მაკიაველიმ თავისი წიგნით „მთავარი”, შეიძლება თამამად ითქვას, დიდი ზეგავლენა იქონია იმ დროინდელ და არამარტო იმდროინდელ საზოგადოებრივ აზრსა და დამოკიდებულებებზე. ყველაზე დიდი წვლილი კი ამაში, ჩემი აზრით, მისი წერის მანერას მიუძღვის, რომელიც საკმაოდ პირდაპირი და მარტივია. არანაკლებ საყურადღებოა მისი განსხვავებული მიდგომები ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხების მიმართ, როგორიც სახელმწიფო. საზოგადოება და მათი ურთიერთდამოკიდებულებაა. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ მაკიაველს არ სჭირდება მოიშველიოს მითები, გამოგონილი ისტორიები და თეორიები საკუთარი აზრების განსამტკიცებლად. ამისთვის მისი ცოდნაც საკმარისია. მისი წიგნის კითხვის დროს შეუძლებელია ვერ მიხვდეს მკითხველი რამდენად კარგად და დეტალურად იცნობს ავტორი ისტორიას.

რისთვის უნდა არსებობდეს სახელმწიფო, როგორი უნდა იყოს სახელმწიფო და მმართველი, როგორი იქნებოდა იდეალური მმართველობა და ა. შ ასეთი საკითხების განხილვას მაკიაველი უკვე არსებულზე მსჯელობას ამჯობინებს. სწორედ უკვე არსებული სახელმწიფოებისა და მმართველების შესახებ მსჯელობაში გამოიხატება მისი დამოკიდებულებები სხვადასხვა საკითხების მიმართ. “მაკიაველის არ აინტერესებს სახელმწიფოს არსებობის მიზეზი და მიზანი, ის განიხილავს უფრო მარტივ საკითხს: როგორი სახელმწიფოები არსებობენ სინამდვილეში?“ [1]. მაკიაველის წიგნი, მისი აზრები, მსჯელობები და შეხედულებები გამორჩეულად თამამი, განსხვავებული, პირდაპირი და რეალობასთან ახლოს მდგომია. ვფიქრობ, სწორედ ამან გამოიწვია მისი ყურადღების ცენტრში მოქცევა და უამრავი სხვადასხვანაირი დამოკიდებულების წარმოქმნა მის მიმართ. სახელმწიფო და მმართველობა ყოველთვის იყო და იქნება განხილვის თემა, თუმცა იმ დროისთვის მაკიაველიმ სულ სხვანაირი კუთხით განიხილა ეს ყოველივე და ამით დაიმსახურა საზოგადოების ინტერესი.

მაკიაველის არ ჰქონია ჩვეულებრივი დამოკიდებულება არც მმართველებისა და საზოგადოების მიმართ. მისი ინდივიდუალური მიდგომა ამ საკითხთან მიმართებაშიც შეინიშნება. იმ აზრს, რომ მთავარი უნდა მოქმედებდეს საზოგადოების ინტერესებიდან გამომდინარე, რათქმაუნდა ვეთანხმები და ვფიქრობ, ერთერთი საუკეთესო საშუალებაა საკუთარი ინტერესების დასაცავად, გაიზიარო სხვისი. არც იმაზე ღიად და პირდაპირ მსჯელობაა ჩემთვის მიუღებელი როგორ უნდა შეინარჩუნოს მმართველმა ბატონობა ხალხზე. ჩემი აზრით, მმართველის პირდაპირი მოვალეობაა ეს ყველაფერი. კარგი მმართველი სწორედ ისეთ მმართველს შეიძლება ვუწოდოთ, რომელიც არ იწვევს აგრესიას საზოგადოებაში, რომელიც საზოგადოების ინტერესების გათვალისწინებით იცავს საკუთარ ინტერესებს და ინარჩუნებს საკუთარ ადგილს. შეუძლებელია ან მხოლოდ „მთავარი“ იყოს ხალხისთვის, ან მხოლოდ ხალხი იყოს „მთავრისთვის“. ორივე ისე მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან, იმდენად წარმოუდგენელია ერთმანეთის გარეშე და იმდენად ავსებს ერთმანეთს, რომ შეიძლება ითქვას, ორივე ერთნაირი დოზითაა ერთმანეთისთვის.

არვიცი, რამდენად რეალური და სწორია ჩემი ასეთი დასკვნა, მაგრამ ვფიქრობ, ის, რომ მიზანი ამართლებს საშუალებას შეიძლება მთავარ აზრად და საფუძვლად ჩაითვალოს წიგნის „მთავარი“. თითქოს ყველაფერი ამაზე დაყრდნობითაა დაწერილი. მთავარმა ყველაფერი უნდა გააკეთოს საკუთარი ადგილის შესანარჩუნებლად და ყველანაირი გარემოება და შესაძლო ვითარება უნდა გაითვალისწინოს და გამოიყენოს სხვა სახელმწიფოს დაპყრობისთვის. მაკიაველის ასეთი მსჯელობა პირდაპირ კავშირშია მის ფრაზასთან. ის, რომ მიზანი ამართლებს საშუალებას, რას გულისხმობს სხვას, თუარა იმას, რომ ყველაფრის გამოყენებაა მისაღები და საჭირო მიზნის მისაღწევად.

მაკიაველის მიზანი ნათელია, რომ არ ყოფილა ვინმესთვის რამის სწავლება. მისი წიგნი მოიცავს რჩევებს, რომელიც სურვილის შემთხვევაში უნდა გაითვალისწინოს ადამიანმა. ავტორი არ ცდილობს თავს მოახვიოს მკითხველს საკუთარი აზრი, ვფიქრობ ეს კიდევ ერთი საყურადღებო და დასაფასებელი დეტალია. ხოლო ის, რომ მისი წიგნი გამყარებულია რეალური ფაქტებით და არა მითებით, მისი აზრი გადმოცემულია პირდაპირ და არა შემოვლითი გზებით, უნიკალურს ხდის მის ნაშრომს და ნააზრევს. ნიკოლო მაკიაველის განსხვავებული თვალთახედვა, რომელსაც მთლიანად მოიცავს მისი წიგნი, იმ დროისთვის მკვეთრად პროგრესულია და ჩემი აზრით ამის თქმა სრულიად დარწმუნებით შეიძლება. [2]