახინჯებამდე მივყავართ და მეორე, „ვაკუუმში აღწერა“, როდესაც ვერ ხერხდება განათლების სისტემასა და საზოგადოებრივ სტრუქტურას შორის არსებული ურთიერთობის ჩვენება. შედარებით პოზიტიურ ნოტაზე რომ დავასრულოთ, მოული (Mouly 1978) ისტორიული კვლევის შეფასების ხუთ ძირითად კრიტერიუმს გამოყოფს: პრობლემა: გასაგებად არის პრობლემა განსაზღვრული? საკმაოდ ძნელია ისტორიული კვლევის სათანადოდ წარმოება, თუ მას ბუნდოვნად მოცემული პრობლემით გამოწვეული დაბნეულობა ემატება. შესაძლებელია პრობლემის გადაჭრა? შედის ეს მკვლევრის კომპეტენციაში? მონაცემები: ხელმისაწვდომია პრობლემის გადასაჭრელად საჭირო საკმარისად სრული პირველადი მონაცემები, თუ მეტისმეტად არის კვლევა დამოკიდებული მეორად ან გადაუმოწმებელ წყაროებზე? ანალიზი: ადეკვატურად დადგინდა მონაცემების სანდოობა? ადეკვატურად არის შესწავლილი მონაცემების რელევანტურობა? ინტერპრეტაცია: ჩანს, რომ ავტორი ადეკვატურად ფლობს თავის მონაცემებს და კარგად ესმის მათი ფარდობითი მნიშვნელოვნება? ავლენს ის ადეკვატურ ისტორიულ ხედვას? ინარჩუნებს ობიექტურობას თუ პირადი ტენდენციურობის საშუალებას მტკიცებულების დაზიანება აძლევს? დამაჯერებელად და ადეკვატურად აქვს შემოწმებული ჰიპოთეზები? მთლიანი სიტუაციის საკმარისად ფართო ხედვის კუთხე აქვს აღებული? ხედავს საკუთარ მონაცემებსა და სხვა „ისტორიულ ფაქტებს“ შორის ურთიერთობას? წარდგენა: წერის სტილი მიმზიდველი და ინფორმატიულია? ნაშრომში მოცემულია სიახლე ახალაღმოჩენილი მონაცემების ან ახალი ინტერპრეტაციების სახით, თუ ის უბრალოდ მოსაწყენი, არაკეთილსინდისიერად შესრულებული სამუშაოა? მეცნიერულია ნაშრომი? რაოდენობრივი მეთოდების გამოყენება ისტორიული კვლევის უდიდესი ნაწილი თვისებრივია თავისი ბუნებით, ვინაიდან მისი შესატყვისი თემები, უმეტესწილად, ვერბალური და სხვა სახის სიმბოლური მასალისგან შედგება, რომელიც საზოგადოების ან კულტურის წარსულიდან მომდინარეობს. ძირითად უნარებს, რომელიც ამ სფეროში მომუშავე მკვლევარს მოცემული სახის თვისებრივი ან სიმბოლური მასალის ანალიზის პროცესში მოეთხოვება, შეგროვება, კლასიფიცირება, მოწესრიგება, სინთეზირება, შეფასება და ინტერპრეტირება წარმოადგენს. ყველა ამ აქტს საფუძვლად მყარი პიროვნული მსჯელობა და დასკვნები უდევს. თუმცა, შედარებით ახლო წარსულში, ისტორიული პრობლემების გადასაჭრელად რაოდენობრივი მეთოდების გამოყენება სცადეს (Travers 1969). ისტორიული კვლევისთვის ამ მეთოდებიდან ყველაზე რელევანტური კონტენტ ანალიზია, რომლის ძირითადი მიზანი ვერბალური, არარაოდენობრივი დოკუმენტის რაოდენობრივ მონაცემებად გარდაქმნაა (Bailey 1978). კონტენტ ანალიზს უფრო დეტალურად 23-ე თავში განვიხილავთ. თავად კონტენტ ანალიზი განისაზღვრება, როგორც მრავალმიზნობრივი კვლევის მეთოდი, რომელიც სპეციალურად შეიქმნა ისეთი პრობლემების ფართო სპექტრის საკვლევად, სადაც კომუნიკაციის შინაარსის მიხედვით კეთდება დასკვნა, სიტყვების დათვლიდან დაწყებული, კატეგორიზაციით დამთავრებული. კონტენტ ანალიზი ფრთხილად უდგება სათანადო კატეგორიებისა და ანალიზის ერთეულების გამოყოფას, რომლიდანაც თითოეულში გასაანალიზებელი დოკუმენტის ბუნება და კვლევის მიზანი აისახება. როგორც წესი, კატეგორიები დოკუმენტის წინასწარი დათვალიერებისა და შესწავლის შემდეგ განისაზღვრება და შინაარსის ძირითად სფეროებს მოიცავს. ჩვენ მარტივად შეგვიძლია ვნახოთ, თუ როგორ გამოიყენება კონტენტ ანალიზი განათლების სფეროში ისტორიული კვლევის ზოგიერთი ასპექტის შესწავლისას. მაგალითად, მისი გამოყენება შესაძლებელია საგანმანათლებლო დოკუმენტების ანალიზში. დოკუმენტის შინაარსის გარკვევისა და გარჩევის გარდა, მეთოდი ნათელს მოჰფენს კომუნიკაციის წყაროს, მის ავტორს და მის ნაგულისხმევ ადრესატებსაც, ანუ მათ, ვისთვისაც შეიქმნა მოცემული დოკუმენტი. გარდა ამისა, ამ ტიპის ანალიზი მეტს გვეტყვის, მაგალითად, სოციალური კონტექსტის, გამოკვეთილი ან უყურადღებოდ დატოვებული ფაქტორების და პოლიტიკური ფაქტორების გავლენის შესახებ. აქედან გამომდინარეობს, რომ კონტენტ ანალიზმა შედარებითი, ან კროს-კულტურული კვლევების საფუძველი შეიძლება შექმნას. კიდევ ერთი გამოყენება, უახლესი ისტორიის სხვადასხვა მომენტში სახელმძღვანელოების შინაარსის შესწავლა იქნებოდა, როგორც, ვთქვათ, კულტურული განსხვავებების, კულტურული ცენტრის ან კულტურული ცვლილების ჩვენების საშუალება. ჰოლსტიმ (Holsti 1968) ჩამოაყალიბა კონტენტ ანალიზის მიზნები: კომუნიკაციის შინაარსის ტენდენციების აღწერა; წყაროების ცნობილი მახასიათებლების მისადაგება მათ მიერ შექმნილი ტექსტებისადმი; კომუნიკაციის შინაარსის სტანდარტების მიხედვით შემოწმება; დარწმუნების ტექნიკების გაანალიზება; სტილის გაანალიზება; აუდიტორიის ცნობილი თვისებების მისადაგება მათთვის შექმნილი ტექსტებისადმი; კომუნიკაციის პატერნების აღწერა. ისტორიულ კონტექსტში კონტენტ ანალიზის გამოყენების სხვადასხვაგვარი მაგალითები შეიძლება ნახოთ შემდეგ ავტორებთან: თომასი და ზნანიეჩკი (1918)3 და ბრედბარნი და ბერლოუ (1961). ისტორიულ გარემოში კონტენტ ანალიზის კიდევ ერთი მაგალითია მაკლელანდისა და მისი კოლეგების (1953) კვლევა, რომელიც საზოგადოების წევრების მიღწევის, მოთხოვნილებისა და კონკრეტული საკვლევი საზოგადოების ეკონომიკური ზრდის ურთიერთმიმართებას შეეხებოდა. და ბოლოს, ისტორიულ კვლევაში რაოდენობრივი მეთოდების გამოყენების უფრო დეტალური და ტექნიკური განხილვისთვის მკითხველს ფლოიდის (Floud 1979) ნაშრომის გაცნობას ვურჩევთ, რომელიც ისტორიული მონაცემების კლასიფიცირებასა და მოწესრიგებას და ელემენტარული აღწერითი სტატისტიკის მიმოხილვას ეძღვნება. ცხოვრების ისტორიები თომასისა და ზნანიეჩკის მონუმენტური კვლევა „პოლონელი გლეხობა ევროპასა და ამერიკაში“ (1918), რომელიც ამ ქვეთავის შესავლად გამოდგება, ცხოვრების პირველ სოციოლოგიურ ისტორიად ითვლება, ვინაიდან მასში დეტალურად არის აღწერილი და ახსნილი ვლადეკ ვისნევსკის ცხოვრება და დროება. პლამერის (1983) მიხედვით, ცხოვრების ისტორია ხშირად ერთი პიროვნების ცხოვრების შესახებ მისივე სიტყვებით დაწერილი ერთი მთლიანი წიგნია. პლამერი აღნიშნავს, რომ ხშირად მასალები ასეთი წიგნისთვის წლების მანძილზე გროვდება და იკრიბება, მკვლევარი ფრთხილად, მსუბუქად წარმართავს სუბიექტს, წაახალისებს მას, რომ დაწეროს, ან ფირზე ჩაიწეროს საკუთარი ცხოვრების ეპიზოდები. საკმაოდ ხშირად ამ მასალებს ზურგს უმაგრებს სუბიექტის ცხოვრებაზე ინტენსიური დაკვირვება, ინტერვიუები მის ნაცნობ-მეგობრებთან და შესატყვისი დოკუმენტებისა და წერილების, დღიურებისა და ფოტოსურათების დეტალური შესწავლა. ცხოვრების ისტორია, პრაქტიკულად, „ინტერაქციული და თანამშრომლობითი ტექნიკაა, რომელშიც მკვლევარი უშუალოდ არის ჩართული“ (Plummer 1983). შეხედულებების ახსნები და ინტერპრეტაციები მნიშვნელოვანი და დროულია სხვადასხვაგვარ საგანმანათლებლო გარემოში,4 ვინაიდან ისინი იძლევიან ღირებულ „წვდომას იმ გზების ბუნებაში, რომლითაც განათლების სფეროში დასაქმებული პერსონალი მათ სამუშაო გარემოში არსებულ შეზღუდვებსა და პირობებს ეგუება“. გუდსონი ამტკიცებს, რომ ცხოვრების ისტორიებს „შორსმიმავალი წვლილის შეტანა შეუძლია „პირად უსიამოვნებებსა“ და „საზოგადოებრივ საკითხებს“ შორის კავშირის გაგების პრობლემაში - ამოცანა, რომელიც სოციოლოგიური კვლევის შუაგულშია დაბუდებული“. ის ამბობს, რომ მის მნიშვნელობას „საუკეთესოდ ადასტურებს ის ფაქტი, რომ მასწავლებლები ყოველთვის საკუთარი ინიციატივით იყენებენ ცხოვრების ისტორიებს კლასში მიმდინარე მოვლენების ასახსნელად“ (Gოოდსონ 1983). მილერი (1999) აჩვენებს, რომ ბიოგრაფიული კვლევა სოციალური აქტივობის კონცეპტუალიზაციის თავისებური, განსხვავებული გზაა. ის ანალიზისადმი სამ ძირითად მიდგომას ასახელებს, ესენია: რეალისტი მონაცემებზე დაფუძნებული თეორიის ტექნიკებზეა ორიენტირებული; ნეოპოზიტივისტი უფრო მეტად სტრუქტურირებულ ინტერვიუს იყენებს; მთხრობელი ცხოვრების ისტორიების აქტიურად ასაგებად ინტერვიუერსა და რესპონდენტს შორის ურთიერთქმედებას იყენებს. დენზინი (1999) თვლის, რომ ბიოგრაფიული კვლევის მეთოდების რამდენიმე ვარიანტი არსებობს, მათ შორისაა: ბიოგრაფია; ავტობიოგრაფია; ამბავი; დისკურსი; თხრობა; პირადი ისტორია; ზეპირი ისტორია; შემთხვევის ისტორია; ცხოვრების ისტორია; პირადი გამოცდილება; შემთხვევვის შესწავლა ამ საკითხს კონელი და კლანდინინიც (ჩონნელლყ ანდ ჩლანდინინ 1999) განიხილავენ და ნარატიული კვლევისადმი რამდენიმე მიდგომას ასახელებენ: ზეპირი ისტორია; ამბები; მემუარები და ქრონიკები; ფოტოსურათები; სამახსოვრო ყუთები; ინტერვიუები; ჟურნალები; ავტობიოგრაფია; წერილები; საუბრები; დოკუმენტები. კონკრეტული კვლევის პროექტისადმი ცხოვრების ისტორიის ტექნიკის შესაბამისობის გარკვევისას და დროის ყოველთვის არსებული შეზღუდვების პირობებში, გამოსადეგია ცხოვრებისეული ისტორიების განსხვავება ტიპისა და წარმოდგენის სტილის მიხედვით. ორივე ფაქტორი კვლევის მასშტაბიდან და განხორციელებადობიდან გამომდინარეობს. 8. 2 ჩანართში მოცემულია ჰიჩკოკისა და ჰაგისის (1989) მიერ შემოთავაზებული სქემა. მკითხველს შეიძლება სურდეს 8. 2 ჩანართში მოცემული ისტორიის წარმოდგენის ტიპებისა და სტილების აღწერის გამოყენება, რათა შეაფასოს ის განსხვავებული მოთხოვნები, რომლებიც მკვლევრის წინაშე დგება მონაცემების მოგროვებისას, ანალიზისა და წარმოდგენისას. რეტროსპექციული იქნება თუ თანამედროვე, ცხოვრების ისტორიის კვლევა ხუთ ფართო პროცესს მოიცავს. პლამერი (1983) გამოყოფს და აღწერს მათ. ჩანართი 8.2 ცხოვრების ისტორიების ტიპოლოგია და მათი წარდგენის სტილი მომზადება აქ შედის სათანადო თემის და კვლევის ტექნიკის არჩევა. ამ ეტაპზე უნდა დაისვას კითხვები: პირველი, „ვინ უნდა იყოს შესწავლის ობიექტი?“ - ცნობილი ადამიანი, ჩვეულებრივი რიგითი ადამიანი, მოხალისე, შერჩეული, იძულებით მოყვანილი? მეორე, „რა ქმნის კარგ ინფორმანტს?“ პლამერი (1983) ყურადღებას ისეთ ძირითად ფაქტორებზე ამახვილებს, როგორიცაა ადგილზე შეღწევადობა და დრო, პოტენციური ინფორმანტის მიერ საკუთარი კონკრეტული კულტურული ვითარების ცოდნა. კარგ ინფორმანტს შეუძლია და მზად არის მკვლევართან მჭიდრო, ახლო ურთიერთობების დასამყარებლად. აქსიომაა, რომ ზოგადი სიმპათიები და ურთიერთპატივისცემა ცხოვრების ისტორიის პროექტის განხორციელებისა და წარმატების წინაპირობაა. მესამე, „რა მოთხოვნები უნდა დაკმაყოფილდეს კვლევის ადრეულ ეტაპებზე?“ მკვლევარმა თავისი მოტივაციები გასაგებად უნდა აუხსნას კვლევის მომავალ სუბიექტს. ასევე, დასაწყისშივე უნდა გაირკვეს სუბიექტის მიერ გაწეული სამსახურის ანაზღაურების საკითხი. ანონიმურობის საკითხიც უნდა მოგვარდეს; კვლევის სხვა მეთოდოლოგიებისგან განსხვავებით, ცხოვრების ისტორიები ძალიან პირადულ დეტალებს (სახელებს, ადგილებს, მოვლენებს) ამჟღავნებს და არასაკმარისად ფარავს მონაწილეებს ცნობისმოყვარე თვალისგან. პროექტის ადრეულ სტადიებზე კვლევის სუბიექტთან, ასევე, განიხილება ცხოვრების ისტორიის კვლევის ბუნება, ინტერვიუს სიტუაციების ორგანიზაციული მხარე და მონაცემების ჩაწერის ფორმები. მონაცემების შეგროვება ცხოვრების ისტორიის წარმატებისთვის ცენტრალური მნიშვნელობა აქვს მკვლევრის მიერ ინტერვიუირების სხვადასხვაგვარი ტექნიკის გამოყენების უნარს (ასევე, იხილეთ თავი 16). სიტუაციიდან გამომდინარე, ინტერვიუს ტიპი შეიძლება, იცვლებოდეს. შედარებით სტრუქტურირებული ინტერვიუ, რომელიც კვლევის დასაწყისში ზოგადი გზამკვლევის ფუნქციას ასრულებს, შეიძლება, იქცეს არაფორმალურ, არასტრუქტურირებულ ინტერვიუდ, რომელიც კონსულტირებისადმი კარლ როჯერსისეულ (1945) არადირექტიულ მიდგომას მოგვაგონებს. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში პლამერი (1083) ყურადღებას ამახვილებს ინტერვიუერი-მკვლევრის მხრიდან ემპათიისა და უპირობო სითბოს გამოვლენის მნიშვნელოვნებაზე. ინტერვიუირების მესამე სტრატეგიაა მონაწილის დაკვირვებისა (იხილეთ თავი 18) და კონკრეტულ თემაზე საუბრის ზომიერი ნარევი, რასაც თან ახლავს ჩანიშვნების გაკეთება. მონაცემების შენახვა ჩვეულებრისამებრ, ცხოვრების ისტორიის კვლევაში უზარმაზარი მოცულობის მონაცემები გროვდება. მკვლევარმა წინასწარ უნდა გადაწყვიტოს, აკეთებს თუ არა აუდიოჩანაწერებს, განსაზღვროს, „როგორ“, „რა“ და „როდის“ გაშიფროს, „როგორ“, „რას“ და „როდის“ გაუკეთოს რედაქტირება, შეიმუშაოს კოდირებისა და ცხრილების სისტემა, თუ სურს, რომ ბოლოს თავზე არ ეყაროს და თავად არ იკარგებოდეს საკუთარ მასალაში. მკითხველს ვურჩევთ მეშვიდე თავში მოცემული მსჯელობის გადახედვასა და ფიდლერის (Fiedler 1978) ნაშრომის გაცნობას, რომელშიც ვრცლად არის აღწერილი ბუნებრივ გარემოში საველე კვლევებისთვის შესატყვისი მეთოდები. მონაცემების ანალიზი ცხოვრების ისტორიის მეთოდოლოგიით შექმნილი მონაცემების ხარისხს სამი ძირითადი საკითხი უდევს საფუძვლად. ეს საკითხები რეპრეზენტაციულობას, სანდოობასა და ვალიდობას შეეხება (ასევე, იხილეთ თავები 4 და 6). პლამერი (1983) ყურადღებას უთმობს ცხოვრების ისტორიის კვლევის ხშირ კრიტიკას, კერძოდ, იმას, რომ მისი შემთხვევები ატიპური უფროა, ვიდრე - რეპრეზენტაციული. ამ ბრალდებისთვის თავის ასარიდებლად, ის მოუწოდებს მკვლევრებს, ვინც ამ მეთოდით აპირებენ მუშაობას, რომ „დაამუშაონ და გასაგებად ახსნან ცხოვრების ისტორიის მიმართება ფართო პოპულაციასთან“ (Plummer 1983) სუბიექტის რეპრეზენტაციულობაარარეპრეზენტაციულობის კონტინუუმზე განთავსებით. ცხოვრების ისტორიის კვლევის სანდოობა მიკერძოებულობის წყაროების იდენტიფიკაციასა და მათი შემცირების ტექნიკის გამოყენებაზეა დამოკიდებული. მიკერძოება მომდინარეობს ინფორმანტისგან, მკვლევრისგან და თავად ურთიერთქმედებიდან: იხილეთ 8.2 ჩანართი. ვალიდობის შემოწმების რამდენიმე საშუალება არსებობს. პლამერი (1983) ასახელებს შემდეგს: საბოლოო პროდუქტის წაკითხვის შემდეგ ის შეიძლება, თავად ცხოვრების ისტორიის სუბიექტმა გააკრიტიკოს; ძირითადი მსგავსებისა და განსხვავების პუნქტების დასადგენად შეიძლება, რამდენიმე მსგავსი წერილობითი წყარო შედარდეს ერთმანეთს; ცხოვრების ისტორიის სიზუსტის შესამოწმებლად მიღებული მონაცემები შეიძლება, ოფიციალურ ჩანაწერებს შედარდეს; შედარება, შეიძლება,სხვა ინფორმანტების ინტერვიუირებით განხორციელდეს. არსებითად, ცხოვრების ისტორიის ვალიდობა ინფორმანტის სუბიექტური რეალობის, სხვა სიტყვებით, სიტუაციის მისეული ხედვის, წარმოჩენის უნარში მდგომარეობს. დეტალური პირადი ანგარიშები და ცხოვრების ისტორიები შეიძლება, თემატურად დალაგდეს (მაგალითად, თომასისა და ზნანიეჩკის (1918) ნაშრომი). სინამდვილეში ბიოგრაფიების და ავტობიოგრაფიების გამოყენება, მოგონილი აღწერები ან საგაზეთო ჟურნალისტიკა ბადებს კითხვას, თუ რა ითვლება კვლევის ლეგიტიმურ მონაცემებად. ასეთი ანგარიშები, ალბათ, უმჯობესია ცნებებისთვის და კონტექსტებისთვის ყურადღების მისაპყრობად გამოვიყენოთ და არა - კვლევის ძირითად მონაცემებად. საკითხი სანდოობასა და ვალიდობას ეხება. ამ თემებს ვეხებით ქვემოთ და მეექვსე თავში. მონაცემების წარდგენა პლამერი (1983) სამ მიმართულებას უსახავს მკვლევარს, რომელიც ცხოვრებისეული ისტორიის დაწერას აპირებს. პირველი, მკვლევარს ნათლად უნდა ჰქონდეს წარმოდგენილი, თუ ვისთვის წერს და რისი მიღწევა უნდა ნაშრომით; შემთხვევის ისტორიის აღწერას ისახავს მიზნად, თუ შემთხვევის შესწავლას; თუ იმიტომ, რომ შემთხვევის ისტორია „უბრალოდ კარგ ამბავს ყვება“ (Plummer 1983). ამის საპირისპიროდ, შემთხვევის შესწავლა პირად დოკუმენტებს უფრო ფართო თეორიული მიზნებისთვის იყენებს, როგორიცაა თეორიის შემოწმება და/ან შექმნა. მეორე, ცხოვრების ისტორიის მიზნის დადგენის შემდეგ, მკვლევარმა უნდა გადაწყვიტოს, რამდენად ღრმად უნდა ჩაერიოს მოპოვებულ მონაცემებში. ჩარევა ან შეჭრა ხდება როგორც რედაქტირებით, ისე, ინტერპრეტირებით. რედაქტირების („ამოჭრა“, თანმიმდევრობის დალაგება, სახელების, ადგილების შეცვლა და ა. შ.) გარეშე თითქმის წარმოუდგენელია ნებისმიერი ცხოვრების ისტორიის კვლევა. პლამერის პერიფრაზირება რომ მოვახდინოთ, რედაქტირება გულისხმობს სუბიექტის სიტყვების აღებას, მათ შიგნიდან დანახვას და უკუღმა გადმობრუნებას სტრუქტურირებული და თანმიმდევრული დებულებების სახით, რომლშიც ალაგალაგ გამოყენებულია სუბიექტის და თავად მკვლევრის სიტყვები, მაგრამ ტექსტი მთლიანდ აუთენტური რჩება. მესამე, ვინაიდან ცხოვრების ისტორია წერის მექანიკურ პროცესსაც მოიცავს, რეგულარულად წერას მოითხოვს. პლამერი აღნიშნავს, რომ წერა ყოველდღიურად მონახაზების გაკეთებას, გადასინჯვასა და ხელახლა მოხაზვას მოითხოვს. ცხოვრების ისტორიის მეთოდოლოგიისა და კვლევის შესახებ იხილეთ ევეტსის ნაშრომი (Evetts 1991). დოკუმენტური კვლევა კვლევაში მონაცემების უამრავი დოკუმენტური წყარო არსებობს და, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ეხმარება მკვლევარს, მათ გამოყენებას მთელი რიგი საკითხების განხილვა ახლავს თან. მაგალითად, ზოგიერთი სოციალური სამყარო, კულტურა და მოვლენა „წიგნიერია“ ანუ მრავლად არის დოკუმენტები და ისინი მონაწილეების ყოფითი სამყაროს ნაწილია, ზოგიერთი კულტურა კი ნაკლებად არის ასეთი. ეს დოკუმენტების სტატუსზე მოქმედებს. გარდა ამისა, ზოგიერთი დოკუმენტი შეიძლება მიზანმიმართულად იყოს კვლევისთვის შექმნილი, თუმცა უმრავლესობა - არა. ზოგიერთი მათგანი მკვლევრის დაწერილია და სხვა მკვლევრებისთვისაა განკუთვნილი, მაგრამ, ისევ, უმრავლესობა - არა. ფაქტიურად, დოკუმენტების უმრავლესობა დაიწერა გარკვეული მიზნისთვის, გეგმისთვის, აუდიტორიისთვის და არა - მკვლევრისთვის ან კვლევისთვის, რაც მათი სანდოობისა და ვალიდობის საკითხებს აყენებს. დოკუმენტები გამოსადეგია შესასწავლი ფენომენის უფრო თვალსაჩინოდ წარმოდგენისთვის (Prior 2003: 87). თუმცა, ისინი იმავე დროში გამოვლენილ მთელ რიგ სხვა ფაქტორებთან ერთად უნდა იქნას შესწავლილი. პრიორი (2003: 173) ოპერის მოსაწყენი ლიბრეტოს ანალოგიას იშველიებს, რომელიც ცალკე კი არ უნდა წაიკითხოს ადამიანმა, არამედ მოქმედების, დრამის, მუსიკისა და წარმოდგენის მთლიან კონტექსტში უნდა აღიქვას. ის თავსატეხის მხოლოდ ერთი ნაწილია. დოკუმენტებს მრავალგვარი ფორმა აქვს, მათ შორის, მაგალითად: საველე ჩანაწერები; დღიურები და ჟურნალები; ჩანაწერები; ბიოგრაფიები; ავტობიოგრაფიები; ოფიციალური ჩანაწერები; დროის ცხრილები/განრიგები; ტექნიკური დოკუმენტები; შეხვედრის ჩანაწერები; მოსწავლეების ნაშრომების ნიმუშები; სამახსოვროები და ელექტრონული მიმოწერა; საფოსტო მიმოწერა; გეგმები; პამფლეტები და რეკლამები; ცნობარები და მაჩვენებლები; არქივები; ამბები; მემუარები და ქრონიკები; ფოტოსურათები და არტეფაქტები; საუბრები და წარმოთქმული სიტყვები; პოლიციის დოკუმენტები; პირველადი და მეორადი წყაროები; საგაზეთო სტატიები; წიგნები და სტატიები; საჯარო ჩანაწერები. ეს მხოლოდ საწყისი ჩამონათვალია. შეგიძლიათ ნახოთ, რომ წერილობითი წყარო წამყვანია დოკუმენტურ კვლევაში. დოკუმენტების ანალიზი რამდენიმე თვალსაზრისით არის მიმზიდველი (Bailey 1994: 294 – 6). ის მკვლევარს, ისტორიული კვლევის მსგავსად, მიუწვდომელი პიროვნებების ან თემების წვდომის შესაძლებლობას აძლევს. გარდა ამისა, არამონაწილის ან არაპირდაპირი დაკვირვების მსგავსად, მცირეა ან საერთოდ არ არის რეაქტიულობა დოკუმენტის ავტორის მხრიდან, განსაკუთრებით, თუ დოკუმენტის შედგენა არ იყო კვლევისთვის გამიზნული. დოკუმენტური კვლევა დროში განმეორებადი ანალიზისთვისაც გამოსადეგია, ვინაიდან მან შეიძლება აჩვენოს, როგორ ვითარდება სიტუაციები დროთა განმავლობაში. ზოგიერთი დოკუმენტი დიდი მოცულობის შერჩევას წვდება (მაგალითად, დაბადების, ქორწინების და სიკვდილის რეგისტრაცია, მოსახლეობის აღწერები, გაზეთებში გამოქვეყნებული ნეკროლოგები და ა. შ.). დოკუმენტები შეიძლება დაწერილი იყოს „ცოცხლად“ და ადგილზე, შეიძლება ასახავდეს წერის მომენტში არსებული სიტუაციის დინამიკას. ზოგიერთი დოკუმენტი, განსაკუთრებით, პირადი (მაგალითად, წერილები და დღიურები), შეიძლება პირად დეტალებსა და გრძნობებს ასახავდეს („აღსარებებს“: Baily 1994: 296), რომელიც სხვა გზით არ გამომჟღავნდებოდა. თუ დოკუმენტები ცენტრალურ ადგილას ინახება, მაგალითად, ბიბლიოთეკაში, კოლექციაში ან არქივში, შესაძლებელია, დროისა და ფულის დაზოგვა. და ბოლოს, ბევრი დოკუმენტი შეიძლება გაწაფული პროფესიონალების მიერ იყოს დაწერილი და უფრო ღირებულ ინფორმაციას შეიცავდეს, ვიდრე - შედარებით არაინფორმირებული მოყვარულის შედგენილი დოკუმენტები. მეორე მხრივ, დოკუმენტებს სირთულეები ახლავს თან (Baily 1994: 296 – 8). ისინი შეიძლება უაღრესად მიკერძოებული და შერჩევითი იყოს, ვინაიდან კვლევისთვის კი არ იყო განკუთვნილი, არამედ სულ სხვა მიზნით, სხვა აუდიტორიისთვის და სხვა კონტექსტში დაიწერა. ისინი თავად შეიძლება იყოს მოვლენების ინტერპრეტაცია და არა - ობიექტური ანგარიში. ფაქტიურად, ცვეთა და „შერჩევითი გადარჩენა“, ავტორისეულ სელექციურ ინტერპეტაციასთან ერთად, შეიძლება შესასწავლი სიტუაციის არასრულ ჩანაწერს ქმნიდეს. ზოგიერთი დოკუმენტი შეიძლება არსებობდეს, მაგრამ მკვლევარს მათზე არ მიუწვდებოდეს ხელი, ამიტომ შეზღუდული იყოს მათი შესწავლა. როდესაც დოკუმენტები არსებობს, ისინი იმდენად მრავალფეროვანი ფორმით შეიძლება იყოს მოცემული, რომ სტანდარტული ანალიტიკური ფორმის გამოყენება შეუძლებელი გახდეს (მაგალითისთვის იხილეთ კონტენტ ანალიზი, რომელიც 23-ე თავშია განხილული). გარდა ამისა, დოკუმენტები საკუთარ კონტექსტში უნდა იქნას შესწავლილი, რათა გასაგები გახდეს მათი იმდროინდელი მნიშვნელობა. ამის გასაგებად მარტივი მაგალითიც საკმარისია: ასი გირვანქა სტერლინგი დღეს შეიძლება მცირე თანხად გვეჩვენებოდეს, მაგრამ როდესაც დოკუმენტი დაიწერა, ვთქვათ, 200 წლის წინ, ეს 100 გირვანქა სტერლინგი დიდი ფული იქნებოდა. დოკუმენტური კვლევის დაწყებამდე კითხვების ამომწურავი და, ალბათ, საშინლად გრძელი ჩამონათვალია პასუხგასაცემი. დოკუმენტის კონტექსტი რა დოკუმენტია? საიდან მოვიდა? როდის დაიწერა? რა სახის დოკუმენტია? რას შეეხება? რაზე ფოკუსირდება? რა თავდაპირველი განზრახვები და მიზნები (ღია და/ან ფარული) ჰქონდა დოკუმენტს? რატომ და რისთვის დაიწერა? რა პოლიტიკური და სოციალური კონტექსტი ჰქონდა დოკუმენტს? რა მოსალოდნელი შედეგები ჰქონდა დოკუმენტს? როგორ გამოიყენეს/აპირებდნენ გამოყენებას? რეალურად როგორ გამოიყენეს? რა ეფექტები/შედეგები ჰქონდა დოკუმენტს? რა ფუნქცია შეასრულა დოკუმენტმა საკვლევ ფენომენში ან სიტუაციაში? სხვა რომელ დოკუმენტებს ეყრდნობოდა, ან სხვა რა დოკუმენტები გამოიყენეს შესასწავლ დოკუმენტთან ერთად? რა გეგმაში იყო გათვალისწინებული მოცემული დოკუმენტი? ვინ იყო დოკუმენტის თავდაპირველი სავარაუდო აუდიტორია? რა სტატუსი ჰქონდა და აქვს დოკუმენტს? თავდაპირველად რა კონტექსტი ჰქონდა დოკუმენტს? რა სტილით და ტონით არის შესრულებული დოკუმენტი? რას მოიცავს და რას გამორიცხავს დოკუმენტი? რას გულისხმობს დოკუმენტის ავტორი (ავტორები) თავისთავად არსებულად მკითხველში (მკითხველებში)? დოკუმენტის ავტორი ვინ დაწერა დოკუმენტი? რა დასკვნა შეიძლება ავტორის შესახებ? რა ინტერესები ჰქონდა ავტორს? რა სტატუსი/პოზიცია/ცოდნა/შესაძლებლობა ჰქონდა ავტორს (ავტორებს)? რა ამბობს დოკუმენტი მისი ავტორის (ავტორების) შესახებ? მკვლევარი და დოკუმენტი როგორ უნდა წავიკითხოთ დოკუმენტი? ვის ეკუთვნის/ეკუთვნოდა დოკუმენტი (მაგალითად, მკვლევარს, სხვებს)? მკვლევარი პირადად იცნობს თუ არა დოკუმენტის ავტორს (ავტორებს), ანუ რა ურთიერთობაა მკვლევარსა და ავტორს (ავტორებს) შორის? ესწრებოდა თუ არა მკვლევარი დოკუმენტში აღწერილ მოვლენებს (დგება მკვლევრის ეფექტის საკითხი)? რამდენად ახლოს ან შორს იყო/არის მკვლევარი მონაწილეებისგან? რა (დამატებითი) ინფორმაცია სჭირდება მკვლევარს და აუდიტორიას დოკუმენტის გასაგებად? როგორ შეიძლება დოკუმენტის გამოყენება კვლევაში, ან უნდა იყოს თუ არა ის გამოყენებული? როგორ ახდენს დოკუმენტი მკვლევრის ორგანიზებას? როგორი შეიძლება იყოს დოკუმენტის საუკეთესო ანალიზი? რას გეუბნებათ დოკუმენტი თქვენ, როგორც მკითხველს/მკვლევარს? თქვენ, როგორც მკითხველს/მკვლევარს რა წვლილი შეგაქვთ დოკუმენტის უკეთ გაგებაში? დოკუმენტის რა ალტერნატიული ინტერპრეტაციებია შესაძლებელი და სანდო? როგორ ასაბუთებს მკვლევარი არჩეულ ინტერპრეტაციას? დოკუმენტის კითხვისას სანდოობისა და ვალიდობის რა პრობლემები დგება? რა ადგილი უკავია დოკუმენტს მთლიან კვლევაში? აქ დოკუმენტის სანდოობისა და ვალიდობის საკითხები დგება. დოკუმენტები სოციალური პროდუქტია და ამიტომ ისინი უბრალოდ კი არ უნდა მიიღონ, არამედ მათ შესახებ კითხვები უნდა დაისვას და პასუხები გაეცეს. დოკუმენტები ხშირად შერჩევითია, მიზანმიმართულად გამორიცხავს გარკვეულ დეტალებს, ან ინფორმაციას და თავიანთ მიზნებსა და აუდიტორიას ემსახურება და არა - მკვლევარს. დოკუმენტები რამდენიმე კონტინუუმზე თავსდება, მაგალითად: ფორმალური/ოფიციალური – არაფორმალური/არაოფიციალური გამოქვეყნებული – გამოუქვეყნებელი საზოგადოებრივი საკუთრება – პირადი ქაღალდები ანონიმური – ავტორიანი ფაქტები – რწმენები პროფესიული – სამოყვარულო მიმოქცევისთვის – არამიმოქცევისთვის დოკუმენტების ამ რამდენიმე კონტიმუუმზე განთავსება მკვლევარს, შეიძლება, ზემოთ დასმული კითხვების გრძელ სიაზე პასუხის გაცემაში დაეხმაროს. დოკუმენტური ანალიზის სანდოობა და ვალიდობა ვალიდობა შეიძლება ძლიერი იყოს პირველ პირში დაწერილ ან კონკრეტული მიზნისთვის შექმნილ დოკუმენტებში (Bailey 1994: 317). თუმცა ეს მიზანი შეიძლება არ თანხვდებოდეს კვლევის მიზანს და ამით ირღვეოდეს მისი ვალიდობა. ადრე აღვნიშნეთ, რომ მიკერძოებულობის პრობლემა, შერჩევითობა, აუტიდორიის კუთვნილება და კვლევის მიზნებისგან განსხვავებული ზრახვები, ცვეთა და შერჩევითი გადარჩენა - ეს ყველაფერი აზიანებს ვალიდობას. ისტორიულ კვლევაში დიდ ყურადღებას უთმობენ აუთენტურობასა და წარმომავლობას და დოკუმენტები ქიმიურ ანალიზსაც კი შეიძლება დაუქვემდებარონ (მაგალითად, მელნის, ქაღალდის, პერგამენტის და ა. შ.) გაყალბებების გამოსავლენად. ბეილი (1994: 318) გამოთქვამს მოსაზრებას, რომ ზედაპირული და კონსტრუქტის ვალიდობა დოკუმენტებში შეიძლება უფრო ძლიერი და მეტად საკმარისი იყოს, ვიდრე ვალიდობის სხვა ფორმები, თუმცა სხვა დოკუმენტებით განმტკიცება მაინც უნდა მოხდეს, სადაც ეს შესაძლებელია. რაც შეეხება სანდოობას, ვინაიდან გარკვეული დოკუმენტები შეიძლება უაღრესად სუბიექტური იყოს, შედარებით და დასაბუთებით სანდოობის მიღწევაც შეიძლება. მკვლევარმა უნდა განაცხადოს სანდოობის სტანდარტებისა და კრიტერიუმების შესახებ. სკოტი (1990) დოკუმენტების გამოყენებისას ვალიდობისა და სანდოობის ოთხ კრიტერიუმს ასახელებს: აუთენტურობა, დამაჯერებლობა (სიზუსტის, ლეგიტიმურობისა და გულწრფელობის ჩათვლით), რეპრეზენტაციულობა (ხელმისაწვდომობის ჩათვლით და რომელმა დოკუმენტებმაც გაუძლო დროის მსვლელობას) და მნიშვნელობა (რეალური და ინტერპრეტაციული). ხშირად ძნელია დოკუმენტში ფაქტის გამიჯვნა ინტერპრეტაციისგან და ასევე გამოიყენება კვლევაში. დოკუმენტების გაგება ჰერმენევტიკული საქმიანობაა, რომელიც რამდენიმე ეტაპისგან შედგება. გიდენსი (1979) შენიშნავს, რომ მკვლევრებმა „ორმაგი ჰერმენევტიკით“ უნდა იცხოვრონ, ანუ მოახდინონ სამყაროს ინტერპრეტაცია, რომელიც უკვე ინტრპრეტირებულია მონაწილეების მიერ, პრეინტერპრეტირებულია. აქტორები, ანუ მონაწილეები სამყაროს ინტერპრეტაციას ახდენენ, ანუ მნიშვნელობებს მიაწერენ. საქმე უფრო შორს მიდის. დოკუმენტებში რეალური მოვლენებია ასახული, ამიტომ სოციალური მოვლენების წერილობითი მონაცემები მეორე ხელის მონაცემები ხდება, ვინაიდან ისინი სამყაროს მკვლევრისეული/ავტორისეული ინტერპრეტაციების/დასკვნების სახით შუამავალ რგოლს გადიან ქმედებიდან წერისკენ - ჰერმენევტიკა სამმაგდება. დოკუმენტები სამყაროს და იმ ქმედების ნაწილია, რომელსაც აღწერენ. შემდეგ მკვლევარი/მკითხველი თავის ინტერპრეტაციას/დასკვნას მიაწერს დოკუმენტს - ეს უკვე ოთხმაგი ჰერმენევტიკაა. თითოეულ ამ ოთხ ეტაპზე შეიძლება შემოვიდეს ინტერპრეტაცია, დასკვნა და მიკერძოება, შედეგად კი - არასანდოობა. როგორც კონელი და კლანდინინი (1997: 84) აღნიშნავენ, ველზე მოპოვებული ტექსტის კვლევის ტექსტად გარდაქმნა (მზარდი) ინტერპრეტაციის პროცესია. ავტორები თვლიან, რომ საველე ტექსტები და დოკუმენტები დახურულია რეალური გამოცდილებისთვის, რომელიც მკლევარს აინტერესებს, ხოლო კვლევის ტექსტები უფრო შორს არის. ეს მანძილი არასანდოობისა და არავალიდობის მატებას უწყობს ხელს. მიუხედავად იმისა, რომ მკვლევარი აცნობიერებს და ითვალისწინებს ამას, იცის კვლევის შეფასების კრიტერიუმები და საკითხების მოგვარების ზოგიერთი გზაც (ანუ რეფლექსიურობა), ამით, შესძლოა, კი არ გადაიჭრას პრობლემა, არამედ - გამოითქვას და დაფიქსირდეს. საქმე ისაა, რომ მკვლევარი უკიდურესი სიფრთხილით უნდა მიუდგეს დოკუმენტების გამოყენებას. ვინაიდან დოკუმენტებს თავიანთი საკუთარი ცხოვრება აქვს, მოვლენების ინტერპრეტაციებს წარმოადგენენ. როგორც პრიორი (2003: 26) ამბობს, შინაარსი შეიძლება სულაც არ იყოს დოკუმენტის ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი და დოკუმენტი „სიტუაციური პროდუქტია“. ისინი სოციალური ინტერაქციის წარმმართველები, არხები, მედიატორები (ფილტრები) და შედეგებია (სტრუქტურირების გიდენსისეული თეორიის ნათელი მაგალითი). დოკუმენტის გაგებაში არსებით როლს ასრულებს მათი კონტექსტის გაგება. დოკუმენტები მრავალდონიანია და ამ მრავალ დონეზე უნდა მოხდეს მათი ინტერპრეტირება. ამასთან, საჭიროა მათი კონტექსტში მოთავსება და განხილვა. კვლევაში დოკუმენტების გამოყენების ზოგიერთი ასპექტის დეტალური ანალიზისთვის მკითხველს პრიორის (Prior 2003) შრომაზე მივუთითებთ. [1] თუმცა, თავად ისტორიკოსები, ჩვეულებრივ, უარს ამბობენ თავიანთი ნაშრომების ასეთ პირდაპირ გამოყენებაზე და იშვიათად აკეთებენ ამას იმ მოსაზრებით, რომ შეუძლებელია ერთმანეთს გაუტოლდეს ორი მოვლენა, ან კონტექსტუალური ვითარება, რომელიც გეოგრაფიულად და დროში დაშორებულია ერთმანეთს. როგორც პოპულარულ გამოთქმაშია, „ისტორია არასოდეს მეორდება“ და ამიტომ „ერთადერთი, რაც ისტორიიდან შეგვიძლია ვისწავლოთ, ისაა, რომ ჩვენ არაფრის სწავლა არ შეგვიძლია ისტორიიდან“. [2] შინაარსის რედაქტორის შენიშვნა: ნიშნავს ცვლილებების მხარდაჭერას. მისი საწინააღმდეგოა კონსერვატიზმი. ◄ წინა თავი მომდევნო თავი ► …
- დაამატა ლაშა to სოციოლოგია at 8:12pm on აპრილი 20, 2017
- თემა: დედოფალა
- ჯი ხილივითაა, ხეზე უნდა მოწყვიტო; როგორიცაა ხეხილი, ისეთია მისი ხილი. ვერ წარმომიდგენია მშვენიერება, რომელიც აქაც არის, იქაც დადის, ყველას უღიმის, ყველას უცინის და ვით კახპა-როსკიპი პატივს იმას სცემს, ვინც რომ მეტს მისცემს. ასეთი ტურფა გზაჯვარედინების ვენერაა. ხელოვნება ჩვენთვის მშობლიური რამ არის, ოჯახის გენიაა, მეგობარია, ამხანაგია. ის ჩვენზე უკეთ გამოხატავს ჩვენს გრძნობებს; ხელოვნება ერთია, ჩვენი ოჯახის ღმერთია, რომ გაიცნო, მის ბინას უნდა ეწვიო. ღმერთი შექმნილია ადამიანებისათვის, ხელოვნების ქმნილება კი იმ გარემოსათვის, რომელსაც იფერებს და აგვირგვინებს. ლამაზი ის არის, რასაც ადგილი მოიხდენს. ასე რომ, ადგილის სანახავად გავემართე, ადგილისა, სადაც შევძლებდი ჩემი ავეჯი დამემყნო; ნახევარი დღე იქ გავატარე, სადილიც იქ გეახელით. გიყვარდეს სული, მაგრამ, სხეულიც არ დაივიწყო. ორივე დავაპურე თუ არა, იქით წავედი, საიდანაც მოვედი. შინ კარგ გუნებაზე ვბრუნდებოდი. გზაჯვარედინს მივადექ უკვე. კარგად ვიცოდი, რომელ გზას უნდა დავდგომოდი. მაგრამ მაინც მეორეზე მეჭირა თვალი; იმაზე, რომელიც მინდვრებში ბრწყინავდა, ლამაზი, კოხტა, ყვავილებში ჩამჯდარი. ჩემს თავს ვეუბნებოდი: „აჰ! რა კარგი იქნება, ეს ოხერტიალი, იმ მხარეში ყიალი. ეშმაკსაც წაუღია ეს შარაგზა, დღე გრძელი და კარგია, მეგობარო, ნუ გავრბივარ აპოლონზე სწრაფად. რა მეჩქარება, ლოდინისაგან დედაბერი არ დაკარგავს ლაილაის მადას... ღმერთო დიდებულო! რა საამო სანახავია ეს პატარა, თეთრად მორთული ქლიავი! მივიდეთ მასთან. მანძილი? დიდი არაფერია, - ხუთი თუ ექვსი ნაბიჯი. ნიავი მის პატარა ბუმბულებს ჰაერში დააფრიალებს: გეგონება, თოვლი მოდისო. აუ, რამდენი მოჭიკჭიკე ჩიტია! რა ნეტარება!.. ეს ნაკადულიც დუდუნით ბალახებში რომ მისრიალებს, თითქოს კატის კნუტი ხალიჩაზე მატყლის გორგალს ეთამაშებაო... მოდი და მივყვეთ. აი, ხეების მწკრივი გზას უღობავს. ვაიმე, ვაიმე, გამოიჭერენ საბრალოს... არა, გაექცა. ნეტავ, სად გაძვრა ეგ სალახანა?.. აქ არის, აი აქ, ბებერ და თავმოჭრილ თელას დასიებულ, ნეკრესიან და დაკოჟრილ ფესვებში. ერთი ამას დამიხედეთ!.. მაინც სად ჯანდაბაში მივყევარ ამ გზას?..“ ასეთი ბაასით ფეხდაფეხ მივდევდი ჩემს ლაზღანდარა აჩრდილს; თავს ვიკატუნებდი, თითქოს არ ვიცოდი ფარისეველმა, სად მივყავდი ამ მაცდურ ბილიკს. ჰა, კოლაჯან, რა კარგად ცრუობ. ოდისევსზე უფრო საზრიანი ხარ და თავს იკატუნებ, თავს იგდებ; შე სულძაღლო შენა, მშვენივრად იცი, სადაც მიდიხარ! ქვეშქვეშავ, მაშინაც იცოდი, როცა ანუას ციხე-დარბაზიდან გამოდიოდი. აქედან ერთი საათის სავალზე ჩვენი ყოფილი ტრფიალის, სელინას, ფერმაა. მივალთ, უეცრად თავს წავადგებით, გავაკვირვებთ... მაგრამ ვინ უფრო გაკვირვებული დარჩება, მე თუ ის? რამდენი წელია არ მინახავს! ნეტავი რა დარჩა ჩემი დედოფალას მშვენიერი სახისგან, ტურფა ლამაზმანისგან? ახლა ხომ თამამად შემიძლია პირისპირ შევეყარო, არ მეშინია, თუ თავისი გალესილი კბილებით დამიღრღნის გულს. ჩემი გული ხომ ბებერი ვაზის რქასავით გახმა. ნეტავ, კბილები თუ შერჩა? ეჰ, დედოფალავ, დედოფალავ, სიცილის დროსაც როგორ იკბინებოდნენ ეგ შენი კიჭები, როგორ აპამპულე საბრალო ბრონიონი! ბზრიალასავით ახტუნავე და ატრიალე. რა ვუყოთ, ეს თუ გართობდა, ღმერთმა შეგარგოს, ჩემო გოგონი, ღმერთო ჩემო, რა ტუტრუცანა ვიყავი. მაგონდება ჩემი თავი ახალგაზრდა, მთელ ამ მხარეში სახელგანთქმულ მოქანდაკე მედარ დანიოს შეგირდად რომ ვედექი. რაგვზე იდაყვებით დაყრდნობილი ვარ და პირდაღებული მეზობლის ბოსტანში ვიცქირები. იქ სალათების, მარწყვების, მწვანე კიტრების, ვარდისფერი ბოლოკებისა და ოქროსფერი ნესვების მარგებში ლამაზი და მარდი გოგონა დადის. დადის ფეხშიშველა, მკლავტიტველა, მკერდგაღეღილი, ქერა ნაწნავები აქვს, უხეში ტილოს ხალათი მკვრივ ძუძუებს ამოუბურცავს და მოკლე კაბა მუხლებამდე ძლივს სწვდება. მზისაგან დამწვარი ხელებით ორ სავსე სარწყულს მცენარეების თავზე ხრის, იმათაც პატარა ნისკარტები დაუფჩენიათ და წყალს დასწაფებია... და მეც, მოჯადოებულ კოლას, უკეთ რომ დამენახა, არც თუ ისე პატარა ხახა დამიფჩენია. მიდი-მოდის ლამაზი, ცლის სარწყულებს, მერე ისევ წყალსაცავისაკენ მიდის, ავსებს ორივეს, ლერწამივით წელში იმართება, უკან ბრუნდება, ვიწრო ბილიკებზე, დასველებულ მიწაზე ფრთხილად ადგამს თავის გრძელთითებიან ფეხებს, სიარულისას მწიფე ხენდროებსა და მარწყვებს რომ ეალერსებიან. ჭაბუკივით მრგვალი და მაგარი მუხლები აქვს. თვალებით ვჭამ. თითქოს ვერ ამჩნევს, რომ ვუყურებ და თავის ჟუჟუნა წვიმის პკურებით სულ ახლო და ახლო მოიწევს; მომიახლოვდა, თვალთ ისარი მესროლა... ვაიმე! ამ ისარმა შიგ გულში დამკოდა. ვიგრძენ, მახეში გავები. რა კარგი ნათქვამია: „რა ქალის თვალი, რა დედაზარდლი“. წამოვეგე თუ არა მის ანკესზე, ბორგვა დავიწყე... გვიანღა იყო! დავრჩი ჩემს რაგვზე მიჯაჭვული... თითქოს მივავიწყდი, ყურადღებასაც არ მაქცევს, ჩაცუცქულა და კომბოსტოს რგავს; მხოლოდ დროდადრო გადმომხედავს. თვალს შემავლებს. ამოწმებს ვერაგი ნადირი, ნადავლი ხომ არ გამექცაო. ვხედავ, როგორ იცინის, ამაოდ ვეუბნები ჩემს თავს: საბრალო ძმაკაცო, მოუსვი აქედან, ხომ ხედავ, მასხარად გიგდებს-მეთქი. მაგრამ მის სიცილზე მეც ვიკრიჭები. უთუოდ გამოთაყვანებულის სიფათი მაქვს!.. და აი უეცრად განზე გახტა: ერთ, მეორე, მესამე მარგს გადაევლო, გარბის, ხტის, იჭერს ბაბუაწვერას მფრინავ ბუსუსებს, რომლებიც ნებივრად მიცურავენ ჰაერის ტალღებზე, ხელს მიქნევს, მიყურებს და მიყვირის: - გაბმულხარ, ჩიტო, მახეში!.. და ამის თქმაზე ღია მკერდში, ორ კოკორს შუა, ჰაერში მოცურავე ფაფუკ ნავსა დებს. მართალია, ბრიყვი ვარ, მაგრამ სატრფიალო საქმეებში არც ისე არიფი. ვეუბნები: მეც იქ ჩამდევი-მეთქი. გაიცინა ლამაზმა, დოინჯი შემოიყარა, ფეხები გაშალა და მომახალა: - ერთი ამ მსუნაგს დამიხედეთ; დაგიდგება თვალები, შენთვის როდი მწიფდება ჩემი ქორფა ვაშლები. ასე გავიცანი აგვისტოს მიწურულის ერთ საღამოს დედოფალა მალხაზი, ის მებაღე ლამაზი. დედოფალას იმიტომ ეძახდნენ, რომ იმ წვრილდრუნჩა ქალბატონს ჰგავდა: გრძელი ტანი რომ ჰქონდა, პატარა თავი, პიკარდული ეშმაკუნა ცხვირი, წინ წამოწეული და ფართო პირი, რომ ეცინა და ეღრღნა გულები და კაკლები. მაგრამ ავდრის მომასწავებელი მზიანი დარის ნისლში მობანავე მისი მუქი ლურჯი თვალებიდან და დამცინავად მომღიმარე ბაგეების კუთხეებიდან, ტყის კეკლუც ფერიას რომ მიუგავდა, იშლებოდა ძაფი, რომლითაც ქერა ობობა ადამიანების ირგვლივ თავის აბლაბუდას ქსოვდა. ამის შემდეგ მუშაობას ვუკელი და პირდაფჩენილი რაგვზე მანამდე ვიჯექი, სანამ დუნდულოებში უსტა მედარის ჯიგრიანი პანღური სინამდვილეს არ მომაგონებდა. ზოგჯერ დედოფალაც გაბრაზებით დამიყვირებდა: - ხომ კარგად შემათვალიერე წინიდანაც, უკნიდანაც; სანახავი მეტი რა დაგრჩენია? კარგად უნდა მიცნობდე, მგონია. მე კი თვალს ეშმაკურად ჩავუკრავდი და ვეტყოდი: - ქალი და ნესვი ძნელი შესაცნობია. რომ იცოდეთ, რა სიამოვნებით მოვჭრიდი ერთ ნაჭერს!.. არა, შეიძლება სხვა ხილზედაც არ მეთქვა უარი, ჭაბუკი ვიყავ, მქონდა მჩქეფარე, მდუღარე სისხლი, მგზნებარე გული, ათას ქალწულზე ვიყავ შეყვარებული; განა ეს მიყვარდა? ცხოვრებაში არის წუთები, როდესაც კაბაჩაცმული თხაც შეიძლება შეგიყვარდეს. არა, ბრონიონ, მკრეხელობ, სულ ტყუილია, რასაც ამბობ. პირველად ვინც გიყვარს, ის არის ნამდვილი საყვარელი, სანეტარო, საამური და სწორედ ის უნდა გიყვარდეს კუბოს კარამდე. ჩვენი წყურვილის მოსაკლავად გაუჩენია მნათობებს და უთუოდ მუდამჟამს იმიტომ მწყურია, რომ ის არ დამილევია. და ალბათ მთელი სიცოცხლე მეწყურება. როგორ ვიყავით შეხმატკბილებული! ერთმანეთის თრევაში ვაღამებდით და ვათენებდით. ორივეს კარგად გვქონდა გალესილი ენა. ლანძღვა-გინებით მამკობდა, არც მე ვრჩებოდი ვალში. ერთმანეთს თვალებით ვჭამდით და კბილი საკბენად გვქონდა გამზადებული. ხან ავი სიტყვის შემდეგ, უფრო გულიანად რომ ეცინა, მიწაზე დაეშვებოდა, კრუხივით ჩაცუცქდებოდა, თითქოს თალგამების და ხახვის გამოჩეკა უნდაო. საღამოთი ჩვენს ღობესთან სამუსაიფოდ მოდიოდა, მაგინებდა. ერთ დღეს გაბედულად თვალში თვალი გამიყარა, ჩემ გულში სუსტ ადგილს ეძებდა, სურდა მისი აკვნესება. ეხლაც ვხედავ ხელებაწეულს; ალუბლის წითელი ნაყოფით დახუნძლულ ტოტს თავისკენ ეწევა, ქერა თმებს ტოტი ყვავილწნულად ეხვევა, კისერდაგრძელებული ნაყოფს ტოტზევე კენკავს, კურკებს კი ხეზევე ტოვებს. სურათი წუთიერი, მარადიული და მშვენიერია, ეს სიჭაბუკეა, ციურ ცურებს დაწაფებული გაუმაძღარი ჭაბუკი! მერე ავეჯის პანოებზე რამდენჯერ ამომიკვეთავს აყვავებულ თელას ქვეშ მისი მშვენიერი მკლავების, კისრის, ძუძუების, გაუმაძღარი პირის და უკან გადახრილი თავის მოხატულობა... ვერ მოვითმინე, კედელზე გადავიხარე, ტოტი გამოვგლიჯე, ტოტი, რომელიც ხელში ეჭირა, ვწვდი პირით და სველ კურკებს ხარბად დავუწყე წუწნა. კვირაობით სეირნობაზე ან ბოჟის მარანთან ვხვდებოდით ერთმანეთს. ერთად ვცეკვავდით; ლარტყასავით მოქნილი და კოხტა ვიყავი. სიყვარული ფრთებს მასხამდა, ამბობენ, ტრფობა ვირსაც ააცეკვებსო. ვცეკვავდით, მაგრამ კინკლაობას ერთი წუთითაც არ ვწყვეტდით... ღმერთო! რა ჭირვეული რამ იყო! რა არ უთქვამს ჩემს დაღრანჯულ გრძელ ცხვირზე, დაფჩენილ დიდ პირზე; შიგ ნამცხვრის გამოცხობა შეიძლებაო. გამუდმებით დასცინოდა ჩემს მეჯღანის წვერსა და სიფათს, რომელიც, თუ ჩვენს მოძღვარს დავუჯერებთ, ჩემი გამჩენი უფლის ნაღდი ასლია (რამდენს ვიცინებთ, ერთმანეთს რომ შევხვდებით). ერთი წუთითაც არ მაძლევდა მოსვენებას. არც მე ვიყავი ენაბლუ ან ცალხელა... რაც უფრო გრძელდებოდა ეს თამაში, ცეცხლი მით უფრო გვედებოდა... კოლაჯან, უსტა მედარ ლანიოს რთველი თუ გახსოვს! დედოფალაც მოეწვიათ. კვლებში ერთმანეთის გვერდით ვიყავით დახრილი. თავებით თითქმის ვეხებოდით ერთმანეთს. ზოგჯერ, კრეფის დროს, ჩემი ხელი შეცდომით მის კანჭს ან დუმას ხვდებოდა, მაშინვე სახე წამოენთებოდა, ნორჩი ფაშატივით ტლინკებს მესროდა ან ყურძნის წვენით მითხუპნიდა ცხვირს, მე კი შავი მტევნით ვუსრესდი მზით დამწვარ ოქროსფერ ყელს... თავს ალქაჯივით იცავდა. ბევრი ვუარე, ბევრი ვდიე, მაგრამ ვერ იქნა და ვერ გამოვიჭირე. ერთმანეთს ვუთვალთვალებდით. ის ცეცხლს აღვივებდა, ენას მიყოფდა და მიყურებდა, როგორ ვიწვოდი. - ვერ გამომიჭერ, კოლა... მე კი იმ ჩასუქებულ კატას ვემსგავსებოდი, ღობეზე რომ მოიკალათებს, თვალებს მილულავს, მალულად უჭვრეტს მოცეკვავე წრუწუნას და წინდაწინ ილოკავს ტუჩებს: - იცინე, იცინე, ვნახოთ ბოლოს ვინ გაიცინებს. და აი, ერთხელ, ნაშუადღევს (ეს იყო იმავე თვეს), მაისის მიწურულს (მაგრამ უფრო ცხელოდა, ვიდრე დღეს), როცა სულშემხუთავი პაპანაქება იდგა, თეთრი ცა თონის პირივით თავის მგზნებარე ალმურში გვხვევდა. და ამ ბუდეში უკვე ერთი კვირა ჩასაფრებული გრიგალი კრუხივით თავის კვერცხებს ამაოდ აჯდა. ადამიანი სიცხისაგან დნებოდა; სველი იყო შალაშინი, ხელზე მეწებებოდა ბურღი და აღარ მესმოდა დედოფალას ხმა, წეღან რომ მღეროდა. თვალებით ძებნა დავუწყე, ბაღში არავინ იყო... უეცრად კარვის ჩრდილში ჩამომჯდარი დავინახე, პირი დაეღო, თავი გადაეხარა და კარის ზღურბლზე მიწოლილს ეძინა... ერთი ხელი სარწყულზე ჩამოედო. ძილს ერთბაშად მოეცელა. ჩემს წინ იყო, ვით დანაე მცხუნვარე ცის ქვეშ, ტანაყრილი, ნახევრად შიშველი და მიბნედილი, ვიფიქრე, იუპიტერი ვარ-მეთქი. ღობეს გადავევლე, გზად კომბოსტო და სალათა გავთელე, გულში ჩავიკარ, ხარბად დავკოცნე: შიშველი იყო, ცხელი და მთლად გაოფლილი, ნახევრად მძინარე და ვნებააშლილი მორჩილად მნებდებოდა. თვალმინაბული, ტუჩებით ჩემს ტუჩებს დაეძებდა. კოცნაზე კოცნით მიპასუხებდა და ... რა მოხდა, რა მომივიდა, რა ტუტუცურად მოვიქეც. ვნების ჩანჩქერი მიჩუხჩუხებდა კანქვეშ: მთვრალი ვიყავი, გულში მყავდა ჩაკრული სიყვარულს მოწყურებული სხეული; სანატრელი დავლა, მოხრაკული ტოროლა ხახაში მივარდებოდა... და მე გამოთაყვანებულმა ვერ გავბედე ამეღო. ვერ გეტყვით, რა უგუნურმა რიდმა დამიპყრო, მაგრამ ფიქრი იმისა, რომ ძილი ბოჭავდა, რომ ხელში მისი სხეული მეკავა და არა სული, რომ ჩემს ამაყ მებაღე ასულს მხოლოდ ღალატით დავეუფლებოდი, მეტად მიმძიმდა. და გავეცალე ბედნიერებას, ხელი გავუშვი, ტუჩი ტუჩს მოვაცილე, დავშალე ბორკილები რომელიც გვბოჭავდა. ეჰ! ეს ადვილი როდი იყო: მამაკაცი ცეცხლია, ქალი კი ფარტენა, ასე რომ, ორივე ვიწვოდით, ალი გვედებოდა, ვკანკალებდი და ვხვნეშოდი ისე, როგორც ის გამოთაყვანებული, რომელმაც ანტიოპე დაიმორჩილა. გავიმარჯვე, არ წავიქეცი, ესე იგი, გავიქეცი. უჰ! ცუღლუტი სიჭაბუკე!.. მაგრამ რა საამოა იმის მოგონება, რომ სულელი იყავი, როგორ აჭაბუკებს ეს გულს!.. ამ დღიდან დედოფალა ჩემთვის ნამდვილ ალქაჯად იქცა. სამას მოუსვენარ თხაზე უფრო ახირებული, ზმანებაზე უფრო ცვალებადი, ერთ დღეს შეურაცხმყოფელი ზიზღით მგესლავდა, ან თითქოს ვერ მამჩნევდა; მეორე დღეს მიბნედილი თვალებით გადმომხედავდა, მომხიბლავად გამიცინებდა, ანდა ხეს ამოფარებული მუხანათურად მუჭა მიწას მიმიზნებდა და, თუ ზურგი შექცეული მქონდა, შიგ კისერში მაყრიდა, ან კიდევ, თუ ცხვირს ავწევდი, თხლაშ, და ზედ ხორთუმზე ქლიავის კურკა მხვდებოდა. სეირნობისას კი კაკანებდა, ლიკლიკებდა, ჭიკჭიკებდა, ხან ერთს, ხან მეორეს თავს აწონებდა. და რომ უფრო გავემწარებინე, განიზრახა მახეში მეორე ჩემისთანა შაშვიც გაება და საამისოდ ჩემი რჩეული ძმაკაცი კირიას პინიონი აირჩია. მე და პინიონი ერთი ხელის ორი თითივით ვიყავით, ორესტისა და პილადესავით. არ ყოფილა ჩხუბი, ქორწილი თუ არიფანა, სადაც ერთი ყოფილიყო და მეორე არა, ყველგან ერთად დავდიოდით და ერთგულად ვიქნევდით ღრანჭსა თუ ხელებს. პინიონი ჯმუხი, ჩაფსკვნილი, მხარბეჭიანი, გონებამახვილი, ენაწყლიანი და მოჩხუბარი იყო. მზად იყო მოეკლა ყველა, ვინც კი აყალმაყალის ატეხვას გამიბედავდა. ჩემს გასამწარებლად სელინამ სწორედ ის აირჩია. მის გამოსაჭერად დიდი ჯაფა არ დასდგომია. ერთი-ორჯერ გაეკეკლუცა, თვალი ჩაუკრა, თავი უცოდველად მოაჩვენა, მიბნედილი მზერა ესროლა, მის წინ ცბიერად ახითხითდა... ეჩურჩულებოდა, ეპრანჭებოდა, თვალებს ნაზად ახამხამებდა, კბილებს უკრეჭდა, ტუჩებს იკბენდა, თეძოებს არხევდა, ბოლოქანქარასავით კურტუმოს აქნევდა. აბა, ერთი მითხარით, რომელი ძე ადამისა არ გაებმებოდა იმ ხრიკების ქსელში, რომელსაც ქსოვდა ეს თავგასული გველის ასული. პინიონმა, რაც გონება ჰქონდა, ისიც დაკარგა და იმ დღიდან ორივენი ჩვენს ღობეზე მოვიკალათებდით და გაოგნებული და ათრთოლებული დედოფალას ვუთვალთვალებდით. თან კრიჭაშეკრულნი ერთმანეთს თვალებს ვუბრიალებდით. ის კი ცეცხლს აღვივებდა და, რომ უფრო გავემწარებინეთ, დროდადრო ცივ წყალს გვაპკურებდა. მიუხედავად იმისა, რომ განაწყენებული ვიყავი ამ ღვართქაფზე, მაინც ვხარხარებდი. პინიონი კი ეზოში ჩლიქებს სცემდა, ბრაზისაგან ხვიხვინებდა, იგინებოდა, ილანძღებოდა, იმუქრებოდა და ბობოქრობდა. სხვისი ხუმრობა არ ესმოდა (თავის ოხუნჯობაზე კი მხოლოდ თვითონ ეცინებოდა, მაგრამ თვითონ სამის მაგივრად იცინოდა), პირიმზე კი ნეტარებდა, როგორც ბუზი თაფლზე და შარბათივით მიირთმევდა ამ სამიჯნურო ძაგებას. თუმცა პინიონი უხეშად იქცეოდა და ლამაზი, ხითხითა და ანცი გალის ასული ჩემთან უფრო ახლოს იყო, ვიდრე იმ ხვიხვინა, გაქირ, ტლინკია და კუანა ცხოველთან, მაინც სიახლის სიყვარულით, ჩემი გულის მოსაკლავად, მხოლოდ მისთვის ჰქონდა შემონახული იმედის მიმცემი გადმოხედვა და დაპირებით აღსავსე მომხიბლავი ღიმილი. მაგრამ, როცა საქმე დაპირების ასრულებაზე მიდგებოდა, ტურფა ჩემს მეგობარს პირში შესციცინებდა და დარცხვენილი დატოვებდა. რა თქმა უნდა, მეც ვიცინოდი. ბოღმამორეული პინიონი ბრაზით მომვარდებოდა. ასე ეგონა, ლამაზმანს ვპარავდი. და აი, ერთ დღეს პირდაპირ მთხოვა, გუდანაბადი აიკარ და ადგილი დამიცალეო. ძმობილო, მეც ეს მინდოდა შენთვის მეთხოვა-მეთქი, მშვიდად ვუპასუხე. - მაშ ერთმანეთს კისერი უნდა დავუზილოთ, - მომიგო მან. - მეც ასე მგონია, მაგრამ, მართალი გითხრა, მეტად მეძნელება. - ჩემზე ნაკლებად, უთუოდ. ბრონიონ, გეთაყვა, გამეცალე. გაყრაა ჩვენი წამალი. ერთ საქათმეს რად უნდა ორი მამალი. - შენს პირს შაქარი, - ვუთხარი მე, - მაშ, გამეცალე აქედან, მზად ვარ გაგიღო კარი, რადგან ჩემია ვარია. - როგორ თუ შენი! - იყვირა მან, - შე დოყლაპია, რეგვენო გაგრია, მაწვნისყლაპია, ტყუი, ჩემია, ჩემს მეტი იმას ვერავინ იგემებს. ვუპასუხე: - საბრალო ძმაო, ერთი შენს სიფათს დახედე! ოვერნელო ფხალიყლაპიავ, ეს კერძი ჩემია, შენ სხვაგან ეძებე! ვერც ეს ტკბილი ბურგუნდული ნამცხვარი მოგართვი. საშენო აქ არაფერია, წადი და ფხალი მოკრიფე. მუქარით დავიწყეთ და მუშტიკრივზე გადავედით. მეტად ვწუხდი, რადგან ერთმანეთი გვიყვარდა. - მისმინე, ბრონიონ, - მითხრა მან, - დამითმე ქალი, ხომ ხედავ, მე ვუნდივარ. - აპა, პა, პა, პა, შენ კი არა, მე ვუყვარვარ. - მაშ, თვითონ ვკითხოთ. ვისაც აირჩევს, დარჩება, მეორე კი წავა აქედან. - ყაბულსა ვარ, დაჰკარ ხელი. მან აირჩიოს! კი, მაგრამ, მიბრძანდით და სთხოვეთ ქალს, რომ ამოირჩიოს! მას უსაზღვროდ სიამოვნებს მოლოდინის გახანგრძლივება, შეუძლია ოცნებაში ერთიც ჰყავდეს და მეორეც, მერე კი ორივე მშრალზე დატოვოს, შამფურზე ააგოს და დადაგოს თავისი მოტრფიალენი. შეუძლებელია მისი დაჭერა. არჩევანი რომ მოვთხოვეთ კანკალით, დედოფალამ გვიპასუხა კისკისით და ხარხარით. სახელოსნოში დავბრუნდით. ქურთუკები გავიხადეთ. - სხვა გზა არ არის, ერთი ჩვენგანი უნდა ჩაძაღლდეს. ის იყო ერთმანეთს უნდა ვცემოდით, რომ პინიონმა მითხრა: - მაკოცე. ორჯერ ჩავეკარით ერთმანეთს. - აბა, ახლა კი დავიწყოთ. და დაიწყო ფერხული. ერთმანეთს ჯიგრიანად ვეცით. პინიონი ისე მირტყამდა, რომ, მეგონა, თავის ქალა თვალებზე ჩამომეფხატა. მეც მუხლებით ვუბეგვავდი მუცელს. შეუბრალებელნი არიან მეგობრები, თუკი ერთმანეთს გადაემტერნენ. წამიც და ორივე სისხლში ვცურავდით. ძველ ბურგუნდულ ღვინოსავით მოჩუხჩუხებდა წითელი ნაკადულები ჩვენი ცხვირებიდან. ვერ გეტყვით, რით დასრულდებოდა ყოველივე ეს, ან ვინ ვის მოუგრეხდა კისერს, რომ, ჩვენდა საბედნიეროდ, აღელვებულ მეზობლებსა და უსტა მედარ ლანიოს, რომელიც სწორედ ამ დროს დაბრუნდა სახლში, არ გავეზავებინეთ. ადვილი საქმე როდი იყო, ნაგაზებივით ვუღრენდით ერთმანეთს. ერთი-ორჯერ სახრეც გადმოგვიჭირეს, ერთმანეთისთვის ხელი რომ შეგვეშვა. უსტა მედარი ძალზე გაბრაზდა, შოლტი გადმოგვიჭირა, გაგვწკეპლა, სილაც არ დაგვაკლო და მერე ლაზათიანად შეგვახურა. ბურგუნდელი ცემა-ტყეპის შემდეგ მოდის ჭკუაზე. ნაცემ-ნაგვემი ფილოსოფი ხდები, უფრო ადვილად გესმის გონიერი სიტყვა. ერთმანეთს რომ ვუყურებდით, სირცხვილი გვწვავდა; სწორედ ამ დროს შემოძვრა მესამე ბაცაცა. ეს გასიებული მეწისქვილე, გაპარსული, წითური, მრგვალი ღორისთავი ჟან-ჟიფლარი გახლდათ, პატარა ჩაცვენილი თვალები და დაბერილი ლოყები ჰქონდა, ასე გეგონებოდათ, ბუკს უკრავსო. - რა ყვინჩილებივით დარევიხართ ერთმანეთს! - ხარხარით თქვა მან. - ბევრს კი მოიგებთ, როცა მაგ ვარიისათვის ერთმანეთს დააგლეჯთ ბუმბულსა და ბიბილოს! დოყლაპიებო! ნუთუ ვერ ხვდებით, რა ნეტარებით იფხორება, როდესაც თქვენ იბღვირებით და ერთმანეთსა ჭამთ. რა თქმა უნდა, ყოველ დედალს უხარია კალთაზე გამოიბას შეყვარებული ხროვა, რომელიც მის ტყავს შებღავის... გინდათ, გონიერი რჩევა მოგცეთ? მუქთად ვიძლევი. შერიგდით. ქალს ქედმაღლურად გასცილდით, ხომ ხედავთ, დაგცინით. ზურგი აქციეთ, ორივენი წადით. დაღონდება, მოენატრებით, თავის გრძნობებში გაერკვევა და მაშინ ვნახოთ, რომელს აგირჩევთ. აბა, მოუსვით, ჩქარა! ნუ აყოვნებთ! უცბად გადავჭრათ, მხნედ! ხალხნო კეთილნო, დამიჯერეთ! და სანამ თქვენ საფრანგეთის შარაგზებზე გაცვეთდეთ თქვენს მტვრიან წაღებს, მე აქ დავრჩები, რომ გემსახუროთ. მზეთუნახავს მე ვუთვალთვალებ, გაცნობებთ, ვით იწუწუნებს და როდესაც ერთს აირჩევს, მეორეს კი დაიწუნებს, გამარჯვებულს შევატყობინებ. დამარცხებული წავიდეს და სახრჩობელა ეძებოს... მოდით, ამით გავათავოთ, წავიდეთ და დავლიოთ! გადაკრავ, დალევ, დაახრჩობ ხსოვნას, წყურვილსა და სიყვარულს. დარდი ისე კარგად ჩავახრჩვეთ (ქვევრებივით დავლიეთ), რომ იმავე საღამოს, სამიკიტნოდან გამოსვლისთანავე, ავიკარით გუდა-ნაბადი, ხელში კომბალი ავიღეთ და კეთილი ჟიფლარის მადლიერი ორი სულელი უმთვარო ღამით თავმომწონედ გზას გავუდექით. ჟიფლარი კი სიამოვნებისგან იბერებოდა, ღორივით გასიებული სახე გაბადროდა და მსუქან ქუთუთოებქვეშ პატარა თვალები უციმციმებდა. მეორე დილით უკვე ისე აღარ მოგვწონდა თავი, მაგრამ ამაში არ ვტყდებოდით, იხტიბარსაც არ ვიტეხდით; ვფიქრობდით, თავს ვიმტვრევდით, არ გვესმოდა ეს სამხედრო მანევრი: ციხე-სიმაგრე უნდა აგვეღო და ჩვენ კი თავაწყვეტილი გავრბოდით. რაც უფრო მაღლა ადიოდა მზე ცის კამარაზე, მით უფრო ვგრძნობდით ჩვენს სისულელეს. საღამო ხანს ერთმანეთს უკვე თვალთვალი დავუწყეთ. მართალია, გარეგნულად არაფერს ვიმჩნევდით და უდარდელად ვსაუბრობდით დარსა და ავდარზე, მაგრამ გულში ვფიქრობდით: „მეგობარო, რა კარგად ჭიკჭიკებ! ვხედავ, გაპარვა გინდა, მაგრამ ვერ მოგართვი, თვალს ვერ ამიხვევ, თავზე მეტად მიყვარხარ, ძმობილო, მარტო როგორ დაგტოვო. თუ სადმე წაბრძანდები (ვიცი, ვიცი, გაიძვერავ), მეც ფეხდაფეხ მოგყვები“. რა ხერხს არ მივმართეთ, ერთმანეთს რომ გავპარვოდით (უკვე საშარდავადაც ერთად დავდიოდით), ღამით ვხვრინავდით, თავს ვამძინარებდით, მაგრამ ჩალაზე დაყრილებს რწყილები და სიყვარული გვჭამდა; ბოლოს, პინიონმა ვერ მოითმინა, წამოხტა და იყვირა: - ჯანაბა და დოზანა, ვიწვი, დავიდაგე, მეტი არ შემიძლია! ვბრუნდები. - დავბრუნდეთ. - ვუთხარი მე. გზას მთელი დღე მოვუნდით. მზე ჩადიოდა და დაღამებამდე მარშეს ტყეს შევაფარეთ თავი. არ გვინდოდა, ჩვენი დაბრუნება გაეგოთ. მასხრად აგვიგდებდნენ. თანაც გვსურდა მოულოდნელად წავდგომოდით მოწყენილ, თვალცრემლიან, მიტოვებულ, თავის თავის მოსაყვედურე დედოფალას: „ვაი, ვაი, საყვარელო, რად წახვედი, რად დამტოვე?“ ეჭვი არ გვეპარებოდა, რომ თითებს იკვნეტდა და იმდუღრებოდა, მაგრამ ვინ იყო საყვარელი? ორივენი ვამბობდით: - მე! და აი, მის ბაღს ჩუმად მივუახლოვდით (გული უცნაურად გვეკუმშებოდა) და მთვარის შუქით განათებული ღია ფანჯრის ქვეშ, ვაშლის ტოტზე დავინახეთ... იცით რა? ვაშლი? არა... მეწისქვილის გაფქვილული ქუდი!... გიამბოთ დანარჩენიც? ძალიან გაიხარებთ, მეგობრებო. ცუღლუტებო, კარგად ვხედავ, სახე გინათდებათ. კაცს ისე არაფერი ახარებს, როგორც მეზობლის უბედურება. რქოსნებს მუდამ უხარიათ სათვისტომოს გამრავლება... კირიასი გაქანდა, ირემივით გადახტა (ირმის რქები ხომ ჰქონდა), ნაყოფდაფქვილულ ვაშლის ხესთან მიიჭრა, კედელზე აცოცდა და ოთახში შეიჭრა. გაისმა ყვირილი და წკავწკავი, ხბოს ბღავილი, გინება... - ჯანაბა და დოზანა, არამზადავ, ღვთის რისხვა! მიშველეთ, მკლავენ! რქოსანო, წუპაკო, წუწკო, კახპა, ჩათლახო, ორპირო, ბაყაყო, მუტრუკო, ყურებს დაგაჭრი, შიგანს დაგაყრევინებ, აგიჭრელებ დუნდულებს, ჰა, მიირთვი, ოყნის თავო!... ატყდა ცემა-ტყეპა, ტყაპატყუპი... ტყლაშ! ტყლუშ! თხლაშ! თხლუშ! ჭურჭელი დაიმსხვრა. მიწაზე გორაობენ, ისმის ქალის წივილი, უნამუსოთა ბღავილი... ამ ჯოჯოხეთურ მუსიკაზე (შენ დაუკარ!), რა გასაკვირია, მთელი უბანი ფეხზე დადგა. მეც არ დავაყოვნე, ისიც კმაროდა, რაც ვიხილე, და საიდანაც მოვედი, იქით გავეშურე, ცალი თვალით ვიცინოდი, მეორეთი კი ვტიროდი, ყურებჩამოყრილი, ცხვირაწეული მივდიოდი და ჩემს თავს ვეუბნებოდი: - ხომ ხედავ, ჩემო კოლა, კარგად გადარჩი, მე და ჩემმა ღმერთმა! გულის სიღრმეში კი წუხდა კოლა, რომ არ გაება ამ მახეში. ბაქიობდა, ხუმრობდა, აჯავრებდა ხან ერთს, ხან მეორეს, დასცინოდა მეწისქვილეს, მზეთუნახავს და ვირს. სული კი წუხდა, გოდებდა და ტიროდა. - იფ, რა კარგია! გული მიწუხს! ვაიმე! მოვკვდები სიცილისაგან... არა, ტირილისაგან. ცოტა კიდევ და თვალთმაქცი ამკიდებდა ქორწინების კურტანს! ნეტავ რად არ ამკიდა! ან რქები რატომ არ დამადგა! ის ხომ მეყოლებოდა. განა ცუდი საქმეა, გყავდეს შეყვარებული კურტნად აკიდებული!.. დალილა! დალილა, ტრადერიდერა. ორი კვირა ორ ცეცხლშუა ვიყავი: არ ვიცოდი, მეტირა თუ მეცინა. ჩემს დაღრანჯულ სიფათზე მეწერა მთელი ანტიკური სიბრძნე. ხან მტირალა ჰერაკლიტე ვიყავი, ხან კი ხითხითა დემოკრიტე. ხალხი პირში დამცინოდა. ზოგჯერ, ჩემს გულისვარდზე რომ ვფიქრობდი, მზად ვიყავი თავი მომეკლა, მაგრამ ასეთი სურვილი ხანმოკლე იყო. საბედნიეროდ... სიყვარული საამურია, მაგრამ ღმერთმანი, ტრფობისათვის არ ღირს თავის მოკვლა. ეს ამადისებს და გალაორებს შეჰფერით! ჩვენ კი, ბურგუნდელები, რომანების გმირები როდი ვართ. ჩვენ ვცოცხლობთ, ვცხოვრობთ. როდესაც გვაჩენდნენ, არავის უკითხავს, გინდათ სიცოცხლე თუ არაო; მაგრამ რაკი გავჩნდით და მოვევლინეთ ამ ქვეყანას, დასწყევლოს ეშმაკმა, აქვე ვრჩებით, არსად გვეჩქარება, ქვეყანას ვჭირდებით... შეიძლება, ჩვენ გვჭირდება. კარგია თუ ცუდი, ეს ქვეყანა, ჩვენი ნებით არ დავტოვებთ, ძალით უნდა გაგვაბრძანონ აქედან. ქვევრს თუ თავი მოჰხადე, უნდა დასცალო კიდეც ბოლომდე. ღვინო თუ დაილია, ახალი ჩავასხათ ჩვენი მადლიანი ფერდობებიდან. ბურგუნდელ კაცს სიკვდილისათვის სად სცალია. ტყუილად ნუ ტრაბახობთ, ჩვენც ვიტანჯებით და ამ ტანჯვა-ვაებას თქვენზე ნაკლებ როდი ვართმევთ თავს. ოთხი თუ ხუთი თვე ძაღლივით ვეტანჯე, მაგრამ დრო ყველაზე მკურნალია, ცხოვრების მდინარეზე გადავყავართ და ჩვენს მწუხარებას მეორე ნაპირზე ტოვებს. ახლა ჩემს თავს ვეუბნები: ვითომც მყოლია-მეთქი ჩემი დედოფალა... ეჰ! დედოფალა, დედოფალა!.. სადედოფლო ქალი იყავ და ის გაბერილი ძეხვი ჟიფლარი, ფქვილის ტომარა, გოგრის სიფათი კი დაგეპატრონა. და უკვე ოცდახუთი წელია, რაც გეალერსება და გეაზიზება!.. უთუოდ გაძღა კიდეც, ასე მითხრეს, ქორწინების მეორე დღესვე მადა დაეკარგაო. ღორმუცელა მსუნაგებისთვის, მეგობარო ჩემო, გადაყლაპულ ლუკმას ეკარგება გემო. თუ ის ალიაქოთი არა, რომლის გამოც ლოგინში, არა ბოდიში, ბუდეში წაასწრეს გუგულს (ეხ! ეგ ღრიალა პინიონი), მუქთახორა ჯამილოკია თავის სქელ თითს არ გაყოფდა ვიწრო ნიშნობის ბეჭედში... ოჰ, ჰიმენ, ჰიმენე! თქმა არ უნდა, კარგად გაება! მაგრამ დედოფალას უფრო მაგრად მოხვდა. უკმაყოფილო მეწისქვილე ჯავრს იყრის მასზე. მაშ, გავიცინოთ, ბრონიონ-ჯან, (სასაცილო ბევრია) ვიცინოთ ჟიფლარზე, ლამაზზე და საკუთარ თავზე... * და აი, სიცილში რომ ვიყავ, ოც ნაბიჯზე, ხეივნის მოსახვევთან (მამა ზეციერო! ნუთუ მთელი ორი საათი ვყბედობ), წითელსახურავიანი, მწვანედარაბებიანი სახლი შევნიშნე; გველივით დაკლაკნილი ვაზი თავისი მორცხვი ფოთლებით მოსავდა მის თეთრ მუცელს. ღია კარის წინ, კაკლის ჩრდილში, ქვის გეჯიდან, სადაც ანკარა წყალი მოჩუხჩუხებდა, თავდახრილი ქალი წყალს იღებდა. დავინახე და მყისვე ვიცანი (თუმცა წლების მანძილზე არ მენახა), მუხლები მომეკვეთა... ცოტა დამაკლდა, არ გავიქეცი, მაგრამ თვალი შემასწრო, დამაცქერდა და აი, მივხვდი, რომ მანაც მიცნო... არა, არაფერი დაიტყო, მეტად ამაყი იყო; მხოლოდ თასლი დაუცურდა გეჯაში და წყნარად მითხრა: - დახე, ვაჟბატონი, რომელსაც ბევრი თავისუფალი დრო აქვს... რა გეჩქარებოდა? - როგორ, მიცდიდი? - ვკითხე მე. - მეტი საქმე არა მქონდა, შენზე ფიქრში ჩამოვდნი! - ჩემსავით ყოფილხარ, - ვუთხარი, - მაგრამ მაინც მახარებს შენი ნახვა. - არც შენ მიშლი ხელს. პირისპირ ვიდექით, ის მკლავებდასველებული, მე - პერანგის ამარა. ორივე ვტოკავდით, ვუმზერდით ერთმანეთს და ძალა არ შეგვწევდა ერთმანეთი დაგვენახა. წყალსატევში სათლი მიცურავდა. - დრო ხომ გაქვს? შემოდი რაღა, - მითხრა ქალმა. - მხოლოდ ორი წუთით, ცოტა მეჩქარება. - არ გეტყობა. რამ მოგიყვანა? - მე? არაფერმა, - ვუთხარი უტიფრად, - ისე, ვსეირნობდი. - მაშ, მდიდარი ყოფილხარ. - ფანტაზია მაქვს მდიდარი, ქისა კი - არა. - არ გამოცვლილხარ, ისევ ის გიჟლარა ხარ. ვუპასუხე: - ვის უნახავს გიჟად დაბადებული, ერთ დღეს განკურნებული. ეზოში შევედით; ჭიშკარი მოიხურა. მარტონი ვიყავით. გარს მოკრიახე ქათმები გვეხვია. ფერმის ხალხი მინდვრად იყო გასული. მღელვარება რომ დაეძლია და თანაც ჩვეულებისათვის არ ეღალატა, საჭიროდ მიიჩნია დაეხურა თუ გაეღო (ზუსტად აღარ მახსოვს) ფარდულის კარი; გზად მედორს გაუწყრა. მე არ მინდოდა ჩემი დარცხვენა შეემჩნია. ლაპარაკი გავუბი სახლზე, ქათმებზე, იხვებზე, მტრედებზე, ძაღლზე, ღორზე, კატაზე და მამალზე. რომ მივეშვი, ნოეს კიდობანივით ყველა ცხოველს ჩამოვუთვლიდი! მაგრამ მოულოდნელად მითხრა: - ბრონიონ! სუნთქვა შემეკრა. ისევ დამიძახა: - ბრონიონ! უსიტყვოდ შევცქეროდით ერთმანეთს. - მაკოცე, - მითხრა ქალმა. თავი არ გავიპატიჟე. როდესაც ხნიერი ხარ, კოცნა თუ საამო არ არის, ვნებაც არავისთვის მოაქვს (ჩვენს შორის დარჩეს და, კოცნა ყოველთვის საამოა) და როდესაც ჩემს ბებერ და ხორკლიან ლოყებზე მისი დაჭმუჭნილი ლოყები ვიგრძენი, ტირილი მომერია. მაგრამ არ მიტირია, ტუტუცი როდი ვარ. იჩხვლიტებიო, მითხრა. - გეფიცები, ამ დილით რომ ვინმეს ეთქვა, მაკოცნინებდი, გავიპარსავდი. ამ ოცდახუთი წლის წინ უფრო რბილი წვერი მქონდა, მაშინ მე მსურდა და შენ კი არა, ჩემო გოგონავ, წვერით გავხახუნებოდი შენს ფუნჩულა ლოყებს. - განა დღემდე ფიქრობ ამაზე? - მკითხა მან. - მე? არა, არასოდეს. სიცილით თვალი თვალში გავუყარეთ ერთმანეთს და ველოდით, პირველი ვინ დახრიდა თავს. - ჯორის თავო, როგორ მგავდი - ჩემსავით ამაყი და ჯიუტი იყავი! ჭაღარა ვირიკელავ, დაბერება არ გინდა. ერთი მაინც უდავოა, სულ არ დამშვენებულხარ, სახე დაგღარვია, თვალს ნაოჭი გარტყია, ცხვირი გაგბრტყელებია; შენს დღეში ლამაზი არ ყოფილხარ, დასაკარგავიც არაფერი გქონია და არც დაგიკარგავს. ერთი ღერი თმაც არ ჩამოგვარდნია, ეგოისტო! მხოლოდ ჭაღარა შეგპარვია. სულელ კაცს რა გაათეთრებს-მეთქი, ვუპასუხე. - არამზადები ხართ მამაკაცები, თავს არაფერზე იწუხებთ და დროსაც მხიარულად ატარებთ. ჩვენ კი, ვბერდებით, ვბერდებით ჩვენსა და თქვენს მაგივრად. ერთი ბეხრეკს მომხედე. ვაი! ვაი! ნეტავ, სად არის ნაზი, მოქნილი სხეული, სამზერად საამო და საალერსოდ კიდევ უფრო ტკბილი? სად არის ის ყელი, ფეხი, კოკრები, წელი და ხორცი, ქორფა ხილივით მკვრივი და გემრიელი. ვაი, სად დავკარგე? სად დავიღუპე? ბაზარში რომ გენახე, მიცნობდი, განა? - თვალდახუჭული გიცნობდი. - თვალდახუჭული კი, მაგრამ თვალახელილი? ერთი შეხედე ჩემს ჩაცვენილ ლოყებს, უკბილო პირს, დანის პირივით წაწვეტებულ ცხვირს, დაწითლებულ თვალებსა და დამჭკნარ მკერდს, თონთლო ტიკს, ამ დამახინჯებული მუცელს... ვუთხარი (კარგად ვხედავდი ყველაფერს, რასაც ამბობდა): - პატარა აზმანი ყოველთვის ჩანს ლამაზმანი. - როგორ, ვერაფერს ხედავ? რამ დაგაბრმავა? - კარგი თვალები მაქვს, დედოფალავ. - ვაი, სად გაქრა შენი დედოფალა, შენი დედოფალა? ვუპასუხე: - „აქეთ გამოიარა ლამაზმა სინდიოფალამ“. მემალება, გამირბის, გადაიმალა. მე მაინც ვხედავ, ვხედავ მის მოხდენილ ცხვირს და ეშმაკურ თვალებს, რომ მზვერავენ და სოროში მეპატიჟებიან. - სოროში ვეღარ შეეტევი, ბებერო მელავ, ღიპი როგორ გაგიშვია! ჩანს, სატრფოს დარდმა არ დაგამჭლევა. - ბევრს მოვიგებდი. მწუხარებასაც ხომ უნდა დაპურება? - მაშ, შემოდი და ერთად დავაპუროთ ყმაწვილი. შევედით, მაგიდას მივუსხედით, აღარც კი მახსოვს, რა ვჭამე, რა დავლიე. სული გართული იყო, მაგრამ ყბები და ყრონტი ჩინებულად მუშაობდა. დედოფალას იდაყვები დაეყრდნო მაგიდაზე და მიყურებდა, მერე დაცინვით მკითხა: - ახლა ხომ ნაკლებად ხარ შეწუხებული? - როგორც სიმღერაშია, - ვუპასუხე მე, - „სხეული დამშეული, სული შეწუხებული, სხეული დაპურებული, სულიც დამშვიდებული“. დუმდა დედოფალას დიდი, თხელი და დამცინავი პირი. მე კი ვბაქიობდი და არც მახსოვს, რა სისულელეებს ვროშავდი, ერთმანეთს ვუყურებდით და წარსულზე ვფიქრობდით. უეცრად: - ბრონიონ! - მითხრა მან, - იცი? არასოდეს მითქვამს, ახლა კი, როდესაც აზრი აღარა აქვს, გეტყვი. მე შენ მიყვარდი. ვუპასუხე: - მე ეს ვიცოდი. - იცოდი, სალახანავ! მაშ, რატომ არაფერი მითხარი? - შენი უკუღმართი ხასიათის გამო. საკმარისი იყო გამემხილა, რომ იმ წამსვე უარს მეტყოდი. - მერედა, რა გენაღვლებოდა, თუკი ფიქრით შენ გეტრფოდი. რას კოცნიან, ბაგეებს თუ მათ ნათქვამებს? - კი, მაგრამ შენი პირი მარტო თქმით როდი დაკმაყოფილდა? მე გავიგე ეს იმ ღამეს, როცა შემოვაღე კარი და თონეში მეწისქვილეს წავუსწარი. - შენი ბრალია, თონე მისთვის როდი თბებოდა. მაგრამ ბრალი მეც მიმიძღვის და კარგადაც დავისაჯე. შენ ყველაფერი გცოდნია, კოლა, მაგრამ ის არ იცი, რომ შენი წასვლით განაწყენებულმა მივეცი თანხმობა მეწისქვილეს. რომ იცოდე, შენზე როგორ ვბრაზობდი! ვბრაზობდი იმ საღამოდან (გახსოვს), როდესაც არად ჩამაგდე. - მე? - დიახ, შენ, შე სათოკე შენა, ერთ საღამოს ბაღში რომ მოხველ ჩემს მოსაწყვეტად და იქ მიპოვე ჩაძინებული... გაიქეცი და ხეზე დამტოვე დაკიდებული. დავიწყე ყვირილი, თავის მართლება. მითხრა: - კარგად მიგიხვდი. ასე ნუ ცდილობ, თავს ნუ იწუხებ! სულელო! დარწმუნებული ვარ, რომ შეიძლებოდეს წარსულის მობრუნება... ვთქვი: - იმასვე ვიზამდი. - ბრიყვო! სწორედ ამისათვის მიყვარდი და რომ დამესაჯე, გტანჯავდი, ამით ვერთობოდი. მაგრამ არ მეგონა, თუ იმდენად ჩერჩეტი იქნებოდი, რომ გაექცეოდი ჩემს ანკესს (რა ლაჩრები ხართ მამაკაცები), იმის ნაცვლად, რომ გადაგეყლაპა. - დიდი მადლობა! ლიფსიტას უყვარს ჭიაყელა, მაგრამ საკუთარ კუჭმაჭსაც უფრთხილდება. გაიღიმა, მაგრამ ნირი არ შეუცვლია: - როცა გავიგე, რომ ჩხუბობდი იმ მეორესთან, მეორე ვირთან (მისი სახელი არ მაგონდება), მდინარეზე თეთრეულს ვრეცხავდი. მითხრეს, რომ გკლავდა. ჩემს ქობინს მყისვე შევეშვი, წყალსაც წაუღიხარ-მეთქი. სარეცხი ფეხით გავქელე, მივყარ-მოვყარე ჭორიკანა დედაკაცები, ფეხშიშველა გამოვიქეცი, სუნთქვა მეკვროდა, მინდოდა მეყვირა: „ბრონიონ! ხომ არ გაგიჟდი? ნუთუ ვერ ხედავ, როგორ მიყვარხარ? ბევრ რამეს მოიგებ, როდესაც ეგ მგელი სხეულის ერთ-ერთ საუკეთესო ნაჭერს მოგაგლეჯს. არ მინდა დასახიჩრებული, ხეიბარი ქმარი, საღ-სალამათი მინდა მყავდეს!..“ ეჰ! დელი-დელა, დელი-დელა, და სანამ ამ ვაიუშველებელში ვიყავი და ვწუწუნებდი, ეს ჩიტირეკია ქარაფშუტა მგელთან ერთად სამიკიტნოში იყლაპებოდა, უკვე დავიწყებოდა, რისთვის ჩხუბობდა და იმ მგელთან ერთად არ გაიქცა? (ლაჩარი! ლაჩარი!) გაექცა და მერე ვის? პატარა აზმანს!.. ბრონიონ, რომ იცოდე, როგორ შემძულდი!.. შეიძლება, დღეს, როდესაც გხედავ, როდესაც კვლავ ერთადა ვართ, ეს სასაცილოდ მეჩვენება; მაგრამ მაშინ, მეგობარო, ნეტარებით გაგატყავებდი, ცოცხლად შეგწვავდი, მაგრამ შენი დასჯა რომ არ შემეძლო... და რადგანაც მიყვარდი, თავი დავისაჯე. გადამეყარა მეწისქვილე, ბრაზისგან მასში გაგცვალე, ეს ვირი რომ არა, სხვა სახედარს ავიკიდებდი. ჩემთვის სულ ერთი იყო, გუგული იქნებოდა თუ ბულბული. აჰ! ჯავრს როგორ ვიყრიდი. მხოლოდ შენზე ვფიქრობდი, როდესაც ის... - მესმის! - და როდესაც ჩემს მაგიერ ჯავრს ის იყრიდა, ვფიქრობდი: ერთი ახლა დაბრუნდეს-მეთქი... მაგრამ ვაი, რომ უფრო ადრე დაბრუნდი, ვიდრე მე მსურდა... დანარჩენი შენ თვითონაც იცი, სამუდამოდ ამ ბრიყვს მივეჯაჭვე... ვირი (არ ვიცი, ის თუ მე?) წისქვილში დარჩა. გაჩუმდა. აქ კარგად მაინც თუ ხარ-მეთქი, ვკითხე. მხრები აიჩეჩა და მითხრა: - მასავით კარგად. - დასწყევლოს ეშმაკმა, - ვუთხარი მე, - ეს სახლი სამოთხე უნდა იყოს. მართალს ბრძანებო, სიცილით მითხრა. სხვა რამეზე ჩამოვაგდეთ საუბარი. მინდვრებზე, ჯალაბზე, ცხოველებზე და ბავშვებზე, მაგრამ რამდენსაც არ ვცდილობდით, მაინც სინანულით წარსულს ვუბრუნდებოდით. ვიფიქრე, გაუხარდება ჩემიანების, ჩემი ოჯახის, ჩემი ცხოვრების გაგება-მეთქი; მაგრამ დავრწმუნდი, (ოჰ! დედაკაცურო ცნობისმოყვარეობავ!), რომ ჩემზე უკეთ იცოდა ყველაფერი და გავაბით მუსაიფი ნემსიდან ძაფზე, ღობეზე, ყორეზე, ამაზე, იმაზე, მთაზე და ბარზე, ლაყბობით ვერთობოდით, არ ვიცოდით საით მივემართებოდით. ორივე ვოხუნჯობდით. ერთმანეთს ოხუნჯობაში ვეჯიბრებოდით. წამოვიდა მოსწრებულ სიტყვათა თქეში, სუნთქვა შეგვეკრა, უმალვე ვხვდებოდით გადაკრულ ნათქვამს, ბაგეს მოსწყდებოდა თუ არა, არ ვაკარებდით მიწას, ვიჭერდით იმ წამს. სიცილისაგან ცრემლი მდიოდა. უეცრად სამრეკლოზე ექვსმა საათმა ჩამოჰკრა. - მამა ზეციერო, უნდა წავიდე! - რა გეჩქარება, მოესწრები. - შენი ქმარი დაბრუნდება. მისი ნახვა კი არაფრად მეპიტნავება. - ერთი მე მკითხე, - მითხრა მან. ფანჯრიდან ჩანდა ველი, რომელსაც საღამოსათვის მორთვა-მოკაზმვა დაეწყო. ჩამავალი მზის სხივები ოქროს მტვრად ეფინებოდა ბალახების მოკანკალე წვერებს. კრიალა ნაკადული მიხტოდა. ერთი ძროხა ტირიფის ტოტს ლოკავდა. ორ უძრავად მდგარ ცხენს - ერთს შავსა და შუბლზე თეთრვარსკვლავიანს და მეორე ჟღალს - ბალახობის შემდეგ ერთმანეთის გავაზე დაედოთ თავი და საღამოს მყუდროებაში ოცნებას მისცემოდნენ. გრილ სახლში მზის, იასამნის, თბილი ბალახისა და ოქროსფერი ფუნის სუნი შემოდიოდა, ოთახის უკუნში, სადაც ონდავ ობის სუნი ტრიალებდა, თიხის ფიალიდან, ხელში რომ მეკავა, ბურგუნდული შავი მოცხარის ნაყენის სურნელება იფრქვეოდა. - რა ნეტარებაა აქ! - და ასე იქნება მთელი სიცოცხლე. ხელი ხელში ჩამავლო. ვუთხარი (მწყინდა, რომ მის სანახავად მოსულს გული ვატკინე): - ეჰ! იცი რა, ჩემო დედოფალავ, საბოლოო ანგარიშში შეიძლება ასეც სჯობდეს, სჯობდეს, ისე, როგორც არის! შენ არაფერი დაგიკარგავს. ერთ დღეს კიდევ რა უშავს, მაგრამ მთელ სიცოცხლეს! მიცნობ, გიცნობ, მალე მოგბეზრდებოდი. შენ კიდევ არ იცი, რა ცუდი კაცი ვარ, არამზადა, უქნარა და ლაზღანდარა, ქარაფშუტა, ჯიუტი, ღორმუცელა, მზაკვარი, მოჩხუბარი, ფუჭი მეოცნებე, ბრაზიანი, უცნაური და ქოსატყუილა. ჩემო გოგონა, უბედურზე უბედური იქნებოდი და ჯავრს იყრიდი. ამას რომ გავიფიქრებ, თმა ყალყზე მიდგება. იკურთხოს მადლი ყოვლის მცოდნე უფლისა, რომ ასე მოაწყო ჩვენი ცხოვრება. სერიოზული და მზაკვრული თვალებით მომჩერებოდა. მისმენდა, მერე ცხვირი ასწია და მითხრა: - მართალს ამბობ, საყვარელო. ვიცი, დიდი არამზადა ხარ (რასაკვირველია, ამას არ ფიქრობდა), ისიც ვიცი, რომ მცემდი; მე კი გიღალატებდი, მაგრამ რა გაეწყობა? უნდა მოხდეს, რაც მოსახდენია, უნდა იყოს ნაცემიც და რქიანიც (ბედის წიგნში ასე დაუწერიათ), განა უკეთესი არ იქნება, ყოველივე ეს ერთმანეთისგან გვრგებოდა? - რა თქმა უნდა; - ვუთხარი მე, - რაღა თქმა უნდა. - მეთანხმები და, თითქოს, არც გჯერა. - როგორ არა, როგორ არა, მაგრამ სჯობს ასეთ ორმაგ ბედნიერებას კაცმა თავი აარიდო. წამოვდექი და ასე დავასკვენი: - ნუ ინანებ, საყვარელო დედოფალავ! ასე თუ ისე, ბოლო ერთი იქნებოდა. გვიყვარს ერთმანეთი თუ არა, ამჟამად, როდესაც ცხოვრების გზა უკვე განვლიეთ, ყველაფერი ეს წარსულს ჩაბარდა, თითქოს არც კი ყოფილა. მითხრა: - მატყუარა. (მართალს ამბობდა). * ვაკოცე და წამოვედი. ზღურბლზე, კარის წირთხლს მიყრდნობილმა თვალებით გამომაცილა. ჩვენს წინ დიდი კაკლის ჩრდილი გაწოლილიყო. მხოლოდ მაშინ მოვბრუნდი, როცა გზაზე მოვუხვიე და დავრწმუნდი, ვერაფერს დავინახავდი. შევდექ, სული რომ მომეთქვა. ჰაერი ერთმანეთზე გადაწნული გლიცინიის ტოტების სურნელებით იყო გაჟღენთილი. შორს მინდვრებში თეთრი ხარები ბღაოდნენ. გზა განვაგრძე, დიდი შარა განზე დავტოვე, მოკლედ მოვჭერი, ვენახები გადავსერე, ფერდობი გადავიარე და ტყეში შევედი. განა იმიტომ, რომ შინ მალე მივსულიყავი? არა, ნახევარი საათის შემდეგ ტყისპირა დიდი მუხის გაფოთლილი ტოტების ქვეშ პირდაღებული უძრავად ვიდექი. არ ვიცი, რას ვაკეთებდი, ვფიქრობდი, ვფიქრობდი. წითელი ცა ქრებოდა. ვუყურებდი, როგორ კვდებოდა მისი ანარეკლი ბურგუნდული ვაზის კრიალა, პრიალა, ღვინისფერ, პატარა და ქორფა ფოთლებზე. სტვენდა ბულბული... გალობით მწყალობდა, ჩემი მეხსიერების შორეთში, ჩემს დამწუხრებულ გულში კი მეორე ბულბული გალობდა; ერთ ასეთ საღამოს სატრფოსთან ერთად ვაზით დაბურულ ფერდობზე ავდიოდი, მაშინ ჯეელი ვიყავი, მხიარული, ხითხითა; ვხუმრობდით და ვლაზღანდარობდით; უეცრად ჰაერში რაღაცამ ჩაიქროლა, ზუსტად არ ვიცი რა იყო, მწუხრის ზარების გუგუნი, დედამიწის საღამოს სუნთქვა, რომელიც იზმორება და მეუბნება, ჩემთან მოდიო, თუ მთვარეს მომწყდარი ნაზი კაეშანი... ორივენი გავჩუმდით, სმენაგადარაჯებულებმა ერთმანეთს ხელი ხელს ჩავავლეთ. ერთმანეთისათვის არც კი შეგვიხედავს, ადგილზე გავქვავდით. მაშინ, ვენახიდან, გაზაფხულის მწუხრი რომ დასწოლოდა, გაისმა ბულბულის გალობა. ვაზზე, რომლის მუხანათი პწკალები გრძელდებოდნენ, გრძელდებოდნენ, გრძელდებოდნენ და ცდილობდნენ მის პატარა ფეხებს შემოხვეოდნენ, თავის ძველსა და სევდიან სიმღერას სულმოუთქმელად გალობდა ტრფობით დამწვარი ბულბული: „გაიზარდე ვაზის პწკალო, გაიზარდე და გვაამე, ჩემზე ნუღარ შეწუხდები, არც დღე მძინავს და არც ღამე“... და დედოფალას ხელი ვიგრძენი, რომელიც მეუბნებოდა: „დაგიჭირე, შენც დამიჭირე, ვაზო იდიდე, ვაზო იზარდე და ჩვენ შეგვყარე“. ბორცვიდან ჩამოვედით. შინ მისვლის წინ ერთმანეთს ხელები გავუშვით და მას შემდეგ ერთმანეთისთვის ხელი აღარ მიგვიცია. აუ! ბულბულო, შენ კიდევ გალობ? ვისთვისღა მღერი? ვაზო, შენც იზრდები? სიყვარულო, ვისთვის გინდა ეგ ბორკილები? ჩამოწვა ღამე, დუნდულოთი ხელებზე, ხელებით კომბალზე დაყრდნობილი, ვით კოდალა თავის კუდზე, ცისკენ ცხვირაშვერილი ვუყურებდი ხის კენწეროს, საიდანაც ბადრი მთვარე იცქირებოდა. ვცდილობდი თავი დამეღწია ჯადოსათვის, რომელიც მბოჭავდა. ვერ მოვახერხე. უთუოდ ხე თავისი ჯადოქრული ჩრდილით მატყვევებდა, ჩრდილით, რომელიც ადამიანს გზას ააცდენს და მისი პოვნის სურვილს უკარგავს. ერთხელ, ორჯერ, სამჯერ, კიდევ და კიდევ შემოვუარე ხეს და იმ ადგილს მაინც ვერ მოვცილდი. რა უნდა მექნა, ბედს დავემორჩილე. ბალახზე წამოვწექი და ღამე ღია ცის ქვეშ გავატარე. ამ სასტუმროში დიდხანს არ მიძინია. სევდიანად ვიგონებდი ჩემს ცხოვრებას. ვფიქრობდი, რას მიქადდა ბედი და რა შემრჩა ხელში. ვფიქრობდი ჩემს დამსხვრეულ ოცნებებზე. ღმერთო! რამდენ მწუხარებას პოულობს კაცი თავისი წარსულის სიღრმეში, შუაღამისას, როცა სული მილეულია! როგორი ღატაკი და შიშველი გეჩვენება თავი, როდესაც გულგატეხილი სიბერის წინაშე აღიმართება იმედმოსილი სიჭაბუკის სურათი!.. გადავითვალე მოგება და ზარალი, ქონება, შემოსავალი: ცოლი უშნო და უხასიათო მყავს, ვაჟები შორს არიან ჩემგან და სულ სხვანაირად ფიქრობენ, ჩემი მხოლოდ გარეგნობა აქვთ; გავიხსენე მეგობართა ღალატი, ადამიანთა სიშლეგე, მომაკვდინებელი სარწმუნოებანი და სამოქალაქო ომები; ჩემი დარბეული საფრანგეთი; ჩემი სულის ოცნებანი, ჩემი ხელოვნების გაძარცვული ქმნილებანი; აბა, რა არის ჩემი ცხოვრება, ერთი მუჭა ნაცარი და სიკვდილის ქარიშხალი, რომელიც ამოვარდნას ლამობს. მწარედ ავქვითინდი, მივეკარი მუხის ფესვებს, ვით მამის მკლავებს, ჩავეკარი, ჩემი სევდა გავანდე. ვიცი, რომ მისმენდა. მერე თვითონაც მითხრა ორიოდ სიტყვა, მანუგეშა; როდესაც რამდენიმე საათის შემდეგ გამომეღვიძა მიწაში ცხვირჩარგულს, ნატკენ გულში სევდა გამქრალიყო, მსუბუქ დაღლასა და კანჭის კუნთებში კრუნჩხვასღა ვგრძნობდი. მზე ამოდიოდა. მღეროდა ჩიტებშესეული მუხა. გალობა ისე წვეთავდა, როგორც ყურძნის წვენი, როცა მტევანს ხელს უჭერენ. ყველანი აქ იყვნენ: სკვინჩა გიომე, ბოლოქანქარა მარი გოდრე, ხეკაკუნა ლეგა სილვია, ტიტინა კიოტა და ჩემი ძმობილი, მუდამ უდარდელი, მოხითხითე ნამგალა, ვისაც არც სიცივე აწუხებს, არც წვიმა, არც ქარი და ავდარი, ყოველთვის იცინის, კარგ ხასიათზეა, განთიადზე პირველი იწყებს გალობას, უკანასკნელი ჩუმდება და სწორედ ამიტომ ჩემსავით ღაჟღაჟა ცხვირი აქვს. აჰ! ეს პატარა ყოჩაღი ბიჭები რა გულიანად გასძახოდნენ. ღამის საშინელებისათვის თავი დაუღწევიათ. ხიფათით სავსე ღამისათვის, რომელიც ყოველ საღამოს ბადესავით ეშვება მათ თავზე. სულშემხუთავი წყვდიადია... ვისი დაღუპვის ჯერია... ფარი, ფარირა!.. განთიადის მკრთალი ღიმილი გააცხოველებს გაყინულ სახეს და გაფითრებულ ბაგეებს... უაი ტი, უაი ტი, ლა ლაი, ლა ლაი, ლადერი... ჭიკჭიკით, ჟივილით, მეგობრებო, აღტაცებითა და სიყვარულით ზეიმობენ და ეგებებიან განთიადს! გადატანილი ტანჯვა, მოსალოდნელი საფრთხე, მუნჯი შიში, ფხიზელი ძილი, ერთი სიტყვით, ღამე, საშინელი ღამე, ყველაფერი ეს დავიწყებას მიეცა. ყველაფერი ფრრ, გაქრა, გაფრინდა. აუ, დღეო! დღეო ახალო! ჩემო გუგულო, მასწავლე შენი საიდუმლოება ყოველ განთიადზე მკვდრეთით აღდგომისა. გუგული სტვენას განაგრძობდა. მისი ძლიერი ირონია მეც მამხნევებდა, მიწაზე ჩაცუცქულმა მეც დავსტვინე მასავით. გუგული... „გუგული თეთრი, გუგული შავი, რუხი ნევერელი გუგული“, მგოსანი, ფრთოსანი, ტყის გულში კუკუ-მალიას თამაშობდა. „გუგულო, გაჩუმდი, გაჩუმდი, ნუ მღერი, ეშმაკმა მოგტეხოს კისერი“. ავხტი, გადავკოტრიალდი, კურდღელმაც მომბაძა; იცინოდა, იმდენი ეცინა, რომ პირი გაპობოდა. გზას გავუდექი, გულიანად ვმღეროდი. - ყველაფერი კარგია, ყველაფერი კარგია! მეგობრებო, დედამიწა მრგვალია... ვინც ცურვა არ იცის, ფსკერისაკენ მიდის. ჩემი ხუთი გრძნობის ფართოდ გაღებულ ფანჯრებში შემოიჭერ, ქვეყნიერებავ, იჩუხჩუხე ჩემს სისხლში! რაო! ბრიყვი ხომ არა ვარ, ცხოვრებას გავებუტო იმიტომ, რომ არ მომცა, რასაც ველოდი. ნდომას რომ გზა მისცე, „ეს რომ მქონდეს... ის რომ მექნება...“ სად წახვალ... სურვილებს რა გამოლევს, კაცის გულს რა გააძღებს. მუდამ ის უნდა, რაც არა აქვს, რაც აქვს, არად აგდებს. თვით ბატონიშვილი დე ნევერი, ან მეფე, ან მამა უფალი. ყველას თავისი საზღვრები, თავისი სფერო აქვს. განა იმისთვის უნდა ვიღელვო და ვიწუწუნო, რომ ამ სფეროდან გამოსვლა არ შემიძლია? ვითომ სხვაგან უკეთ ვიქნები? შინა ვარ და აქვე დავრჩები, ეშმაკმაც დალახვროს, დავრჩები, სანამ შემეძლება. რად უნდა ვიწუწუნო? ბოლოს და ბოლოს, ჩემი მოვალე არავინაა! ხომ შეიძლებოდა, რომ არც კი მეცხოვრა... ღმერთო! ამის გაფიქრებაც კი შიშის ზარსა მცემს. როგორ! რა იქნებოდა ეს პატარა, მშვენიერი, მშვენიერი სამყარო, ეს ცხოვრება უბრონიონოდ! ანდა ბრონიონი უსიცოცხლოდ! რა სევდიანი სამყარო იქნებოდა, მეგობრებო!... ყველაფერი მშვენიერია ისე, როგორც არის. ეშმაკსაც წაუღია ის, რაც არა მაქვს! რაც მაქვს, ხომ ჩემია... * კლამსიში ერთი დღის დაგვიანებით დავბრუნდი. თუ როგორ დამიხვდნენ, ამის წარმოდგენა თქვენთვის მიმინდვია, მაგრამ ამას დიდად არ შევუწუხებივარ; როგორც ხედავთ, სხვენზე ამოვედი, ჩემს თავთან ლაპარაკით გული ვიჯერე და ცხვირის ქნევით, ენაგამოყოფილმა ჩავწერე ჩემი დარდი და სიამე, სიამე ჩემი დარდებისა... რაც გტანჯავდა მანამდე, რამაც წინათ ჩაგქოლა, რა კარგია შემდეგში მოგონება, მოყოლა. *გარძელება*…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 8:09pm on მაისი 9, 2016
- თემა: ამოსის წინასწარმეტყველება (განმარტება 5-9)
- ებელი! რადგან ასე ამბობს უფალი ღმერთი: ქალაქს, ათასის გამომყვანს, ასიღა შერჩა და ასის გამომყვანს ათიღა შერჩა ისრაელის სახლიდან" . წინასწარმეტყელი მსმენელს ისრაელის სამეფოს დაცემის მიზეზით წარმოთქმული გოდების მოსასმენად იხმობს. მიუხედავად იმისა, რომ იერობოამ II-ის დროს ჩრდილოეთის სახელმწიფომ დიდების მწვერვალს მიაღწია, ამოსი მასზე ახლო მომავალში მოწევნად უბედურებას სულიერი თვალით განჭვრეტს და წინასწარ იწყებს თანატომელთა გამოტირებას. მოსმენილი სიტყვები მსმენელებზე შემაძრწუნებელ გავლენას ახდენდა, მათ ვერ გაეგოთ, რატომ მწუხარებდა მეზობელი სამეფოდან სტუმრად მოსული პიროვნება, როდესაც, ერთი შეხედვით, თითქოს ამის არანაირი მიზეზი არ არსებობდა. სამგლოვიარო გოდება, რასაც სიმღერის სახით გამოთქვამდნენ, ჩვეულებრივი მოვლენა იყო ებრაელებისთვის. მას მიმართავდნენ ნათესავის, მეგობრის გარდაცვალებისას. მეფე დავითი, შეიტყობს რა საულისა და იონათანის გარდაცვალებას, უდიდესი მწუხარებით დაიტირებს მამა-შვილს: ‘საულ და იონათან, საყვარელნი და სანატრელნი სიცოცხლეში, სიკვდილშიაც განუყრელნი არიან, არწივზე უსწრაფესნი, ლომზე უძლიერესნი". პავლე იუნგეროვი: ამოსი ისრაელის მოსახლეობას ქალწულს ადარებს. წინასწარმეტყველი, დარწმუნებულია რა ხსენებული ქალწულის დაცემაში, ამჯერად განსაცდელის გარეშეუქცეველობაზე მიუთითებს. ნეტარი იერონიმეს სიტყვით, ‘ქალწულად იუდეველი ერი იწოდება არა იმიტომ, რომ ზნეობრივ სიწმინდეს იცავდა იგი, არამედ, მსგავსად ქალწულისა, ღმერთთან ოდესღაც წინდობით იყო დაკავშირებული. და ამოსს მითითება ეძლევა, რომ გოდებდეს მისთვის, რადგან ვერასოდეს დაუბრუნდება საკუთარ ქალწულებრივ მდგომარეობას". შემდეგ წინასწარმეტყველი მოკლედ გადმოქვცემს, თუ როგორი იქნება ისრაელის დაცემა: ქალაქი, რომელიც ბრძოლაში ათას მეომარს აგზავნიდა, ასზე მეტს ვეღარ მიავლენს, ხოლო ასის წარმვლენი ოდენ ათ მეომარს შეკრებს, რაც გულისხმობს იმას, რომ ისრაელის მოსახლეობა ათჯერ შემცირდება. აღნიშნული მოვლენა სალმანასარის მიერ სამარიის დაპყრობის შედეგად განხორციელდა, როდესაც მოსახლეობის სიმცირის გამო ყოფილ ისრაელის სამეფოში მტაცებელი ცხოველები გამრავლდნენ). მხ. 4-6. ‘რადგან ასე ეუბნება უფალი ღმერთი ისრაელის სახლს: მეძებეთ და ცოცხალი დარჩებით! ნუ ეძებთ ბეთელს და გილგალში ნუ მიდიხართ, ბერშებაში ნუ დაიარებით; რადგან დატყვევდება გილგალი და ბეთელი გაცამტვერდება. ეძებეთ უფალი და ცოცხალი დარჩებით, რომ ცეცხლივით არ წაეკიდოს იოსების სახლს შთასანთქმელად, რადგან არავინ იქნება ჩამქრობი ბეთელში". პავლე იუნგეროვი: ღვთის წინაშე ისრაელის უკეთური საქციელის შესახებ საუბრისას ამოსი ბეთილში, გილგალსა და ბერსაბეში სიარულზე მიუთითებს. ბეთილისა და გილგალის თაობაზე ადრეც ითქვა. რაც შეეხება ბერსაბეს, იგი პალესტინის სამხრეთ ნაწილში მდებარეობდა, იუდეის სამეფოს ეკუთვნოდა და მამამთავართა სახელებს, აბრაამს, იოსებსა და იაკობს, მათდამი ღვთის გამოცხადებას უკავშირდებოდა. მაგრამ ხსენებულ წმინდა ადგილზე უკანონო საკურთხევლები - სიმაღლეები აღემართათ, რომლებიც შემდგომში იუდეის ერთ-ერთმა უღირსეულესმა მეფე იოშიამ გაანადგურა. ბერსაბეში მისასვლელად ისრაელის მკვიდრებს მთელი იუდეა უნდა გაევლოთ და მიუხედავად ამგვარი გულმოდგინებისა, საღვთო რისხვა მათ მაინც ვერ დააცხრეს. შედეგად, ე. წ. სამლოცველო ადგილები დამხობილი იქნება: გილგალის მკვიდრებს ტყვედ წაასხამენ, ხოლო ბეთილი არარაობად იქცევა. ბერსაბეზე, როგორც იუდეის სამეფოს კუთვნილი ქალაქის შესახებ, წინასწარმეტყველი არაფერს ამბობს. მაგრამ ისრაელის მკვიდრებმა ბეთილისა და გილგალის აღმოფხვრის შესახებ ცნობა მხოლოდ ამ ორი ქალაქის განდგურების თაობაზე უწყებად რომ არ მიიღონ და თვითნებური ღვთისმსახურებისთვის მათ მაგივრად სხვა ქალაქები არ შეარჩიონ, ამოსი მთელი ისრაელის სამეფოს დაღუპვას იუწყება: განრისხებული ღმერთი თითქოსდა ცეცხლით გადაწვავს იოსების სახლს). მხ. 18-20. ‘ვაი, უფლის დღის მონატრულთ! რისთვის გინდათ უფლის დღე? ბნელია ის და არა ნათელი. როგორც ლომისგან გაქცეულ კაცს დახვდება დათვი, ან სახლში მისული მიეყუდება კედელს და გველი უკბენს. განა ბნელი არ არის უფლის დღე და არა ნათელი? წყვდიადია და შუქის ნატამალი არ არის მასში" . წმ. კირილე ალექსანდრიელი: ამოსის მიერ არაერთგზის გაჟღერებული მუქარის შემდეგ, რომლის მიხედვითაც ისრაელიცა და იუდაც განადგურდება, მოსახლეობა ამ დღის დადგომას ნატრულობდა და ამბობდა, რომ ძალუძთ, ნებისმიერ მტერს გასცენ საკადრისი პასუხი, რომ არ არსებობს განსაცდელი, რისი გადალახვაც მათთვის შეუძლებელია, თუმცა ამოსი მსმენელს აფრთხილებს, რომ ეს დღე არათუ ნათელი იქნება იუდეველთათვის, არამედ მათ ყოფას უმძიმესი განსაცდელებით დააბნელებს). ნეტარი იერონიმე: იუდეველნი ტყვეობის დღეს ნატრულობდნენ, ამბობდნენ: ნეტავ მალე დადგებოდეს ჟამი, რაზეც წინასწარმეტყველები მიუთითებენ. ამ ადამიანებმა, უგუნურების მიზეზით, საღვთო ჭეშმარიტებასთან ნაზიარებ მოღვაწეთა მიერ გამოთქმული მანუგეშებელი სიტყვები, სადაც მომავალში განსახორციელებელი მესიანური მოვლენების შესახებ იყო საუბარი და ადამიანის სულიერ კეთილდღეობას, ცოდვის, სიკვდილის მონობისგან გამოხსნას იუწყებოდა, მატერიალური სიკეთის გარანტად აღიქვეს და საკუთრივ ტყვეობის შემდგომ პერიოდს დაუკავშირეს. ისინი ფიქრობდნენ, რომ თუკი ღმერთი იუდეველ ხალხს ესოდენ წყალობას ჰპირდება, მცირეოდენი განსაცდელის დათმენას წინ არაფერი უდგას, ცოტას გავიჭირვებთ და მერე არხეინად ვიცხოვრებთ. შესაბამისად, ამოსი მსმენელებს განუმარტავს, რომ უფლის დღე, რასაც ხალხი სიხარულით შეჰნატრის, ბნელი იქნება და არა ნათელი, რადგან ტყვეობის შემდგომი პერიოდი, რომელსაც მოსახლეობა ყალბი წარმოდგენებით ასე მოელის, სინამდვილეში დიდი ტკივილისა და განსაცდელების მიმნიჭებელი აღმოჩნდება, რაც იუდეველთა შემდგომმა ისტორიამ ცხადად დაადასტურა). პავლე იუნგეროვი: იუდეველებს დიდად ეწადათ წინასწარმეტყველთაგან ნაუწყები უფლის დღის დადგომა და ფიქრობდნენ, რომ სწორედ ამ ჟამს მიჰმადლებდა მათ უფალი ძლევასა და ბატონობას ყველა სხვა ხალხებზე და, ამასთანავე, ქვეყნიურ საბოძვარსაც არასოდეს მოაკლებდა. მუსრავს ამოსი ასეთ ცრუ შეხედულებებს და მსმენელს არწმუნებს, რომ ცოდვილი ისრაიტელებისთვის უბედურების მეტს არაფერს მოიტანს ხსენებული დღე. უფლის მსჯავრის დადგომისას ისრაელის მოსახლეობა მრავალი მომაკვდინებელი განსაცდელით გარემოიზღუდება, მსგავსად ადამიანისა, რომელიც ველად გავიდა, ლომს გადაეყარა და გაექცა მას, მაგრამ შემდეგ მოულოდნელად დათვი შემოეგება, რომელსაც ასევე დაუსხლტა, სახლში მისული და კედელს მიყრდნობილი კი გველმა დაგესლა). იღუმენი არსენი: გამოთქმა უფლის დღე, რომელიც ხშირად გვხვდება საწინასწარმეტყველო წიგნებში და ყველა იუდეველის მიერ შემეცნებული იყო როგორც გამარჯვების ნათელი დღესასწაული, უეცრად ამოსთან სრულიად განსხვავებული მნიშვნელობით წარმოჩნდება – ვითარცა ტკივილის, გლოვისა და სიბნელის დღე. რა გახდა შინაარსის ამგვარი ცვალებადობის მიზეზი? უფლის დღე (ებრ. Iოიმ Iაჰვე) უაღრესად მნიშვნელოვანი გამოთქმაა საწინასწარმეტყველო მოძღვრებაში და სწორედ ამოსის წიგნში ვხვდებით მას პირველად. თეკოიელი მწყემსი იყენებს შესიტყვებას, რომელიც თანამედროვეთა შორის საყოველთაოდ იყო ცნობილი და, ერთი შეხედვით, აღნიშნულ ტერმინს არ სჭირდებოდა რაიმე განმარტება, რადგან რიგით მსმენელებსა და მკითხველებს მშვენივრად ესმოდათ, რას შეეხებოდა მსჯელობა. თანამედროვე ბიბლეისტიკაში, გერმანელი მეცნიერის, გერხარდ ფონრადის სტატიით დაწყებული, მიღებულია მოსაზრება, რომ უფლის დღე განიმარტოს როგორც სამხედრო ტერმინი, ვითარცა ერთ-ერთი საკვანძო მნიშვნელობა ‘წმინდა ომის" კონცეფციისა. წარმოდგენა იმის შესახებ, რომ ისრაელის ომს თავად უფალი აწარმოებს, ტრადიციულია ბიბლიისთვის. სახალხო წარმოდგენაში უფლის დღე ეს იყო ისრაელის გარშემომზღუდავ მტრებზე ღვთის გამარჯვება, ხოლო ესქატოლოგიური მნიშვნელობით – ყველა მტრის დამარცხება. საუკეთესო მოლოდინებს უკავშირებდა ერი უფლის დღეს, მაგრამ წინასწარმეტყველი ილუზიას განაქარვებს, ის მთლიანად ცვლის გულუბრყვილო შეხედულებას და მწარე ირონიას მიმართავს. არ უნდა ტყუვდებოდნენ ისრაიტელნი საკუთარ მტერზე ტრიუმფის ამაო მოლოდინში, - ამბობს ამოსი, - რადგან არათუ ნათელი იქნება უფლის დღე მათთვის, არამედ ბნელი. რატომ? იმიტომ, რომ ამიერიდან განა ისრაელის მხარეს იბრძოლებს ღმერთი, არამედ პირიქით – საკუთარი ხალხის წინააღმდეგ და მათი მტრების მხარდამხარ. ამრიგად, ამოსი უფლის დღეში ხალხში საყოველთაოდ გავრცელებული მოსაზრების სრულიად საპირისპირო მნიშვნელობას მოიაზრებს. მაშ, როგორ უნდა გვესმოდეს უფლის დღე? ნათელია იგი თუ ბნელი? პასუხი აღნიშნული დღის მომლოდინეთა ზნეობრივ მდგომარეობაზეა დამოკიდებული და თუკი ვითარება იერობოამ II-ის მეფობის დროინდელი ისრაელის მსგავსია, ასეთებისთვის ბნელია იგი და არა ნათელი. ამოსის კვალად უფლის დღეში ნეგატიურ მნიშვნელობას ხედავენ წინასწარმეტყველები სოფონია და იოელი: ‘უფლის რისხვის დღე" (სოფ. 2.2), ‘უფლის შურისგების დღეს" (სოფ. 2.3) და ა. შ. ‘ვაი ჩვენს დღეს! რადგან ახლოვდება უფლის დღე და დაქცევასავით მოდის უზენაესისგან" (იოელ. 1.15), ‘ჩაბერეთ საყვირს სიონზე, დაეცით ყიჟინა ჩემს წმიდა მთაზე! დაე, შეძრწუნდნენ ქვეყნის მკვიდრნი, რადგან უფლის დღე მოდის, ახლოვდება. დღე ბნელი და უკუნი, დღე ღრუბლიანი და ჯანღიანი! ბინდივით ეფინება მთებს უშტი და უშქარი, ძლიერი ხალხი, რომლის მსგავსი არ ყოფილა დასაბამიდან და არც მის მერე იქნება მომავალ თაობებში" (იოელ. 2. 1-2) და ა. შ. სოფონიასა და იოელისთვის უფლის დღე ახალბაბილონური იმპერიის მათ სამშობლოზე, იუდეაზე, გამარჯვების დღეა, როგორც საუკუნეებით უწინარეს ამოსისთვის იყო იგივე ტერმინი ისრაელის ასურელთაგან დამონების მაუწყებელი. ბოლო დროის წინასწარმეტყველთაგან ზაქარია იყენებს ხსენებულ შესიტყვებას, რაშიც იერუსალიმზე მომავალ უბედურებებს მოიაზრებს. ესპანელი ღვთისმეტყველები ალონსო შოკელი და სირკე დიასი გამოთქვამენ ვარაუდს, რომ შესაძლოა, ამოსი უფლის დღეში რომელიმე იუდაურ სატაძრო დღესასწაულს მოიაზრებდა. ‘როგორც ლომისგან გაქცეულ კაცს დახვდება დათვი, ან სახლში მისული მიეყუდება კედელს და გველი უკბენს…", - ცხოველთა ხსენებული სამი სახეობით, რომლებთანაც შეხვერდა ადამიანისთვის სასიკვდილოდ სახიფათოა, წინასწარმეტყველი უფლის დღის გარდაუვალ დადგომას მიუთითებს. შეუძლებელია ლომს გაექცე, მგრამ რომც მოხდეს ასე, სულაც არ ნიშნავს გადარჩენას – დაღუპვა უეჭველად დათვის ხელით აღესრულება, ვთქვათ, მასაც გაერიდე, ერთი შეხედვით, სამშვიდობოს მისულს, სახლში, გველის გესლი მოგაკვდინებს. ასე რომ, ვერ გადაურჩება ისრაელი უბედურებას. ოდესღაც პალესტინასა და ახლო აღმოსავლეთის სხვა რეგიონებში ლომები და დათვები ბინადრობდნენ. როგორც წმინდა წერილით, ასევე გარდამოცემის გზით საკმაოდ ხშირად ვგებულობთ ამის შესახებ. ხსენებული ცხოველები ყველაზე სახიფათონი იყვნენ აღთქმულ მიწაზე. მათი განადგურება, დაახლოებით, ათასი წლის წინ მოხდა. ისრაელში მცხოვრები სიძველეთა მკვლევარი და ბრწყინვალე გიდი - ელენე ხალფენი ვარაუდობს, რომ პალესტინაში მობინადრე უკანასკნელი ლომები და დათვები ჯვაროსანთა შუბებითა და მახვილით განადგურდნენ. რაინდთა სამოსში გამოწყობილებსა და დიდი ჟინით შეპყრობილებს, მათ დიდი სურვილი ჰქონდათ, ქალბატონების წინაშე საკუთარი სიმამაცე მოკლული მხეცების ტყავით დაემოწმებინათ. დღესდღეისობით ხსენებული სამი სახეობიდან აღთქმულ მიწაზე მხოლოდ გველებია დარჩენილი). მხ. 25-27. ‘განა მოგქონდათ ჩემთან მსხვერპლი და ძღვენი ორმოცი წლის მანძილზე უდაბნოში, ისრაელის სახლო? დაატარებდით თქვენი მოლოქის და ქიუნის კარავს, თქვენს კერპებს, თქვენი ღმერთების ვარსკვლავს, თქვენსავე ნაკეთებს. ამიტომაც დამასკოს იქით გადაგასახლებთ, ამბობს უფალი, ცაბაოთ ღმერთია მისი სახელი" . მითითებული მუხლები ‘საქმე მოციქულთას" წიგნში გვხვდება . ამოსი წარმოდგენილი სიტყვებით ცდილობს, მსმენელებში კიდევ ერთი გაუკუღმართება აღმოფხვრას. კერძოდ, მოსაზრება იმის შესახებ, რომ უფლის წინაშე მხოლოდ შესაწირის მიტანაა საკმარისი და ღმერთი ადამიანს ყოველგვარ ცოდვას მიუტევებს. აღნიშნული საკითხის განსამარტად წინასწარმეტყველი იუდეველი ერის წარსულს იგონებს, თუ როგორ განეკუთვნათ მათ სასჯელად უდაბნოში ორმოცწლიანი მოგზაურობა. თხრობის მთავარი არსი ისაა, რომ მიუხედავად უდაბნოში აღსრულრბული მსხვერპლშეწირვებისა, ეს სასჯელი (ორმოცწლიანი მოგზაურობა) მაინც არ გაუქმებულა. თუ ცალკე აღებული ლიტურგიკული ქმედება საკმარისია იმისთვის, რომ საღვთო მსჯავრი აღიხოცოს, მაშინ იუდეველები უდაბნოში აღვლენილი მსხვერპლის წილ ქანააში გაცილებით ადრე უნდა შესულიყვნენ... აქვე შეგვიძლია კაენისა და აბელის შესაწირი გავიხსენოთ. უფალმა მათგან მხოლოდ ერთი შეიწყნარა, რითიც ნათლად წარმოჩინდა, რომ ცალკე აღებული ლიტურგიკული ქმედება, მასში მონაწილე ადამიანის პიროვნული მოღვაწეობის გარეშე, ნაკლულია და მხოლოდ იგი ვერ გახდება ადამიანისთვის მადლის მიმნიჭებელი. წმ. კირილე ალექსანდრიელი: წარმოდგენილ მუხლებში საუბარია იუდეველთა არაბეთის უდაბნოში 40 წლიანი მოგზაურობის შესახებ. ამოსის ბაგეებით უზენაესი მსმენელს უცხადებს, რომ სინასთან მიღებული მცნება მსხვერპლთა შეწირვის თაობაზე რჩეული ერის აღთქმულ ქვეყანაში დამკვიდრების შემდეგ უნდა შესულიყო ძალაში. რაც შეეხება უდაბნოში აღვლენილ მსხვერპლს, ეს იუდეველთა ნება-სურვილით ხდებოდა და არა რჯულდებითად. უფალი ამით იუწყება, რომ მსხვერპლშეწირვა, როგორც ებრაელებს მიაჩნდათ, არასაკმარისია და გაცილებით მეტია საჭირო ღმერთსა და ადამიანს შორის კავშირის დასამყარებლად. ამოსი მსმენელს ასევე ახსენებს უდაბნოში მათ წინაპართა მიერ გამოვლენილ კერპმსახურებას - „მოლოქისა და ქიუნის კერპები". რომელ კერპებზეა აქ საუბარი? მას შემდეგ, რაც მოსე და ისუ ნავესი მთაზე ადიან, აარონის ხელმძღვანელობით დარჩენილი ხალხი ამ უკანასკნელს კერპის აღმართვას მოსთხოვს . აარონი ოქროს ხბოს ჩამოასხამს, მაგრამ გარდა ამ კერპისა იუდეველებმა სხვა კერპებიც გაიმზადეს. შესაძლოა, ვინმემ იკითხოს, თუ საიდან ჩანს ყოველივე ეს? მთიდან ჩამოსული მოსე ჯერ აარონს უსაყვედურებს, შემდეგ კი უფლისკენ მიიქცევა და ამბობს: „დიდი ცოდვა ჩაიდინა ამ ხალხმა: ოქროს ღმერთები გაიკეთა". ჩამოსხმული იყო ხბო, მაგრამ მოსემ კარგად იცოდა, რომ მისმა ხალხმა სხვა „ღმერთებიც" აღმართა. იგივეს გვამცნობს სტეფანე პირველმოწამეც . აქედან ცხადია, რომ იუდეველებმა უდაბნოში მოლოქის კარავი აღმართეს, მასში კერპი განათავსეს და მოლოქი უწოდეს. ის მოაბიტური კერპი იყო, რომელსაც შუბლის ზედა ნაწილში ძვირფასი ქვა ჰქონდა ჩამაგრებული. აღნიშნული სახელი ითარგმანება როგორც ‘მათი მეფე". თავად ეს კერპი დილის ვარსკვლავის სახეს წარმოადგენდა. რაც შეეხება მეორე სახელს - რემფა, იგი შინაარსობრივად დაბრმავებას ნიშნავს. ამოსის წიგნის ებრაულ ტექსტში, შესაბამის ადგილზე გვხვდება ტერმინი ქიუნი. მისი წარმომავლობა უცნობია და მხოლოდ ამოსთანაა გამოყენებული. 70-თა თარგმანში იმავე ადგილას ზემოთმითითებულ რემფას ვკითხულობთ, როგორც ჩანს რემფაცა და ქიუნიც ერთი და იმავე კერპის განსხვავებული სახელებია). ნეტარი იერონიმე: წინამდებარე ადგილი გვატყობინებს, რომ მსხვერპლი და ძღვენი, რასაც იუდეველნი უდაბნოში ორმოცწლიანი მოგზაურობისას აღავლენდნენ, ეკუთვნოდა არა ღმერთს, არამედ მოლოქს, რომლის კარავსაც ისინი დაატარებდნენ. თუ როგორი გამოსახულება ჰქონდა აღნიშნულ კერპს, ამას შემდეგი სიტყვები ცხადყოფს: ‘თქვენი ღმერთების ვარსკვლავს". ხაზგასმული სიტყვის ადგილზე ბიბლიის ებრაულ ტექსტში გვხვდება ტერმინი ცოცჰაბ, რაც ლუციფერს ანუ დილის ვარსკვლავს ნიშნავს). პავლე იუნგეროვი: ამოსის წიგნი, მასში აღნუსხული მრავალი უწყებითურთ, ერთი კონკრეტული თავისებურებითაც გამოირჩევა. კერძოდ, წინასწარმეტყველი მთელ რიგ ისეთ მოვლენებს გვაუწყებს, რაც ძველი აღთქმის სხვა წიგნებში არსად დაფიქსირებულა. მაგალითად, ისრაელის სამეფო საწმინდართა ორგიებითა და სიმთვრალით შეურაცხყოფის შესახებ უწყებას მხოლოდ ამოსთან ვხვდებით და არც ერთ წინასწარმეტყველს ისრაელისა და იუდას არსებობის მანძილზე მსგავსი დანაშაულის თაობაზე არაფერი უთქვამს. მექრთამეობა, ღარიბ მოსახლეობაზე ძალადობა, დაბალი სოციალური ფენის დაუნდობელი ჩაგვრა მხოლოდ ამოსის წიგნშია ნაუწყები შთამბეჭდავი სახით. კიდევ ერთი განსაკუთრებული შემთხვევა: იუდეველი ერის მიერ ორმოცწლიანი მოგზაურობისას მოლოქის კერპისა და რემფა ვარსკვლავის ტარების შესახებ ცნობაც წმინდა წერილის ერთადერთ წიგნში, ამოსთან მოგვეპოვება... წინასწარმეტყველი იმ მიზეზით ამხელს იუდეველებს, რომ ისინი ჯერ კიდევ უდაბნოში მოგზაურობისას, ღვთისგან გაჟღერებული მცნებების მსმენელნი, მანათობელ ქმნილებებს სცემდნენ თაყვანს, მათ სახელზე კერპებს აგებდნენ კარვებითურთ, სადაც ამ კერპებს ათავსებდნენ და ასე მოგზაურობდნენ უდაბნოში, მსგავსად ლევიტელებისა, რომლებსაც აღთქმის კიდობანი და კარავი დაჰქონდათ. იუდეველებს ვარსკვლავური კულტის შეთვისება ეგვიპტელთაგან ძალუძდათ, რომლებიც უძველესი დროიდან მისდევდნენ ამგვარ კერპმსახურებას. ჰეროდოტე და დიოდორე სიცილიელი ეგვიპტელთა შორის მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების თაყვანისცემის ფართოდ დამკვიდრებული ტრადიციის შესახებ გვამცნობენ. ისინი კარვებსა და გადასატან კიდობნებს ამზადებდნენ და სადღესასწაულო პროცესიისას სხვადასხვა ღმერთის კერპებს დაატარებდნენ. ასე რომ, ამოსის თანამედროვე იუდეველთა სისხლში, ჯერ კიდევ შორეული წინაპრების კვალად, ღვთისადმი ურწმუნოებისა და წარმართობისკენ სწრაფვის ვნება ბობოქრობდა). მღვდ. იოანე პობედინსკი: მოსეს არსად უხსენებია უდაბნოში მოლოქისა და რემფასადმი იუდეველი ერის მსახურების შესახებ, ამიტომაც ზოგიერთები აღნიშნულ ბიბლიურ წინადადებას ასე თარგმნიან: ‘თქვენ ორმოცი წლის მანძილზე მოქგონდათ ჩემთან მსხვერპლი და შესაწირავი, მაგრამ ამჯერად მოლოქის კარავი გიტვირთავთ … ამიტომაც გადაგასახლებთ დამასკოს იქით". თუმცა ასეთი თარგმანი შეუსაბამოა ებრაულ ტექსტთან, რადგან 1. მასში წინადადება კითხვითი სახითაა წარმოდგენილი. 2. ამოსის დროინდელ ისრაელის სამეფოში მოლოქისა და რემფას კერპების არსებობა ისტორიულადაც დაუდასტურებელი მოვლენაა. 3. პირველმოწამე სტეფანე კერპმსახურებაში არა ამოსის, არამედ მოსეს თანამედროვეებს ამხელს . მოსე ხუთწიგნეულის მრავალ ადგილზე ადასტურებს, რომ იუდეველები სინასთან მიღებულ რჯულს არცთუ დიდი გულმოდგინებით იცავდნენ. იგი თანატომელებს განსჯის, რადგან უდაბნოში, სადაც სურდა მავანს, იქ სწირავდა მსხვერპლს ,მაშინ როდესაც რჯულის თანახმად მხოლოდ კარავთან უნდა მომხდარიყო მსხვერპლის მიტანა . სხვაგან აშკარად ამხელს იმავე ხალხს კერპმსახურებაში . იმავე უკეთურებაში სდებს ბრალს ამოსის თანამედროვე ებრაელებს ეზეკიელი . ეგვიპტიდან გამოსული იუდეველების შეცოდებებზე მოსე დეტალურად არ საუბრობს, როგორც ღვთისაგან უკვე განსჯილ თაობაზე. და საერთოდ, სინას მთიდან განშორების შემდგომი მოვლენების თაობაზე ხუთწიგნეულში მხოლოდ მცირედი რამაა თქმული). თავი 6 მხ. 1-6. ‘ვაი უზრუნველთ სიონზე და უდარდელთ სამარიის მთაზე, სახელოვანთ უპირველეს ხალხში, ვისთანაც მიდის ისრაელის სახლი! მოიარეთ ქალნე და ნახეთ, იქიდან დიდი ხამათისკენ გასწიეთ და ფილისტიმელთა გეთში ჩადით; ნუთუ თქვენზე უკეთესია ეს სამეფოები ან თქვენს საზღვრებზე ვრცელია მათი საზღვრები? ხომ არ გგონია, დააცდევინო უბედურების დღეს ან დააჩქარო მძლავრობის მეუფება? განისვენებენ სპილოსძვლის საწოლზე და ნებივრობენ თავიანთ სარეცლებზე; ფარის ცხვარსა და ბაგაზე დაბმულ ხბორებს ჭამენ.ქნარს აჟღრიალებენ და დავითივით მგალობელად მოაქვთ თავი. სამსხვერპლო თასებიდან სვამენ ღვინოს და საუცხოო ზეთით იპოხებიან, არ ადარდებთ იოსების უბედურება" . წინასწარმეტყველი მითითებულ ადგილზე ისრაელის სამეფოს წარჩინებულებს იოსების ძმებს ადარებს,ხოლო ჩაგრულ ხალხს თავად იოსებს. წინასწარმეტყველთა სიტყვაში ხშირად ვხვდებით წარსული ისტორიული მოვლენების ფონზე აწმყოში მიმდინარე პროცესების განხილვას. როგორც ოდესღაც ძმები განსაკუთრებული სისასტიკით მოექცნენ იოსებს, ასევე მოქმედებენ წინასწარმეტყველის თანამედროვე იუდეველნი. ამოსი საზოგადოების გარკვეული ნაწილის გულქვაობის წარმოსაჩენად ბიბლიური თხრობიდან შესაბამის ამბავს იგონებს, რასაც თავის მხრივ საოცარი გამომსახველობით აღწერს რჯულმდებელი მოსე: მას შემდეგ, რაც ძმებმა იოსები ჭაში ჩააგდეს, წერილი მათ სულიერ მდგომარეობას ერთი წინადადებით წარმოაჩენს: ‘დასხდნენ ისინი პურის საჭმელად" . თუმცა ძმების სისასტიკე მომდევნო მუხლებში უფრო მძაფრადაა ნაჩვენები, ისინი იოსების ცხვრის სისხლში გასვრილ ჭრელ შესამოსელს თავიანთ მამას, იაკობს, გაუგზავნიან და შეუთვლიან: ‘ეს ვიპოვეთ. ნახე, შენი შვილის კვართი ხომ არ არის?" წინასწარმეტყველები ხშირად იმეორებენ სასჯელის გარდაუვალობას. საქმე ისაა, რომ ისინი ზრუნავენ ერზე, საზოგადოებაზე, ადამიანზე, იქნებ ვინმე, თუნდაც ერთი ადამიანი, გამოფხიზლდეს, მოიქცეს და ჭეშმარიტების გზა ირჩიოს. თავი 7 იუნგეროვი: წინამდებარე თავიდან ამოსის მიერ ნანახი ხუთი ხილვის აღწერა იწყება. პირველი ოთხი ხილვის დასაწყისი ასეთია: ‘ასე მახილვინა უფალმა" და მათში ისრაელზე მოწევნადი მძიმე სასჯელების შესახებაა უწყება, ხოლო ბოლო, მეხუთე გამოცხადებისას ამოსი ამბობს: ‘ვიხილე უფალი" და იგი ისრაელის დაცემისა და შემდგომი ამაღლების თაობაზე გვამცნობს. განმმარტებლებს გარკვეული განსხვავება პირველ ოთხ ხილვაშიც შემოაქვთ. პირველი ორის თანახმად წინასწარმეტყველის ლოცვის შემდეგ ისრაელს წყალობის შესახებ ეუწყება და მათი დანიშნულება იუდეველთა დამდაბლება და ღვთისაკენ მიქცევა იყო, ხოლო შემდგომი ორის მიხედვით ამგვარი წყალობა რჩეულ ერს აღარ მიემადლება და ისრაელი დაღუპვისთვისაა განწირული. ბოლო, მეხუთე ხილვა კი საღვთო განგებულებას წარმოაჩენს ისრაელისა და მთელი კაცობრიობის გამოხსნის თაობაზე). მეშვიდე თავიდან წინასწარმეტყველი ხუთი გამოცხადების თაობაზე მოგვითხრობს. მხ. 1-3. ‘ასე მახილვინა უფალმა ღმერთმა: აჰა, შექმნა მან კალია გვიანი ბალახის ამოსვლისას, და აჰა, აღმოცენდა ბალახი სამეფო თიბვის შემდეგ. როცა მოათავა ბალახის ჭამა მიწაზე, მე ვთქვი: უფალო ღმერთო, მომიტევე! რა გადაარჩენს იაკობს? რადგან ისედაც მცირეა-მეთქი. გადაიფიქრა უფალმა, არ მოხდებაო, თქვა უფალმა". ამოსი აღგვიწერს, რომ სამეფო თიბვების შემდეგ, გვიანი ბალახის ამოზრდისას, მან იხილა, თუ როგორ შეესია სამეფოს კალიების საკმაოდ დიდი რაოდენობა, თუმცა წინასწარმეტყველის ვედრებით ეს საფრთხე ისრაელისგან გარემიიქცა. პალესტინაში ბალახი საკამოდ სწრაფად იზრდებოდა და თიბვა რამდენჯერმე ხდებოდა. მეფეს ჰქონდა უფლება, პირველი თიბვის შედეგად შეგროვებული ბალახი, ჯარის საჭიროებიდან გამომდინარე, სამხედროებისთვის გადაეცა. სწორედ ამას ეწოდებოდა ‘სამეფო თიბვები", ხოლო ამის შემდეგ ამოზრდილი მცენარით მოსახლეობა სარგებლობდა. კალიების შემოსევაში ეკლესიის მამები ისრაელზე მომავალ საფრთხეს ხედავენ, თუმცა აქვეა ნაჩვენები ლოცვის ძალა, ამოსის ვედრება მართალთა ლოცვას განასახიერებს. სწორედ მართალთა ღაღადი იყო მიზეზი იმისა, რომ ისრაელი გაცილებით ადრე არ დაემხო, თუმცა იქ, სადაც ერის უდიდესი ნაწილი ცოდვისკენაა მიდრეკილი, ხშირ შემთხვევაში, მართალთა ლოცვაც უძლურია და შედეგიც - შესაბამისი, ვინაიდან თავად ამ ხალხის არჩევანია ამგვარი. წმ. კირილე ალექსანდრიელი: უფალი წინასწარმეტყველს უცხადებს, რომ ისრაელს დიდი განსაცდელი ელის წინ. ამოსი ხილვას ისეთი სახით ხედავს, რაც მისთვის კარგადაა ნაცნობი: დიდი ოდენობით კალიის შემოსევისას ბალახი პირწმინდად ნადგურდებოდა და, შესაბამისად, მთელს სახელმწიფოს წინ ძლიერი შიმშილი ელოდა. კალიებში ასურელები მოიაზრებიან. კერძოდ, მეფე სენნახირიმი, რომელიც უდიდესი არმიით შეიჭრა იუდეის სამეფში. ასურელებს გარდა სამი ქალაქისა მთელი იუდეა დაეპყროთ. მაგრამ ამოსი ამბობს, რომ ის ღმერთს შეევედრა, რათა ეს მძიმე განსაცდელი მის სამშობლოს არიდებოდა. აქვე უნდა გავიხსენოთ სენნახირიმის სასწაულებრივი მარცხი. ასურელებმა ერთ ღამეში 185 000 მეომარი დაკარგეს, დამარცხებულმა მეფემ კი ნინევს მიაშურა). პავლე იუნგეროვი: უფალმა წინასწარმეტყველს ისრაელის სამეფოზე მოწევნადი განსაცდელი გამოუცხადა: სამეფო თიბვების შემდეგ აღმოცენებულ ბალახს კალიები შეესია. გაზაფხულის წვიმების დასრულებისას პირველად ამოზრდილ ბალახს ისრაელის მეფეები საკუთარი ცხენების, ვირებისა და ჯორების გამოსაკვებად ისაკუთრებდნენ და მხოლოდ ამის მერე, მორედ აღმოცენებულ ბალახს იყენებდა რიგითი მოსახლეობა პირადი საჭიროებისთვის, ხოლო ამ დროს კალიების გამოჩენა მოსახლეობას პირუტყვის გამოკვების შესაძლებლობას უზღუდავდა. ამასთანავე, მსგავს ვითარებაში შესაძლოა, არა მარტო ბალახი, არამედ ყველა სახის მცენარე განადგურებულიყო, რაც სახელწიფოს გარდაუვალ კატასტროფას ნიშნავდა. ყოველივეს მხილველი ამოსი ვედრებით მიმართავს ღმერთს და ისრაელის სამეფოს შეწევნას გამოითხოვს. უფალმა შეისმინა მისი ვედრება და სასჯელი აღიღო. თანამედროვე განმმარტებელთა უდიდესი ნაწილი წარმოდგენილ ხილვას პირდაპირი მნიშვნელობით გებულობს, მაგრამ ადრეულ პერიოდში მოღვაწე ეკლესიის მოძღვრები, მაგალითად, წმინდა ეფრემ ასური, ნეტარი თეოდორიტე, ნეტარი იერონიმე, ზემოხსენებულ გამოცხადებას ალეგორიულად განმარტვადნენ და მტრების გამანადგურებელი თავდასხმის შესახებ უწყებას ხედავდნენ მასში). მხ. 4-6. ‘ასე მახილვინა უფალმა ღმერთმა: აჰა, მოუხმო უფალმა ღმერთმა ცეცხლის სასჯელს და შთანთქა მან დიდი უფსკრული და შთანთქა ყანები. მე ვთქვი: უფალო ღმერთო! დააყენე. რა გადაარჩენს იაკობს? რადგან ისედაც მცირეა-მეთქი. გადაიფიქრა უფალმა, არც ეს მოხდებაო, თქვა უფალმა ღმერთმა". ამოსი მეორე ხილვაში ხედავს, თუ როგორ ნთქავს ცეცხლი სამეფოს. ეს განსაცდელიც წინასწარმეტყველის ვედრების შედეგად გადაივლის. პავლე იუნგეროვი: კალიების შემოსევის სახით გაცხადებული სასჯელის უკუმიქცევის შემდეგ უფალი ამოსს მეორე, უფრო მძიმე უბედურების თაობაზე აუწყებს: დასასჯელად გამოგზავნილი ცეცხლი. ისეთი ძლიერი იყო იგი, რომ უფსკრული და იაკობის კუთვნილი მიწების კი შთანთქა. თუმცა წინასწარმეტყველის ლოცვით ეს განსაცდელიც აღიღი ღმერთმა. ხილვის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით ძნელია რაიმეს თქმა. რა იგულისხმება ტერმინ უფსკრულში? დაბადების წიგნის თანახმად უფსკრულში განუზომლად დიდი ოდენობის სივრცე მოიაზრება და, მოცემულ შემთხვევაში, ეკლესიის მამათა განმარტებით, მასში წარმართული კაცობრიობა იგულისხმება, ხოლო ყანებში - იუდეველი ერი, ცეცხლი კი ღვთის რისხვის სახეა. თუმცა, როგორც ზემოთაც შევნიშნავდით, პირველი ორი ხილვა იუდეველთა დასამდაბლებლად და ღვთისაკენ მიქცევის მიზეზით ეუწყა ამოსს. აღნიშნული ხილვით ნაჩვენებია შემდეგი რამ: რომ არა საღვთო წყალობა, მთელი კაცობრიობა დაღუპვისთვისაა განწირული. აქვე შევნიშნავთ, რომ პირველი ხილვა საკუთრივ იუდეველებს უკავშირდება, ხოლო მეორე იუდეველებთან ერთად მთელს წარმართულ სამყაროს მოიცავს. ამოსისთვის გაცხადებული პირველი ორი ხილვა ისრაელსა და წარმართულ სახელმწიფოებზე მოწევნადი განსაცდელების შესახებ წინასწარმეტყველებებს გვაუწყებს. პირველი ხილვა უშუალოდ ისრაელს უკავშირდება, მეორე ამოსის მიერ პირველ და მეორე თავში გადმოცემული მოვლენების გამეორებაა (სადაც წარმართული და იუდაური სახელმწიფოების ცეცხლით გადაწვის შესახებ იყო ნაუწყები), მხოლოდ შემჭიდროვებული ფორმით. რაც შეეხება ხილვებში გაცხადებული მოვლენების აღსრულებას, ამის შესახებ ვერაფერს ვიტყვით, რადგან მათი მიზანი ისრაელის გაფრთხილება იყო: ‘აი, როგორი სასჯელები გეკუთვნის შენ, ისრაელო, შენი შეცოდებების წილ. შეინანე, უარყავი ისინი და ღმერთს სასჯელის არიდებისთვის ევედრე", ასეთია ხილვებში წარმოდგენილი მოვლენების დამმოძღვრელობითი შინაარსი). ნეტარი იერონიმე: მოცემულ ხილვაში ნაბუქოდონოსორის თავდასხმა იგულისხმება იუდეის სამეფოზე). ფრიდრიხ რუჟემონტი: ამოსმა პირველი ხილვა ისრაელის მოსახლეობას აუწყა, თუმცა არავინ შეისმინა მისი. ამიტომაც წინასწარმეტყველი მეორე გამოცხადებას ღებულობს: ცეცხლი დიდ უფსკრულს მოედა, სრულად მოიცვა იგი და გარშემო არსებულ ველს დაემუქრა განადგურებით. უფსკრლში პირველ ორ თავში ნახსენები წარმართთა ექვსი ტომი მოიაზრება, ხოლო ველში – ისრაელი, რომელიც მსგავსად წარმართებისა უნდა განადგურდეს, მაგრამ ამოსის ვედრებით შეიწყალა უფალმა რჩეული ერის წარმომადგენელნი. და მართლაც, სადღა არიან ედომელნი, ამონელნი, ფილისტიმელნი... მთლიანად ამოიძირკვა მათი მოდგმა, ათტომიანი სამეფოს შვილები კი კვლავაც ინარჩუნებენ არსებობას). მხ. 7-8. ‘ასე მახილვინა: აჰა, დგას უფალი შვეულ კედელზე და შვეული უჭირავს ხელში. მითხრა უფალმა: რას ხედავ, ამოს? ვუთხარი: შვეულს. თქვა უფალმა: აჰა, დავდებ შვეულს ჩემი ერის, ისრაელის, შუაგულში; მეტს აღარ ვაპატიებ მას. გაუკაცურდება ისაკის გორაკები და ისრაელის საწმიდარები განადგურდება; მახვილით აღვდგები იერობოამის სახლის წინააღმდეგ". მესამე ხილვაში ამოსი ხედავს კედელზე მდგომ უფალს შვეულით ხელში. და ამ შვეულს იგი თავისი ერის შუაგულში დებს. ნეტარი იერონიმე: კედელი, რომელზეც უფალი დგას, ძველი აღთქმის რჩეული ერია, ვისაც რჯული უნდა ეტვირთა. უფლის კედელზე დგომა შვეულით ხელში ნიშნავს იმას, რომ რჩეული ერის წარმმართველი და გზების განმამზადებელი უფალია. შვეულის დადება ერის შუაგულში მომასწავლებელია იმისა, რომ უზენაესი წყვეტს ამ ხალხის წინამძღვრობას, მათ სულიერ აღმშენებლობას და ხსენებულ მისიას თავად ამ ერს გადასცემს, ვინაიდან მათ არ ინდომეს ერთობა ღმერთში). პავლე იუნგეროვი: შვეულში განმმარტებელთა ნაწილი ასურელებს, კერძოდ, მათ მეფე სალმანასარს მოიაზრებს, ხოლო მისი (შვეულის) ისრაელის ერის შუაგულში დადება ასურელთაგან ჩრდილოეთის სამეფოზე მოწეულ განსაცდელებს გულისხმობს, ანუ უფალმა ასურეთი ჩრდილოეთის სამეფოს წინააღმდეგ მიუშვა, რათა საღვთო მსჯავრი აღსრულებულიყო). მხ. 10-12. ‘შეუთვალა ამაციამ, ბეთილის მღვდელმა, იერობოამს, ისრაელის მეფეს: შეთქმულებას გიწყობს ამოსი შუაგულ ისრაელის სახლში; მიწა ვერ აიტანს მის სიტყვებს; რადგან ასე ამბობს ამოსი: მახვილით მოკვდება იერობოამი და ტყვედ წავაო ისრაელი თავისი ქვეყნიდან. უთხრა ამაციამ ამოსს: მისანო, გაიქეცი იუდას ქვეყანაში, იქ ჭამე პური და იქ იწინასწარმეტყველე". ამოსი წინასწარმეტყველებას სახალხოდ ამბობდა, რამაც ბეთილელი მღვდლის (ქურუმის) ამაციას აღშფოთება გამოიწვია, ვინაიდან მხილების ერთ-ერთი ობიექტი ისიც იყო სხვა ქურუმებთან ერთად. ქურუმი მეფე იერობოამ II-თან მიდის და ამოსის შესახებ საჩივრით მიმართავს. იერობოამმა ამაციას დასმენა ყურადღების გარეშე დატოვა. განმმარტებელთა ვარაუდით, ისრაელის სამეფოს ძლევამოსილი მეფე, ვისაც მეზობელი სახელმწიფოები ხარკს უხდიდნენ და სრულ მორჩილებას უცხადებდნენ, თეკოიიდან ჩამოსული უცნობი მწყემსის სიტყვას მოსმენის ღირსადაც არ მიიჩნევს. პავლე იუნგეროვი: ამოსის მამხილებელი სიტყვები და წინასწარმეტყველება, რომელიც ხშირად ბეთილში აგებულ უკანონო სამსხვერლოს უკავშირდებოდა, ადამიანთა იმ ნაწილს აღიზიანებდა, ვისაც უშუალო შეხება ჰქონდა წარმართულ რიტუალთან. ესენი, ბუნებრივია, ადგილობრივი ქურუმები იყვნენ. და აი, ერთი მათგანი, შესაძლოა, თანამდებობრივად სხვებზე აღმატებული, ანაც ყველაზე მეტად ვერცხლისმოყვარე, ანთუ უკეთური და ფანატიკოსი, სახელად ამაცია, ყველა ღონეს ხმარობს ამოსის განსადევნად. ქურუმი მეფე იერობოამს მიმართავს, თითქოს თეკოიელი მწყემსი ისრაელის მოსახლეობას უმხედრებდეს მას და წინასწარმეტყველს სამეფო ხელისუფლების მტრად წარმოაჩენს, რომელიც იერარქიას საკუთარი სამშობლოს დაღუპვას სდებს ბრალად. თუმცა მეფეს არაფერი უმოქმედია, რადგან, სავარაუდოდ, მოსმენილი უწყება პასუხისა და დროის დაკარგვის ღირსადაც არ მიიჩნია). მხ. 13-14. ‘ბეთილში ნუღარ იწინასწარმეტყველებ, რადგან ის სამეფო საწმიდარია და სამეფო სახლი. მიუგო ამოსმა ამაციას და უთხრა: მე არც წინასწარმეტყველი ვარ და არც წინასწარმეტყველის შვილი; მწყემსი ვარ მე და ლეღვის მომყვანი. წამომიყვანა უფალმა ფარიდან და მითხრა უფალმა, წადი, უწინასწარმეტყველე ჩემს ერს, ისრაელსო. ახლა ისმინე უფლის სიტყვა. შენ ამბობ, არ იწინასწარმეტყველო ისრაელის წინააღმდეგ და არ იქადაგო ისაკის სახლის წინააღმდეგო. ამიტომ, ასე ამბობს უფალი: შენი ცოლი იბოზებს ქალაქში და შენი ვაჟები და ასულები მახვილით დაეცემიან; შენი მიწა საბელით დანაწილდება, უწმიდურ მიწაზე მოკვდები შენ, ისრაელი კი ტყვედ წავა თავისი ქვეყნიდან" ამოსი ბეთილელ ქურუმს პასუხობს, რომ იგი არაა პროფესიონალი წინასწარმეტყველი. აღნიშნულ ტერმინში მოიზრებიან ის ადამიანები, რომლებიც სამუელის ეპოქიდან მოყოლებული პალესტინაში დაარსებულ საწინასწარმეტყველო სკოლებში განისწავლებოდნენ. აღნიშნული სკოლების ხელმძღვანელებს ‘მამებს" უწოდებდმნენ, მათ მოწაფეებს კი ‘წინასწარმეტყველთა ძეებად" მოიხსენიებდნენ. წმ. კირილე ალექსანდრიელი: ამოსი პასუხად ამაციას მიუგებს, რომ ის არც წინასწარმეტყველია და არც წინასწარმეტყველის ძე, არამედ მწყემსია და ლეღვის მკრეფავი. ამოსის პასუხი ამაციას მიმართვის შესაბამისია. ბეთილელი ქურუმი ამოსს მისანს ცრუ მოღვაწის მნიშვნელობით უწოდებს და ავალდებულებს მას, რომ იუდაში განაგრძოს ყალბი მოძღვრების ქადაგება. ამოსის პასუხი სწორედ ამითაა განპირობებული. ის ამბობს, რომ მე არა ვარ ცრუ წინასწარმეტყველი, არც ცრუ მოძღვრების მქადაგებლის ძე. ხოლო ამის შემდეგ ამაციასა და ისრაელის მძიმე ბედს იუწყება). წმ. ეფრემ ასური: ბეთილელმა ქურუმმა იხილა რა, რომ მისი ჩანაფიქრი ამოსის მოკვდინების თაობაზე მეფე იერობოამის უდარდელობის მიზეზით აღარ აღსრულდა, თავად მიდის წინასწარმეტყველთან და ეუბნება მას: რატომ იუდეის სამეფოში არ ეძებ ადგილს, სადაც მომგებიანია მოღვაწეობა და შეგიძლია პურიც მოიპოვე წინასწარმეტყველებების გზით. ეს იმას ნიშნავს, რომ მომავლის მაუწყებელნი, განსაკუთრებით იუდას ტომში, ხალხის უდიდესი პატივისცემით სარგებლობდნენ. ის კი მიუგებდა: მე მწყემსი ვარ, ლეღვის მკრეფავი. აი, როგორ პასუხობდა ამოსი, ჭეშმარიტი ღმერთის კეთილკრძალული მსახური, ქურუმს, რომელიც საკუთარი ‘ღმერთების" საწმინდარს ძარცვავდა: მე, ლეღუსულელის ნაყოფით გამოზრდილი, უნარს წინასწარმეტყველებისა განა როგორც რამ ხელობას დავეუფლე, ვითარცა შენ გგონია). თავი 8 წინამდებარე თავში ამოსი ახალ, რიგით მეოთხე, ხილვას წარმოგვიდგენს: მხ. 1-2. ‘ასე მახილვინა უფალმა. ღმერთმა: აჰა, მოწეული ხილით სავსე კალათა. მითხრა: რას ხედავ, ამოს? ვთქვი: მოწეული ხილით სავსე კალათას-მეთქი. მითხრა უფალმა: მოაწია ჩემი ერის, ისრაელის, ბოლომ. მეტს აღარ ვაპატიებ" . მწიფე ხილში ეკლესიის მამები ისრაელის სამეფოს დასასრულის შესახებ უწყებას ხედავენ. როგორც მწიფე ხილი იკრიფება ხიდან, ასე აღმოიფხვრება ჩრდილოეთის სამეფო. მხ. 3-6. ‘მოთქმით იტყვიან სასახლის სიმღერებს იმ დღეს, ამბობს უფალი ღმერთი; უამრავი გვამი იქნება, ყველგან დაყრიან უხმოდ. ისმინეთ ეს, ღარიბ-ღატაკთა შთამთქმელნო და ქვეყნის ბეჩავთა დამღუპველნო. რომ ამბობთ: როდის გავა ახალმთვარობა, რომ გავყიდოთ პური, და შაბათი, რომ გავაღოთ ბეღლები, შევამციროთ ეფა, გავზარდოთ შეკელი და ვიტყუოთ მრუდე სასწორითო, რომ ამბობთ: როდის გავა ახალმთვარობა, რომ გავყიდოთ პური, და შაბათი, რომ გავაღოთ ბეღლები, შევამციროთ ეფა, გავზარდოთ შეკელი და ვიტყუოთ მრუდე სასწორითო, ვიყიდოთ ვერცხლით ბეჩავნი და წყვილი ხამლით ღარიბ-ღატავნი, პურის განაცხრიბოი კი გავყიდოთო?" პავლე იუნგეროვი: ამოსი მომავალი უბედურების მიზეზებს უთითებს. იგი მამხილებელ სიტყვებს ისრაელის სამეფოში დასაქმებული ვაჭრებისკენ მიმართავს, რომლებიც დღემუდან ქონების გამრავლებისთვის ზრუნავდნენ. გამდიდრებაზე მოფიქრალი ხსენებული ადამიანები სადღესასწაულო დღეებში უკმაყოფილონი იყვენენ, რადგან ამ დროს, რჯულის თანახმად, ყველანაირი საქმიანობა იკრძალებოდა. ისინი დიდი გულმოდგინებით მოელოდნენ სადაგ დღეებს, რომ თავისუფლად შესძლებოდათ ვაჭრობა და მყიდველების მოტყუება, რითიც ასევე ირღვეოდა რჯული . ამგვარი უსამართლო ვაჭრობების შედეგად მდიდარი საქმოსნები ღარიბ მოსახლეობას მცირეოდენი ვალის გადაუხდელობისას მონად იყენებდნენ. ‘მშიერი ღატაკები, - ამბობს წმინდა ეფრემ ასური, - საკუთარ თავს სხვათა მსახურებისთვის ჰყიდიდნენ". ყურადღება უნდა მივაქციოთ ამოსის მიერ ადრე წარმოთქმულ მსგავს მხილებებს (შდრ. ამოს. 2. 6-7), სადაც ისრაელის სამეფოს მოსამართლეებისა და მმართველების უპოვართა წინააღმდეგ გამოვლენილი უსამართლობა იგმობოდა, ხოლო ამჯერად იმავე სამეფოს მდიდარი მოვაჭრეები განიკითხებიან, რომლებიც მოსახლეობის იმავე დაფალ სოციალურ ფენას ერჩიან. ამასთანავე, ერთი ინტერესის მქონე ადამიანები ურთიერთს დახმარების ხელს უწვდიდნენ. ასე რომ, ამოსის სიტყვებში მოსახლეობის სხვადასხვა კლასის მიერ მომოქმედებული უკეთურებანი ერთიანდება) მხ. 7-10. ‘დაიფიცა უფალმა იაკობის დიდება, თუკი ოდესმე დავივიწყოო ერთი მათი ნამოქმედარიც კი. ნუთუ არ შეიძვრება მიწა ამის გამო და არ მოჰყვება გოდებას ყოველი მისი მკვიდრი? აიწევს ერთიანად ნილოსივით, მოვარდება და უკუიქცევა ეგვიპტის მდინარესავით. იმ დღეს იქნება, ამბობს უფალი ღმერთი, რომ შუადღისას ჩავიყვან მზეს და დღის სინათლეზე დავაბნელებ ქვეყანას. დღესასწაულებს გლოვად გადაგიქცევთ და ყველა თქვენს სიმღერას გოდებად; ჯვალოს შემოგახვევთ წელზე და ყველა თავი გადაიპარსება; ავატირებ ქვეყანას, როგორც მხოლოდშობილზე ტირიან, და მწარე დღე იქნება მისი ბოლო!" პავლე იუნგეროვი: განმმარტებელთა ვარაუდი, რომ მოცემულ უწყებაში ძვ. წ. აღ-ის 784 წლის 9 თებერვალს მომხადრი მზის დაბნელება მოიაზრება, არამართებულია, რადგან მზის ჩვეულებრივი დაბნელებისას მანათობელი სხეული კვლავაც ჰორიზონტზეა, ხოლო ტექტში შუადღისას მზის ჩასვლის შესახებაა უწყება. კომენტატორთა მეორე ნაწილის მოსაზრება, რომ ამოსის სიტყვები მხოლოდ მეტაფორაა, სადაც, მათი თქმით, იუდეველი ერის ბედნიერი და უზრუნველი ცხოვრების უეცარ ცვალებადობაზეა საუბარი, არცთუ სამართლიანი უნდა იყოს. ამოსი ხშირად მიუთითებს ფიზიკური განსაცდელების შესახებ, როგორიცაა მიწისძვრა, მტრის თავსდასხმა და სახელმწიფოს იავარყოფა და ა. შ. და ყველა აღნიშნული უწყება განმმარტებელთაგან პირდაპირი მნიშვნელობით აღიქმება. ამიტომაც წინამდებარე წინასწარმეტყველებაც ბუკვალურად უნდა გვესმოდეს. ამოსი უწინაც იუწყებოდა, რომ უფალს დღის ღამედ გარდაქმნა ძალუძს და რომ ისრაელზე საღვთო მსჯავრის აღსრულებისას სიბნელე იქნება (შდრ. ამოს. 5. 8, 18). შესაძლოა, ამავე მოვლენაზე მიუთითებდა მაცხოვარი, რაჟამს მზის დაბნელების შესახებ საუბრობდა . ამასთანავე, ეკლესიის მამები ამოსის სიტყვების აღსრულებას ჯვარცმის დღეს უკავშირებენ, როდესაც მეექვსე ჟამიდან, ანუ შუადღისთვის, ბნელი ჩამოდგა, ამოსის თქმისებრ, მეცხრე ჟამამდე. ხოლო მეათე მუხლში გადმოცემული წინასწარმეტყველება იუდეველი ერის ისტორიაში მრავალგზის აღსრულებულა). მხ. 11-12. ‘აჰა, დგება დღეები, ამბობს უფალი ღმერთი, როცა მოვავლენ ქვეყანაზე შიმშილს, არა შიმშილს პურისას და წყურვილს წყლისას, არამედ უფლის სიტყვების მოსმენისას. იხეტიალებენ ზღვიდან ზღვამდე და ჩრდილოეთიდან აღმოსავლეთამდე; მი-და-მოივლიან უფლის სიტყვის საძებნელად, მაგრამ ვერ ჰპოვებენ. ღონე მიეხდებათ იმ დღეს მშვენიერ ქალწულებს და ჭაბუკებს წყურვილისგან. სამარიელ აშიმას მოფიცარნი, რომ ამბობენ: ცოცხალია შენი ღმერთი დანი, ცოცხალია ბერშებას გზაო, დაეცემიან და ვეღარ ადგებიან". პავლე იუნგეროვი: მომავალ განსაცდელებს შორის ამოსი მორწმუნე ისრაელისთვის ერთ-ერთი ყველაზე არსებითი და მგრძნობიარე პრობლემის შესახებ საუბრობს: ეს ღვთის სიტყვის მოსმენის შეუძლებლობა იქნება. არცთუ ისე ძნელია, ამბობს წინასწარმეტყველი, ცხელ ქვეყანაში წყლისა და პურის უკმარისობა დაითმინო ადამიანმა, ვიდრე საღვთო სიტყვისა და ზეგარდამო გამოცხადებას ყოვლითურთ მოაკლდე. ამ მდგომარეობაში აღმოჩენილმა ისრაელმა, რაიმე ნუგეში რომ მიიღოს, დედამიწის ზურგზე ხეტიალი მოუწევს, ერთი ზღვიდან მეორემდე, ერთი სახელმწიფოდან სხვა ქვეყნამდე. თუმცა ღვთის სიტყვას ვერსად იპოვის, რადგან დადუმდება მათთვის იგი... აღნიშნული წინასწარმეტყველება ამოსის წიგნში ჩამოთვლილ მრავალ მუქარათა შორის ერთ-ერთი ყველაზე უმძიმესია. მოსეს უწყების თანახმად, ყველა სხვა ხალხისგან ისრაელის არსებითი განმასხვავებელი მათ წიაღში წინასწარმეტყველთა არსებობა იქნება, რომლებიც ერს საღვთო ნებას განუცხადებენ. წარმართებს კი, ბრძანებდა მოსე, მომავლის მაუწყებელი და აწმყოს საიდუმლოს განმმარტებელი მრავალი მოგვი და ჯადოქარი ჰყვათ. მაგრამ სხვაგვარადაა ისრაელში: მის წიაღში ღმერთი წინასწარმეტყველებს აღმართავს და მათ ბაგეებს საუფლო სიტყვას განუკუთვნებს . სწორედ ამ სიტყვის მოკლებაზე მიუთითებს ამოსი, რაც უგულისხმობისა და ცრუ წარმოდგენების შედეგად დადგება. ამოსის სიტყის აღსრულების თაობაზე ისრაელის სამეფოს ისტორია ცხადყოფს. ოსიას შემდეგ სხვა წინასწარმეტყველი და გამოცხადება მათ აღარ მიუღიათ. ‘არ გამოჩენილა მათში არც წინასწარმეტყველი, არც მასწავლებელი, ვინც მოსეს რჯულსა და წერილის საიდუმლოს განმარტავდა. ქრისტესაც მოაკლდნენ ისინი, რომელიც ჭეშმარიტი პურია, ზეციდან გარდამოსული, ადამიანთა წყურვილის სულიერად დამარწყულებელი ღვთის მადლიც დაკარგეს". ასე განმარტავს წმინდა კირილე ალექსანდრიელი ამოსის სიტყვებს. მეტი სარწმუნოებრივი განწყობის მქონე ებრაელები იუდეის სამეფოსა და მის აღთქმებს შეუერთდნენ. სხვები მრავალგზის მესიას მოელოდნენ და მუდამ ცდებოდნენ მოლოდინში). თავი 9 ბოლო თავში რიგით მეხუთე, უკანასკნელი ხილვაა აღწერილი. მხ. 1-6. ‘ვიხილე უფალი, სამსხვერპლოსთან მდგარი, და მითხრა:დაჰკარი ბუღაურებს, რომ შეირყეს ზღურბლი და თავზე დაამხე მათ ყველას. ქვესკნელშიც რომ ჩაიმარხონ, იქიდან ამოიყვანს მათ ჩემი ხელი; ზეცაშიც რომ ავიდნენ, იქიდან ჩამოვიყვან. ქარმელის წვერზეც რომ დაიმალონ, იქაც მოვძებნი მათ და შევიპყრობ; ჩემს თვალსაც რომ მიეფარონ ზღვის ფსკერზე, იქ ვუბრძანებ გველებს და დაკბენენ მათ. ტყვედაც რომ ჩაუვარდნენ თავიანთ მტრებს, ვუბრძანებ მახვილს, რომ იქ ამოხოცოს ისინი. თვალს დავადგამ მათ ავბედითად და არა სასიკეთოდ. უფალი, ცაბაოთ ღმერთი, თუ შეეხო დედამიწას, დადნება იგი და ატირდება ყოველი მისი მკვიდრი; აიწევს მაღლა ნილოსივით და დაბლა დაიწევს ეგვიპტის მდინარესავით. ცაში აიგო მან თავისი სამყოფელი და მიწაზე დააფუძნა თავისი კამარა; მოუხმობს ზღვის წყლებს და მიუღვრის მათ მიწის ზედაპირს: უფალია მისი სახელი" . განმმარტებელთა შორის აზრთა სხვადასხვაობაა იმის შესახებ, თუ რომელი ტაძრის საკურთხეველი მოიაზრება მოცემულ შემთხვევაში. ნაწილი მიიჩნევს, რომ ეს იერუსალიმის ტაძარია, რადგან სხვა საკურთხეველში უფალი წინასწარმეტყველს არ გამოეცხადებოდა. მეორენი თვლიან, რომ წარმართული ბეთილის სამსხვერპლო იგულისხმება, ვინაიდან ამოსი ისრაელის სამეფოში მოღვაწეობს და, შესაბამისად, უფალი მას სწორედ ამ სამეფოს დაქცევის შესახებ ამცნობს. წმ. კირილე ალექსანდრიელი: ხილვის არსი ისაა, რომ უზენაესი ისრაელში არსებულ წარმართულ ბომონებს დამხობას ჰპირდება,თუმცა იგივე მოვლენა ახალი აღთქმის ეპოქაში იუდეველთა ეკლესიაზე მოწეულ მძიმე ბედსაც გვაუწყებს, რასაც საუკუნეების მანძილზე მიმდინარე მღვდელმოქმედების საბოლოო შეწეყვეტა მოჰყვა იძულების წესით). პავლე იუნგეროვი:ხილვის შინაარსის თანახმად ამოსი იუდეველი მოქალაქეებით სავსე ტაძარში იმყოფება.როგორც ოდესღაც სამსონმა დაგონის ბომონს ბოძები გამოაცალა და მრავალი ფილისტიმელი იმსხვერპლა ,ასევე უფალი მოუწოდებს ამოსს, რომ ტაძრის ბუღაურები დალეწოს,შედეგად მთლიანად ტაძარი და მასში მყოფი ხალხი დაიღუპება, ხოლო ვინც სიკვდილს გადაურჩება,ასეთი თავად უფლისგან შეიმუსრება. ყველაზე ფეხმარდიც კი ვერსად გაიქცევა,რაც არ უნდა მოიმოქმედონ, საღვთო ხელი ყველგან მიწვდება და შურს იძიებს მათზე.ტაძართან დაკავშირებით განმმარტებელთა მიერ მრავალი მოსაზრება გამოითქვა...მოცემულ შემთხვევაში ტაძარი წარმოდგენილია როგორც იუდეველი ერის უკანასკნელი ნუგეში, სადაც უნებლიე კანონდამრღვევნი აფარებდნენ თავს, შურისმაძიებელთაგან პასუხი რომ არ მოჰკითხოდათ. და აი,სწორედ აქ,ამბობს უფალი, ისრაელი არათუ გადარჩება,არამედ დაიღუპება. შესაბამისი ზეგარდამო მითითება ბუღაურების შემუსვრის თაობაზე,სავარაუდოდ, ანგელოზს ეძლევა.ბუღაურები ტაძრის საყრდენი სვეტებია,რომელთა დალეწვა თავად მასზე დამყარებული ნაგებობის განადგურებას ნიშნავს. წინასწარმეტყველი რომ ღვთის მსჯავრის შესახებ საკუთრივ ისრაელის სამეფოსთან მიმართებით საუბრობს, ეს თავად ტექსტიდან ჩანს კარგად. წინარე ხილვათა ადრესატებიც ისრაელიანები იყვნენ და მსჯელობა ლოგიკურად გრძელდება. იუდეის სამეფოს შესახებ ამოსს არაფერი უთქვამს (თუ არ ჩავთვლით მე-2 თავში ნაუწყებ ცნობას), ამიტომაც ბოლო ხილვის მათთან დაკავშირება კონტექსტიდან იქნებოდა ამოვარდნილი. საბოლოო დასკვნა ასეთია: ისრაელის სამეფოს მკვიდრებმა, თუნდაც რომ იერუსალიმის რჯულისმიერ აღშენებულ ტაძარში იარონ, საღვთო რისხვას მაინც ვერ გადაურჩებიან). მხ. 7-9. ‘განა ქუშელებივით არა ხართ ჩემთვის, ისრაელიანებო? ამბობს უფალი; განა ისრაელი არ ამოვიყვანე ეგვიპტის ქვეყნიდან, როგორც ფილისტიმელნი ქაფთორიდან და არამელნი კირიდან? აჰა,უფლის ღვთის თვალი ცოდვილ სამეფოზეა და აღვგვი მას პირისაგან მიწისა,ოღონდ საბოლოოდ არ აღვგვი იაკობის სახლს, ამბობს უფალი. რადგან, აჰა, ვბრძანებ და გავცხრილავ ისრაელის სახლის ყველა ხალხს, როგორც ხორბალი იცხრილება. და ერთი მარცვალიც არ დავარდება მიწაზე. მახვილით მოკვდება ყველა ცოდვილი ჩემს ერში,რომლებიც ამბობენ, არ დააჩქარებო, არ მოაწევო ჩვენზე უბედურებას" წმ. კირილე ალექსანდრიელი: იუდეველთა შეხედულებების წინააღმდეგ, რომელთაც მიაჩნდათ, რომ უზენაესი მხოლოდ მათზე ზრუნავს და სხვა ხალხი, სხვა ერი არ აინტერესებს, ამოსი მსმენელებს უცხადებს, როგორც ისრაელი გამოვიდა ღვთის ხელით ეგვიპტიდან და ქანაანის ქვეყანა დაიმკვიდრა, იგივე უფალი წინამძღვრობდა ფილისტიმელებს კაბადოკიიდან გამოსვლისას და იუდეის სამხრეთ-დასავლეთით დაასახლა ისინი, ხოლო სირიელები (არამელნი) კირინეიდან გამოიყვანა და ახალი მიწა უწყალობა. იუდეველთა წარმოდგენა, რომ ისინი აბრაამის შთამომავალნი არიან და ამით ყველაფერია ნათქვამი, წინასწარმეტყველთა მხრიდან ხშირი მხილების საგნად იქცა). პავლე იუნგეროვი: წინამდებარე უწყება ასე შეიძლება გვესმოდეს: ამაოდ იქადის ისრაელი თარას ხარანიდან და იუდეველთა ეგვიპტიდან გამოსვლით, რადგან აღნიშნულ მოვლენას წარმართთა შემთხვევაშიც გააჩნია სრული ანალოგი. თარას ურიდან გამოსვლა ხარანის გავლით ისტორიულ-გეოგრაფიულ პარალელს ავლენს იმავე ხარანიდან და, შესაძლოა, იმავდროულად, არამელთა გამოხმობასთან. იუდეველთა ეგვიპტიდან გამოყვანის ისტორიულ-გეოგრაფიული პარალელი ფილისტიმელთა კაფტორის გავლით იმავე ეგვიპტიდან გამოყვანას ედრება. ასე რომ, ისრაელის უახლოესი მეზობლები, ჩრდილოეთით სირია, სამხრეთი-დასავლეთით ფილისტიმელნი, უძველეს დროს ერთსა და იმავე ქვეყნაში (ხარანსა და ეგვიპტეში) ბინადრობდნენ. ასევე ერთნაირად მოხდა მათი გამოყვანა და ისრაელის მეზობლად დასახლება. შესაბამისად, ყველა მათგანზე საუფლო ზრუნვის შედეგია ზემოაღწერილი მოვლენები და არა მხოლოდ ერთი ერის განსაკუთრებულობის მაჩვენებელი. ‘წინასწარმეტყველი, - ამბობს წმინდა კირილე ალექსანდრიელი, - ღვთივრჩეულობითა და თავიანთი მამამთავრების სათნოებებით მოტრაბახე ადამიანებს ამდაბლებს, რომლებიც გაამპარტავდნენ და ღმრთის წყალობას განაშორეს საკუთარი თავი"). მხ. 11-12. მას ჟამს აღვმართავ დავითის დამხობილ კარავს: გარღვეულს შევკრავ, დანგრეულს გავამთელებ და ისე აღვადგენ, როგორც ძველ დროში იყო. რათა დაეპატრონონ ედომის ნატამალს და ყველა ხალხს, რომელთა შორისაც ჩემი სახელი იხსენიება, ამბობს უფალი ღმერთი, ამის მოქმედი". აღნიშნული ადგილი პირდაპირ კავშირშია ახალ აღთქმასთან, რასაც ‘საქმე მოციქულთას" წიგნი ადასტურებს. მოციქულთა კრებაზე პეტრე მოციქულის შემდეგ სიტყვით იაკობი გამოდის და ამბობს: ’კაცნო, ძმანო, მომისმინეთ: სიმონმა გვიამბო, როგორ მოიხილა ღმერთმა პირველად წარმართნი, რათა შემოეკრიბა მათგან ხალხი თავისი სახელით. მასვე ეთანხმებიან წინასწარმეტყველთა სიტყვები, როგორც წერია: „შემდგომ ამისა, მოვიქცევი და კვლავ ავაგებ დავითის დაქცეულ კარავს, აღვადგენ მის ნანგრევებს და აღვმართავ მას, რათა ეძებდნენ უფალს დანარჩენი კაცნი და ყველა ხალხი, რომელიც იწოდება ჩემი სახელით, ამბობს უფალი, ყოველივე ამის მოქმედი" . გამოთქმა დაცემული კარავი წმინდა წერილში სხვაგან არსად გვხვდება. ფრიდრიხ რუჟემონტი: წინასწარმეტყველი ამაყი და უკეთური ერის სამხილებლად მიავლინა უფალმა. ათტომიანი სამეფოს მკვიდრებს აბრაამისთვის გაცხადებულ აღთქმებში უმნიშვნელო წილი ერგებათ. ამიტომაც არ არის ამოსის წიგნში მესიანური ხასიათის უწყებების სიმრავლე და მეცხრე თავში გადმოცემული ერთადერთი ცნობაც საკმაოდ ბუნდოვანია. თუმცა როგორი მოკლე და შეკვეცილიც არ უნდა იყოს ის, ახალი აღთქმის წიგნში მაინც აისახა და იაკობ მოციქულმა სწორედ მისი საშუალებით განუცხადა მსმენელებს, რომ ქრისტე ღმერთის მიერ დაარსებული ეკლესიის წიაღში იუდეველებთან ერთად წარმართებსაც ძალუძდათ დამკვიდრება. ფრიად მნიშვნელოვანი იყო აღნიშნული წუთი, რადგან ფარისეველთა სექტიდან ახალი აღმსარებლობის გამზიარებელი ადამიანების ნაწილმა ქრისტეს სამწყსოს ირგვლივ მოსეს ძველი რჯულის აღმართვა განიზრახა, თუმცა ამოსის სიტყვა დაუპირისპირა მათ იაკობმა, სიმცდარეზე მიუთითა და ჭეშმარიტება დაამოწმა). წმ. იოანე ოქროპირი: დავითის დაცემული კარავი აღდგა მაშინ, როდესაც იესო ქრისტე მოევლინა წუთისოფელს). წმ. კირილე ალექსანდრიელი: წინარე მუხლებში გაჟღერებული სასჯელის შემდეგ უზენაესი იუწყება, რომ დავითის კარავი ანუ იუდეველი ხალხი კვლავ აღიმართება, რაც მათ ბაბილონის ტყვეობიდან გამოსვლას, ტაძრის აღდგენას, ძველ რჯულზე დაბრუნებას ნიშნავს. ასეთია ამ სიტყვების ისტორიული რეალობა. რაც შეეხება სულიერ განმარტებას, დავითის დამხობილ კარავში მესამე დღეს კაცობრივი ბუნებით მკვდრეთით აღდგომილი უფალი იესო ქრისტე მოიაზრება და სწორედ ამის სიმბოლოა აღმართული კარავი, ხოლო ის ჟამი (‘მას ჟამსა შინა") ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომის დროა). ნეტარი იერონიმე: დაცემული კარვის აღმართვა ქრისტეს ეკლესიაში დღემდე აღესრულება, რადგან ცოდვის გზით დაცემულს სინანულის მიერ კვლავ ზეაღმართვის შესაძლებლობა ეძლებვა). წმ. ეფრემ ასური: წინასახეობრივად აღესრულა ხსებული წინასწარმეტყველება, რაჟამს იუდეველნი ტყვეობიდან სამშობლოში დაბრუნდნენ, ხოლო ჭეშმარიტად მაცხოვრის ჯვარცმის დღეს განხორციელდა იგი. დავითის კარავს ამოსი მთელს კაცობრივ მოდგმას უწოდებს, რომელიც მცნების გარდასვლის მიზეზით ქვედაიდრიკა, ხოლო ქრისტეს მიერ დაცემულობიდან იქნა ზეაღმართული). პავლე იუნგეროვი: დავითის სახლს გამოყოფილი ისრაელის სამეფო, რომელმაც იერობოამ II-ის დროს განსაკუთრებულ ძლევამოსილებას მიაღწია, თვლიდა, რომ მესიანურმა აღთქმებმა იუდეიდან ისრაელში გადმოინაცვლა. ამოსი ამგვარი შეხედულების უსარგებლობაზე მიუთითებს: ‘გარღვეულს შევკრავ, დანგრეულს გავამთელებ და ისე აღვადგენ, როგორც ძველ დროში იყო"). ზემოთ მოხმობილი განმარტებების შედეგად ცხადად გამოჩნდა, რომ დაცემულ კარავში მაცხოვრის კაცობრივი ბუნება, მისი სხეული მოიაზრება. საინტერესო ცნობას ვხვდებით აღნიშნულთან დაკავშირებით წმინდა გრიგოლ ნოსელის ‚მოსეს ცხოვრებაში", სადაც ნისიის ეპისკოპოსი შემდეგს გვაუწყებს: სინას მთაზე ამაღლებულმა მოსემ საღვთო გამოცხადება მიიღო, რომელშიც მარავალი რამ ეუწყა მას. ხილვის ერთ-ერთი არსებითი მხარე ძველი აღთქმის მოძრავი კარვის აგებულებას უცხადებდა წინასწარმეტყველს. წმინდა გრიგოლ ნოსელის თქმით, მთაზე სულიერად ნანახი კარავი განკაცებული ღმერთის წინასახეა, როგორც ხსენებული კარავია უხილავი და უნივთო, მაგრამ მოიხილავს რა მას წინასწარმეტყველი, ამით მისი მისტიკური სახით შენივთებამდე არსებობა დასტურდება, ასევე ხორციელ თვალთაგან განუჭვრეტელი ძე ღვთისა, მიუხედავად ფიზიკური უხილავობისა, მამასთან ერთად თანამყოფობს. მოსე მთიდან ჩამოდის, ბესელიელისა და სხვათა ხელით კარავი ნივთიერ ფორმას ღებულობს და ამიერიდან ნებისმიერს ძალუძს მისი დანახვა. წმინდა გრიგოლის თქმით, მატერიალური კარავი ამჯერად განკაცებული ღმერთის სიმბოლოა. ესე იგი, კარავი ძე ღვთისას ორი ბუნების გამომსახველია: შენივთებამდე განუკაცებელი ძე ღვთისას, მისი ღვთაებრივი ჰიპოსტასის საიდუმლოს გაგვიმხელს, ხოლო ბესელიელისგან აღგების შემდეგ ღმერთ-კაცს,მის ადამიანურ ბუნებას განასახიერებს. მხ. 13-15.აჰა, დადგება დრო,ამბობს უფალი, როცა მხვნელი თავს წაადგება მომკელს და ყურძნის მწურავი - მთესველს;ბადაგად დაიღვრებიან მთები და გორაკები დადნებიან. დავაბრუნებ ტყვეობიდან ჩემს ერს,ისრაელს; ააშენებენ გაუკაცრიელებულ ქალაქებს და დასახლდებიან, ჩაყრიან ვენახებს და დალევენ მათ ღვინოს, გააშენებენ ბაღებს და შეჭამენ მათ ხილს. დავნერგავ მათ თავიანთ მიწაზე და აღარ აღმოიფხვრებიან თავიანთი მიწიდან, რომელიც მივეცი მათ,ამბობს უფალი, შენი ღმერთი". ეფრემ ასური: მოცემულ შემთხვევაში მთებად წინასწარმეტყველი ქრისტეს ეკლესიას მოიხსენიებს, ხოლო მათგან გადმომდინარე ბადაგს ეკლესიის წიაღში დაუნჯებულ მაცხოვნებელ სწავლებას უწოდებს, გორაკებად კი განდეგილთა და მონაზონთა საცხოვრისებს სახელდებს, რომლებიც განცალკევებით, ადამინთაგან მოშორებით აიგება და შემოკრებილ მოღვაწეებს ღვთისმადიდებლობაში განსწავლის) …
- დაამატა Kakha to წმინდა წერილი at 9:45pm on იანვარი 25, 2014
- პოსტი: თოლია ჯონათან ლივინგსტონი
პირველი ნაწილი
ირიჟრაჟა, ამომავალი მზის სხივები…
- დაამატა mariam arsanidze at 9:56pm on ნოემბერი 3, 2012
- თემა: ედგარ ალან პო - მარი როჟეს საიდუმლოება
- ა ვთქვათ ჩვენი მთავარი ჩანაფიქრის შესახებ. ნიუ-იორკის ახლოს მოუკლავთ ერთი ქალიშვილი, მარი სესილ როჯერსი; და თუმცა ამ მკვლელობის გამო დიდი და გაუთავებელი მითქმა-მოთქმა ატყდა, მისი საიდუმლოება მაინც ამოუხსნელი დარჩა იმ დროისთვის, როდესაც ეს ამბავი დაიწერა და გამოქვეყნდა (1842 წლის ნოემბერი). თითქოსდა პარიზელი გრიზეტი ქალის საბედისწერო ამბავს რომ მოგვითხრობდა, ავტორი გამოწვლილვით გვამცნობდა არსებით ფაქტებს მარი როჯერსის ნამდვილი მკვლელობისას, შეცვლილი იყო მხოლოდ მეორეხარისხოვანი გარემოებანი. ამრიგად, ყველა მოსაზრება, რომელიც გამოითქვა ამ მოთხრობაში, სინამდვილესაც მიესადაგება; ჭეშმარიტების დადგენა გახლდათ ამ თხზულების საგანი. „მარი როჟეს საიდუმლოება“ იქმნებოდა შორს იმ ადგილიდან, სადაც ეს უბედურება დატრიალდა და მისი საფუძველი გახდა მხოლოდ ის მონაცემები, რომლის ამოკითხვაც გაზეთებშიღა შეიძლებოდა. ამიტომ მწერალმა ვერ შეძლო იმის გათვალისწინება, რასაც ადგილზე და იმ მიდამოს დათვალიერებისას ნახავდა და ჩახვდებოდა. და მაინც, თავხედობაში ნუ ჩამომართმევთ, თუ აღვნიშნავ, ორი პირის ჩვენებამ (იმათთაგან ერთი ამ მოთხრობაში მადამ დელუკის სახელითაა გამოყვანილი), რომელიც სხვადასხვა დროს იქნა მოპოვებული კარგა ხნის მერე ამ ნაწარმოების დაწერის დღიდან, მთლიანად დაგვიმტკიცა არა მარტო ჩვენი საერთო დასკვნების სისწორე, არამედ ამ თხზულებით წარმოჩენილი ყველა სავარაუდო დეტალის შეუმცდარობაც. მთლად გულმშვიდ მოაზროვნეთაგან სულ რამდენიმე თუ ყოფილა ისეთი, ვისაც შიშით მოცულსა და თავდაკარგულს სანახევროდ მაინც დაუჯერებია ზებუნებრივი ძალების არსებობა თითქოსდა გასაოცარი ამბების თანხვედრის მაცქერალს, რადგან ასეთი თანხვედრა მართლაც წარმოუდგენელია. ხსენებული განწყობილების დაძლევა შეუძლებელი ხდება ჩვეულებრივი განსჯის მეშვეობით, როდესაც არ მოვიშველიებთ მეცნიერებას შემთხვევებზე, ანუ უფრო ზუსტად, იმის შემწეობით, რასაც ალბათობათა გამოთვლას ეძახიან. ამ გამოთვლის არსი წმინდა მათემატიკურია; და აქ შეგვიძლია დავინახოთ უცნაური თვისება ამ უზუსტესი მეცნიერებისა, რომელიც გამოგვადგება სულის ბუნდოვან, მერყევ და მოუხელთებელ გამოვლინებათა მისაკვლევად. ყოველი ის უმნიშვნელოვანესი გარემოება, რომელიც უნდა გაგაცნოთ, გარკვეულწილად ხორცს შეისხამს, გარკვეულწილად თანამიმდევრულობას შეიძენს და ბოლოს წარმოგვიდგება პირველი რიგის ოდნავ გასაგებ თანხვედრათა ჯგუფად, ხოლო მეორე რიგისას, ანუ საბოლოო დასკვნებს მკითხველი ჩახვდება ნიუ-იორკში მარი სესილ როჯერსის მკვლელობის ამბის გაცნობისას. როდესაც მე რამდენიმე წლის წინათ ვწერდი მოთხრობას „მკვლელობა მორგის ქუჩაზე“, ვცდილობდი წარმომეჩინა ჩემი მეგობრის, შევალიე შ. ოგიუსტ დიუპენის აზროვნების მნიშვნელოვანი თავისებურებანი და რას ვიფიქრებდი, თუ კიდევ მომიხდებოდა ამ საგანთან დაბრუნება. სწორედ ამ აზროვნების თავისებურებათა წარმოჩენა გახლდათ ჩემი სურვილი და ეს სურვილი სრულად განხორციელდა კიდეც, რაკი ძალიან დაგვჭირდა დიუპენის ჭკუა და გონება. მაგალითებს რამდენსაც გინდათ, იმდენს მოგიყვანთ, მაგრამ რაღა საჭიროა. თუმცა ამ უკანასკნელი ამბებისდა კვალად ისეთი რაღაც გამომზეურდა, რომ უთუოდ უნდა მოგითხროთ და უფრო კარგადაც შეიცნობთ ამ კაცს. რა არ მოვისმინე ამ ბოლო ხანს და მართლაც უცნაური იქნებოდა, დავდუმებულიყავი და აღარაფერი მეთქვა იმაზე, რაც თავად მინახავს და გამიგონია ამ რამდენიმე ხნის წინ. მადამ ლესპანიესა და მისი ქალიშვილის ტრაგიკული სიკვდილის ამბავი რომ გაარკვია, შევალიეს იმწუთას გადაავიწყდა ეს საქმე და თავის ჩვეულებრივ სევდიან ფიქრებს მიეცა. თავად მეც სულ ასეთი გახლდით და აღარც გამჭირვებია ამ კაცის მიბაძვა; სენ-ჟერმენის გარეუბნის იმ სახლში ჩავიკეტეთ და მომავალი აღარ გვადარდებდა, მშვიდი თვლემით გაგვყავდა აწმყო, ზმანებათა ბადით შემოვზღუდეთ ჩვენი სამყარო. მაგრამ ზოგჯერ შეგვიმუსრავდნენ ხოლმე ამ ზმანებათა ბადეს. ასეც უნდა ყოფილიყო. ჩემი მეგობრის ღვაწლს იმ დრამის გასრულებაში, მორგის ქუჩაზე რომ მოხდა, პარიზის პოლიციაზე დიდი შთაბეჭდილება მოუხდენია. საარაკო შექმნილიყო აქაურ გამომძიებელთათვის დიუპენის სახელი. უბრალოება იმ დასკვნებისა, რომლითაც მან საიდუმლოება ამოხსნა, არც არასდროს ყოფილა ნათელი პრეფექტისთვისაც კი და ჩემ გარდა არც არავისთვის, თქმა არ უნდა. რაღა გასაკვირი იყო, რომ მას შეჰყურებდნენ როგორც ჯადოქარს, ხოლო შევალიეს ანალიტიკური უნარი ინტუიციისთვის მიეწერათ. ყოველ კითხვაზე გულახდილად რომ გაეცა იმ კაცს პასუხი, იმათ ეს შეცდომა აღარ მოუვიდოდათ, მაგრამ ერთი სიზარმაცე სჭირდა და არ უნდოდა დაბრუნებოდა იმ საგანს, რომელიც უკვე კარგა ხანია არ იყო მისი ყურადღების არეში. ასეც მოხდა, მისანი გამხდარიყო იგი პოლიციელთა თვალში და პრეფექტურას ბევრჯერ მიუმართავს მისთვის დასახმარებლად. სწორედ ერთ-ერთი ასეთი მნიშვნელოვანი გამოდგა ქალიშვილის, ვინმე მარი როჟეს მკვლელობის საქმე. მორგის ქუჩაზე დატრიალებული უბედურების შემდეგ ორი წელიწადი იყო გასული. მარი, რომლის სახელი და გვარი ასე მოგვაგონებს იმ ბედშავ „მეთამბაქოე გოგოს“, გახლდათ ერთადერთი ასული ქვრივ ესტელ როჟესი. სულ ჩვილი იყო, როდესაც მამა მოუკვდა და მას მერე დედა და შვილი ცხოვრობდნენ პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე, მკვლელობამდე თვრამეტი თვით ადრე კი რაღაც სიახლე მომხდარიყო იმათ ცხოვრებაში. მადამ როჟეს პანსიონი ჰქონდა, მარი კი ეხმარებოდა მას. ცუდად არ ყოფილან, ვიდრე მარი ოცდაერთი წლის არ გახდა და მისი სილამაზე და მოხდენილობა შენიშნა ერთმა პარფიუმერმა, ვისაც პალე როიალის ახლოს ჰქონდა დუქანი და რომლის კლიენტები, ძირითადად, გახლდნენ ის ნაძირალა შარახვეტიები, იმ მიდამოში რომ დადიოდნენ დღენიადაგ. მესიე ლე ბლანმა დაინახა თუ არა ეს გოგო, იმწუთასვე მიხვდა, მიიყვანდა თუ არა თავის საპარფიუმერიოში მშვენიერ მარის, მომსვლელი ხალხის რაოდენობა გაცილებით გაიზრდებოდა; კარგი გასამრჯელო რომ შესთავაზეს, გოგო სიამოვნებით დაეთანხმა, თუმცა კი დედამისს მაინცდამაინც არ გახარებია ეს ამბავი. მედუქნე არც შემცდარა, მისი დაწესებულება მალე ცნობილი გახდა იმ მომხიბვლელი და ყოჩაღი გრიზეტი გოგოს მეშვეობით. ერთი წელიწადი დაყო მან იქ და მერე უეცრად სადღაც გაქრა, მისი თაყვანისმცემელი ლე ბლანი დიდად გაოცებული დარჩა და ვერც აეხსნა ვერაფერი, ხოლო მადამ როჟე შიშით აღარ იყო; გაზეთებს არ გამორჩენიათ ეს ამბავი და პოლიციასაც გამოძიებისთვის უნდა მოეკიდა ხელი, რომ ერთ მშვენიერ დილას, ერთი კვირის შემდეგ, მარი საღ-სალამათი დაბრუნდა, თუმცა კი დამწუხრებული ჩანდა; მოვიდა თუ არა, იმწუთასვე საპარიკმახეროს დახლს მიაშურა. ისე, სხვათა შორის, რაღაცები გამოკითხეს და, რაღა თქმა უნდა, ყოველგვარი გამოძიება შეწყდა. მესიე ლე ბლანმა იგივე გაიმეორა, არაფერი ვიციო. მარი და დედამისი კი სულ ამას იძახოდნენ, რომ ის ერთი კვირით სოფელში, ნათესავებთან იყო წასული. საქმე უმალ შეწყდა და მერე აღარც არავის ახსოვდა რამე. სულ მალე ის გოგო პარფიუმერს საბოლოოდ დაეთხოვა, ცნობისმოყვარე ხალხი მოსვენებას აღარ მაძლევსო და დედამისთან დაბრუნდა პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე. სამი წელი არ იყო გასული ამის შემდეგ, რომ ამ გოგოს მეგობრებმა განგაში ატეხეს, უკვე მეორედ ისევ ისე უეცრად გამქრალიყო. სამი დღე გავიდა და მისი ასავალ-დასავალი ვერ გაიგეს. მეოთხე დღეს მისი გვამიღა იპოვეს სენაში, სწორედ სენ ანდრეს ქუჩის პირდაპირ ერთ მივარდნილ ადგილას, დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს. მხეცურმა მკვლელობამ (ერთი შეხედვითაც ჩანდა, რომ ეს მკვლელობა იყო), მსხვერპლის სიყმაწვილემ და მშვენიერებამ, ყველაზე მეტად კი იმ გარემოებამ, პირზე რომ ეკერათ მისი სახელი, დიდად იმოქმედა მგრძნობიარე პარიზელებზე. არც მახსოვს, ასეთი დავიდარაბა და შეხლა-შემოხლა გამოეწვიოს რამე შემთხვევას. რამდენიმე კვირა არ შეწყვეტილა მითქმა-მოთქმა ამ საგანზე და პოლიტიკაც კი აღარ ახსოვდათ იმხანად. პრეფექტს მოსვენება დაეკარგა და, რაღა თქმა უნდა, პარიზის მთელი პოლიცია ფეხზე დადგა. გვამი რომ ნახეს, პირველად ვერც კი იფიქრებდნენ, რომ მკვლელს ვერ მიაკვლევდნენ, რადგან ძიებას დაუყოვნებლივ შეუდგნენ. მაგრამ ერთი კვირა გავიდა და რომ ვეღარაფერს გახდნენ, მშველელს ჯილდო დაუდგინეს. ათასი ფრანკი იყო ეს ჯილდო. ამავე დროს მთელი ძალით მიმდინარეობდა გამოძიება, თუმცა ვერ ვიტყვით, უნაკლოდო. მრავალი პირი დაკითხეს, მაგრამ უშედეგოდ; საიდუმლოს გასაღები ვერ მოუძებნეს და ხალხი საყოველთაო აღშფოთებამ მოიცვა. ათი დღის შემდეგ რაღას იზამდნენ, ჯილდო გააორმაგეს, დაბოლოს, მეორე კვირაც რომ გავიდა და მაინც ვერაფერს მიაკვლიეს და რადგან პარიზის პოლიციის მადლიერნი არც არასდროს ყოფილან, რამდენიმე მნიშვნელოვანი აყალმაყალი მოხდა. მაშინ კი პრეფექტმა განაცხადა, ოცი ათას ფრანკს მივცემთ იმას, ვინც „მკვლელს დაგვისახელებსო“, ან, თუ რამდენიმე კაცი იქნებოდა დამნაშავე, მაშინ იმას, ვინც „რომელიმე მათგანს დაგვისახელებსო“. ეს განცხადება გვამცნობდა ჯილდოს შესახებ და აქვე იყო აღნიშნული, რომ სრულ პატიებას მიანიჭებდნენ იმას, ვინც თანამზრახველებს გათქვამდა. განცხადებას დართული ჰქონდა ცალკეულ პირთა მიმართვა, რომ პრეფექტურის მიერ დაწესებულ თანხას დაემატებოდა ათი ათასი ფრანკი. საბოლოოდ მთელი ჯილდო იქნებოდა ოცდაათი ათასი ფრანკი. მართლაც ძალზე დიდი იყო ეს გასამრჯელო, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ გოგო მდაბიო წარმოშობის გახლდათ და მსგავსი მხეცობა ჩვეულებრივი ამბავია ხალხმრავალ ქალაქებში. ახლა უკვე აღარავის ეპარებოდა ეჭვი, რომ მალე ნათელი მოეფინებოდა მკვლელობის საიდუმლოს. ორჯერ თუ სამჯერ კი დააპატიმრეს ვიღაცები და იმედი გაჩნდა, გაიგებდნენ ყველაფერს, მაგრამ ვერაფერს გახდნენ, ხელმოსაჭიდი ვერაფერი ნახეს და დაჭერილნი მაშინვე გაათავისუფლეს. კი არის უცნაური, მაგრამ სამი კვირაც გავიდა გვამის აღმოჩენის დღიდან და ოდნავადაც ვერ წაიწიეს წინ, ხალხში ერთი მითქმა-მოთქმა იყო ატეხილი და დიუპენს და მე არც არაფერი გაგვიგია ამის შესახებ. რაღაცას ვიკვლევდით იმხანად და მთელი ჩვენი გონება იმით იყო დაკავებული, თითქმის ერთი თვე იქნებოდა, რაც სახლიდან ფეხი არ გამოგვიდგამს და არც ვინმე მოსულა ჩვენსას, ყოველდღიურ გაზეთებში კი მხოლოდ მთავარ პოლიტიკურ მოვლენებს გადავხედავდით ხოლმე. პირველი ცნობა მკვლელობის შესახებ მოგვიტანა თავად გ.-მ. ჯერ კიდევ შუადღით გვესტუმრა და გვიან ღამემდე დარჩა. ბევრი იწვალა, ვერაფერს გახდა და შეურაცხყოფილი გახლდათ ამ მარცხით, მკვლელობის ასავალ-დასავალს ვერ მიაკვლია. ჩემი კარგი სახელი, პარიზელების ჩვეულებისამებრ, მაღალფარდოვნად წარმოთქვა მან, სასწორზე არის შეგდებულიო. მისი ღირსებაც კი იყო შებღალული. მთელი ხალხი მას შეჰყურებს და ამ საიდუმლოს ამოსახსნელად მზადაა ყოველგვარი მსხვერპლი გაიღოს. დაბოლოს, ეს თავისი სასაცილო სიტყვა ასეთი ქათინაურით გაასრულა, სიამოვნებით გეუბნებით, დიუპენის „ტაქტს“ ვენდობიო; და აქვე დაუფარავად კარგი წინადადება შესთავაზა; უფლება არ მაქვს ზუსტად გადმოგცეთ მისი ნათქვამი, თუმცა ეს არც უნდა იყოს ჩვენი მოთხრობის საგანი. ჩემმა მეგობარმა ეს მისი ქათინაური თავაზიანად უარყო, ხოლო ის წინადადება მაშინვე მიიღო, მაგრამ თუ რა შედეგი ექნებოდა ამას, ახლა ვინ რას გაიგებდა. შეთანხმდნენ თუ არა, პრეფექტმა მაშინვე გაგვაცნო თავისი მოსაზრებები, შიგადაშიგ ფაქტობრივი მონაცემების ვრცელ კომენტარებს ჩაურთავდა ხოლმე; ამ მონაცემების შესახებ ჩვენ არაფერი ვიცოდით. საქმის ცოდნით გვიამბობდა ყველაფერს, რაღა თქმა უნდა, მაგრამ რომ აღარ დაამთავრა, გავბედე და გადავუკარი, გვიან არის-მეთქი; სადაცაა ღამე გაილეოდა. ჩვეულებისამებრ თავის სავარძელში იჯდა დიუპენი, წელგამართული მთლად ყურადღებას განასახიერებდა. მთელი ეს ხანი სათვალე არ მოუცილებია და ერთხელ შემთხვევით შევიჭვრიტე სათვალის მინების ქვეშ, სძინებია თურმე ეს შვიდი თუ რვა შემაღონებელი საათი პრეფექტის წასვლამდე. დილით პრეფექტურაში მივედი და რაც მასალა ჰქონდათ, ყველაფერი წამოვიღე, რედაქციებიც დავიარე და იქ ვიშოვე ყველა გაზეთი, სადაც კი რამე იყო დაბეჭდილი ამ უბედური ამბის შესახებ. თუ ამ ცნობებს გავცხრილავდით, ზღვა ინფორმაციაში მნიშვნელოვანი იყო შემდეგი: მარი როჟე პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე მდებარე დედამისის სახლიდან წასულა კვირა დილით, დაახლოებით ცხრა საათზე, 22 ივნისს 18... წელს. წასვლის ხანს უთქვამს მესიე ჟაკ სენტ ესტაშისთვის, მეტი არავისთვის, დეიდასთან მივდივარო მთელი დღით დე დრომის ქუჩაზე. პატარა და ვიწროა დე დრომის ქუჩა, მაგრამ საკმაოდ ხალხმრავალია, ახლოა მდინარის სანაპიროსთან. მოკლეზე თუ ვივლით, ორი მილითაა დაცილებული მადამ როჟეს პანსიონს. სენტ ესტაში მარის თაყვანისმცემელი გახლდათ, ბინა და საჭმელი აქვე, პანსიონში ჰქონდა. შებინდებისას ამ ყმაწვილკაცს თავისი გულის სწორისთვის უნდა გამოევლო და შინ გამოეცილებინა, მაგრამ ნაშუადღევს თავსხმა წვიმა წამოვიდა და ასე უვარაუდებია, დეიდასთან დარჩება ღამის გასათევადო (სწორედ ასე შვრებოდა ეს გოგო მსგავს შემთხვევაში) და ამიტომ აღარც შეუსრულებია დანაპირები. დაღამდა და მადამ როჟეს (სამოცდაათი წლის მოხუცსა და დაუძლურებულ ქალს) შიში გამოუთქვამს, „ვეღარც ვერასდროს ვნახავო მარის“, მაგრამ ამისთვის არც მიუქცევიათ ყურადღება. ორშაბათს გაიგეს, რომ გოგო არც ყოფილა დე დრომის ქუჩაზე, დღე გავიდა და არც საღამოს გამოჩენილა, მაშინ კი დაუწყეს ძებნა ქალაქსა და მის შემოგარენში. მხოლოდ მეოთხე დღეს გაიგეს, რა მოსვლოდა. იმ დღეს (ოთხშაბათს, 25 ივნისს) მესიე ბოვეს, მეგობართან ერთად რომ ეძებდა მარის დე რულის კარიბჭესთან, მდინარის სანაპიროზე, პავე სენ ანდრეს ქუჩის პირდაპირ, ვიღაცამ დაუყვირა, მეთევზეებს მდინარეში გვამი უპოვიათ და ნაპირზე გამოაქვთო. დახედა თუ არა იმ გვამს მესიე ბოვემ, იმწუთასვე იცნო საპარფიუმერიოში მომუშავე გოგო. ხოლო მის მეგობარს ოდნავაც არ შეჰპარვია ეჭვი. სახეზე შავად შესდედებოდა სისხლი, რომელიც პირიდანაც წასკდომოდა. ქაფი არსად ჩანდა, როგორც ეს წყალში დამხრჩვალებს აღმოაჩნდებათ ხოლმე. კანს ფერი არ დაეკარგა. სისხლის ჩაქცევისა და თითების ნაკვალევი დასტყობოდა ყელზე. ხელები მკერდზე ჰქონდა დაწყობილი და გაშეშებოდა. მარჯვენა ხელი მოემუჭა, მარცხენა ოდნავ გაეშალა. მარცხენა მაჯას ორი ნაჭდევი ემჩნეოდა, როგორც ჩანს, თოკისგან თუ თოკებისგან, რომელიც ორ ხაზად შემოვლებოდა. მარჯვენა მაჯა ზოგიერთ ადგილას და, მთელი ზურგი, განსაკუთრებით ბეჭებზე, გადატყავებული ჰქონდა. ნაპირზე რომ გამოჰქონდათ გვამი, მეთევზეებს მისთვის თოკი შემოუხვევიათ, მაგრამ ის გადატყავებული ადგილები ამისი ბრალი არ უნდა ყოფილიყო. მაგრად გამობერვოდა ყელი. დანის ნაჭრილობევი ან ნაცემი ადგილები გვამზე არ უნახავთ. ღვედის ნაჭერი ისე ძლიერ ჰქონდა შემოჭერილი კისერზე და ისე ღრმადაც ჩასჯდომოდა, რომ ძლივსღა შეუმჩნევიათ, თითქოსდა სულ ამოეჭამა ამ ღვედს ხორცი და მარცხენა ყურთან მკვიდრად ჩაემარყუჟებინათ. მარტო ესეც კმაროდა ადამიანის მოსაკლავად. სამედიცინო ექსპერტიზამ დაადგინა, რომ დაღუპული მხეცურად იყო გაუპატიურებული. გვამი რომ იპოვეს, მეგობრებმა სულ ადვილად იცნეს მოკლული. კაბა შემოგლეჯილ-შემოძარცვული ჰქონდა. კიდიდან წელამდე ერთი ფუტით აეხიათ ნაწილი, მაგრამ არ მოუგლეჯიათ, სამჯერ შემოუხვევიათ წელის გარშემო და როგორღაც ზურგზე შეუკრავთ. პერანგი მშვენიერი მუსლინის ჰქონდა და აქედან თვრამეტდიუმიანი ნაჭერი მოუხვევიათ, მოუხვევიათ ძალიან სწრაფად და დიდი სიფრთხილითაც. სწორედ იგი შემოხვეოდა ყელზე თავისუფლად, და მაგრადაც გაენასკვათ. მუსლინისა და ღვედის ზემოთ შლაპა შეუკრავთ ორი ზონრით. ქალის ხელით არ უნდა ყოფილიყო შეკრული ამ შლაპის ზონრები, რადგან მკვიდრად იყო ჩანასკვული მეზღვაურული მარყუჟით. გვამი იცნეს თუ არა, მორგში კი არ წაუღიათ (ზედმეტად მიუჩნევიათ ასეთი ფორმალობა), არამედ იქვე ახლოს დაუკრძალავთ, მდინარის სანაპიროზე, სადაც გამოუტანიათ. ბოვეს იმდენი მოუხერხებია, რომ ეს საქმე მიუფუჩეჩებიათ, მაგრამ რამდენიმე დღის შემდეგ ხალხის აღშფოთებას უშედეგოდ არ ჩაუვლია. დაბოლოს, ერთმა ყოველკვირეულმა გაზეთმა მოჰკიდა ამ საქმეს ხელი, გვამი ამოთხარეს და კიდევ ერთხელ გასინჯეს, მაგრამ ადრე მიკვლეულს ახალი ვეღარაფერი დაუმატეს. მხოლოდ ამჯერად მისი ტანსაცმელი უჩვენეს დედასა და დაღუპულის მეგობრებს, ყველამ ერთხმად თქვა, სწორედ ასე ეცვა სახლიდან წასვლისასო. ამ დროს ყოველ საათს მატულობდა საყოველთაო აღშფოთება, ვიღაცები დააპატიმრეს და გამოუშვეს. განსაკუთრებით სენტ ესტაშით დაეჭვდნენ; პირველად იმან ვერც ის თქვა ზუსტად, სად იმყოფებოდა იმ კვირადღეს, როდესაც მარი სახლიდან წავიდა. მაგრამ მერე კი მესიე გ.-ს წარუდგინა ფიცით დამტკიცებული ბარათი, სადაც აღნიშნული იყო მისი ყოველი ნაბიჯი იმ დღეს. დრო გადიოდა და ვერაფერს მიაკვლიეს, ერთმანეთის სრულიად საპირისპირო ათასი ხმა დაირხა და ჟურნალისტებმა ხელი მიჰყვეს ვარაუდების წარმოჩენას. მათ შორის ყველაზე საყურადღებო იყო ერთი შენიშვნა, რომლის მიხედვითაც მარი დღესაც ცოცხალი გახლდათ, ხოლო სენაში ნაპოვნი გვამი ვიღაც სხვა უბედურის იყო; ჯობს თავად მკითხველმა ნახოს რამდენიმე ამონაწერი იმ წერილიდან, რომელშიც ასეთი ვარაუდი გამოითქვა. ქვემოთ მოყვანილი პასაჟები სიტყვა-სიტყვითაა თარგმნილი L’Etoile-დან, საერთოდ კი ოსტატის ხელი ეტყობა ამ გაზეთს: „მადემუაზელ როჟე გამოვიდა დედის სახლიდან კვირა დილით, 18... წლის ივნისის 22-ში, ვითომცდა დეიდამისის თუ სხვა ახლობლის სანახავად მიდიოდა დრომის ქუჩაზე. მას მერე არავის უნახავს იგი. იმის ასავალ-დასავალი არ იციან, თითქოს მიწამ ჩაყლაპაო... არც გამოჩენილა ვინმე, მოსულიყო და ეთქვა, ვნახე იმ დღეს, როდესაც დედის სახლიდან წამოვიდაო... და თუმცა ჩვენ რამე საბუთი არ გვაქვს, რომ მარი როჟე ცოცხალი დარჩენილა ივნისის თვის 22-ის, კვირადღის, ცხრა საათის შემდეგ, მაგრამ დარწმუნებული ვართ, ამ საათის დადგომამდე ის ცოცხალი გახლდათ, ხუთშაბათს კი, შუადღით, 12 საათისთვის ქალის გვამი უნახავთ დე რულის ახლოს სანაპიროსთან. თუკი ვივარაუდებთ, რომ მარი როჟე მდინარეში ჩაუგდიათ სამი საათის მერე, რაც დედამისის სახლიდან წამოვიდა, მაშინ სამი დღე და ერთი საათი უნდა ყოფილიყო გასული მას შემდეგ. მაგრამ სისულელეა იმის ვარაუდი, რომ მკვლელობა, თუკი მოკლული იყო ის გოგო, ასე ადრე მომხდარიყო, მაშინ მკვლელები გვამს შუადღის დადგომამდე თუ გადააგდებდნენ მდინარეში. ვინც ასეთ შემზარავ დანაშაულს დააპირებს, სიბნელეს არჩევს და არა სინათლეს... გამომდინარე აქედან, თუკი ის გვამი მარი როჟესი იყო, მაშინ ის წყალში უნდა ყოფილიყო ორ-ნახევარი ან სამი დღე მაინც. ხოლო ცნობილია, რომ წყალწაღებულის სხეულს ან იმის სხეულს, ვინც მოუკლავთ და იმავე წამს წყალში გადაუგდიათ, ექვსი-ათი დღე სჭირდება, ვიდრე ხრწნა მოეკიდებოდეს და მხოლოდ ამის მერე ამოტივტივდება წყალზე. თუნდაც რომ ზარბაზანი გავისროლოთ იმ ადგილას, სადაც ხუთ-ექვს დღესაა ჩაძირული გვამი, ის ამოტივტივდება და ვეღარ მივუსწრებთ, ისევ ჩაიძირება. ჰოდა, საკითხავი აი ეს არის, რად არ მოხდა ასე ამ შემთხვევაშიც, ნუთუ ბუნებასაც სჩვევია ასეთი გამონაკლისი?... თუკი ეს დასახიჩრებული სხეული ნაპირზე დარჩა სამშაბათ ღამით, მაშინ უთუოდ ნახავდნენ მკვლელობის რამე ნაკვალევს სანაპიროზე. საეჭვოა ისიც, რომ ასე მალე ამოტივტივებულიყო მკვლელობიდან ორი დღის შემდეგ გადაგდებული გვამი. და კიდევ, ძნელი წარმოსადგენია, ის არამზადები, რომლებმაც ასეთი მკვლელობა გაბედეს, წყალში ისე მოისროდნენ სხეულს, რომ არ მიაბამდნენ რამე სიმძიმეს ჩასაძირავად, ასე წინდახედულად მოქცევა სულ ადვილი იყო მათთვის“. მერე კი რედაქტორი იმის მტკიცებას მოჰყოლია, რომ სხეულმა წყალში უნდა დაყოს „არა რაღაც სამი დღე, არამედ, სულ ცოტა ხუთჯერ სამი დღე“, თუკი იმდენად გახრწნილი იყო გვამი, რომ ბოვემ ძლივსღა იცნო, მაგრამ ეს უკანასკნელი მოსაზრება სრულიად იქნა უარყოფილი. ვაგრძელებ ამ თარგმანს: „და მაინც როგორია ის ფაქტები, რამაც საბოლოოდ დაარწმუნა მ. ბოვე, რომ ის მარი როჟე იყო? კაბის სახელოები აუტრიალებია მისთვის და განუცხადებია, ნიშნები ემთხვევა, სრული მსგავსება არისო. ხალხის ვარაუდით, ეს ნიშნები უნდა ყოფილიყო რაღაც მნიშვნელოვანი ნაიარევი, მაგრამ თურმე იმ კაცმა ხელი გამოიწვდინა და მკლავზე რაღაც თმა უპოვა, ჩვენი აზრით, ამ ნიშნით გვამის გამოცნობა იგივეა, რაც სახელოში ხელის პოვნა. მესიე ბოვე იმ ოთხშაბათ ღამით არ დაბრუნებულა შინ, მაგრამ შვიდი საათისთვის უცნობებია მადამ როჟესთვის, გამოძიება ჯერ კიდევ მიმდინარეობს და ზუსტად არ იციან, თქვენი ქალიშვილია ის თუ არაო. თუკი მადამ როჟეს, მოხუცსა და ავადმყოფ ქალს, არ შეეძლო მისვლა (რაც სულაც არ არის გასაკვირი), ხომ უნდა ჰყოლოდა ვინმე, ვინც იფიქრებდა, ვაითუ ის მართლაც მარის გვამია, წავალ და გამოძიებას მივეხმარებიო. ასეთი არავინ გამოჩენილა. არც არავის უთქვამს და გაუგონია, რომ პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე ამ საქმის გამო ვინმე მისულიყოს. სენტ ესტაშიც კი, მარის შეყვარებული და მომავალი ქმარი, რომელიც ამ გოგოს დედის სახლში ცხოვრობდა, ამტკიცებს, პირველად გვამის პოვნის შესახებ მხოლოდ მეორე დილას მაცნობესო, როდესაც მესიე ბოვე მივიდა მისას და მოუთხრო ეს ამბავი. კი ვართ გაოცებულნი, რომ ახალ ამბავს საკმაოდ ცივად შეხვდნენ“. ასე უნდოდა იმ გაზეთს შთაბეჭდილების შექმნა მარის ნათესავების უსულგულობის შესახებ, რათა დაემკვიდრებინათ თავიანთი ვარაუდი, რომ ის გვამი სხვისი იყო. ამ ინსიუნაციებით ასეთი დასკვნა გამოჰყავდათ: მარი მეგობრების დახმარებით ქალაქიდან გარბის, რადგან არ უნდა გახმაურდეს მისი შებღალული უბიწოების ამბავი, ჰოდა, აი, მისი მეგობრები, სენაში გვამს რომ აღმოაჩენდნენ, ვითომცდა იცნობდნენ იმ გოგოს და ხმას დაყრიან კიდევაც ხალხში მკვლელობის შესახებ, ესახებ, მაგრამ ამჯერად L’Etoile-ს მეტისმეტი მოსვლია. ნათლად იყო დამტკიცებული, რომ ეს სუყველაფერი გაზეთს მოუჭორავს. სინამდვილეში ის მოხუცი ქალი დაუძლურებულა, დარდით აღარ იყო და აღარაფრის თავი არ ჰქონია; იმ სენტ ესტაშს ის ცნობა გულგრილად კი არ მოუსმენია, არამედ თავზარი დასცემია და თავის ჭკუაზე აღარ ყოფილა, მესიე ბოვემ დაუძახა ერთ მის მეგობარს, ერთ ნათესავს და უთხრა, თვალი არ მოაცილოთო; იმ გოგოს გვამს კი ახლოსაც არ გააკარა ექსჰუმაციისა და ხელმეორედ შემოწმების ხანს. უფრო მეტიც, თუმცა L’Etoile-ს უნდოდა ხმა დაეყარა, რომ გვამი ხელმეორედ დაასაფლავეს მთავრობის ხარჯზე და თითქოს წინადადება დაღუპულის სახლიდან გამოსვენების თაობაზე ოჯახმა უარყო, დაბოლოს, თურმე არც ერთი მისი ახლობელი არ მოსულა დაკრძალვაზე... თუმცა L’Etoile ყოველნაირად ცდილობდა ამ ამბის გავრცელებას, არც არავის დაუჯერებია ეს ამბავი. შემდეგ გაზეთს თავად ბოვეც არ დაჰვიწყებია და წყლის შეყენება მოუნდომებია მისთვის. რედაქტორის აზრით: „ახლა კი მოხდა რაღაც ცვლილება. ჩვენ შეგვატყობინეს, რომ ვიღაც მადამ ბ. შემთხვევით მოხვედრილა მადამ როჟეს სახლში, სწორედ იმ წუთას მესიე ბოვე გამოდიოდა იქიდან და ასე უთქვამს იმ ქალისთვის, სადაცაა ჟანდარმი უნდა მოვიდესო და გაუფრთხილებია, ჩემს დაბრუნებამდე იმ ჟანდარმთან კრინტი არ დაძრა, ყველაფერს მე მოვაგვარებო... საქმე ისეა, რომ, ჩვენი აზრით, მესიე ბოვეს გარეშე ვერაფერს გავხდებით, მესიე ბოვეს ჩაურევლად ერთ ნაბიჯსაც ვერ გადავდგამთ, სადაც არ მიდგებით, ყველგან ის კაცი დაგხვდებათ... რად ფიქრობს ასე, უჩემოდ თითსაც ვერავინ გაანძრევსო, იმ ოჯახის ყველა ახლობელი მამაკაცი მისი წყალობით განზე გამდგარა; სწორედ ასეც უთქვამთ იმათ, ძალიან უცნაურად მოქცეულაო ის კაცი. თითქოსდა, რატომღაც, ძლიერ სურდა, იმ გოგოს ნათესავები გვამს ახლოსაც არ გაჰკარებოდნენ“. შემდეგ მოყვანილი იყო ისეთი ფაქტი, რომელსაც შეეძლო გარკვეული ეჭვის აღძვრა ბოვეს წინააღმდეგ. ვიღაც მისულა მასთან სამსახურში იმ გოგოს დაკარგვამდე რამდენიმე დღით ადრე და იქ არავინ დახვედრია, სწორედ მაშინ დაუნახავს გასაღების ღრიჭოში გაჩრილი ვარდი და იქვე ახლოს დაკიდებული მუყაო წარწერითურთ – „მარი“. საერთოდ კი გაზეთებში ასეთი აზრი იყო დამკვიდრებული, რომ მარი რომელიღაც თავზე ხელაღებულთა ჯგუფის მსხვერპლი შექმნილა, მდინარის იქით გადაუყვანიათ, გაუუპატიურებიათ და მოუკლავთ. დიდი გავლენის მქონე გამოცემა Le Gommerciel-ი ძალზე მტრულად მოეკიდა ამ გავრცელებულ აზრს. მომყავს ორიოდე ამონაწერი ამ გაზეთიდან: „ჩვენ დარწმუნებული ვართ, რომ იმთავითვე არასწორად წარიმართა კვლევა, დე რულის კარიბჭესთან რა უნდოდათ. იმ ყმაწვილ ქალს ხომ ბევრი იცნობდა და როგორღა შეეძლო სამი უბანი გაევლო და არავის დაენახა იგი; ვინმეს თვალი რომ მოეკრა მისთვის, არც დაავიწყდებოდა, რადგან ყველა მიაქცევდა ყურადღებას, ვინც კი იცნობდა მას; სახლიდან რომ გამოვიდა, ქუჩები ხალხით იყო სავსე... დე რულის კარიბჭესთან ან დე დრომის ქუჩასთან როგორ მივიდოდა ისე, რომ ერთ დუჟინს მაინც არ ეცნო; მაგრამ დედამისის სახლიდან გამოსული არც არავის დაუნახავს, ხელთ რაიმე დამამტკიცებელი საბუთიც არა გვაქვს გარდა იმისა, რომ მას განზრახული ჰქონდა სადღაც წასვლა. მისთვის ტანსაცმელი შემოუხევიათ და მერე გარშემო შემოუხვევიათ, მერე შეუკრავთ, ამის შემდეგ ფუთასავით შეიძლებოდა სხეულის წაღება. მკვლელობა რულის კარიბჭესთან რომ მომხდარიყო, მაშინ აღარც იქნებოდა საჭირო ასეთი სახელურის გაკეთება. სხეული კარიბჭის ახლოს, მდინარეში რომ უნახავთ, სულაც არ გვიჩვენებს მისი წყალში გადაგდების ადგილს... ორი ფუტი სიგრძის და ერთი ფუტი სიგანის ნაჭერი, ნაგლეჯი იმ უბედური გოგოს კაბისა, ნიკაპს ქვემოთ ყელზე დაუხვევიათ და კეფაზე გაუნასკვავთ ყვირილის დასახშობად. ასე იციან იმ ვაჟბატონებმა, რომლებსაც ცხვირსახოცი არც სჭირდებათ“. ერთი თუ ორი დღით ადრე, სანამ პრეფექტი ჩვენსას მოვიდოდა, პოლიციას მოუპოვებია რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცნობა, რომლებსაც უარუყვია კიდევაც Le Gommerciel-ის ძირითადი მოსაზრებანი. ქალბატონ დელუკის ორ ბიჭუნას, რომლებიც დე რულის კარიბჭესთან ახლოს ტევრში დაეხეტებოდნენ და შემთხვევით დაბურულ ბუჩქნარში შესულან, აქ სამი თუ ოთხი ვეებერთელა ქვა დაუნახავთ, სკამივით რომ იყო მოწყობილი, საზურგეც ჰქონდა და ფეხის დასადგმელიც, ზედა ქვაზე თეთრი ქვედაკაბა შეეგდოთ, ხოლო იმის ქვემოთ აბრეშუმის შარფი. იქვე ეგდო ქოლგა, ხელთათმანები და პატარა ცხვირსახოცი, რომელზეც სახელი იყო დაქარგული – „მარი როჟე“. მაყვლის ბუჩქებზე კაბის ნაგლეჯებიც უნახავთ. მიწა გადატკეპნილი იყო, ბუჩქის ტოტები გადამტვრეული და ნათლად ჩანდა, რომ აქ უბრძოლიათ. მოაჯირი ბუჩქნარსა და მდინარეს შორის მოერღვიათ და მიწაზე იმის ნაკვალევი ეტყობოდა, რომ აქ რაღაც მძიმე საგანი გადაუთრევიათ. ყოველკვირეულმა გაზეთმა, Le Soleil-მა შემდეგი აზრი გამოთქვა, პარიზული პრესის საერთო აზრის გამოძახილი გახლდათ ეს გამონათქვამი: „ცხადია, რომ ეს საგნები სამი თუ ოთხი კვირა ეყარა იქ; წვიმისაგან დალპობილან და ხავსიც მოჰკიდებიათ. აღარც კი ჩანდნენ ამოსულ ბალახში, აბრეშუმის ქოლგა შედარებით გამძლე გამოდგა, მაგრამ ისიც გარღვეულიყო აქა-იქ. მისი ზედა ნაწილი, სადაც იკეცებოდა და იკვრებოდა, იმდენად დახავსებულიყო და დამპალიყო, რომ გახსნეს თუ არა, მაშინვე გაიხა... ბუჩქებს კაბა გაეგლიჯათ და ამოხეულიყო, ასე, სამი დუიმი სიგანის და ექვსი დუიმი სიგრძის ნაჭერი. სამოსლის ერთი ნაწილი ნაკემსი ჩანდა, მეორეც იყო, მაგრამ ყოველგვარი ნაკემსის გარეშე, თითქოსდა ღვედებად დაეხიათ და ბუჩქებს ასე წამოსდებოდა მიწიდან დაახლოებით ერთი ფუტის სიმაღლეზე... ვისღა შეეპარება ეჭვი, რომ ადგილი შემზარავი დანაშაულისა ცნობილია“. კიდევ ახალი ფაქტები დაერთო ამ აღმოჩენას. მადამ დელუკმა ასეთი ჩვენება მისცა, სწორედ დე რულის კარიბჭის პირდაპირ, მდინარის ახლოს, გზისპირას სასტუმროს ვფლობო. მიყრუებულია ეს მიდამო, თითქმის უკაცური. კვირაობით კი აქ ვის არ ნახავთ ქალაქიდან მოსულს, რაკიღა ამ ადგილიდან უნდა გადავიდნენ ნავებით მეორე ნაპირზე. დაახლოებით დღის სამი საათი იქნებოდა, როდესაც იმ კვირას გოგო შესულა სასტუმროში შავგვრემანი ყმაწვილი კაცის თანხლებით. რამდენიმე ხანი დარჩენილან ის ორნი. მერე კი იქვე ახლომდებარე ტყისკენ წასულან. მადამ დელუკს იმ გოგოს კაბისთვის მიუქცევია ყურადღება, რადგან სწორედ ასეთს იცვამდა მისი ერთი გარდაცვლილი ნათესავი ქალი. განსაკუთრებით ის შარფი დაუმახსოვრებია. ის წყვილი წავიდა და მალე ვიღაც არამზადების ბრბო მოვიდა, იღრიალეს, სვეს და ჭამეს, ფული არ გადაუხდიათ და იქით გასწიეს, სადაც ის გოგო და ბიჭი უნდა ყოფილიყვნენ, დაღამებას აღარაფერი უკლდა, როდესაც ისინი მობრუნდნენ და საჩქაროდ მდინარის მეორე მხარეს გადავიდნენ. უკვე კარგა დაღამებულიყო, რომ მადამ დელუკმა და იმისმა უფროსმა ვაჟმა ქალის კივილი გაიგონეს სასტუმროს ახლოს. ერთი გულშემზარავი შეკივლება მოესმათ, მაშინვე მიწყდა ეს ხმა. მადამ დელუკმა არა მარტო ბუჩქებში ნაპოვნი შარფი იცნო, გვამზე ნანახ კაბაზეც თქვა, ეს იმ გოგოსი არისო. ვიღაც ვალანსმა, ომნიბუსის მძღოლმა ჩვენება მისცა, რომ მას დაუნახავს მარი როჟე სწორედ იმ კვირადღეს, ბორანით გადადიოდა სენაზე ვიღაც მზემოკიდებულ ყმაწვილკაცთან ერთად. იგი, ვალანსი, იცნობდა მარის და ნამდვილად არ შეეშლებოდა. ბუჩქებში ნანახი საგნები სწორედ მარისი უნდა ყოფილიყო, ასე თქვეს მისმა ნათესავებმა. დიუპენის თხოვნით გაზეთებიდან ჩემ მიერ ამოკრებილი ფაქტები და ცნობები კიდევ ერთი გარემოებით სრულდებოდა. დიდმნიშვნელოვანი იყო ეს გარემოება. თურმე მაშინვე, ზემოაღნიშნული საგნები რომ იპოვეს, იმ ადგილას, სადაც, როგორც ვარაუდობდნენ ის უბედურება დატრიალდა, უნახავთ გაციებული ან თითქმის გაციებული სხეული სენტ ესტაშისა, მარის გულის სწორისა. იმის გვერდით ეგდო „ლაუდანუმის“ ცარიელი, პატარა ბოთლი. საწამლავის სუნი ამოსდიოდა პირიდან. ისე მოკვდა, ვეღარაფერი თქვა. მისი ბარათიც უპოვიათ, მოკლედ წერდა, მე მარი მიყვარდა და თავს ვიკლავო. – რაღა უნდა გითხრა, – თქვა დიუპენმა, როდესაც ჩემი შენიშვნების კითხვა გაასრულა, – ეს შემთხვევა უფრო აბურდულია, ვიდრე ის, მორგის ქუჩაზე რომ მოხდა და იმისგან ძალიანაც განსხვავდება. ეს არის ჩვეულებრივი, თუმცა მხეცური დანაშაული. არაფერ განსაკუთრებულს ვერ ვხედავ. შენც შეამჩნევდი ალბათ, ამ საიდუმლოს ამოხსნა სულ ადვილი რომ ჰგონებიათ, სწორედ ამის გამო გაჭირდა საქმე, ვერაფერს გახდნენ. მიზეზი ის უნდა ყოფილიყო, რომ პირველად ჯილდო არ დაუდგენიათ. გ.-ს მირმიდონელებს ჭკუა ეყოთ, რომ მიმხვდარიყვნენ, როგორ და რატომ უნდა მომხდარიყო ასეთი მხეცობა, მათ შეეძლოთ წარმოედგინათ ხერხი, მრავალი ხერხი, მოტივი, ამ დანაშაულისა და რაკიღა, მათი აზრით, ამ უამრავი ხერხიდან და მოტივებიდან ერთ-ერთი სავსებით შესაძლებელი იყო, იმედი ჰქონდათ, რომ ბოლომდე მიიყვანდნენ საქმეს. მე უკვე გითხარით, სულ ჩვეულებრივ ამბებზე ამაღლებას რომ ცდილობ და ჭეშმარიტებას რომ ეძებ, სწორი არ უნდა იყოს ამ შემთხვევაში ასეთი კითხვის დასმა: „და მაინც, რა მოხდა?“, არამედ სჯობს: „ისეთი რა უნდა მომხდარიყო, რაც აქამდე არ მომხდარა?“. მადამ ლესპანიეს ბინას რომ ჩხრეკდნენ, გ.-ს ხალხს თავგზა აბნევიათ და სულით დაცემულან მომხდარი უბედურების უჩვეულობით, ეს გარემოება კი საკმაოდ მოწესრიგებული ინტელექტისთვის წარმატების საწინდარი გახდებოდა და სწორედ ეს ინტელექტი სასოწარკვეთილებას მიეცემოდა, როდესაც ნახავდა, მეპარფიუმერე გოგოსთან დაკავშირებულ რა უბრალო შემთხვევას გადავყრივარო; ამ უბრალოებამ კი პრეფექტურის წარმომადგენლები იმთავითვე საზეიმო ხასიათზე დააყენა. მადამ ლესპანიეს და მისი ქალიშვილის შემთხვევაში მაშინვე მიხვდნენ, რომ, რაღა თქმა უნდა, დედა და შვილი ვიღაცას დაუხოცავს: თვითმკვლელობის ვარაუდი თავიდანვე იყო გამორიცხული. ჩვენ აქ შეგვიძლია მტკიცედ ვთქვათ, თვითმკვლელობა არ მომხდარა. დე რულის კარიბჭესთან ნაპოვნ გვამს ისე კარგად ეტყობოდა ძალის ნაკვალევი, რომ ის მნიშვნელოვანი ვარაუდი მაშინვე იქნა უარყოფილი. მაგრამ გვამი რომ ნახეს, ეჭვიც გამოითქვა, შეიძლება, ის არც იყოსო მარი როჟესი, რომლის მკვლელის თუ მკვლელთა გამოსავლინებლად ჯილდო იყო დადგენილი. ჩვენც ხომ სწორედ ამ გოგოს თაობაზე ვიყავით შეთანხმებული პრეფექტთან. ჩვენ კი ორივენი კარგად ვიცნობთ ამ ჯენტლმენს. ამ კაცის შემხედვარე ფონს ვერ გახვალ. თუკი ჩვენს ძიებას გვამით დავიწყებთ და ბოლოს მკვლელს მივაკვლევთ და ამასთან ერთად იმასაც აღმოვაჩენთ, რომ მოკლული მარი კი არა, ვიღაც სხვა ყოფილა ან თუ მარი ცოცხალია და ჩვენ მას ვიპოვით და ვიპოვით მრთელსა და საღ-სალამათს, ორივე შემთხვევაში დავზარალდებით, რადგან ჩვენ ამ კაცს, გ.-ს გადავყრივართ. ჰოდა, ასე უნდა იყოს საჭირო, სამართლისთვის კი არა, ჩვენთვის უპირველეს ყოვლისა, რომ დავადგინოთ, ის გვამი სწორედ დაკარგული მარი როჟესია. L’Etoile-ს მოსაზრებებს მკითხველებზე დიდი ზეგავლენა მოუხდენია; თავად ეს გამოცემა ამ თავის მოსაზრებებს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს, ერთი შეხედე, როგორ იწყებს თავის კიდევ ერთ წერილს ამ საგანზე – „რამდენიმე დღევანდელი დილის გაზეთი“, – გვამცნობს იგი, – დამაჯერებლად თვლის ჩვენს სტატიას ორშაბათის L’Etoile-ში“. მე თუ მკითხავ, მეტისმეტ სიბეჯითეს ამჟღავნებს ამ წერილის შემთხზველი და მეტს არაფერს. ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენი გაზეთების მიზანი სენსაციები და მკითხველთა მოპოვებაა და არა ჭეშმარიტების დადგენა. ჭეშმარიტებას აქ მკითხველთა თვალით ზომავენ. ის ორგანო, რომელიც მოარული აზრის (რაც უნდა მართებული იყოს ეს აზრი) გავრცელებას მოისურვებს, ბრბოს გულს ვერ მოიგებს. ხალხის ყურადღება იმას შეუძლია მოიპოვოს, ვინც უხეშად უარყოფს საყოველთაო აზრს. ვითომცდა საღად ვმსჯელობთო და ისევე, როგორც ლიტერატურაში, ამ შემთხვევაში ჩმახვას ძალუძს მაშინვე მოახდინოს დიდი ზეგავლენა ყველაზე. გინდ ისე იყოს და გინდ ასე, რაღა ფასი აქვს ასეთ მსჯელობას. მე იმისი თქმა მინდა, რომ L’Etoile-ს ჩმახვასა და, თუ გნებავთ, აზრის უბრალოებას, მარი როჟე ცოცხალი უნდა იყოსო, დიდად მიუპყრია ხალხის ყურადღება. მოდით და წვრილად ჩავუღრმავდეთ ამ გაზეთის მსჯელობას, ოღონდ ისე, რომ გვახსოვდეს, არ გავებათ წერილის უთავბოლო ლაბირინთებში. უპირველეს ყოვლისა, იმის დამწერს სურს გვიჩვენოს, რომ მარის დაკარგვის საათიდან მცირე დრო იყო გასული, გვამი არ ამოტივტივდებოდა და ვეღარც იპოვიდნენ, ესე იგი, მოკლული მარი არ უნდა ყოფილიყო. გამომდინარე აქედან, რაც შეიძლება უნდა შეამცირონ ზემოთ ხსენებული დროის ხანგრძლივობა, რადგან სწორედ ეს არის იმ ჩვენი მოაზროვნის მიზანი. ჰოდა, რა არ წამოუროშავს ამ მიზნის მისაღწევად. „სულელიღა თუ იფიქრებდა, – წერს იგი, – რომ მარი მოუკლავთ და თუკი დაღუპული სწორედ ის გოგო იყო, მაშინ ეს უნდა მომხდარიყო ისე ადრე, რომ მკვლელებს ჯერ კიდევ შუაღამემდე მოესწროთ მდინარეში გვამის გადაგდება“. ჩვენ აქ, რასაკვირველია, ასეთი კითხვა უნდა დავსვათ: „რატომ?“ რატომ უნდა მოგვივიდეს თავში ასეთი სულელური აზრი, რომ მკვლელს დანაშაული ჩაუდენია იმ გოგოს სახლიდან გაპარვისთანავე, ხუთი წუთის შემდეგ? რატომ უნდა მოგვივიდეს თავში ასეთი სულელური აზრი, რომ მკვლელობა მოხდა მაინცდამაინც იმ დღეს? კაცისკვლა შეიძლება ყოველ წუთს მოხდეს. მაგრამ რა დროსაც უნდა მომხდარიყო მკვლელობა, კვირადღის დილის ცხრა საათიდან ღამის თორმეტ საათამდე, კი მოახერხებდნენ „გვამის მდინარეში გადაგდებას შუაღამემდე“. ხსენებული აზრი, სხვათა შორის, იმასც გვამცნობს, რომ კვირადღეს ის გოგო ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და თუ ჩვენ L’Etoile-ს ასეთ დასკვნას გავაკეთებინებთ, მაშინ მსჯელობას სრულ თავისუფლებასაც მივანიჭებთ. ის საგაზეთო წერილი ასე იწყება: „სისულელეა იმის თქმა, რომ ის მოუკლავთ და ა.შ.“ როგორც ჩანს, L’Etoile-ს მიხედვით შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ იმ წერილის შემთხზველის აზრის მიმდინარეობა – სულელიღა თუ იტყვის, ეს მკვლელობა იყოო, თუკი მოკლული მართლაც ის გოგოა, მაშინ მკვლელებს უნდა მოესწროთ მისი გვამის მდინარეში გადაგდება შუაღამის დადგომამდე; ჩვენი აზრით, სისულელეა ასეთი ვარაუდის გამოთქმა იმ დროს (ჩვენ უკვე კიდევაც დავეთანხმეთ ამ ვარაუდს), როდესაც არსებობს შეხედულება, „გვამს მხოლოდ შუაღამის მერე გადააგდებენო“ – თავისთავად ეს აზრი თანამიმდევრულობით არ გამოირჩევა, მაგრამ არც ისეთი აზრმოკლებული ჩანს, როგორც ამ გაზეთში დაიბეჭდა. – ჩემი მიზანი რომ, – განაგრძო დიუპენმა, – L’Etoile-ს არგუმენტების უარყოფა იყოს, მე არც კი მოვყვებოდი ამის მტკიცებას. L’Etoile-ს რას ვაქნევთ, ჩვენთვის ჭეშმარიტებაა მთავარი. ამ გაზეთებიდან მოყვანილი სიტყვების მნიშვნელობა ნათელია, მაგრამ საკითხავი ის არის, რა იმალება ამ სიტყვების მიღმა, როგორ შეიძლება მათი ახსნა. იმ ჟურნალისტს იმისი თქმა უნდოდა, რომ იმ კვირას, გინდ დღისით და გინდ ღამითაც, რა დროსაც უნდა მომხდარიყო მკვლელობა, შეუძლებელი იყო მკვლელებს შუაღამემდე გადაეტანათ გვამი მდინარესთან. ნამდვილად არ შემიძლია ამ შეხედულების გაზიარება. მისი აზრით, მკვლელობა მოხდა ისეთ ადგილას და ისეთ გარემოებაში, რომ შეუძლებელი იყო გვამი მდინარესთან არ გადაეთრიათ. მაგრამ ხომ შეიძლება მკვლელობა სწორედ მდინარის პირას ან სულაც მდინარეში მომხდარიყო; გვამის წყალში გადაგდება შეეძლოთ დღისითაც და ღამითაც, ამაზე ადვილი რაღა იქნებოდა. მინდა სწორად გაიგოთ ჩემი ნათქვამი, მე არ ვამბობ, რომ მაინცდამაინც მასე მოხდა, ანუ ჩემი აზრი შეუვალია. ამჯერად არც მსურს ფაქტების გამოწვლილვით განხილვა. მინდა ყურადღება მიაქციოთ L’Etoile-ს მსჯელობის მანერას, მისი ყოველი სიტყვა მიკერძოებული ჩანს. ჰოდა, მკვლელობის დრო როგორც სურდათ, ისე შეზღუდეს და დასკვნაც ამის შესაბამისად გაუკეთებიათ – თუ მოკლული ნამდვილად მარი იყო, მაშინ გვამი სულ ცოტა ხნით იქნებოდა წყალში მოხვედრილი, გაზეთი ასე განაგრძობს: „გამოცდილებით ვიცით, რომ დამხრჩვალნი თუ მკვლელობისთანავე წყალში გადაგდებულნი, გამოჩნდებიან ზედაპირზე მხოლოდ ექვსი-ათი დღე-ღამის შემდეგ, ამ დროისთვის უკვე იმდენად გაიხრწნებიან, რომ შეუძლიათ ზედაპირზე ამოტივტივება. თუ იმ მიდამოში ზარბაზანს გაისვრიან სხეული ხუთ-ექვს დღე-ღამეზე ცოტათი ადრე ამოვა ზედაპირზე და მაშინვე უნდა მიუსწროთ, თორემ ჩაიძირება“. Le Moniteur-ის გარდა მაშინვე გაუზიარებია ეს აზრი ყველა პარიზულ გაზეთს. ხსენებული გამოცემა შეეცადა ეჭვი გამოეთქვა „ჩაძირულ სხეულთა“ თვისებების გამო, სხვა აღარაფერი გაუხდიათ სადავო. ცნობილია ხუთი თუ ექვსი შემთხვევა, როდესაც გვამები ამოტივტივებულან იმ ვადაზე უფრო ადრე, L’Etoile-ს რომ განუსაზღვრავსო. მაგრამ Le Mrniteur-ის მსჯელობა რაღაც ფილოსოფიური ნიშნით იყო აღბეჭდილი და L’Etoile-ს წინააღმდეგ ვეღარაფერს გახდებოდა ამ ორიოდე მაგალითის მოშველიებით. თუნდაც ხუთი მაგალითის ნაცვლად ორმოცდაათიც მოეყვანა, როდესაც სხეული ამოტივტივებულა ორი ან სამი დღის შემდეგ, ეს ორმოცდაათი მაგალითი მაინც გამონაკლისი იქნებოდა, რადგან L’Etoile-ს მიხედვით ასე იყო დადგენილი და მისი შეხედულების უარყოფა თავად კანონზომიერების უარყოფას ნიშნავდა. საერთოდ კი იზიარებდნენ ამ კანონზომიერებას (Le Mrniteur-იც არ უარყოფდა ამას, მხოლოდ რამდენიმე გამონაკლისი მოჰყავდა მაგალითად) და L’Etoile-ს მტკიცება შეუვალი ჩანდა; ჰოდა, ამ ვარაუდის გამოთქმაღა უნდოდათ, ხომ შეიძლება ისე მოხდეს, რომ სხეული სამ დღეზე უფრო ადრე ამოტივტივდეს ზედაპირზე; ხსენებული შეიძლება L’Etoile-ს მტკიცებას სულაც ვერ შეარყევდა, მაგრამ ამ ბავშვური თამაშის დროს გამონაკლისების რაოდენობა იმდენად გაიზრდებოდა, რომ იმ პირველ კანონზომიერებას უარყოფდა და ახალს დაამკვიდრებდა კიდეც. თქვენც უკვე ხედავთ, რომ ისე ვერაფერს გავხდებით, თუ იმ პირველი კანონზომიერების წინააღმდეგ არ გავილაშქრებთ. ამიტომ კიდევ უნდა შევამოწმოთ მისი რაციონალურობის საკითხი. საერთოდ კი ადამიანის სხეული არც ძალიან მძიმე და არც ძალიან მსუბუქია სენის წყალზე; ერთი სიტყვით, ნორმალურ პირობებში წყალში მოხვედრილი ადამიანის სხეულის ხვედრითი წონა დაახლოებით ტოლია მტკნარი წყლის ხვედრითი წონისა. მსუქანი და მოსული კაცის ძვალწვრილი სხეული და, რაღა თქმა უნდა, ქალებისაც უფრო მსუბუქია, ვიდრე გამხდარი ძვალმსხვილი ადამიანებისა; ისიც უნდა გვახსოვდეს, მდინარის წყლის ხვედრით წონაზე გარკვეული ზეგავლენა აქვს ზღვის წყალს, შესართავიდან რომ შემოიჭრება ხოლმე. მაგრამ მოდით და სულაც ნუ გავითვალისწინებთ ამ გარემოებას და მაინც შეიძლება ვთქვათ, მტკნარ წყალშიც ცოტანი იძირებიან თავისით. ყველას, ვინც კი მდინარეში მოხვდება, შეუძლია წყლის ზედაპირზე გაჩერება, თუკი მოახერხებს თავისი სხეულით გამოდევნილ წყლის ხვედრით წონას საკუთარი წონა შეუფარდოს; ანუ სხვანაირად რომ ვთქვათ, თუ იგი სათანადო დონემდე დაუშვებს თავის სხეულს წყალში. იმათთვის, ვინც ცურვა არ იცის, საუკეთესო პოზიციაა, თავი უკან გადააგდოს, მხოლოდ პირი და ცხვირი გამოაჩინოს, სხეულით კი გასწორდეს, თითქოს მიწაზე მიდიოდეს. კარგადაც დაინახავთ, ასეთ მდგომარეობაში მყოფს შეუძლია წყლის ზედაპირზე გაჩერება. თუმცა კი ცხადია, ასეთი წონასწორობა სხეულისა და წყლის მასისა არ არის მტკიცე და ყოველ წუთს შეიძლება დაირღვეს. წყლიდან წამითაც რომ ამოსწიოს ხელი და ასე შეირყიოს მდგრადობა, მისი წონა საკმარისი იქნება, რომ თავი მთლიანად დაეძიროს და ამ დროს რომ ხის პატარა ნაჭერი მოხვდეს ხელში, შეუძლია თავი წამოსწიოს და ირგვლივ მიმოიხედოს. ის კი, ვინც ცურვა არ იცის, მკლავებს წყლიდან ამოიშვერს და უთავბოლოდ მოჰყვება ქნევას, ცდილობს როგორმე თავი ჩვეულებრივ, პირდაპირ დაიჭიროს, ამის შედეგად ცხვირ-პირით წყალში მოხვდება და ასე აფართხალებულს წყალი ფილტვებში ჩაუვა. მუცელი წყლით გაევსება და სულ სხვა წონის გაუხდება სხეული, რადგან იქ, სადაც ჰაერი იყო, ახლა წყალია. ეს განსხვავება კი საკმარისი აღმოჩნდება სხეულის ჩასაძირავად, ასეც უნდა მოხდეს; მაგრამ ძვალწვრილ და ქონმოკიდებულ ადამიანებზე ამას ვერ ვიტყვით. დახრჩობის მერეც ისინი წყლის ზედაპირზე ტივტივებენ. მდინარის ფსკერზე დაშვებული გვამი მანამდე იქნება იქ, სანამ ამა თუ იმ მიზეზის გამო მისი ხვედრითი წონა წყლის მასის ხვედრით წონაზე ნაკლები არ გახდება. შეიძლება უკვე გაიხრწნა და იმიტომ, შეიძლება მიზეზი სხვა რამეც იყოს. შედეგად ამ გახრწნისა წარმოიშობა აირი, გაუჯდება უჯრედებს და მოიცავს ყოველ ღრუს სხეულისას, რომელიც გაფუვდება და შემზარავი სანახავი ხდება. თუკი გვამი ისე გადიდდება, რომ მისი მასა და წონა არ მოიმატებს, მაშინ სხეულის ხვედრითი წონა წყლის ხვედრით წონაზე უფრო მსუბუქი გახდება და მდინარის ზედაპირზე ამოვა. მაგრამ გახრწნის მიზეზი შეიძლება უამრავი იყოს – ზოგჯერ ეს პროცესი ნელა მიმდინარეობს, ზოგჯერ კი ჩქარა, მიზეზი ამისა უამრავია-მეთქი; მაგალითად, შეიძლება ან ციოდეს, ან ცხელოდეს, შეიძლება წყალი მინერალური ნივთიერებებით იყოს გაჯერებული ან შედარებით სუფთა იყოს, შეიძლება წყალი ღრმა ან თავთხელი იყოს, შეიძლება მორევი იყოს ან არა, სხეულის ტემპერატურასაც აქვს მნიშვნელობა, ისიცაა გასათვალისწინებელი, წყალში დამხრჩვალი დაავადებული იყო თუ არა სიკვდილის წინ. გამომდინარე აქედან, ცხადია, ძნელია იმის თქმა, ზუსტად როდის ამოტივტივდება გვამი. გარკვეულ პირობებში შეიძლება ეს ერთი საათის განმავლობაში მოხდეს, შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ სულაც აღარ გამოჩნდეს. ცნობილია ქიმიური ნივთიერებები, რომლებსაც შეუძლიათ სულ გაუხრწნავი შეინახონ ცხოველური ქსოვილები, ვთქვათ, ორქლორიანმა ვერცხლისწყალმა. მაგრამ გახრწნის გარეშეც მცენარეული მასის დუღილის შედეგად მუცელში ხდება (ან სხეულის სხვა ღრუებში სხვა მიზეზების გამო) აირის დაგროვება და სხეული იმდენად ფართოვდება, რომ წყლის ზედაპირზე ამოდის. ზარბაზნის გასროლას ვიბრირება მოჰყვება ხოლმე. სხეული შეიძლება ლამში იყოს გახვეული ან ლაფში ჩაფლული და ამოტივტივდეს იმიტომ, რომ უკვე შეუძლია ამოტივტივება, ანდა შეიძლება გაგლიჯოს გარკვეული ნაწილი შემპალი ქსოვილისა, რის შედეგადაც აირი შეიჭრება სხეულის ღრუებში და გააფართოებს მას. ჩვენ უკვე ჩავხვდით ამ საგნის მთელ ფილოსოფიას, რომლის მეშვეობითაც შეგვიძლია შევამოწმოთ L’Etoile-ს მტკიცებათა სისწორე. ამ გაზეთის აზრით, „წარსულის მთელი გამოცდილება გვიჩვენებს, დამხრჩვალთა ან წყალში იმწამსვე გადაგდებულ მოკლულთა სხეულები ექვს-ათ დღეში ამოტივტივდებიან ზედაპირზე, როდესაც საკმაოდ გაიხრწნებიან. ზარბაზნის გასროლით ხუთ-ექვს დღეზე ადრეც რომ ამოტივტივდეს სხეული, მაშინვე ჩაიძირება, თუ ვერ მიუსწრებენ“. ყურით მოთრეულ შეუსაბამობათა ნარევი ჩანს ახლა მთელი ეს აბზაცი. მთელი ჩვენი გამოცდილება სულაც არ გვიჩვენებს, რომ „გადაგდებულ სხეულებს“ სჭირდებათ ექვსი-ათი დღე გასახრწნელად და ამოსატივტივებლად წყლის ზედაპირზე. მეცნიერებაცა და გამოცდილებაც, ორივე ერთად ამას გვიჩვენებს, ზუსტად ვერ ვიტყვით, როდის შეიძლება ეს მოხდეს. ხოლო თუ სხეული ამოტივტივდება ზარბაზნის გასროლის შემდეგ, ისევ არ „ჩაიძირება, თუ ვერ მიუსწრებენ“, რადგან ის უკვე კარგა მაგრადაა გახრწნილი და გვამში აირის მოცულობა მომატებულია. მაგრამ მე მინდა ერთ რამეს მიაქციოთ ყურადღება, ჩვენ აქ განსხვავებას ვხედავთ „დამხრჩვალთა სხეულებს“ და „წყალში იმწამსვე გადაგდებულ მოკლულთა სხეულებს“ შორის. და თუმცა წერილის ავტორი აღნიშნავს ამ განსხვავებას, მისთვის მაინც ყველა სხეული ერთნაირია. მე უკვე გითხარით, რომ სწორედ იმ ადამიანის ხვედრითი წონა მატულობს, ვინც არ დაიხრჩობოდა, ფართხალს, წყლიდან ხელების ამოყოფას რომ არ მოჰყოლოდა და ჰაერის მაგივრად წყალი არ ეყლაპა და არ გაბერილიყო. მაგრამ ფართხალს არ მოჰყვებოდა და სულიც არ შეეხუთებოდა „წყალში იმწამსვე გადაგდებულ მოკლულთა სხეულებს“. გამომდინარე აქედან, გვამი, ჩვეულებრივ, არც იძირება ხოლმე – ეს ფაქტი L’Etoile-სთვის უცნობი აღმოჩნდა. და მხოლოდ მაშინ დაინთქმება გვამი, როდესაც საბოლოოდ გაიხრწნება და ჩონჩხიღა დარჩება, დაღუპულის ასავალ-დასავალს ვეღარც გავიგებთ. რა ვუყოთ იმ მტკიცებას, რომ თითქოს ის ნაპოვნი გვამი მარი როჟესი არ იყო, სამი დღე გავიდა იმ გოგოს დაკარგვის დღიდან და აქამდე როგორ არ ჩაიძირებოდაო? დამხრჩვალი ქალი იყო და შეიძლებოდა სულაც არ ჩაძირულიყო; ან თუ ჩაიძირებოდა, ისევ ამოტივტივდებოდა არა უგვიანეს ოცდახუთი საათისა. მაგრამ არავის უთქვამს, ის გოგო დაიხრჩოო; ამიტომ, რახან მოკლეს და მერე მდინარეში გადააგდეს, მთელი ეს ხანი არც ჩაძირულა, ისე მიჰქონდა წყალს. „მაგრამ, – განაგრძობს L’Etoile-ს, – თუკი აგრე დასახიჩრებული გვამი ოთხშაბათ დილამდე გააჩერეს, მკვლელების რაღაც ნაკვალევი დარჩებოდა სანაპიროზე“. უცებ ვერც კი მიხვდები, რისი თქმა უნდა იმ წერილის ავტორს. ვაითუ ჩემი მოსაზრება უარყონო და თავსი იზღვევს, მართლაცდა შეიძლება უთხრან, ნაპირზე დაგდებული გვამი ორ დღეში უფრო მალე გაიხრწნებოდა, ვიდრე მაშინ, წყალში რომ გადაეგდოთო. ასეთ ვარაუდსაც გამოთქვამს, შეიძლება ასე მომხდარიყო, რომ იმ დღესვე გამოჩენილიყო წყლის ზედაპირზე, ასე ფიქრობს და რახან ასეა, კი უნდა გამოჩენილიყო ნამდვილად. ამიტომ, ჩქარობს, უნდა დაამტკიცოს, ნაპირზე აღარ გაუჩერებიათო, რადგან მაშინ „მკვლელების რაღაც ნაკვალევი დარჩებოდა სანაპიროზე“. მგონია თქვენი ღიმილის მიზეზი ასეთი დასკვნა უნდა იყოს. თქვენ ვერ მიმხვდარხართ, მართალია სანაპიროზე გვამი ამდენ ხანს ეგდო, მაგრამ ამას როგორღა უნდა გაემრავლებინა მკვლელთა ნაკვალევი. მეც ვერ ვხვდები. „მერედა ის როგორღა დავიჯეროთ, – ასე განაგრძობს ჩვენი გაზეთი, – იმ მკვლელებმა და ავაზაკებმა, ასეთი, როგორც ვარაუდობენ, დანაშაული რომ ჩაიდინეს, გვამი წყალში გადააგდეს და რამე სიმძიმე არ მიაბეს სიფრთხილისთვის“. ერთი ნახეთ, რა სასაცილოდ აბურდული აზრები აქვთ! არც ერთი – L’Etoile-ც კი – არ უარყოფს, რომ ის ნაპოვნი გვამი მოკლულისა იყო. მეტად ცხადლივ ჩანს სასტიკი მკვლელობის ნაკვალევი. ჩვენს ჭკუის კოლოფს უნდა გვიჩვენოს, რომ ის გვამი მარის არ იყო. მას უნდა დაგვიმტკიცოს, მარი არ მოუკლავთო და არა ის, რომ ქალის გვამი არ უნახავთ. სწორედ მეორეს ეფუძნება მისი პირველი მოსაზრება. გვამი სიმძიმემიუბმელი იყოო, გაიძახიან. სიმძიმემიუბმელად მკვლელები არ მოისროდნენო გვამს წყალში. მეტს ვეღარაფერს ამტკიცებენ, თუკი ამტკიცებენ საერთოდ რამეს. მოკლულის ვინაობას არც შეხებიან და აქ L’Etoile იმდენს ცდილობს და მსჯელობს, რომ კიდევაც უარყოფს ზემოთ მოყვანილ თავისივე მტკიცებას – „მოკლული ქალი იყოო ნამდვილად“. მსჯელობის ამ ნაწილშიც ჩვენი ჭკუის კოლოფი თავისდაუნებურად მრავალგზის უარყოფს თავისივე მოსაზრებებს. ყოველი ღონით ცდილობს, როგორც უკვე გითხარით, დაამტკიცოს და დაასაბუთოს, მარის დაკარგვიდან გვამის პოვნის დღემდე სულ ცოტა დრო იყო გასულიო. იმის დამტკიცებაც უნდა, რომ დედის სახლიდან გამოსული გოგო არავის დაუნახავს. „ჩვენ ვერ ვიტყვით, – ასე განაგრძობს, – რომ მარი როჟე ცოცხლებში ეწერა კვირა დილის 9 საათის შემდეგ, 22 ივნისს“, ცხადი მიკერძოება ეტყობა ამ მის მოსაზრებას, მისთვის ჯობდა, სულაც არ ეხსენებინა ეს გარემოება, რადგან შიშობს, ვაითუ გაიგოს, რომ მარი ვინმეს უნახავს, ვთქვათ, ორშაბათს ან სამშაბათს, მაშინ ის მისი ხსენებული დაკარგვის დრო კიდევ უფრო მცირე გამოჩნდებოდა. გამომდინარე აქედან, მისი საკუთარი მსჯელობის შედეგად, კარგა მაგრა შეუდგებოდა წყალი მისსავე ვარაუდს, რომ ის გვამი იმ გრიზეტი ქალისა იყო. ერთი სიტყვით, ასე იყო თუ ისე, მართლაც გესიამოვნება, რა ბეჯითად და თავდაჯერებით ლამობს L’Etoile ამ თავისი ძირითადი მოსაზრების განმტკიცებასა და დასაბუთებას. ახლა კი წერილის ის ადგილი ნახეთ, ბოვემ გვამი რომ იცნო. სულ მთლად დაბნეული ჩანს ის ჩვენი ჭკუის კოლოფი, როდესაც მკლავზე ნანახ ბეწვებს აღნიშნავს. მესიე ბოვე არც ისეთი იდიოტი იყო, რომ მოკლულის ვინაობის დადგენისას ძირითად საბუთად მკლავზე ნანახი ბეწვები მოეყვანა. ჯერ არავის უნახავს მკლავი უბეწვებოდ. L’Etoile-ს განყენებული მსჯელობა სულაც უკუღმართად წარმოგვიჩენს მოწმის მსჯელობას. იმ კაცს უსათუოდ უნდა აღენიშნა ბეწვის ფერი, სიხშირე, სიგრძე ან განლაგება; „იმ გოგოს, – წერს გაზეთი, – პატარა ფეხი ჰქონდა, მეტწილ ქალებს სწორედ ასეთი ფეხი აქვთ. იმ გოგოს შესაკრავი, ისევე როგორც ფეხსაცმელი, ვერც ვერაფერს დაგვიმტკიცებს, ასეთი შესაკრავი და ფეხსაცმელი ყველგან იყიდება. შეიძლება იგივე ვთქვათ იმ გოგოს ყვავილებზეც, რომლითაც მას ქუდი ჰქონდა მორთული. მეტად კი აქვს დაჩემებული მესიე ბოვეს ის გარემოება, რომ იმ შესაკრავის საკეტი უკან იყო გადაწეული. მერედა რა მნიშვნელობა აქვს ამას; ყოველ ქალს შესაკრავი სახლში მიაქვს და მერე მოირგებს ხოლმე, ასე ურჩევნია, ვიდრე ყიდვისას დაიწყოს მოზომვა“. აქ კი ვერ ვიტყვით, რომ იმ ჭკუის კოლოფს თავად სჯერა თავისი ნათქვამის. თუკი მესიე ბოვე მარის გვამს ეძებდა, ნახავდა, რომ დაღუპულის სიმაღლე და გარეგნობა ჰგავს მარისას, საფუძველი ექნებოდა (ტანისამოსს სულაც არ დააკვირდებოდა, ისე) ეფიქრა, რასაც ვეძებდი, ის ვიპოვეო. უფრო მეტიც, საერთო მსგავსებისა და მოყვანილობის გარდა, მკლავზე იმ ბეწვებს აღმოუჩენდა, მარის სიცოცხლეში რომ ჰქონდა ნანახი, მისი ვარაუდი კიდევ უფრო განმტკიცდებოდა: განმტკიცდებოდა-მეთქი, რადგან იმ ბეწვების თავისებურება გახლდათ განსაკუთრებული, ანუ, თუ გნებავთ, ამ შემთხვევაში არაჩვეულებრივი ნიშანი. თუკი მარის პატარა ფეხი ჰქონდა და იმ გვამსაც ასევე, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ დაღუპული მარი გახლდათ, არითმეტიკული კი არა, გეომეტრიული პროგრესიით გაიზრდებოდა. ყველაფერ ამას თუ ფეხსაცმელსაც დავუმატებთ, იმ საბედისწერო დღეს რომ ეცვა, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთები „აუარება გაყიდულა“, მაშინ თქვენ იმ ალბათობას თითქმის მთლად შეუვალს გახდით. ის გარემოებანი, რომელიც ცხად საბუთად არ გამოდგება, გარკვეული თანხვედრის შედეგად უეჭველად წარმოგვიჩენს ფაქტებს. ის ყვავილებიც არ უნდა დაგვავიწყდეს, იმ დაკარგულ გოგოს რომ ჰქონდა დაბნეული ქუდზე და მისაკვლევი აღარაფერი დაგვრჩება. ამისთვის ერთი ყვავილიც იქნებოდა საკმარისი, მაგრამ ის ყვავილი თუ ორი, სამი და უფრო მეტიც იყო? იმათთაგან ყოველი ხომ ამრავლებს ამ ფაქტის ჭეშმარიტებას, საბუთს უბრალოდ კი არ უმატებს საბუთს, არამედ ასგზის და ათასგზისაც ამრავლებს მის უეჭველობას. მოდით და ახლა ის შესაკრავიც აღვნიშნოთ, დაღუპული გოგო რომ ატარებდა, ამის მერე შემდეგი ძიება სისულელე იქნება და მეტი არაფერი. და კიდევ, იმ შესაკრავის მისაბნევი თავად მარის გადაუადგილებია ცოტა ხნით ადრე, სანამ სახლიდან გამოვიდოდა. ჰოდა, ახლა შერეკილი ან ორპირი კაცი თუ გამოთქვამს ეჭვს. L’Etoile-ს რომ დაუჟინია, მისაბმელი თავისითაც ადვილად გადაადგილდებოდაო, ეს უკვე იმას გვიჩვენებს – არა და არ უნდათ თავიანთი შეცდომის აღიარება. ის შესაკრავი ელასტიკური იყო და სულ ჩვეულებრივად შეიძლებოდა მასზე მისაბმელის გადაადგილება. თუ საგანს თავად შეუძლია დამოკლება, პატრონსაც ძალუძს იმისი დამოკლება საჭიროებისამებრ. მარიც ასე მოქცეულა და კაცმა რომ თქვას, მეტ საბუთს ვეღარც ვინატრებთ, იმ გვამზე უნახავთ იმ დაკარგული გოგოს არა მარტო შესაკრავი, ფეხსაცმელი, მისი ქუდი და ყვავილები ამ ქუდზე, ისეთივე ფეხებიც და რაღაც ისეთივე ნიშანი მკლავზე, ისეთივე გარეგნობისა და აღნაგობისა ყოფილა, უფრო მეტიც, ყველაფერი ეს ერთად უნახავთ თურმე. თუ იმ L’Etoile-ს რედაქტორს მაინც შეეპარებოდა ეჭვი ამდენი საბუთის გაცნობის შემდეგ, მაშინ აღარ დაგვჭირდებოდა ამ შემთხვევაში გონებრივ შესაძლებლობათა საკვლევი კომისიის მოწვევა. ადვოკატივით მოჰყოლია წილადობილას. მეტი წილი ადვოკატების თვალსაწიერი კი სასამართლოს კედლებში გაბატონებულ ფეხმოკლე მსჯელობითღა შემოისაზღვრება. აქ ისიც უნდა აღვნიშნოთ, ბევრ აშკარა საბუთს რომ უარყოფს სასამართლო, ინტელექტუალური კაცისთვის ეს საბუთი საუკეთესოა ჭეშმარიტების დასადგენად. რადგან სასამართლოს საერთო პრინციპები აქვს მომარჯვებული საბუთების ძიებაში, ერთხელ და სამუდამოდ ჩამოყალიბებული პრინციპებით იკვლევს გზას, უარყოფს ყოველი შემთხვევის განსაკუთრებულობას. ასე მტკიცედ რომ იცავენ ამ თავის პრინციპებს და მათთვის რამე გამონაკლისი არ არსებობს, ამგვარი წესით კიდევაც აღწევენ მაქსიმუმს ჭეშმარიტების მიკვლევაში ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ცხოვრებაში, ძირითადად, ეს წესი გამართლებულია, მაგრამ ზოგიერთ შემთხვევაში მძიმე შეცდომის საფუძველი ხდება. ბოვეს სულ ტყუილუბრალოდ დასწამეს ცილი და შეგვიძლია ამ წუთსავე გავაცამტვეროთ. თქვენ უკვე ჩახვდით ამ კარგი ჯენტლმენის ჭეშმარიტ ბუნებას. მოუსვენარი, რომანტიკული ბუნების კაცია და მაინცდამაინც დიდ ჭკუას ვერც მოვთხოვთ. შეიძლება შემთხვევამ მოიტანოს და ისეთ ფაციფუცს მოჰყვეს, რომ დააეჭვოს კიდეც ურწმუნო ან მისადმი მტრულად განწყობილი ხალხი. მესიე ბოვეს (როგორც თქვენს შენიშვნებში ჩანს) პირადად უსაუბრია L’Etoile-ს რედაქტორთან და გაუბედავს იმ მოსაზრების გამოთქმა, რომ რედაქტორის თეორიის მიუხედავად, თუკი ფაქტებს საღად შევხედავთ, ის გვამი მარისა არისო. „იმ კაცს დაუჩემებია, – წერს გაზეთი, – მარის გვამი ვნახეო, მაგრამ ვერ ამტკიცებს ამ გარემოებას, ვერაფერს გვეუბნება ახალს, ხოლო იმ ძველის შესახებ უკვე ვთქვით და აღარაფერს ვიტყვით, ყველასთვის ისედაც ნათელია ყველაფერი“. არც იმაზე ვიტყვით რამეს, რამდენად შეიძლება იყოს „ყველასთვის ისედაც ნათელი ყველაფერი“, ასე იშვიათად ხდება, ისღა უნდა დავსძინოთ, რომ შეიძლება ადამიანს ბოლომდე სჯეროდეს რაღაცის, მაგრამ დამაჯერებელი საბუთი არ აქვს და აღარც ძალუძს სხვები დაარწმუნოს. ყოველთვის ძნელი იყო წარმოჩენა იმ შთაბეჭდილებისა, რომლის მიხედვითაც თქვენ იცნობთ ადრე ნანახ ამა თუ იმ პიროვნებას. ყველა ცნობს თავის მეზობელს, მაგრამ ათასში ერთი თუ იტყვის უცებ, იგი ასე და ასე ვიცანიო. L’Etoile-ს რედაქტორი მართალი იყო, როდესაც ეჭვით მოჰკიდებია მესიე ბოვეს თავდაჯერებულ საუბარს. მართალი კი იყო, მაგრამ ეჭვობდა, მესიე ბოვეს რაღაც უნდა ადარდებდესო. აჯობებდა იმას ჩემი ვარაუდი გაეზიარებია, მოუსვენარი, რომანტიკული კაცია იგი და მეტი არაფერი. ჰოდა, კეთილმოსურნის თვალით თუ შევხედავთ მას, ძნელი აღარ იქნება ავხსნათ გასაღების ხვრელში გაჩრილი ვარდი, დაფაზე მიწერილი სახელი „მარი“; ის გარემოება, რომ „იმ ოჯახის ყველა მამაკაცი მისი წყალობით განზე გამდგარა“, და „თითქოსდა რატომღაც ძალიან უნდოდა, იმ გოგოს ნათესავები გვამს ახლოსაც არ გაჰკარებოდნენ“. მადამ ბ.-სადმი მიმართული მისი გამარფთხილებელი სიტყვები – „ჩემს (ბოვეს) დაბრუნებამდე იმ ჟანდარმთან კრინტი არ დაძრაო“; დაბოლოს, რად იყო დარწმუნებული, რომ „უჩემოდ თითსაც ვერავინ გაანძრევსო „. ჩემი აზრით, ბოვე მარის თაყვანისმცემელი გახლდათ; ის გოგოც ელაციცებოდა მას და სჯეროდა კიდეც, გულითა და სულით მენდობაო. აღარაფერს ვიტყვი ამ საგანზე; და რაკიღა ცხადია, რომ L’Etoile-ს არ იყო სწორი, როდესაც იმ გოგოს დედისა და ნათესავების გულგრილობაზე წერდა, ხსენებული გულგრილობა კი ეჭვს იწვევდა, ნამდვილად იყო ის გვამი მეპარფიუმერიე გოგოსი თუ არა – ჩვენი მსჯელობის საფუძველი ახლა ის იქნება, რომ მოკლული სწორედ ის გოგო გახლდათ. – რას იტყვით, – ვკითხე მე, – Le Gommerciel-ის აზრის შესახებ? – ამ საქმის სულს თუ ვიგულისხმებთ, მათი მოსაზრებები უფრო საყურადღებოა, ვიდრე სხვა გამოცემისა. მათი გარკვეულ წანამძღვრებს დაფუძნებული დასკვნები უფრო ფილოსოფიური და გონებამახვილური ჩანს, მაგრამ იმ წანამძღვრებს, სულ ცოტა, ორ შემთხვევაში მაინც არასწორი დაკვირვებები უდევს საფუძვლად. Le Gommerciel-ს უნდა ხალხს ჩააგონოს, რომ მარის დეიდამისის სახლის სიახლოვეს ვიღაც არამზადებმა სტაცეს ხელი. „შეუძლებელია, – ამტკიცებს იგი, – ისე გაევლო ადამიანს სამი უბანი, რომ არავის დაენახა, იმ ყმაწვილ გოგოს ხომ ყველა კარგად იცნობდა“. ეს აზრი შეეძლო გამოეთქვა პარიზის დიდი ხნის მცხოვრებს, საზოგადოებისთვის ცნობილ პიროვნებას, ვისაც ქალაქის სულ ერთი და იგივე ქუჩებით, სხვადასხვა დაწესებულებებს შორის უხდება მიმოსვლა. მან იცის, რომ იშვიათად თუ გაუვლია თორმეტიოდე უბანი თავისი დაწესებულებიდან და ვინმე ნაცნობს არ შეხვედრია. და რაკიღა იცის, მე ხომ ბევრნი მიცნობენ და მეც ბევრს ვიცნობო, თავისი მდგომარეობა იმ მეპარფიუმერიე გოგოსას შეუდარებია, დიდ განსხვავებას ვერ ხედავს და აქედან გამომდინარე ფიქრობს, სახლიდან გამოსული ის გოგო ჩემსავით მრავალ ნაცნობს გადაეყრებოდაო; შეიძლებოდა მართლაც ასე მომხდარიყო, იმ გოგოს რომ იმასავით სულ მუდამ, აუჩქარებლად ერთი და იმავე გზით ევლო. ის კაცი კი მიდის და მოდის ერთსა და იმავე დროს, დადის გარკვეული გზით და ხვდება იმათ, რომელთა საქმიანობა მისას ჰგავს. მარი კი, როგორც ჩანს, მეტწილად სხვადასხვა გზით დადიოდა. იმ დღეს შეიძლება სულაც იქით წასულიყო, სადაც იშვიათად თუ გაუვლია. ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ Le Gommerciel-ის რედაქტორს ასეთი პარალელის გავლება მოაფიქრდა, ორმა ადამიანმა ერთმანეთის შესახვედრად მთელი ქალაქი უნდა გამოიაროსო. ვთქვათ და ამ პირებს ერთნაირი რაოდენობის ნაცნობი ჰყავთ, მაშინ დაახლოებით ერთსა და იმავე რაოდენობის ნაცნობს შეხვდებიან გზაზე. მე თუ მკითხავთ, არა მარტო შესაძლებელი იყო, არამედ ისეც უნდა მომხდარიყო, რომ შინიდან წამოსული მარი ყოველთვის სხვადასხვა გზით მიდიოდა დეიდამისთან და ვერც ნახულობდა ვინმე ნაცნობს ან იმას, ვისაც ეცოდინებოდა მისი ვინაობა. ამ საკითხის განხილვისას ყველაფერი ცხადი და ნათელი რომ იყოს, უნდა გვახსოვდეს, პარიზში რაც უნდა ცნობილი პიროვნება ცხოვრობდეს, ამ ქალაქის მოსახლეობა იმდენად დიდია, რომ მისი ნაცნობები ზღვაში წვეთი იქნება მაინც. Le Gommerciel-ის მოსაზრებას წყალი მაშინაც შეუდგება, თუ გავითვალისწინებთ იმ გოგოს სახლიდან გამოსვლის საათს. „იმ დროს ქუჩა ხალხით ყოფილა სავსე“, – წერს Le Gommerciel-ი. მაგრამ ეს არ არის სწორი. დილის ცხრა საათი იყო. მართლაც, დილის ცხრა საათზე ქალაქის ქუჩები ყოველთვის ხალხმრავალია, გარდა კვირადღისა. კვირაობით დილის ცხრა საათზე ხალხი ჯერ კიდევ სახლშია და ეკლესიაში წასასვლელად ემზადება. ოდნავ დაკვირვებული კაციც კი შენიშნავს, რომ უჩვეულოდ უკაცრიელია ქალაქი უქმე დღის დილის რვიდან ათ საათამდე. ათიდან თერთმეტამდე ხალხი ქუჩებში გამოეფინება, მაგრამ ისე ადრე არა, როგორც ამ გაზეთში არის ნათქვამი. კიდევ ერთი საკითხი არის, თითქოსდა აქაც შემცდარა და კარგად არ დაჰკვირვებია Le Gommerciel-ი. „იმ უბედური გოგოს კაბის ერთ-ერთი ნახევი, – წერენ ისინი, – ორი ფუტი სიგრძისა და ერთი ფუტი სიგანის, ნიკაპს ქვემოთ და კეფაზე ჰქონდა შემოხვეული, იქნებ იმიტომ, რომ ვეღარ დაეყვირა. ამის მოქმედი ის ვაჟბატონები არიან, რომელთაც ცხვირსახოცი თან არ დააქვთ“. რამდენად სწორია, ანუ რამდენად საფუძვლიანია ეს აზრი, ჩვენ კიდევ ვიმსჯელებთ ამის შესახებ, მაგრამ, როგორც ჩანს, რედაქტორი იმ ვაჟბატონებში, „რომელთაც ცხვირსახოცი თან არ დააქვთ“, ნაძირალებს გულისხმობს. ჩვენ კი ვიცით, რომ ამგვარი ჯურის ხალხს შეიძლება პერანგი არ ეცვათ, მაგრამ უცხვირსახოცოდ ვერ ნახავთ. ალბათ, თქვენც შენიშნავდით, ამ ბოლო დროს მთლად წყალწაღებულ კაცსაც მუდამ თან დააქვს ცხვირსახოცი. – იმ Le Soleil-ის წერილზე რაღა უნდა ვიფიქროთ? – ვკითხე მე. – სამწუხაროა, რომ იმისი დამწერი თუთიყუშად არ დაბადებულა – დიდი ვინმე კი იქნებოდა თუთიყუშთა მოდგმისთვის. ნახავენ რამე წერილს და დღენიადაგ იმეორებენ იქ მოყვანილ ფაქტებს, არც ერთი გამოცემა არ დაუტოვებიათ უყურადღებოდ. „ცხადზე ცხადია, – წერენ ისინი, – რომ სულ ცოტა სამი თუ ოთხი კვირა იყო ის საგნები იქ და მერე უნახავთ, იმ საშინელი მკვლელობის ადგილი უკვე ცნობილია“. Le Soleil-ის მიერ გამეორებული ფაქტები, რაღა თქმა უნდა, სარწმუნო არ არის ჩვენთვის; ამ საკითხს მე კიდევ მივუბრუნდები, როდესაც ამ ამბის სხვა გარემოებათა გამო მომიხდება საუბარი. ახლა კი სხვა რამე უნდა გამოვარკვიოთ. ალბათ გახსოვთ, რა უგულისყუროდ და უდიერად მოუხდენიათ გვამის შემოწმება. მართალია, მალე დაუდგენიათ მოკლულის ვინაობა, ეს ძნელი არ იყო, მაგრამ სხვა ვეღარაფრისთვის მიუკვლევიათ. გაძარცვული თუ იყო გვამი? სახლიდან გამოსულ იმ გოგოს თუ ჰქონდა რამე ძვირფასეულობა? და თუ ჰქონდა, იმ გვამთან ერთად იპოვეს? ძიების დროს ეს უმნიშვნელოვანესი გარემოებანი უგულებელყოფილია; კიდევ სხვა, ასეთივე მნიშვნელოვანი საკითხები დაუტოვებიათ უყურადღებოდ. ხსენებულ გარემოებათა მიკვლევას პირადად ჩვენ უნდა მოვკიდოთ ხელი. სულაც არ არის დამთავრებული სენტ ესტაშის ამბავი. იმ კაცზე მე ვერავითარ ეჭვს ვერ მივიტან, მაგრამ მოდით თანმიმდევრულად მივყვეთ ჩვენს მსჯელობას. საკითხავია, რამდენად სწორია მისი წერილობითი ჩვენება, იმ კვირას აქა და აქ ვიყავიო. სულ ადვილად შეიძლება ყალბი გამოდგეს ასეთი სახის ჩვენება. თუკი ასე არ არის, მაშინ სენტ ესტაშის ხსენება აღარც დაგვჭირდება. იმ ყმაწვილკაცის თვითმკვლელობის ამბავი შეიძლება სულაც საეჭვო გამხდარიყო, თუკი მისი ჩვენების სიყალბეში დავრწმუნდებოდით, მაგრამ თუ ის ჩვენება მართალია, მის თვითმკვლელობას სულ ადვილად ავხსნით, და ჩვენც ჩვეულებრივად შეგვიძლია ხელი მივყოთ კვლევა-ძიებას. – მოდით და ახლა უშუალოდ იმ ტრაგედიას თავი დავანებოთ და მეორეხარისხოვან საკითხებს ჩავუღრმავდეთ. ჩვეულებრივ, ასეთი სახის ძიების დროს ის შეცდომა მოსდით, რომ მხოლოდ დანაშაულის ირგვლივ ტრიალებენ და სრულიად გამორჩებათ საქმის თანამდევი წვრილმანები. სასამართლოს ნაკლი ის არის, რომ მისთვის მთავარია იმ მოწმის ჩვენება და დაკითხვა, ვინც უშუალოდ ტრაგედიასთანაა დაკავშირებული. მაგრამ გამოცდილება და ნამდვილი ფილოსოფია მუდამ გვიჩვენებს, დიდი წილი ჭეშმარიტებისა სწორედ იმ მეორეხარისხოვან გარემოებათა მეშვეობით გამომზეურდება ხოლმე. აუცილებელი არაა გამოწვლილვით მივდიოთ ამ დებულებას, უნდა გვახსოვდეს მთავარი, რომლის მიხედვითაც თანამედროვე მეცნიერება იძულებულია განჭვრიტოს გაუთვალისწინებელი გარემოებანი. შეიძლება სწორად ვერ გაიგოთ ჩემი ნათქვამი. კაცობრიობის ცოდნის მთელი ისტორია ყოველთვის იმას გვიჩვენებდა, რომ ამ მეორეხარისხოვან, ანაზდეულ, გაუთვალისწინებელ გარემოებებს უნდა ვუმადლოდეთ აუარება და უმნიშვნელოვანეს აღმოჩენებს. დაბოლოს, სამომავლოდ აუცილებელია გვახსოვდეს, ადამიანის დიდი, უფრო მეტიც, უდიდესი აღმოჩენები შემთხვევის ძალით მოხდება იმ სფეროში, სადაც არ მოელიან. ფილოსოფიური აზრი ადრინდელივით ვეღარ დაეყრდნობა იმას, რაც მომხდარა. შემთხვევითობა ხდება ყოვლის საფუძველი. სრული სიზუსტითაც ვისწავლეთ მისი გამოთვლა. სასკოლო მათემატიკის ფორმულას დავუმორჩილეთ გაუთვალისწინებელი და შეუცნობელი. – ვიმეორებ, რომ ცხადზე ცხადია, ჭეშმარიტებათა მეტი ნაწილი მეორეხარისხოვანი გარემოებების მეშვეობით იქნა მიკვლეული; ჰოდა, ხსენებული დებულების სულისა და გულის შესაბამისად, ამჯერად უნდა უარვყოთ ამ დანაშაულის აგრე გადატკეპნილი და მწირი გარემოებანი და ამ ამბის თანამდევ წვრილმანებს უნდა ჩავუღრმავდეთ. თქვენ იმ გოგოს გულის სწორის წერილობით ჩვენებას მიუბრუნდით, მე კი იმ გაზეთებს გადავხედავ, მაგრამ თქვენსავით არა, ცოტა სხვანაირად. ჯერჯერობით ჩვენ მხოლოდ დავზვერეთ იდუმალი ველი და მართლაც უცნაური იქნებოდა, რომ ბეჭდვითი სიტყვის გამოცემის სათანადო მოჩხრეკის შემდეგ, რასაც მე ვაპირებ, არ ვიხილოთ მეორეხარისხოვან გარემოებათა გორგალი, მეკვლე ჩვენი ძირითადი მიმართულებისა. დიუპენის დავალება შევასრულე და გულდასმით შევამოწმე მარის საქმროს ჩვენება. დავრწმუნდი იმის სისწორეში და გამომდინარე აქედან სენტ ესტაშის სიმართლეც უდავო გახდა. ამ დროს კი ჩემი მეგობარი საგულდაგულოდ ჩაღრმავებოდა, ჩემი აზრით, იმ უამრავ აბდაუბდა წერილს. კვირის ბოლოს კი შემდეგი ამონაწერები მაჩვენა: „სამწლინახევრის წინ სწორედ ასეთივე დავიდარაბა იყო ატეხილი, მესიე ლე ბლანის პალე როიალის უბანში მდებარე საპარფიუმერიოში მომუშავე მარი როჟე მაშინაც ასე დაკარგულიყო. მაგრამ კვირის მიწურულს ისევ თავის დახლთან იდგა, თუმცა კი ცოტა ფერმკრთალი. მესიე ლე ბლანს და დედამისს უთქვამთ, სოფელში იყო სტუმრადო, ერთ თავის მეგობართან; სულ მალე მიუფუჩეჩებიათ ეს საქმე. ჩვენი აზრით, ამგვარივეა იმ გოგოს ახლანდელი დაკარგვაც და გაივლის ერთი კვირა ან ერთი თვე და ისევ ჩვენ შორის ვიხილავთ მას. – „საღამოს გაზეთი“, ორშაბათი, 23 ივნისი“. „გუშინდელ საღამოს გაზეთს უხსენებია მადმუაზელ როჟეს საიდუმლოებით მოცული წინანდელი დაკარგვის ამბავი. კარგადაა ცნობილი, რომ იმ კვირას, როდესაც ის არ იყო ლე ბლანის საპარფიუმერიოში, ერთ ყმაწვილ საზღვაო ოფიცერთან იმყოფებოდა, ბევრჯერ უნახავთ ის კაცი გარყვნილების მორევში. როგორც ჩანს, მათ უჩხუბიათ და ამიტომაც დაბრუნებულა ის გოგო სახლში. ჩვენ ვიცით პარიზში მცხოვრები იმ ლოტარიოს სახელი; რაღა თქმა უნდა, გარკვეულ გარემოებათა გამო არ გვინდა გავაცნოთ იგი საზოგადოებას. -„ლა მერკური“, 24 ივნისი, სამშაბათი, დილა“. „მხეცური, ენით უთქმელი დანაშაული მომხდარა გუშინწინ ქალაქის ახლოს. საღამო ხანი იყო, ერთი ჯენტლმენი, რომელსაც ცოლი და ქალიშვილი ხლებია, მდინარის მეორე მხარეს გადაყვანაზე მოლაპარაკებია ექვს ახალგაზრდა კაცს, უსაქმურად რომ დაეხეტებოდნენ ნავით სენაში, წინ და უკან, ნაპირის სიახლოვეს. მეორე მხარეს რომ მისდგომიან, მგზავრები გადასულან, ნავი უკვე აღარც ჩანდა, როდესაც იმ ჯენტლმენის ქალიშვილს ნავში დარჩენილი ქოლგა გახსენებია. იმის წამოსაღებად რომ მიტრიალებულა, იმ არამზადებმა ხელი სტაცეს, მდინარის შუაგულში გაიყვანეს, პირში ჩვარი ჩასჩარეს, პირუტყვულად მოექცნენ, გააუპატიურეს, დაბოლოს, ნაპირზე გაიყვანეს, სწორედ იმ ადგილის ახლოს, სადაც პირველად ჩაჯდა იმ ნავში თავის მშობლებთან ერთად. იმ ხანად კი მიიმალნენ ის გარეწრები, მაგრამ პოლიციამ მათ კვალს მიაგნო და მალე რომელიმე მათგანს დაიჭერენ კიდეც. – „დილის გაზეთი“, 25 ივნისი“. „ჩვენ გამოგვიგზავნეს რამდენიმე ცნობა. იმ ცნობების თანახმად, ის მხეცური დანაშაული ჩაუდენია ვიღაც მენისს, მაგრამ ოფიციალური გამოძიების შემდეგ დაადგინეს იმ ჯენტლმენის სრული უდანაშაულობა; ის საბუთები, რომლითაც ჩვენ მოგვმართეს, უფრო იმათ გულმოდგინებას მოწმობს, ვიდრე ჭეშმარიტებას, ამიტომ არცაა სასურველი იმ ცნობების გამოქვეყნება.– „დილის გაზეთი“, 28 ივნისი“. „ჩვენ გამოგვიგზავნეს რამდენიმე ცნობა, როგორც ჩანს, სულ სხვადასხვა პირი გვამცნობს, და დარწმუნებული არიან კიდევაც ამაში, რომ ის იმსხვერპლა ერთ-ერთმა ჯგუფმა, აუარება რომ დაძრწის ჩვენს ქალაქში კვირაობით. ჩვენ სავსებით ვეთანხმებით ხსენებულ აზრს და შევეცდებით დავასაბუთოთ ამ მოსაზრების სისწორე. – „საღამოს გაზეთი“, სამშაბათი, 31 ივნისი“. წავიკითხე ეს ამონაწერები და გავიფიქრე, ეს რა მოსაყვანი იყო და ამ საქმეს რაღას უშველის-მეთქი. დავიცადე, იქნებ, დიუპენს აეხსნა რამე. – მე ჯერ არ მინდა, – თქვა მან, – იმ პირველსა და მეორე ამონაწერს ჩავუღრმავდე. უპირველეს ყოვლისა, იმიტომ ამოვკრიბე ისინი, რომ მეჩვენებინა თქვენთვის ჩვენი პოლიციის ბედოვლათობის ამბავი; რამდენადაც თავად პრეფექტისგან ვიცი, იმათ არც გაუგიათ იმ მეზღვაურის ასავალ-დასავალი. მხოლოდ სულელი ვერ შენიშნავდა კავშირს მარის პირველ და მეორე დაკარგვას შორის და ვერც გაითვალისწინებდა ამას. ვთქვათ და მართლაც, მაშინ, შეყვარებულებმა პირველად იჩხუბეს და ის გოგო შინ იმედგაცრუებული დაბრუნდა. გამომდინარე აქედან, ჩვენ უფრო ის უნდა ვივარაუდოთ, რომ მეორე გაქცევა (თუკი ნამდვილად მეორედაც გაქცეულა ის გოგო სახლიდან) შედეგი იყო იმავე მაცდუნებლის რაღაც დაპირებებისა, ვიდრე ვიღაც ახალგაცნობილი ყმაწვილკაცის გამოჩენისა იმ გოგოს ცხოვრებაში – ძველი სიყვარულის „განახლების“ ამბავი უფრო სარწმუნოა, ვიდრე ახლის დაწყება. ათი ვარაუდი ერთის წინააღმდეგ, ასეთი შეფარდება შეიძლება მოვიყვანოთ იმის დასტურად, რომ ის, ვისაც ადრე შეუთავაზებია მარისთვის, ჩემთან წამოდიო, კიდევ შეეცდებოდა თავისას, საფიქრებელი უფრო ეს არის. და კიდევ ერთ გარემოებას უნდა მიაქციოთ ყურადღება, დრო იმ პირველ გაქცევასა და მეორე, სავარაუდო გაქცევას შორის რამდენიმე თვით აღემატება იმ ვადას, რაც შორეულ ნაოსნობაში გამგზავრებულ ჩვენს მეზღვაურებს სჭირდებათ. იქნებ გემზე დაბრუნებამ შეუშალა ხელი ტრფიალების მოყვარულ კაცს და პირველად ვეღარ აისრულა თავისი ბოროტი განზრახვა, ჰოდა, ადრე რომ მოეცარა ხელი, ახლა, უკვე დაბრუნებულმა გადაწყვიტა უფრო ყოჩაღად მოქცეულიყო – დაემტკიცებინა თავისი ვაჟკაცობა! ამის შესახებ ჩვენ არაფერი ვიცით. თქვენ შეიძლება თქვათ, მეორედ ის გოგო აღარ გაქცეულა და ყველაფერი ეს მოგონილიაო. გარკვეულად ვერაფერს ვიტყვით, მაგრამ ვერც იმას დავამტკიცებთ, გაქცევა არ სურდაო. სენტ ესტაშისა და იქნებ, იმ ბოვეს გარდა თუ ჰყავდა იმ გოგოს თაყვანისმცემლები, ჩვენ არ ვიცით. არც არავის უთქვამს ამის შესახებ. ვინ იყო ის იდუმალი სატრფო, იმ გოგოს ნათესავებმა (ყოველ შემთხვევაში მათგან უმეტესობამ) არაფერი იციან, მარი კი შეხვდება მას იმ კვირა დილით და ისე ენდობა კიდეც, რომ უშიშრად რჩება იმ კაცთან, ვიდრე საღამო ხანის ჩრდილები არ მოეფინება იმ უკაცრიელ ხეივანს დე რულის კარიბჭესთან? ვინ იყო ის მისი იდუმალი სატრფო, გეკითხებით მე, ვის შესახებაც ნათესავების უმეტესობამ არაფერი იცოდა? და რას ნიშნავდა მადამ როჟეს ის უცნაური წინასწარმეტყველება, მარის წასვლის მერე რომ წამოსცდენია იმ დილით? – ვაითუ აწი ვეღარასოდეს ვიხილავ მარის“. მაგრამ თუ ჩვენ ვერ წარმოგვიდგენია, რომ მადამ როჟემ იცოდა თავისი გოგოს განზრახვის შესახებ, რატომ არ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მარის მართლაც ჰქონდა ასეთი განზრახვა? სახლიდან მიმავალს უთქვამს, დეიდასთან მივდივარ სტუმრად დე დრომის ქუჩაზე და სენტ ესტაშს სთხოვა, საღამოს გამომიარეო. მართლაცდა, ერთი შეხედვით, ეს გარემოება სრულიად უარყოფს ჩემს ვარაუდს, მაგრამ მოდით და ასე ვიმსჯელოთ: ვიღაცას რომ შეხვდა და იმასთან ერთად მდინარეზე გადავიდა, სამ საათზე რომ უკვე დე რულის კარიბჭესთან იმყოფებოდნენ, ეს ცნობილია. მაგრამ იმ კაცთან ერთად რომ მიდიოდა (სულერთია, იცოდა თუ არა დედამისმა ამის შესახებ), ხომ უნდა ეფიქრა სახლიდან გამოსულს, როგორ გაუკვირდება და დაეჭვდება ჩემი საქმრო და თაყვანისმცემელი სენტ ესტაში, როდესაც დანიშნულ საათზე დე დრომის ქუჩაზე გამომივლის და გაიგებს, რომ იქ არ ვყოფილვარ და როდესაც პანსიონში მოსული, ვერც იქ მნახავს და კარგადაც დამაგვიანდება, იმ კაცს თავზარი დაეცემაო. მე გეუბნებით, რომ ყველაფერი ეს უნდა ეფიქრა იმ გოგოს. ისიც ეცოდინებოდა, როგორ ეწყინებოდა სენტ ესტაშს, როგორ დაეჭვდებოდნენ ყველანი. იმასაც გაითვალისწინებდა, რომ რაღაც უნდა ეთქვა იმ ეჭვის გასაფანტავად; მაგრამ ამ ეჭვის დარდი არც ექნებოდა, თუ შინ დაბრუნებას აღარ აპირებდა. შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რას იფიქრებდა იგი – „მე ერთ კაცს უნდა შევხვდე, ვისთან ერთადაც გაქცევა მინდა ან რაღაც სხვა მიზეზი მაქვს. ხელი ვერავინ ვერ უნდა შეგვიშალოს, იმდენი დრო გვინდა, რომ ვერ წამოგვეწიონ, ამიტომ ვიტყვი, სტუმრად მივდივარ დეიდასთან დე დრომის ქუჩაზე და იქ მთელი დღე დავრჩები-მეთქი, სენტ ესტაშს კი ვთხოვ, საღამო ხანს გამომიარე-მეთქი, ასე დროც მეყოფა და არც არავინ დაეჭვდება, არც შეშინდება, ჯობს ასე მოვიქცე, ვიდრე სხვანაირად, ასე უფრო მეტი დრო მექნება. თუკი სენტ ესტაშს ვეტყვი, დაღამებამდე არ გამომიარო-მეთქი, რაღა თქმა უნდა, ის ასეც იზამს, მაგრამ თუკი იმას აღარაფერს ვეტყვი, მაშინ დროც აღარ დამრჩება, რადგან იფიქრებენ, რატომ იგვიანებს და უკან არ ბრუნდებაო, ჰოდა, კიდეც შეეშინდებათ. თუკი სახლში დაბრუნებას ვაპირებ იმ კაცთან დროსტარების შემდეგ, მაშინ რატომ ვეტყვი სენტ ესტაშს, გამომიარე-მეთქი; რადგან ასე რომ ვუთხრა, იგი მიხვდება, მატყუებსო; და ვეღარაფერს გაიგებს, თუკი სახლიდან ჩუმად წავალ და ჯერ კიდევ დაღამებამდე უკან დაბრუნებული განვაცხადებ, დეიდასთან ვიყავი-მეთქი სტუმრად დე დრომის ქუჩაზე. მაგრამ თუ მე მსურს სამუდამოდ ან რამდენიმე კვირით წასვლა, ან მანამდე, სანამ ჩემს ადგილსამყოფელს გაიგებენ, მაშინ მთავარია, იმდენი დრო მქონდეს, რამდენიც მჭირდება“. თქვენ დაინახავდით იმ ამოკრებილ შენიშვნებში, რომ იმთავითვე ასეთი აზრი გავრცელდა, ის გოგო ვიღაც არამზადების მსხვერპლი შეიქნაო. გარკვეული ვითარებისდა კვალად საყოველთო აზრის გათვალისწინება საჭიროა მაშინ, როდესაც ეს აზრი თავისთავად, ბუნებრივად წარმოიშვება. ამ შემთხვევაში მგონია, ხალხის აზრი ავაზაკების ბრბოს თაობაზე შეიქმნა ერთი უმნიშვნელო გარემოების გამო, რომლის შესახებაც გამოწვლილვით ჩემს მესამე ამონაწერში ვნახავთ. მთელი პარიზი ააღელვა მარის, მშვენიერი, ნორჩი და საკმაოდ ცნობილი გოგოს გვამის პოვნამ. ძალადობის კვალი ეტყობოდა მდინარეში ნაპოვნ გვამს. სწორედ მაშინ, ანუ იმავე ხანს, როდესაც ის გოგო მოკლეს, მსგავსი დანაშაული კიდევ მომხდარა, მსგავსი-მეთქი, რადგან იმ შემთხვევაში არავინ მოუკლავთ; ეს დანაშაული ჩაუდენია ვიღაც გარეწარი ყმაწვილკაცების ბრბოს. ხომ გახსოვთ ის გოგო, ქოლგა რომ დარჩა ნავში. რაღა გასაკვირია, რომ იმ ცნობილ მხეცობას ზეგავლენა მოუხდენია ხალხის აზრზე და ამის გამო გარკვეული მიკერძოებით აღუქვამთ მეორე, გაცილებით მძიმე დანაშაულის ამბავი? ხალხს რაღაც უნდა ენახა გზის მეკვლედ და ნახეს კიდევაც! მარი ხომ მდინარეში უპოვიათ, სწორედ იმ მდინარეში, სადაც ის ცნობილი მხეცობა ჩაუდენიათ თითქმის გოგოს მშობლების თვალწინ. აშკარა კავშირია სავარაუდებელი ამ ორ შემთხვევას შორის და ნამდვილად საკვირველი იქნებოდა, რომ ხალხს უყურადღებოდ დაეტოვებინა. მაგრამ სიმართლე თუ გნებავთ, ერთი მხეცობა რომ ცნობილი ხდება, ნათლად გვიჩვენებს, იმავე ხანს მომხდარი მეორე დანაშაული უფრო სხვაგვარად უნდა ახსნილიყო. მართლაცდა, განა სასწაული არ არის, რომ ავაზაკების ერთი ბრბო განსაზღვრულ ადგილას სჩადიოდეს დანაშაულს სხვა მსგავსი არამზადების მსგავსად, იმავე ქალაქში, თითქმის ზუსტად იმავე ხერხითა და თითქმის ზუსტად იმავე ხანს! ჰოდა, სხვაგვარი როგორი იქნებოდა ხალხის აზრი ასეთი საკვირველი თანხვედრის დროს? ვიდრე სხვა საკითხებზე გადავიდოდეთ, მკვლელობის სავარაუდო ადგილის, დე რულის კარიბჭის ახლომდებარე ბუჩქნარის გამო ვთქვათ ორიოდე სიტყვა. ხსენებული ბუჩქნარი თუმცა ხშირია, მაგრამ გზის პირასაა. სწორედ იქ უნახავთ სამი თუ ოთხი ვეებერთელა ქვა, საჯდომს, საზურგესა და ფეხის დასადგმელს რომ დამსგავსებოდა. ზედა ქვაზე უპოვიათ თეთრი ქვედაკაბა, მეორეზე კი აბრეშუმის ყელსაბურავი. იქვე იყო ქოლგა, ხელთათმანი და ცხვირსახოცი ნაქარგით: „მარი როჟე“. კაბის ნაგლეჯები იქვე ბუჩქებს წამოსდებოდა. მიწა გადატკეპნილი იყო, ბუჩქები გადათელილი, ყველაფერი ეს ცხადლივ გვიჩვენებდა ბრძოლის ნაკვალევს. ბუჩქნარში ნანახის გამო გაზეთებმა ერთი ამბავი ატეხეს, ერთხმად დაუდგენიათ, უკვე ცნობილიაო ის ადგილი, სადაც მხეცური დანაშაული მომხდარა, მაგრამ უნდა ვთქვათ, რომ აქ ბევრი რამაა საეჭვო. სწორედ იქ რომ დატრიალდა უბედურება, მე შემიძლია დავიჯერო ან არა, მაგრამ ჩემს ეჭვსაც აშკარა საფუძველი აქვს. Le Gommerciel-ის თანახმად, დანაშაული მართლაც რომ მომხდარიყო პავე სენტ ანდრეს ქუჩის სიახლოვეს, დამნაშავენი, თუკი ისინი პარიზს დარჩებოდნენ, თავზარდაცემული იქნებოდნენ, რაღა თქმა უნდა, რაკიღა ხალხის ფიქრს სწორი მიმართულება მიეცემოდა; გარკვეული ჯურის ადამიანები კიდევაც შეეცდებოდნენ რამე ეღონათ, რათა ხალხს სხვაგვარად დაეწყო ფიქრი. გამომდინარე აქედან, რადგან დე რულის კარიბჭესთან მდებარე ბუჩქნარი უკვე საეჭვო ადგილად დაესახელებინათ, ცხადია, უნდა მიმხვდარიყვნენ, კარგი იქნება, თუ იმ საგნებს იქ დავყრითო; სადაც მერე უპოვიათ კიდეც. სულაც არ უნდა იყოს სწორი, თუმცა კი Le Soleil-ი ამტკიცებს იმას, რომ ის საგნები რამდენიმე დღეზე მეტი ყოფილა იმ ბუჩქნარში დაყრილი; თუ მრავალ წვრილმან გარემოებას გავითვალისწინებთ, ფრიად საეჭვოა, ოცი დღე როგორ უნდა ყოფილიყო იმ ადგილას ისე, რომ არავის ეპოვა, სწორედ ამდენი ხანი იყო გასული იმ საბედისწერო კვირადღიდან იმ დღემდე, როდესაც ბიჭებმა ის საგნები იპოვეს. „წვიმისგან დალპობილან და ხავსიც მოჰკიდებიათ, – წერს Le Soleil-ი, თავის წინამორბედთა აზრს რომ იმეორებს, – ხავსი მოსდებოდა იქაურობას. ბალახიც იმდენი ამოსულიყო, რომ ირგვლივ აღარაფერი ჩანდა. აბრეშუმის ქოლგა შედარებით გამძლე გამოდგა, მაგრამ ისიც გარღვეულიყო აქა-იქ. მისი ზედა ნაწილი, სადაც იკეცებოდა და იკვრებოდა, იმდენად დახავსებულიყო და დამპალიყო, გახსნეს თუ არა, მაშინვე გაიხა“. იმ ბალახის შესახებ, „იმდენი“ რომ „ამოსულიყო, ირგვლივ აღარაფერი ჩანდა“, აღუნიშნავთ ორი პატარა ბიჭის სიტყვის მიხედვით, იმ ბავშვების მეხსიერებას დაყრდნობიან. ბავშვებმა მოკრიფეს ის საგნები და შინ წაიღეს, ამ დროს იქ მათ გარდა არავინ ყოფილა. მაგრამ ბალახი ხომ, განსაკუთრებით კი თბილ და ნესტიან ამინდში (სწორედ ასეთი დარი იყო მკვლელობის ხანს), სამი-ოთხი დუიმით მაინც იზრდება ერთი დღის განმავლობაში. იმ რბილ მიწაზე დაგდებულ ქოლგას ერთ კვირაში ისე მოედება ბალახი, რომ ვინღა იპოვის. La Soleil-ის რედაქტორს იმდენად მოსწონებია სიტყვა ხავსი, რომ ამ პატარა აბზაცში სამჯერ ახსენებს მას, მაგრამ ასე როგორ დაჰვიწყებია ხავსის ბუნება? ნუთუ უნდა ავუხსნათ, რომ ის სოკოვანთა ოჯახს ეკუთვნის და მისი ძირითადი თვისებაა ოცდაოთხ საათში გაიზარდოს და გაქრეს კიდეც? როგორც ვხედავთ, სულ ადვილად შეიძლება ასე ზარ-ზეიმით გამოცხადებული აზრის უარყოფა, „სულ ცოტა სამი-ოთხი კვირა მაინც იქნებოდა“ იმ ბუჩქნარში, თავად გარემოებანი გვიმტკიცებენ ამ აზრის აბსურდულობას. მეორე მხრივ, ძნელია დავიჯეროთ, რომ ის საგნები ერთ კვირაზე მეტ ხანს ყოფილიყო იმ ბუჩქნარში, ანუ იმ კვირადღიდან მეორე კვირის ორშაბათამდე თუ სამშაბათამდე. ვინც პარიზის გარეუბნებს იცნობს, კარგად იცის, რა ძნელია აქ მყუდრო კუთხე-კუნჭულის მონახვა, მხოლოდ სადღაც შორს, ქალაქგარეთ თუ მიაკვლევს კაცი ასეთ ადგილს. მართლაც წარმოუდგენელია პარიზის გარეუბნების ტყეებსა და ხეივნებში ისეთი კუთხე-კუნჭული, სადაც არავინ დადის, ანუ სადაც ხშირად არ დადიან. და ისიც კი, ვისაც სულითა და გულით უყვარს ბუნების წიაღში ყოფნა და დღენიადაგ საქმეების გამო ამ ვეებერთელა დედაქალაქის სიცხესა და მტვერში გაჩერება უხდება, ისიც კი, ძალიანაც რომ ეცადოს, თუნდაც სამუშაო დღეებში ვერ დაიმარტოხელებს თავს ბუნების მშვენიერებით მოხიბლული. სადაც წავა, ყველგან გაქრება მისი ნეტარება, რაკიღა ვიღაც გარეწარი ან სულაც არამზადების ბრბო შემოიჭრება ღრიანცელით. გაეცლება იქაურობას, თავს მისცემს ხშირ ტყეს, საწადელს კი ვერ მიაღწევს. სწორედ ასეთ ადგილებს ეტანებიან ნაძირალები და წაბილწავენ კიდეც ბუნების ტაძარს. ჰოდა, ის ჩვენი მოხეტიალე კაცი, ისევ დაუბრუნდება მყრალ პარიზს და უკვე ვეღარც აღიქვამს იმ სიმყრალეს. სამუშაო დღეებშიც აუარება ხალხი დაძრწის ქალაქის შემოგარენში, უქმე დღეს ხომ გადაჭედილი იქნება იქაურობა! და სწორედ მაშინ, შრომის ხუნდებისგან თავისუფალი ან რაკი, ჩვეულებისამებრ, დანაშაულს ვეღარ ჩაიდენენ ამა თუ იმ მიზეზის გამო, ქალაქელი ნაძირალები გასწევენ მის შემოგარენში, სოფლის სიყვარული კი არ უხმობს მათ, გულში აქაურობის სიძულვილიც კი აქვთ ჩახვეული, უფრო ის მოუსურვებიათ, საზოგადოებრივ არტახებსა და შეზღუდვას დაუსხლტნენ. სუფთა ჰაერი და მწვანეში ჩაფლული მიდამოს ხილვა კი არ უნდათ, ამ ქვეყნის აღვირაწყვეტილ სიამეთ მიელტვიან. ჰოდა, აქ, გზისპირა ფუნდუკში ან ხის გრილოში, ხალხის თვალს მოფარებულნი, თანამეინახეთა გვერდით მიეცემიან შლეგურ დროსტარებას, ბიწიერების ბადით დაბმულნი ტკბებიან არყითა და თავისუფლებით. აქ ისღა მინდა დავძინო, რომ ყოველი, ვინც მიკერძოებული არ იქნება, მიხვდება, ის საგნები არ დარჩებოდა შეუმჩნეველი მთელი ერთი კვირა, პარიზის გარეუბანში რაც უნდა ხშირი ბუჩქნარი იყოს, ვიღაცას რომ არ ენახა ისინი, სასწაული იქნებოდა. კიდევ ბევრი შეიძლება ითქვას იმის თაობაზე, რომ ის საგნები იმ ბუჩქებში მოუტანიათ და დაუყრიათ, ასე უცდიათ თვალი აეხვიათ ხალხისთვის და დანაშაულის ნამდვილი ადგილი დაემალათ. უპირველეს ყოვლისა, იმ საგნების პოვნის თარიღის გამო უნდა გითხრათ ორიოდე სიტყვა. მოდით ეს თარიღი ჩემს მეხუთე ამონაწერში მოყვანილ რიცხვს შევუდაროთ და რას ნახავთ! ის საგნები მაშინვე, საღამოს გაზეთში უტყუარი ცნობების მისვლისთანავე უნახავთ. ხსენებული ცნობები სხვადასხვანაირია, სხვადასხვა ადგილებიდანაა გამოგზავნილი, მაგრამ ერთსა და იმავე აზრს შეიცავენ, ის მხეცური დანაშაული ჩაუდენია გარეწართა რომელიღაც ჯგუფს დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს. თქმა არ უნდა, უეჭველია, რომ იმ ბიჭებს ცნობების მოსვლის, ანუ დანაშაულის ადგილის მითითების მერე არ უნახავთ ის საგნები; უეჭველია ისიც, რომ უფრო ადრე ვერც ნახავდნენ, რადგან იმ ბუჩქნარში არც არაფერი ყოფილა; ისინი მხოლოდ მაშინ ან ცოტა ხნის შემდეგ დაუყრიათ იქ, როცა ის ცნობები გაზეთის რედაქციაში გაუგზავნიათ თავად დამნაშავეებს. ხსენებული ბუჩქნარი ისეთ ადგილასაა, მსგავსს რომ ვერ ნახავთ ვერსად. მთლად გადაბურულია იქაურობა. ბუნებრივად გარეშემოზღუდული ადგილის შუაგულში ნახავთ იმ სამ ვეებერთელა ქვას, რომელთა განლაგება მოგვაგონებს საჯდომს, საზურგესა და ფეხის დასადგმელს. ეს არაჩვეულებრივი ბუჩქნარი მდებარეობს იქვე, ორმოციოდე ნაბიჯზე მადამ დელუკის სახლიდან, ამ ქალის ბავშვები დღენიადაგ დაძრწიან ამ ბუჩქებში. ნაძლევს ჩამოვალ, ათასი ჩემი იყოს, ერთი სხვისი, რომ ის ბიჭები თითქმის ყოველდღე შეირბენენ ჩრდილებით მოცულ სამყოფელში და მეფურად წამოსკუპდებიან თავად ბუნების მიერ შექმნილ ტახტზე? ვისაც გაუჭირდება ასეთი სანაძლეოს ჩამოსვლა, იმას კარგად არ გაუტარებია თავისი ბიჭობის ხანა, ანუ სრულიად დავიწყებული უნდა ჰქონდეს ბავშვის ბუნება. ვიმეორებ, წარმოუდგენელია და ვერც მივმხვდარვარ, როგორ დარჩებოდა ის საგნები ბუჩქნარში უნახავი თუნდაც ერთი ან ორი დღე: როგორც ვხედავთ, ჩვენი ეჭვი საფუძვლიანია, რაც აგრე ბრიყვულად ვერ შეუნიშნავს Le Soleil-ს, ასე რომ, ის საგნები დაუყრიათ თუ არა იქ, მაშინვე უპოვიათ კიდეც. მაგრამ არის კიდევ სხვა, უფრო აშკარა საფუძველი ჩვენი მოსაზრების სისწორის დამადასტურებელი, ვიდრე ის, ზემოთ რომ მოვიხსენიეთ. და ნება მიბოძეთ გითხრათ, ძალზე ხელოვნურად ჩანს იმ საგნების განლაგება. ზედა ქვაზე იდო თეთრი ქვედაკაბა; მეორეზე აბრეშუმის ყელსაბურავი, იქვე გარშემო ეყარა ქოლგა, ხელთათმანი და ცხვირსახოცი, რომელზედაც დაქარგული იყო: „მარი როჟე“. სწორედ ასე ბუნებრივად განალაგებდა მათ ის, ვინც დიდად ჭკვიანი არ უნდა ყოფილიყო და მოისურვებდა ბუნებრივად გამოეჩინა საგნები. მაგრამ, რაღა თქმა უნდა, ბუნებრივ განლაგებას ამას ვერ დავარქმევდით. მე უფრო ასე მაქვს წარმოდგენილი, ყველაფერი მიწაზეა დაყრილი და ფეხებით გადათელილი. იმ სივიწროვეში კაბა და ყელსაბურავი როგორღა დარჩებოდა იმ ქვებზე, უთუოდ ჩამოცვივდებოდა, როდესაც რამდენიმე ადამიანი ერთმანეთს დაეტაკებოდა. „ჩანდა, რომ, – ასე გვამცნობენ ჩვენ, – აქ უბრძოლიათ. მიწა გადატკეპნილი იყო, ბუჩქის ტოტები გადამტვრეული“, – მაგრამ ის კაბა და ყელსაბურავი თითქოს თაროებზეაო, ისე იყო შემოწყობილი. „ბუჩქებს კაბა გაეგლიჯათ და, ასე, ამოხეულიყო სამი დუიმის სიგანის და ექვსი დუიმის სიგრძის ნაჭერი. სამოსლის ერთი ნაწილი შემოკერილი ჩანდა. თითქოსდა ღვედებად დაეხიათ“. აქ არის ერთი ფრიად საეჭვო ფრაზა, რომლისთვისაც Le Soleil-ს ყურადღება არ მიუქცევია. ის ნაჭრები, ასეა აღწერილი, „თითქოსდა ღვედებად დაეხიათ“, მაგრამ ასე ნაჭრების ამოხევა შეიძლება განზრახ და ხელებით. მართლაცდა იშვიათად თუ მოხდება, რომ ეკლებს ასე ნაჭრებად „დაეხიათ“ ის საკმაოდ მაგარი ქსოვილი. თავად ის ქსოვილი ისეთია, რომ ეკალს ან ლურსმანს მისი გახევა მხოლოდ პირდაპირი კუთხით შეუძლია – ნახევი სწორად მიდის და დასაწყისში, სადაც ეკალია მოხვედრილი, ასეთივე სწორი კუთხეა შექმნილი, ერთი სიტყვით, სრულიად წარმოუდგენელია, რომ ის ღვედებად „დაეხიათ“. პირველად მესმის ასეთი რამ, და თქვენც ასევე თანაბარ ზოლად რომ გახიოთ ასეთი სახის ქსოვილი, საჭიროა ორნი ჩაეჭიდოთ მას და ერთმანეთის საპირისპირო მიმართულებით გასწიოთ, სხვანაირად შეუძლებელია. თქვენ შეგიძლიათ რაიმე ნაჭერი, ვთქვათ, ცხვირსახოცი, თანაბარ ნაწილებად გახიოთ, თუ ორ კუთხეში ჩასჭიდებთ ხელს და გასწევთ, ამას ერთი ადამიანიც კარგად მოახერხებს, მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ კაბები ერთკიდიანია. განა რას შეუძლია ამ კაბის შუაგულიდან თანაბარი ნაწილების ამოხევა, სად ნახავთ ასეთ სასწაულებრივ ეკალს, არც არავითარ ეკალს არ ძალუძს ამის მოხდენა. მაგრამ თუნდაც კიდე ჰქონოდა იმ კაბას, მაშინ საჭირო იქნებოდა ორი ეკალი ერთი მხრივ და კიდევ ერთი მეორე მხრივ. ოღონდ ამ შემთხვევაში კაბის კიდე გაკერილი არ უნდა იყოს. ხოლო თუ გაკერილია, ლაპარაკიც ზედმეტია. ჩვენ ვხედავთ, ბევრი და დიდი დაბრკოლება იქნებოდა გადასალახავი იმისთვის, რომ „ეკალს“ ასე „დაეხია“ კაბა, უფრო მეტიც, ჩვენ გვაიძულებენ დავიჯეროთ, ასეთი ნაჭერი მრავალი ყოფილაო. „სამოსლის ერთი ნაწილი“ თურმე „შემოკერილი ჩანდა“! მეორე ნაწილიც ყოფილა – „მაგრამ შემოუკერელი“, ანუ, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მთლიანად იქნა ამოგლეჯილი ეკლების მეშვეობით კაბის შუაგულიდან, სადაც კიდე არ არის! დიახ, გეუბნებით, აქ გვესმის ისეთი რაღაცები, რომლის ვერდაჯერება გვეპატიება; და კიდევ, ამ საქმის სხვადასხვა გარემოებამ შეიძლება ნაკლებად დაგვაეჭვოს, ვიდრე იმან, როგორ დატოვეს მკვლელებმა ის საგნები იმ ბუჩქნარში, როდესაც იმდენი სიფრთხილე გამოიჩინეს და გვამი იქაურობას მოაცილეს. თქვენ სწორად ვერ გამიგებთ, თუ გგონიათ, ეს კაცი დანაშაულის ადგილს, იმ ბუჩქნარს უარყოფსო. უბედურება შეიძლება აქ დატრიალებულიყო. ან, უფრო სავარაუდოა, მადამ დელუკისას, მაგრამ თავად ამ გარემოებას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს. დანაშაულის ადგილის მიკვლევა რად გვინდა, მთავარია მკვლელები ვიპოვოთ. ამდენი მსჯელობა იმიტომ დამჭირდა, იმიტომ იყო საჭირო სხვადასხვა გარემოებათა გულდასმით განხილვა, რომ, ჯერ ერთი, დამემტკიცებინა Le Soleil-ის სიბრიყვე და კიდევ, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ძალდაუტანებლად, ბუნებრივად მიმეყვანეთ ამ საკითხთან, ჯგუფური იყო თუ არა მკვლელობა. ისიც უნდა დავძინოთ, რა ცუდად ჩაუტარებიათ სამედიცინო გამოკვლევა. საკმარისია ვთქვათ, იმ ექიმის დასკვნა – რამდენიმე გარეწარი უნდა ყოფილიყოო – იმდენად დაუჯერებელი და დაუსაბუთებელი ჩანდა, რომ პარიზის ცნობილ ანატომებს გასცინებიათ. თავად ამ დასკვნის საწინააღმდეგო რა უნდა ჰქონოდათ, გარდა იმისა, რომ ეს დასკვნა უსაფუძვლო იყო; გამომდინარე აქედან ჩვენ ხომ შეგვიძლია სხვანაირი ვარაუდი გამოვთქვათ? „ბრძოლის ნაკვალევის“ გამოც უნდა ვთქვათ ორიოდე სიტყვა, ნება მიბოძეთ გკითხოთ, რას უნდა მოწმობდეს ეს ნაკვალევი. გარეწართა ჯგუფს. მაგრამ, იქნებ, ხსენებული ნაკვალევი სწორედ იმას მოწმობს, რომ არც ყოფილა გარეწართა ჯგუფი? როგორ უნდა ებრძოლათ – როგორ უნდა ებრძოლათ-მეთქი ისეთი გააფთრებითა და მძვინვარებით, რომ თითქმის ყველგან დარჩენილიყო „ნაკვალევი“, ერთი მხრივ, იქ ხომ ნაზი და უღონო გოგო იყო და, მეორე მხრივ, გარეწართა მთელი ჯგუფი? წამის უმალესად, ჩუმად მოაშთობდა იმას რამდენიმე კუნთმაგარი ხელი და ამით გათავდებოდა ყველაფერი. ხმის ამოღებასაც ვერ მოასწრებდა იმათი მსხვერპლი. თქვენ, ალბათ, გახსოვთ, ზოგიერთის აზრით, დანაშაულის ადგილი ის ბუჩქნარი არ უნდა ყოფილიყო და ამის საბუთად ის მოჰყავდათ, რომ აქ ერთის მეტი ვერ დაეტეოდა. ხოლო თუ ჩვენ ვიტყვით, მოძალადე ერთი იყოო, მაშინ, მხოლოდ მაშინ შეგვიძლია ისიც ვთქვათ, იმდენად გააფთრებულებსა და გამძვინვარებულებს უბრძოლიათ, რომ კიდევაც დარჩენილა „ნაკვალევი“. და კიდევ. მე უკვე გითხარით, იმთავითვე საეჭვო უნდა გამხდარიყო ის გარემოება, რომ ყველა ის საგანი ადგილზე დაუტოვებიათ. შეუძლებელი ჩანს, ასეთი უეჭველი სამხილი როგორ უნდა დარჩენოდათ შემთხვევით იქ, სადაც იპოვეს. იმათ ხომ იმდენი გამბედაობა ეყოთ (ასეა სავარაუდებელი), რომ გვამი წაეღოთ; ამ დროს გვამზე უფრო (რამდენიმე ხნის შემდეგ ვინღა იცნობდა გახრწნილ სხეულს) ნათელი სამხილი დარჩენიათ ეჭვის აღმძვრელ ბრძოლის ველზე, მე ვგულისხმობ, დაღუპულის სახელით დაქარგულ ცხვირსახოცს. თუ ეს შემთხვევით მომხდარა, მაშინ გარეწართა ჯგუფს ვეღარ ვივარაუდებთ. ამ დროს ერთი ადამიანი უფროა სავარაუდებელი. მოდით განვსაჯოთ. მკვლელი მარტოდ დარჩენილა იმასთან, ვინც ცოცხლებში აღარ წერია. ფერწასული დასცქერის უძრავ სხეულს. მძვინვარებამ გაუარა და თავისი ნამოქმედარის გამო ბუნებრივი შიში იბუდებს მის გულში. სხვათა, თავის მსგავსთა თვალწინ ასე არ დაეცემოდა თავზარი. ის მარტოა თავისი ნამოქმედარის წინარე. კანკალებს, თავის ჭკუაზე აღარ არის. გვამის აქ დატოვება არ შეიძლება. მდინარისკენ მიათრევს, დანაშაულის სხვა სამხილს ადგილზე ტოვებს; სხვა რა გზა აქვს, ყველას ერთად ხომ ვერ მოხვევს ხელს, ჯობს უკან მობრუნდეს და მერე წაიღოს, მაგრამ ეს შემაძრწუნებელი სვლა მდინარისკენ მთლად დააფეთებს და გააოგნებს. საიდანღაც სიცოცხლის ჟრიამული მოისმის. მრავალგზის ესმის თუ ეჩვენებინა ვიღაცის ფეხის ხმა. ქალაქის სინათლეების ციმციმიც კი ჭკუას აკარგვინებს. დაბოლოს, დიდი ხნის ხეტიალის შემდეგ, სვენებ-სვენებით მიაღწევს მდინარის სანაპიროს და მოიცილებს თავის შემზარავ ტვირთს, შეიძლება ნავის მეშვეობითაც. მაგრამ ახლა, თუნდაც მთელი ქვეყნის ოქრო უბოძოთ, თუნდაც დაემუქროთ, ტანჯვა-წამებით ამოგხდიანო სულს, რაღა ძალა დააბრუნებს უკან ეულ მკვლელს იმ საშიში და მომქანცველი ბილიკით იმ ბუჩქნარში, გულის მომკვლელ მოგონებებს რომ წამოუშლის. აღარც დაბრუნდება, მოსახდენი მოხდესო. თუნდაც მოინდომოს, მაინც ვერ დაბრუნდება. ერთი სული აქვს გაიქცეს, არც არასდროს მოვა ამ გულშემზარავ ბუჩქნარში, მირბის, თითქოსდა სადაცაა სწვდებიან და დაიჭერენ. მაგრამ იმ გარეწართა ჯგუფს რა ვუყოთ? ბევრნი არიან და თავდაჯერებულად მოქმედებენ კიდეც; მართლაცდა, ასეთი ჯურის უბოროტესი ავისმქმნელებისგან იქმნება ჯგუფი. ბევრნი არიან და არც შეშფოთდებიან და არც თავზარი დაეცემათ. მარტოდმყოფს კი, კარგად ვიცით, ასე მოუვა ნამდვილად. პირველმა, მეორემ, მესამემ რომ რაღაც ვერ შენიშნოს, მეოთხეს შეუძლია მათი შეცდომის გამოსწორება. არც არაფერი დარჩებოდათ იმათ, ბევრნი არიან და სუყველანი წაიღებდნენ ყველაფერს. აღარც უკან დაბრუნება დასჭირდებოდათ. ახლა ისიც უნდა გავიხსენოთ, გვამის კაბაზე „კიდიდან წელამდე ერთი ფუტით აეხიათ ნაწილი, მაგრამ მთლად არ მოუგლეჯიათ, სამჯერ შემოუხევიათ წელის გარშემო და როგორღაც ზურგზე შეუკრავთ“. ცხადია, ასე იმიტომ გაუკეთებიათ, რომ უფრო იოლად, ხელით გადაეტანათ გვამი. მაგრამ ბევრნი რომ ყოფილიყვნენ, ასეთი რამ რატომ მოაფიქრდებოდათ? სამნი ან ოთხნი რომ ყოფილიყვნენ, გვამის კიდურებს ჩასჭიდებდნენ ხელს და სულ ადვილად წაიღებდნენ. მხოლოდ მარტომყოფს უნდა ეფიქრა, რაღაც უნდა ვიღონოო, და უკვე ნათელი ხდება, რატომ „მოერღვიათ“ „მოაჯირი ბუჩქნარსა და მდინარეს შორის... მიწაზე იმისი ნაკვალევი ეტყობოდა, რომ აქ რაღაც მძიმე საგანი გადაუთრევიათ“. ბევრს კი რაღად დასჭირდებოდა გვამის ისე გადათრევა, რომ მიწაზე ცხადლივ დარჩენილიყო ნაკვალევი? ახლა კი Le Gommerciel-ში დაბეჭდილ შენიშვნას მივუბრუნდეთ; „ნაგლეჯი იმ უბედური გოგოს კაბისა, – ნათქვამია ამ გამოცემაში, – ნიკაპს ქვემოთ ყელზე დაუხვევიათ და კეფაზე გაუნასკვავთ ყვირილის დასახშობად. ასე იციან იმ ვაჟბატონებმა, რომლებსაც ცხვირსახოცი არც სჭირდებათ“. ჩვენი გარეწრები ისეთი ხალხია, რომ თავის პატივისცემა უყვართ და ვერც ვერასდროს ნახავთ უცხვირსახოცოდ, მაგრამ მე აქ სხვა რამე უნდა აღვიშნო. იმ მიზნისთვის, Le Gommerciel-ი რომ მიუთითებს, ცხვირსახოცი არც გამოადგებოდათ, ცხვირსახოცი ბუჩქებში იყო დაგდებული და ეს საგანი არც დასჭირდებოდათ „ყვირილის დასახშობად“, რაღა აჯობებდა ამ შემთხვევაში კაბის ნაგლეჯს. დასკვნაში ნათლად იყო ნათქვამი, რომ ის ნაგლეჯი შემოხვეოდა ყელზე თავისუფლად, და მაგრადაც გაუნასკვავთ“. საკმაოდ ბუნდადაა აღწერილი, მაგრამ მაინც განსხვავდება იმისგან, Le Gommerciel-ს რომ აქვს მოყვანილი. თვრამეტდუიმიანი სიგრძის ნაგლეჯი მართალია მუსლინისა იყო, მაგრამ რამდენიმეჯერ რომ გადაგვეკეცა, მკვიდრი ღვედი გვექნებოდა ხელთ. სწორედ ასეთი ღვედი უნახავთ. სწორედ ასე ვფიქრობ, მე. ის მკვლელი მარტოდ ყოფილა და გარკვეულ მანძილზე (ბუჩქნარიდან თუ საიდანღაც კიდევ) გვამის გადასატანად იმ ღვედს სხეულს შუაში შემოახვევდა და ისე წაიღებდა, ოღონდ გაუჭირდებოდა. მერე კი იფიქრებდა, სჯობს გადავათრიოო, ასეც მომხდარა, ამას გვიჩვენებს ნაკვალევი მიწაზე. მოაფიქრდა თუ არა ეს ხერხი, რაღაც თოკისმაგვარი უნდა მოეძებნა, სხვანაირად ვერაფერს გახდებოდა. ყელზე უნდა შემოეხვია უსათუოდ, რომ არ მოსხლეტილიყო. და ახლა, რაღა თქმა უნდა, მკვლელს წელზე შემოხვეული ნაჭერი მოაგონდებოდა. კიდეც მოინდომებდა გვამზე შემოხვეული ნაჭრის მოხსნას, მაგრამ უცებ ვერ იზამდა, თანაც ის ნაგლეჯი მთლად არ იყო „მოგლეჯილი“ კაბიდან. სულაც აჯობებდა ახალი ნაჭერი მოეხია. ჰოდა, ამოხევს კიდევაც, ყელზე შემოახვევს და მდინარის სანაპიროსკენ მიათრევს თავის მსხვერპლს. ამ „ღვედის“ გამოყენება რომ დასჭირვებია, რასაც უცებ და ადვილად ვერ გააკეთებდა, ამასთან ერთად არც ისეთი მოხერხებული იყო ამ მიზნისთვის და მაინც მოუშველიებია. ნათელია, რაღაცამ აიძულა აჩქარებულიყო და არც ცხვირსახოცი ჰქონია იქვე, ყველაფერი ეს მაშინ მოხდა, ჩვენი აზრით, როდესაც ბუჩქნარიდან (თუკი საერთოდ იყვნენ იმ ბუჩქნარში) წამოსულა, და უკვე გზაზე იმყოფებოდა იმ ბუჩქნარსა და მდინარეს შორის. მაგრამ ხომ ცნობილი იყოო, შეგიძლიათ მითხრათ თქვენ, მადამ დელუკის (!) ჩვენების თანახმად, იმ ბუჩქნარის სიახლოვეს, დაახლოებით იმ დროს, როდესაც მკვლელობა მოხდა, ვიღაც გარეწრების ჯგუფი დაძრწოდა. შეიძლება მასეც ყოფილიყო. რაღა თქმა უნდა, არამზადები იმ ტრაგედიის ხანსაც მრავლად იქნებოდნენ დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს, მაგრამ არამზადების ის ჯგუფი, რომელთა გამოც მადამ დელუკის წყალობით ნაგვიანევი ეჭვი გამოთქვეს, ის ჯგუფი გახლდათ, ამ პატიოსანი და ფაქიზი მოხუცი ქალბატონის გულისწყრომა რომ დაუმსახურებია, რაკიღა მისი ნამცხვარი ჭამეს, მისი არაყი დალიეს და ისე წასულან, ფული არ გადაუხდიათ. აბა, არ განრისხდებოდა? მაგრამ ზუსტად როგორია მადამ დელუკის ჩვენება? „მალე ვიღაც არამზადების ბრბო მოვიდა, იღრიალეს, სვეს და ჭამეს, ფული არ გადაუხდიათ და იქით გასწიეს, სადაც ის გოგო და ბიჭი უნდა ყოფილიყვნენ. დაღამებას აღარაფერი უკლდა, როდესაც ისინი მობრუნდნენ და საჩქაროდ გადავიდნენ მდინარის მეორე მხარეს“. ხსენებული „საჩქაროდ გადავიდნენ“ საჩქარო ჩანდა მადამ დელუკის თვალში, რადგან ის ჯერ კიდევ მისტიროდა იმ თავის ნამცხვარსა და ლუდს, იმ თავის ნამცხვარსა და ლუდს-მეთქი, რადგან, იქნებ, მცირე იმედი ჰქონდა, გადამიხდიანო იმის საფასურს, მაშინ რაღატომ დაამახსოვრდებოდა მათი სიჩქარე იმ დროს, როდესაც დაღამებას აღარაფერი უკლდა? რა გასაკვირია, რომ არამზადების ჯგუფი იჩქარებდა შინ წასვლას, იმათ ხომ მდინარე პატარა ნავით უნდა გადაეცურათ, თანაც ქარიშხალი და ღამე მოახლოებულიყო. გუბნებით, მოახლოებულიყო-მეთქი, რადგან ღამე ჯერ კიდევ არ დამდგარიყო. მხოლოდ დაღამებას აღარაფერი უკლდა და იმ „არამზადების“ თავხედურმა სიჩქარემ შეურაცხყო გულდინჯი მადამ დელუკი. მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ სწორედ იმ საღამოს მადამ დელუკმა და მისმა უფროსმა ვაჟიშვილმა „ქალის კივილი გაიგონეს სასტუმროს ახლოს“. და რას უნდა გულისხმობდეს მადამ დელუკის სიტყვები, საღამოს რა ხანი იყო, როდესაც იმათ კივილი გაუგონიათ? „უკვე კარგა დაღამებულიყოო“, უთქვამს მას. მაგრამ „უკვე კარგა დაღამებულიყო“, რაც უნდა იყოს, მაინც ღამეა; ხოლო „დაღამებას აღარაფერი უკლდა“ ჯერ კიდევ დღეა. გამომდინარე აქედან, ცხადი უნდა იყოს, ის ჯგუფი წასულა უფრო ადრე, ვიდრე მადამ დელუკი კივილს (?) გაიგონებდა. მრავალ გაზეთს სიტყვასიტყვით მოჰყავს ის პასაჟები, მე რომ თქვენთან საუბრისას ვახსენე, ვერავითარ განსხვავებას ვერ ნახავთ, არც ერთ გამომცემელს, არც იმ ჩვენ მირმიდონელებს პოლიციიდან არ შეჰპარვიათ ეჭვი ამ სიტყვებში. კიდევ ერთ საბუთს მოვიყვან და ამით უარყოფილი იქნება დამნაშავეთა ჯგუფის ამბავი; ერთს-მეთქი, მაგრამ, ჩემი აზრით, სრულიად შეუვალს. ჩვენ გვახსოვს ის დიდი ჯილდო და სრული პატიება რომ აღუთქვეს სახელმწიფოს სახელით, ვინც გათქვამდა დამნაშავეს, ჰოდა, იმ ნაძირალებსა და გარეწრებში ნუთუ არ აღმოჩნდებოდა ვინმე, ვინც მაშინვე არ გასცემდა თავის თანამზრახველებს? ასეთ ჯგუფებში ყოველი იმდენად ჯილდოს მიღებას ან გაქცევას კი არ ესწრაფვის, არამედ იმის შიში აქვს, ვაითუ სხვამ დამასწროს და გამცესო. და რაკი ეს საიდუმლო საიდუმლოდვე რჩება, ეს შემზარავი, ბნელით მოცული ამბავი იცის მხოლოდ ერთმა ან ორმა სულიერმა, და კიდევ ღმერთმა. მოდით და ახლა შევაჯამოთ მცირეოდენი, თუმცა უკვე გარკვეული შედეგები ჩვენი ვრცელი ანალიზისა. ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ეს საბედისწერო შემთხვევა იყო და ის მოხდა მადამ დელუკის ჭერქვეშ ან ის გოგო დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს, იმ ბუჩქნარში მოკლეს; მკვლელი უნდა ყოფილიყო საყვარელი ან ვიღაც ახლობელი, იდუმალი ნაცნობი დაღუპულისა. ის ნაცნობი კაცი მზისგან გარუჯული გახლდათ. ჰოდა, ეს გარეგნობა, ის გარემოება, რომ ქუდის ზონარი „მეზღვაურის მარყუჟით“ იყო შეკრული, ვიღაც მეზღვაურზე მიგვანიშნებს. ამ კაცის სანდომ-საამური გამხდარა ის გულმხიარული, თუმცა კი უკარება გოგო, რაც იმას მოწმობს, უბრალო მეზღვაური არ უნდა ყოფილიყო იგი. წერა კარგი სცოდნია, ისიც იცის, როგორ მიუდგეს იმ გაზეთებს, ყველაფერი ეს გვამცნობს ჩვენი ვარაუდის სისწორეს. Le Gommerciel-ში გამოქვეყნებული წერილი გვატყობინებს იმ პირველი გაქცევის ამბავს და გამომდინარე აქედან შეგვიძლია ვიფიქროთ, სწორედ ის მეზღვაური ყოფილა „საზღვაო ოფიცერი“, რომელმაც ის უბედური გოგო იმთავითვე დაღუპვის გზაზე დააყენა. ჩვენი ვარაუდი იმითაც მტკიცდება, რომ ის შავტუხა კაცი აღარსად ჩანს. მინდა ისიც აღვნიშნო, ის შავტუხა იყო და მზისაგან გარუჯულიც, მისი შავგვრემანი სახე კარგადაც დაგამახსოვრდებოდათ, რადგან ხსენებული ნიშანი ერთადერთი იყო, რაც დაჰვიწყებია ორივეს, ვალანსსაც და მადამ დელუკსაც. მაგრამ რატომაა ის კაცი დაკარგული? იმ ავაზაკების ჯგუფს ხომ არ მოუკლავს? თუ მასეა, რატომ ნახეს მხოლოდ იმ მოკლული გოგოს ნაკვალევი? ბუნებრივია, რომ ამ ორი ადამიანის მკვლელობა ერთსა და იმავე ადგილას უნდა მომხდარიყო. იმ კაცის გვამი კი სადღაა? მკვლელები, რაღა თქმა უნდა, ორივე სხეულს მოიცილებდნენ. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ის კაცი ცოცხალია და ჩუმადაა, შიშობს, ვაითუ მკვლელობა მე დამბრალდესო. ამ ვარაუდის გამოთქმა ახლა შეიძლება, ამ ბოლო ხანს, მოწმეები რომ გამოჩნდნენ, ვისაც ის და მარი ერთად უნახავთ; ხოლო მაშინ, პირველ ხანებში, ვინ რას იტყოდა. უდანაშაულო კაცი იმწუთას ასე იფიქრებს, წავალ, სადაც ჯერ არს განვაცხადებ ამ უბედურების ამბავს და არამზადების დაჭერაშიც მივეშველებიო. სწორედ ასე უნდა მოქცეულიყო. ის იმ გოგოსთან ერთად უნახავთ. ღია ბორნით მასთან ერთად გადასულა მდინარეზე. მკვლელების გამოაკშარავების აუცილებლობას იდიოტიც კი მიხვდებოდა, მხოლოდ ასე შეძლებდა დაემტკიცებინა თავისი უდანაშაულობა. ჩვენ არამც და არამც არ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ იმ საბედისწერო კვირადღის ღამეს მას არც არავინ მოუკლავს და არც არაფერი სცოდნია ამ მკვლელობის შესახებ. ხოლო თუ ვიტყვით, სწორედ მასე იყოო, შეიძლება ავხსნათ მისი, საღსალამათი ადამიანის დუმილის მიზეზი. ჩვენ კი რაღა გვინდა ჭეშმარიტების მისაკვლევად? კიდევ ვიმსჯელოთ და უფრო მეტი გვეცოდინება და უფრო გამომზეურდება ეს საიდუმლო. მოდით ჯერ იმ პირველი გაქცევის ამბავს ჩავუღრმავდეთ. ჯერ იმ „ოფიცრის“ ასავალ-დასავალი გამოვარკვიოთ, სად არის ახლა და სად იყო მაშინ, მკვლელობის დროს. მოდით გამოწვლილვით შევუდაროთ ერთიმეორეს ის ცნობები, საღამოს გაზეთში რომ გამოუგზავნიათ და სადაც ბრალს სდებდნენ გარეწართა ჯგუფს. ხოლო ამის შემდეგ ერთმანეთს შევუდაროთ სტილიცა და ხელნაწერიც, იმ ცნობების სტილსა და ხელნაწერს, დილის გაზეთში რომ გამოუგზავნიათ უფრო ადრე; მაშინ კი სწორედ იმ მენისს ადანაშაულებდნენ ასე უღმერთოდ. დაბოლოს, მოდით ეს მრავალრიცხოვანი ცნობები შევუდაროთ იმ ოფიცრის რომელიმე ბარათის სტილსა და ხელნაწერს. იმასაც ნუ დავივიწყებთ, რომ უნდა მოვკრიბოთ კიდევ სხვა დამატებითი ცნობები იმ „შავტუხა კაცის“ გარეგნობისა და მიხრა-მოხრის შესახებ, ამიტომ უნდა მოვიწვიოთ მადამ დელუკი, მისი ბიჭები და ის ვალანსიც, ომნიბუსის მძღოლი. გულდასმითა და გონივრული გამოკითხვის შემდეგ უსათუოდ მოვიპოვებთ ცნობებს ამ საკითხზე (და სხვაზეც), ცნობებს-მეთქი, რომლებსაც ისინი მოგვაწვდიან და თავად კი ვერ ხვდებიან, თუ იციან რამე ამის თაობაზე. და მოდით ამჟამად ნავის ასავალ-დასავალი გავიგოთ, მებორნემ რომ ნავსაყუდელში მიაბა ორშაბათ დილით, ოცდასამ ივნისს, და ჩუმად რომ წაიყვანეს, საბაჟოს უფროსისთვის არ შეუტყობინებიათ, საჭეც არ მოუკითხავთ, ისე, ეს ამბავი ჯერ კიდევ გვამის აღმოჩენამდე მომხდარა. ფრთხილი და ბეჯითი თუ ვიქნებით, ჩვენ შეგვიძლია იმ ნავის კვალს მივაგნოთ; მებორნეც კარგად იცნობს იმას და საჭეც ხომ ჩვენს ხელთაა. იალქნიანი ნავის საჭეს კი არავინ მიაგდებს ისე იოლად. ჰოდა, აქ, ნება მიბოძეთ, კიდევ ერთი კითხვა დავსვა. იმ ნავის პოვნის შესახებ არ გამოუცხადებიათ, ჩუმად მიუყვანიათ ნავსაყუდელში და ჩუმადვე წაუყვანიათ იქიდან. მაგრამ იმ ნავის მფლობელმა თუ იმან, ვისაც ქირით ჰყავდა წამოყვანილი, უკვე სამშაბათ დილით ადრე როგორ გაიგო, ორშაბათს ნაპოვნი ნავის ადგილსამყოფელი, ამის შესახებ ხომ განცხადება არ გამოუქვეყნებიათ; უნდა ვიფიქროთ, რომ იმას რაღაც კავშირი და ურთიერთობა ჰქონდა საზღვაო სამსახურთან და იქნებ, ყველაფერს იგებდა კიდეც ამ კავშირისა და ურთიერთობის მეშვეობით, სულ წვრილმან ამბებსაც კი? მარტოდმყოფ მკვლელზე გიამბეთ, სანაპიროსკენ რომ მიათრევდა თავის ტვირთს; მაშინ ისიც გითხარით, შეიძლება იმან ნავი მოიშველია-მეთქი. ახლა კი ცხადია, მარი როჟე ნავიდან იყო გადაგდებული. სწორედ ასე უნდა მომხდარიყო. გვამს არ დააგდებდა იქვე, სანაპიროს თავთხელ წყალში. უცნაური ნაჭრილობევი რომ ეტყობოდა მსხვერპლს ზურგსა და მხრებზე, ნავის ძირზე დატანებული საიალქნო კაუჭებისგან უნდა ყოფილიყო. გვამს სიმძიმე არ ჰქონდა მიბმული, ნავის არსებობას ესეც მოწმობს. ნაპირიდან რომ გადაეგდოთ მოკლული, სიმძიმის მიბმა არ დაავიწყდებოდათ. ჩვენ შეგვიძლია ასე ავხსნათ ეს გარემოება, ნავზე ასვლისას მკვლელი ჩქარობდა და არც გახსენებია რაიმე სიმძიმის წაღება, გვამის გადაგდების ხანს კი მიხვდებოდა უთუოდ ამ თავის შეცდომას, მაგრამ რაღა დროს. ყველაფერზე მზად იყო, ოღონდ იმ დაწყევლილ სანაპიროზე აღარ დაბრუნებულიყო. თავისი შემზარავი ხელბარგი რომ მოიცილა, მკვლელმა საჩქაროდ ქალაქს მიაშურა, რომელიღაც ჩაბნელებულ ნავსაყუდარს მიაკვლია და ნაპირზე გადახტა. მაგრამ ნავს რაღა უნდა უყოს, მიაბას თუ არა? ნავის დარდი აღარ ჰქონდა, ძალზე ჩქარობდა და იმიტომ. ნაპირზე გადასული იმასაც მიხვდებოდა, ნავი აქ რომ გავაჩერო, ხომ დავიღუპეო. ბუნებრივია, შეძლებისდაგვარად ყველაფერს მოიცილებდა, რაც კი მის დანაშაულთან იყო დაკავშირებული. სასწრაფოდ გაიქცეოდა იმ ნავსაყუდარიდან, რაღა თქმა უნდა, ის ნავიც აღარ დაავიწყდებოდა. დინებას გაატანა. მოდით და კიდევ წარმოვიდგინოთ ამ ამბის გარემოებანი – განთიადზე იმ არამზადას გული გადაუქანდება, გაიგებს, რომ ის ნავი უპოვიათ და სწორედ იმ ადგილას მიუყვანიათ, სადაც მას ყოველდღე უხდება ყოფნა, იმ ადგილას-მეთქი, სადაც, იქნებ თავისი სამსახურის გამო უნდა იაროს დღენიადაგ და ამავე ღამეს წაიყვანს იმ ნავს, საჭის თხოვნას როგორღა გაბედავს, ისე. სადღა უნდა იყოს ახლა ის უსაჭო ნავჭურჭელი? მოდით უპირველეს ყოვლისა იმისი ძებნა დავიწყოთ. სწორედ ამ ძიების შედეგად უნდა ვიხილოთ პირველი გაელვება ნათლისა, ჩვენი წარმატების დილა თენდება. კი გაგვაოცებს ნამდვილად, ისე მალე გვაზიარებს ის ნავი საიდუმლოს და გავიგებთ, ვინ იმყოფებოდა მასში იმ საბედისწერო უქმე დღეს. სამხილი სამხილს დაემატება და მკვლელსაც მივაგნებთ. მინდა სწორად გამიგოთ, თანხვედრათა შესახებ გესაუბრებით მხოლოდ. საკმარისი უნდა იყოს, რაც ზემოთ გითხარით ამ საგანზე. ზებუნებრივის რწმენა გულშიაც კი არ გამივლია. მოაზროვნე ადამიანთაგან ვერავინ უარყოფს ორი რამის, ბუნებისა და ღვთაების არსებობას. მეორე ქმნის პირველს და შეუძლია, თუკი ინებებს, მისი მართვა და განახლება, ესეც უდავოა. მე ვამბობ, თუკი ინებებს-მეთქი, მისი ნებაა აქ საკითხავი და არა ძალა, როგორც ამას გვასწავლის სიშლეგესთან წილნაყარი ლოგიკა. საფიქრებელი ის კი არ არის, რომ უზენაესს არ ძალუძს თავისი კანონების განახლება, არამედ თავად ჩვენ შევურაცხყოფთ მას, რაკიღა სულ გავიძახით მისი განახლების აუცილებლობას. ეს კანონები იმთავითვე მოწოდებული იყო მოეცვა ყოველივე ის, რაც შეიძლებოდა მომავალში მომხდარიყო – ღმერთისთვის აწმყო მუდამ წარუვალია. ვიმეორებ, ყველაფერი, რაც გიამბეთ, თანხვედრათა წარმოჩენა იყო. და კიდევ: ჩემი ნაამბობისდა კვალად, იმ უბედური მარი სესილ როჯერსის ბედს, რამდენადაც ჩვენთვისაა ცნობილი, და მარი როჟეს ბედს შორის, მისი სიცოცხლის გარკვეულ მონაკვეთში, შეიძლება რაღაც პარალელის გავლება, რომლის გასაოცარი სიზუსტის განჭვრეტა დაძაბავს ჩვენს გონებას. გარწმუნებთ, ყოველივე ეს ცხადლივ ჩანს, მაგრამ ერთი წუთითაც არ უნდა გავივლოთ გულში, რომ ზემოთ აწ უკვე დასმული წერტილის შემდეგ მარიზე სევდის მომგვრელი მოთხრობის განგრძობა და მისი საიდუმლოს კვანძის გახსნისას გადმომეკრა ამ პარალელის შემდგომი განვრცობის საჭიროება ან თუნდაც ის, რომ ჩამეგონებინა თქვენთვის, პარიზში ჩატარებული ძიება იმ გრიზეტი გოგოს მკვლელობის თაობაზე ან ის ძიება, რომლის საფუძველიც მსგავსი წანამძღვრები იქნება, რაღაც მსგავს შედეგს მოგვცემს. ეს ჩვენი უკანასკნელი ვარაუდები თუ გვემახსოვრება, ნათელი იქნება, რომ მცირეოდენი განსხვავება ორ ფაქტს შორის გახდება უდიდესი შეუსაბამობის საფუძველი, ერთმანეთისგან დაშორიშორდება მათი ორი დინება და იმიტომ; სწორედ ასეა არითმეტიკაშიც, რაღაც შეცდომა შეიძლება თავისთავად სულაც უმნიშვნელო იყოს, მაგრამ ბოლოს, გამრავლების შედეგად დიდზე დიდი შეიქნება. ჩემი გაფრთხილებაც უნდა გვახსოვდეს, ზემოთ მოყვანილ ალბათობათა გამოთვლა უარყოფს პარალელების შემდგომი განვრცობის აზრს, უარყოფს მტკიცედ და ცხადლივ იმდენად, რამდენადაც მატულობს ამ პარალელის გავლების სივრცეები და რამდენადაც ზუსტი აღმოჩნდება იგი. ეს ერთ-ერთი იმ ანალოგიათაგანია, რომელიც თითქოსდა მათემატიკისგან შორს მდგარმა კაცმა უნდა ახსნას, მაგრამ ასე არ არის, სწორედ მათემატიკოსს ძალუძს მისი სრულყოფილად წარმოჩენა. მაგალითად, ძნელზე ძნელია ჩვეულებრივ მკითხველს დავუმტკიცოთ ის გარემოება, რომ კამათლის მოთამაშეს თუ ორგზის დაუჯდა ექვსიანები, შეიძლება მესამედაც გაუმართლოს. და ამ აზრის მქონე უდიდეს ფსონს ჩამოვა კიდეც. საღ გონებას უჭირს ამ ამბის გათავისება. კამათლის ის ორი გაგორება ხომ უკვე წარსულს ჩაჰბარდა და როგორ შეიძლება იმოქმედოს მესამეზე, მომავალში რომ უნდა მოხდეს. მესამედაც ექვსიანების დაჯდომა მისთვის ზუსტად ისევეა შესაძლებელი, როგორც სხვა დროსაც, ანუ იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად მოხერხებულია მოთამაშე. და ეს თავისი მოსაზრება ისე სჯერა, რომ ვერც გაუწევთ წინააღ…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 7:53pm on თებერვალი 12, 2015
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
How They Operate, And Why They Subject for Employers
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 26, 2025.
საათი: 2:30pm
0 კომენტარი
0 მოწონება
In the present earth, history checks are getting to be a regular part of the selecting method, tenant screening, and in some cases volunteer variety. From verifying work historical past to examining felony information, qualifications check providers give vital insights into somebody's heritage. In the following paragraphs, we’ll include the kinds of track record checks, how they perform, and why They are really critical for each companies and people.
What exactly…
შემოქმედი მხატვარი
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 22, 2025.
საათი: 11:23pm
0 კომენტარი
2 მოწონება
თვალებს ძლივს ახელდა დასაძინებლად რომ წავედით, მაგრამ მაინც მოვახერხეთ ძილისწინა საუბრები. ამჯერად, თემა ნათესავები და ნათესაური კავშირები იყო და ცოტა ვერ მიხვდა რა სხვაობა შვილიშვილსა და შვილთაშვილს შორის. ის კი გაიგო, რომ პირველი - მესამე თაობას ნიშნავდა, ხოლო მეორე - მეოთხეს, მაგრამ თვითონ ეს სიტყვები - შვილი-შვილი და შვილთა-შვილი რატომ…
სააღდგომო ეპისტოლე 2025
გამოაქვეყნა ლაშა_მ.
თარიღი: აპრილი 20, 2025.
საათი: 2:00am
0 კომენტარი
2 მოწონება
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსისა და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტის, ილია II-ის სააღდგომო ეპისტოლე
საქართველოს წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრთ, მკვიდრთ ივერიისა და ჩვენი ქვეყნის საზღვრებს გარეთ მცხოვრებ თანამემამულეთ:
ქრისტე აღდგა!
აღდგეს ღმერთი, მიმოიფანტონ…
Fresh New Stories
გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: აპრილი 9, 2025.
საათი: 5:30am
0 კომენტარი
0 მოწონება
The 12 months 2025 has brought a wave of innovation and creativeness to Bangla natok, redefining the storytelling landscape for audiences worldwide. With refreshing narratives, groundbreaking themes, and Outstanding performances, The brand new natoks of 2025 continue to elevate the art of Bengali drama.
What to anticipate from New Natoks in 2025
Daring Narratives: The most up-to-date natoks are exploring uncharted territories, delving into social…
Qwelly World
© 2025 George.
•
